MANIFEST ELETTORALI 2017
MANIFEST ELETTORALI 2017
WERREJ
01. EKONOMIJA 10 02. XOGĦOL 30 03. INFRASTRUTTURA 38 04. TRASPORT 48 05. ENERĠIJA 60 06. GĦAWDEX 66 07. SOĊJETÀ LI TAĦSEB F'KULĦADD 76 08. EDUKAZZJONI 90 09. SAĦĦA 100
10. HOUSING 110 11. L-AMBJENT 116 12. ARTI U KULTURA 126 13. SPORT 134 14. ĠUSTIZZJA U SIGURTÀ 140 15. KUNSILLI LOKALI 148 16. DRITTIJIET ĊIVILI 154
17. GVERN LI JISMA': PAJJIŻ LI JIĠĠEDDED 160 18. MALTA FID-DINJA 168 EKONOMIJA
VALURI U PRINĊIPJI LI JSAWRUNA
Dan il-manifest elettorali huwa mnebbaħ minn erba’ Għalina l-prinċipju tal-ġustizzja soċjali jiddefinixxina u valuri u prinċipji li jsawruna. Huwa xhieda ta’ dak li jiddistingwina minn ħaddieħor. Il-ġid li jinħoloq irriduh aħna nemmnu fih. Evoluzzjoni naturali ta’ ħsibijietna kif jasal għand kulħadd. Biex ħadd ma jibqa’ lura. Mhux imfissra fil-proġett Malta Tagħna Lkoll, li bdejna erba’ b’empatija biss, iżda fuq kollox bi dritt. Hekk nemmnu snin ilu flimkien. Huwa ġabra ta’ miżuri konkreti li kull aħna. Li nwieżnu lil min għandu bżonn l-aktar. waħda minnhom issib l-għerq tagħha f’dawn il-valuri Għalhekk nemmnu li s-servizz tas-saħħa u prinċipji li jgħamluna min aħna. tal-aqwa kwalità għandu jibqa’ b’xejn. Għalhekk inkomplu nsaħħu l-pensjonijiet għall-anzjani. Nemmnu fil-prinċipju tal-mobbiltà soċjali. Nemmnu Għalhekk nagħtu dinjità akbar lil persuni b’diżabbiltà. fl-aspirazzjoni. Nemmnu li kull tifla u tifel, kull Għalhekk inkomplu ninċentivaw lill-familji. Il-ġustizzja żagħżugħa u kull żagħżugħ jistgħu jirnexxu f’ħajjithom. soċjali tfisser ukoll ġustizzja ambjentali. Tfisser arja Naħdmu biex il-ġenerazzjonijiet tal-lum u ta’ għada nadifa. Tfisser li kulħadd għandu jgħix f’pajjiżna bla jkunu aħjar minn dawk ta’ qabilhom. Dan hu dak li biża’ u jħossu sikur. Il-ġustizzja soċjali tfisser il-ħolqien jagħtina l-enerġija pożittiva niffaċċjaw l-isfidi ta’ kuljum, ta’ soċjetà li taħseb f’kulħadd. Dan huwa s-sisien ta’ biex nirbħuhom u ndawruhom f’opportunitajiet. dak li nemmnu fih. Pajjiżna llum jinsab mal-aqwa fl-Ewropa. Għandna ekonomija li toħloq il-ġid u sistema edukattiva li tagħti Nemmnu fl-ugwaljanza. Valur fundamentali li futur lil uliedna. Ħloqna x-xogħol biex kull min irid fil-mixja tagħna lejn soċjetà aktar miftuħa u aktar jaħdem illum jinsab f’impjieg. Tajna mhux il-ħuta, iżda kosmopolitana, nkomplu npoġġuh fiċ-ċentru ta’ l-qasba lil kulħadd biex jirnexxi. Din hija l-mobbiltà ħidmietna. L-ugwaljanza tfisser li kulħadd għandu soċjali. Li f’ħajtek taspira li llum tkun aħjar mill-bieraħ. drittjiet indaqs, m’hemmx kulur, m’hemmx reliġjonijiet, Nemmnu fl-ambizzjoni. Ma jaqtgħalna qalbna xejn, m’hemmx sess, m’hemmx orjentazzjoni. Għalina int anzi. Għalhekk ser inkun qegħdin inkomplu naffaċċjaw bniedem. L-umanità tiegħek m’għandu jisraqhielek sfidi bħal dawk fl-infrastruttura. Dawn huma ħadd u l-Istat għandu jserraħlek rasek minn hekk. l-ambizzjonijiet tagħna. Għalhekk ser nagħmlu aktar riformi li jwasslu biex pajjiżna jagħmel il-qabża liberali li jmiss.
4 Fuq kollox nemmnu fl-għaqda. Poplu magħqud jagħmel pajjiż b’saħħtu. Poplu magħqud wara bandiera waħda, nevitaw dak li jifridna filwaqt li nibnu soċjetà li taħseb f'kulħadd. Għalhekk inħarsu lejn it-twelid tat-Tieni Repubblika. Ambizzjoni nazzjonali li rridu nwettquha flimkien, bil-parteċipazzjon tal-ħafna u ‘l fuq mill-partiġġjaniżmu politiku. Ser infittxu l-għaqda nazzjonali dejjem, f’kull ħin. Wara kollox, aħna lkoll aħwa Maltin.
5 GVERN LI WETTAQ DAK LI WIEGĦED Matul l-erba’ snin li għaddew, Malta kellha Gvern li wettaq dak li wiegħed. Sa mill-bidu nett, konna impenjati li nwettqu l-manifest elettorali li fuqu l-poplu Malti u Għawdxi tana l-fiduċja tiegħu -2013.fl Hekk għamilna. Gvern immexxi minn Joseph Musċat wettaq u mexxa ’l quddiem fit-twettiq ta’ 88% mill-programm elettorali tiegħu f’erba’ snin. Il-proposti ewlenin wettaqniehom kollha.
Din hija performance tajba bla preċedent. Huwa riżultat ta’ frott ħafna ħidma li wasslet biex pajjiżna llum huwa kredibbli u stabbli. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat ikompli fit-twettiq tal-miżuri li għadhom iridu jitwettqu mill-Manifest Elettorali tal-2013 biex dawn isiru fl-iqsar żmien possibbli, b’diversi minn dawn l-inizjattivi diġà jinsabu quddiem il-Parlament. Għall-futur, ser inkomplu naħdmu bl-istess sistema ta’ implimentazzjoni anke billi jkollna responsabbli politiku għall-implimentazzjoni tal-Manifest Elettorali għall-ħames snin li ġejjin.
Pajjiżna għandu bżonn ikompli f’din l-esperjenza pożittiva li għaddejjin minnha bħalissa. Na nistgħux nieqfu nofs triq.
Bdejna din l-esperjenza fil-proġett Malta Tagħna Lkoll. Illum niġu quddiem in-nies biex inkomplu nibnu Pajjiżna b’sensiela ta’ miżuri, inizjattivi u opportunitajiet ġodda.
L-Aqwa Żmien ta’ Pajjiżna għadu ġej. EKONOMIJA
01.
EKONOMIJA
8 9 EKONOMIJA
STORJA TA’ MIRAKLU EKONOMIKU MALTI
Matul dawn l-aħħar erba’ snin wettaqna miraklu ekonomiku flimkien. F’erba’ snin biss, ħriġna lil pajjiżna minn riċessjoni u qgħad għal surplus finanzjarju, rekord ta’ nies jaħdmu, tnaqqis tat-taxxi u traħħis fil-kontijiet tad-dawl u l-ilma għal kulħadd.
Ilħaqna rati ta’ tkabbir ekonomiku reali li konna ilna Iżda fuq kollox nemmnu li l-Aqwa Żmien ta’ Pajjiżna ma naraw bħalhom għexieren ta’ snin. Inħolqu aktar għadu ġej. Nemmnu li nistgħu nirnexxu aktar. impjiegi f’dawn l-aħħar erba’ snin milli nħolqu fil-15-il sena ta’ qabel, filwaqt li r-rata tal-inflazzjoni kienet Nemmnu li nistgħu nagħmlu aktar progress. Nemmnu tliet darbiet anqas mill-medja reġistrata fil-leġislatura li wliedna jixirqilhom aktar ġid. preċedenti. Il-piż tad-dejn niżżilnieh għal taħt is-60% tal-ġid nazzjonali għall-ewwel darba f’għoxrin sena, Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat jibqa’ filwaqt li b’għaqal u mingħajr mizuri ta’ awsterità impenjat li jkompli jtejjeb dan il-miraklu ekonomiku pajjiżna ħallas id-dejn kollu li sar fil-ħames snin ta’ Malti li qegħdin inwettqu flimkien. qabel. Rajna l-akbar titjib fil-bilanċ tal-pagamenti internazzjonali minn fost il-pajjiżi kollha tal-UE, u Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat huwa l-investiment barrani żdied b’terz. garanzija ta’ stabbiltà u kredibbiltà li ġġib aktar investiment u xogħol f’pajjiżna. Illum, pajjiżna għandu fost l-aqwa ekonomiji fl-Ewropa. Illum il-barranin iridu jilħquna u mhux Nemmnu b’konvinzjoni li l-Aqwa Żmien ta’ Pajjiżna bil-maqlub. Illum, Malta hija esperjenza pożittiva ta’ għadu ġej. kredibbiltà.
10 MIRI EWLENIN BIEX INKOMPLU KREDIBBILTÀ EKONOMIKA INKUNU FOST L-AQWA FL-EWROPA U FISKALI
01. Il-mira ewlenija tagħna hija li l-ġid nazzjonali 04. Pajjiżna llum igawdi kredibbiltà ekonomika u ras għal ras jisboq il-medja Ewropea. Dan fiskali b’saħħitha. Ħdimna u stinkajna flimkien ifisser li ma tibqax biss il-ħolma ta’ kull Malti u biex qegħdin fejn qegħdin. Għalhekk il-politika Għawdxi li jgħix tajjeb daqs l-aqwa Ewropej, ekonomika u fiskali ta’ Gvern Ġdid ser tibqa’ iżda ssir realtà li aħna wkoll Inkunu fost msejsa fuq l-għaqal u l-konsolidazzjoni fiskali. l-aqwa. Bħalissa ninsabu 93% tal-medja wara Nemmnu wkoll li pajjiżna jrid jagħmel il-qabża li tlaqna minn 84% erba’ snin ilu. Gvern Ġdid li jmiss f’investiment kapitali ta’ natura pubblika immexxi minn Joseph Muscat jaħdem biex biex inkomplu niġru ma’ ta’ quddiem. Għalhekk, jilħaq il-mira ta 100%. Gvern Ġdid jagħti prijorità lill-investiment fl-infrastruttura matul il-leġislatura li jmiss. 02. Irridu wkoll rata tal-impjiegi li tkompli tisboq 05. Inkomplu mmexxu b’politika li tassigura is-70% biex inkomplu nkunu ma’ ta’ quddiem. tkabbir ekonomiku li jilħaq lil kulħadd u jinħass Irridu klima ekonomika li tkompli tixpruna u jitgawda mill-faxex kollha tas-soċjetà. t-tkabbir u l-ħolqien tal-impjiegi ġodda b’opportunitajiet kbar għal kull min irid jaħdem 06. Inkomplu naħdmu aktar u nsaħħu l-istrutturi u jirnexxi. biex nikkumbattu l-evażjoni fiskali b’mod partikolari billi nrawmu kultura akbar ta’ 03. Qegħdin nimmiraw li matul il-ħames snin li moralità fiskali. ġejjin, it-tkabbir ekonomiku jilħaq medja ta’ 6.5% f’termini reali, filwaqt li nħarsu wkoll lejn 07. Insaħħu l-Bank tal-Iżvilupp bil-ħsieb li dan surplus sostnut ta’ madwar 0.5% tal-Prodott jappoġġja u jiffaċilità l-banek kummeċjali Gross Domestiku. Dan ifisser li pajjiżna ser biex dawn jestendu kapital lill-negozji ikompli b’ritmu ekonomiku tajjeb ħafna. żgħar u medji u l-industrija għall-proġetti infrastrutturali.
08. Tkun irfinuta l-liġi tal-ftuħ tal-ħinijiet għall-ħwienet, billi jitneħħa l-ħlas ta’ ewro 700 biex ħwienet jiftħu fil-Ħdud u l-Festi.
11 EKONOMIJA
NERĠGĦU NNAQQSU T-TAXXI 12. Nagħtu sa massimu ta’ sentejn eżenzjoni mill-ħlas tal-income tax liż-żgħazagħ li Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat jerġa’ jiggradwaw f’livell ta’ Masters jew PhD. jnaqqas it-taxxi. Nemmnu li kull min jaħdem u jistinka L-ewwel sena tingħata lil min iggradwa għandu jkun ippremjat b’anqas taxxi xi jħallas. Kull min fil-livell ta’ Masters filwaqt li t-tieni sena jikkontribwixxi għall-ħolqien tal-ġid għandu jgawdi tingħata lil min jiggradwa b’PhD. aktar. It-tnaqqis fit-taxxi tibqa’ l-cornerstone tal-politika ekonomika ta’ Gvern Ġdid għall-ħames snin li ġejjin. 13. Inneħħu għal kollox it-taxxa minn fuq donazzjonijiet ta’ djar residenzjali li ġenituri 09. Ser inkomplu nnaqqsu t-taxxi billi b’mod jagħmlu lil uliedhom. gradwali nagħtu tax refund lil kull min jaħdem u jaqla’ sa ewro 60,000. Madwar 190,000 taxpayer ser igawdu minn tax refund ta’ bejn ewro 200 u ewro 340 għal kull persuna li taħdem fil-familja. Ser noħolqu kunċett ġdid biex min jaqla’ l-anqas, jieħu l-akbar refund. Anke min jaħdem iżda ma jikkwalifikax biex iħallas taxxa se jieħu refund. Hekk nagħtu opportunitajiet akbar għal mobbiltà soċjali, filwaqt li nsaħħu u nkabbru l-middle class ġdida li ħloqna.
10. Innaqqsu t-taxxa fuq id-dħul mill-part-time minn 15% għal 10%. Din tkun tapplika anke għal min hu self-employed.
11. Innaqqsu gradwalmewnt ir-rata tat-taxxa fuq l-overtime.
12 OPPORTUNITAJIET U NEGOZJI ŻGĦAR U SFIDI MINN BREXIT SETTUR PRIVAT
Li r-Renju Unit għażel li joħroġ mill-Unjoni Ewropea Matul dawn l-erba’ snin li għaddew, rajna żieda ta’ mhix xi ħaġa sabiħa. Però din kienet deċiżjoni sovrana aktar minn 16,000 kumpanija li nħolqu, li tfisser kważi tal-poplu Ingliż li ġiet rispettata mill-Unjoni Ewropea. erba’ darbiet aktar iż-żieda li kienet inħolqot fil- Aħna nemmnu li anke f’din is-sitwazzjoni mhux sabiħa, leġislatura preċedenti. Ħallejna lin-negozji jaħdmu, kif għandna nkunu ottimisti xorta u nagħrfu ndawru wegħedna, naqqasna l-ispejjeż fosthom bit-traħħis Brexit f’opportunitajiet ġodda għal pajjiżna. fil-kontijiet tad-dawl u ilma u inċentivajna x-xogħol. Għal Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat 14. Gvern Ġdid iwaqqaf Brexit task force in-negozji jibqgħu l-heartbeat tal-ekonomija. magħmula bejn il-Gvern, Malta Enterprise u s-settur privat bl-iskop li tkun attiva u taħdem 16. Nibqgħu nkattru klima ekononomika u b’mod żvelt mingħajr burokrazija li xxekkilha, attitudni business-friendly li wasslet biex matul u tagħraf taħtaf kull opportunità possibbli li dawn l-erba’ snin li għaddew tat nifs ġdid tista’ ġġib lejn pajjiżna investiment u ħolqien lin- negozji f’pajjiżna, li kibru, investew u ħolqu ta’ impjiegi, filwaqt li nilqgħu għall-isfidi li impjiegi u opportunitajiet ġodda. joħorgu minn dan il-proċess. 17. Nestendu u ntejbu l-iskemi u l-programmi 15. Nibqgħu nassiguraw l-aħjar relazzjoni MicroInvest billi ngħollu l-valur tal-assistenza mar-Renju Unit, filwaqt li nkomplu noffru minn ewro 30,000 għal ewro 50,000 għall- appoġġ sħiħ għal ftehim ta’ kummerċ wiesa’ intrapriżi bbażati Malta u għal ewro 70,000 u ambizzjuż bejn l-Unjoni Ewropea u r-Renju għan-negozji ibbażati f’Għawdex. Għal negozji Unit fil-parametri tal-intergrità tal-proġett b’maġġoranza ta’ ishma f’isem in-nisa jew Ewropew. self-employed mara l-inċentiv jitla’ wkoll għal ewro 70,000. Din l-iskema issa tinfetaħ ukoll għal negozji li jimpjegaw mhux aktar minn 50 fulltime flok 30 kif inhi bħalissa. Bl-istess mod nestendu l-iskemi B.Start.
13 EKONOMIJA
18. Inkomplu nissieltu u nnaqqsu kemm nistgħu 21. Nassiguraw li n-negozji, partikolarment dawk l-burokrazija żejda. Matul dawn l-erba’ snin ta’ daqs żgħir u medju, ikollhom aċċess ġust diġà rreġistrajna progress tajjeb f’ċertu għal kreditu mill-banek kummerċjali. Għal oqsma iżda fadal ħafna aktar xi jsir. Għalhekk dan l-iskop ser inkunu viġilanti u nixprunaw Gvern Ġdid jerġa’ jkun impenjat biex inzjattivi, anke permezz tal-Bank tal-Iżvilipp, nagħmlu l-pass li jmiss u nnaqqsu b’madwar mal-banek kummerċjali sabiex nassiguraw li 30% oħra fi proċessi meqjusa burokratiċi. Din dawn iżommu r-rwol tagħhom li jinċentivaw tkun parti mill-kultura ġdida li rridu nrawmu l-investiment għaqli, fil-parametri ta’ dak fis-servizz pubbliku. li jagħmel sens, biex inkomplu nsostnu l-investiment min-negozji ż-żgħar u medji. 19. Inwaqqfu l-Malta Business Council ippresedut mill-Kumissarju għat-Tnaqqis fil- 22. Konxji li ħafna min-negozji li jagħtu servizzi Burokrazija fejn flimkien mas-settur privat u lil-Gvern u/jew entitajiet pubbliċi, jiffaċċjaw l-istakeholders involuti, għandu jservi ta’ xprun diffikultajiet minħabba li jdumu biex jitħallsu. fuq il-Gvern u s-settur pubbliku Dan mhux sewwa u minkejja li hemm fil-ġlieda għat-tnaqqis tal-burokrazija żejda. il-Late Payments Directive, dan jimpinġi Dan il-Kunsill ikun iservi wkoll bħala watchdog finanzjarjament jew ifisser tnaqqir fil-profitti ewlieni li jassigura li nkomplu nieħdu l-miżuri tagħhom minħabba dan id-dewmien. Gvern meħtieġa għat-titjib tal-kompetittività Ġdid kommess li jiffaċċja din il-problema billi ekonomika ta’ pajjiżna. awtomatikament japplika l-Late Payment Directive u r-rati tal-interess fuq pagamenti 20. Fi ħdan il-Malta Enterprise titwaqqaf b’lura lil dawn il-kumpaniji. Dan ukoll ikun unit speċifika li tiffoka fuq l-għajnuna li Key Performance Indicator importanti li tingħata lill-negozji żgħar u ta’ daqs medju d-dipartiment u/jew entità jkunu jridu jilħqu. partikolarment fit-twettiq ta’ proġetti innovattivi mmirati lejn żvilupp ta’ servizzi u 23. Inwettqu inizjattiva oħra li għandha tgħin prodotti ġodda. ħafna fil-cash flow tan-negozju billi nħarsu lejn l-implimentazzjoni gradwali ta’ sistemi ta’ offset bejn ħlasijiet li kumpanija jkollha tieħu mingħand il-Gvern ma’ ħlasijiet li kumpanija jkollha tagħti lill-Gvern.
14 24. Wara konsultazzjoni, nifformulaw pakkett ta’ 28. Naġġornaw il-liġi tal-kera bil-ħsieb li nagħtu inċentivi li għandhom jgħinu lin-negozji u aktar saħħa legali lill-inkwilin li jopera l-ħanut l-industrija jnaqqsu l-ispejjeż relatati li jkun rawwem in-negozju u għamel isem mal-operat tagħhom matul il-lejl. Dan tajjeb (goodwill) jipproteġi l-interessi tiegħu l-inċentivi għandhom jgħinu lin-negozji billi kemm b’modi legali u anke b’kumpens jtejjbu l-effiċjenza u l-produttività filwaqt li finanzjarju mandatorju fost oħrajn. Ir-riforma jitnaqqsu l-ispejjeż biex isir dan. tkun sensittiva wkoll għan-numru ta’ snin li l-ħanut ikun ilu mikri kif ukoll għall-impjegati, 25. Inniedu pakkett ta’ miżuri fiskali lil dawk b’aktar ma jkun hemm impjegati aktar il-kumpanji li jiddeċiedu li joffru lill-ħaddiema tissaħħaħ il-protezzjoni tal-inkwilin. tagħhom stess parteċipazzjoni fil-kumpanija kemm meta joffrulhomshares, liema 29. Naġġornaw it-threshold biex negozji żgħar transferiment ma jkunx taxxabbli bil-capital jikkwalifikaw bħalaTax Exempt mill-VAT. gains, kif ukoll billi nnaqqsu t-taxxa fuq It-threshold ta’ ewro 14,000 ilu madwar 18-il salarji f’forma ta share options lill-impjegati. sena ma jkun aġġornat għalhekk nemmnu li Dan għandu jgħin ukoll kumpaniji li jkollhom wasal iz-żmien li dan jitla’ għal ewro 20,000. l-opportunità li jżommu l-aħjar impjegati Dan għandu jgħin negozji żgħar jidħlu f’din tagħhom magħhom stess. il-kategorija u jiffrankaw mhux biss ewro 1,080 fi ħlas ta’ VAT iżda wkoll jgħinhom permezz 26. Inniedu wkoll pakkett ta’ miżuri u inċentivi ta’ anqas burokrazija billi issa ma jkollhomx biex kumpaniji jinvestu parti mill-profitti bżonn aktar jibagħtu l-formoli tal-VAT. tagħhom lura fil-kumpanija stess. 30. Nirriformaw l-multi tal-MFSA biex jonqos 27. Konxji mis-sitwazzjoni delikata ta’ ħafna il-piż finanzjarju żejjed minn fuq in-negozji ħwienet u negozji partikolarment fil-Belt ż-żgħar meta dawn jottempraw fil-ħin ma’ Valletta li għandhom kirjiet mingħand dak li jkun mitlub mir-regolatur. il-Gvern li jagħlqu fl-2018 u l-2028, Gvern Ġdid ikun impenjat li joħroġ skemi bl-iskop 31. Fil-parametri tar-regoli Ewropej, insaħħu li l-kontinwità tan-negozju tagħhom tkun l-kontrolli fil-postijiet ta’ żbark ta’ merkanzija u iggarantita, kif ukoll ikun garantit titlu legali l-portijiet biex jiġi assigurat level playing field b’saħħtu li permezz tiegħu jista’ jsir anke u kompetizzjoni ġusta partikolarment f’dak li investiment fin-negozju. qiegħed jiġi impurtat bil-baħar f’pajjiżna.
15 EKONOMIJA
32. Insaħħu l-Att għan-Negozji Żgħar (Small EKONOMIJA DINAMIKA: Business Act) li niedejna billi nsaħħu l-istatus ĦOLQIEN TA’ NIĊEĊ EKONOMIĊI ĠODDA legali tal-Att u billi wkoll nassiguraw li l-prinċipji li fih ikunu infurzabbli taħt il-liġi 37. Irridu nkomplu niddiversikaw u nsaħħu Maltija. l-ekonomija billi nibqgħu nattiraw niċeċ u setturi ġodda li jrendu tkabbir ekonomiku u 33. Ninvestu aktar fl-infrastruttura u l-upkeep ħolqien ta’ impjiegi. Għal dan il-għan, inwaqqfu ta’ ċentri u lokalitajiet kummerċjali, filwaqt li kummissjoni għolja biex tfassal pjan strateġiku ninkoraġġixxu l-ħolqien ta’ Fondazzjonijiet, b’viżjoni dwar kif ser inkunu aktar kompetittivi u bħal dik tal-Imriehel, li jieħdu f’idejhom attraenti fl-immedjat u għall-għaxar snin li ġejjin. iniżjattivi kontinwi għal dan l-iskop. 38. Naħdmu biex nikkonsolidaw u nespandu s-settur 34. Nikkontribwixxu lejn kampanja nazzjonali li tas-servizzi mediċi li wellidna matul l-aħħar erba’ tippromwovi x-xiri ta’ prodotti lokali u snin. Il-ħidma tagħna tiffoka fuq il-bżonn li nattiraw mil-lokal bil-għan li jkun mgħejun il-prodott aktar operaturi speċjalizzati bil-ħsieb li dawn Malti. Marbuta ma’ din il-kampanja wkoll jistabbilixxu f’pajjiżna. Miżura ta’ inċentiv tkun dik ninċentivaw il-ħolqien ta’ ċertifikazzjoni ta’ li nevalwaw il-possibiltà ta’ estensjoni tal-Highly kwalità tal-prodott Malti. Qualified Persons Scheme għal dan il-qasam li għandha tgħin biex professjonisti tal-ogħla livell 35. Nikkunsidraw it-twaqqif ta’ Fondazzjoni jitħajru jistabbilixxu f’pajjiżna. flimkien mal-imsieħba soċjali, li jkollha l-funzjoni li tgħin kumpaniji u sidien ta’ negozji 39. Wettaqna wkoll il-wiegħda li nattiraw f’pajjiżna żgħar jevitaw minn kmieni li jidħlu fi problemi universitajiet barranin biex wellidna wkoll niċċa finanzjarji u falliment. ġdida fil-qasam tal-edukazzjoni. Dan kien biss l-ewwel pass. Irridu nkomplu nikkonsolidaw 36. Konxji li waħda mill-isfidi li jiffaċċjaw u nwessgħu din in-niċċa importanti billi in-negozji llum hija dwar il-permessi attivament nirriklamaw lil Malta bħala tax-xogħol għall-ħaddiema barranin, li llum destinazzjoni ta’ eċċellenza fil-qasam edukattiv saru parti importanti mis-suq tax-xoħol. u noħolqu aktar inċentivi li għandhom jattiraw Għalhekk Gvern ġdid ikun impenjat li jħaffef kemm istituzzjonijiet akkademiċi barranin kif aktar il-proċess u jiffaċilità l-ħruġ ta’work ukoll professjonisti fil-qasam. permits f’mhux aktar minn ħmistax il-ġurnata.
16 40. Bil-ħsieb li jiġu attirati studenti internazzjonali 43. Inkomplu nibnu fuq is-suċċess tal-programm ta’ kalibru jistudjaw f’Malta, jiġi faċilitat u taċ-Ċittadinanza b’Investiment. Kien dan mtejjeb il-proċess eżistenti biex tinħareġ il-Gvern li ħoloq mix-xejn niċċa ġdida student-work visa. ekonomika b’saħħitha li mhux biss s’issa attirat madwar 500 miljun ewro f’fondi lejn 41. Nemmnu li pajjiżna għandu l-potenzjal li pajjiżna, iżda ġġenerat għexieren ta’ miljuni jsir ċentru internazzjonali tal-FinTech. Bil- oħra fispin offset fl-ekonomija partikoalrment kapaċitajiet li għandna kemm fil-qasam tal- f’investimenti f’Malta, xiri u kiri ta’ propjetà. informatika u anke dik fil-qasam tas-servizzi Inħolqu wkoll mijiet ta’ impjiegi u karrieri finanzjarji, nemmnu li din għandha tkun ġodda fis-settur finanzjarju. Għalhekk, ser l-evoluzzjoni naturali li jmiss. Għalhekk, Gvern inkunu qegħdin inġeddu dan il-programm Ġdid immexxi minn Joseph Muscat jixpruna mill-ġdid bil-għan li nkomplu nibnu fuq dan u jinċentiva dan is-settur b’viżjoni konkreta li is-suċċess. twassal biex fost l-aħjar organizzazzjonijiet f’dan il-qasam jistabbilixxu preżenza f’pajjiżna. 44. Noħolqu framework legali li jkun isaħħaħ u jikkonsolida l-ligijiet tal-propjetà intellettwali 42. Insaħħu l-investiment fil-Life Sciences billi l-art (IP) bil-ħsieb li nattiraw il-kumpaniji u persuni fiż-żona industrijali bejn il-Life Science Park u jistabbilixxu l-IP tagħhom f’pajjiżna. Mater Dei tkompli tiġi żviluppata għal proġetti Il-framework għandu jagħti l-akbar serħan ta’ investiment, riċerka u taħriġ relatati il-moħħ dwar kif għandha tkun salvagwardjat mas-settur fosthom dawk fil-bioinformatics. il-propjetà intellettwali u kif din għandha tkun sfruttata u protetta aħjar għall-aspett kummerjċali.
45. Inkomplu naħdmu biex nagħmlu minn pajjiżna ċentru tal-logistika. Malta diġà hija meqjusa pożittivament fl-indiċi li jkejlu l-kapaċitajiet tagħna f’dan is-settur (Logistics Performance Index). Biex nagħmlu l-pass li jmiss, nevalwaw siti potenzjali li jistgħu jsiru ‘freezones’, filwaqt li noħolqu skemi u inċentivi ġodda biex nattiraw kumpanji internazzjonali f’dan il-qasam.
17 EKONOMIJA
MALTA BĦALA DESTINAZZJONI EKONOMIJA DIĠITALI HUB GĦAL STARTUPS 51. Nibqgħu ninvestu u nsaħħu l-industrija 46. Nemmnu li nistgħu noħolqu minn pajjiżna tad-digital gaming bħala niċċa importanti destinazzjoni u hub għal startups. Pajjiżna diġà li rridu nkomplu fl-ekonomija diġitali. Irridu għandu l-pedament tajjeb biex jirnexxi f’dan naħdmu biex nattiraw lejn Malta development is-settur. L-ewwel pass kruċjali jkun li permezz studios ta’ livell internazzjonali. ta’ entità mwaqqfa apposta, nidħlu fi strategic partnerships ma’ Accelerators internazzjonali 52. Niżguraw konformità mal-prinċipji tan-Net ewlenin bil-għan li nidentifikaw u nħeġġu Neutrality, sabiex l-aċċess għall-kontenut legali startups jirrilokaw f’Malta. Brexit tippreżenta fuq l-internet jibqa’ liberu u t-traffiku tas-servizz opportunità tajba f’dan is-sens. tal-internet jingħata trattament ugwali u mhux diskriminatorju, b’hekk jiġu mħarsa d-drittijiet 47. Inwaqqfu startup campus fi Smart City bil- taċ-ċittadini u n-negozji li jużaw l-Internet. għan li jkun post li minnu jkunu jistgħu joperaw fl-immedjatstartups li jirrilokaw f’pajjiżna. 53. Nixprunaw lill-investituri biex iżidu l-investiment u l-innovazzjoni fit-teknoloġiji tal-broadband 48. Neżentaw mit-taxxa l-ewwel trasferimenti veloċi, ultraveloċi u 5G. Dan għandu jassigura ta’ ishma f’isem il-fundaturi tal-istartup li tiġi li pajjiżna jkolllu fost l-aqwa kwalità possibbili mwaqqfa f’Malta. Dan għandu jattira aktar ta’ servizz diġitali u nkunu minn ta’ quddiem investituri nkluż barranin li jitħajru jagħżlu nett biex nilħqu l-miri ġodda tal-Kummisjoni Malta bħala l-post fejn iwaqqfu l-istartup Ewropea għal soċjetà Gigabit. tagħhom.
49. Nibdew kampanja massiċċa ta’ branding ta’ pajjiżna bħala startup desitination anke b’parteċipazzjoni f’fora ewlenin kif ukoll bi preżenza moderna fuq social media.
50. Inkomplu ntejbu l-inċentivi fiskali diġà eżistenti għat-twaqqif ta’ startups kemm f’Malta u anke f’Għawdex.
18 54. Nemmnu li t-teknoloġiji ġodda u emerġenti 58. Naħdmu aktar mill-qrib mas-settur kapaċi jittrasformaw il-ħajja ta’ kuljum u joffru teknoloġiku biex ikomplu jiġu żviluppati opportunitajiet ġodda għall-innovazzjoni mekkaniżmi li jtejbu s-cybersecurity, jiprevjenu f’oqsma varji, inkluż is-settur pubbliku. cyberattacks u nikkreaw ekosistema tal-ICT Għalhekk, nanalizzaw ix-xejriet teknoloġiċi u li hija robusta u sigura. Nipprovdu ambjent l-użu tagħhom permezz ta’ numru ta’ proġetti onlajn li hu sigur kemm għan-negozju u pilota, fost oħrajn l-Internet of Things, Artificial ċ-ċittadini, imma speċjalment għat-tfal li Technology, Blockchain, Wearable Technology jippreżentaw il-futur ta’ pajjiżna. u Quantum Technology. 59. Nibdew proġett li jwassal biex Malta 55. Inkomplu nħajru u ninċentivaw kumpaniji tingħaqad mal-Ewropa permezz ta’ cable lokali u internazzjonali jinvestu f’Malta fi ieħor għal servizzi tal-internet. Dan sabiex proġetti innovatitivi fl-oqsma tal-mcommerce, inżidu l-kapaċitajiet tagħna f’dan il-qasam mpayments u mobile apps. u ma nibqgħux dipendenti esklussivament minn konnessjoni ma’ pajjiż wieħed biss. 56. Inniedu Strateġija Nazzjonali għall-blockchain Dan l-investiment infrastrutturali ġdid, u li biex inkunu proattivi u minn ta’ quddiem nett għalih diġà saru l-feasibility studies neċessarji, f’dan is-settur emerġenti li l-World Economic għandu jwassal biex inkunu f’pożizzjoni Forum jipprevedi li sal-2025 tal-anqas 10% aħjar li ninċentivaw u nattiraw kumpaniji li tal-GDP dinji jkun imħaddem via teknoloġiji jiftħu data centres f’pajjiżna, li huwa niċċa blockchain. L-istrateġija tkun tinkludi wkoll ekononomika ġdida u b’saħħitha. it-twaqqif ta’ framework regolatorju b’pajjiżna jkun minn ta’ quddiem nett f’dan il-qasam. 60. L-ESkills Malta Foundation diġà hija kkunsidrata bħala best practice’ mill- 57. Infasslu l-qafas organizzattiv li hemm bżonn Unjoni Ewropea, madankollu ser inkomplu biex tiġi mħarsa s-sigurtà diġitali nazzjonali. nsaħħu din il-fondazzjoni biex inkabbru ħiliet Inniedu inizjattivi biex inħajru lis-settur privat diġitali fil-labour force, industrija tal-ICT, u intrapriżi żgħar u medji jieħdu miżuri biex edukazzjoni u ċittadin. jipproteġu n-negozju tagħhom; nirrevedu il-leġislazzjoni u r-regolamenti; u nsaħħu l-għarfien nazzjonali u l-edukazzjoni dwar riskji li wieħed isib fid-dinja diġitali.
19 EKONOMIJA
MANIFATTURA U INSAĦĦU L-EKONOMIJA MARITTIMA, ZONI INDUSTRIJALI INKOMPLU NKABBRU L-AVJAZZJONI
61. Matul dawn l-erba’ snin pajjiżna attira rekord Matul l-erba’ snin li għaddew rajna passi kbar ’il ta’ investiment dirett barrani. Jinħass il-bżonn quddiem fit-tisħiħ u t-tkabbir kemm fis-settur marittimu ta’ aktar siti li jilqgħu fihom attività industrijali u kemm fis-settur tal-avjazzjoni. Il-bandiera marittima ta’ valur miżjud. Għal dan il-għan, ser jiġu Maltija saret l-akbar fl-Ewropa b’rekord ta’ vapuri identifikati żoni li huma fiż-żona tal-iżvilupp reġistrati. Dan jattira lejn pajjiżna għexieren ta’ miljuni u fuq mudell ta’ public-private partnership f’fondi barranin u joħloq mijiet ta’ impjiegi. Attirajna wkoll niżviluppaw parks għan-negozji żgħar, medji investiment ġdid permezz tal-Mediterranean Maritime u anke fabbriki. L-ewwel proġett simili għandu Hub u ħloqna niċeċ ġodda bħal fil-qasam tal-Oil & Gas. jkun flok il-landfill il-qadima f’Ħal Luqa. Kabbarna wkoll b’mod sinifikanti s-settur tal-Avjazzjoni b’aktar kumpaniji jagħżlu li jistabbilixxu Malta u joħolqu 62. Inkomplu bil-proġett f’Ta Qali ta’ Ċentru ta’ ħiliet aktar impjiegi ta’ kwalità. Pajjiżna llum juri viżjoni u snajja’ Maltin. Parti mill-proġett ikun ukoll importanti kemm fil-Marittimu u anke fl-Avjazzjoni. skemi ta’ għajnuna lill-inkwilini li diġà għandhom Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat jixpruna in-negozju fil-post. aktar il-progress f’dawn is-setturi.
63. Il-Malta Industrial Parks tkompli fil-partnership 64. Fil-qasam tal-Bandiera Merkantili, inkomplu mal-Kamra tal-Kummerċ fi proġetti ta’ tisbiħ u naddottaw strateġija ta’ tkabbir iffukata l-aktar upkeep ġenerali ta’ żoni industrijali. fuq il-kwalità.
65. Biex inkomplu nirnexxu, irridu ninvestu aktar minn qatt qabel fil-kwalitajiet tekniċi u akkademiċi tal-ħaddiema fis-settur Marittimu. Għalhekk filwaqt li nagħmlu kampanja wiesgħa ta’ awareness li s-settur Marittimu joffri karrieri li jrendu, noħolqu aktar inċentivi u boroż ta’ studju biex inkomplu nħeġġu aktar l-ispeċjalizzazzjoni li tant għandna bżonnha. Inniedu riforma fil- kors akkademiku offrut mill-MCAST bil-ħsieb li nattiraw aktar studenti ġodda.
20 66. Nibqgħu attivi favur aktar kollaborazzjoni u SERVIZZI FINANZJARJI inizjattiva fuq livell Ewropew partikolarment fl-iżvilupp tal-Integrated Maritime Policy u 71. Inkomplu naħdmu biex nikkonsolidaw u l-Blue Growth Initiative. F’dan il-kuntest ukoll nkabbru dan is-settur ekonomiku inżidu l-kuntatt, djalogu u konsultazzjoni mill-aktar fundamentali għall-Ekonomija mal-industrija u l-operaturi lokali. Maltija. Primarjament nibqgħu nemmnu li 67. Inkomplu nagħtu s-sostenn u l-appoġġ ħadd m’għandu jtappan is-servizzi finanzjarji lill-operaturi ewlenin fil-qasam Marittimu bil-partiġġjaniżmu politiku. Għalhekk ser biex dawn ikomplu jinvestu fit-tekonloġija u inkomplu nsostnu u nfittxu, kif dejjem għamilna, l-infrastruttura u jkomplu jattiraw swieq ġodda konsensus politiku fil-viżjoni tagħna għal Malta billi jiddiversifikaw is-servizz li joffru. bħala ċentru importanti f’dan il-qasam. 68. Inwaqqfu Qorti Marrittima sabiex nikkumplimentaw il-cluster marittimu u noħolqu 72. Nemmnu wkoll li wasal iż-żmien li tkun niċċa ġdida ta’ servizzi li Pajjiżna aġġornata l-istrateġija u l-viżjoni għal dan jista’ joffri. il-qasam fuq l-għaxar snin li ġejjin. Għalhekk 69. Inkomplu nsaħħu d-Direttorat tal-Avjazzjoni flimkien u b’konsultazzjoni sħiħa mal- Ċivili b’aktar riżorsi umani speċjalizzati kif sar industrija nibdew naħdmu immedjatament matul l-erba’ snin li għaddew. Dan bil-ħsieb li fuq pjan strateġiku li jkun jinkludi milestones nkunu f’pożizzjoni aktar b’saħħitha li nattiraw strateġiċi li rridu nilħqu u nimplimentaw. kumpaniji ġodda biex jagħżlu lil Malta bħala Il-pern prinċipali ta’ dan il-pjan jibqa’ t-tkabbir l-ġurisdizzjoni li fiha jistabbilixxu u nidħlu f’setturi tas-settur u t-tkattir tal-impjiegi. relattivament ġodda bħal tal-ħelikopters u drones. 73. Nikkunsidraw emendi fil-liġi tal-kumpaniji li jagħtu l-possibiltà li jkunu akkomdati Limited 70. Inkomplu bl-impenn, il-viżjoni u l-ħidma Liability Partnerships (LLP) kif ukoll ikun estiż fl-istrateġija li nagħmlu minn Maltacluster l-użu ta’ SICAVS. għall-investiment fl-avjazzjoni. Għal dan l-iskop, iż-żoni ta’ madwar l-ajruport jibqgħu jkunu 74. Naħdmu mal-banek u mal-istituzzjonijiet ddedikati għall-investiment f’dan is-settur. finanzjarji sabiex nissalvagwardjaw u nerġgħu inxettlu n-network ta’ correspondant banks li tant huma kruċjali biex jiffaċilitaw transazzjonijiet finanzjarji internazzjonali għan-negozji.
21 EKONOMIJA
NINĊENTIVAW IR-RIĊERKA U SERVIZZ PUBBLIKU EFFIĊJENTI L-INNOVAZZJONI 77. Is-servizz pubbliku, li huwa l-idejn 75. Nirduppjaw l-investiment minn entitajiet amministrattivi tal-Gvern, irid ikompli jinbidel tal-Gvern fir-riċerka u l-innovazzjoni. u jaġġorna. Matul dawn l-erba’ snin, is-servizz pubbliku ffoka fuq it-tnaqqis tal-burokrazija 76. Noħolqu fond speċifiku li jkun jinċentiva proġett żejda u t-twettiq ta’ diversi riformi interni ta’ riċerka u innovazzjoni lokali. Dan għandu immirati lejn mentalità aktar proattivà u favur jwassal biex aktar riċerkaturi jħarsu lejn iċ-ċittadini u n-negozji. Gvern Ġdid ikompli il-ħtiġijiet partikolari ta’ pajjiżna u jiġu żviluppati jixpruna lis-servizz pubbliku f’din id-direzzjoni prodotti speċifiċi. b’pass aktar mgħaġġel u ffukat.
78. Inkomplu naħdmu u nieħdu inizjattivi bil-għan li ntejbu dejjem aktar il-Key Performance Indicators index ta’ Malta fil-qasam ta’ kemm hu faċli biex tiftaħ u tagħmel negozju f’pajjiżna (ease of doing buisness). L-għan tajjeb hu li ntejbu sew il-post f’Malta f’dan il-qasam.
79. Naħdmu biex niżguraw li ċ-ċittadini u n-negozji jipprovdu l-informazzjoni darba, magħruf bħala Once-Only Principle meta jużaw is-servizzi tal-Gvern. Naġġornaw il-proċessi u sistemi sabiex ikun hemm użu aktar effettiv tal-informazzjoni li diġà qiegħda fis-sistemi tas-settur pubbliku, dan filwaqt li jiġi mħares id-dritt tal-protezzjoni tad-data.
22 80. Niżviluppaw soluzzjonijiet biex navvanzaw TURIŻMU il-kapaċità ta’ data analytics fis-settur Dawn li għaddew kienu erba’ snin ta’ rekords fit-turiżmu pubbliku. Il-potenzjal tal-analiżi avvanzata ta’ minn kull aspett. Aktar turisti bl-ajru, aktar turisti permezz big data jiġi pilotat f’numru ta’ oqsma, dan tal-Cruise Liners, aktar turisti f’Għawdex, aktar infieq biex dejjem intejbu il-kwalità tad-deċiżjonijiet fil-pajjiż u aktar lukandi mimlija. Għamilna suċċess għax u nkunu proattivi fis-servizzi li joffri l-Gvern. ħdima flimkien mal-operaturi kollha bil-fokus prinċipali tagħna kien li nnaqqsu mill-impatt tal-istaġjonalità. Din Inkomplu nippubblikaw online data tas- 81. indirizzajniha. Rajna numru ta’ turisti jżuru pajjiżna li qatt settur pubbliku, li mhix ta’ natura personali, ma rajna bħalu. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat f’format li jinqara elettronikament bil-għan li ikompli jinvesti fit-Turiżmu għax minnu jiekol kulħadd. ninċentivaw l-użu ta’ Open Data għall-iżvilupp ta’ prodotti u servizzi innovattivi ġodda kemm Inkomplu nħaddmu strateġija ta’ tkabbir bil-għan minn imprendituri u kif ukoll minn individwi. 85. li nattiraw lejn pajjiżna numru dejjem akbar ta’ turisti matul is-sena kollha. Irridu li pajjiżna jħalli Nużaw aktar is-social media bħala mezz biex 82. togħma tajba ma’ kull min iżurna, minn kull aspett, nersqu aktar qrib iċ-ċittadin u nkunu aktar bl-objettiv aħħari jkun li kull turist jitkellem tajjeb u effettivi fis-servizzi governattivi li noffru. jew jerġa’ jiġi Malta jew jirrakkomanda lil pajjiżna. Inżidu l-impenn tagħna biex intejbu s-servizzi 83. Pilastru ewlieni fit-turiżmu huwa li nattiraw online tal-Gvern u biex is-servizzi kollha jiġu 86. l-aqwa ħaddiema lejn is-settur. Konxji li l-ħiliet tal- aktar aċċessibbli minn channels differenti, ħaddiema f’dan il-qasam huma essenzjali biex ewlieni fosthom mill-mowbajl. inkomplu nkattru dan is-suċċess. Irridu nagħmlu l-qabża li jmiss u nħeġġu aktar żgħażagħ Inniedu sistemi li permezz tagħhom servizzi 84. Maltin u Għawdxin jagħrfu jiżviluppaw karriera offruti mill-Gvern ikunu aktar trasparenti u f’dan il-qasam. Għalhekk, filwaqt li nkomplu miftuħin għal skrutinji u feedback dirett ninvestu fl-Institute of Tourism Studies, naraw miċ-ċittadini. li noħolqu wkoll pjattaforma diġitali li tiffaċilità aktar l-iżvilupp professjonali, u r-reklutaġġ tal- ħaddiema u professjonisti fis-settur. Niffaċilitaw ukoll il-proċessi ta’ ħaddiema barranin f’dan is- settur, partikolarment dawk li jkunu stabbilixxew f’pajjiżna professjonalment.
23 EKONOMIJA
87. Naħdmu biex inkomplu nidentifikaw swieq u AIR MALTA FUQ SAQAJHA niċeċ ġodda, partikolarment is-suq Asjatiku u oħrajn barra l-Ewropa bil-għan li nkomplu 90. L-Air Malta għandha tibqa’ ass strateġiku niddiversikaw aktar l-opportunitajiet. nazzjonali. L-Air Malta hija l-ħolqa li tiffaċilità li l-Maltin jimirħu lil hinn minn xtutna għall- 88. Inkomplu nidentifikaw u nwettqu tisbiħ u btajjel jew għat-tisħiħ tan-negozji tagħhom. upgrades infrastrutturali f’żoni tursitiċi. Dan L-Air Malta hjia simbolu tal-kburija nazzjonali. nagħmluh bis-saħħa tal-ftehim li għandna Matul l-erba’ snin li għaddew, sar ħafna mal-MHRA billi nużaw il-finanzi miġbura xogħol biex l-Air Malta titqiegħed fuq sisien mill-kontribuzzjoni ambjentali għal aktar finanzjarji aktar sodi. Sar progress, twettqu investiment fil-prodott turisktu. Dan isir b’mod diversi riformi, iżda fadal ħafna aktar xi jsir. parallel mal-commitment ta’ Gvern Ġdid li jżid Għalhekk, minkejja l-isfidi diffiċli li għandha in-nefqa kapitali f’żoni turistiċi. quddiema, Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat determinat li bħal ma’ sibna soluzzjoni 89. Jiġu kkunsidrati inċentivi fiskali li jinċentivaw fil-każ tal-Enemalta, insibu wkoll soluzzjoni żvilupp ta’ akkomodazzjoni u attirazzjonijiet għal-AirMalta li tkun tassigura li l-linja turisitiċi f’postijiet u żoni li tradizzjonalment nazzjonali tal-ajru tqum fuq saqajha u tħares mhux meqjusa turistiċi. Għal dan il-għan inħejju lejn futur aħjar inkluż għall-ħaddiema tagħha. pjan ta’ riġenerazzjoni li jkun jelenka, b’mod speċifiku u miri ċari, kif ser intejbu l-prodott ġenerali u x’investiment ġdid għandu jsir SETTUR TAL-PROPJETÀ f’dawn iż-żoni li jkun fihom potenzjal. 91. Inkomplu nħarsu lejn is-settur tal-propjetà bħala mutur importanti fl-ekonomija Maltija. Il-viżjoni ta’ Gvern Ġdid tibqa’ dik li l-iżvilupp ikun wieħed sostenibbli mingħajr il-bżonn li l-Gvern jagħmel interventi maġġuri fis-suq. Madankollu, Gvern Ġdid ser ikun attent u attiv fil-qasam tas-suq tal-kera biex dan ikun wieħed sostenibbli.
24 92. Indaħħlu rata ridotta ta’ Capital Gains BIEDJA U SAJD fuq trasferimenti ta’ propjetà vojta u/jew abbandunata f’żoni li l-Awtorità tal-Ippjanar 96. Il-bdiewa u s-sajjieda ma jħallsux income tax tiddefinixxi bħalaregeneration zones. F’dan billi titneħħa t-3% taxxa ikkalkulata fuq il-kuntest ukoll nikkunsidraw proċedura il-bejgħ globali. simplifikata meta jiġi biex isir irranġar jew modifikar fl-istess propjetà. 97. Nagħtu start-up tax credit ta’ ewro 20,000 lil dawk li jidħlu u jibdew negozju fil-biedja u/ 93. Insostnu l-iskema li diġà introduċejna fejn jew is-sajd. min jixtri propjetà f’Urban Conservation Area jħallas rata ta’ taxxa ridotta għal 2%. 98. Inkomplu b’pass aktar mgħaġġel il-proċess li għandu jwassal biex il-bdiewa u r-raħħala 94. Indaħħlu l-Liġi tal-Aġenti tal-Propjetà li qed jaħdmu art jew għandhom irziezet bil-pern tagħha jkun il-kwalità fis-servizz u tal-Gvern u/jew dik amministrata mill-Joint l-liċenzjament kemm tal-aġenziji nfushom kif Office jingħataw titlu legali aktar b’saħħtu. Dan ukoll tal-aġenti tagħhom. il-proċess, li beda matul dawn l-aħħar erba’ snin, ikollu l-ħsieb li bdiewa u raħħala jserrħu 95. Inniedu skemi fiskali pożittiv li jinċentivaw rashom mill-kontinwità tax-xogħol tagħhom lis-settur tal-kostruzzjoni jinvesti f’makkinarju, u jagħtihom l-opportunità li jinvestu aktar u inkluż trakkijiet, aktar modern u li jniġġes b’aktar serħan il-moħħ. Trasferimenti bejn anqas. membri tal-istess familja jingħataw prijorità. 99. Nintroduċu wkoll l-possibbiltà li bdiewa jittrasferixxu art tal-Gvern li huma jkunu jaħmdu lill-gradwati li jkunu lestew kors tal- MCAST miċ-Ċentru tal-Agrikoltura sabiex nagħtu opportunitajiet akbar lil żgħażagħ li jridu jibdew karriera fil-biedja u l-agrikoltura.
25 EKONOMIJA
100. Nagħtu l-opportunità wkoll lill-bdiewa bona 104. Nevalwaw il-possibiltà ta’ inċentivi immirati fede li jittrasferixxu t-titlu legali ta’ art, raba’ lejn il-bdiewa u r-raħħala biex dawn jinvestu jew irziezet li huma jkunu jgawdu lill-ulied, f’teknoloġija ġdida inkluż dik li tikkonverti aħwa u/jew neputijiet kemm inter vivos u d-demel tal-annimali f’enerġija alternattiva u kemm causa mortis. Tingħata l-opportunità li rinovabbli. jsiru wkoll trasferimenti bejn bdiewa reġistrati bejniethom. 105. Inkomplu bir-riforma fil-pitkalija l-aktar bl-introduzzjoni ta’ sistemi aktar effiċjenti 101. Titfassal strateġija għall-futur tal-biedja ta’ grading, ippakkjar u labelling biex jiġi f’Malta u Għawdex b’enfasi prinċipali fuq żgurat li l-bdiewa jieħdu l-aktar prezz ġust il-bżonn li nsostnu dan is-settur, filwaqt li għall-prodotti tagħhom. Inħarsu wkoll lejn nikkonsolidaw liġi ħolistika ġdida l-immodernizzar tal-binja tal-pitkalija anke għall-agrikoltura u li tkun tikkonsolida fiha billi nevalwaw il-potenzjal ta’ public-private d-diversi proviżjonijet u regolamenti li jinsabu partnership f’dan is-sens. mferrxin. Fl-isfond ta’ dan titnieda wkoll kampanja ta’ informazzjoni dwar 106. Nikkunsidraw mudelli ta’ public-private il-prodott Malti. partnership f’sistemi innovattivi bħal ma huma l-agroponics u hydroponics għal tkabbir ta’ 102. Ngħinu lill-bdiewa billi nipprovdu ilma ġdid prodotti agrikoli inkluż dawk immirata lejn (new/polished water) b’xejn wara l-investimenti l-esportazzjoni. li għamlet il-Korporazzjoni għas-Servizzi tal- Ilma. Il-proġett ikun jinkludi t-twassil ta’ dan 107. Ninċentivaw aktar il-biedja organika. F’dan l-ilma għat-tisqija mill-impjanti taċ-Ċumnija il-kuntest inħarsu lejn il-possibbiltà li noħolqu fil-Mellieħa minn ta’ Barkat fix-Xagħjra u ċertifikazzjoni Maltija għal prodotti organiċi kif Għajnsielem f’Għawdex għal diversi postijiet ukoll lejn inċentivi fiskali li jgħinu lill-produtturi oħrajn. Dan għandu jgħin lill-bdiewa jkollhom żgħar ta’ prodotti organiċi bil-għan li dawn aċċess għal aktar ilma u fl-istess ħin innaqqsu ikunu jistgħu jikkompetu. l-pressjoni fuq l-ilma tal-pjan.
103. Permezz ta’ Fondi Ewropej, inniedu skemi għal restawr ta’ ġwiebi għall-ġbir tal-ilma tax-xita.
26 108. Nagħtu inċentivi fiskali għal studji,scholarships 112. Naraw li ma jiddaħlux il-kwoti tal-pixxispad u riċerki speċifiċi għal min jirriċerka metodi għal din is-sena, filwaqt li nkomplu dwar it-titjib fis-settur tal-biedja, primarjament bid-diskussjonjiet mal-Koperattivi tas-sajjieda dawk li jirriċerkaw soluzzjonijiet li jnaqqsu jew kif l-aħjar din il-kwota titqassam b’mod ekwu jeliminaw mard introdott f’Malta minn barra u ġust. permezz ta’ insetti u virus tal-pjanti. 113. Jiġi evalwat il-possibbiltà ta’ bini ta’ boatyard 109. Nikkunsidraw it-twaqqif ta’ bank ġenetiku f’Marsaxlokk bil-għan li nipprovdu lis-sajjieda tal-pjanti u ż-żrieragħ partikolarment dawk b’post sigur u kenni fejn iħallu d-dgħajjes endemiċi bl-iskop li nindirizzaw it-tnaqqis tagħhom f’perjodi ta’ maltemp u xtiewi qliel. ġenetiku ta’ varjetajiet partikolari. 114. Inwettqu l-proġett tal-breakwater ta’ 110. Ninċentivaw l-implimentazzjoni ta’ Marsaxlokk, li diġà ħareġ il-permess programmi ta’ konservazzjoni u tkattir ta’ tal-Awtorità tal-Ippjanar għalih kif ukoll ikun annimali indiġeni (fosthom tat-Tiġieġ ikkunsidrat ieħor f’Delimara. is-Suwed ta’ Malta, il-Mogħża Maltija, in-Nagħaġ ta’ Malta, in-Naħla Maltija, 115. Isir ukoll l-investiment neċessarju f’diversi l-Gendus, fost oħrajn bl-iskop li l-pool skalin madwar il-pajjiż u jibqgħu jintużaw ġenetiku ta’ dawn ir-razez indiġeni u speċi b’xejn. Isir l-investiment neċessarju fi proġett endemiċi jitnaddaf u jissaħħaħ permezz ta’ li jiżdiedu l-irmiġġi speċifikament iddedikata monitoraġġ u selezjoni. Dawn il-programmi għas-sajjieda. jkunu jinkludu wkoll it-tixrid ta’ informazzjoni u għarfien aktar dwar dawn ir-razez, kif ukoll 116. Nidentifikaw skemi li jgħinu s-sajjieda programmi li jħajru lill-bdiewa u r-raħħala jikkonservaw dgħajjes tas-sajd tradizzjonali. jrabbu aktar dawn l-ispeċi.
111. Jittieħdu aktar miżuri biex tiżdied aktar is-sigurtà fil-provvista ta’ ikel frisk, bnin u nutrittiv (food security) sabiex il-konsumatur ikollu aktar serħan il-moħħ dwar il-kwalità ta’ ikel permezz ta’ sistemi effiċjenti ta’ traċċibilità tal-prodott. F'dan il-kuntest nippromwovu xiri ta' prodotti agrikoli friski.
27 EKONOMIJA
02.
XOGĦOL
28 29 XOGĦOL
XOGĦOL GĦAL KULĦADD
Dawn l-erba’ snin li għaddew ser jibqgħu mnaqqxa fl-istorja ta’ pajjiżna bħala żmien li fih ħloqna eluf ta’ postijiet ġodda tax-xogħol biex illum għandna l-akbar ammont ta’ nies jaħdmu li qatt kellna f’pajjiżna u l-anqas rata ta’ nies qiegħda.
Kull sena matul l-erba’ snin, irreġistrajna l-akbar rata ta’ tkabbir fl-impjiegi minn fost il-pajjiżi kollha tal-Unjoni Ewropea. Illum in-nies jaħdmu jaqbżu l-184,000, żieda ta’ madwar 29,000 minn 2013, b’1,500 f’Għawdex. Fis-settur privat l-impjiegi żdiedu b’25,000, jiġifieri disgħa minn kull għaxar impjiegi li ħolqot l-Ekonomija Maltija kien fis-settur privat.
Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat huwa garanzija ta’ serħan il-moħħ fil-qasam tal-impjiegi. Nemmnu li aktar ma ninċentivaw ix-xogħol bit-tnaqqis ta’ taxxi aktar l-ekonomija tikber u aktar toħloq impjiegi ġodda. Fil-qasam tax-xogħol ukoll, l-Aqwa Żmien ta’ Pajjiżna għadu ġej.
30 ANQAS TAXXI, AKTAR FLUS FIL-BUT EQUAL PAY FOR EQUAL WORK GĦALL-ĦADDIEMA 03. Il-kunċett ta’ equal pay for equal work huwa valur 01. Aħna nemmnu f’politika ta’ tnaqqis ta’ taxxi fundamentali ta’ ġustizzja li aħna nemmnu fih. responsabbli fuq ix-xogħol. Dan issarraf Ħadd m’għandu jiġi sfruttat u jitħallas anqas f’fiduċja fl-ekonomija u ħloqna l-ġid. minn min qiegħed jagħmel l-istess xogħol, Wegħedna li noħolqu middle class ġdida u għall-ebda raġuni. Gven ġdid immexxi minn qegħdin inwettquha. Permezz tat-tnaqqis Joseph Muscat ikompli jaħdem biex ipoġġi dan fit-taxxi u titjib fil-pagi, in-numru ta’ familji li il-valur fil-prattika bħala l-pass naturali li jmiss għandhom dħul bejn ewro 20,000 u ewro wara li matul dawn l-erba’ snin wettaqna riformi 30,000 żdied b’14% mill-2012 ’l hawn. Irridu importanti biex indirizzajna l-prekarjat. Għalhekk nkomplu nkattru dan is-suċċess. Gvern kull min jagħmel l-istess xogħol, fl-istess kumpanija Ġdid immexxi minn Joseph Muscat ikompli għandu jgawdi minn dan il-prinċipju. Gvern Ġdid jnaqqas it-taxxi tal-income tax għal kulħadd. ikun impenjat li mhux biss jilleġisla f’dan is-sens imma wkoll li jsaħħaħ l-istrutturi ta’ infurzar. 02. Wara li tejjbina l-kundizzjoni tal-impjegati taċ-ċivil għax nemmnu li l-Gvern għandu jkompli wkoll jinvesti fil-ħaddiema tiegħu INKOMPLU NOĦOLQU AKTAR XOGĦOL stess, ser intejbu wkoll il-kundizzjonijiet tax- GĦAL KULĦADD xogħol tal-ħaddiema li jinsabu fil-Community Work Scheme billi nżidu r-rata tal-ħlas 04. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat tagħhom b’ewro 200 fix-xahar. jibqa’ impenjat u ffukat fuq il-ħolqien ta’ aktar xogħol għal kull min jixtieq jaħdem. Il-mira prinċipali tagħna hija dik li f’pajjiżna jkollna rata ta’ impjiegi li taqbeż il-medja Ewropea.
05. Matul dawn l-aħħar erba’ snin, 9 minn kull 10 impjiegi li nħolqu kienu fis-settur privat. Filwaqt li nemmnu li s-Servizz Ċivili għandu jibqa’ jiġġedded, il-mira tagħna fil-ħolqien tal-imjiegi tibqa’ dik li s-settur privat ikun il-mutur ewlieni li joħloq l-aktar impjiegi ġodda.
31 XOGĦOL
INTEJBU S-SERVIZZ 10. Inżidu l-benefiċċju tad-deduzzjoni mit-taxxa TAĊ-CHILD CARE għall-employers li joffru faċilitajiet ta’Child Care minn ewro 20,000 għal ewro 50,000 06. Wara li matul l-erba’ snin li għaddew u li jkunu applikabbli wkoll għal spejjeż daħħalna s-servizz tac-Childcare b’xejn, u amministrattivi u/jew pagi ta’ Child Carers. li minnha jgawdu madwar 6,200 familja li setgħu jtejbu l-livell tal-għejxien tagħhom, il- 11. Naraw li fiċ-Child Care Centres jkun ipprovdut pass naturali li jmiss huwa titjib f’dan is-servizz is-servizz ta’ Learning Support Assistants lit- biex jinfirex aktar is-servizz u jrendi aktar. tfal żgħar li jkunu jinħtieġu dan is-servizz.
07. Nikkunsidraw Child Care Centres f’żoni 12. Intejbu u nirfinaw is-sistema taċ-Child Care speċifiċi li joffru servizz estiż għal matul il-lejl. b’mod li din ma tippenalizzax lil dawk il- Filwaqt li konxji li s’issa ma kellniex domanda ġenituri f’każijiet ġenwini ta’ mard, ikollhom kbira ħafna, nemmnu li min jaħdem billejl ifallu lit-tfal tagħhom. għandu wkoll ikollu l-opportunità li juża dawn is-servizzi tal-Gvern. Nevalwaw ukoll 13. Nestendu dan is-servizz fejn ikun hemm il-potenzjal ukoll li nifirxu aktar is-servizz mard terminali fil-familja. f’aktar lokalitajiet oħrajn u f’zoni fejn hemm konċentrazzjoni ta’ attività kummerċjali bħal ħwienet.
08. Jiġi evalwat il-possibbiltà li jinfetaħ Child Care Centre fil-Belt Valletta jew fl-inħawi.
09. Inżidu l-benefiċċju tad-deduzzjoni mill- Income Tax fuq ħlasijiet ta’ Child Care sa massimu ta’ ewro 4,000 għal dawk il-ġenituri li jibagħtu lil uliedhom f’Child Care privat.
32 DRITTIJIET ĠODDA U BILANĊ AĦJAR SELF-EMPLOYED BI DRITT ĠDID GĦAL BEJN IX-XOGĦOL U L-ĦAJJA KUMPENS TA’ DIŻIMPJIEG
14. Wara konsultazzjoni meħtieġa, nirriformaw 17. Gvern Laburista ġdid se jdaħħal emendi legali il-kunċett ta’ maternity leave u paternal leave fil-liġi tas-Sigurtà Soċjali sabiex persuni self għall-kunċett ta’ family leave bi ħlas bil-ħsieb employed li għal xi raġuni jkollhom iwaqqfu li kemm l-omm u kemm il-missier ikunu l-attività tagħhom u jibdew jirreġistraw għax- jistgħu jutilizzaw u jqassmu huma dan il-leave xogħol ikollhom dritt li jirċievu l-benefiċċju għal kif jidhrilhom skont il-bżonnjiet tal-familja qgħad skont il-kontribuzzjonijiet li jkunu ħallsu. tagħhom. B’hekk inneħħu d-diskriminazzjoni li teżisti llum bejn persuni impjegati u persuni self employed. 15. Inkomplu bit-tħejjijiet u l-konsultazzjonijiet neċessarji sabiex indaħħlu d-dritt ġdid lill- ġenituri li jistgħu jutilizzaw mis-sick leave li FESTI PUBBLIĊI LURA LILL-ĦADDIEMA jkunu intitolati għalih kemm-il darba l-ulied ikunu ma jifilħux. 18. Nemmnu li t-titjib fl-ekonomija għandu jwassal ukoll għal titjib fil-bilanċ bejn ix-xogħol 16. Inħeġġu u ninċentivaw aktar l-użu ta’ u l-ħajja tal-persuna u l-familja. Għalhekk teleworking u flexible hours. Employers li nemmnu li wasal iż-żmien li l-ħaddiema, li jħaddmu sistemi ta’ teleworking jingħataw għamlu s-sagrifiċċju sa mill-2005, għandhom il-possibiltà ta’ deduzzjoni mit-taxxa sa jingħatawlhom lura l-festi pubbliċi li massimu ta’ ewro 20,000 għal spejjeż kapitali jaqgħu fil-weekend u li sal-lum għadhom relatati mad-dħul ta’ sistemi u t-tmexxija ta’ qegħdin jintilfu. Gvern Ġdid immexxi minn dan is-serivizz. L-istess inċentiv fiskali jingħata Joseph Muscat jagħti lura dawn il-festi għal spejjes relatati mal-proviżjoni ta’ servizz b’mod gradwali matul il-leġislatura. Wara ta’ flexibile hours. d-diskussjonijiet mal-għaqdiet ta’ min iħaddem u l-Unions, jiġi maqbul jekk dawn il-festi jingħatawx lura billi jiżdiedu mal-leave annwali tal-ħaddiem jew inkella jingħatawx bħala festa pubblika immedjatament it-Tnejn wara l-weekend li fih taqa’ l-festa pubblika.
33 XOGĦOL
JISPIĊĊA X-XOGĦOL PREKARJU INTEJBU L-ĦILIET U L-KAPAĊITAJIET TAL-ĦADDIEMA 19. Wara li matul dawn l-erba’ snin li għaddew, għamilna ġlieda qalila kontra x-xogħol 23. Irridu li l-ħiliet tal-ħaddiema tagħna jkunu prekarju, Gvern Ġdid immexxi minn Joseph fost l-aqwa fl-Ewropa. It-titjib tal-ħiliet tal- Muscat ikompli jħarrex din il-ħidma kontra ħaddiema tagħna – il-kapital uman – ser ikunu l-prekarjat. prijorità ewlenija fil-viżjoni ta’ Gvern Ġdid għal qasam tax-xogħol. Għalhekk nibdew proċess 20. Flimkien mal-għaqdiet ta’ min iħaddem flimkien mal-imsieħba soċjali biex aktar u anke l-Unjins tal-Ħaddiema, nibdew employers iwaqqfu fondi ta’ taħriġ kampanja ta’ name and shame ta’ kumpaniji, għall-iżvilupp kontinwu tal-impjegati tagħhom. żgħar u kbar, li jinqabdu jisfruttaw il-ħaddiema tagħhom, jew bi prassi u kundizzjonijiet li ma 24. Ninċentivaw u ninkoraġixxu skemi ta’ jirrispettawx il-liġijiet tax-xogħol. retraining u korsijiet vokazzjonali għal haddiema li għandhom 45 sena jew aktar u 21. Nabolixxu l-kuntratti li ma jiddikjarawx in- jkunu jixtiequ jespandu l-ħiliet tagħhom. numru ta’ sigħat li ħaddiema mistenni jaħdem. 25. Inkomplu nsostnu u ntejbu l-programmi bħal 22. Bi qbil mal-imsieħba soċjali fi ħdan l-MCESD, Training Pays, Investing in Skills u l-inizjattva se nkunu qed nippreparaw templates Access to Employement. ta’ kuntratti ta’xogħol, li jkunu aċċessibbli online sabiex nassiguraw li l-ħaddiema 26. Insaħħu n-National Skills Council b’mod li kollha jkollhom kuntratt ta’ xogħol li jirrifletti jingħata r-riżorsi meħtieġa ħalli jidentifika l-kundizzjonijiet kif stabbilitli mil-liġi. strateġija olistika li twassal għall-analizi fonda tal-ekonomija u s-suq tax-xogħol u jkunu identifikati skills gaps u mistmatches li jew diġa qegħdin niffaċċjaw illum jew li nistghu niffaċjaw fil-futur. Dan għandu jwassalna wkoll biex jittieħdu l-miżuri meħtieġa fuq livell edukattiv ħalli pajjiżna jibda jipproduċi aktar ħaddiema bil-ħiliet u kapaċitajiet li għandna bżonn fil-futur.
34 ACTIVE LABOUR MARKET POLICES 2.0
27. Wara s-suċċess fl-implimentazzjoni ta’ Active Labour Market Policies matul dawn l-erba’ snin, naġġornaw aktar din il-politika billi nagħmlu l-qabża li jmiss u flimkien mal- imsieħba soċjali, infasslu pjan li jidentifika l-ħiliet li għandna llum mal-ħiliet li pajjiżna għandu jkollu fi żmien għaxar snin. Nibdew mill-ewwel inħaddmu politika tax-xogħol imżewġa ma’ dik soċjali u edukattiva li tindirizza dan.
35 XOGĦOL
03.
INFRASTRUTTURA
36 37 INFRASTRUTTURA
PAJJIŻ B’INFRASTRUTTURA MODERNA
Inħarsu lejn il-futur ta’ pajjiżna b’ambizzjoni prinċipali: dik li ngħollu l-livell tal-għejxien u ntejbu l-kwalità tal-ħajja taċ-ċittadini Maltin u Għawdxin. Matul dawn l-erba’ snin, Gvern immexxi minn Joseph Muscat saħħaħ l-ekonomija u kattar l-impjiegi filwaqt li kompla jwieżen lil min jiflaħ l-anqas. Ħloqna x-xogħol u investejna fin-nies.
Konxji wkoll iżda li biex pajjiżna jkompli jimxi ‘l Għalhekk nemmnu li hemm bżonn mudell ġdid ta’ quddiem irridu nagħmlu qabża ta’ kwalità fl-iżvilupp kif isiru u jissewwew it-toroq biex din l-infrastruttura infrastrutturali. Irridu kwalità li tixraq lil ambizzjonijiet kruċjali tlaħħaq mal-progress eknomiku ta’ pajjiżna. tal-poplu tagħna. Gvern ġdid immexxi minn Joseph Jeħtieġ li f’dan is-settur nagħmlu l-qabża li jmiss u Muscat ipoġġi l-iżvilupp tal-infrastuttura bħala prijorità malajr. ewlenija. Konvinti li b’investiment għaqli u għax l-ekonomija tippermetti, nistgħu indawru dan id-deficit Nemmnu li fuq kollox ninħtieġu bidla fil-mentalità. infrastrutturali li writna fl-akbar investiment li pajjiżna L-ewwel nett, it-toroq huma ass strategiku nazzjonali. qatt ikun għamel. Pajjiżna hekk jixraqlu. Igawdi minnhom kulhadd. Il-mudell imħaddem illum fejn il-Kunsilli Lokali jwaħħal fil-Gvern Ċentrali u Matul dawn l-għexieren ta’ snin, l-infrastruttura, viċi-versa mhux aktar sostenibbli. Li triq issir illum u partikolarment it-toroq tħalliet tmajna. Illum terġa titkisser ftit wara minħabba żvilupp ġdid trid l-infrastruttura eżistenti mhix tlaħħaq mal-progress tinbidel. In-nies, in-negozji, pajjiżna, jixraqilhom li qiegħed jagħmel b’pass mgħaġġel pajjiżna. ħafna aħjar. Għalkemm matul dawn l-erba’ snin li għaddew wettaqna proġetti kbar tat-toroq, bħall-Coast Road u Għalhekk Gvern ġdid immexxi minn Joseph anke l-proġett tal-Kappara li miexi b’ritmu tajjeb ħafna, Muscat ser jagħti prijorità bla preċedent lill-iżvilupp u minkejja li tajna wiċċ ġdid ta’ asfalt f’308 kilometru infrastrutturali tat-toroq f’pajjiżna. It-toroq isiru kollha, u bnejna mill-ġdid madwar 424 triq fl-irħula u l-ibliet, kif jixraq. għad għandna wisq toroq mhux ta’ livell li jixraq lil pajjiż modern bħal tagħna.
38 PJAN BIEX NAGĦMLU T-TOROQ - Tispiċċa r-responsabbiltà diretta tal-Kunsilli KOLLHA F’MALTA U GĦAWDEX Lokali għal-asfaltar tat-toroq. Spiss il-Kunsilli Lokali jinqabdu mingħajr il-fondi meħtieġa biex 01. Nibdew sa mill-ewwel ġurnata bi pjan iwettqu proġetti ta’ toroq, bil-konsegwenza ambizzjuż sabiex it-toroq kollha f’Malta u li jbatu n-nies u n-negozji. Il-Gvern Ċentrali Għawdex isiru u jibqgħu jinżammu kif jixraq lil ser jidħol responsabbli sabiex, fuq perjodu pajjiż modern u lin-nies li jużawhom u jgħixu massimu ta’ seba’ snin, ikun wettaq it-toroq fihom. Dan l-investiment fit-toroq kollha ta’ kollha li xi darba kienu saru iżda spiċċaw Malta u Għawdex għandu jġib qabża pożittiva imkissra minħabba nuqqas ta’ manutenzjoni u/ fil-kwalità tal-ħajja ta’ kull wieħed u waħda jew installazzjoni ta’servizzi. Minn dawn hawn minnha. Biex inwettqu dan il-pjan b’s-serjetà, mijiet ta’ toroq, għalhekk jeħtieġ li x-xogħlijiet b’għaqal u effiċjenza ser nikkommettu l-akbar jingħataw prijorità skont il-gravità tat-triq investiment fit-toroq li qatt sar bi progamm primarjament u kriterji oħrajn bħal ma huma ta’ ewro 700 mijun f’fondi kemm Ewropej, n-numru ta’ familji u negozji li jgħixu u jaħdmu kemm mill-Bank tal-Iżvilupp, kemm mill-flus fihom. Il-pjan ikun jinkludi wkoll attenzjoni sħiħa miġbura mill-Programm taċ-Ċittadinanza għal immaniġjar tat-traffiku waqt ix-xogħlijiet b’Investiment u anke minn strumenti stess. Il-Kunsilli Lokali ma jkollhomx tnaqqis finanzjarji oħrajn: fl-allokazzjoni ta’ fondi, anzi l-istess fondi jkunu jistgħu jintużaw għal-proġetti u inizjattivi oħra li - L-ewwel prijorità tingħata lit-toroq residezjali l-Kunsill Lokali jista’ jieħu b’budget akbar. li għadhom qatt ma ngħataw wiċċ ġdid ta’ asfalt u li fihom jgħixu diversi familji Maltin u - Jitkompla b’pass mgħaġġel il-programm Għawdxin. Minn dawn hawn 170 triq u jsiru ta’ toroq arterjali u distributorji. L-enfasi kollha fuq perjodu massimu ta’ tliet snin b’rata prinċipali għandha tkun fuq il-manuntenzjoni ta’ mhux anqas minn 60 triq fis-sena. preventiva u kontinwa, li tiżdied is-sigurtà tas-sewwieqa bħal twaħħil ta’ cyclist friendly crash barriers, l-istallazjoni ta’ sistemi elettroniċi li jgħinu lis-sewwieqa u titjib fl-infrastruttura ġenerali.
39 INFRASTRUTTURA
F’dan il-kuntest jiġi evalwat il-possibbiltà 03. L-Enemalta tibda proġett pilota biex kull fejn ta Public Private Partneship u/jew Private hu possibli, jitneħħew l-arbli tad-dwal u wires Finance Initiative flimkien mas-settur privat żejda minn mal-faċċati tad-djar u tan-negozji. li jieħu f’idejh il-manutenzjoni meħtieġa Dan il-proġett ambizzjuż għandu jwassal skont kriterji ta’ livell għoli u standards biex fuq perjodu ta’ seba’ snin, jitnaqqas internazzjonali. drastikament dan l-isfregju u inkonvenjent li għandu jwassal ukoll għal dehra ambjentali - Wara diskussjoni, il-Kunsilli Lokali, fuq mudell aħjar kif ukoll itejjeb l-esperjenza ta’ mixi ta’ Public-private partnership ma kumpaniji pedonali fuq il-bankini. Fil-proċess ikun magħżula wara sejħa pubblika, jingħataw qiegħed isir titjib sinifikanti ukoll fl-infrastruttra. l-inkarigu primarju u l-fondi meħtieġa biex jiffokaw fuq il-manuntenzjoni kontinwa tat- 04. Inkomplu nidentifikaw fondi biex jiġu rrangati toroq urbani fil-lokalità tagħhom. Jitħaddem u/jew asfaltati toroq rurali. mudell fuq bazi ta’ Key Performance Indicators ċari u livell ta’ servizz mistenni bħal 05. Jiġu modernizzati l-mini ta’ St. Venera, Ħal pereżempju t-tiswijiet ta’ potholes meqjusa Kirkop u Regional Road billi jsir upgrade perikolużi fi żmien 24 siegħa. maġġuri bħal ma huwa cledding u dwal aħjar, u jiġu nstallati sistemi li jgħinu fis-sigurtà. 02. Konxji li ħafna mill-ħsarat fit-toroq isiru meta Bħal standard minimu, dawn għandhom isiru jiġu biex jingħaddu servizzi l-aktar dawk kollha fuq il-livell tal-mina ta’ triq Diċembru tal-ilma u drenaġġ, u anke dawk tad-dawl 13, li lestejnieh fl-2014. F’dan il-kuntest ukoll u telefonija. Ser inkunu qiegħdin indaħħlu tiġi studjata l-possibbiltà li tissaqqaf parti oħra standards aktar rigorużi sabiex dawn ix- mit-tunnel ta’ St. Venera. xogħolijiet ta’ servizzi jibdew jsiru minn taħt il- bankini sabiex jiġi evitat il-bżonn li titkisser triq 06. Jibda u jitlesta l-proġett importanti li diġa tkun asfaltata. It-toroq li jinbnew ġodda tal-Marsa Addolorata Junction biex jiġi jinbnew b’dan il-metodu wkoll. Ser nagħmlu indirizzat bottleneck kritiku ieħor din aktar rigoruzi l-kundizzjonijet ta’ meta jsir id-darba fin-Nofsinhar ta’ Malta. Il-proġett, intervent fuq triq li tkun diġa asfaltata. partikolarment it-traffic management, jitmexxa fuq l-esperjenza pożittivà li bih qiegħed jitmexxa l-proġett tal-Kappara.
40 BANKINI, ŻONI PEDONALI KUNTRATTURI: KWALITÀ, AĊĊESSIBBLI U SHARED SPACES TITJIB U INUFRZAR
07. Nibdew ukoll programm nazzjonali ta’ 08. Sfida ewlenija hija t-titjib li huwa meħtieġ isir upgrade infrastrutturali qawwi ta’ bankini u mill-kuntratturi tat-toroq infushom sabiex żoni pedonali b’enfasi partikolari tkun fuq il-proġetti ppjanati jimxu bl-aħjar mod u l-aċċessibiltà. Ta’ spiss nisimgħu li rridu nimxu tkun garantita l-aqwa kwalitá. Għalhekk, aktar kemm mill-aspett ta’ saħħa u anke nimpenjaw ruħna li ngħinu lil dawn il- mill-aspett ta’ mobbiltà. Madankollu rridu kuntratturi jagħmlu l-qabżiet neċessarji nirrikonoxxu li l-esperjenza ta’ mixi u aċċess fil-kapaċitjiet tagħhom kemm b’investiment pedonali mhux dejjem pjaċevoli fit-tekonoliġija, fil-makkinarju u l-aktar bis-sitwazzjoni infrastrutturali li għandna llum. fir-riżorsi umani. Għal dan il-għan, ser jiġu Għalhekk kommessi li ntejbu din l-esperjenza ddedikati fondi Ewropej kemm għat-taħriġ b’aktar investiment b’mod partikolari nżidu tal-ħaddiema kif ukoll għal immodernizzar l-aċċessibilità għal persuni b’diżabbilità u fil-makkinarju u l-vetturi tagħhom. nnaqsu kemm nistgħu l-ostakli għal mobbiltà aħjar. Il-pjan ikun jinkludi li nimmassimizzaw 09. Insaħħu u ntejbu l-kontroll u l-monitoraġġ kemm nistgħu l-kunċett ta’ shared spaces meħtieġ sabiex proġetti tat-toroq jibdew u partikolarment biex inkattru l-użu tar-rota jispiċċaw fil-ħin. L-impenn ikun imsejjes fuq bħala mezz tajjeb ta’ mobbiltà. miżuri pożittivi li jinċentivaw lill-kuntrattur ilesti fil-ħin bla kompromess mal-kwalità, kif ukoll fuq miżuri punittivi kemm fil-konfront tal-kuntrattur kif ukoll fil-konfront tal entità responsabbli mill-proġett kemm jekk tkun entità governattiva u kemm jekk privata.
41 INFRASTRUTTURA
TOROQ TAL-FUTUR AĠENZIJA ĠDIDA B’AKTAR RIŻORSI
10. Mil-lum, irridu naħsbu u nippjanaw it-toroq 12. Biex ikun ikkordinat u implimentat dan tal-futur. Illum, fil-fora internazzjonali, il-pajjiżi il-pjan, ser inkunu qiegħdin inwaqqfu Aġenzija l-aktar li jinvestu fit-trasport jitkellmu fuq ġdida li tieħu ħsieb l-ippjanar, toroq ppreparati biex jilqgħu t-tekonolġiji id-disinn, il-koordinament u emergenti bħal tal-karozzi awtonomi fost l-implimentatazzjoni ta’ proġetti tat-toroq oħrajn. Bil-ħsieb u l-viżjoni li qatt ma nkunu kollha f’pajjiżna. L-iskop prinċipali jkun li pajjiż li jerġa’ jibqa’ lura f’dan I-qasam, naħtru tiżdied l-effiċjenza, tiżdied l-enfasi fuq immedjatament team ta’ esperti li jibda minn il-proġetti li jsiru fil-ħin u skont il-budget issa jigwida l-pajjiż dwar x’miżuri għandna allokat u jkunu ikkordinat bl-aqwa mod l-aktar nibdew naħsbu għalihom minn issa bil-għan li investiment infrastrutturali ta’ kull żmien. anke f’dan il-qasam inkunu ma’ ta’ quddiem nett. 13. Ser inkunu qiegħdin nikkommettu aktar riżorsi lil din l-Aġenzija biex twettaq dan il-pjan 11. Inħarsu lejn it-teknoloġija solari u b’aktar effiċjenza. L-ewwel pass ikun it-tijib nikkunsidraw li nagħmlu proġett pilota ta’ ġenerali fil-kundizzjonijiet tax-xogħol tal-periti solar roads. u l-professjonisti inkarigati minn dan ix-xogħol bil-ħsieb li din l-aġenzija mhux biss iżżomm it-talent u l-esperjenza eżistenti, iżda aktar minn hekk tkun f’pozizzjoni li tattira l-aħjar professjonisti, Maltin u barranin lejha.
42 TINDIF U UPKEEP ĠENERALI TAL-PAJJIŻ 15. Nirriġeneraw u nagħtu nifs ġdid lil Marsa. Issa li l-power station tal-Marsa ingħalqet darba 14. Nagħmlu l-qabża ta’ kwalità li jmiss dwar għal-dejjem u bdiet tiżżarma, Gvern ġdid il-mod kif inżommu t-tindif u l-upkeep iniedi sejħiet ta’ interess biex l-akwati jiġu ġenerali tal-pajjiż. Nemmnu li dan rijabilitati f’żoni bi spazji miftuħin li jgawdu huwa fundamentali biex l-investiment minnhom il-familji kif ukoll spazji rikrejattivi u infrastrutturali li jeħtieġ isir, inkluż dak kummerċjali li jagħtu l-valur li jixraq li din fit-toroq, jitgawda aħjar minn kulħadd u iż-żona. jirrifletti aktar f’pajjiż modern u nadif. Gvern ġdid jinċentiva l-ħolqien ta’ Aġenzija li jkollha 16. Jingħalaq l-Open Centre tal-Marsa. In-numru l-inkarigu tat-tindif ġenerali u upkeep tal-wasliet jippermettilna nużaw spazji tal-pajjiż, inkluż postijiet turistiċi. L-Aġenzja differenti u eżistenti. Għalhekk, minbarra li taħdem mill-qrib mal-Kunsilli Lokali u l-faċilitajiet ikunu ċċentralizzati f’post wieħed l-entitajiet governattivi kif ukoll tħares anke li jagħti aktar dinjità lil-immigranti li jkunu lejn mudelli ta’ public-private partnership biex jgħixu fih, iċ-ċaqliq iwassal ukoll biex l-ispazju jiġi massimizzat il-potenzjal ta’ diversi sinergiji fil-Marsa jkun jista’ jiġi irrijabilitat bħala parti li jistgħu jinħolqu. minn proġett sħiħ ta’ ġenerazzjoni.
PROĠETTI ĠODDA GĦAL AKTAR PROGRESS EKONOMIKU 17. Nistudjaw il-possibiltà li Triq Sant’Anna fil-Floriana tiġi mibdula f’żona pedonali Gvern Ġdid impenjat li jkompli jinvesti fil-pajjiż mill-isbaħ li tikkumplimenta d-dħul lejn permezz ta’ aktar proġetti kapitali. Se nkunu qed il-Belt Valletta. Dan il-proġett ikun immirat naraw li aktar proġetti kapitali jitwettqu permezz ukoll li joħloq pulmun ambjentali u spazju tal-użu ta’ diversi strumenti finanzjarji fosthom fondi aktar miftuh f’din iż-żona. L-iżvilupp ikun Ewropej, l-EFSI, il-Bank Malti għall-Iżvilupp, il-Malita u jikkumplimenta l-proġett tat-trasport l-Fond Nazzjonali għall-Iżvilupp Ekonomiku u Soċjali. bil-massa bil-possibiltà li l-mezz tat-trasport jew jgħaddi minn taħt fejn illum hemm it-triq, inkella tinħloq karreġġjata tan-nofs minn fejn tgħaddi l-light rail.
43 INFRASTRUTTURA
18. Inkomplu nixprunaw l-iżvilupp tal-Mrieħel 20. Inkomplu mexjin fid-direzzjoni li l-attività aktar lejn il-viżjoni ta’ business district ċentrali marittima fil-Port il-Kbir fil-Belt għandha li għandu jkompli jattira żvilupp ta’ spazji tkompli tissaħħaħ billi tingħata spinta akbar kummerċjali bħal uffiċini tal-ogħla l-livell lill-infrastruttura marittima. Ninsabu f’punt f’post li llum qiegħed jiġi mmodernizzat fejn kemm l-attivita tal-cruise liners u kemm aktar. Biex dan iseħħ il-proġett irid ikun l-attività relatata mal-merkanzija jeħtieġu ikkumplimentat ukoll b’inizjattivi li jiffaċilitaw żvilupp biex ikompli jespandu. Għalhekk it-trasport sostenibbli lejn l-akkwati bħala nikkonsolidaw id-deċizjoni li n-naħa tal- prijorità. Il-fondazzjoni mwaqqfa bejn Projects Port tal-Belt Valletta tkun iddedikata aktar Malta u s-settur privat tibqa tkun attiva għall-attività tal-cruise liners filwaqt li fin- u tkompli tibni fuq ix-xogħol tajjeb diġà naħa l-oħra, bejn Laboratory u Fuel Wharves, mwettaq. tkun imtejba l-infrastruttura biex tikber il-kapaċità ta’ cargo handling u tikber l-attività kummerċjali. Il-proġett ikun jinkludi wkoll Inwettqu l-proġett tal-breakwater ta’ 19. upgrade tal-breakwaters tal-Belt Valletta. Marsamxett. Il-proġett għandu jwassal ukoll għal aktar promenades mill-isbaħ kif ukoll Inniedu espressjoni ta’interess għall-iżvilupp għal riġenerazzoni ta’ spazji għal familja 21. taċ-Chalet f’tas-Sliema. Dan is-sit b’tant bħal Pine Gardens, Milorda Gardens u anke memorji sbieħ tħalla jaqa f’sura li ma tixraqx l-Argotti li jiġu ttrasformati wkoll f’attrazzjoni u jeħtieg li dan jiġi rijabilitat b’mod li jkun ta’ turistika. Il-proġett ikun iffinzanzjat permezz ta’ attrazzjoni turistika li tikkumplimenta l-post. public-private partnership mal-privat kif ukoll L-iżvilupp ma jkunx jinkludi binjiet residenzjali. permezz ta’ strumenti finanzjarji bħal EFSI.
22. Inwaqqfu Ċentru Amministrattiv għas-Servizz tal-Gvern flok is-sit fejn bħalissa hemm l-eks skola ta’ Umberto Colosso f’Santa Venera. Iċ-Ċentru Amministrattiv ikun jinkludi fih diversi servizzi li joffri l-Gvern f’post iċċentralizzat li għandu jwassal għal sinerġiji akbar u aħjar b’titjib fl-effiċjenza.
44 23. Tiġi rijabilitata mill-ġdid il-Landfill l-antika f’Hal-Luqa. Il-proġett ikun jinkludi family park, ground tal-football li jkun użat mill-klabb tal-Valletta F.C., kif ukoll SME park modern.
24. Inwettqu proġetti ta’ underground parking spaces. Fost dawn il-postijiet, ser inkunu qiegħdin ngħamlu car park fiċ-ċentru ta’ San Pawl il-Baħar.
45 EKONOMIJA
04.
TRASPORT
46 47 TRASPORT
TRASPORT
Malta llum hija wieħed mill-ftit pajjiżi Ewropej li għandha pjan strateġiku u pjan nazzjonali tat-trasport ħolistiku approvat u mfaħħar mill-Kummissjoni Ewropea bħala l-bażi li fuqu rridu nimxu ’l quddiem.
Il-Pjan jinkludi diversi proposti konkreti li għandhom ikunu implimentati fuq perjodu li jwassal sal-2025. Il-Pjan jinkludi wkoll il-viżjoni strateġika ta’ pajjiżna għal dan il-qasam sal-2050.
Gvern Ġdid huwa impenjat li jkompli jimplimenta n-National Transport Plan 2025 li huwa msejjes fuq il-prinċipji tat-trasport sostenibbli u nadif, inkluż dak marittimu, it-tisħiħ tat-trasport pubbliku, l-innovazzjoni u ideat ġodda, u t-tnaqqis gradwali tad-dipendenza assoluta fuq l-użu tal-karozza privata.
48 SISTEMA TA’ TRASPORT 02. Il-Gvern għandu studji li juru għażliet ĠDIDA U MODERNA differenti, rotot differenti u mudelli finanzjarji differenti. Hemm għażliet importanti li jridu Malta jixirqilha sistema tat-trasport pubbliku mill- jiġu analizzati, fosthom jekk għandhiex aktar moderna. Konxji wkoll li t-traffiku sar problema tintgħażel sistema li tkun underground jew li jaffettwa l-kwalità tal-ħajja tagħna. Konxji li l-istil fuq l-art, jew anke taħlita tat-tnejn, l-użu ta’ ta’ ħajja moderna u kosmopolitani tal-Maltin illum art, twessigħ ta’ toroq u aspetti kruċjali oħrajn. tirrikjedi li l-Gvern jagħraf l-aspirazzjonijiet tal-poplu Għalhekk Gvern Ġdid b’dawn l-istudji f’idu anke fuq livell ta’ kumdità fil-mobbiltà ta’ kuljum. Malta jiftaħ proċess ta’ konsultazzjoni wiesgħa, jixraqilha tagħmel il-pass kbir li jmiss anke fil-qasam b’mod bi-partisan bil-għan li tittieħed l-aħjar tat-trasport. Għalhekk, deċiżjoni li bla dubju fiha riperkussjonijiet sensittivi ħafna bħal ma huwa l-impatt 01. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat ambjentali u dak fuq l-infrastruttura ġenerali. jibda jipprepara proġett ambizzjuż ta’ Mass Rapid Transport System. Dan huwa l-akbar commitment serju li qatt sar favur investiment modern fl-infrastruttura u t-trasport għal pajjiżna. Dan il-proġett għandu l-għan li b’mod tanġibbli inaqqas il-konġestjoni tat-traffiku, kif ukoll iwassal biex jitnaqqsu drastikament l-emissjonijet mid-dħaħen u titjieb il-kwalità tal-arja. Il-proġett jinħadem flimkien mas-settur privat.
49 TRASPORT
TRAFFIKU: PJAN RESPONSABBLI Il-puntwalità żdiedet u l-effiċjenza tinsab fl-ogħla U REALISTIKU livelli li qatt kienet. Illum madwar 43 miljun passiġġier użaw tal-linja. Dawn huma l-fatti. Pajjiżna għandu pjan ħolsitiku, approvat mill-Unjoni Ewropea, dwar fejn irridu naraw il-qasam tat-trasport Madankollu għad jonqos aktar xogħol x’inwettqu. sal-2025. Madankollu n-nies jistennew li l-Gvern jibda mil- Irridu nħeġġu u nixprunaw aktar l-użu tal-karozza tal- lum, anzi mill-bierah, ilesti pjan responsabbli u realistiku li linja għax dan jgħin fit-tnaqqis tat-traffiku. Gvern Ġdid għandu jindirizza speċifkament il-problema tat-traffiku. ikompli jħeġġeġ lill-kumpanija li tmexxi it-trasport pubbliku biex toħroġ b’investiment u ideat ġodda Matul dawn l-erba’ snin sar ħafna xogħol siewi dwar kif ittejjeb is-servizz primarjament il-puntwalità. f’dan il-qasam, iżda l-problema baqgħet teskala Nemmnu, madankollu li wasalna f’punt kritiku li primarjament minħabba n-numru ta’ karozzi li ta’ jeħtieġ ninċentivaw aktar l-għażla konxja li tuża kuljum baqa’ jiżdied u l-ammont kbir ta’ nies jaħdmu l-karozza tal-linja flok il-karozza privata. Għal dan dejjem jikber. Dan bla dubju ħoloq sfidi ġodda. Aħna il-għan, bi sħab mal-operatur, ser inniedu dawn il- konxji li din il-problema hemm bżonn tissolva. Konxji programmi pożittivi: wkoll, iżda, li hemm bżonn miżuri realistiċi u mhux kliem fieragħ li ma jħallix riżultat materjali. 03. L-ewwel, studenti, tfal, pensjonanti u persuni b’diżabbiltà jingħataw l-opportunità Gvern Ġdid ser ikun qiegħed jaħdem bis-serjetà fuq li jivjaġġaw bit-trasport pubbliku b’xejn. Dan pjan responsabbli u realistiku msejjes fuq dan li ġej: għandu jwassal għal għażliet aktar konxji favur l-użu tal-karozza tal-linja flok dik privata kemm minn studenti li jkunu waslu fl-età li INKOMPLU NTEJBU U NINĊENTIVAW jagħmlu l-għażla u kemm pensjonanti li issa AKTAR L-UŻU TAT-TRASPORT PUBBLIKU għandhom inċentiv dirett biex jagħmlu dan.
Inkomplu nixprunaw it-titjib, l-immodernizzar u l-użu akbar tat-trasport pubbliku. Matul dawn l-erba’ snin, it-trasport pubbliku b’tal-linja għamel passi kbar ’il quddiem. Minn sistema li kienet falliet u kkollassat għal sistema fejn għandna akar rotot, aktar karozzi tal- linja moderni u nodfa, ivvjaġġar orħos u b’xejn għaż- żgħażagħ u inizjattivi moderni bħal ma’ hija l-mobile app u l-intermodal-card.
50 04. It-tieni, ser inkunu qegħdin indaħħlu TRASPORT B’SUPERVIŻJONI B’XEJN programm biex individwu jkun jista’ jivjaġġa GĦALL-ISKEJJEL KOLLHA kemm irid, kuljum, b’xejn bil-karozza tal-linja jekk kemm-il darba, b’mod volontarju, 08. Huwa stat ta’ fatt li l-akbar konġestjoni jirrinunzja l-liċenzja tas-sewqan tal-karozza tat-traffiku sseħħ fil-peak hour ta’ filgħodu eżistenti li jkollu. Dan isir b’mod volontarju biss meta jsiru ħafna vjaġġi lejn l-istess postijiet u għal perjodu li jiddeċiedi l-individwu biex (partikolarment skejjel u lokalitajiet ċentrali) nibqgħu niggarantixxu l-libertà tal-għażla fl-istess ħin. Għalhekk, ser inwessgħu għal kulħadd. F’dan il-kuntest, tkun eżaminata s-sistema tat-trasport b’xejn għall-iskejjel wkoll il-possibbiltà li din ir-rinunzja tkun b’din l-opportunità tingħata lill-istudenti applikabbli waqt il-ġranet tax-xogħol biss. kollha, f’kull skola, kemm tal-Gvern, tal- L-investiment isir permezz ta’ fondi Ewropej. Knisja u anke dawk privati. Is-servizz ikollu wkoll superviżjoni waqt il-vjaġġ. Dan għandu 05. It-tielet, ninvestu fl-infrastruttura moderna billi jinċentiva aktar ġenituri jagħmlu użu minn bi ftehim mal-operatur tat-Trasport Pubbliku dan is-servizz flok bil-karozza tagħhom. u l-MITA, noffru Wi-Fi b’xejn fuq il-karozzi tal-linja. INTEJBU L-INFRASTRUTTURA, 06. Ir-raba’, billi ntejbu l-aċċessibbiltà tal-bus IT-TEKNOLOĠIJA U L-INFORMAZZJONI stops. Isir investiment f’bus shelters ġodda biex dawn ikunu aktar siguri, aċċessibbli, 09. Gvern Ġdid jibqa’ jinvesti fl-infrastruttura komdi u mgħammra b’teknoloġija real-time li għax nemmnu li għad fadal skop u tindika f’liema ħin għandha tgħaddi l-karozza opportunità għal titjib li huwa meħtieġ li jsir tal-linja. biex tikber il-kapaċità tan-network tat-toroq u l-junctions. Għalhekk, apparti l-proġetti 07. Il-ħames, billi naraw li aġenziji, dipartimenti u maġġuri meħtieġa, jiġu identifikatijunctions entitajiet tal-Gvern jagħmlu aktar programmi u roundabouts fejn jista’ jsir intervent fl- fejn jinċentivaw lill-ħaddiema tagħhom jużaw infrastruttura bil-ħsieb li tiżdied kareġġjata aktar it-trasport pubbliku billi joffrulhom (jew aktar skont il-każ). Diġà saru diversi tal-linja card b’sena vvjaġġar b’xejn. Fuq interventi simili matul dawn l-aħħar erba’ snin l-istess mudell, inħeġġu lis-settur privat jieħu li ħallew ir-riżultati mixtieqa. inizjattivi simili.
51 TRASPORT
10. Issir evalwazzjoni tas-sistema tat-traffic lights KORDINAMENT AĦJAR TAT-TRAFFIKU madwar il-pajjiż. Konxji li diversi traffic lights iwasslu biex iservu ta’ aktar periklu u joħolqu 13. Inkomplu nsaħħu l-preżenza tal-Uffiċjali aktar konġestjoni tat-traffiku milli fil-fatt tat-Traffiku, inkluż Pulizija, partikolarment jgħinu. Għandna sitwazzjonijiet fejn hemm fil-peak hour ta’ filgħodu u f’postjiet li nafu li traffic lights kull ftit metri. Konsegwentament, huma problematiċi għat-traffiku u meqjusa l-evalwazzjoni ssir bil-ħsieb li s-sistema tkun bħala bottlenecks. L-iskop ikun li l-Uffiċjali fil-fatt tgħin fit-traffiku u s-sigurtà u jintervjenu biex it-traffiku jitmexxa aħjar. mhux ittellef. 14. Inkomplu ninvestu f’rapid reponse teams fuq 11. Inkomplu ninvestu f’sistemi ta’ Intelligent muturi sabiex dawn l-Uffiċjali jkunu jistgħu Transport Systems bil-ħsieb li permezz jassistu b’mod spedit u żvelt f’inċidenti tat-teknoloġija, sistemi ta’ kameras u sistemi tat-traffiku li jsiru f’toroq arterjali u distributorji. ta’ variable message screens, u b’kordinazzjoni Dan għandu jwassal biex l-intervent sħiħa mal-Uffiċjali tat-Traffiku fit-toroq, it- tar-response team inaqqas id-dewmien u traffiku jkun jista’ jitmexxa aħjar. l-konġestjoni kkawżata mill-aċċidenti.
12. Nagħtu inċentivi fiskali lill-kumpaniji li 15. Tkompli titħaddem is-sistema li xogħlijiet li jiżviluppaw huma stess sistemi ta’ shared jirrikjedu interventi fit-toroq traffikużi jsiru matul transport u car pooling li jkunu jħeġġu il-lejl. Il-pass li jmiss ikun li tenders tat-toroq lill-ħaddiema tagħhom jużaw servizz ikunu jistipulaw li x-xogħlijiet għandhom isiru tat-trasport shared flok l-użu personali fuq bażi ta’ 24 siegħa kuljum u jkun hemm tal-karozza tagħhom. Bħala parti minn din inċentivi u/jew diżinċentivi marbutin. Dan il-miżura, tingħata deduzzjoni mit-taxxa ta’ b’sensittiva sħiħa lejn il-privatezza tan-nies, li 100% tal-ispejjeż kollha biex tiġi żviluppata effettivament tibqa’ tieħu prijorità. APP għal dan is-servizz. 16. Nibdew proċess ta’ konsultazzjoni li għandu jwassal għal policies ġodda dwar id-deliveries fil-ħwienet. L-iskop għandu jkun li jiġu identifkati żoni fejn għandhom jiġu evitati deliveries waqt ħinijiet meqjusa peak kif ukoll kif jistgħu jiġu inċentivati ħwienet u kumpaniji li jkunu lesti jagħmlu d-deliveries matul il-lejl.
52 Filwaqt li nifhmu li din mhix miżura sempliċi u TRASPORT NADIF għandha diversi ramifikazzjonijiet li jridu jiġu studjati sew u maqbula, nemmnu li hemm It-traffiku huwa wieħed mis-sorsi prinċipali ta’ rieda tajba għal diskussjoni serja li twassal emissjonijiet valenużi fl-arja bil-konsegweza li għal deċiżjonijiet fl-immedjat. F’dan il-kuntest għandna rata għolja ħafna ta’ mard respiratorju. ukoll ikun ikkunsidrat li jsir mandatorju l-ġbir Gvern Ġdid jagħraf il bżonn li rridu mil-lum nibdew tal-iskart f’ħinijiet meqsuja off peak. nieħdu miżuri bl-iskop li nnaddfu aktar it-trasport primarjament permezz ta’ inċentivi pożittivi li għandom iwasslu biex gradwalment jonqos it-tinġis SISTEMA TAL-WARDENS ĠUSTA fl-arja kkawzat mit-traffiku.
17. Irridu sistema tal-wardens li tkun waħda ekwa 18. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat u ġusta. Irridu sistema li żżomm id-dixxiplina ipoġġi t-tnaqqis tal-emissjonijiet mit-traffiku fit-toroq billi fuq kollox takkwista r-rispett bħala wieħed mill-pilastri ewlenin tal-politika meħtieġ, aktar milli tkun waħda qisha magna tat-trasport imżewġa ma’ dik ambjentali taċ-ċitazzjonijiet għal skopijiet finanzjarji għall-arja aktar nadifa. Dan għandu jkun biss. Sa issa, din is-sistema tmexxiet mill- il-pass naturali li jmiss wara l-esperjenza privat – dan mudell li ma ħadimx . L-aspett pożittiva ta’ qalba għall-gass flok il-heavy fuel tal-ordni pubblika u d-dixxiplina għandu oil fil-qasam tal-ġenerazzjoni tal-enerġija. dejjem ikun f’idejn l-Istat u mhux dettat mill- kummerċjalizzazzjoni tal-operat innifsu. Għal dan l-iskop inkomplu nimplimentaw b’aktar impenn u determinazzjoni n-National Għalhekk Gvern Ġdid imexxi minn Joseph Electro Mobility Action Plan varat fl-2013, Muscat jimplimenta proċess li bih il- bil-mira prinċipali tkun dik li nilħqu 5,000 wardens jiġu trasferiti kollha għal mal-entità zero-emmission vehicles sal-2020 kif ukoll governattiva LESA, entità regolatorja li li nżidu aktar in-newtork ta’ chargers u fast twaqqfet matul dawn l-erba’ snin biex propju chargers madwar il-pajjiż. tirregola l-operat tal-wardens. Din l-aġenzija għandha tkompli wkoll bir-riformi pożittivi mwettqa kemm mill-aspett edukattiv kif ukoll mill-aspett operattiv innifsu.
53 TRASPORT
19. Inneħħu kompletament it-taxxa 23. Inkomplu fuq is-suċċess tal-iskema li ġiet tar-reġistrazzjoni minn fuq kull vettura li introdotta riċentament fejn traħħset il-liċenzja taħdem bl-elettriku u/jew bil-gass. tal-muturi għal ewro 10 u li permezz tagħha ħafna qalbu għal dan il-mezz ta’ trasport 20. Permezz ta’ fondi Ewropej, ninċentivaw ix- aktar nadif u li jnaqqas il-konġestjoni. Bħala xiri ta’ karozzi tal-linja li jaħdmu bl-elettriku l-pass li jmiss se niddedikaw skema sabiex bl-iskop li dawn ikunu utilizzati fuq rotot fejn kull persuna li tibdel karozza antika u flokha l-aktar li hemm tniġġis fl-arja. tagħżel li tixtri mutur sa 125cc tingħata voucher sa massimu ta’ ewro 2,500. 21. Gradwalment, u wara l-konsultazzjoni meħtieġa mas-setturi kollha, nirriformaw 24. Nibdew proċess li bih is-servizz pubbliku it-taxxa tar-reġistrazzjoni tal-karozzi biex jinvesti f’karozzi elettriċi flok karozzi nagħmluha aktar vantaġġuża għall-karozzi konvenzjonali. li jħammġu anqas. Din l-istrateġija tkun marbuta wkoll mat-twessigħ ta’ aktar inċentivi 25. Inħaffu l-implimentazzjoni tal-Clean Fuels li għandhom jgħinu biex karozzi antiki Infrastructure Directive. jkunu mibdula ma’ karozzi aktar ġodda u li jħammġu anqas. 26. Wara li saret il-feasibility study neċessarju, ser inkunu qegħdin inħarsu lejn proġett fil-portijiet 22. Inkomplu nsostnu l-scrappage scheme li għal shore power sabiex vapuri jitqabbdu tagħti l-opportunità li persuna tibdel il- mal-grid tal-elettriku u jitfu l-magni u karozza antika ma’ waħda ġdida u jingħata l-generators tagħhom sakemm idumu sorġuti. kumpens finanzjarju sa massimu ta’ ewro B’dan il-mod inkunu qegħdin innaqqsu 2,000 bl-akbar ammont jingħata lill-karozzi li l-emissjonijiet fl-arja u tnaqqis sinifikanti jħammġu l-anqas. fil-ħsejjes speċjalment fl-inħawi tal-Freeport.
54 PARKEĠĠ ANQAS IMWIET FIT-TOROQ
27. Inniedu proġett wiesa’ ta’ smart-parking Pajjiżna għandu fost l-aħjar track records mill- technology madwar il-pajjiż. Din it-teknoloġija pajjiżi tal-Unjoni Ewropea f’dak li għandu x’jaqsam tagħti l-faċilità li permezz ta’ mobile app ma’ mwiet ikkawżati fit-toroq minn aċċidenti tat- wieħed ikun jaf kemm fadal postijiet vakanti traffiku. Matul dawn l-erba’ snin, twaqqaf ir-Road dak il-ħin (real-time) mill-mobile ċellulari. Safety Council, entità indipendenti mir-regolatur B’hekk jiġi evitat ħafna tidwir fil-vojt bil- li tixpruna kampanji fuq il-mezzi tax-xandir, social karozza li jfisser ħin prezzjuż mitluf, ħela ta’ media u b’kampanji edukattivi direttament fl-iskejjel. fuel u anke tniġġis żejjed fl-arja. Nibdew Tnediet in-National Road Safety Strategy u f’pajjiżna, minn postijiet li nafu li hemm problema kbira taħt il-Presidenza Maltija, ġiet addotta tal-Valletta ta’ pparkjar u nifirxu kemm nistgħu. Din it- Declaration, pass enormi ’l quddiem mill-Unjoni teknoloġija għandha tgħin anke lill- indiviwdu Ewropea fejn poġġiet quddiem tal-aġenda is-sigurtà jippjana aħjar il-vjaġġ tiegħu. Dan filwaqt li fit-toroq Ewropej. Mill-aspett leġislattiv, ġew imħarxa niggarantixxu li l-parking jibqa’ b’xejn. l-pieni, tnaqqas il-livell tal-alkoħol ‘aċċettabbli’ waqt is-sewqan u għaddejjin bil-preparamenti għad-dħul 28. Nixprunaw inizjattiva permezz ta’ rata ridotta tas-sistema tal-punti li għandha twassal għal aktar ħafna ta’ taxxa sabiex persuni jkunu jistgħu responsabbiltà u serjetà mis-sewwieqa. jikru l-garaxx tagħhom għal skop ta’ parking. Din l-iskema tista’ titħaddem ukoll permezz Madankollu xorta m’aħniex kuntenti. Kull ħajja li ta’ public-private partnership partikolarment tinħasad tħalli warajha traġedja u tbatijiet kbar. f’postijiet fejn nafu li l-problema ta’ parking Il-viżjoni tagħna għandha tkun waħda ħafna aktar hija akuta ħafna. ambizzjuża – dik li fil-fatt ma jintilfux ħajjiet.
29. Noħorġu aktar sejħiet għal public-private 31. Il-mira tagħna għandha tkun li l-ebda ħajja partnership biex isiru parkeġġi pubbliċi. ma tintilef fit-triq minn aċċidenti tat-traffiku Dawn ikunu akkumpanjati bi spazji miftuħa u bl-ewwel target ikun li nnaqqsu bin-nofs landscaping ta’ ġonna pubbliċi. l-imwiet sal-2020. Għalkemm nifhmu li din mhux xi ħaġa faċli għax tiddependi minn 30. Indaħħlu inċentiv fiskali ta’ rata tat-taxxa diversi fatturi, ser inkunu impenjati bi sħiħ li ridotta ta’ 15% fuq l-ewwel seba’ snin ta’ nilħqu din il-mira. operat, għal dawk l-intrapriżi li jużaw art privata biex joħolqu żoni ta’ parkeġġ.
55 TRASPORT
32. Il-mira għall-2030 għandha tkun dik ta’ Vision 36. Inkomplu ninvestu fit-teknoloġija Zero – biex l-ebda ħajja ma tibqa’ tintilef minn primarjament dik ta’ ITS kif ukoll insaħħu aċċidenti tat-traffiku – kunċett xprunat l-għarfien tagħna b’titjib sinifikanti fil-mod mill-Ġnus Magħquda. kif jinġabru u jkunu analizzati d-dejta u l-informazzjoni 33. Titwaqqaf Accident Investigation Authority, indipendenti mir-Regolatur tat-Trasport, bil-għan li kull aċċident fatali, aċċidenti INTEJBU T-TRASPORT BIL-BAĦAR meqjusa gravi kif ukoll dawk li jinvolvu t-trasport pubbliku jiġu investigati u jsiru 37. It-trasport bil-baħar rawwimnieh tajjeb r-rakkomandazzjonijet meħtieġa. Dan sabiex ħafna matul dawn l-erba’ snin. Fl-2013, beda nakkwistaw esperjenza u informazzjoni l-operat bejn Tas-Sliema u l-Belt, u bejn aktar teknika dwar id-dinamika tal- il-Kottonera u l-Belt biex illum it-trasport bil- inċidenti u nkunu f’pożizzjoni aħjar li nieħdu baħar ilaħħaq madwar miljun passiġġier fis- d-deċizjonijiet jew miżuri meħtieġa. Il-ħsieb sena. Dan is-suċċess fenomomenali kien biss huwa dak li l-investigazzjonijet tal-modi tat- possibbli wara li investejna fl-infrastruttura trasport kollha jingħaqdu f’Awtorità waħda. meħtieġa inkluż mollijiet u dgħajjes mill-aktar moderni. Biex inkomplu nsaħħu dan is-servizz 34. Tkompli tissaħħaħ l-istruttura tar-Road ser intejbu l-investiment infrastrutturali Safety Council permezz ta’ aktar riżorsi eżistenti u noħolqu oħrajn ġodda bħal kemm finanzjarju, billi jkun hemm baġit f’Bugibba, Ta’ Xbiex, San Ġiljan, Tas-Sliema u allokat apposta, kif ukoll tisħiħ importanti Smart City. F’dan il-kuntest ukoll, Għawdex b’kapaċitajiet tekniċi. ikollu l-konnessjoni ta’ fast ferry.
35. Filwaqt li nkomplu bil-viżjoni tagħna li l-aspett 38. Inkomplu nixprunaw lill-operatur tal-ferries edukattiv jibqa’ l-aqwa arma primarja, insaħħu biex jinvesti u jtejjeb il-kwalità tas-servizz li l-preżenza tal-forza tal-ordni fit-toroq biex jingħata diġà. jedukaw u jgħinu aktar fl-infurzar tal-liġijiet fit-toroq b’enfasi b’saħħitha fuq l-użu tal- mobawjl, is-sewqan taħt l-influwenza tal- alkoħol u/jew id-droga, is-sewqan eċċessiv, u s-sewqan perikoluż fil-konfront ta’ dawk meqjusa vulnerabbli bħaċ-ċiklisti, min isuq il-mutur u min qiegħed jimxi.
56 ĊIKLISTI FUTUR: AUTONOMOUS CARS
39. Nirrikonoxxu aktar u nkomplu ninvestu f’dan 44. Is-sistema tal-Underground proposta hija il-metodu tat-trasport li mhux biss huwa l-pass naturali li jmiss fil-qasam tat-trasport totalment nadif u jnaqqas mill-konġestjoni bil-massa. Iżda rridu minn issa, f’isem uliedna tat-traffiku, iżda wkoll irawwem kultura ta’ u dawk li ġejjin warajna, inħarsu lejn il-futur. eżerċizzju u ħajja aktar b’saħħitha. Fid-dinja tat-trasport illum kulħadd jitkellem fuq il-karozzi awtonomi u kif dawn jistgħu 40. Wara li matul dawn l-aħħar erba’ snin jgħinu biex jitnaqqsu l-inċidenti, il-konġestjoni investejna bla preċedent fl-infrastruttura u l-emissjonijiet. Irridu minn issa naraw kif għaċ-ċiklisti, inkomplu ninvestu f’aktar inkunu proattivi u parteċipattivi fid-diskussjoni infrastruttura għaċ-ċiklisti permezz ta’ aktar internazzjonli u nkunu ppreparati. cycling corridors. Ukoll, permezz ta’ fondi mill- Unjoni Ewropea diġà ddedikati, ser inwettqu proġett li permezz tiegħu noħolqu grid nazzjonali ta’ safe cycling routes li jgħaqqad toroq rurali u urbani ma’ dawk arterjali u distributorji b’infrastruttura neċessarja għaċ- ċiklisti.
41. Inwessgħu u ninċentivaw l-użu ta’ inizjattivi ta’ Bicycle Sharing.
42. Invaraw l-Istrateġja Nazzjonali għaċ-ċikliżmu bħala mod kif tivvjaġġa.
43. Indaħħlu l-liġi ta’ close passing by li għandha l-ħsieb li tipproteġi liċ-ċiklisti u tnaqqas drastikament l-inċidenti. Permezz ta’ din il-liġi, issir kontravenzjoni li karozza tgħaddi jew taqla’ f’anqas minn 1.5m minn ċiklist.
57 ENERĠIJA
05.
ENERĠIJA
58 59 ENERĠIJA
ENERĠIJA
Matul dawn l-aħħar erba’ snin, wettaqna rivoluzzjoni fil-qasam tal-enerġija. Il-familji u n-negozji Maltin illum iħallsu rati orħos tad-dawl u l-ilma.
Illum niġġeneraw l-elettriku minn sorsi aktar nodfa b’powerstation ġdida li tiġġenera l-gass u b’konnessjoni mal-internonnector. Temmejna l-użu f’pajjiżna tal-aktar żejt li jħammeġ, il-heavy fuel oil, u għalaqna l-power station l-antika tal-Marsa biex issa nistgħu nagħmlu riġenerazzjoni sħiħa tal-akkwati permezz ta’ proġetti ta’ qawmien ekonomiku.
Dan kien Gvern li wettaq il-wegħdi li għamel fl-enerġija erba’ snin ilu. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat huwa garanzija li l-kontijiet tad-dawl u l-ilma jibqgħu mraħħsa u ta’ aktar suċċessi f’dan il-qasam.
60 SIGURTÀ U SOSTENNIBBILTÀ INKOMPLU NGĦINU LILL-FAMILJI TAL-PROVVISTA U LIN-NEGOZJI
01. Il-Politika Nazzjonali tal-Enerġija tibqa’ titmexxa 04. Inkomplu bi skemi pożittivi li jgħinu lill-familji fuq il-prinċipji tas-sigurtà fil-provvista, jtejbu l-effiċjenza fil-konsum. Ser inkunu is-sostenibbiltà u l-enerġija affordabbli għal qed infasslu skema sabiex filwaqt li min jibni kulħadd u li tkun iġġenerata bl-iżjed mod jkun inċentivat li juża materjal u metodi li nadif possibbli. jtejbu l-effiċċjenza tal-binja, min jixtri jiġi wkoll ikkumpensat bi skemi ta’ refunds u rebates. 02. Nemmnu li l-qtugħ fil-provvista tad-dawl għandha ssir xi ħaġa tal-passat. Għalhekk, 05. Inniedu skemi li jgħinu familji, partikolarment il-pass importanti u naturali li jmiss huwa li dawk meqjusa vulnerabbli, sabiex jibdlu nkomplu bit-tisħiħ fis-sistema tad-distribuzzjoni l-appliances antiki u li jaħlu tagħhom b’inċentiv b’rata aktar mgħaġġla. Din se tkun strateġija dirett mill-Gvern. ewlenija fil-politika tal-enerġija matul is-snin li ġejjin. 06. Noħolqu skemi ġodda u aktar attraenti li jinċentivaw l-użu ta’ aperturi double glazed u 03. Inwettqu l-proġett ta’ riġenerazzjoni tal-ħażna roof insulations anke f’binijiet eżistenti. tal-fuel ġewwa Ħas-Saptan biex inkunu f’pożizzjoni li nnaddfu għal kollox l-area tal-31 07. Insostnu skemi eżistenti li jgħinu lin-negozji ta’ Marzu f’Birżebbuġa. Inwettqu wkoll proġett jibbenifikaw minntax credits marbuti mal-livell simili ta’ ħażna ta’ fjuwil ġewwa l-ajruport. ta’ effiċjenza li jilħqu.
08. Wara l-konsultazzjoni u flimkien mal-MHRA, inħaddmu skemi ta’ white certificates għal- lukandi b’inċentivi fiskali għal-lukandiera li jimplimentaw ir-rakkomandazzjonijet li joħorġu mill-energy audit.
09. Inkomplu ndaħħlu l-opportunità ta’ stallazjoni ta’ pre-paid smart meter systems fuq bażi volontarja.
61 ENERĠIJA
PIPELINE TAL-GASS MAL-ITALJA 14. Inkomplu nħaddmu sistema ta’ feed-in tariffs vantaġġużi li jattiraw investiment partikolarment 10. Pass ieħor kruċjali fil-politika tal-enerġija huwa ta’ solar farms akbar minn 1 MW. l-pipeline tal-gass mal-Italja li jgħaqqadna mas-suq tal-gass Ewropew b’mod dirett. Dan 15. Nibdew l-ewwel proġett pilota ta’ energy il-pipeline antiċipat li jikkonsisti f’infrastruttura storage batteries. ta’ madwar 158 km u kapaċità li jwassal madwar 2 biljun metro kubu ta’ gass naturali 16. Noħolqu skema li tippremja (reward system) lejn Malta. Gvern Ġdid impenjat li jwettaq dan lin-negozji, kumpaniji u l-industrija li jkunu il-proġett fl-iqsar żmien possibbli. implimentaw jew f’fażi li qegħdin jimplimentaw programmi u proġetti li jwasslu għal tnaqqis 11. Kif jitlesta l-pipleline ma’ Sqallija, dan għandu fil-konsum tal-enerġija b’kostanti u fuq perjodu jissostitwixxi l-bastiment tal-LNG li bħalissa ta’ żmien. jinsab temporanjament sorġut f’Marsaxlokk u kif imwiegħed, dan ikun phased out u jitneħħa. STABBILTÀ FIL-PREZZIJIET TAD-DIESEL, PETROL U LPG. ENERĠIJA NADIFA U RINOVABBLI 17. Inkomplu nsostnu politika ta’ stabbiltà 12. Nibqgħu ninċentivaw aktar l-enerġija rinovabbli. fil-prezzjijiet tad-diesel, il-petrol u l-LPG li Matul dawn l-erba’ snin, irreġistrajna progress minnhom igawdu konsumaturi u negozji. konsiderevoli u l-pjan tagħna jibqa’ li nilħqu l-mira Ewropea ta’ 10% sal-2020. Għalhekk 18. Naraw li l-Enemed tibqa’ attivament tfittex kommessi li nibqgħu noffru skemi tajbin ta’ prodotti ġodda li jżidu l-varjetà ta’ fjuwils li grants biex il-familji u n-negozji jkollhom tkun kapaċi tissuplixxi b’għażla aħjar għall- l-opportunità li jinvestu f’enerġija nadifa u konsumatur. rinovabbli.
13. Inwessgħu ukoll il-parteċipazzjoni tas-settur privat fil-paramertri tas-solar farm policy biex nidentifikaw żoni dilapidati li ndawruhom f’opportunità ta’ investiment f’enerġija nadifa b’sensittività sħiħa lejn l-ambjent.
62 ILMA 23. Inkomplu bil-proġett tat-tqassim ta’ water saving kits fid-djar. 19. Permezz ta’ fondi Ewropej, inkomplu nivestu fi proġetti ta’ titjib fil-kwalità u d-distribuzzjoni 24. Nespoloraw il-possibiltà li bejn Malta u l-Italja tal-ilma. Huwa stmat li madwar ewro 120 jsir pipeline tal-ilma, possibilment b’mod parallel miljun jigu investiti f’dawn il-proġetti. Dawn ma’ dak tal-gass. il-proġetti għandhom iwasslu għal titjib sinifikanti fil-kwalità tal-ilma tal-vit. ESPLORAZZJONI TAŻ-ŻEJT 20. Ninċentivaw l-użu ta’ madwar 7 miljun kubu new water, riżorsa ġdida ta’ ilma li riċentament 25. Ngħamlu sforzi ġodda fil-qasam bdejna niġġeneraw wara l-investiment li sar tal-esplorazzjoni taż-żejt. Matul dawn l-erba fit-3polishing plants. Il-proġett mistenni jwassal snin li għaddew sar ħafna xogħol biex din ir-riżorsa ġdida f’madwar 1,200 ettaru ta’ art jitkomplew id-diskussjonijiet diplomatiċi agrikola għall-użu mill-bdiewa u l-indurstrija, li mal-Pajjiżi fir-reġjun, kif ukoll saru diversi fl-ewwel tliet snin se jingħata mingħajr ħlas. Dan inzijattiv anke ma kumpaniji barranin. għandu jgħin sabiex tonqos b’mod sinifikanti Madankollu jeħtieġ li nżidu r-rittmu. l-pressjoni minn fuq l-ilma tal-pjan. Għalhekk, ser inwaqqfu Aġenzija Ġdida tal-Gvern li tiffoka fuq -aspettl kollu tat-tiftix u l-esplorazzjoni taż-żejt. KONSERVAZZJONI TAL-ILMA BĦALA RIŻORS NATURALI
21. Nibqgħu impenjati favur it-twettieq tal-Pjan Nazzjonali għall-Konservazzjoni tal-Ilma bl-għan aħħari jibqa’ dak li l-ilma tal-pjan jiġi lura għal livelli akar sostenibbli.
22. Niżviluppaw network ta’ moniteraġġ tal-ilma tal-pjan b’użu ta’ tekonoligiji avvanzati li jippermettu l-analiżi tal-istat tal-aquifers.
63 GĦAWDEX
06.
GĦAWDEX
64 65 GĦAWDEX
GĦAWDEX
F’dawn l-erba’ snin, Għawdex ipparteċipa bis-sħiħ fis-suċċess ekonomiku. Il-Prodott Gross Domestiku żdied b’medja ta’ 26 miljun, jiġifieri ħames darbiet aktar minn dik irreġistrata qabel l-2013.
Ħloqna b’seba’ darbiet aktar impjiegi f’Għawdex Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat ikompli għall-Għawdxin stess, biex illum in-numru ta’ jkattar din il-klima pożittiva. Filwaqt li rridu noħolqu Għawdxin jirreġistraw għax-xogħol naqas bi 30% biex aktar impjiegi, irridu nagħrfu b’mod konkret issa l-isfidi illum dan huwa l-anqas ammont ta’ Għawdxin qegħda li l-Għawdxin għandhom minħabba l-insularità doppja fl-istorja. u ninvestu bla preċedent fil-konnettività bejn iż-żewġ gżejjer u fl-istess ħin nirrispettaw u nipproteġu kemm It-turiżmu lejn Għawdex kiber. Dawk li qasmu bejn nistgħu l-ġmiel naturali ta’ Għawdex. Malta u Għawdex matul dawn l-erba’ snin żdiedu b’miljun, tliet darbiet aktar milli kienu jaqsmu fl-2012. Minn dawn gawdew l-Għawdxin.
66 KONNETTIVITÀ AĦJAR LI TIXRAQ 02. Inwettqu l-proġett tal-Fast Ferry li hija LILL-GĦAWDXIN konnessjoni bil-baħar bejn Għawdex u l-Belt Valletta fil-Port il-Kbir. Dan il-proġett, li diġà Waħda mill-ħsibijiet u inkwiet għall-Għawdxin tibqa’ ħarġet sejħa pubblika biex jitwettaq, għandu l-konnettività bejn Malta u Għawdex u kif din timpinġi, jkun mezz kif persuni jivvjaġġaw f’anqas minn direttament, fuq il-kwalità tal-ħajja tal-Għawdxin stess. 45 minuta u għandu jipprovdi aktar kumdità Għalhekk, Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat partikolarment għal dawk l-Għawdxin li impenjat li jwettaq il-proġett tat-tunnel bejn Malta u jivvjaġġaw spiss u li jaħdmu fil-viċinanzi tal-Belt Għawdex. filwaqt li għandu jnaqqas ukoll b’mod sinifikati t-traffiku. 01. Nibdew il-proġett tat-tunnel bejn Malta u Għawdex. Matul dawn l-erba’ snin wettaqna 03. Inkomplu ntejbu l-operat tal-Gozo Channel ħafna xogħol biex illum ninsabu fl-aktar fosthom billi nsostnu aktar skemi ta’ vjaġġar pożizzjoni avvanzata li qatt konna f’dan il- bl-irħis fi żminijiet u perjodi partikolari kif ukoll bi proġett. Saru diversi testijiet tekniċi u xjentifiċi sforz ġdid għall-introduzzjoni tal-pre-booking kemm minn kumpaniji barranin kif ukoll online u li tiġi ddedikata fast lane apposta għal flimkien mal-Università ta’ Malta u Università dan l-operat. Dan għandu jgħin biex jitħaffef u Taljana. Għaddejjin ukoll bil-proċess biex jitjieb l-immaniġġjar tal-kjuwijiet. immedjatament jibda sett ta’ testijiet ġeoloġiċi oħrajn imsejħa Investigative Coring bil-ħsieb li 04. Nassiguraw sistema tat-trasport pubbliku li naslu għal rizultati ċari f’dak li għandu x’jaqsam tkun tirrifletti l-iskeda li l-vapur ikun qiegħed il-kompożizzjoni ġeoloġika ta’ qiegħ il-baħar jopera biha inkluż meta l-operat ikun fuq bażi ta’ fil-fliegu bejn Malta u Għawdex. Dawn it- shuttle. testijiet huma fundamentali biex nikkalkulaw ir-risku tekniku tal-proġett. Sar Social Impact Assessment tal-proġett fejn 82% tal-Għawdxin urew ix-xewqa li huma favur it-tunnel. Il-pass li jmiss huwa li jinħareġ l-Expression of Interest.
67 GĦAWDEX
PJAN REĠJONALI 07. Inwaqqfu l-Awtorità Reġjonali għal Għawdex biex tfassal u timplimenta dan il-Pjan Reġjonali. 05. Għawdex għandu bżonn pjan reġjonali fuq Dan ikun pass kuraġġuż biex nagħtu aktar għaxar snin. Għalhekk invaraw diskussjoni, anke devoluzzjoni lill-poplu Għawdxi. L-Awtorità permezz tat-tlaqqigħ ta’ Konvenzjoni Reġjonali titwaqqaf b’att tal-Parlament wara d-diskussjoni li fiha jipparteċipaw l-Għawdxin dwar il-futur u konsultazzjoni meħtieġa, filwaqt li jkun ta’ Għawdex. Dan il-pjan għandu jieħu l-ewwel ikkunsidrat ukoll li tiddaħħal fil-Kostituzzjoni. nett kunsiderazzjoni tal-fatt li ser titjieb b’mod L-Awtorità tkun tilqa’ fiha firxa wiesgħa sinifikanti l-konnettività u janalizza x-xejriet tal-imsieħba soċjali Għawdxin. pożittivi u l-isfidi li dan iġib miegħu. Il-Pjan għandu jinkludi wkoll rakkomandazzjonijiet 08. Jitwaqqaf Kumitat Parlamentari għall-Affarijiet ċari ta’ kif Għawdex jista’ jipparteċipa u ta’ Għawdex. Il-Kumitat ikun jagħmel skrutinju jikkontribwixxi għas-suċċess ekonomiku, kif kontinwu tal-funzjonijiet u l-operat tal-Ministeru għandu jinħoloq aktar xogħol għall-Għawdxin għal Għawdex kif ukoll tal-Awtorità li Gvern f’Għawdex stess, il-progress infrastrutturali Ġdid iwaqqaf. meħtieġ, u kif Għawdex jista’ jippriżerva l-ġmiel naturali u ambjentali tiegħu.
06. Il-pjan għandu jinkludi wkoll studju dettaljat li jidentifika l-iskills gap li għandu Għawdex mhux biss illum iżda dak antiċipat f’għaxar snin. Konxji li sar xogħol simili numru ta’ snin ilu iżda konxji wkoll mill-bżonn ta’ aġġornament ta’ dan l-istudju biex nieħdu l-aħjar deċizjonijiet.
68 PROĠETTI BIEX GĦAWDEX 15. Nibdew proġett ta’ rijorganizzazzjoni aħjar IKOMPLI BIL-PROGRESS tal-Yacht Marina fl-Imġarr bil-ħsieb li jinħolqu aktar spazji u jkunu akkomodati aktar Għawdxin. 09. Tkun studjata aktar fid-dettall it-triq alternattiva mill-Imġarr b’sensittività sħiħa lejn l-aspetti 16. Nevalwaw il-possibiltà ta’ proġetti fl-agrituriżmu ambjentali. li Għawdex għandu potenzjal tajjeb ħafna li jiżviluppa bħala niċċa turistika b’saħħitha u 10. Tkun studjata wkoll aktar il-possibiltà ta’ ring sostenibbli. road jew bypass tar-Rabat bil-għan li jitqassam aħjar it-traffiku partikolarment fis-sajf. Anke f’dan 17. Ninċentivaw l-iżvilupp u l-qawmien ekonomiku il-proġett jeħtieġ sensittività kbira ambjentali. mill ġdid tal-Gozo Agricultural Village (Gozitano). L-enfasi ta’ dan il-proġett interessanti għandha 11. Tiġi introdotta sistema ta’ Park and Ride għall- tkun li tgħin u tinċentiva l-prodott tradizzjonali port tal-Imġarr għall-ħinijiet peak ta’ filgħodu. Għawdxi.
12. Għawdex ukoll igawdi b’mod sinifikanti mill- 18. Naraw li eko-Għawdex jerġa’ jiskopri l-iskop proġett ta’ 700 miljun f’toroq fejn l-importanza oriġinali għaliex twieled, u tkun inċentivata aktar tingħata l-aktar lil toroq residenzjali li ilhom fi l-ekonomija ħadra f’Għawdex. F’dan il-kuntest stat dilapidat. ukoll, għandu jkun xprunat programm, ta’ rijabilitazzjoni tal-widien, bajjiet u żoni turistiċi. 13. Biex Għawdex jisfrutta aktar il-kapaċitajiet turistiċi u minħabba li nafu li hemm domanda 19. Inniedu proġett ta’ fibre-optic link ġdida li min-niċċa importanti f’dan is-settur, inwettqu saħħaħ il-konnettività bejn Għawdex u Malta. l-proġett ta’ baga tal-Cruise Liners fix-Xlendi. Għal dan il-proġett saru diġà l-istudji neċessarji 20. Inkomplu bl-iżvilupp taż-żoni industrijali u qegħdin fl-istadju ta’tendering . f’Tal-Ħofra fix-Xewkija.
14. Jiġi rranġat, permezz ta’ investiment ġdid, 21. Iwaqqfu hub għar-riċerka u l-ICT fil-binjiet il-breakwater ta’ Marsalforn. eżistenti tal-eks MDP.
69 GĦAWDEX
22. Inlestu l-Iskola Primarja l-ġdida fir-Rabat. 27. Inkomplu bil-ħidma li noħolqu xogħol f’Għawdex għall-Għawdxin stess. Il-politika 23. Jinħoloq depot fejn il-bdiewa jkollhom fejn tal-Gvern tkun dik li kull Għawdxi jew Għawdxija jaħżnu l-kaxxi tal-frott u l-ħxejjex. li jaħdmu mas-settur pubbliku jingħataw l-opportunità li jaħdmu f’Għawdex jekk kemm-il 24. Jinfetaħ uffiċċju f’Għawdex iffukat fuq darba huma jixtiequ. Għal dan il-għan il-Gvern il-bżonnijiet tas-sajjieda jibqa’ impenjat li joħloq aktar opportunitàjiet f’Għawdex, anke billi jittrasferixxi xogħol minn 25. Inwaqqfu l-Mużew ta’ Għawdex. Malta li effettivament jista’ jsir Għawdex. Għal dan il-għan is-Settur Pubbliku jkollu mira stabbilita li jrid jilħaq sena b’sena. AKTAR XOGĦOL F’GĦAWDEX GĦALL-GĦAWDXIN 28. Inkomplu ngħinu u ninċentivaw lis-settur privat biex jibqa’ l-mutur ewlieni tal-ħolqien tal- 26. Titfassal strateġija flimkien mal-Gozo Business impjiegi f’Għawdex. Għal dan l-iskop, intejbu Chamber li tkun tiffoka dwar kif inressqu niċeċ l-istartup tax credit għal negozji ġodda għall- ekonomiċi ġodda lejn Għawdex. L-istrateġija, ewro 70,000 jew 30% tal-ammont li għandha titlesta fl-ewwel sitt xhur ta’ Gvern tal-investiment u l-pagi tal-ħaddiema fl-ewwel Ġdid, tkun tindika wkoll x’inċentivi fiskali u miżuri sentejn ta’ negozju ġdid miftuħ f’Għawdex. Dan oħrajn li Għawdex għandu bżonn biex jiffjorixxi it-tax credit jibqa’ jintuża fuq massimu ta’ 4 snin. ekonomikament f’setturi ġodda. 29. Nagħtu inċentiv b’saħħtu lin-negozji li jirrilokaw lejn Għawdex minn Malta billi neżentaw lin-negozji mit-taxxa tad-dħul fl-ewwel 3 snin tal-operat, filwaqt li nagħtutax refund ta’ 100% tal-ispejjeż biex isir it-traslokar.
70 30. Ninċentivaw kumpaniji Maltin li jagħtu DWEJRA: MINN TELFA GĦAL l-opportunità lill-Għawdxin impjegati OPPORTUNITÀ magħhom jagħmlu xogħol ta’ teleworking minn Għawdex. Il-pakkett tal-inċentivi jkun 34. Konxji li l-waqa' tat-Tieqa tad-Dwejra ġabet jinkludi sa 75% fi kreditu fuq l-investiment riperkussjonijiet mhux pożittivi għall-prodott teknoloġiku u kapitali biex jiffaċilità dan kif turistiku f’Għawdex inġenerali u anke fid-Dwejra ukoll sa ewro 10,000 f’rifużjoni fuq is-salarju partikolari, irridu naraw kif din it-telfa ndawruha ta’ kull impjegat Għawdxi. Ir-rifużjoni tingħata f’opportunità. Gvern Ġdid huwa impenjat li bi proporzjon tas-sigħat li l-ħaddiem jagħmel jikkonsulta lokalment u internazzjonalment f’teleworking. dwar xi tkun l-aħjar mezz, inizjattiva jew proġett li għandu jfakkar it-Tieqa tad-Dwejra, 31. Intejbu l-MicroInvest Scheme għall-kumpaniji preferibbilment fl-akkwati stess mingħajr ma Għawdxin bl-għajnuna titla’ għall-ewro 70,000 jkun mittiefes l-ambjent naturali tal-post.
32. Il-Malta Enterprise tniedi Unit fi ħdan l-Awtorità 35. Inwaqqfu Dwejra Opportunity Fund b’inċentiv Reġjonali għal Għawdex, li jiffoka speċifikament dirett mill-Gvern u b’opportunità ta’ crowd fuq l-attirazzjoni ta’ investiment lejn Għawdex. funding u donazzjonijiet mill-privat, liema donazzjonijiet ikunu Tax Deductible minn min 33. Insaħħu l-kampanji tar-reklamar lokali u jagħmilhom. L-iskop hu li l-Gvern jirdoppja nazzjonali għal Għawdex bil-ħsieb li nattiraw l-ispiża tiegħu fuq l-investiment u r-restawr u aktar turisti fix-xhur kollha tas-sena. l-upkeep ta’ postijiet ta’ wirt naturali jew kulturali f’Għawdex.
36. Il-Fond ikun jista’ jintuża wkoll sabiex jiffinanzja riċerka dwar siti naturali u postijiet storiċi oħrajn f’Għawdex u li s’issa ma nafux biżżejjed dwarhom bħal Borg Għarib, Għar Gerduf, il-Villa Rumana fir-Ramla u l-Għerien f’Kerċem.
71 GĦAWDEX
INVESTIMENT FL-ISPTARIJIET 41. Isir investiment qawwi fis-servizzi U L-KURA TAS-SAĦĦA tal-emerġenza anke billi l-air ambulance tkun stazzjonat il-ħin kollu f’Għawdex, kif ukoll 37. Is-servizz tas-saħħa f’Għawdex, bħal dak investiment f’ambulanzi ġodda biex intejbu f’Malta, jibqa’ b’xejn. kemm jista’ jkun il-ħin li nirreaġixxu f’każ ta’ inċidenti serji. 38. Inwettqu l-proġett tal-investiment fl-isptarijiet t’Għawdex. L-isptar il-ġdid state of the art ikun 42. Ninvestu wkoll f’Ċentru tas-Saħħa Primarju jakkomda 350 sodda biex ikun l-akbar sptar li ġdid u fi proġett ta’ Ċentru għar-Riċerka qatt kellu Għawdex u joffri l-aqwa servizz Medika tas-saħħa b’xejn lill-Għawdxin kollha. 43. Tibda tilqa’ fiha l-istudenti l-Iskola Medika ta’ 39. Permezz tal-investiment fl-isptar ta’ Għawdex Barts, bl-ewwel mira tkun li nattiraw madwar ser inkunu wkoll qegħdin ninvestu f’diversi 300 student lejn Għawdex bil-potenzjal li jħallu servizzi ġodda biex pazjenti Għawdxin madwar ewro 4 miljun fl-ekonomija Għawdxija. jonqsilhom drastikament il-bżonn li jmorru Malta għall-kura. Is-servizzi estiżi ser ikunu qegħdin jinkludu servizzi ta’ endoskopija u STUDENTI GĦAWDXIN dedicated obstetrics, ortopedija, kardjologija u servizz relatati mal-kura tal-kanċer, 44. Insaħħu l-inċentivi li jingħataw lill-istudenti in-newrologija, ir-rewmatoloġija, il- Għawdxin li jkunu jeħtieġu li jikru propjetà Malta gastroenteroloġija, l-uroloġija u servizz għall- waqt li jkunu qegħdin jistudjaw f’Malta. mard respiratorju fost oħrajn. 45. Nagħtu Tax Deduction sa ewro 5,000 40. Jiżdiedu wkoll it-teatri għall-operazzjonijiet tal-ispejjeż ta’ traġitt, trasport u kiri lill-ġenituri ġodda, kif ukoll isir investiment ġdid fl-ITU u ta’ studenti Għawdxin li jkunu qegħdin jistudjaw CCU kif ukoll investiment f’MRI u PET Scans. Malta.
72 DAR TAL-ANZJANI
46. Konxji mill-fatt li l-popolazzjoni ta’ Għawdex qegħda kull ma jmur tixjieħ, ser inkunu qegħdin intejbu b’mod sinifikanti l-kapaċitajiet tal-gżira Għawdxija fis-serivizzi li noffru lill-Għawdxin. Għal dan il-għan, Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat impenjat li jiżviluppa dar tal- anzjani b’500 sodda ġdida iffukata l-aktar għall- kura fit-tul għall-anzjani Għawdxin.
GĦAWDEX AKTAR RILEVANTI FL-UNJONI EWROPEA
47. Naraw li l-Ministeru għal Għawdex ikun aktar attiv fuq il-livell Ewropew partikalorment billi jissieħeb u jipparteċipa f’networks, kumitati u platforms reġjonali kemm fuq livell ta’ policies, kif ukoll attirazzjoni ta’ investiment, negozju u fondi Ewropej. Fost dawn insibu l-bżonn ta’ parteċipazzjoni f’ERRIN Network, fil-European Business Network u Vanguard Initiative.
48. Insaħħu r-rwol tal-Gozo Attache’ fi ħdan ir-Rappreżentanza Permanenti Maltija fi Brussell bil-għan li nipparteċipaw aktar f’networks u laqgħat iffukati fuq reġjuni żgħar.
73 SOĊJETÀ LI TAĦSEB F’KULĦADD
07.
SOĊJETÀ LI TAĦSEB F’KULĦADD
74 75 SOĊJETÀ LI TAĦSEB F’KULĦADD
SOĊJETÀ LI TAĦSEB F’KULĦADD
Nemmnu fi Stat li għandu jwieżen lil min għandu l-aktar bżonn. Għal Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat, il-Ġustizzja Soċjali tibqa’ valur ewlieni. Prinċipju fundamentali mnaqqax f’kull deċiżjoni li nieħdu. Sens ta’ tmexxija li tiggwidana fil-mod kif nagħżlu l-prijoritajiet tagħna.
Matul dawn l-erba’ snin, bdejna nibnu soċjetà ġusta. Issa rridu nħaffu l-pass. Il-miraklu ekonomiku li wettaqna flimkien, il-finanzi tal-Gvern li llum huma verament fis-sod u l-istabbiltà ekonomika li ġibna, jimlewna bil-kuraġġ biex nieħdu deċiżjonijiet għaqlija u kuraġġużi u nkomplu fuq dak li welldu missirijietna: Pajjiż b’kuxjenza soċjali li jaħseb f’uliedu. Pajjiżna għandu l-aqwa żmien quddiemu.
76 TITJIB FIL-PAGA MINIMA INSAĦĦU L-PENSJONIJIET U LIVING INCOME Gvern immexxi minn Joseph Muscat huwa kommess Għax nemmnu li rridu livell tal-għejxien aħjar għal li jkompli jsaħħaħ u jtejjeb il-pensjonijet. Erba’ snin ilu kulħadd, ħdimna u stinkajna biex il-paga minima żdiedet wegħedna pensjonijiet fis-sod u fl-2016, għall-ewwel għall-ewwel darba lil hinn miż-żieda normali għall-għoli darba f’ħamsa u għoxrin sena, żdiedu l-pensjonijiet tal-ħajja. Minn din il-miżura gawdew direttament 8,000 f’pajjiżna. Dan ma jkunx sar mix-xejn iżda possibbli persuna u familja u eluf oħra indirettament. Stajna naslu biss għax l-ekonomija llum qiegħda toħloq il-ġid li biex inżidu l-paga minima għax kabbarna l-ekonomija u rriduh jilħaq lil kulħadd. Iż-żieda fil-pensjonijiet mhix ħloqna l-ġid. Żammejna mal-wegħda tagħna li t-tkabbir biss titjib f’miżura soċjali li minnha nnifisha hija tajba, ekonomiku jilħaq lil kulħadd. Hekk irridu nkomplu iżda wkoll commitment tanġibbli ta’ Gvern li verament nagħmlu. jixtieq li kulħadd jingħata ċ-ċans itejjeb il-livell tal-għejxien tiegħu. 01. Il-paga minima ser tiżdied b’ewro 8 fil- ġimgħa, biex ħaddiem ser ikun qiegħed 05. Inkomplu nibnu fuq ir-riforma mibdija fl-2016 igawdi minn żieda ta’ ewro 416 fis-sena. li wasslet għal żieda fil-pensjonijiet għall- ewwel darba f’25 sena. Irridu li nkomplu 02. Inwaqqfu Low Wage Commission, kif maqbul nassiguraw sostenibilità billi primarjament mal-imsieħba soċjali, biex kull erba’ snin, inkomplu ninċentivaw aktar nies jaħdmu, tirrakkomanda żieda fil-paga minima fuq bażi mingħajr ma nżidu l-età statutorja tal-irtirar ta’ mekkaniżmu maqbul. Dan għandu jagħti jew ir-rata tal-kontribuzzjonijiet soċjali. nifs ġdid lil faxex vulnerabbli fis-soċjetà li jiddependu mill-paga minima għall-għejxien 06. Ser inkomplu ntejbu l-livell tal-għejxien tagħhom. tal-pensjonanti billi nagħtu lilhom ukoll iż- żieda maqbula fil-ftehim fuq il-paga minima. 03. Nibqgħu nassiguraw il-prinċipju li fuq il-paga L-implimentazzjoni gradwali ta’ din il-miżura minima ma titħallas l-ebda taxxa. ser tgħin biex nassiguraw li l-Pensjoni Minima Nazzjonali tiżdied għal 60% tad-dħul medju 04. Nibdew nistudjaw ukoll il-possibbiltà nazzjonali kif diġà mwiegħed. Matul din tal-introduzzjoni ta’ living income bażiku. Dan il-leġislatura se nimmiraw li nagħtu lil ħafna isir wara konsultazzjoni wiesgħa ma’ kull min pensjonanti żieda ta’ ewro 8 fil-ġimgħa. hu involut bil-ħsieb ukoll ikun li kumpaniji li jaddottawha jingħataw inċentivi fiskali.
77 SOĊJETÀ LI TAĦSEB F’KULĦADD
07. Nagħtu garanzija li l-bonus għall-għoli 13. Se nagħmlu riforma fil-pensjoni tal-invalidità tal-ħajja jibda jitħallas sħiħ inkluż lil dawk li biex persuni li huma severament invalidi saru pensjonanti wara l-2008. jingħataw żidiet fil-pensjoni tagħhom simili għal dawk mogħtija lil-persuni b’diżabiltà 08. Indaħħlu emendi biex naraw li waqt li ma jħallsux taxxa fuq il-pensjoni; l-kontribuzzjonijiet tas-sigurtà soċjali mħallsa qabel l-età ta’ 18-il sena minn persuni 14. Indaħħlu emendi legali li jassiguraw li f’każi mwielda qabel l-1962 jibdew jgħoddu wkoll ta’ separazzjoni, divorzju jew tmiem ta’ għall-pensjoni tal-irtirar. koabitazzjoni, jipproteġu d-drittijiet għall- pensjoni tal-konjuġi (jew partners) li kienu 09. Inkomplu ntejbu l-pensjonijiet tar-romol billi qattgħu żmien barra d-dinja tax-xogħol biex gradwalment nagħtu l-pensjoni sħiħa lir- jieħdu ħsieb il-familja. romol kollha meta dawn jilħqu l-età tal-irtirar. 15. Innaqqsu r-rata tal-kontribuzzjoni tas-sigurtà 10. Inkomplu ntejbu l-pensjonijiet tas-servizzi soċjali għal waħda prorata u mhux aktar billi l-parti li jkunu kkomutaw biex jieħdu kontribuzzjoni sħiħa għall-pensjonanti ta’ s-somma tibda tkun injorata kollha għal fini ta’ anqas minn 65 sena u li jibqgħu jagħmlu pensjoni tas-sigurtà soċjali. xogħol għal rashom.
11. Indaħħlu l-opportunità li l-pensjonijiet tas- 16. Nasssiguraw il-prinċipju li l-ebda taxxa ma sigurtà soċjali tal-pulizija, suldati u protezzjoni titħallas fuq l-ebda pensjoni sa massimu ta’ ċivili tibda tinħadem fuq l-ogħla dħul preżenti ewro 13,000. jekk huwa ogħla minn dak li kellhom fis- servizz, jew bil-maqlub. 17. Nagħtu l-opportunità lil min għandu aktar minn impjieg part-time u m’għandux full- 12. Nagħtu pensjoni tal-invalidità sħiħa lill- time li jkun jista’ jħallas bolla fuq aktar minn persuni li jkunu ġew iċċertifikati b’mard part-time wieħed sa 40 siegħa xogħol terminali. fil-ġimgħa. Dan għandu jgħin lill-ħaddiema għall-pensjoni filwaqt li jnaqqas drastikament l-abbuż.
78 18. Inkomplu fuq il-proġett li bdejna matul l-erba’ INKOMPLU NINDIRIZZAW l-INĠUSTIZZJI snin li għaddew, fejn għarafna l-bżonn li TAL-PASSAT ntejbu l-potenzjal ta’ tfaddil għall-pensjonijiet privati billi daħħalna diversi inċentivi. F’dan 23. Wara li erba’ snin ilu wegħedna li se il-kuntest, ser insaħħu wkoll dan l-inċentiv billi nindirizzaw l-inġustizzji u l-anomaliji, dan nirduppjaw l-ammont tal-kontribuzzjoni għal il-proċess immaturajnieh sal-punt li llum il- ewro 2,000 biex b’hekk it-tax credit massimu Gvern għall-ewwel darba qiegħed f’pożizzjoni jiżdied għal ewro 300. li jista’ jibda bil-fatti jindirizza dawn l-inġustizzji. Għal dan l-iskop, ser inniedu programm li 19. Għal ħaddiema Maltin li kienu jaħdmu l-Libja permezz tiegħu dawk li sofrew din l-inġustizzja u llum irtiraw, u li ntlaqtu ħażin bit-tibdil li ser ikunu qegħdin jingħataw l-opportunità li kien hemm fil-ftehim bilaterali mal-Libja fl- japplikaw formalment bil-ħsieb li sal-aħħar 1988, se nkunu qed nemendaw il-liġi sabiex tal-2017, parti mill-inġustizzja tkun indirizzata. nagħtuhom iċ-ċans li jirregolarizzaw Dawn jinkludu l-ħaddiema tal-korpi, eks is-sitwazzjoni tal-bolol tagħhom u b’hekk Ħaddiema tax-Xatt, Telemalta, Electricity itejbu l-pensjoni tagħhom; Board, Cable & Wireless, il-Pulizija tal-ħlas tal-Overtime fost oħrajn. 20. Nibqgħu noffru inċentivi fiskali għall-employers li jwaqqfu pensjoni privata għall- impjegati tagħhom. IS-SERVIZZI SOĊJALI DRITT TIEGĦEK 21. Se nestendu wkoll l-inċentiv għal dawk li flok japplikaw għall-pensjoni jkomplu jaħdmu billi Minkejja l-isforzi u l-kampanji ta’ informazzjoni ma l-istess perċentwali ta’ żieda li qed jingħataw jaqtgħux, aħna konxji li ħafna individwi, minħabba xi lil dawk li jaħdmu fis-settur privat jibdew raġuni jew oħra, ma jkunux jafu kemm u jekk humiex jingħataw ukoll lil dawk li jaħdmu fis-settur intitolati għal xi benefiċċju soċjali. Nemmnu li dan huwa pubbliku kollu. d-dritt ta’ kull min huwa legalment intitolat u huwa dmir tagħna li naraw li kull min għandu dritt, jieħdu. 22. Nibdew nagħmlu l-aġġustament fil-pensjonijiet fi żmien tliet xhur minn meta jintlaħaq il-ftehim kollettiv ta’ dawk il-kumpaniji u ażjendi li l-anzjani ikunu ħadmu fihom.
79 SOĊJETÀ LI TAĦSEB F’KULĦADD
Għalhekk ser : 28. Inkomplu nsaħħu u ntejbu l-miżuri tat- tapering tal-benifiċċji soċjali uin-work benefit Inwessgħu l-proġett ta’ Social Benefits 24. li wasslu għall-pass pożittiv li ħafna jagħżlu Calculators online bħala tool li għandha li jidħlu fid-dinja tax-xogħol flok jibqgħu fuq tigwida lill-individwi jifhmu għal liema servizzi il-benefiċċji soċjali u b’riżultat t’hekk naqas u/jew ħlasijiet jista’ jkun li huma intitolati. anke l-faqar.
Inkomplu x-xogħol li diġà huwa avvanzat 25. Noħolqu struttura li tippromovi strateġija bil-għan li jiddaħħal test tal-mezzi wieħed 29. dwar inklużjoni soċjali. L-istruttura tkun biss (single-means testing) bħala mekkaniżmu responsabbli mit-tħejjija ta’ policies għal uniku li għandu jiggwida lill-individwu u dan il-qasam, partikolarment il-prevenzjoni lill-awtoritajiet għal liema benefiċċju soċjali tal-faqar, kif ukoll tara l-implimentazzjoni ta’ wieħed ikun jista’ jikkwalifika. liġijiet u proċeduri ta’ monitoraġġ fuq livell aktar wiesa’ f’dan il-qasam. 26. Inwessgħu aktar kampanji ta’ għarfien u informazzjoni dwar is-servizzi soċjali u min jikkwalifika għalihom. FAMILJI BIT-TFAL U FAMILJI ĠODDA
Inżidu ċ-Children’s Allowance b’ewro 100 u dawk INKOMPLU NINDIRIZZAW IL-FAQAR 30. bi dħul baxx b’ewro 200 fis-sena biex inkomplu kemm jista’ jkun ngħinu familji bit-tfal. 27. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat ikompli jindirizza l-faqar b’impenn akbar. Kull omm tircievi Child Bonus ta’ ewro 300 wara li kien għall-ewwel darba uffiċjalment 31. mat-twelid jew addozzjoni tat-tarbija jew naqqasna l-faqar bin-nofs. Irridu issa niffukaw wild tagħha. fuq li fadal, għalhekk ser inkomplu mmexxu politika li tpoġġi t-tnaqqis tal-faqar bħala Nagħtu baby starter kit lil kull omm li tkun prijorità tal-politika soċjali tagħna. Mira 32. qed tistenna tarbija, u li jkun jinkludi fih diversi ewlenija tagħna ser tkun li nassiguraw li familji prodotti u li għandhom jgħinu lill-omm fl- bit-tfal ikollhom tal-anqas dħul aktar minn ewwel jiem tat-twelid tat-tarbija. dak meqjus diċenti għal familji simili.
80 Għalhekk, ser nemendaw il-liġi biex Konxji mill-ispejjeż finanzjarji relatati 33. f’ċirkostanzi bħal dawn il-persuna tibqa’ mal-addozzjoni, ser ngħinu lill-koppji li tibbenefika mill-komputazzjoni tat- jixtiequ jaddottaw tarbija b’għajnuna diretta sa taxxa oriġinali tagħha u mhux tinqabad massimu ta’ ewro 10,000. Il-Gvern jagħti wkoll f’komputazzjoni oħra li ssarraf fi ħlas akbar ta’ rebate tal-ispejjeż li l-koppja tagħmel biex taxxa. tivvjaġġa.
Inżidu l-Foster Care Allowance għall-euro 100 34. ĦARSIEN U DRITTIJIET TAT-TFAL fil-ġimgħa għal istituzzjonijiet, djar u familji li jiffosterjaw tfal. 37. Titfassal strateġija ta’ screening tat-tfal sabiex sa minn etajiet bikrin, jiġu identifikati u Indaħħlu u ninċentivaw ukoll il-kunċett li 35. jingħarfu diffikultajiet kemm fl-iżvilupp fiżiku ġenituri joħolqu fond ta’ tfaddil għall-pensjoni kif ukoll dak intellettwali u jittieħdu l-passi privata ta’ wliedhom sakemm dawn jilħqu preventivi kollha li jkun hemm bżonn għall- 18-il sena. Bl-istess mod, l-ammont massimu aħjar żvilupp tat-tfal. li jista’ jkun ikkontribwit u li fuqu tingħata tax credit ikun ta’ ewro 2,000. 38. Nibqgħu ninkoraġġixxu l-attività fiżika fost it-tfal, għalhekk inkomplu nħeġġu GĦAJNUNA LILL-PERSUNI u ninċentivaw investiment f’bandli u SEPARATI U DIVORZJATI playgrounds. Ukoll, għandu jsir assessment komprensiv fejn kull bandli, partikolarment dawk antiki, isirlu health & safety assessment Irridu nieħdu ħsieb lill-persuni li jgħaddu 36. biex ikun assigurat l-aqwa standard ta’ sigurtà mill-esperjenza ħafna drabi diffiċli tas- f’dawn il-postijiet. Jiddaħħal ukoll standard li separazzjoni jew divorzju. F’mumenti diffiċili jkun jirrikjedi li bandli u playgrounds ġodda bħal dawn persuni qegħdin jispiċċaw jkunu jinkludu apparat u/jew logħob li jkun penalizzati mis-sistema tat-taxxa nnifisha. iddisinjat għal tfal bi problem ta’ mobbiltà. Dan m’għandux ikun. Is-sistema m’għandhiex tpoġġi piż akbar tat-taxxa fuq persuna sempliċiment għax tkun isseparat jew iddivorzjat.
81 SOĊJETÀ LI TAĦSEB F’KULĦADD
39. Insaħħu l-istrutturi u s-servizzi li jieħdu ħsieb AWTIŻMU is-saħħa mentali tat-tfal, filwaqt li noħolqu wkoll servizzi terapewtiċi li jkunu joperaw 44. Infasslu u nimplimentaw Pjan Nazzjonali barra l-Isptar Monte Carmeli u li jaslu għall-Awtiżmu. Pass kruċjali jkun li nindirizzaw direttament fid-djar tat-tfal stess. in-knowledge gap li bħalissa teżisti fis-settur. Il-pjan għandu jinkludi wkoll kampanja nazzjonali 40. Il-Konvenzjoni tal-Ġnus Maqgħuda dwar id- mhux biss ta’ informazzjoni iżda aktar minn hekk Drittijiet tat-Tfal tiddaħħal fil-liġi Maltija. ta’ sensittività għall-persuni bl-awtiżmu. II-Pjan ikun jinkludi wkoll kollaborazzjoni ma’ entitajiet 41. Jiħraxu l-pieni relatati ma’ pedofelija jew internazzjonali, it-twaqqif ta’ focal point ikkordinat abbuż tat-tfal. u strateġija dwar kif għandna nkunu aktar żvelti u pronti fl-early intervention kif ukoll iffukar fuq 42. Naġġornaw u nsaħħu l-liġi kriminali sabiex individualised education programmes (IEPs). tkun tirrifletti aktar ir-realtajiet tal-lum fid- dinja tal-internet u tas-cyberspace, b’enfasi 45. Titwaqqaf entità speċjalizzata li tiffoka fuq id- partikolari fuq cyberbullying. diagnostic assessment u l-konsultazzjonijet kemm għat-tfal, addoloxxenti u adulti bil-ħsieb li ttejjeb, issaħħaħ u twessgħa s-servizz li toffri c-CDAU. Nemendaw il-liġi sabiex it-tfal jingħataw 43. Il-ġenituri tat-tfal ikollhom id-dritt tas-self-referral. aċċess awtomatiku għall-avukat tat-tfal f’kawżi ċivili fejn huma jkunu parti interessata Naraw li jinħoloq servizz speċjalizzat iffukat anke jekk mhux f’kunflitt. Dan fil-kuntest ukoll 46. fuq l-għajnuna u l-gwida lill-addoloxxenti li l-Uffiċċju tal-Avukat tat-Tfal ikun imsaħħaħ. partikolarment fi żmien meta dawn ikunu qegħdin jaħsbu biex jagħmlu l-bidla mill- edukazzjoni għal ħajja fid-dinja tax-xogħol.
47. Ngħinu lil Learning Support Assistants jtejbu l-ħiliet tagħhom billi ninċentivawhom jispeċjallizzaw aktar fl-awtiżmu anke permezz ta’ taħriġ aktar speċjalizzat. Tkun evalwata l-possibbiltà wkoll li l-Learning Support Assistant jibqa’ wkoll jassisti l-istudent anke fil-perjodu tas-sajf jekk kemm-il darba tkun l-għażla tal-istudent u l-ġentituri.
82 48. Wara konsultazzjoni mal-esperti u anke 52. Filwaqt li nkomplu bil-proċess tat-tisħiħ tal- l-ġenituri, nevalwaw il-possibbiltà li tinfetaħ pensjonijet, ser inkunu qegħdin inżidu wkoll skola li tilqa’ fiha tfal bl-awtiżmu. L-għażla l-għotja li tingħata lill-Anzjani li għandhom ‘il jekk it-tifla jew it-tifel tintbagħatx f’din l-iskola fuq minn 75 sena għal ewro 500. għandha dejjem tibqa’ dik tal-ġenitur. Il-ħsieb ta’ din l-iskola jkun ukoll li toffri kurrikuli 53. Wara li matul dawn l-erba’ snin tajna bonus lil speċjalizzati u fejn hu possibbili tailor-made dawk il-persuni li laħqu l-età tal-irtirar imma għall-bżonnijiet u esiġenzi tat-tifla jew ma ħallsux biżżejjed bolol, inżidu dan il- tifel biex tisfrutta kemm tista’ l-kapaċitajiet bonus għal massimu ta’ ewro 300 u dan jibqa’ individwali tal-istudent. jitħallas anke wara l-età ta’ 75 sena.
49. Nagħtu l-opportunità lill-ġenituri li jagħżlu 54. Mira ewlenija għal Gvern Ġdid immexxi minn huma fejn jagħtu u għand min jieħdu lill- Joseph Muscat ser tkun dik li jinqatgħu uliedhom għat-terapija. Għalhekk Gvern Ġdid darba għal dejjem il-waiting lists għad- ser jagħti kreditu finanzjarju li jkopri dawn djar tal-anzjani. Għalhekk Gvern Ġdid ikun l-ispejjeż. Permezz t’hekk ukoll, nibdew anke impenjat attivament biex jinċentiva u jixpruna noħorġu mis-sistema ta’ one size fits all ta’ investiment fil-qasam, bil-Gvern ikun impenjat bħalissa. ukoll b’diversi proġetti fuq bażi ta’ public- private partnership, fosthom bi proġett ta’ 500 50. Nestendu l-assistenza fil-klassi għal tfal bl- sodda f’Għawdex u proġetti oħrajn f’Malta awtiżmu fil-Breakfast Clubs u klabb 3-16 kif bħal fl-Imqabba u Birkirkara fost oħrajn. ukoll Skola Sajf. 55. Inkomplu nkabbru, nimmodernizzaw u ninvestu fid-Djar tal-Gvern u partikolarment ANZJANI f’St Vincent De Paul. F’dan il-kuntest ukoll, inkomplu nwessgħu u ntejbu s-servizzi 51. Inkomplu nsaħħu l-livell tal-għejxien tal- mogħtija anke permezz ta’ ingagġġ akbar ta’ anzjani billi apparti ż-żieda fil-pensjonijiet, professjonisti, terapisti u allied assitants. neżentawhom mill-final withholding tax ta’ 15% sa massimu ta’ ewro 1,000 fuq interessi 56. Naħdmu biex inżidu wkoll in-numru ta’ night fis-sena fuq investimenti li huma jagħmlu shelters madwar il-pajjiż. bħal ma huma depożiti f’banek, interessi fuq bonds u stocks etc.)
83 SOĊJETÀ LI TAĦSEB F’KULĦADD
57. Inkomplu bl-implimentazzjoni tal-istrateġija 62. Intejbu is-servizz tal-Home Help li għandu għall-anzjanità attiva f’kull residenza bil-għan jkun servizz nazzjonali wieħed kemm billi li titnaqqas dejjem aktar l-atmosfera klinika nżidu s-servizzi ta’ kura personali kif ukoll billi fir-residenzi għal waħda aktar eqreb ta ħajja ninċentivaw aktar teknoloġija li tippermetti ‘normali’. Dan iseħħ permezz ta’ ingaġġ akbar żieda fl-effiċjenzamonitoring u . ta’ activity coordinators filwaqt li nniedu aktar programmi li fihom ninvolvu direttament lill- 63. Intejbu b’mod sinifkanti s-servizz tat-trasport anzjani residenti nfushom. għall- anzjani li jkollhom bżonn kura bħala out patients. Għal dan l-iskop, nikkunsidraw 58. Neliminaw il-problema tan-nuqqas ta’ li s-servizz ikun wieħed aktar individwalizzat consumables bl-istess impenn u suċċess li għall-anzjan u membru tal-familja tiegħu flok eliminajna l-problema tal-mediċini out-o-stock. wieħed kollettiv. Għal dan l-għan ukoll, ser inkunu qegħdin ninċentivaw ix-xiri ta’ vetturi 59. Intejbu s-servizzi li l-Istat joffri fir-residenzi apposta billi neżentawhom minn kull taxxa privati tal-anzjani billi nwessgħu aktar rispettiva. Is-servizz jibqa’ jingħata b’xejn. is-servizzi tat-terapisti fid-dar, u wara li introduċejna s-servizz ta’ geriatrician, 64. Inkomplu niffaċilitaw l-anzjanità attiva. Għal nintroduċu wkoll is-servizzi ta’ dan l-iskop, fost affarjiet oħra, insaħħu l-liġi psychogeriatrician u servizzi oħrajn bl-iskop tax-xogħol kontra d-diskriminazzjoni fuq l-età. dejjem ikun li nnaqqsu kemm nistgħu l-iskariġġ għall-anzjani. 65. Nintroduċu korsijiet edukattivi fid-djar tal-anzjani. 60. Ninċentivaw il-kiri ta’ servizzi u prodotti li anzjan jiġi fil-bżonn f’daru bħal ma huma sodod speċjalizzati, hoists u lifters fost oħrajn. DIMENZJA
61. Nagħmlu minn Commcare hub għas-servizzi 66. Inkomplu nimplimentaw u naġġornaw fid-djar u allura jservi wkoll bħala ċentru l-Istrategija għad-Dimenzja. għall-assessjar ta’ servizzi għall-anzjani fil-komunità. Permezz ta’ din l-estensjoni 67. Inwessgħu fuq skala nazzjonali l-proġett intejbu s-servizz billi jkollna aktar streamlining pilota ta’ Dementia Friendly Communities li u effiċjenza, filwaqt li tintaqqas drastikament s’issa diġà implimentajnieh f’San Lawrenz, il-burokrazija assocjata mal-isparpaljar Għawdex. tas-servizzi.
84 68. Inwaqqfu numru ta’ Dementia Activity Centres 72. Se nkomplu nsaħħu u ntejbu wkoll ir-riforma fil-komunitajiet. awnD iċ-ċentri jkunu joffru li għamilna fl-allowance għall-carers billi mhux biss l-aċċess għal staff imħarreġ minbarra li se nkomplu nkabbru s-setturi ta’ speċifikament u programmi mfasslin apposta, persuni li jistgħu jikkwalifikaw għall-allowance iżda wkoll faċilitajiet rikreattivi għall-membri tal- miżjuda anke biex koppji jew persuni eliġibbli familja u servizzi tat-trasport. Tkun ikkunsidrata iżommu d-dritt għall-benefiċċji oħra li wkoll il-possibbiltà tat-twaqqif ta’ night shelters jkollhom, fost oħrajn se ninkludu ukoll ġenituri speċifikament għal min ibati b’din il-kundizzjoni. ta’ ulied adulti li jkunu intitolati għall-ogħla livell tal-pensjoni tad-diżabbiltà minħabba l-kundizzjoni severa tagħhom. PERSUNI B’DIŻABBILTÀ 73. Neżentaw minn kwalunkwe taxxa relatata 69. Inkomplu għaddejjin bir-riforma tal-allowance mal-importazzjoni u r-reġistrazzjoni ta’ vetturi tad-diżabilità biex gradwalment din tilħaq u li jintużaw b’mod personali minn persuni il-paga minima. b’diżabbiltà.
70. Wara li matul l-erba’ snin li għaddew bdejna 74. Titwessa’ u tiżdied l-iskop ta’ VAT Exemption programm ta’ għaxart idjar fil-komunitajiet, għall-apparat użat mal-assistenza tal- ser ikomplu b’dan il-programm billi nkomplu persuna b’diżabbiltà u apparat assistiv ieħor. niddedikaw aktar postijiet simili, kif ukoll inżidu s-servizzi għal firxiet usa’ ta’ bżonnjijiet 75. Insaħħu r-rwol tal-Kummissjoni għad-Drittijiet individwali u etajiet differenti. Dan ikun jinkludi tal-Persuni b’Diżabilta’ fost affarjiet oħra billi wkoll programm ta’ smarthomes mgħammra l-Kummissarju u l-Kummissjoni tingħata aktar bl-aħħar teknoloġija għall-għajnuna tas-settur. saħħa biex tassew tkun watchdog u regolatur b’saħħtu. Titwaqqaf compliance unit biex 71. Ngħinu lill-persuni b’diżabbiltà biex ukoll isiru tassigura li l-Liġi tal-Opportunitajiet Indaqs sidien ta’ darhom. Persuni b’diżabbiltà jibqgħu u liġijiet oħrajn li jikkonċernaw drittijiet ta’ jitqiesu bħala first-time buyer kull meta jixtru persuni b’diżabiltà tiġi osservata u infurzata. propjetà huma stess u jieħdu l-benefiċċji applikabbli. Bl-istess mod, ġenituri ta’ tfal b’diżabilta’ għandhom ukoll jitqiesu bħala first time buyer u jieħdu l-benefiċċji applikabbli, meta jixtru propjetà.
85 SOĊJETÀ LI TAĦSEB F’KULĦADD
76. Inwaqqfu Lifelong Inclusion Unit fi ħdan 81. Inkomplu nħaddmu u ntejbu l-iskema JESS l-Agenzija Support bħala unit ċentrali li tiffoka li tgħin lill-ħaddiema b’diżabbiltà jidħlu fid- fuq is-servizzi individwalizzati lil persuni dinja tax-xogħol. Niffukaw ukoll fuq inizjattivi b’diżabilta’ mit-twelid sal-anzjanità. Dan għandu ta’ sheltered employement għal persuni jkun ta’ spalla b’saħħitha għall-ġenituri. Il-unit b’diżabbiltà, dejjem jekk din tkun l-għażla u jitmexxa fuq bażi multi- u trans-dixxiplinarja u x-xewqa tagħhom. inter- u intra-settorjali biex verament inkunu nistgħu nilħqu kull person b’diżabiltà u 82. Nimplimentaw il-fażijiet kollha tal-proġett nassiguraw kontinwità fis-servizzi offruti. Għajnsielem Learning Hub f’Għawdex biex is-servizzi kollha tad-diżabbiltà f’Għawdex 77. Inwaqqfu Fond Nazzjonali għal Ħajja ikunu ko-ordinati u ffukati minn post wieħed li Indipendenti fejn il-Gven u l-familji jpoġġu jkun jaqa’ taħt l-Aġenzija Support. Ħaddiema riżorsi flimkien biex jintużaw għall-bżonnijiet Għawdxin li jaħdmu Malta mal-Aġenzija tal-ulied. Support għandhom jaħdmu f’Għawdex kemm-il darba din tkun ix-xewqa tagħhom. 78. Inkomplu bl-immodernizzar taċ-Ċentri. F’dan il-kuntest, kull Ċentru għandu jaddatta għall- 83. Wara li wellinda l-Politika Nazzjonali għall- ħtiġijiet u s-servizzi individwali għal persuni Persuni b’Diżabbiltà, issa jmiss li nfasslu li jattendu. Nintroduċu wkoll aktar servizzi ta’ l-istrateġija ta’ implimentazzjoni għall-ħames Independent Living Skills. snin li ġejjin.
79. Ninvestu aktar f’servizz ta’ respite anke billi 84. Permezz tal-Kumitat Interministerjali dwar nesploraw il-possibilitajiet ta’ private public is-Servizzi għall-Persuni b’Diżabbiltà, ssir partnership, Public social pPartnerships u/jew gap analysis tas-servizzi eżistenti u dawk li flimkien ma’ NGOs. hemm bżonn, illum u fil-futur bil-għan li dawn is-servizzi meħtieġa jkunu inklużi fis-servizzi 80. Insaħħu wkoll il-proġett REACH bl-inklużjoni offruti mill-Gvern. ta’ aktar servizzi u aktar kollaborazzjoni ma’ aktar entitajiet.
86 85. Bħala parti mir-riforma tal-allowance VOLONTARJAT tad-diżabiltà, nikkunsidraw l-introduzzjoni wkoll tal-istess allowance għal kundizzjonijiet 88. Niżviluppaw strateġija nazzjonali għall-qasam ‘moħbija’ bħal ma huma l-fibromylagia fost tal-volontarjat bil-parteċipazzjoni attiva tal- oħrajn kif ukoll it-twessigħ tal-kriterji tal- għaqdiet volontarji. eliġibbilità għal persuni neqsin mid-dawl u mis-smigħ. 89. Inkomplu nsaħħu u nibnu fuq dak li bdejna matul dawn l-erba’ snin fil-qasam taċ-Ċentri 86. Jitkompla l-proċess biex bordijiet ta’ entitajiet tal-Volontarjat fejn organizzazzjonijiet mhux tal-Gvern maġġuri jkollhom rappreżentanza governattivi ngħataw spazju u faċilitajiet fejn ta’ persuna b’diżabbiltà. jiltaqgħu u joperaw billi niżviluppaw ċentru ta’ riċerka għas-settur tal-volontarjat. 87. Se nkomplu nsaħħu u ntejbu r-riforma li għamilna għall-persuni b’diżabbiltà billi fost 90. Ngħinu lill-għaqdiet jinċentivaw it-taħriġ ta’ oħrajn inwessgħu l-Indiċi tal-Barthel li jintitola persuni li jwettqu l-volontarjat fi ħdanhom persuna għall-ogħla livell ta’ pensjoni tad- bil-għan li anke f’għaqdiet volontarji diżabbiltà; nrawmu aktar l-iżvilupp professjonali kontinwu. F’dan il-kuntest ukoll, nissieħbu mal-Università u l-MCAST biex nevalwaw il-potenzjal ta’ ħolqien ta’ kors apposta għall- amministrazzjoni ta’ għaqdiet volontarji u l-immaniġġjar tal-volontiera nfushom.
91. Ninċentivaw l-għajnuna lill-għaqdiet volontarji billi nagħtu sa massimu ta’ ewro 25,000 f’deduzzjoni mit-taxxa lil dawk il-kumpaniji li jgħinu permezz ta’ donazzjonijiet finanzjarji.
87 ENERĠIJA
08.
EDUKAZZJONI
88 89 EDUKAZZJONI
L-AQWA EDUKAZZJONI GĦAL ULIEDNA
Mira prinċipali ta’ Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat tibqa’ dik li nkomplu noffru lil uliedna l-aqwa edukazzjoni possibbli. Uliedna hekk jixirqilhom. Pajjiżna hekk għandu bżonn.
L-edukazzjoni mhix biss iċ-ċavetta ewlenija tal-mobbiltà soċjali għal kull individwu, iżda wkoll is-sinsla tal-progress tagħna bħala nazzjon.
L-aspirazzjoni tagħna li nkunu fost l-aqwa tirnexxi biss jekk nagħtu l-aqwa edukazzjoni possibbli lit-tfal tagħna biex huma jsarrfuha f’esperjenzi pożittivi ’l quddiem u l-aqwa edukazzjoni liż-żgħażagħ tagħna biex minn issa jkunu huma wkoll jistgħu jidħlu f’dinja globalizzata u kompetittiva bl-aqwa għodda, kapaċitajiet u kuraġġ li jirnexxu.
90 L-AQWA EDUKAZZJONI 04. Inkomplu b’aktar impenn il-ġlieda kontra l-illitteriżmu. Niffukaw aktar biex sfidi bħal 01. Biex nassiguraw l-aqwa edukazzjoni għal dyslexia, dyspraxia u discalculia fit-tfal uliedna, inġeddu l-impenn tagħna li ma jiġu identifikati sa minn kmieni fl-etajiet nagħmlux mill-edukazzjoni ballun politiku bikrin. Nagħmlu dan ukoll billi permezz ta’ partiġġjan. F’dan il-qasam irridu naħdmu ma’ kollaborazzjoni mas-settur privat u l-edukaturi kulħadd u nisimgħu mingħand kulħadd noħolqu programmi ta’ software u apps bil-għan li nieħdu l-aħjar deċiżjonijet għal-lum edukattivi, speċjalment bil-Malti, li jgħinu fit- u għall-futur li jridu jsawru lil uliedna. tagħlim u l-progress tat-tfal.
02. Jitwaqqaf Bord Nazzjonali tal-Edukazzjoni 05. Wara li matul dawn l-erba’ snin introduċejna Obbligatorja b’funzjoni konsultattiva li jiġbor l-Breakfast Club, inkomplu ntejbu dan is- fih flimkien rappreżentanza tal-iskejjel tal- servizz u nifirxuh aktar għall-istudenti kollha. Istat, tal-Knisja u dawk Indipendenti, tal-Malta Il-kolazzjon nutrittiv li jingħata fil-Breakfast Union of Teachers, tal-Kunsill Club jiġi estiż ukoll lill-istudenti li ma jattendux tal-Professjonijiet tat-Tagħlim, il-klabb biex hekk kull student fl-iskejjel tal-Kummissjoni Nazzjonali għall-Edukazzjoni primarji jingħata din l-opportunità. Obbligatorja u tal-Fakultà tal-Edukazzjoni. 06. Inkomplu bl-inizjattivi biex aktar żgħażagħ jissoktaw bl-istudji u bit-taħriġ tagħhom wara INKOMPLU NIBNU FUQ IT-TAJJEB l-età obbligatorja fosthom billi nikkunsidraw li dawk l-istudenti tal-Form 5 li ma jpoġġux 03. Ninvestu aktar fil-proġettOne Tablet Per Child għas-SEC jingħataw l-opportunità li jsegwu billi wara l-introduzzjoni ta’ din it-teknoloġija programm ta’ tagħlim alternattiv fil-klassijiet tar-raba’, tal-ħames u tas-sitt sena bl-involviment ta’ Aġenzija Żgħażagħ . primarja, nibdew programm li jintroduċi din it-teknoloġija fl-iskejjel medji u sekondarji wkoll.
91 EDUKAZZJONI
NIPPREPARAW AĦJAR LIL ULIEDNA Dan ikun pass fundamentali fil-viżjoni GĦAD-DINJA TA’ GĦADA edukattiva tagħna u nkomplu nibnu anke fuq il-qafas strateġiku għall-edukazzjoni li wellidna 07. Konxji mit-trends emerġenti u l-bżonn li matul dawn l-erba’ snin. nippreparaw aħjar lil uliedna għad-dinja tal-futur, ser inkunu qegħdin inniedu 10. Bħala parti minn din l-istrateġija u strateġija li għandha twassal biex is-sistema b’konsultazzjoni primarjament mal-għalliema, edukattiva tagħti valur aktar b’saħħtu lil għandha tkun evalwata il-possibbiltà li suġġetti bħalma huma l-matematika, gradwalment jiddaħħlu linji gwida dwar ix-xjenza u l-ICT fost oħrajn. Dan il-pass l-ammont ta’ homework li għandhom importanti jsir wara l-konsultazzjoni meħtieġa jingħataw it-tfal, partikolament fl-etajiet filwaqt li nassiguraw li b’mod parallel inkunu bikrin. Filwaqt li dan għandu dejjem jibqa’ qegħdin inżidu l-investiment fir-riżorsi umani. deċiżjoni tal-għalliem fil-klassi, nemmnu li t-tfal għandhom ikollhom aktar ħin ta’ kwalità 08. Indaħħlu l-opportunità li l-istudenti jkunu kemm mal-familja, kemm biex jipprattikaw jistgħu jagħżlu s-suġġett tal-coding sa minn il-hobbies tagħhom kif ukoll biex jagħmlu kmieni fis-sekondarja. attivitajiet extra kurrikulari u fuq kollox jibqgħalhom il-ħin liberu għalihom stess.
ANQAS STRESS MINN FUQ IT-TFAL 11. Jinbeda proċess ta’ konsultazzjoni mal-għalliema, kapijiet ta’ skejjel, u 09. Irridu nżidu l-isforzi tagħna biex innaqqsu rappreżentanti tat-tfal infushom, biex inħarsu l-istress minn fuq it-tfal. L-edukazzjoni għandha lejn titjib fl-uniformijiet tat-tfal għal waħda tkun esperjenza pożittiva u vjaġġ ta’ tagħlim li aktar komda u li ma xxekkilx l-attività fiżika tqanqal fit-tfal il-pjaċir u l-kurżità għall-għerf tat-tfal. F’dan il-kuntest, tkun diskussa u l-informazzjoni. Irridu nagħtu l-opportunità l-possibiltà li t-tfal jibdew jilbsu biss il-P.E. lit-tfal li jitgħallmu mingħajr pressjoni kit. Dan għandu mhux biss jiffranka l-ispejjeż sproporzjonata fuqhom. Għalhekk, inniedu lill-ġenituri, iżda wkoll jagħti lit-tfal aktar diskussjonijiet, inkluż mat-tfal stess, dwar kif flessibiltà u kumdità meta jkunu għandna naġġornaw is-sistemi edukatttivi biex qegħdin jilagħbu. innaqqsu dawk l-elementi li jistgħu jikkawżaw stress żejjed fuq uliedna mingħajr ovvjament ma nikkompromettu l-kwalità tat-tagħlim.
92 12. Wara diskussjoni meħtieġa, indaħħlu 16. Nevalwaw il-possibiltà li studenti b’imġieba standard ta’ gwida li għandu jindika x’piż diffiċli ħafna jitpoġġew fuq programm massimu għandu jkollu l-basket tal-iskola temporanju mmexxi fuq linji tal-adventure tat-tfal. Riċerka turi li dan m’għandux ikun education fejn huma jkunu aktar esposti għall- aktar minn għaxra fil-mija tal-piż tal-istudent u attivitajiet aktar rilevanti għall-ħtiġijiet tagħhom. din hija meħuda bħala gwida internazzjonali. 17. Nintroduċu National Career Service bħala parti mit-tiġdid lejn edukazzjoni aktar rilevanti u EDUKAZZJONI INKLUSSIVA inklussiva. Dan is-servizz ikun jiffaċilita aktar ir- rabta bejn l-edukazzjoni u l-karrieri bl-għajnuna 13. L-edukazzjoni għandha tkun esperjenza ekwa, u l-involviment tal-imsieħba soċjali u l-industrija. ta’ kwalità u inklussiva, għalhekk irridu noffru programmi ta’ tagħlim u assesjar varji biex 18. Niżguraw li l-istudenti kollha li matul is-sena l-istudenti kollha , inklużi dawk gifted, ikollhom skolastika jkollhom Learning Support Assistant, kull opportunità jiżviluppaw il-ħiliet u t-talenti jibqa’ jingħatalhom dan is-servizz anke matul kollha tagħhom. is-sajf, meta jattendu Skola Sajf.
14. Nidentifikaw u nagħtu għajnuna lill-ġenituri ta’ tfal bl-awtiżmu, dyslexia u kundizzjonijet NINVESTU FL-EDUKATURI oħrajn simili, biex jinxtara apparat u hardware tal-IT (assistive educational technology) u 19. L-aqwa investiment fl-edukazzjoni huwa software diġitali li jkun ta’ għajnuna biex dawn l-investiment li nagħmlu fl-edukaturi. Fihom it-tfal jingħatalhom l-appoġġ kollu meħtieġ. nafdaw il-futur ta’ wliedna. Għalhekk, Gvern L-investiment f’riżorsi umani speċjalizzati huwa Ġdid immexxi minn Joseph Muscat jaħdem kruċjali f’dan is-settur. aktar mill-qrib u jikkonsulta kontinwament mal-edukaturi kollha u r-rappreżentanti 15. Inkomplu nsaħħu n-nurture classes, il-multi tagħhom bil-għan aħħari jkun dak li ntejbu sensory rooms, il-learning zones, il-learning s-sistema edukattiva tagħna u nkunu, anke centres u l-education hubs bil-ħsieb li nkomplu f’dan il-qasam, ma’ ta’ quddiem nett. nifirxuhom aktar u biex aktar studenti jibbenifikaw minn servizz dejjem aktar personalizzat.
93 EDUKAZZJONI
20. Ser inkunu qegħdin nibdew proċess li għandu 24. Noħloqu leadership programmes iffukati jwassal biex il-pagi u s-salarji tal-għalliema, speċifikament lejn l-iżvilupp kontinwu il-Kapijiet, id-Deputati Kapijiet tal-Iskejjel, tal-Prinċipali, tal-Kapijiet u l-Assistenti Kapijiet l-LSA’s, il-Kindergarten Assistants u s-Supply tal-Iskejjel. Dawn ikunu jinkludu wkoll il- Teachers jerġgħu jiżdiedu. Nemmnu li b’dan possibbiltà ta’ esperjenzi barra minn xtutna. il-pass mhux biss inkunu qegħdin inwettqu ġustizzja mal-għalliema, iżda nkunu wkoll 25. Nintroduċu l-opportunità ta’ servizzi f’pożizzjoni li nattiraw aktar żgħażagħ lejn din professjonali ta’ sapport għall-edukaturi il-professjoni. nfushom bil-għan li jkomplu jtejbu l-kapaċitajiet tagħhom fil-mod kif jiffaċċjaw il-kumplessitajiet 21. Nassiguraw titjib mhux biss fil-pagi u l-isfidi differenti li jiltaqgħu magħhom tal-għalliema iżda wkoll nibdew minn issa fil-klassijiet u l-iskejjel tal-lum. proċess ta’ konsultazzjoni li għandu jwassal biex jittejjeb il-well being u jitnaqqas it-teaching 26. Ser inkunu qegħdin ukoll nagħtu ħlas li jixraq load tal-edukaturi fil-gradi kollha. Nemmnu li lill-għalliema studenti li jkunu qegħdin jagħmlu l-għalliema għandhom ikunu kkonċentrati fuq l-prattika bħala għalliema (teaching practice). it-tagħlim l-ewwel u qabel kollox u jaħdmu Il-ħlasijiet ikunu jaħsbu wkoll għal rimborż ġust f’ambjent san u sikur għalihom u għall-istudenti tal-ispejjeż li jsiru waqt il-prattika. li huma responsabbli minnhom.
22. Inkomplu noffru opportunitajiet u ninċentivaw INNEĦĦU L-ĦLASIJIET MINN aktar lill-għalliema u lill-edukaturi biex ikomplu FUQ L-EŻAMIJIET l-mixja professjonali tagħhom. Għalhekk inkomplu nappoġġjaw skemi ta’ sabbatical li 27. Nemmnu li l-eżamijiet fihom infushom introduċejna matul dawn l-erba’ snin u inċentivi m’għandhomx ipoġġu piż finanzjarju fuq fiskali oħra lill-edukaturi li jixtiequ jkomplu il-familji. Għalhekk Gvern Ġdid immexxi minn jispeċjalizzaw. Joseph Muscat jassigura li jitneħħew il-ħlasjiet minn fuq l-eżamijiet kollha tal-MATSEC u 23. Jibda l-proċess biex is-Supply Teachers, tas-SEC. Ukoll, biex niffaċilitaw aktar il-ħajja is-Supply LSAs u s-Supply Kindgergarten tal-istudenti f’dan il-perjodu sensittiv għalihom, Assistants isiru gradwalment impjegati tal-post. naraw li l-eżamijiet jibdew isiru fl-istess skola li jkunu jattendu l-istudenti.
94 SKEJJEL MODERNI 33. Indaħħlu s-servizz ta’ Health & Safety Officers fl-iskejjel primarji u sekondrji permezz ta’ uffiċjali 28. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat kwalifikati u rikonoxxuti mal-Occupational ikompli jibni skejjel ġodda mgħammrin Health & Safety Authority. Dan għandu jagħmel bl-aqwa infrastruttura u teknoloġija fi l-iskejjel aktar siguri u ppreparati f’dan il-qasam. programm nazzjonali għall-immodernizzar tal-iskejjel tagħna. STUDENTI ŻGĦAŻAGĦ F’DINJA 29. Nibdew proċess Ii għandu jwassal għal aktar TA’ OPPORTUNITAJIET devoluzzjoni ta’ poteri lill-iskejjel infushom. Nemmnu li l-iskejjel, permezz tal-kapijiet u 34. Nifhmu li l-internet u l-access online illum sar l-għalliema tagħhom, għandu jkollhom aktar fundamentali għal kull student. Għalhekk ser libertà li jieħdu deċiżjonijiet fl-interess inkunu qiegħdin nagħtu internet b’xejn għal tal-istudenti tagħhom. sena sħiħa li studenti li jagħżlu jkompli jistudjaw wara s-sekondarja. 30. Nagħtu prijorità lill-iżvilupp tal-faċilitajiet sportivi fl-iskejjel kollha. L-għan huwa li kull skola jkollha 35. Minħabba wkoll li l-mobbiltà hija essenzjali faċilitajiet ta’ ground tat-turf fost oħrajn. Naraw għall-istudenti, u għax irridu nrawmu kultura ta’ ukoll li ntejbu l-faċilitajiet sportivi kemm tal- vjaġġar aktar sostenibbli, ser inkunu qegħdin Junior College u kemm tal-Univeristà. ninċentivaw lill-istudenti billi nagħtu servizz ta’ trasport pubbliku b’tal-linja b’xejn is-sena kollha. 31. Ninvestu aktar fil-libreriji biex inkomplu nrawmu aktar kultura b’saħħitha ta’ qari fost l-istudenti 36. Biex inkomplu ngħinu liż-żgħażagħ iwessgħu kollha. Il-libreriji għandhom ikunu wkoll spazju l-orizzonti tagħhom u jesperjenzaw kulturi interattiv li jiffaċilita aktar l-inklużjoni u jservu ta’ differenti, il-Gvern se jagħti sa massimu ta’ ewro riżorsa b’saħħitha favur aktar litteriżmu. 850 lil kull żagħżugħ u żagħżugħa l-opportunità biex jitgħallmu lingwa barranija f’pajjiż ieħor, bil- 32. Nikkunsidraw l-involviment tas-settur privat Gvern jieħu ħsieb l-ispejjeż relatati ma’ dan. fil-programmi ta’ Skola Sajf, biex permezz ta’ public-private partnership, fis-sajf skejjel tal- 37. Nagħtu żieda fl-annual grant ta’ ewro 100 Gvern ikunu offruti lill-privat li jixtiequ joffru lill-istudenti kollha. programmi ta’ tagħlim fihom bid-dħul imur direttament għall-iskola. L-għażla u d-deċiżjoni aħħarija dejjem tkun dik tal-Kap tal-Iskola.
95 EDUKAZZJONI
38. Permezz tal-Erasmus Plus naraw li numru 43. Niffaċilitaw l-iżvilupp u r-rikonoxximent akbar ta’ studenti u żgħażagħ jibbenifikaw akkademiku ta’ sistemi ħolistiċi ta’ Massive minn dawn l-opportunitajiet ta’ mobbiltà u Online Open Courses (MOOCs) u Open skambju fuq il-livelli kollha. Education Resourċes (OERs), biex mhux biss nattiraw dan bħala settur edukattiv ġdid iżda 39. Nintroduċu l-kunċett ta’ study leave għal dawk wkoll bħala sett ta’ kwalifiċi u ħiliet ġodda li l-istudenti li jkunu qegħdin jaħdmu full-time huma rikonoxxuti. u fl-istess ħin ikunu qegħdin jagħmlu kors akkademiku fil-livell ta’ Master’s u PhD. MCAST 40. Ninċentivaw l-apprentistat billi naraw li studenti apprentisti jitħallsu tal-anqas il-paga minima 44. Inlestu l-Kampus tal-MCAST. għall-perjodu li huma jkunu qed jagħmlu l-apprentistat. Kumpaniji li joffru l-apprentistat 45. Nimplimentaw viżjoni aktar wiesgħa li tagħmel ikunu mgħejjuna wkoll bit-tisħiħ tal-inċentivi mill-MCAST istituzzjoni edukattiva li tfassal fiskali li jingħataw lilhom fosthom billi l-ispiża programmi b’kontenut eqreb ta’ dak li tirrikjedi relatata tkun deduċibbli għal fini ta’ taxxa. l-industrija, kif ukoll tipprepara studenti b’mod li jiffaċċjaw aħjar id-dinja tax-xogħol. Dan għandu 41. Inkomplu ntejbu l-iskemi u boroż ta’ studju jwassal ukoll biex tkompli dejjem tikber ir-rata Endeavour A, Endevour B u Reach High filwaqt li tal-istudenti li jsibu impjieg fl-istess mistier li nkunu impenjati li noħolqu oħrajn ġodda. jkunu studjaw għalih.
46. Naħdmu wkoll biex l-MCAST jiżviluppa u jiftaħ RIKONOXXIMENT TA’ KWALIFIĊI U ĦILIET f’mudell li jattira lejh studenti internazzjonali partikolarment anke bil-ħsieb li nsiru ċentru 42. Naraw li l-Kumissjoni għall-Edukazzjoni vokazzjonali fil-Mediterran. Għolja u Kontinwa tibda tirrikonxxi t-tagħlim u ħiliet miksubin mill-ħaddiema fuq il-postijiet 47. Inwaqqfu Ċentru tar-Riċerka Applikata flimkien tax-xogħol rispettivi tagħom. Dan għandu ma’ sħab fl-industrija lokali u internazzjonali. Dan jgħin lil ħafna ħaddiema li akkwistaw ħiliet il-pass iwassal biex inkattru aktar l-innovazzjoni. tekniċi u speċifiċi mill-esperjenza tagħhom, u għandu jgħinhom ukoll fil-progress tal-karriera tagħhom.
96 UNIVERSITÀ SKEJJEL TAL-KNISJA
48. Inkomplu ninċentivaw l-Università biex 53. Nassiguraw li l-Gvern ikompli jirrispetta tagħmel u tinvesti fi programmi ta’ riċerka. Għal l-identità, il-karattru u l-awtonomija tal-Iskejjel dan il-għan, ser niddedikaw fond ta’ miljun ewro tal-Knisja. speċifikament għall-akkademiċi fl-Università biex ikollhom il-fondi neċessarji għal progetti ta’ 54. Inġeddu l-grant ta’ 15.25% għall-proġetti kapitali riċerka innovattiva. lill-iskejjel tal-Knisja jagħmlu.
49. Naħdmu fuq policy nazzjonali ta’ aċċess miftuħ 55. Nestendu s-servizzi ta’ ħarsien mill-Pulizija u/ għar-riċerka li għandu jwassal biex riċerkaturi jew il-Gwardjani Lokali bħal dak offrut ħdejn jippubblikaw aktar ir-riċerka li jwettqu u jaqsmu l-iskejjel tal-Gvern, li għandhom iservu wkoll ir-riżultati pubblikament. Dan għandu jixpruna ta’ għajnuna fl-immaniġġjar tat-traffiku ħdejn wkoll aktar il-proċess ta’ open access to open l-iskejjel infushom. science, filwaqt li jkun jinkludi wkoll ripożitorju nazzjonali tad-dejta u r-riċerka. ONLINE LEARNING 50. Jinħoloq fond li jagħti l-opportunità li l-Università tidħol fi sħubija ma’ entitajiet 56. Inħarsu lejn strateġija biex nagħmlu minn pubbliċi, kummerċjali jew għaqdiet mhux pajjiżna hub internazzjonali tal-online learning, governattivi bil-għan li jinħolqu research and settur li kull ma jmur dejjem qiegħed jikber. innovation clusters konġunti li jirriċerkaw fl- L-istrateġija tkun tinkludi fost affarjiet oħra li oqsma ta’ public policy, patents, għodda diġitali jiddaħħal accreditation framework ta’ kwalità u anke aspetti kummerċjali u soċjali. għolja li jiffaċilita dan.
51. Nagħtu spinta partikolari lir-riċerka u l-iżvilupp ta’ għodda diġitali innovattivi għall-użu tal- lingwa Maltija.
52. Jibda l-proġett tal-parkeġġ fl-Università kif joħorġu l-permessi neċessarji mill-Awtorità tal-Ippjanar.
97 SOĊJETÀ LI TAĦSEB F’KULĦADD
09.
SAĦĦA
98 99 SAĦĦA
SAĦĦA
Matul dawn l-erba’ snin investejna bil-qawwi fil-qasam tas-saħħa u ksibna riżultati tajbin ħafna fl-interess tal-pazjenti. Illum, l-isptar huwa mmexxi aħjar, il-mediċini out of stock hija xi ħaġa tal-passat, il-waiting lists kważi eliminajniehom.
Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat jibqa’ jagħti prijorità lill-qasam tas-saħħa permezz ta’ aktar investiment fl-isptarijiet u l-faċilitajiet, filwaqt li nżidu l-isforzi tagħna biex intejbu s-servizz.
100 IS-SAĦĦA TIBQA’ B’XEJN 05. Kif jintemmu l-istudji neċessarji li bħalissa jinsabu għaddejjin, nibnu u niffinalizzaw 01. Nibqgħu nwettqu politika li tiggarantixxi il-Mother & Child Hospital li jkun sptar ġdid li l-aqwa servizz tas-saħħa b’xejn għall-Maltin u jispeċjalizza f’kura u servizzi lill-ommijiet fil- l-Għawdxin kollha. maternità u f’servizzi ta’ pedjatrija għall-pazjenti tfal.
RIFUŻJONI TAT-TAXXA 06. Nibnu sptar speċjalizzat ġdid għal kura psikjatrika akuta f’Mater Dei. 02. Jingħata tax rebate, refund jew credit lil min iħallas Private Hospital Health Insurance 07. Inkomplu bi proġetti ta’ modernizzar u Policy privata. Dan għax indirettament qed investiment f’apparat mediku ġdid fosthom tinkoraġġixxi aktar nies jagħmluha u din renal dialysis machines ġodda. tnaqqas il-load minn fuq l-isptar ċentrali u lill-Gvern mhux ha tiswieh flejjes kbar. B’hekk Permezz tal-ftehim għal investiment f’St Lukes, il-qasam tas-saħħa jitjieb aktar. 08. ser jinbena sptar tar-rijabilitazzjoni ġdid u ċentru tal-orthopaedics u prosthetics u ċentru ġdid għad-dermatoloġija. Bl-istess mod, l-Isptar NINVESTU FL-ISPTARJIET Karen Grech jinbidel f’ċentru modern u state of the art għall-ġerjatrija, li jkun l-ewwel tat-tip 03. Inkomplu bi programm ta’ investiment fl- tiegħu fil-pajjiż. isptarjiet tagħna u f’ċentri ta’ speċjalizzazzjoni ġodda biex inkomplu nwessgħu l-kwalità tas- Nibnu car park ta’ ħames sulari b’sular servizz li jingħata lill-pazjenti. 09. b’madwar 600-700 post għall-ipparkjar u sular minnhom iddedikat għas-servizz 04. Wara li tejjibna d-Dipartiment tal-Emerġenza, tat-trasport pubbliku biex b’hekk innaqqsu nibnu Dipartiment tal-Outpatients ġdid biex fih kemm mill-problema tal-parking kif ukoll nilqgħu aktar nies u nnaqqsu mid-dewmien intejbu l-konnettività lejn l-isptarijiet. fl-appuntamenti. 10. F’Għawdex isir l-investiment fi sptar ġdid kif ukoll ċentru għall-kura Primarja ġdid.
101 SAĦĦA
AKTAR SODOD F’ MATER DEI INKOMPLU NNAQQSU L-WAITING LISTS, APPUNTAMENTI ORGANIZZATI AĦJAR 11. Waħda mill-kisbiet pożittivi li wettaqna matul dawn l-erba’ snin kienet dik li naqqasna Matul dawn l-erba’ snin li għaddew, naqqasna l-waiting drastikament u prattikament solvejna lists b’mod konsistenti. Fl-2013, kien hemm madwar l-probelma tan-nuqqas ta’ sodod u pazjenti 14,000 pazjent li kienu ilhom jistennew operazzjoni aktar fil-kurituri f’Mater Dei. Ser inkomplu b’inizjattivi minn sena u nofs. Illum dawn naqsu għal elf pazjent. biex filwaqt li nindirizzaw aktar din il-problema, Dan huwa suċċess straordinarju li jaffettwa dirett il-ħajja inżidu wkoll in-numru ta’ sodod f’Mater Dei tan-nies. fosthom b’żieda ta’ madwar 230 sodda li ser ikunu jistgħu jiġu utilizzati wara l-bini tal-isptar 15. Inkomplu nibnu fuq is-suċċess li rreġistrajna ġdid Mother & Child. matul dawn l-erba’ snin fit-tnaqqis sinifikanti fil- waiting lists għall-operazzjonijiet.
NINVESTU AKTAR F’ĊENTRI REĠJONALI 16. Intejbu s-sistema tal-appuntamenti fl-isptar GĦAL KURA PRIMARJA biex jitnaqqas id-dewmien, kemm il-perjodu biex il-persuna jsirilha l-appuntament u anke 12. Inkomplu nagħtu prijorità lill-investiment u biex waqt il-ġurnata tal-appuntament jitnaqqas t-titjib sinifikanti fil-kura primarja b’investiment drastikament il-ħin li persuna ddum tistenna. fi 3 ċentri ġodda wieħed f’Ħal Kirkop, l-ieħor Dan isir b’aktar investiment fis-sistemi tal-ICT f’Raħal Ġdid u ieħor fit-Tramuntana ta’ Malta li u anke permezz tal-introduzzjoni ta’ sistema bħalissa għaddejjin l-istudji biex jiġi determinat bl-SMS fejn il-pazjenti jkunu jafu l-ħinijiet l-aħjar post possibbli. eżatt, inkluż jekk ikun hemm dewmien jew postponimenti. 13. Inkomplu ntejbu l-investiment fil-polikliniċi u ċ-Ċentri tas-Saħħa. 17. Bl-investiment ġdid li ser isir għall-bini ġdid ta’ Outpatients, ser nintroduċu wkoll sistema 14. Inwessgħu l-programm ta’ integrazzjoni ġdida ta’ booking li għandha tnaqqas id- tat-tobba tal-familja, l-ispiżjara u d-dentisti dewmien b’50%. Dan l-investiment propju ser fil-lokalitajiet mas-sistema tal-kura primarja ikun qiegħed isir għall-immaniġġjar aħjar tal- biex dawn jagħtu servizz fiċ-ċentri tas-saħħa u appuntamenti u ħinijet itwal li fihom ikun jista’ jsir l-bereġ b’xejn lin-nies fil-lokalitajiet stess. l-appuntament.
102 18. Insaħħu u nkabbru l-Call Centre ċentrali ta’ 21. Indaħħlu iżjed mediċini ġodda fil-lista ta’ Mater Dei ħalli nkunu ta’ servizz aħjar kemm mediċini b’xejn. Apparti li l-mediċini kollha għall- għall-pazjenti u anke għall-familji tagħhom. kura tal-kanċer ser jingħataw b’xejn lill-pazjenti, ser innniedu programmi ġodda li jwessgħu l-listi ta’ mediċini b’xejn għall-kura tad-dijabete, DAQSHEKK MEDIĊINI OUT OF STOCK, fosthom l-isticks taz-zokkor u l-insulina, AKTAR MEDIĊINI B’XEJN U FIL-PRONT mediċina għall-kura ta’ mard tal-prostata, mard tal-qalb u ċ-ċirkulazzjoni u tal-osteoporosis, u 19. Suċċess kbir li wettaqna matul l-erba’ snin t-tilqim għall-meninġite. li għaddew kien li naqqasna u prattikament eradikajna l-problema kbira li writna tal- 22. Nintroduċu gadgets ta’ monitoraġġ tal-livelli mediċini out-of-stock. Irridu nkomplu naħdmu taz-zokkor fid-demm, mingħajr il-bżonn li f’dan is-sens b’politika li l-mediċini out-of-stock l-pazjent jittaqqab fis-saba’. Dan għandu jgħin tkun konfermata bħala sitwazzjoni tal-passat bil-kbir pazjenti bid-dijabete li jkollhom il-bżonn u li qatt ma nerġgħu jkollna sitwazzjoni simili. jittaqqbu ta' spiss. Dawn il-gadgets Dan isir permezz ta’ aktar investiment f’sistemi jingħataw b’xejn. tal-procurement li għandhom iwasslu għal aktar titjib fl-immaniġġjar tas-sistema u garanzija ta’ 23. Wara li llum diġà huwa legalment possibbli mediċini fil-pront għall-pazjenti. sabiex estratti tal-cannabis ikunu jistgħu jintużaw minn pazjenti fuq parir ta’ speċjalist 20. Nibdew proċess mal-istakeholders biex għal skopijiet ta’ kura medika għal mard serju, l-ispiżeriji jingħataw il-permess u l-opportunità ser inkunu qed nevalwaw metodi kif nistgħu jiftħu għal ħinijiet aktar twal, partikolarment nwasslu biex il-permess għall-użu jkun aktar fil-weekends. Dan għandu jwassal biex in-nies faċilitat u mhux maqbud f’burokrazija żejda. jinqdew aħjar u aktar fil-pront. 24. Wara li wettaqna l-proġett pilota ta’ tqassim tal- mediċni fid-djar tal-anzjani, inkomplu nwessgħu dan il-proġett biex issa nilħqu Malta kollha.
25. Inwessgħu l-benefiċċju li jingħata lill-persuni Coeliacs b’mod li dawn ikunu jistgħu jintużaw għall-prodotti kollha Gluten Free.
103 SAĦĦA
NIĠĠIELDU L-KANĊER 30. Inkomplu nibnu fuq il-Pjan Nazzjonali tal-Kanċer billi niffukaw l-aktar fuq il- 26. Il-ġlieda kontra l-kanċer ser tkun waħda prevenzjoni partikolarment b’kampanji mill-prijoritajiet ewlenin fil-qasam tas-saħħa. innovattivi li jiffukaw fuq stil ta’ ħajja li jgħin biex Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat jieħu ħafna biex titnaqqas l-inċidenza ta’ kanċers din il-ġlieda fuq livell ġdid, billi niggarantixxu partikolari. li l-mediċini kollha għal kull tip ta’ kanċer jingħataw b’xejn lil min jintlaqat minn din 31. Inniedu National Cancer Research Foundation il-marda. bil-ħsieb li ninċentivaw u nixprunaw ir-riċerka fil-kanċer. 27. Wara li wessajna l-programm ta’ screening għall-kanċer tas-sider li permezz tiegħu salvajna ħafna ħajjiet ta’ nisa permezz ta’ INKOMPLU NGĦINU LILL-PAZJENTI LI screening sa minn kmieni, inkomplu nestendu GĦANDHOM BŻONN KURA BARRA dan is-servizz għall-individwi li għandhom riskju MINN MALTA aktar għoli minn oħrajn minħabba inċidenza aktar għolja ta’ kanċer tas-sider fil-familja. 32. Wara li matul dawn l-erba’ snin introduċejna l-ħlas tal-ispejjeż għaż-żewġ ġenituri u mhux ta’ 28. Nintroduċu wkoll żewġ servizzi ġodda, ġenitur wieħed f’każ ta’ kura ta’ wild barra minn l-iscreening għall-osteoporożi kif ukoll Malta, issa nestendu dan is-servizz lill-pazjenti l-iscreening għall-kanċer tal-prostata adulti billi l-Gvern jagħmel tajjeb għall-ispejjeż għall-irġiel li għandhom ’il fuq minn 45 sena tal-ivvjaġġar tal-pazjent. biex dan l-kanċer relattivament komuni nindirizzawh ukoll sa minn kmieni u nkompu nsalvaw il-ħajjiet. SAĦĦA MENTALI
29. Inneħħu kull tip ta’ taxxa minn fuq prodotti 33. Nagħtu prijorità ġdida u kontinwità lis-saħħa meqjusa importanti fil-ġlieda kontra l-kanċer, mentali. Irridu li ma nħallux din il-problema terfa’ bħal pereżempju sunscreens. rasha u tkompli tikber, għalhekk, inkomplu bil-ħidma fit-twettiq ta’ Pjan u Strateġija Nazzjonali għal dan is-settur sensittiv.
104 34. Bħala parti mill-investiment fil-faċilitajiet mediċi, PREVENZJONI nibnu sptar ġdid tal-kura psikjatrika qrib Mater Dei. F’Monte Carmeli nagħmlu l-investiment 38. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat meħtieġ f’ambjent modern u li jixraq lill-pazjenti jagħti importanza kbira lill-prevenzjoni fil- li għandhom bżonn kura aktar fit-tul. politika nazzjonali għall-qasam tas-saħħa. Il-mard kroniku llum jikkawża mal-85% tal- 35. Nagħtu spinta wkoll lill-kura fil-komunitajiet imwiet, u jinkludi l-kanċer, id-dijabete u l-mard kemm permezz ta’ żieda fis-servizzi mogħtija kif kardjovaskulari fost oħrajn. Madwar 30% ta’ dan ukoll f’investiment f’aktar sheltered hostels. il-mard jista’ jkun prevenibbli. Għaldaqstant Gvern Ġdid ikun impenjat fuq programm ta’ diversi miżuri favur aktar prevenzjoni li wara SAĦĦA SESSWALI kollox inaqqas mhux biss il-mard u jnaqqas l-imwiet relatat, imma wkoll inaqqas mill-ispejjeż. 36. Naġġoranaw in-National HIV/AIDS policy biex nilqgħu aħjar għall-isfidi eżistenti u emerġenti filwaqt li naraw li jissaħħu l-programmi 39. Niffukaw fuq kampanji ta’ Lifestyle Changes edukattivi dwar is-saħħa sesswali. partikolarment iffukati lejn programmi indirizzati lejn il-problema tal-obeżità, il-bżonn tal- eżerċizzju, il-kontroll fil-konsum tal-alkoħol u Nibdew proġett pilota ma’ dawk f’riskju għoli ta’ 37. l-periklu assoċjati mat-tipjip, inkluż dak passiv. HIV billi jipprovdi l-mediċina preventiva PrEP li tnaqqas r-riskju ta’ trasmissjoni ta’ dan il-virus li jwassal għall-marda tal-AIDS b’iktar minn 90%. 40. Niftħu servizz ta’ well-being clinics.
41. Infasslu Pjan Nazzjonali għas-Saħħa Fiżika b’enfasi prinċipali fuq il-bżonn u l-benefiċċji tal-eżerċizzju kontinwu għal kull età.
105 SAĦĦA
42. Ninvestu wkoll f’kampanji kontinwi favur stil REMOTE PATIENT MONITORING U ta’ ħajja attiva u b’saħħitha għat-tfal tagħna. CHRONIC DISEASE MANAGEMENT Għandna nibdew sa minn età żgħira nrawmu lil uliedna fi stil ta’ ħajja aktar san, u nieħdu 45. Irridu nkunu minn ta’ quddiem nett fl- l-prevenzjoni aktar bis-serjetà. Għalhekk, anke implimentazzjoni ta’ sistemi teknoloġiċi ser inkunu qegħdin nibdew programm ta’ moderni għall-kura tal-pazjenti tagħna. Gvern tqassim ta’ ikel naturali u bnin fl-iskejjel bħala Ġdid immexxi minn Joseph Muscat jagħmel lunch għat-tfal fil-primarji u l-etajiet bikrin. l-akbar investiment li qatt sar f’sistemi ta’ remote patient monitoring permezz tal-ħolqien 43. Ninvestu aktar fit-taħriġ għall-professjonisti ta’ sistema ġdida ddedikata għall-pazjenti fil-qasam tal-prevenzjoni, filwaqt li ninċentivaw li jbatu b’mard kroniku. Il-proġett jinkludi aktar il-ħolqien ta’ speċjalisti mediċi f’dan il- l-ħolqien ta’ Chronic Disease Management qasam. System li, permezz ta’ apparat mediku elettroniku, ikejjel l-hekk imsejħa vital signs u patient parameters oħrajn b’mod remot NESTENDU S-SERVIZZ TAL-IVF mill-pazjejnt, ħafna drabi mill-privatezza ta’ darhom stess u mingħajr il-bżonn li l-pazjent imur l-isptar jew Ċentri tas-Saħħa. Dan jagħti Wara li matul dawn l-erba’ snin diversi familji 44. l-possibbiltà li t-tabib tal-familja jsegwi b’mod esperjenzaw it-twelid ta’ wliedhom permezz kontinwu l-infromazzjoni miġbura dwar il- tas-servizz b’xejn tal-IVF li introduċejna, ser pazjent innifsu, bil-possibbiltà ta’ interventi inkomplu nwessgħu u nestendu dan is-servizz, u kura, inkluż bħala prevenzjoni. Dan ifisser anke permezz tat-tisħiħ fil-liġi, biex nirriflettu li mard bħall-pressjoni għolja ħafna, mard aħjar l-avvanzi li saru fit-teknoloġija, u aktar tal-qalb u l-pulmun, u anke mard relatat mad- koppji jibbenefikaw minn din l-opportunità. dijabete jkun jista’ jiġi indirizzat permezz ta’ interventi ta’ prevenzjoni jekk u meta parametri bħall-pressjoni, il-piż, ir-respiratory u l-heart rate and rhytm u l-blood glucose ikunu imkejla kontinwament mingħajr il-bżonn li l-pazjent imur l-isptar.
106 MARD RARI RIĊERKA U MEDIĊINA PERSONALIZZATA 46. Inkomplu b’inizjattivi ta’ għarfrien dwar mard rari. Matul l-erba’ snin tajna impetus essenzjali 50. Gvern Ġdid jagħti importanza lir-riċerka. Aktar biex ikun hawn aktar informazzjoni dwar mard li ma t-teknoloġija tal-ġenetika u tal-genomics huwa rari iżda li jġib tbatjiet. tkompli titjieb, timmodernizza u tavvanza, aktar il-mediċina tkun tiġi personalizzata. Dan 47. Nagħtu leave bi ħlas għall-ġenituri ta’ tfal li jiftaħ opportunitajiet u orizzonti wiesgħa. Malta jintlaqtu minn mard rari. Il-leave u l-benefiċċju għandha tipparteċipa f’dawn l-iżvilupp billi jkun estiż ukoll għal self-employed li membri ninċentivaw aktar programmi fosthom bi sħab fil-familja jew tfal tagħhom jintlaqtu ma’ istituzzjonijiet barranin. minn mard rari.
48. Nagħtu wkoll krediti tal-bolla (NI) lil dawk il-ġenituri li jkollhom jieqfu mix-xogħol sabiex ħsieb uliedom li jkollhom bżonn kura għall-mard rari jew mard fit-tul.
49. Pazjenti li jbatu b’mard rari jingħataw il-mediċini kollha b’xejn.
107 SAĦĦA
10.
HOUSING
108 109 HOUSING
HOUSING
Matul dawn l-erba’ snin, id-domanda għall-propjetà kompliet tikber kemm mill-Maltin u l-Għawdxin, kif ukoll minn eluf oħra ta’ barranin li ssetiljaw f’Malta biex jipparteċipaw u jikkontribwixxu fis-suċċess ekonomiku ta’ pajjiżna.
Aħna konxji li dan is-suċċess ġab miegħu ukoll sfidi Aħna nemmnu li l-aċċess għal saqaf dinjituż fuq rasek ġodda relatati kemm mal-prezz tal-kirjiet u anke huwa dritt fundamentali li m’għandux ikun imxekkel. mal-prezzijiet tal-propjetà. Hemm domanda sinifikanti Nemmnu li l-Istat għandu jintervjeni biex jgħin wkoll għall-housing soċjali li hi ta’ madwar 3,000 direttament lil min ma jistax ilaħħaq. Nemmnu wkoll talba għal post tal-Gvern, filwaqt li madwar 500 li iżda li l-aqwa arma hi l-progress u l-mobbiltà soċjali diġà qegħdin f’housing soċjali qegħdin jitolbu li jibdlu biex kemm jista’ jkun nies ikollhom l-opportunità jsiru l-post. sidien ta’ darhom.
Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat huwa impenjat li jindirizza din il-problema u mhux jaħrabha.
110 HOUSING SOĊJALI 04. Inħarsu lejn riforma li twassal għal planning gain, fejn kuntratturi jikkontribwixxu finanzjarjament Il-miri ewlenin tagħna fil-qasam tal-housing soċjali mal-proġett tagħhom, għal social gain fejn huma primarjament tnejn: dak li tispiċċa l-waiting list ta’ il-kuntrattur jintervjeni billi jalloka numru ta’ units nies li jistennew allokazzjoni, kif ukoll li ntejbu l-kwalità għall-housing soċjali. tal-ħajja ta’ dawk li llum diġà jgħixu f’housing soċjali, partikolarment dawk f’housing estates. Għalhekk: 05. Intejbu u nsaħħu inċentivi eżistenti biex djar mhux użati jiġu restawrati u jiġu offruti bħala 01. Il-waiting list ta’ nies bi bżonnijiet ġenwini li units ta’ housing soċjali. jistennew li jingħataw housing soċjali għandha tispiċċa darba għal dejjem b’familji bit-tfal u Inwettqu l-akbar pjan ta’ riġenerazzjoni ta’ persuni vulnerabbli jingħataw prijorità. 06. housing estates eżistenti primarjament billi jsir tisbiħ ġenerali tal-akwata, asfaltar ta’ toroq u 02. Inkomplu bi programmi ta’ bini ta’ units ġodda dwal, flimkien ma’ manutenzjoni u tisbiħ f’kull biex nindirizzaw id-domanda. Diġà għandna blokka tal-Gvern. pjanati madwar 650 unit li ser ikunu qegħdin jinbnew fuq it-3 snin li ġejjin, kif ukoll madwar Bħala parti minn dan il-pjan, u għax konxji li 400 unit ieħor li jkunu lesti fuq perjodu 5 snin. 07. ħafna mir-residenti tal-housing estates eżistenti jew huma anzjani jew resqin lejn l-anzjanità, ser 03. Jinħoloq qafas legali li jippermetti sidien ta’ inkunu qegħdin nimbarkaw fuq pjan sabiex fejn propjetà jaġixxu bħala social landlords. Dawn hu possibbli, kull blokka ta’ appartamenti tal- ikollhom l-opportunità li jpoġġu l-propjetà Gvern tkun mgħammra b’lift u intercom. Dan isir tagħhom mal-Awtorità tad-Djar, u jingħataw mingħajr spejjeż għar-residenti u mingħajr ma pagamenti diretti u kontinwi mingħand tiżdied il-kera. Il-finanzjament ta’ madwar ewro l-Awtorità tad-Djar, bl-Awtorità tieħu ħsieb ukoll 25 miljun jinġieb mill-fondi Ewropej. il-manutenzjoni ta’ dawn il-propjetajiet filwaqt li tkun tista’ tikrihom b’rati soċjali. Taħt l-istess qafas legali, min jikri ma jħallasx it-taxxa ta’ 15% fuq il-kiri tal-propjetà.
111 HOUSING
SUQ TAL-KIRI AKTAR ĠUST U SENSITTIV GĦAJNUNA U OPPORTUNITÀ BIEX KULHADD IKUN JISTA’ JSIR SID TA’ DARU 08. Jiddaħħal l-obbligu legali li kull kirja trid tkun ifformalizzata permezz ta’ kuntratt. Dan ikun 14. Inkomplu nsostnu l-inċentivi diġà eżistenti lil jeskludi kirjiet għal skopijiet ta’ akkomodazzjoni min irid isir sid ta’ daru l-ewwel darba (first-time turistika. buyers).
09. Kuntratti ta’ kiri ta’ residenza prinċipali ta’ familji 15. Nagħmlu l-pass naturali li jmiss, u nagħtu jrid ikun mill-anqas ta’ tliet snin, bl-ewwel inċentiv simili li qed nagħtu lill-first-time buyers, sena tkun ta’ prova. Il-kuntratt ta’ tliet snin irid lil dawk li jkunu qegħdin ibiddlu l-propjetà ukoll jistipula żieda massima, liema żieda tkun għat-tieni waħda tagħhom. Konxji li permezz marbuta ma’ indikaturi soċjalment aċċettabbli. ta’ hekk il-Gvern ikun qiegħed jgħin lil dawk il-ħafna jixtru d-dar li jixtiequ, filwaqt li jagħmlu 10. Inkomplu ntejbu s-sussidju tal-kera investiment għal ħajjithom. b’evalwazzjoni kull tliet snin, filwaqt li noffru u ntejbu inċentivi fiskali għal dawk li jagħżlu li jikru 16. Konxji minn diffikultà li diversi koppji żgħażagħ l-propjetà tagħhom aktar fit-tul. isibu biex jixtru l-ewwel dar tagħhom. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat iwessa’ 11. Inkomplu nsaħħu l-inċentivi fiskali li jingħata lil skemi soċjali fejn il-Gvern ikompli jgħin lil-koppji sidien ta’ propjetà li jiddeċiedu li jikru l-propjetà responsabbli li ma jkollhomx il-finanzjament tagħhom b’mod soċjali. meħtieġ għad-depożitu biex jixtru d-dar tagħhom. Dan isir b’attenzjoni partikolari biex 12. Konxji li ħafna huma dawk li minħabba li jgħaddu il-koppji ma jidħlux għal piżijiet li ma jifilħux minn separazzjoni ta’ żwieg jew unjoni ċivili, għalihom. ikollhom jidħlu fi spejjeż kbar ta’ kirja ta’ propjetà oħra sakemm tinbiegħ id-dar konjugali. Sabiex intaffu dan il-piż, nidħlu f’arranġamenti mal-banek lokali bil-għan li jingħata moratorium fuq il- pagament tad-dar konjugali sakemm din tinbiegħ.
13. Jitwaqqaf ukoll tribunal apposta li jindirizza u jiffaċilita litigazzjoni bejn il-partijiet.
112 17. Ninċentivaw programmi ta’ shared ownership 20. Il-Gvern jidħol f’arranġament mal-banek, fejn il-Gvern, permezz tal-Awtorità tad-Djar, sabiex jinħolqu kontijiet bankarji fuq il-kunċett jidħol bi sħab mal-individwu jew koppja billi ta’ Property ISAs. Dawn ikollhom il-vantaġġ li l-Gvern jidħol responsabbli għal 50% tal-valur depożiti f’dawn il-kontijiet ma jġorrux imgħax tal-propjetà, filwaqt li l-individwu jingħata l-50% fuq l-interessi. Flus depożitati f’dawn il-kontijiet permezz ta’ self. L-individwu jkun qiegħed iridu jintużaw biex tinxtara l-ewwel jew it-tieni iħallas biss il-pagamenti fuq il-valur ta’ nofs propjetà sa ħames snin minn meta jinfetaħ il-propjetà u kirja sussidjata lill-Awtorità tad-Djar il-kont bankarju. għall-ewwel għaxar snin. L-individwu jingħata l-opportunità li jixtri l-kumplament tan-nofs l-ieħor tal-propjetà billi jħallas hu l-pagament li tkun qiegħda tħallas l-Awtorità tad-Djar u b’hekk gradwalment il-propjetà ssir tal-individwu.
18. Inkomplu nagħmluha aktar faċli u raġonevoli biex persuni li jgħixu f’postijiet tal-Gvern isiru sidien ta’ darhom.
19. Il-Gvern ikompli jidħol f’arranġamenti mal- banek kummerċjali għal social loans kif diġà għamel ma’ bank ewlieni. Is-social loans huma mmirati lejn dawk li jinstabu fil-lista ta’ stennija għall-akkomodazzjoni soċjali u fil-lista ta’ dawk li jibbenefikaw minn sussidju fuq kera li iżda huma f’impjieg stabbli u għandhom track record tajjeb ta’ impjieg. Il-vantaġġ hu li s-sussidju li jkun qiegħed jingħata fuq il-kera jiġi konvertit għal sussidju fuq ħlas lura lill-bank.
113 SAĦĦA
11.
L-AMBJENT
114 115 L-AMBJENT
L-AMBJENT
Aktar prijorità lill-Ambjent: Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat se jagħti prijorità ikbar lill-ambjent għax nemmnu li dan il-qasam għandu jagħmel parti mill-qabża fil-kwalità tal-ħajja li jmiss f’pajjiżna.
Fil-ġirja għall-progress ekonomiku u soċjali ħafna Minkejja dan kollu l-qasam tal-ambjent baqa’ taħt drabi l-ambjent ma jieħux l-importanza li ħaqqu. Dan skrutinju u kontroversjali bħal dejjem. L-użu tal-art ma jfissirx li fl-ambjent ma għamilnix passi f’pajjiż daqstant żgħir bħal Malta jeħtieġ jingħata ‘l quddiem ukoll. prijorità’ ikbar f’amministrazzjoni ġdida.
Matul dawn l-erba’ snin pajjiżna għamel avvanzi kbar B’hekk, biex pajjiżna jkompli jagħmel qabża oħra fil- fil-kwalità tal-arja bl-għeluq tal-Power Station tal- kwalità tal-ħajja, jeħtieġ li Gvern Ġdid jagħti prijorità Marsa u t-tmiem tal-użu tal-Heavy Fuel Oil minn Malta. ikbar lill-ambjent. Illum u għada wliedna ser igawdu minn arja aktar nadifa li jfisser ukoll anqas mard relatat. Nemmnu li regolamentazzjoni u liġijiet ġodda li jagħtu aktar poter ta’ protezzjoni lill-ambjent huma Is-separazzjoni bejn l-Awtorita’ tal-Ippjanar u importanti. Madankollu bi Gvern Ġdid dan se jsir l-Awtorita’ tal-Ambjent u r-Riżorsi wkoll saħħet b’differenza billi jagħti saħħa diretta liċ-ċittadin li jkollu idejn l-ambjent. Kif imwiegħed, illum l-ambjent sehem biex jipproteġi l-ambjent tagħna lkoll. qed jiġi mħares minn awtorita’ bir-riżorsi tagħha u b’rappreżentat fuq il-Bord tal-Awtorita’ tal-Ippjanar.
116 L-AMBJENT FIL-KOSTITUZZJONI AWTORITÀ GĦALL-AMBJENT U RIŻORSI AKTAR B’SAĦĦITHA 01. Gvern Ġdid jara li l-protezzjoni ambjentali u d-dritt għal arja nadifa u saħħa ambjentali, 05. Fi ħdan l-Awtorita’ tal-Ambjent u r-Riżorsi kif ukoll id-dritt għal azzjoni favur l-ambjent, jitwaqqaf Dipartiment li jkollu s-saħħa li ikunu mnaqqxa fil-Kostituzzjoni ta’ Malta. jinvestiga u jipprosegwixxi reati relatati mal- ambjent. Jingħata wkoll programm ta’ taħriġ 02. Il-protezzjoni ambjentali tingħata prijorità u speċjalizzat għall-Uffiċjali fid-Dipartiment piż f’kull deċiżjoni maġġuri tal-Gvern. tal-Infurzar. Permezz ta’ dan id-dipartiment, l-ERA għandha tibda tipprosegwixxi hi każijiet 03. Insaħħu l-protezzjoni ta’ skemi barra miż-żoni li għandhom x’jaqsmu ma’ reati fl-ambjent. tal-iżvilupp. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat ikun kommess li ma jsir ebda proġett 06. Id-Dipartiment tal-Infurzar fi ħdan l-ERA pubbliku maġġuri barra ż-żona tal-iżvilupp. flimkien mal-Pulizija għandhom jaħdmu biex jirriformaw dak li llum huwa l-Administrative Law Enforcement Unit f’tim aktar b’saħħtu TIBDIL FIL-KLIMA kontra r-reati ambjentali.
04. Gvern Ġdid jibqà jaħdem biex bħala firmatarja 07. L-ERA bħala l-Awtorità regolatorja tingħata tal-ftehim ta’ Pariġi, Malta tosserva l-obbligi aktar saħħa biex timponi pieni amministrattivi tagħha fir-rigward tal-kambjament tal-klima, biex b’hekk l-aspett ta’ infurzar tagħha jkun speċjalment fil-viżjoni għall-istrategijilow aktar effettiv. carbon kif ukoll l-impenji tagħha bħala Stat membru fl-Unjoni Ewropea biex niżguraw reżiljenza quddiem din l-isfida mondjali.
117 L-AMBJENT
QORTI TAL-AMBJENT AWTORITÀ TAL-IPPJANAR AKTAR EFFIĊJENTI U TRASPARENTI 08. Gvern Ġdid jara li jitwaqqaf Tribunal immexxi minn Maġistrat biex jinstemgħu u jiġu deċiżi 10. NGOs ambjentali li ilhom reġistrati iktar minn każijiet relatati ma’ reati ambjentali fi żmien ħames snin u li jkunu bonafide jkollhom raġonevoli. capping sa massimu ta’ ewro 1,000 għall- appelli li jagħmlu mal-Awtorità tal-Ippjanar. Dan sabiex jagħmel il-proċess ta’ checks SAĦĦA LIN-NIES BIEX NIPPRISERVAW and balances iktar miftuħ għal skrutinju SITI FID-DOMINJU PUBBLIKU u jitnaqqas l-impediment ta’ flus fuq NGOs. L-NGOs ambjentali li jibbenefikaw 09. Gvern Ġdid idaħħal liġi fejn kull ċittadin, minn capping iridu jkunu ilhom seba’ snin għandu jew m’għandux interess ġuridiku, imwaqqfa u jibbenefikaw minn dan il-capping jista’ jirrapporta u jara li titwettaq att ta’ jekk jissodisfaw kriterji li jkunu stabbiliti wara infurzar mill-Awtoritajiet kompetenti f’siti proċess ta’ konsultazzjoni. dikjarati bħala Dominju Pubbliku wara riżoluzzjoni Parlamentari. Din isseħħ permezz 11. Jibda proċess ta’ konsultazzjoni li jwassal ta’ leġislazzjoni speċifika li tagħti saħħa liċ- biex isir awditjar tar-regolamentazzjoni kollha ċittadin b’mod dirett biex jipproteġi l-ambjent tal-Awtorità tal-Ippjanar sabiex jingħalqu fuq siti li jaqgħu taħt l-Att dwar id-Dominju loopholes li bihom jistgħu jiġu abbużati ċerti Pubbliku. Min jieħu l-każ fil-Qorti Ambjentali u regoli li jipproteġu abbuż mill-ippjanar. jirbaħ il-kawża għandu jingħata lura l-ispejjeż relatati mal-azzjoni legali. 12. Fl-aħħar xhur l-Awtorità tal-Ippjanar bdiet taħdem fuq il-kunċett ta’ Smart Cities, b’mod li fl-ippjanar tal-ibliet u rħula tagħna jkollhom sistemi ta’ teknoloġija sabiex itejbu u jagħmlu l-kommunitajiet tagħna iktar customer- friendly.
13. L-Awtorità tal-Ippjanar għandha tistudja, tissuġġerixxi u twettaq proġetti ta’ vertical gardens fi spazji pubbliċi bi skemi mmirati biex inħaddru aktar pajjiżna.
118 14. L-Awtorità tal-Ippjanar għandha wkoll tesiġi, 17. Għandu jkollna wkoll review tal-proċessi u anke permezz ta’ regolamenti speċifiċi, li bini jiddaħħlu proċessi ġodda bl-għan li jkollna għoli jinkludi l-kunċett ta’ green walls. iktar trasparenza u aktar effiċjenza fl- ipproċessar tal-applikazzjonijiet varji.
REGOLATUR GĦALL-INDUSTRIJA 18. L-Awtorità tal-Artijiet għandha tibda proċess TAL-KOSTRUZZJONI sħiħ sabiex l-Awtorità u l-proċessi tagħha jkunu kollha online. 15. Konxji mill-frammentazzjoni u n-nuqqas ta’ sinerġiji li teżisti bħalissa fl-industrija tal- 19. Jiġu studjati skemi aktar serji u aktar kostruzzjoni, ser inkunu qegħdin naraw li trasparenti bil-għan li jitħaffef il-proċess ta’ kif jkollna regolatur wieħed li jiġbor fi ħdanu qbiela tgħaddi minn persuna għall-oħra. il-funzjonijiet li bħalissa għandhom il-BICC, BRO, BRB u l-Board tal-Bennejja. Dan għandu 20. Inkomplu nintroduċu inzijattivi sempliċi u jkun pass importanti ‘l quddiem biex tkun iktar effettivi ta’ fidi ta’ ċnus ta’ propjetajiet tal- armonizzata l-industrija filwaqt li titnaqqas Gvern u/jew tal-Joints Office sabiex aktar kemm tista l-burokrazija. ċittadini jingħataw l-opportunità jsiru sidien tal-propjetajiet taghhom. AWTORITÀ TAL-ARTIJIET
Gvern Laburista wettaq riforma mill-qiegħ fid-Dipartiment tal-Artijiet, filwaqt li twaqqfet l-Awtorità tal-Artijiet li daħħlet proċessi ta’ skrutinju iktar rigorużi, b’Bord ta’ Gvernaturi u b’anqas indħil tal-Ministru responsabbli.
16. Imiss issa li jibda proċess ta’ diġitizzazzjoni sħiħa tad-dokumenti li ilhom snin kbar maħżuna f’dak li kien id-Dipartiment tal- Artijiet.
119 L-AMBJENT
PACEVILLE MASTERPLAN 24. Indaħħlu kunċett ġdid fejn inħeġġu u ninċentivaw lil sidien ta’ art privata biex 21. Wara xhur ta’ konsultazzjoni serja, f’din il- joħolqu spazji miftuħin, anke forma ta’ parks leġislatura għandu jiġi konkluż il-Masterplan li għall-familji, fl-artijiet privati tagħhom. Naraw jinkludi Paceville u l-Bajja ta’ San Ġorġ sabiex ukoll li l-liġi tkun stretta biżżejjed li ma fl-aħħar din iż-żona jkollha l-upgrade serju tippermettix żvilupp barra ż-żoni tal-iżvilupp li jistħoqqilha din iż-żona li sservi ta’ mutur ħlief għal dak li huwa anċillari għal park ekonomiku. Punt fundamentali ser ikun li innifsu u li iżda ma jkunx jinkludi attivitajiet għall-ebda raġuni ma jkun maqbul li b’xi kummerċjali bħal ma huma ristoranti jew mod tittieħed propjetà privata ta’ individwu spekulazzjoni bil-propjetà nnifisha. jekk mhux bil-kunsens tal-istess individwu u b’kumpens maqbul. 25. Nevalwaw il-possibbiltà wkoll ta’ ħolqien ta’ park rikreattiv li jkun indoor. Dan jista' jsir anke bi sħubija mal-privat bħala public private- SPAZJI MIFTUĦA partnership. 22. Gvern Ġdid se jagħti prijorità lill-ħolqien ta’ aktar spazji miftuħa kemm permezz ta’ investiment mill-Gvern innifsu, kif ukoll permezz ta’ regoli tal-ippjanar li jiffaċilitaw dan.
23. Tingħata prijorità lit-tmexxija u l-ammnistrazzjoni tas-siti Natura 2000. Għal dan il-għan, titwaqqaf Aġenzjija fi ħdan l-Awtorità tal-Ambjent u r-Rizorsi bl-inkarigu li tmexxi dawn is-siti u timplimenta aktar minn 30 Management Plan u Ordnijiet ta’ Konservazzjoni li jeħtieġ jiġu implimentati fl-iqsar żmien.
120 STRATEĠIJA NAZZJONALI AKTAR SIĠAR U ĠONNA GĦAL-IMMANIĠĠJAR TAL-ISKART 28. Nibqgħu noħolqu inizjattivi ta’ tħawwil ta’ 26. L-iżvilupp flimkien mar-ritmu ekonomiku aktar siġar, partikolarment siġar indiġeni bħal tajjeb f’pajjiżna bla dubju jġib miegħu sfidi tal-Għargħar, kif ukoll inizjattivi għal aktar ġodda bħal ma hija dik ta’ tal-immniġġjar protezzjoni tal-imsaġar. tal-iskart. Din l-isfida rridu nħarsu lejha b’mod ħolistiku u li tkun tinkorpora l-aspetti 29. Indaħħlu inizjattiva li l-Gvern jiżra’ siġra f’isem wiesgħa kollha tagħha. Għalhekk, Gvern kull tifla u tifel li jitwieldu f’pajjiżna. Dan Ġdid immedjatament jibda konsultazzjoni il-programm għandu jwassal biex tal-anqas meħtieġa sabiex fl-ewwel sitt xhur invaraw madwar 4,000 siġra jitħawlu fis-sena. strateġija nazzjonali għal-immaniġġjar tal-iskart ghal għaxar snin li ġejjin. 30. Inkomplu bil-proġett fl-Argotti, il-ġnien botaniku ewlieni f’pajjiżna. F’dan il-kuntest ukoll, inħarsu lejn l-iżvilupp akbar tal-kunċett MINN IMPJANT TAR-RIĊIKLAĠĠ GĦAL ta’ garden cities billi nestendu aktar proġetti SPAZJU MIFTUĦ GĦALL-FAMILJI ħodor fil-lokalitajiet.
27. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat 31. Fil-politika ta’ Gvern Ġdid biex nindirizzaw huwa impenjat li jagħlaq l-impjant tar-riciklaġġ l-aspett ta’ saħħa ambjentali, nirrikonoxxu li ta’ Sant Antin f’Marsaskala darba għal dejjem ċertu lokalitajiet għandhom nuqqas akut ta’ u floku jsir spazju miftuħ fejn il-familji jgawdu ħdura u nuqqas ta’ spazji mifthun, ninċentivaw f’ambjent nadif u san. Il-pjan ikun imqassam il-ħolqien ta’ green corridors permezz ta’ fuq żewġ fażijiet. Fl-ewwel fażi, jiġi rilokat teknoloġija imsejħa green roof, f’żoni urbani. il-proċess tal-black bag (domestic waste) għall-impjant il-ġdid tal-Magħtab, u jiġi estiż il-proġett tal-organic bag fuq skala nazzjonali. B’dan il-proċess ikun tneħħa għal kollox dak kollu li jikkawża l-irwejjaħ fl-impjant ta’ Sant Antnin f’Marsaskala. Fit-tieni fażi jiġu trasloktali wkoll ir-recyclables li ma jikkawżawx irwejjaħ. Il-proċess għandu jitlesta fuq perjodu ta’ seba’ snin.
121 L-AMBJENT
32. Inniedu skema fiskali li jinċentivaw sidien DRITTIJIET TAL-ANNIMALI privati li jżommu l-ġonna tagħhom fi stat tajjeb bil-ħsieb li tal-anqas darbtejn fis-sena 35. Nagħtu Adopt a Pet Allowance ta’ ewro 150 il-ġnien jinfetah għal-pubbliku mingħajr ħlas. lil kull min jaddotta kelb jew qattus minn L-iskema tkun tara li ġonna ta’ ċertu kobor santwarji tal-annimali bil-għan li nrawmu jibqgħu jinżammu b’mod li jista’ jitgawda aktar din il-kultura pożittiva. L-Adopt a Pet mill-pubbliku. Allowance tkun tista’ tintefaq speċifikament fi prodotti ta’ ħtiġijiet veterninarji u trattament 33. Jingħata tax credit lill-kumpaniji u intrapriżi xieraq għall-pet tagħhom. li bħala corporate responsibility jagħżlu li jagħmlu investiment f’xi proġett ambjentali 36. Tiżdied l-għajnuna finanzjarja permezz bħala rijabilitazzjoni ta’ ġonna, imsaġar, ħitan tal-Animal Welfare Fund lis-santwarji tal- tas-sejjiegħ, riżervi naturali u/jew restawr ta’ annimali biex dawn ikunu jistgħu jinvestu bini storiku jew arkeoloġiku. f’infrastruttura u fi proġetti ta’ natura kapitali bl-iskop li jtejbu l-faċilitajiet tas-santwarji.
NOISE POLLUTION 37. Noffru s-servizz ta’ veterinarju bla ħlas lil NGOs u Santwarji tal-Annimal filwaqt li bi 34. Niżviluppaw policy u strateġija għan-noise qbil mal-operatur tal-isptar tal-Annimali San pollution. Il-policy tkun tħares b’mod mill-aktar Franġisk, jiġu estiżi s-servizzi veterinarj bil- ħolisitku u wiesgħa lejn x’jikkawża l-ħsejjes ħsieb li dan ikopri wkoll bhejjem kbar. u kif dawn għadhom ikunu mitigati bl-aħjar mod possibbli fl-interess tas-saħħa tan-nies. 38. Nikkunsidraw għajnuna u inċentivi lil Kunsilli Lokali li joħorġu b’ideat ġodda u proġetti pożittivi fl-interess tal-annimali partikalroment l-istrays fil-lokalità rispettiva. L-inċentivi jkunu applikabbli wkoll għall-ħolqien ta’ dog parks u cat cafes fil-lokalità.
39. Inkomplu nintensifikaw programmi bla ħlas ta’ tiswija ta’ klieb u qtates bl-għan li tkun ikkontrollata l-popolazzjoni stray tagħhom.
122 40. Wara l-kampanja suċċess ta’ microchipping ta’ klieb, nevalwaw il-possibbiltà ta’ programm wiesa’ ta’ microchipping tal-qtates bl-istess mod.
41. Inwettqu l-proġett taċ-ċimiterju tal-annimali. 42. Inħarrxu l-pieni u l-multi għal reati ta’ moħqrija fuq l-annimali.
43. Tiġi identifikata żona fejn il-baħar għall-għawm taż-żwiemel, bl-approvazzjoni mid-Dipartiment tas-Saħħa Pubblika.
44. Nixprunaw l-Universita’ ta’ Malta biex tikkunsidra l-potenzjal ta’ twinning ma’ università barranija għall-ħolqien ta’ korsijiet veterinarji.
123 L-AMBJENT
12.
ARTI U KULTURA
124 125 ARTI U KULTURA
LEJN L-OGĦLA SUĊĊESS FL-ARTI U L-KULTURA
Matul dawn l-erba' snin, ħdimna biex inxettlu u nsaħħu ekoloġija tal-arti u kultura. Illum b'sens ta' kburija naraw il-wirt kulturali Malti mħares tajjeb u settur kreattiv huwa vibranti.
Issa rridu nkebbsu l-kuraġġ artistiku sabiex xejn ma jpoġġi limitu fuq esperimentazzjoni u b'hekk naraw verament qabża aspiranti għall-eċċelenza. Għalhekk ser ninvestu aktar fl-arti u l-kultura u fl-artisti nfushom biex niżguraw ħeġġa għall-ogħla miri ta' kwalità.
126 ARTI U KULTURA 04. Jinħolqu skemi biex siti li ġew identifikati bħala binjiet b’potenzjal biex fihom jittellgħu 01. Gvern Ġdid iżid l-investiment fil-qasam rappreżentazzjonijiet kulturali jiġu restawrati tal-kultura u l-wirt storiku ta’ pajjiżna. Ser u attrezzati. Dan isir permezz ta’ sħubija nagħmlu l-akbar commitment li qatt sar mal-privat fejn is-siti huma privati u entitajiet billi nimmiraw li nirduppjaw l-ispiża tal- oħrajn fejn is-siti jkunu tal-Knisja. Noħolqu Gvern għal dan il-għan. Il-ħsieb huwa li wkoll inċentivi fiskali għal investimenti ġodda nkunu kemm proattivi u kemm preventivi mis-settur privat fl-infrastruttura kulturali inkluż fil-qasam tal-promozzjoni, kura, r-restawr u studios, teatri, swali tal-mużika u mużewijiet l-konservazzjoni tal-wirt kulturali u storiku nazzjonali filwaqt li nżidu l-investiment ukoll 05. Noħolqu makers space fejn l-artisti jkunu f’inizjattivi kulturali ġodda. jistgħu jagħmlu użu minn spazju u apparat speċjalizzat biex jesperimentaw u joħolqu 02. Wara konsultazzjoni sħiħa, jirriżulta li sabiex xogħlijiet artistiċi ta’ kwalità Ninvestu wkoll isir l-aħjar użu mill-investiment kulturali li sar f’digital fabrication labs għal użu tas-settur fit-Teatru l-Imwaqqa’, u anke sabiex tissolva kreattiv u edukattiv. l-problema tal-ħsejjes li qiegħed taffettwa l-ġirien inkluż l-uffiċini, nevalwaw il-potenzal 06. Wara li matul dawn l-erba' snin irnexxielna u l-fattibbiltà ta’ proġett għall-saqaf ġdid nidentifikaw sit għall-Malta International konvertibbli għat-Teatru Rjal. Is-saqaf isir Contemporary Art Space (MICAS) u ġibna fondi b’sensittività estetika partikolari li tixraq lil sit Ewropej għal dan il-għan, nibqgħu naħdmu biex bħall-dan. Permezz ta’ dan l-investiment, ser is-sit dinamiku fl-Ospizio fil-Floriana iservi aħjar inkunu qed inwessgħu u nsaħħu l-potenzjal il-bżonnijiet tas-settur artistiku u nibqgħu nattiraw anke kummerċjali tat-Teatru Rjal. parteċipazzjoni f’dan il-qasam.
03. Jiġi identifikat sit addatat għal Sala tal- 07. Inniedu programm biex kull sena, lokalità Kunċerti li jservi wkoll ta’ dar għal entitajiet ta’ tkun ddikjarata bħala l-Belt jew Lokalità status nazzjonali bħal ma huma l-Orkestra Kulturali tas-sena. Dan il-programm, li jkunu Filarmonika Maltija. wieħed kompetittivi, għandu jinċentiva l-aktar lil Kunsilli Lokali li jippromwovu l-wirt kulturali tal-Belt u r-Raħal tagħhom. Il-Gvern jgħin direttament b’fondi speċifikament iddedikati għal dan l-iskop.
127 ARTI U KULTURA
08. Nibdew progett ta’ konservazzjoni, restawr NGĦINU LILL-ARTISTI KOLLHA u moderniżazzjoni tal-Biblijoteka Nazzjonali fosthom anke billi nnedu proġett ta’ indiċi 12. Nestendu r-rata preferenzjali tal-income tax diġitali tal-kotba, dokumenti u manuskritti ta’ 7.5% li bħalissa għandhom l-isportivi, għall- li jkunu jistgħu jiġu aċċessati wkoll online. artisti, mużiċisti, żeffiena u nies li jaħdmu fit- Inħarsu wkoll li l-Biblijoteka Nazzjonali ssir teatru. Din ir-rata baxxa tkun tapplika kemm attrazzjoni turistika anke għaliex għandha fuq xogħol part-time, kemm jekk b’impjieg l-potenzjali sħiħ li tkun waħda mill-isbaħ full-time jew self-employed. fl-Ewropa. 13. Inniedu sistema ta’ income averaging li 09. Inwaqqfu Kor Nazzjonali bil-għan li permezz tagħha artisti full-time li ma jkollhomx niżviluppaw aktar din in-niċċa artistika. dħul kostanti u regolari mix-xogħol artistiku tagħhom, jkunu jistgħu jaqsmu d-dħul 10. Biex inkomplu nrawmu aktar kuxjenza tagħhom fuq tliet snin għall-finijiet ta’ taxxa. kulturali u storika fit-tfal u ż-żgħażagħ tagħna, nestendu l-programm tal-Culture Pass għat-tfal u ż-żgħażagħ kollha li qegħdin f’xi VALLETTA18 U LIL HINN istituzzjoni edukattiva inkluż l-Universita’ kif ukoll għall-anzjani matul il-weekends u l-festi. 14. Inkomplu b’ritmu mgħaġġel l-aħħar fażijiet Tiġi evalwata wkoll il-possibiltà li l-mużewijiet tal-preparamenti għaċ-ċelebrazzjoni tal-Belt jinfetħu b’xejn għall-pubbliku fil-Ħdud u Valletta bħala l-Kapitali Ewropea tal-Kultura l-festi pubbliċi. 2018 bil-ħsieb ukoll li nibdew minn issa nwittu t-triq għal-legat ta’ din l-esperjenza 11. Wara l-ħidma li wettaqna biex Malta importanti għall-pajjiżna. tipparteċipa fil-Biennale ta’ Venezja, nirsistu biex naraw disinjaturi, arkitetti u artisti Maltin 15. Biex insaħħu l-legat pożittiv ta’ Valletta18, jipparteċipaw ukoll fil-London Design Festival naraw li l-Fondazzjoni f’fondazzjoni tibqa’ sabiex nesponu t-talent Malti fuq entità ewlenija li toħloq l-attività kulturali fil- il-pjattaforma internazzjonali mportanti Belt Valletta. Il-Fondazzjoni tkun tieħu ħsieb fil-qasam tad-disinn. il-kurazzjoni u/jew produzzjoni ta’ sensiela ta’ attivitajiet li jkomplu jressqu l-wirt kulturali tal-Belt Valletta lejn il-poplu.
128 16. Niddedikaw madwar ewro 24 miljun minn fondi 18. Inwaqqfu fond li jgħin lil Każini tal-Banda u Ewropej ERDF għar-riġenerazzjoni tal-Belt organiżazzjonijiet simili biex ikunu jistgħu jixtru Valletta iffukat l-aktar fuq il-parti t’isfel tal-Belt. strumenti tal-mużika sabiex ikattru u jsaħħu Ir-riġenerazzjoni tkun immirata biex ittejjeb u l-Banda rispettiva tagħhom kif ukoll biex tintegra aħjar ir-residenti, b’investiment fi spazji ngħinuhom fi proġetti innovattivi u kulturali li miftuħa fejn hu possibli. Inħarsu wkoll lejn jżommu t-tradizzjonijiet tal-festi ħajjin. riġenerazzjoni ta’ spazji bħal Pjazza Mattia Preti, l-akwate tal-Manderaggio, is-Sally Ports, kif ukoll siti importanti bħal Baviera, Auberge D’Aragon, TALENT MUŻIKALI Biago Steps, il-Biċċerija l-Antika fost l-oħrajn. 19. Naċċertaw li nħallu l-industrija kreattiva fil-qasam tal mużika moderna topera mingħajr xkiel ħalli BANED MALTIN nkomplu niżviluppaw it-talent Malti. Għalhekk, naraw li jkunu simplifikati r-regolamenti għall- Nirrikonoxxu bi sħiħ l-wirt kulturali eċċezzjonali li permessi ta’ attivitajiet temporanji, biex dawn jħallu l-Kazini tal-Banda fl-ibliet u rħula Maltin. Konxji li ma jkunux ta’ xkiel għax-xogħol professjonali matul il-mijiet ta’ snin li ilhom jeżistu, rawmu eluf kbar tal-artisti, speċjalment dawk fil-qasam mużikali. ta’ żgħażagħ f’kull qasam tal-arti relatata mit-tagħlim tal-mużika sal-logħob tan-nar, mill-artiġġjanat sal- 20. Noħolqu fond li jgħin kantanti ta’ eta żgħira organiżazzjoni tal-festi nfushom. Lil kull min hu nvolut jipparteċipaw f’festivals barra minn xtutna biex f’dan il-patrimonju Malti, nroddulu ħajr għax xogħol kbir huma wkoll jwessgħu l-orizzonti tagħhom u li jwettaq ħafna drabi b’mod volontarju. Għalhekk Gvern jsaħħu t-talent u l-kapaċitajiet tagħhom. Ġdid impenjat li jgħin dawn il-Każini billi: 21. Noħolqu inċentivi finanzjarji biex ngħinu 17. Konxji minn sitwazzjoni delikata ta' ħafna artisti tal-mużikali lokali. Nifhmu li minkejja li baned li jistgħu jitilfu l-każini tagħhom l-kantanti Maltin, inkluż bands, jonfqu ħafna minħabba l-liġijiet tal-kera, inniedu skemi flus minn buthom sabiex jirrekordjaw diski fiskali biex ngħinu lill-baned isiru sidien u albums tagħhom, dan ma jirriżultax fi dħul tal-propjetà. għalihom meta d-diski tagħhom jindaqqu fuq ir-radjijiet lokali, minkejja l-liġijiet eżistenti. Għalhekk ser nirriformaw dan il-kunċett biex filwaqt li radjijiet lokali.
129 ARTI U KULTURA
ĠIEĦ LILL-POETA NAZZJONALI 27. Inżidu l-isforzi u l-investiment sabiex is- Sovratendenza tal-Patrimonju Kulturali 22. Nagħtu ġieħ lil Poeta Nazzjonali tagħna billi jkollha rwol akbar fil-fora internazzjonli nikkummisjonaw it-traduzzjoni tal-opus letterarju partikolarment fejn tidħol il-UNESCO World ta’ Dun Karm f’mill-anqas ħames ilsna ewlenin. Heritage Tentative List.
23. Indaħħlu l-kunċett ta’ poeta lawrjat sabiex 28. Jitwaqqaf kumitat magħmul minn esperti li noħolqu, nirrikonoxxu u nfakkru l-ispirtu kreattiv jingħataw ir-responsabbilta’ għal-monumenti kontemporanju fl-użu tal-lingwa Maltija. nazzjonali, kemm il-ħolqien ta’ dawk ġodda u kemm il-manutenzjoni ta’ dawk eżistenti.
WIRT NAZZJONALI 29. Isir proġett ta’ restawr tal-Cottonera Lines bil-għan ukoll li l-ispazju li jifred u jipproteġi 24. Inniedu proġett li jwassal għall-Inventarju l-fortifikazzjonijiet minn Għajn Dwieli, il-Fgura Nazzjonali u xjentifiku aġġornat, skont l-aqwa u Haż-Żabbar jiġi restawrat u magħmul aktar prattiċi u normi internazzjonali fis-settur aċċessibli għall-pubbliku. u li permezz ta’ dan jiġu ffaċilitati aħjar id- deċiżjonijiet studjati u ppjanati fejn jidħol restawr 30. Inħarsu lejn Fort Ricasoli bħala ass storiku u konservazzjoni. Dan ikun jinkludi wkoll titjib importanti fin-naħa t’Isfel ta’ Malta. Filwaqt li fl-investimet fl-informatika u pjan ta’ diġitazzjoni. niddentifikaw fondi għar-restawr, għandu jsir ukoll isiru l-istudji neċessarji dwar l-aħjar użu 25. Insaħħu l-Fond għall-Patrimonju Kulturali li jista’ jsir minnu. bil-għan li jkun hemm aktar investiment għal riċerka marbuta mal-arkeologija, 31. Inħarsu wkoll lejn programmi ta’ restawr ta’ diversi l-esplorazzjoni, r-riċerka fl-arkivji u oħrajn. postijiet b’wirt storiku, fosthom il-Forti Delimara, il-Victoria Lines, Rihana Battrey, Fort Mosta, il- 26. Gvern Ġdid jagħti importanza lill-wirt intanġibbli fdalijiet taż-Żewwieqa, it-torrijiet kostali u oħrajn. billi jinċentiva riċerka, ħarsien u ġabra ta’ dan il- wirt nazzjonali. Dan isir permezz ta’ investiment 32. Jiġi estiż il-park arkeoloġiku ta’ Ħaġar Qim u f’għodda diġitali u interattivi, bħall-image banks, l-Imnajdra. għall-użu tar-riċerkaturi, edukaturi u ċittadini bil-għan li jinġabar dan il-wirt b’mod attiv. 33. Tissaħħah il-ħidma fejn jidħol il-wirt storiku Għalhekk ninċentivaw ukoll l-applikazzjoni ta’ ta’ taħt il-baħar li jirrikjedi wkoll taħriġ citizen science fil-qasam kulturali. akkedemiku speċjaliżżat.
130 34. Inwaqqfu Arkivji Nazzjonali ġdid bil-faċilitajiet INDUSTRIJA TAL-FILMS kollha kif jirrikjedu ż-żminijiet futuri liema bini jkun jista’ joffri lok għal aktar ċentraliżazzjoni ta’ 38. Matul dawn l-erba’ snin rajna progress sorsi u servizzi innovattivi li jżewwġu materjal sostanzjali fl-industrija tal-films. Sabiex tradizzjonali u dawk f’formati diġitali tal-preżent inkomplu ninċentivaw din l-industrija u l-futur. B’hekk tiġi implimentata l-viżjoni li kreattiva, inkomplu nsaħħu l-inċentivi fiskali l-Arkivju Nazzjonali jkun mhux biss kustodju tal- immirati lejn il-produzzjoni tal-films anke materjal iżda wkoll ċentru ta’ tagħlim. billi nwessgħu l-eliġġibiltà biex sensiliet tat-televiżjoni internazzjonali ikunu eliġġibbli 35. Niżviluppaw Mużew Interattiv tal-Istorja wkoll. Dan għandu jiftaħ suq ġdid biex Naturali bħala parti mill-proġett Esplora, fil- aktar produzzjonijiet jgħażlu Malta bħala Kalkara. Permezz ta’ dan il-proġett ukoll, jiġi d-destinazzjoni tal-produzzjoni tagħhom. vakat il-post fil-Palazz Vilhena fl-Imdina, liema post jista’ jibda jintuża ukoll b’mod li jkun 39. Inkomplu nsaħħu r-riżorsi tal-Film żviluppat aħjar il-potenzjal li dan joffri. Commission biex tkun f’pożizzjoni aħjar li tkompli tattira films kbar lejn pajjiżna.
IL-KULTURA BĦALA GĦODDA 40. Nallokaw aktar fondi fil-Malta Film Fund TA’ DIPLOMAZIJA li jinċentivaw l-industrija tal-Films u produzzjonijiet lokali. 36. Nemmnu li l-kultura hija għodda importanti tad-diplomazija. Għal dan il-għan naħdmu biex 41. Nħarsu mill-ġdid lejn il-potenzjal tal-Film insaħħu r-rwol ta’ pajjiżna bħala Stat li jrid ikun Studios fil-Kalkara bil-ħsieb li jsir l-investiment pont kulturali. F’dan is-sens ukoll, nissuktaw meħtieġ u/jew jiġi attirat investiment barrani bl-inizjattivi tal-Kunsill Malti għall-Arti li jkompli f’dawn il-faċilitajiet. jsaħħaħ il-ħidma u l-preżenza kulturali barra xtutna partikolarment fejn id-dijaspora Maltija 42. Nwaqqfu Istitut Nazzjonali Awdjoviżiv hija b’saħħitha. biex jaqdi aħjar il-bżonnijiet ta depożitorji audioviżwali bil-intenzjoni li nieħdu kura aħjar 37. Inkomplu ninċentivaw lill-Ambaxxati Maltin biex tal-konservazzjoni ta' materjal audioviżwali u jgħinu fil-promozzjoni u l-għarfien tat-talent taħriġ li dan is-settur jirrikjedi. artistiku u kulturali Malti.
131 ARTI U KULTURA
13.
SPORT
132 133 SPORT
SPORTS
L-isport huwa ħolqa mportanti fil-kwalità tal-ħajja. Irridu li kull tifla u tifel f’Pajjiżna jkollhom l-opportunità li jipprattikaw l-isport li jixtiequ. Irridu nrawmmu u nsaħħu kultura sportiva sa mill-etajiet bikrin. Konxji li biex nagħmlu dan irridu ninvestu fil-faċilitajiet sportivi u fl-għaqdiet infushom.
Gvern Ġdid impenjat li jinvesti biex nagħmlu l-qabża ta’ kwalità li jmiss. Irridu li kull dixxiplina sportiva tingħata l-opportunità li tiffjorixxi. Gvern Ġdid impenjat li jwettaq diversi proġetti b’risq diversi dixxiplini sportivi differenti, filwaqt li jinċentiva lill-għaqdiet iqumu aktar fuq saqajhom u jissaħħu filwaqt li nagħtu lil atleti l-ispazju kollu biex jiżviluppaw it-talenti tagħhom lejn l-eċċellenza sportiva.
134 L-ISPORT OPPORTUNITÀ Wara l-konsultazzjoni pubblika li saret, u GĦAL KULĦADD permezz tal-emendi fil-liġi, ħafna għaqdiet sportivi issa ser ikollhom aktar serħan il-moħħ 01. Aħna nemmnu li kulħadd għandu jkollu dwar dħul finanzjarju aktar b’saħħtu kif ukoll d-dritt u l-opporunità li jagħmel attività igawdu minn tisħiħ fit-titlu legali li huma diġà sportiva. Għalhekk mira ewlenija nazzjonali jgawdu. se tkun li kull tifla u tifel taħt is-sittax–il sena jkunu parteċipattivi u attivi f’xi tip ta’ Sport. 05. Titwaqqaf Commercial Sports Facilities Commission biex tara u tissorvelja li ma 02. Biex nilħqu dan il-għan, jeħtieġ li nsaħħu jsirx abbuż mill-Għaqdiet sportivi u li l-curricula fl-iskejjel biex jiffaċilitaw aktar l-kummerċjalizzazjoni tkun fil-fatt intiża biex l-attività sportiva. tgħin lil għaqda sportiva nnifisha filwaqt li tassigura li jiġu evitati spekulazzjoni bil- 03. Ukoll, u għax nemmnu li kull tifla u tifel propjetà jew li l-għaqdiet jidħlu f’attivitajiet ħaqqhom kull opportunità li jipparteċipaw relati mal-logħob tal-azzard (gambling) jew fl-isport, se neżentaw minn kull ħlasijiet għall- nightclubs fost oħrajn. parteċipazzjoni f’after school programmes ta’ Sport Malta lil tfal ta’ familji li għandhom dħul baxx. AKTAR INĊENTIVI LILL-GĦAQDIET SPORTIVI
GĦAQDIET SPORTIVI FUQ 06. Inkomplu ngħinu u ninċentivaw lil għaqdiet SAQAJHOM Sportivi reġistrati ma’ Sport Malta billi neżentawhom mit-tariffi u l-ispejjeż tal- 04. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat applikazzjoni tal-Planning Authority għal jagħti s-saħħa legali lill-Għaqdiet Sportivi proġetti sportivi. jinvestu u jikkummerċjalizzaw il-faċiliajiet tagħhom bl-iskop li minn dawn l-attivitajiet 07. Ibgħatu pakkett ta’ inċentivi lill-għaqdiet huma jgawdu finanzjarjament. Dan huwa pass sportivi reġistrati li jgħinhom iħallsu anqas fundamentali biex l-għaqdiet sportivi jqumu għall-konsum tad-dawl u ilma mill-attivitajiet fuq saqajhom u jkunu jistgħu jinvestu lura sportivi tagħhom. dawn il-profitti fl-isport u l-isportivi.
135 SPORT
08. Ngħinu lill-għaqdiet sportivi reġistrati jinvestu 13. Wara l-konsultazzjoni u studji meħtieġa, fl-enerġija alternattiva billi niddedikaw nevalwaw il-potenzjal li jinfetaħ l-ewwel perċentaġġ mill-iskemi mħabbra mill-Gvern ċentru tekniku għall-atleti elite. speċifikament iddedikat lill-għaqdiet sportivi, kif ukoll billi noħolqu grants fuq l-investiment 14. Inwaqqfu Akkademja Nazzjonali għall-Isport kapitali. bis-sehem ta’ Sport Malta.
09. Inkomplu ninċentivaw, anke permezz ta’ aktar skemi ġodda, għaqdiet Sportivi biex ikunu MOTORSPORT f’pożizzjoni aħjar li jattiraw kompetizzjonijiet internazzjonli lejn pajjiżna. 15. Wara li saru l-istudji neċessarji, se tinħareġ sejħa sabiex f’pajjiżna ikollna racetrack għat- 10. Titneħħa t-taxxa minn fuq il-cartridges 28g li tiġrijiet tal-karozzi. Iż-żona identifikata li fiha jintużaw għal-isparar sportiv fl-isport tal-clay għandha tinbena din ir-racetrack hija f’Ta Qali pigeon shooting. u għandha ssir mingħajr ma jintilef mill-ispazju rikreattiv jew naturali u wkoll billi tintuża u tiġi mtejba (upgrade) l-infrastruttura eżistenti. ATLETI 16. Se ninvestu wkoll madwar ewro 200,000 biex 11. Ngħinu lill-atleti u kowċis Għawdxin permezz jingħata wiċċ ġdid ta’ asfalt lil triq fl-inħawi ta’ aktar għajnuna finanzjarja li tnaqqas mill- tal-Imtaħleb fejn diġa’ isiru tiġrijiet, sabiex ispejjeż li huma jagħmlu biex jivvjaġġaw intejbu dawn il-faċilitajiet u l-isport jista’ jkun bejn Malta u Għawdex minħabba taħriġ u jiġi ipprattikat f’aktar sigurtà. kompetizzjonijiet.
12. Nagħtu leave bi ħlas (sport leave) lill-atleti PROĠETTI OĦRAJN tagħna li jipparteċipaw f’kompetizzjonijet ta’ teams nazzjonali maġġuri tal-isport li huma 17. Nidentifkaw sit jew post ġdid għal uffiċini ġodda jipprattikaw. Bl-istess mod inkomplu nsaħħu u tal-Kumitat Olimpiku Malti. nsostnu skemi simili diġà eżistenti għall-atleti individwali. 18. Nibdew diskussjonijiet dwar il-bini ta’ Kumpless Sportiv ġdid fil-Qawra u tkun evalwata wkoll il-possibbiltà ta’ car park taħt l-art.
136 19. Inkomplu bit-titjib infrastrutturali tal-Kumpless 26. Nagħmlu proġett ta’ outdoor velodrome Sportiv tal-Marsa billi jitlesta l-kumpless tal- f’Pembroke. Ġinnastika. 27. Jinbena indoor rowing tank fil-Kottonera biex 20. B’kollaborazzjoni mal-Malta Amateur Athletics inkomplu ngħinu lill-għaqdiet tar-Regatta Association ninvestu f’wiċċ ġdid għat-track jagħmlu użu minn dawn il-faċilitajiet moderni atletika fil-Marsa. għat-taħriġ.
21. Inkomplu bl-investiment u jiġi finalizzat il- 28. Permezz ta’ kollaborazzjoni mal-Kunsilli kumpless ġdid sportiv ta’ Maria Assunta li Lokali, inkomplu noħolqu walking u jogging jinkludi fiħ ukoll swali għall-isnooker, handball, tracks fil-lokalitajiet. boċċi, table football u arti marzjali. 29. Jitwettaq il-proġett tas-shooting range u clay 22. Jitlesta l-proġett tal-Indoor Olympic Pool pigeon shooting range f’Ta’ Kandja. msaqqfa fil-Kottonera, filwaqt li tkun studjata l-possibbiltà li tissaqqaf il-pool tal-Kirkop 30. Jinbena Ground tar-rugby f’Għajn Dwieli Sport Complex. mingħajr ma tittieħed art ġdida.
23. Bħala parti mir-rijabilitazzjoni tal-landfill 31. Jitwettaq il-proġett tal-korsa taż-żwiemel l-antika f’Ħa Luqa, il-proġett ikun jinkludi fil-Marsa. wkoll il-bini ta’ ground tal-futbol li jingħata b’titolu legali lil klabb tal-futbol Valletta 32. Nixprunaw aktar investiment fil-Camping Site City F.C. ta’ Għajn Tuffieħa.
24. Jinbena ground tal-futbol fin-Naxxar, wara li l-art diġà għaddiet lil Sport Malta.
25. Nidħlu f’diskussjonijet mal-klabb tal- Waterpolo ta’ San Ġiljan sabiex naraw il- possibbiltà ta’ bini ta’ pitch ġdid tal-waterpolo kif ukoll oħra f’Marsaxlokk.
137 ARTI U KULTURA
14.
ĠUSTIZZJA U SIGURTÀ
138 139 ĠUSTIZZA U SIGURTÀ
PAJJIŻ SIGUR U ĠUST
Malta hija Pajjiż sigur u ġust biex tgħix u trabbi familja fih. Is-sigurtà u s-serħan il-moħħ jilgħabu parti fundamentali u huma fost ir-raġunijiet ewlenin li qiegħdin dejjem nattiraw persuni barranin jiġu jaħdmu u jrabbu familja f’Pajjiżna. Il-progress ekonomiku jista' jiffjorixxi biss meta Pajjiż ikun sigur.
Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat impenjat li jkompli jinvesti fl-istrutturi tal-ordni u l-ġustizzja. Irridu li kull ċittadin u kull min jgħix f’Pajjiżna jkollu serħan il-mohħħ u s-serenità li jixraq lil Pajjiż kosmopolitan bħal tagħna. Irridu li uliedna jitrabbew f’ambjent kalm u li jipproteġi l-familji. Irridu li l-ġustizzja sseħħ fil-ħin u li tidher u tinħass li qiegħda sseħħ.
140 QRATI AKTAR EFFIĊJENTI 04. Jiddaħħlu aktar għodod ġodda tal- informatika, sabiex jiġu faċilitati l-proċeduri fil- 01. Bl-istess mod li l-Parlament kiseb Qrati u l-informazzjoni li tingħata lill-pubbliku l-awtonomija amministrattiva tiegħu, u jiġu ffrankati aktar spejjeż. Fl-istess waqt hekk ukoll il-Qorti, bħala kolonna ewlenija inkomplu nemednaw il-proċeduri kemm tad-demokrazija tagħna, għandha tikseb fil-kamp kriminali u kemm fil-kamp ċivili l-awtonomija amministrattiva tagħha. Dan sabiex jigi assigurat li jinqata’ d-dewmien waqt li jissaħħu d-drittijiet tal-ħaddiema kollu possibbli li jkun marbut ma’ kwistjonijiet kollha li jaħdmu fid-Dipartiment tal-Qrati proċedurali u mhux sostantivi. tal-Ġustizzja. 05. Insaħħu l-Judicial Studies Committee fuq linji 02. Inkompli ninvestu biex inżidu n-numru ta’ sabiex il-ġudikanti jkomplu jitħarrġu fuq bażi Awli fejn issir Prosekuzzjoni minn Avukat kontinwa. mill-Uffiċċju tal-Avukat Ġenerali u mhux mill-Pulizija bil-għan li gradwalment, il- 06. Inżidu n-numru ta’ Court Attorneys u nkomplu prosekuzzjonijiet kollha jibdew jitmexxew bl-investiment fi strutturi li jippromwovu minn Avukat. Fl-istess waqt ikomplu jsiru l-ħidma tagħhom sabiex jiġi mmassimiżat il- r-riformi fil-proċedura tal-kumpilazzjonijiet benefiċċju kbir li dawn joffru lill-Ġudikanti. sabiex jinqata’ d-dewmien żejjed li toħloq din il-proċedura.
03. Isir studju skont standards stabbiliti minn fora Ewropej tal-ammont ta’ ġudikanti rikjesti f’pajjiżna fid-diversi qrati u oqsma legali skont kriterji oġġettivi sabiex tiġi assigurata sistema aktar effiċjenti u aktar spedita.
141 ĠUSTIZZA U SIGURTÀ
07. Jiżdied l-investiment fl-istituti tal-medjazzjoni 10. Permezz tal-informatika, jiddaħħlu miżuri u l-arbitraġġ sabiex ikun hemm iktar aċċess ġodda ta’ kif is-servizzi li joffri d-Dipartiment għal sistemi ta’ riżoluzzjoni alternattiva ta’ tal-Ġustizzja jmorru online b’attenzjoni tilwim. Dan mingħajr ma jkun hemm xkiel partikolari għall-ħtiġijiet tal-pubbliku għad-dritt tal-aċċess għall-Qrati. inġenerali u tal-practitioners.
08. Inħarsu lejn il-liġi li tirregola t-Tribunal Industrijali bil-għan li jkun żgurat li jitħaffu TISSAĦĦAĦ L-AĠENZIJA l-proċessi li jiffiċalitaw deċiżjonijet TAL-GĦAJNUNA LEGALI aktar spediti. 11. Jiżdied l-investiment fl-Aġenzija tal-Għajnuna Legali sabiex din tkompli toffri l-aħjar servizzi lill-persuni l-aktar vulnerabbli fis-soċjetà INSAĦĦU U NTJEBU D-DIPARTIMENT tagħna, partikolarment fejn jidħlu kawżi TAL-ĠUSTIZZJA relatati mal-Qorti familja u fil-kamp kriminali.
09. Matul dawn l-aħħar erba’ snin waqqafna d-Dipartiment tal-Ġustizzja biex b’hekk intela’ vojt li ilu jinħass is-snin. Irridu nkomplu ninvestu f’dan id-Dipartiment kemm b’baġits speċifiċi u anke b’riżorsi umani. Se nsaħħu s-servizzi li diġà jingħataw minn dan id-Dipartiment u jkomplu jiġu ċentralizzati f’dan id-Dipartiment numru ta’ servizzi oħra li bħalissa qed jingħataw minn entitajiet oħra bħall-Pulizija u l-Qrati. B’hekk tiżdied l-effiċjenza u l-Forzi tal-Ordni u l-Qrati jkunu jistgħu jiffokaw aktar fuq il-missjoni primarja tagħhom.
142 PULIZIJA 14. Naraw li l-iskali tal-pagi tal-Pulizija jkun jinċentivaw lill-Uffiċjali jibqgħu fil-Korp flok 12. Huwa minnu li matul dawn l-erba’ snin, jirtiraw wara li jkunu laħqu l-25 sena servizz. il-Korp tal-Pulizija esperjenza bidliet kbar li Dan sabiex il-Korp ikompli jżomm u jrawwem magħhom ġabu sfidi ġodda. Il-Korp tal- fi ħdanu Uffiċjali bl-esperjenza. Pulizija għaddej minn riformi importanti, anke riċentament permezz tal-ħatra ta’ Kap 15. Irridu nħarsu wkoll lejn riformi fis-sezzjonijiet Eżekuttiv li jassisti lill-Kummissarju l-aktar interni fil-korp tal-Pulizija bħall-Economics fl-oprerat amministrattiv tal-Korp. Gvern Crimes Unit, is-Cyber Crime Unit u l-Forensika Ġdid immexxi minn Joseph Muscat jagħmel bħala prijorità. Dan għandu jwassal biex investiment bla preċedent fil-Korp tal-Pulizja il-Korp jaġġorna aktar mal-volum u x-xejriet għax nemmnu li wasal iż-żmien li rridu ta’ kriminalità li qegħdin jevolvu. nagħmlu l-qabża li jmiss li tirrifletti u tantiċipa l-bżonnijiet tas-soċjetà tagħna kif qiegħda 16. Inkomplu l-proċess biex il-ħidma tal-Pulizija tevolvi bl-isfidi li ġġib magħha. Għalhekk, tevolvi akar f’intelligence led policing. Gvern Ġdid jinvesti fil-Korp tal-Pulizija permezz ta’ reklutaġġ kontinwu ta’ 17. Tkun evalwata l-possibbilità ta’ bini ta’ hubs Pulizija ġodda. reġjonali sabiex jissaħħah ir-rwol tad-distretti. Dan mingħajr ma jingħalqu l-għasses 13. Biex inkomplu ntejbu l-kapaċitajiet tal-Korp fil-lokalitajiet, anzi nkomplu bil-proċess ta’ tal-Pulizija anke permezz ta’ riżorsi umani immodernizzar tagħhom. professjonali, nintroduċu l-ingaġġ ta’ uffiċjali pajżana li jassistu lil Korp partikolarment fil-qasam li tiegħu huma jkunu esperti. Dan għandu jagħti l-possibbilità lill-Korp tal-Pulizija jkollu għad-dispożizzjoni tiegħu expertise.
143 ĠUSTIZZA U SIGURTÀ
18. Isir investiment f’sistema ta’ Central Depository 21. Mira importanti tal-istrateġija tkun ukoll it- System bil-għan li l-informazzjoni tkun tnaqqis fir-reċidiviżmu. miġbura f’sistema ċentrali waħda u li ssaħħaħ, tgħin u tiffaċilita lill-pulizija b’mod speċjali fil- ġbir ta’ informazzjoni waqt l-investigazzjonijiet. AĠENZIJA GĦALL-VITTMI TAL-KRIMINALITÀ 19. Niddedikaw aktar riżorsi, inkluż finanzjarji, għat-taħriġ tal-Pulizija li għandu jkun wieħed 22. Inpoġġu bħala prijorità l-vittmi tal-kriminalita’u kontinwu u li jippermetti speċjalizzazzjoni dawk qrib tagħhom li ħafna drabi jinħass li kemm f’Malta u kif ukoll barra minn xtutna. dawn ikunu ntesew. Fl-2015 daħħalna l-Att Nagħtu inċentivi finanzjarju lill-Pulizija u dwar il-Vittmi tal-Kriminalità li jistabilixxi Uffiċjali li jitħajru jkomplu bl-istudji tagħhom. standards minimi fir-rigward tad-drittijiet, l-appoġġ u l-protezzjoni tal-vittmi ta’ reati kriminali. Fl-2017 niedejna wkoll servizz ta’ STRATEĠIJA GĦALL-PREVENZJONI U medjazzjoni bejn il-vittma jew qraba tal- T-TNAQQIS FIL-KRIMINALITÀ vittma u min iwettaq ir-reat, servizz offrut mid-Dipartiment tal-Probation u Parole. 20. Inniedu strateġija għall-prevenzjoni u t-tnaqqis Il-pass ‘il quddiem hija li tkun formalizzata fil-Kriminalità. L-istrateġija tkun tiffoka l-aktar aktar l-għajnuna li tingħata lil-vittmi permezz fuq il-prevenzjoni permezz ta’ aktar edukazzjoni ta’ Aġenzija tal-Gvern li tipprovdi s-servizzi direttament fl-iskejjel filwaqt li nħarsu wkoll relatati u li tkun taħdem id f’id mal-NGOs lejn ideat bħall-community policing u target f’dan is-settur bħal Victim Support Malta. policing li jirrikjedu kollaborazzjoni akbar mal- Kunsilli Lokali u r-residenti nfushom kif ukoll NGOs. L-istrateġija tkun tinkludi wkoll il-ġbir u l-analiżi tad-dejta u statistika b’mod regolari biex jiġu identifikati xejriet, inkluż dawk ġodda fil-kriminalità lokalità b’lokalità. L-istrateġija tkun tħares ukoll lejn il-mod kif qed tiżviluppa l-kriminalità b’reati meqjusa relattivament ġodda u kif għandhom ikunu antiċipati u indirizzati.
144 FORZI ARMATI 27. Nevalwaw il-possibbiltà li jiġi ntrodott programm volontarju biex żgħażagħ ta’ bejn 23. Inżommu l-ingaġġi fil-ForziArmati fuq bażi 16 il u 18-il sena jingħataw l-opportunità ta’ proċess regolari bil-ħsieb li l-Armata tibqa’ ta’ esperjenza fil-Forzi Armati. Dawn il- dejjem tissaħħaħ kemm fin-numru u anke programmi volontarji jkunu iffukati l-aktar fuq fil-kwalità. dixxilplina u survival skills iżda bl-ebda mod ma jobbligaw liż-żgħażagħ jipparteċipaw 24. Inkomplu ninvestu fl-assi tal-Armata, kemm f’attivitajiet militari tal-Armata. dawk tal-baħar u anke tal-ajru. 28. Ninċentivaw l-Armata biex tinvesti aktar fi 25. Permezz ta' fondi mill-Unjoni Ewropea, programmi ta’ taħriġ anke bi programmi ta’ nibnu Operations Centre ġdid li jkun jinkludi twinning ma akkademji barranin. rescue coordination centre kif ukoll uffiċċini ġodda għall-operat tal-armata. Dan il-proġett importanti jkun jinkludi wkoll coast radio station, EUROSUR National Coordination Centre u Coastal vessle traffic management information system. Dan ser isaħħaħ b'mod sinifikanti l-operat tal-forzi armati.
26. Wara konsultazzjoni, nikkunsidraw li ngħollu l-età mandatorja tal-irtirar minn 55 sena kif inhi preżenti għal 58 sena. Dan għandu jgħin lill-Armata biex ma titlifx elementi ta’ esperjenza filwaqt li noffru l-opportunità lill-membri tal-Forzi Armati nfushom jagħżlu huma stess meta jirtiraw wara li jkunu għalqu l-25 sena servizz. F’dan il-kuntest ukoll, nagħtu l-opportunità lil suldati li jkunu rtiraw bis-servizz, jiġu ngaġġati bħala part-timers fil-Forzi Armati.
145 ARTI U KULTURA
AKTAR SIGURTÀ FIL-LOKALITAJIET FAĊILITÀ KORRETIVA TA’ KORDIN
29. Ninvestu, anke permezz ta’ fondi mill-Unjoni 30. Inkomplu bl-impenn li nagħmlu l-Facilità Ewropea, f’National Control Centre li jkollu Korrettiva ta’ Kordin waħda aktar umana, l-iskop li jkompli jibni fuq iċ-ċentru eżistenti dinjituża u riformattiva mingħajr ma tonqos għall-kontroll tat-traffiku f’wieħed li jiżviluppa id-dixxiplina meħtieġa. aktar f’kuntest ta’ sigurtà nazzjonali taħt il-kunċett ta’ Safe City. Il-proġett ambizzjuż 31. Inkomplu b’inizjattivi li jħeġġu l-priġunieri li ikun jinvolvi li ninvestu fl-infrastruttura ta’ ICT jinvestu fihom infushomwaqt il-perjodu li meħtieġa, partikolarment Kameras bl-użu ta’ jkunu fil-Faċilità Korrettiva ta’ Kordin. Għal dan survelliance video analytics moderni, artificial l-iskop, inħarsu lejn reviżjoni tal-allowance li intelligence u location-aware applications tingħata meta jsir xogħol produttiv, kif ukoll u li miċ-ċentru, persuni mħarrġa apposta inkomplu bl-isforzi biex kumpaniji joffru flimkien ma’ Uffiċjali tal-Pulizija, l-Armata, tal- opportunitajiet kemm ta’ xogħol wara li jkunu Protezzjoni Ċivili u Transport Malta jkollhom servew iż-żmien tagħhom u kemm servizz li l-aċċess viżiv u kontinwu real time f’diversi jista’ jingħata waqt iż-żmien li jkunu residenti postijiet prinċipali madwar Malta u Għawdex. fil-Faċilità Korretiva ta’ Kordin. Dan il-proġett immirat biex fuq kollox jagħti l-opportunità lill-Forzi tal-Ordni jintervjenu fl-immedjat fejn hu meħtieġ. Il-proġett jgħin ukoll f’każ ta’ diżastri naturali jew inċidenti maġġuri. Dan isir fir-rispett sħiħ lejn il- privatezza taċ-ċittadini.
146 MIGRAZZJONI
32. L-immigrazzjoni tibqa’ sfida importanti. Matul dawn l-erba snin, u primarjament matul il-Presidenza Maltija tal-Kunsill tal- Unjoni Ewropea kif ukoll bir-riżultati miksuba fil-Valletta Summit, mexxejna b’politika komprensiva sabiex niksbu kunsens komuni dwar kif għandna nindirizzaw id-dimensjoni esterna tal-migrazzjoni biex jitwaqqfu l-flussi ta’ immigrant irregolari u nsaħħu l-ġlieda kontra t-traffikar tal-bnedmin.
Tajna prova wkoll li f’dan il-qasam irnexxielna permezz tad-Dikjarazzjoni ta’ Malta tal- Kunsill Ewropew niksbu kunsens għall-miżuri operazzjonali konkreti sabiex tkun indirizzata r-rotta tal-migrazzjoni fil-Mediterran. Ksibna wkoll għajnuna b’mod speċifiku għall-Libja u għall-Pajjiżi ġirien tagħna biex jaffrontaw aħjar l-isfidi tal-migrazzjoni.
L-impenn tagħna jibqa’ li bħala pajjiż frontline naħdmu attivament biex innaqqsu l-fatturi ewlenin li jattiraw migranti li jagħmlu dan il-vjaġġ perikoluż, kif ukoll nibqgħu inżommu pożizzjoni aktar b’saħħitha favur burden sharing proporzjonat.
147 KUNSILLI LOKALI
15.
KUNSILLI LOKALI
148 149 KUNSILLI LOKALI
KUNSILLI LOKALI
Il-Kunsilli Lokali jeħtieġu nifs ġdid. Irridu nwettqu riformi li jagħtu l-ħajja lis-sistema li tidher li mhux tlaħħaq mal-aspirazzjonijiet taċ-ċittadini fil-lokalitajiet f’Malta u Għawdex.
Filwaqt li rridu nkomplu nsaħħu d-devoluzzjoni iridu B’hekk il-kunsilli lokali għandu jkollhom aktar riżosi nassiguraw ukoll li l-Kunsilli Lokali iwettqu b’għaqal finanzjarju x’investu fil-Lokalità. ir-responsabbilitajiet tagħhom. Irridu nassiguraw li l-prijorititajiet li huma jgħażlu jkunu dawk li verament Fuq kollox, Gvern Ġdid ser ikun qiegħed iħares lejn jirriflettu l-ħtiġijiet tal-lokalità, partikolarment investiment akbar fir-riżorsi umani. fl-għażliet ta’ proġett infrastrutturali.
Għalhekk Gvern Ġdid iwettaq riformi meħtieġa biex naraw li l-Kunsilli jkpmplu jiġġeddu. Gvern Ġdid ser jgħin ukoll lil Kunsilli billi jidħol għar-responsabbiltà li jwettaq it-toroq kollha f’Malta u Għawdex fuq perjodu ta’ seba' snin mingħajr ma jnaqqas mill-allokazzjoni finanzjarja lil-kunsilli Lokali.
150 TIĠDID FIL-KUNSILLI INSAĦĦU R-RIŻORSI UMANI FIL-KUNSILLI
01. Huwa fundamentali li l-Kunsilli Lokali 04. Huwa minnu li s-Segretarju Eżekuttiv jibqgħu jiġġeddu u jattiraw lejhom enerġija u huwa l-id amministrattiva tal-Kunsill. Konxji parteċipazzjoni aktar wiesgħa partikolarment mill-importanza fundamentali tar-rwol minn żgħażagħ ġodda. Għalhekk, wara li tas-Segretarju Eżekuttiv, Gvern Ġdid ser f’għeluq l-20 sena mit-twaqqif tal-Kunsilli ikun qiegħed jagħti aktar statura li tixraq estendejna d-dritt tal-vot liż-żgħażagħ ta’ 16-il ir-responsabbiltajiet li għandu dan l-Uffiċċju. sena, ser inkunu qegħdin nagħtu l-opportunità Għalhekk, ir-rwol ta’ Segretarju Eżekuttiv lil żgħażagħ li jkunu għalqu s-16-il sena biex jidħol fi skala taċ-Ċivil biex is-Segretarji kollha huma stess ikunu jistgħu jikkontestaw jkollhom serħan il-moħħ u rikonixximent bħala għall-Kunsill Lokali u/jew għal dawk tal- Officer-in-Scale. Ir-rwol ikollu wkoll skaletta Kumitati Amministrattivi. F’dan s-sens ukoll marbuta sabiex rwol ta’ Segretarju Eżekuttiv għandu jkun hemm diskussjoni dwar jekk jista’ jibqa’ tiela’ sa Skala 4 fiċ-Ċivil bħala inċentiv kandidat ta’ anqas minn 18-il sena għandux ikun ta’ progress fil-karriera. Il-grad ikun jattira wkoll eliġġibbli għal kariga ta’ Sindku ukoll. il-benefiċċji kollha marbuta ma’ Skala 4.
02. Inniedu diskussjoni li għandha twassal biex 05. Intejbu wkoll il-kundizzjonijiet tax-xogħol u tkun ikkunsidrata l-possibbilità li Sindki jkollhom salarji tal-iskrivani fil-Kusilli Lokali. Indaħħlu wkoll terminu massimu ta’ tliett leġislaturi konsekuttivi l-opportunità li jiċċaqilqu minn Kunsill għall kif ukoll jekk is-Sindki għandhomx jingħataw ieħor skont il-ħtiġijiet tal-Kunsilli rispettivi. l-possibbiltà li jkunu full time b’mod partikolari dawk f’lokalitajiet kbar. Dan għandu jwassal għal aktar tiġdid fil-Kunsilli u ideat ġodda.
03. Wara proċess ta’ konsultazzjoni, naraw kif il-Kunsilli Lokali jingħataw aktar awtonomija fl-operat tagħhom. Id-diskussjoni tkun tinvolvi x’emendi hemm bżonn fl-ATT 363 tal-Kunsill Lokali bil-għan li l-Kunsill ikun akar rilevanti fid- dinja tal-lum u speċifikament teskludi li l-Kunsilli jingħataw il-poter li jdaħħlu taxxi ġodda.
151 KUNSILLI LOKALI
VOT ONLINE GĦALL-ELEZZJONIJIET 09. Issir obbligu tal-Kunsill Lokali li jżomm TAL-KUNSILL LOKALI lir-residenti infurmati bin-nefqa rikorrenti u kapitali tiegħu kontinwament permezz ta’ 06. Inniedu diskussjonijiet bil-ħsieb li naslu għal pubblikazzjoni online tal-finanzi tal-Kunsill tliet qbil bejn il-Partiti sabiex indaħħlu sistema xhur b’tliet xhur. ta’ vot online għall-elezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali. Is-sistema tkun tinkludi l-possibbilità li 10. Ir-residenti jingħataw l-opportunità li l-vot online jsir ġimgħa qabel u l-vot fiżiku jsir jikkontribwixxu direttament fit-tfassil tal-Pjan ta’ ġimgħa wara. Ħidma tal-Kunsill Lokali meta eletti b’mandat ġdid. AKTAR INIZJATTIVI FAVUR IT-TRASPARENZA U L-INVOLVIMENT INVESTIMENT FIL-LOKALITAJIET DIRETT TAĊ-ĊITTADINI
Sfida prinċipali li għandhom il-Kunsilli Lokali Wara l-introduzzjoni pożittiva tal- 11. 07. hija dik tal-investiment infrastrutturali fil- Livestreaming tal-laqgħat tal-kunsill, inkomplu Lokalità. Gvern Ġdid ser ikun qiegħed jgħaddi naġġornaw u ntejbu s-sistema billi din issir r-responsabbiltà tal-bini tat-toroq lil entità on-demand sabiex ic-cittadini jkollhom mwaqqfa apposta ċentralment, u li ser ikollha aċċess x’ħin iridu jaraw il-laqgħat tal-Kunsill. l-baġits u r-riżorsi biex twettaq pjan tal-Gvern li jsiru t-toroq kollha f’Malta u Għawdex. Il-Kunsill Tinħoloq mobile app li permezz tagħha 08. Lokali ma jitnaqqaslu xejn mill-allokazzjoni ta’ r-residenti jkollhom aċċess kontinwu fondi li jsirilhom b’mod annwali u l-ammont li għall-informazzjoni diretta u effettiva dwar s’issa jkun iddedikat biex isiru t-toroq fil-lokal, l-operat tal-Kunsill, fosthom meta u x’ħin isiru issa jista’ jibda jiġi investit mod ieħor l-laqgħat, l-aġenda li ser tkun diskussa u anke fil-lokalità tess.s opportunità biex ir-residenti jikkontribwixxi direttament permezz ta’ kummenti u suġġerimenti bl-obbligu tal-Kunsill Lokali jkun li jagħti feedback dirett lir-residenti.
152 12. Il-Kunsilli Lokali tibqgħalhom ir- IR-RWOL TAR-REĠJUNI responsabbiltà tal-manutenzjoni tat- toroq u ż-żebgħa ta’ line markings wara li 16. Tinfetaħ diskussjoni dwar ir-rwol tar-reġjuni u effettivament dawn ikunu saru mill-ġdid x’poteri dawn għandu jkollhom bħala ħolqa mill-entità tal-Gvern. Ir-rwol li jieħdu l-Kunsilli bejn il-Gvern Ċentrali u l-Kunsilli Lokali tkun dik ta’ manutenzjoni preventiva u dan fl-oqsma bħalma huma dawk soċjali, proġetti u isir bi sħab mal-privat fuq KPIs maqbula minn ndafa pubblika. qabel u b’fondi allokati apposta. Il-Kunsilli jkollhom aċċess ukoll b’xejn għall-għajnuna 17. Inħarsu wkoll lejn il-possibbilità li r-reġjuni teknika mill-entitatjiet konċernati. jkollhom allokazzjoni finanzjarja diretta lilhom.
13. Ser inkunu qegħdin ninċentivaw lill-Kunsilli 18. Id-diskussjoni tħares ukoll lejn evalwazzjoni Lokali biex jinvestu aktar fi proġetti u ta’ kif isiru l-ħatriet tal-Presidenti tar-Reġjuni, programmi ta’ tindif fil-Lokalitajiet u anke il-Kompożizzjoni tal-Kunsilli u kif dawn fi ġbir ta’ skart. Għal dan il-għan ukoll, il- għandhom jirriflettu aħjar l-importanza Kunsilli Lokali flimkien mal-Kumitati Reġjonali tar-Reġjuni minnhom infushom. għandhom ifasslu pjan ta’ azzjoni biex ikun koordinat aħjar il-ġbir tal-iskart b’mod partikolari l-ħinijiet.
14. Il-Kunsilli Lokali jingħataw aktar fondi għal proġetti u inizjattivi edukattivi b’mod partikolari f’libreriji pubbliċi.
15. Jiġu dedikati aktar fondi ċentralment biex il-Kunsilli Lokali jkunu jistgħu jissottomettu pjanijiet li jippromwovu attivitajiet jew jipproponu proġetti li jisfruttaw l-aspett kulturali lokali fil-lokalità rispettiva tagħhom.
153 KUNSILLI LOKALI
16.
DRITTIJIET ĊIVILI
154 155 DRITTIJIET ĊIVILI
SOĊJETÀ MIFTUĦA
Malta llum hija differenti minn erba’ snin ilu. Illum, persuni LGBTIQ għandhom l-aqwa drittijiet fl-Ewropa. Illum għandna soċjetà miftuħa li ma tagħmilx distinzjoni bejn il-persuni.
Daħħalna l-Unjoni Ċivili biex illum madwar 163 koppja għamlu l-pass li dejjem xtaqu, dak li qabel ma setgħux. Daħħalna l-liġi dwar l-identità tal-ġeneru kif ukoll liġi li tipproġeti lil min ikun f’koabitazzjoni. Tajna d-dritt tal-addozzjoni lil koppji tal-istess sess. Ikkriminalizzajna t-terapija tal-konverzjoni, filwaqt li fassalna strateġija ‘l quddiem.
Dan huwa l-valur tal-ugwaljanza fil-prattika. Dan hu dak li nemmnu fih aħna. Għalhekk, Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat ser ikompli jwettaq passi kbar il-quddiem billi nagħtu aktar drittijiet, kif jixraq.
156 AKTAR DRITTIJIET LGBTIQ, 05. Fil-każ ta’ persuni trans, insaħħu s-servizz KIF JIXRAQ tas-saħħa offruti biex dawn ikunu aktar trans-inclusive bħall-hormone therapy u 01. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat servizzi relatati oħrajn. jagħti d-dritt taż-żwieġ lil koppji tal-istess sess. Iż-żwieġ ma jkunx bl-ebda mod inferjuri 06. Inwaqqfu Gender Clinic li jservi bħala punt għal dak bejn koppji oħrajn. Dan huwa pass fokali għal-servizzi tas-saħħa offruti lil persuni naturali fil-mixja tagħna biex nagħtu aktar trans, intersex u persuni queer. drittijiet ċivili li kulħadd.
02. Titneħħa d-diskriminazzjoni kontra persuni UGWALJANZA LGBTIQ li bħalissa ma jistgħux jagħtu demm. 07. Jitkompla u jiġi implimentati 03. Narawli li jiddaħħlu l-proċeduri u l-protokolli r-rakommandazzjonijiet kollha l-Pjan ta’ meħtieġa li jiggarantixxu l-privatezza Azzjoni LGBTIQ 2015-2017, filwaqt li mill- tal-persuni trans u intersex meta dawn ewwel jibda jitfassal pjan ta’ azzjoni ġdid jinqdew f’servizzi tal-Gvern. għal ħames snin li gejjin biex Malta tibqa’ fuq quddiem net bħala l-aktar Pajjiż bi drittjiet lil 04. Ninvestu f’aktar taħrig ta’ professjonisti persuni LGBTIQ fl-Ewropa. fl-oqsma tas-saħħa, psikoloġija, edukazzjoni u social work biex jiġu mtejba s-servizzi li 08. Inwaqqfu Kumissjoni dwar id-Drittijiet tal- jingħataw partikolarment lil persuni Trans Bniedem u l-Ugwaljanza, bil-liġi tkun imsejsa u Intersex. F'dan il-kuntest ukoll, naraw li fuq il-Prinċipji ta’ Pariġi. jingħata taħriġ anke lill-forzi tal-ordni fosthom Pulizija u Forzi Armati. 09. Indaħħlu wkoll ligi dwar il-Vjolenza abbażi tal-Ġeneru u Vjolenza Domestika li timplimenta b’mod sħiħ il-Konvenzjoni ta’ Istabnul.
157 DRITTIJIET ĊIVILI
10. Il-kunċett ta’ equal pay for equal work għandu 13. Jiddaħħlu linji gwida sabiex f’dibattiti televiżivi, wkoll jassigura u jsaħħaħ l-impenn li ma ssir partikolarment dawk ta’ ġrajjiet kurrenti, ebda diskriminazzjoni fuq il-post tax-xogħol kemm jista’ jkun u fejn hu possibli jintlaħaq abbażi ta’ sess. Dan diġa huwa garatnit bilanċ ta’ rapprezentazzjoni taż-żewġ sessi. legalment, anke fil-Kostituzzjoni, iżda jeħtieġ li nassiguraw aktar li dan qiegħed jitwettaq 14. Nimxu lejn l-implimentazzjoni ta’ gender fil-prattika mingħajr eċċezzjonijiet. equality planning f’deċiżjonijiet ta’ policies u proġetti li l-Gvern ikun qiegħed jippjana. F’dan 11. Huwa ċar li minkejja li l-parteċipazzjoni tan- il-kuntest ukoll, jinħarġu equality assesements nisa fil-ħajja pubblika żdiedet, ir-rata taż-żieda għal policies li l-Gvern ikun qiegħed xorta għadha waħda relattivament baxxa. iniedi u jattwa. Għaldaqstant Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat huwa impenjat li jagħmel 15. F’kuntest fejn l-ugwaljanza m’għandniex dak kollu possibli biex in-nisa jingħataw aktar inħarsu lejha biss bħala dik bejn mara u raġel opportunitajiet. Għalhekk, jiġi assigurat li iżda lill hinn minn hekk, ser inwaqqfu Gender f’dak li għandu x’jaqsam ma’ ħatriet pubbliċi, Equality Consultative Council li jkun jinkludi il-bordijiet ta’ entitajiet maġġuri għandhom wkoll rappreżentanza wkoll ta’ persuni trans, ikunu komposti minn minimu ta’ 40% tas-sess u persuni gender non-confirming. l-anqas rappreżentat.
12. Nibdew diskussjoni dwar miżuri pożittivi li jistgħu jittieħdu sabiex aktar nisa jkunu rappreżentati fil-Parlament. Din tkun tirrikjedi riformi anke fil-liġi elettorali b’diskussjoni bejn il-partiti politiċi. Id-diskussjoni, li tkun xprunta mill-ispeaker tal-Kamra, għandha tevalwa wkoll il-ħinijet tal-Parlament u kif dawn jistgħu jkunu aktar family-friendly.
158 DIBATTITI SENSITTIVI U MEĦTIEĠA
16. Matul l-erba’ snin li għaddew wettaqna żewġ riformi importanti fil-liġi tad-droga. L-ewwel nett, iddikriminalizzajna l-użu tad-droga cannabis b’mod li ma nibagħtux il-ħabs lill-persuni li jużawha. It-tieni nett, illegalizzajna l-użu ta’ prodotti ta’ estratti tal-cannabis għall-użu mediku. Il-pass li jmiss huwa li nniedu dibattitu nazzjonali dwar jekk u kif għandu jkun hemm passi ulterjuri, fosthom diskussjoni dwar cannabis għall-użu rikreazzjonali.
17. Inniedu wkoll dibattitu dwar ir-regolarizzazjoni u d-dikriminalizzazjoni tal-prostituzzjoni. L-iskop prinċipali għandu jkun li nipproteġu persuni vulnerabbli milli jiġu sfruttati bħala sex workers u fl-istess ħin insaħħu aktar il-ġlieda kontra t-traffikar ta’ persuni.
18. Nibdew diskussjoni wkoll dwar l-introduzzjoni tal-kremazzjoni.
159 KUNSILLI LOKALI
17.
GVERN LI JISMA’, PAJJIŻ LI JIĠĠEDDED
160 161 GVERN LI JISMA’: PAJJIŻ LI JIĠĠEDDED
GVERN LI JISMA’, PAJJIŻ LI JIĠĠEDDED
Minkejja l-ħafna ħidma li saret fuq inizjattivi li jsaħħu t-trasparenza u l-governanza matul dawn l-erba' snin, nemmnu li xorta għad fadal ħafna xi jsir.
Il-fatt li daħħalna l-WhistleBlower Act u l-Liġi tal- Finanzjament tal-Partiti u fl-istess ħin neħħejna l-Preskrizzjoni minn fuq reati ta’ korruzjoni mill-politiċi kienu passi fid-direzzjoni t-tajba, iżda xorta jinħass li l-poplu jixtieq jara aktar inizjattivi u deċiżjonijiet konkreti f’dan il-qasam.
Matul dawn l-erba’ snin konna Gvern li jisma’. Ersaqna eqreb lejn iċ-ċittadin.
Gvern Ġdid huwa impenjat li jaħdem aktar u jkompli bir-riformi f’dan il-qasam sensittiv. Pajjiżna għandu jibqa’ jiġġedded.
162 ĦARSIEN U TISĦIĦ 04. Niddiskutu wkoll il-possibiltà ta’ kwoti TAL-ISTITUZZJONIJIET Parlamentari favur aktar rappeżentanza tan- nisa fil-Parlament. Nemmnu li l-Parlament Malti 01. Pajjiżna għandu istituzzjonjiet b’saħħithom. għandu jkun aktar bilanċjat fil-ġeneru, għalhekk Il-Kostituzzjoni tagħna tiggarantixxi c-checks huwa meħtieġ li nibdew diskussjoni li tkun and balances neċessarji biex tissalvagwardja tinkludi miri ta’ azzjoni konkreti u mekkaniżmu l-interessi tal-poplu u biex pajjiżna jiffunzjona proċedurali li għandu jassigura li aktar nisa tajjeb ħafna bħala demokrazija moderna. Dan jirrapreżentaw lill-poplu bħala deputati m’għandu qatt ikun imfixkel. Għalhekk Gvern parlamentari. Ġdid jibqà impenjat li jsaħħaħ l-istituzzjonijet. 05. Insaħħu l-kontabblità tal-Membri Parlamentari billi tkun diskussa l-possibbiltà li jiġi riformat RIFORMI PARLAMENTARI l-hekk imsejjaħ privileġġ u titneħħa l-immunità Parlamentari. Filwaqt li Deputat tal-poplu 02. Il-Parlament Malti għandu jibqa’ jiġġedded. għandu jkollu l-libertà kollha li jesprimi dak Fl-2015, il-Parlament Malti sar awtonomu li jħoss, għandha tissaħħaħ is-sistema biex u l-proċeduri tiegħu llum huma fost l-aktar jintaqqas l-abbuż li jseħħ meta deputat jagħmel trasparenti fl-Ewropa. Imiss issa li nniedu aktar allegazzjonijiet u jistaħba wara privileġġ tali. riformi parlamentari that il-gwida u t-tmexxija L-Uffiċċju tal-Ispeaker għandu jmexxi riformi tal-Ispeaker tal-Kamra tad-Deputati. f’dan il-kuntest.
03. Inniedu diskussjoni dwar il-possibblità 06. Nagħtu d-dritt tal-vot f’elezzjoni ġenerali lil li Deputati Parlamentari eletti jingħataw żgħażagħ li jkunu għalqu 16-il sena. l-għażla li jservu full-time fil-Parlament. Din ir-riforma tkun tinkludi wkoll diskussjoni dwar 07. Nikkunsidraw it-twaqqif ta’ Parlament meta u x’ħin għandu jiltaqa’ l-Parlament. taż-Żgħażagħ bil-għan li nagħtu opportunità liż-żgħażagħ li mhux biss isemmgħu aktar leħinhom b’mod formalizzat, iżda anke jingħataw is-saħħa li jipproponu leġislazzjoni li titressaq quddiem il-Parlament għad-diskussjoni tad-Deputati.
163 GVERN LI JISMA’: PAJJIŻ LI JIĠĠEDDED
08. Nagħtu l-opportunità għall-persuni Maltin li KONSULTAZZJONI jgħixu barra u li għandhom id-dritt tal-vot, li jivvutaw f’ambaxxati li għandna f’pajjiżi barranin. 12. Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat ikun impenjat aktar favur djalogu soċjali kostruttiv mal-imsieħba soċjali kollha. F’dan il-kuntest, TRASPARENZA insaħħu r-rwol tal-MCESD billi l-Gvern ikun kommess li jiddiskuti aktar u jfittex aktar 09. Konxji li fil-qasam tat-trasparenza u l-governanza il-kunsens jew qbil fi ħdan l-MCESD dwar miżuri aktar miftuħa għall-iskrutinju pubbliku jeħtieġ li sinifikanti li l-Gvern ikun qiegħed jipproponi jsir aktar. Għalhekk Gvern Ġdid impenjat li kull li jwettaq. kuntratt li l-Gvern jiffirma jsir pubbliku minnufiħ. 13. Insaħħu l-istatus legali tal-MEUSAC li jkun 10. Niddiskutu l-introduzzjoni ta’ transparency żviluppat f’aġenzija governattiva. register bl-iskop li Membri Parlamentari, Ministri u persuni f’kariga pubblika importanti jiddikjaraw 14. Inkomplu bi proġetti diġitali li jsaħħu f’dan ir-reġistru, li jkun pubbliku, l-interessi l-interazzjoni bejn il-Gvern u ċ-ċittadini bħal kummerċjali li huma setgħu għandhom jew żviluppi fil-qasam tal-Electronic Mobile Citizen u jista’ potenzjalment ikollhom. Ir-reġistru jkun Electronic Mobile Government, filwaqt li nkomplu jirregola wkoll laqgħat li jistgħu jikkostitwixxu nsaħħu kemm nistgħu l-platform servizz.gov. kunflitt kif spejgat fuq, liema laqgħat għandhom ikunu ddikjarati pubblikament. Ir-reġistru jkun jaħseb ukoll biex lobby groups, NGOs eċċ, ikunu GOVERNANZA U KONTABBILTÀ jistgħu jirreġistraw l-interess tagħhom għal talbiet ta’ laqgħat ma membri tal-Kabinett. 15. Nimplimentaw il-liġi li tara li persuni li jokkupaw karigi ewlenin f'awtoritajiet regolatorji 11. Jiddaħħal kodiċi ta’ etika ġdid li jkun jorbot lil u ambaxxaturi jpoġġu għall-iskrutinju kull persuna li jkollha kariga pubblika ewlenija, Parlamentari. inkluż dawk appuntati anke f’segretarjati u ministeri.
164 16. F’kuntest tar-riforma kostituzzjonali li qiegħdin GĦAQDA NAZZJONALI nipproponu, jiddaħħal provvediment fil-Kapitli 6 u 7 li jagħti l-poter lill-Kostituzzjoni nnifisha u 20. Minn dejjem emminna fl-Għaqda nazzjonali. mhux lill-politiku, biex tiskatta mekkaniżmu ta’ Dan huwa prinċipju li jibqa’ jiggwidana f’kull reviżjoni, f’każijiet serji fejn potenzjalment Membru ma ngħamlu. Irridu nfakkra l-istorja tagħna bi Parlamentari u/jew persuni f’karigi pubbliċi għoljin kburija filwaqt li naħdmu għal-ċittadinanza aktar jikisru kriterji skont lista’ speċifika ta’ dmirjiet u inklussiva għal-kulħadd. Ngħarfu li għandna obbligi li jridu jonoraw u jħarsu b’responsabbiltà. ekoloġija diversa u dinamika ta’ komunitajiet Maltin li għandu l-aspirazzjonijiet tagħhom. 17. Nibdew konsultazzjoni wiesgħa li għandha Gven Ġdid immexxi minn Joseph Muscat twassal biex nintroduċu Accountability Charter jaħdem sabiex attivament inxettulu l-għaqda għall-ħaddiema kollha tas-Servizz Pubbliku nazzjonali u s-sens ta’ stat biex Pajjiżna jkompli bil-għan li nrawmu aktar il-kultura jimxi dejjem ‘il quddiem. tal-kontabbiltà u ndaħħlu iżjed sens ta’ immedjatezza fil-mod kif jopera ċ-Ċivil fl-interess taċ-ċittadini u n-negozji. anD ikun LEJN IT-TIENI REPUBBLIKA ħolqa oħra f’inizjattivi biex nagħmlu Servizz Pubbliku aktar modern, effiċjenti u wieħed li 21. Inwelldu t-Tieni Repubblika permezz ta’ mhux biss ilaħħaq imma jkun xprun proattiv riforma fil-Kostituzzjoni ta’ Malta biex l-ogħla għall-progress ekonomiku ta’ pajjiżna. liġi tkun aġġornata u tirrifletti aħjar mhux biss iż-żminijiet tal-lum, iżda wkoll tantiċipa l-futur. Riformi Kostituzzjonali huma mumenti ĠUSTIZZJA ta’ għaqda nazzjonali. Huma mumenti ta’ maturità ta’ poplu li jogħla ‘l fuq minn dak 19. Inkomplu bil-ħidma biex jissolvew inġustizzji li li jifirdu biex jgħannaq dak li jgħaqqdu. diversi persuni ressqu jew għad iridu jressqu Għalhekk titlaqqa’ b’mod attiv il-Konvenzjoni quddiem unit apposta mwaqqaf matul dawn Nazzjonali biex nibdew diskussjonijiet fuq l-erba snin. Dan il-unit għall-ilmenti (grievances) oqsma mportanti u ta' rilevanza għall- issa se jingħata struttura formali u permanenti progress nazzjonali. sabiex uffiċjali pubbliċi jkollhom l-opportunità li jwasslu l-każ tagħhom. Gvern Ġdid jibqa’ mpenjat li jindirizza l-ilmenti ġusti fl-aqsar żmien possibli.
165 KUNSILLI LOKALI
18.
MALTA FID-DINJA
166 167 MALTA FID-DINJA
MALTA FL-UNJONI EWROPEA TAL-FUTUR
Minkejja li l-iżgħar pajjiż fl-Unjoni Ewropea, pajjiżna llum stabbilixxa ruħu bħala wieħed mill-aktar dinamiċi u fdati.
Malta kienet protagonista ewlenija fit-tlaqqigħ tal-Mexxejja Ewropea u dawk Afrikani f’Malta stess fl-2015 għall-Valletta Summit fejn ġiet imfassla strateġija għal politika taż-żewġ kontinenti fil-qasam tal-immigrazzjoni. Malta qed tmexxi tajjeb ħafna wkoll l-esperjenza tal-Presidenza tal-Kunsill tal-Unjoni Ewropea, b’riżultati konkreti f’diversi oqsma. Illum, Malta hija mhux biss stat li kiseb rispett u rilevanza akbar minkejja ċ-ċokon fiżiku tagħna, iżda wieħed mill-ixpruni ewlenin għall-Unjoni Ewropea b’rilevanza aktar għaċ-ċittadini Ewropej kollha.
168 LEGAT MILL-PRESIDENZA 2017 Għalhekk, Gvern Ġdid immexxi minn Joseph Muscat huwa l-aħjar garanzija u l-għażla 01. Nibnu fuq l-esperjenza pożittiva li Malta ħadet naturali sabiex iwettaq dawn in-negozjati. Il- waqt it-tmexxija tal-Presidenza, partikolrment mira ta’ Gvern Ġdid ser tkun dik li Malta tibqa’ fi billi nkomplu ninvestu fir-riżorsi umani li status ta’ benefiċċjarju nett bil-għan li nkomplu akkwistaw esperjenza u kuntatti importanti. bil-progress ekonomiku, insaħħu l-investiment Dan għandu jsarraf f’operat aħjar u aktar effettiv infrastrutturali u inizjtattivi soċjali u ntejbu l-livell minn tekniċi Maltin fuq livell Ewropew. tal-għejxien taċ-ċittadini f’Malta u Għawdex.
02. Inkomplu nkunu xprun u viġilanti fuq l-Unjoni Ewropea biex nassiguraw li l-kisbiet li saru BREXIT f’Malta fil-qasam tal-immigrazzjoni jibqgħu fiċ- ċentru tal-politika Ewropea għas-settur. L-Unjoni Ewropea tinsab f’salib it-toroq. Waqt li r-Renju Unit nieda l-proċess tat-tluq mill-Unjoni Ewropea, il-Kumissjoni Ewropea ppreżentat ħames L-ISDFIDA PRINĊIPALI LI JMISS xenarji possibbli għall-futur tal-Unjoni Ewropea li bdew jiġu diskussi fis-Summit ta’ Ruma u li se jwasslu għall-pjan, il-viżjoni u t-triq ‘il quddiem għall-poplu L-isfida prinċipali li jmiss bħala membru fi ħdan 03. Ewropew qabel l-elezzjonijiet tal-Parlament Ewropew l-Unjoni Ewropea tikkonċerna n-negozjati fl-2019. tal-Qafas Finanzjajru Plurieannwali u li allura Malta tibqa’ tgawdi minn status li jippermettilna nibbenifikaw aktar minn fondi Ewropej. Gvern 04. Malta minn dejjem kellha relazzjonijiet mill- immexxi minn Joseph Muscat ta’ prova ċara ta’ aqwa mar-Renju Unit. Irridu għalhekk inkunu tmexxija dinamika, soda u proattiva fit-tmexxija protagonisti, attivi u sodi fi ħdan l-Unjoni tal-Presidenza tal-Kunsill tal-Unjoni Ewropea Ewropea biex nassiguraw li n-negozjati ta’ u kiseb riżultati ċari għaċ-ċittadini Ewropej Brexit jissalvagwardjaw l-interessi mhux biss kollha. Matul dawn l-erba’ snin ukoll pajjiżna taċ-ċittadini Ewropej iżda wkoll b’attenzjoni kiseb kreddibilità u rispett f’dak li għandu partikolari dawk ta’ Malta u l-Maltin. x’jaqsam mat-tmexxija ekonomika billi ħareg lil pajjiżna minn excessive deficit procedure u llum ninsabu fost l-aqwa ekonomiji fl-Ewropa.
169 05. Nagħtu prijorità lill-ħarsien tad-drittijiet li ċittadini 10. Insaħħu l-kunċett u politika ta’ Neighbours of Maltin u Għawdxin li jgħixu fir-Renju Unit the Neighbours billi nfittxu relazzjonijiet aktar akkwistaw tul is-snin. Bl-istess mod naħdmu mill-qrib fuq livell reġjonali bejn il-Mediterran u biex intaffu l-impatt fuq in-negozji Maltin li reġjuni oħra mhux biss fl-oqsma diplomatiċi u joperaw jew joffru s-servizzi tagħhom fir-Renju politiċi imma wkoll fuq livell ta’ popli bis-sehem Unit. tas-soċjetà ċivili.
06. Nassiguraw li l-istudenti Maltin u Għawdxin 11. Nagħtu u nsaħħu s-sehem u l-kontribut attiv jibqgħu jgawdu l-istess opportunitajiet ta’ studju tagħna fil-fora internazzjonali u reġjonali f’istituzzjonijiet fir-Renju Unit. bħall-Unjoni għall-Mediterran u l-Fondazzjoni Anna Lindh, bil-għan li nkomplu naħdmu biex 07. Nassiguraw ukoll li l-arranġamenti li għandha tingħeleb id-disparità socio-ekonomika u Malta mar-Renju Unit fil-qasam tas-saħħa kulturali li teżisti bejn il-Pajjiżi tal-Mediterran. għall-kura tal-pazjenti jibqgħu bla mittiefsa u potenzjalment msaħħa u mwessgħa. RELAZZJONIJIET B’SAĦĦITHOM MAL-COMMONWEALTH MALTA PROTAGONSTA FIL-MEDITERRAN 12. Malta laqgħet il-Pajjiżi tal-Commonwealth għat- tieni darba f’Novembru tal-2015. Irridu nkomplu 08. Insaħħu l-impenn favur it-tisħiħ tar-relazzjonijiet naħdmu, anke bħala Chair in Office, biex insaħħu diplomatiċi u bilaterali ma’ pajjiżi ġirien fil- r-rilevanza tal-Commonwealth bħala blokk Mediterran. Malta trid tkun xprun biex fil- politiku u ekonomiku fid-dinja. Mediterran ikollna l-paċi, anke għax huwa permezz tal-paċi biss li l-Mediterran jista’ jerġa’ 13. Insegwu b’impenn il-proġetti ta’ Centre of jiżviluppa bħala żona t’attività ekonomika. Excellence for Small States u t-Trade Financing Facility bħala proġetti li propju twieldu 09. Inkomplu nkunu attivi bħala pont ta’ paċi għal- f’CHOGM2015. Permezz ta Trade Financing Lvant Nofsani. Facility pajjiżi żgħar jingħataw faċilitajiet finanzjarji bħal-self b’rati tal-imgħax vantaggużi għall-iżvilupp tagħhom.
170 RELAZZJONIJIET MA’ MALTIN F’PAJJIŻI OĦRA PAJJIŻI F’REĠJUNI OĦRA 16. Inwessgħu u nsaħħu l-konsultazzjoni mal- 14. Malta għandha żżid l-isforzi biex inżidu komunitajiet Maltin barra minn Malta permezz l-viżibbilità u l-preżenza diplomatika fir-reġjuni tal-Kunsill għall-Maltin li jgħixu barra. Naraw kollha tad-dinja. Filwaqt li għandna nkomplu li f’dawn il-konsultazzjonijiet ninvolvu iżjed nassiguraw relazzjonijiet eċċellenti mal-pajjiżi liż-żgħażagħ u lit-tfal tal-emigranti, biex b’hekk tradizzjonalment ħbieb tagħna bħall-Istati Uniti, inkomplu nsaħħu r-rabtiet tradizzjonali mal- il-Kanada, ir-Russja, it-Turkija u ċ-Ċina, Malta ġenerazzjonijet ġodda. għandha tħares ukoll lil hinn, partikolarment lejn pajjizi Asjatiċi u anke lejn il-kontinent Afrikan.
DIPLOMAZIJA KUMMERĊJALI
15. Inkomplu nsaħħu r-relazzjonijiet ta’ Malta ma’ pajjiżi f’reġjuni oħra. Irridu nagħtu impetus ġdid lid-diplomazija mill-aspett kummerċjali u ekonomika billi nkunu attivi ħafna, inkluż f’fora internazzjonali importanti, favur l-attirazzjoni ta’ investiment lejn pajjiżna. Dan ikun ifisser ukoll li pajjizna jinvesti f’aktar preżenza fl-istituzzonjiet anke dawk taħt il-kappa tal-Ġnus Maqgħuda.
171 Ċentru Nazzjonali Laburista Triq Mile End, il-Ħamrun HMR 1717, Malta
T 00356 21 249 900 E [email protected] www.josephmuscat.com
MANIFEST ELETTORALI 2017
MANIFEST ELETTORALI 2017