Triple P Barendrecht Albrandswaard Ridderkerk

Een duurzaam perspectief op de regio Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk 2 Inhoudsopgave 4 5 6 6 7 8 9 43 23 24 24 25 28 30 32 34 35 38 40 41 17 10 10 11 15 16 16 ...... 3 ...... DUURZAAMHEID INLEIDING: ECOLOGISCHE BAR-REGIO. DUURZAAMHEID ECOLOGISCHE . CONCLUSIE WORKHOPS. DE . CONCLUSIES WORKSHOPS. DEELNEMERS INTERVIEWS EN . TRIPLE P MONITOR KENMERKEN EN BRONNEN . CONCLUSIE DUURZAAMHEID EN TRIPLE P . EN DUURZAAMHEID BAR-REGIO IS DE HOE DUURZAAM VRAAG: CENTRALE . TRIPLE P MONITOR DE LEESWIJZER. INLEIDING: SOCIALE DUURZAAMHEID . INLEIDING: SOCIALE DUURZAAMHEID BAR-REGIO . SOCIALE DUURZAAMHEID . CONCLUSIE . DUURZAAMHEID INLEIDING: ECONOMISCHE . BAR-REGIO DUURZAAMHEID ECONOMISCHE ...... 4.1 4.2 4.3 7.1 7.2 3.3 1.1 1.2 1.3 1.4 2.1 2.2 2.3 3.1 3.2

PLANET . . BIJ AAN DUURZAAMHEID WIE DRAAGT DE BALANS OPGEMAAKT. . VERDUURZAMING VOOR KANSEN INLEIDING . PEOPLE . PROFIT

4 5 6 7 I BIJLAGE II BIJLAGE . COLOFON

MANAGEMENT SUMMARY . SUMMARY MANAGEMENT 1 2

VOORWOORD . INHOUDSOPGAVE 3 VOORWOORD

Samen duurzaam ondernemen

Als Rabobank geloven wij in duurzame samenwerking. Onze visie is niet voor niets ‘Samen met klanten en lokale samenleving realiseren wij ambities’. Dit is ook de basis voor dit onderzoek Triple P in de gemeenten Barendrecht, Albrands- waard en Ridderkerk. Het is een duurzaam perspectief op de BAR-regio. Het onderzoek is uitgevoerd door de afdeling Kennis en Economisch Onderzoek van Rabobank Nederland.

Het samenbrengen van betrokken mensen en met elkaar bouwen aan de toekomst is geworteld in het gedachtegoed van de Rabobank. Vanuit onze coöperatieve grondslag willen we graag een bijdrage leveren aan de lokale gemeen- schap. Niet alleen met het coöperatief dividend en het sponsoren van projecten, maar vooral door samenwerking te bevorderen tussen partijen die invloed hebben in ons leefgebied. Wij zijn ervan overtuigd dat dit onderzoek bijdraagt aan een gezonde ontwikkeling van de BAR-regio. Met dit onderzoek willen wij aanknopingspunten bieden en gesprek- ken initiëren. Maar ook de gezamenlijkheid in beslissingen bevorderen die bijdragen aan het versterken van het woon-, werken leefklimaat in de BAR-regio.

Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Albranswaard P | Barendrecht Triple Graag bedanken wij iedereen die heeft meegewerkt aan de totstandkoming van dit rapport.

Deelnemers – aan interviews, workshops en discussies – hebben vanuit hun specifieke, lokale en regionale deskundig- heid en betrokkenheid een belangrijke bijdrage geleverd. Hun bijdrage heeft ons gesterkt in het idee dat een studie naar de economische duurzaamheid van de BAR-regio belangrijk is en bovendien dat het benodigde draagvlak voor duurzame ontwikkelingen in de regio aanwezig is.

Wij wensen u veel leesplezier en hopen dat het u (ook) inspireert om mee te denken over de leefbaarheid en economische vitaliteit van de regionale en lokale economie.

Namens de directie van de Rabobank Ridderkerk Midden-IJsselmonde,

René de Beer Perry Bogaard Directievoorzitter Directeur Bedrijven Voorwoord

4 Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Management Summary - - - - moeten moeten besteden aan het creëren van een dusdanig gunstig vestigingsklimaat dat het ook voor onderne onder nieuwe een gebied dit in om is interessant mers starten.neming te Ten aanzien van de ecologische kwaliteit zal de BAR- regio de ruimtelijke kaders van de verschillende func deze op zich en vastleggen moeten gebied het van ties manier duidelijk moeten positioneren binnen de regio Rijnmond. De keuzes die daarin worden gemaakt zul- weerspiege moeten BAR-regio de van identiteit de len middel door identiteit haar kanDaarnaast len. regio de van een regiomarketing sterker uitstralen en - commu niceren. Foto | Gemeente Ridderkerk | Gemeente Foto 5

------

De economische ontwikkeling van het gebied heeft de nodige met bedreigingen zich mee Het gebracht. is dus maar de vraag in hoeverre de BAR-regio zijn duur Binnen de sociale kwaliteit is aandacht nodig voor de leefbaarheid in de Deze regio. staat onder druk als ge Binnen de economische kwaliteit loopt de regio tegen ontwikkelinghet De aan. van groei zijn van grenzen de agrofoodcluster loopt gevaar door ruimtegebrek en congestie. Bovendien zal het cluster – om in de toe MANAGEMENT SUMMARY MANAGEMENT - (people) en bedrijfs biedt haar inwoners De BAR-regio leven (profit) een bovengemiddeld geving. duurzame In ecologisch om- opzicht (planet) biedt de regio juist geen duurzame omgeving. De bevolking en het bedrijfsleven leggen een hoge druk op de ecologische kwaliteit van het gebied. De BAR-regio is in de van loop de jaren steeds verder verstedelijkt waardoor er nu veel ruimte in gebruik is om te wonen, te werken en te recreëren. Dit maakt de BAR-regio tot een inte ressante woonomgeving. Maar de ontwikkeling van en bedrijventerreinen infrastructuur woningbouw, zijn de waarbij ruimte, ‘groene’ de van gegaan koste ten wel agrarische sector het onderspit heeft moeten delven. Dit terwijl de ecologische kwaliteit van de BAR-regio - met weinig tot geen natuur of cultuurhistorie - al niet hoog was. erg zame karakter in de toekomst zal behouden. In deze die geconstateerd knelpunten verschillende zijn studie dit karakter kunnen aantasten. Het rapport laat zien waar deze knelpunten zich bevinden, maar ook welke pakkenteneinde te aan deze om zijn mogelijkhedener toekomst de in ook BAR-regio de van duurzaamheid de kunnen garanderen. te volg van de beperkte sociale cohesie, vergrijzing en bevolkingskrimp. Bevolkingskrimp gaat over het alge meen samen met een afname van het draagvlak voor voorzieningen. Om het voorzieningenniveau en leefbaarheid op peil te houden de zal de toegang hiertoe georganiseerd. worden moeten zelf burgers door meer Een grotere maatschappelijke betrokkenheid en parti- - Boven bijdragen. hieraan kanbevolking de van cipatie dien zullen gemeenten het voorzieningenniveau voor de verschillende bevolkingsgroepen (zoals - jongeren huisvesting en op ouderenvoorzieningen) elkaar moe afstemmen. ten komst gezond te blijven – moeten blijven vernieuwen uitdaging grote een er ligt regio de Voor investeren. en om langs deze weg de huidige economische kracht van de regio in de toekomst te behouden. Naast het behoud van zal het de agrofoodcluster regio aandacht 1 | INLEIDING Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Albranswaard P | Barendrecht Triple

Foto | Gerard Vermaas 1.1 | Duurzaamheid en Triple P

De noodzaak van duurzaamheid Duurzaamheid in drieën: Triple P Dankzij zijn sterk toegenomen technologisch vernuft ‘Duurzaamheid’ heeft gaandeweg een bredere strek- kon de mens in de afgelopen decennia zijn natuurlij- king gekregen dan de oorspronkelijke, puur ecologi- ke leefomgeving steeds gemakkelijker ten eigen bate sche. Immers, de natuurlijke situatie van vóór de men- aanwenden. Het beslag op de beschikbare natuurlijke selijke beschaving als doel, zou voorbijgaan aan de hulpbronnen is daardoor zozeer toegenomen dat dit behoeften, noden en capaciteit van de moderne mens. de draagkracht van de aarde te boven dreigt te gaan. Naast ‘goed rentmeesterschap’ over onze natuurlijke In toenemende mate worden we, door uitputting van omgeving behelst duurzaamheid dan ook het ‘behoud natuurlijke hulpbronnen, milieuvervuiling en klimaat- van welvaart’ en ‘sociale samenhang en veiligheid’. De verandering, geconfronteerd met negatieve ‘externe sociale, economische en ecologische dimensie worden effecten’ van onze technologische en economische in het Engels doorgaans aangeduid als ‘Triple P’: ‘peo- ontwikkeling. Om te voorkomen dat de menselijke be- ple, profit, planet’. Met deze drie dimensies omvat het schaving hierdoor ten onder gaat, is de omslag naar begrip ‘duurzaamheid’ de menselijke samenleving in een ‘duurzame’ ontwikkeling nodig, waarbij geen spra- den breedte. ke is van uitputting en vervuiling van onze leefomgeving, zo leerden onder meer de rapporten van de Club van Rome (1970) en de Commissie Brundtland (1988). In de decennia die verstreken sinds het ontstaan van dit inzicht heeft het begrip ‘duurzaamheid’ zich lang- zaam maar zeker in het centrum van ons bewustzijn genesteld. 1 | Inleiding

6 1.2 | Centrale vraag: Hoe duurzaam is de BAR-regio Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk

Het werkgebied van Rabobank Ridderkerk Midden- ruimtelijk-ecologisch gebied staat onder druk van de IJsselmonde – de gemeenten Barendrecht, Albrands- omliggende regio. waard en Ridderkerk – maakt in sociaal, economisch, ruimtelijk en bestuurlijk opzicht deel uit van de groot- Bij de uitvoering van het onderzoek stond het volgen- stedelijke regio Rijnmond-Drechtsteden. De drie ge- de doel centraal: meenten zijn weliswaar sterk georiënteerd op en ver- weven met de grote steden in de omgeving – met Inzicht bieden in de duurzaamheid van Barendrecht, Al- name met Rotterdam – maar hebben daarnaast elk brandswaard en Ridderkerk in sociaal, economisch en hun eigen gezicht en vervullen elk hun eigen rol in ecologisch opzicht en in de mogelijkheden om de duur- de regio. De sociaal-economische ontwikkeling en de zaamheid van het gebied te versterken? ‘druk vanuit de grote steden in de omgeving’ zouden er wel eens toe kunnen leiden dat dit eigen gezicht van In onderstaande kaart staat het onderzoeksgebied Barendrecht, Albrandswaard, en Ridderkerk minder uit- weergegeven. Het gaat om de gemeenten Barend- gesproken wordt. Met andere woorden, de duurzaam- recht, Albrandswaard en Ridderkerk1 , hierna te noe- heid van de drie gemeenten op sociaal, economisch en men BAR-regio.

Figuur 1.1 Onderzoeksgebied

Bron: Rabobank 1 | Inleiding

1 Het onderzoeksgebied komt niet volledig overeen met het werkgebied van Rabobank Ridderkerk Midden-IJsselmonde. De kern Poortugaal (gemeenten Albrandswaard) behoort wel tot het onderzoeksgebied maar niet tot het werkgebied van Rabobank Ridderkerd Midden-IKsselmonde (wel Rabobank Rotterdam). De kern Heerjansdam (gemeente Zwijndrecht) behoort wel tot het werkgebied van Rabobank Ridderkerk Midden-IJsselmonde maar niet tot het onderzoeksgebied.

7 1.3 | De Triple P Monitor

Om de duurzaamheid van een regio te meten, heeft vloed op elkaar uit. Zo is economische duurzaamheid het regioteam van directoraat Kennis en Economisch afhankelijk van sociale kenmerken van een regio en Onderzoek (KEO) de Triple P Monitor ontwikkeld. Het vice versa. Denk daarbij aan het gebruik van arbeids- instrument onderscheidt de kwaliteit van de leefom- krachten (people) door het bedrijfsleven (profit) en het geving in een gebied in een sociaal, een economisch gebruik dat de bevolking (people) maakt van voorzie- en een ecologisch deel, oftewel People, Profit en Pla- ningen zoals winkels (profit). De aard en omvang van net. De duurzaamheid op deze drie dimensies wordt deze invloed komen tot uiting in de zogenaamde con- gemeten aan de hand van twaalf begrippen die op nectoren. Onderstaand schema geeft de dimensies en hun beurt zijn gebaseerd op 45 kenmerken. De drie bijbehorende begrippen weer. dimensies staan niet los van elkaar maar oefenen in-

Figuur 1.2 Triple P Monitor (dimensies en begrippen) People - samenleving

Samenstelling Sociale

Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Albranswaard P | Barendrecht Triple bevolking cohesie

Werk en Woon- voorzieningen omgeving

Pro t - bedrijfsleven Planet - natuur & landschap

Welvaarts- Arbeids- en Milieudruk Cultuur creatie afzetmarkt bevolking

Productie- Milieudruk Vernieuwing Natuur factor economie

Bron: Rabobank

In de Triple P Monitor krijgt een regio een score voor elk Hoewel in de praktijk iedereen een regio op een eigen kenmerk. De score voor een begrip is de gemiddelde manier beleeft en waarde toekent aan de kenmerken score van alle kenmerken binnen dat begrip. Vervol- van een regio, is in de Triple P Monitor een keuze ge- gens worden de scores van de begrippen gemiddeld maakt voor kenmerken waaraan op basis van een ‘ob- om de score voor de betreffende dimensie te bepalen. jectief’ gemiddelde een gelijk belang is toegekend en waarbij een afweging is gemaakt of ze positief dan wel De finale score voor de Triple P is het gemiddelde van negatief bijdragen aan de betreffende dimensie van de scores van de drie dimensies. Zo kun je in één oog- duurzaamheid. opslag zien in welk opzicht de regio duurzamer of juist minder duurzaam is dan de rest van Nederland. 1 | Inleiding

8 Berekening Triple P scores Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk

In de Triple P Monitor wordt duurzaamheid gemeten op basis van de scores van een regio op de onderliggende kenmerken. Bij ieder kenmerk hebben we gekeken of de betreffende score positief of negatief bijdraagt aan de betreffende dimensie van duurzaamheid. Het landelijke gemiddelde is voor ieder kenmerk op 1 vastgesteld. Ver- volgens kijken we in hoeverre het onderzoeksgebied boven of onder het landelijke gemiddelde scoort. Een score hoger dan 1 betekent dat het gebied op het betreffende kenmerk beter scoort dan landelijk en dus sterker bijdraagt aan de duurzaamheid van het gebied. Dit zijn de waardes die worden weergegeven in de grafieken. Een score hoger dan 1 wordt in de grafiek weergegeven als ‘gunstig’ en een score lager dan 1 als ‘ongunstig’. De scores zeggen dus niets over de absolute uitkomst van het betreffende kenmerk maar wel over de bijdrage van de uitkomst aan de duurzaamheid van het gebied.

1.4 | Leeswijzer

De volgende drie hoofdstukken (twee t/m vier) behan- economie. Hoofdstuk vijf benadert duurzaamheid van delen ieder één dimensie en gaan dus in op de sociale de andere kant, waarbij we aangeven in hoeverre de duurzaamheid (people), economische duurzaamheid drie dimensies bijdragen aan de duurzaamheid van het (profit) en de ecologische duurzaamheid (planet) van gebied. Zo beschouwd hoort het begrip ‘milieudruk de BAR-regio. Ieder hoofdstuk begint met een uitleg economie’ bij de dimensie Profit. van de wijze waarop de betreffende dimensie is sa- mengesteld. Iedere volgende paragraaf laat de scores Vervolgens wordt in hoofdstuk zes de balans opge- van de regio zien op de betreffende dimensie en on- maakt waarbij we laten zien waar de duurzaamheid derliggende begrippen. Bovendien worden in deze van de BAR-regio te wensen overlaat en waar de kan- paragrafen de resultaten van de aanvullende analyses sen liggen om dit in de toekomst te verbeteren. weergegeven. De drie hoofdstukken sluiten af met de conclusies ten aanzien van de duurzaamheid van het Ten slotte gaat hoofdstuk zeven in op de resultaten van gebied rondom de betreffende dimensie. de workshops en worden de concrete mogelijkheden geschetst om de duurzaamheid van de BAR-regio te De volgende drie hoofdstukken laten zien in hoe- vergroten. verre de drie dimensies duurzaamheid ondervinden. Zo bezien hoort het begrip ‘milieudruk economie’ bijvoorbeeld bij de dimensie Planet. De ecologische duurzaamheid ondervindt immers de gevolgen van de 1 | Inleiding

9 2 | PEOPLE

Sed ut perspiciatis unde omnis iste natus error sit voluptatem accusan- tium doloremque laudantium, to- tam rem aperiam, eaque ipsa quae ab illo inventore veritatis et quasi Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Albranswaard P | Barendrecht Triple architecto beatae vitae dicta sunt explicabo. Nemo enim ipsam voluptatem quia voluptas sit aspern.

Foto | Fotostudio G.J. Vlekke 2.1 | Inleiding: meer ‘zachte’ indicatoren die aangeven hoe de mens in het leven staat. Sociale cohesie geeft de mate van bin- sociale duurzaamheid ding tussen de individuen weer. Kenmerken van sociale cohesie, zoals het aandeel van de bevolking dat parti- Sociale duurzaamheid geeft aan cipeert in vrijwilligerswerk en de opkomst bij Tweede in hoeverre de regio beschikt Kamerverkiezingen, geven inzicht in de mate waarin over kenmerken die nodig zijn de inwoners betrokken zijn bij hun samenleving. Daar- om de samenleving in stand naast is de wijze waarop sociale interactie plaatsvindt te houden. Het zijn in de eer- van belang voor de sociale cohesie. Interactie kan im- ste plaats de samenstelling en mers gericht zijn op samenwerking en daarmee de de onderlinge verbondenheid samenleving versterken, maar ook op confrontatie en van de bevolking die bepalen daarmee de samenleving verzwakken. Daarom zijn ook in hoeverre onze samenleving in de huidige vorm kan het aandeel van protestpartijen in de verkiezingsuit- blijven voortbestaan. De sociale duurzaamheid van slag en de criminaliteit belangrijke indicatoren voor de een regio is echter ook afhankelijk van wat de ecolo- sociale cohesie in een gebied. gische en economische dimensies aan de inwoners te bieden hebben. Het bedrijfsleven vervult voor de inwoners van een gebied twee verschillende rollen. De economische di- Voor het eerste begrip – de bevolkingssamenstelling – mensie heeft daardoor op twee manieren invloed op kijken we naar een aantal ‘harde’ kenmerken van de be- de sociale duurzaamheid van een regio. In de eerste volking, namelijk het aantal bijstandsuitkeringen, het plaats voorzien bedrijven en instellingen in de behoef- opleidingsniveau, het aantal jongeren en de demogra- te aan producten en diensten op allerlei gebied. In dit fische dynamiek (bevolkingsgroei). Een samenleving kader is het aanbod van winkels en vrijetijdsvoorzie- die zorgt voor een volgende generatie en investeert in ningen - waarvan de bevolking in de regio gebruik kan opleiding is immers duurzamer dan een samenleving maken - van belang. Daarnaast biedt het bedrijfsleven die wordt gekenmerkt door sociale achterstanden of werkgelegenheid aan de beroepsbevolking. Daarvoor vergrijzing. is gekeken naar de gemiddelde bedrijfsomvang en de bereikbaarheid van arbeidsplaatsen in de regio. Deze Het begrip ‘sociale cohesie’ gaat in op de maatschappe- kenmerken zijn ondergebracht in het begrip ‘werk en

2 | People lijke samenhang in de regio. Hierbij gaat het om de wat voorzieningen’.

10 Voor de inwoners van een gebied is de ecologische di- Wat betreft de andere drie kenmerken heeft de BAR- mensie vooral van belang als woonomgeving. Inwoners regio een ‘gemiddelde’ bevolkingssamenstelling. Dat van een gebied gebruiken hun omgeving om te wonen wil zeggen dat het aandeel bijstandsuitkeringen op Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk en te recreëren. De beschikbaarheid van fysieke ruimte een gemiddeld niveau ligt (afhankelijkheid), de regio bepaalt de intensiteit van het ruimtegebruik (stedelijk- een gemiddeld aantal leerlingen in het voortgezet on- heid) en de aantrekkelijkheid van een woonomgeving derwijs heeft (VO) en een gemiddeld aantal jongeren wat onder andere tot uiting in de WOZ-waarde van een tot 25 jaar telt (jeugdigheid). woning. De WOZ-waarde geeft een indicatie van de fysieke kwaliteit van de woonomgeving. Deze vormen Figuur 2.2 Samenstelling bevolking dan ook de indicatoren voor de mate waarin de fysieke ruimte bijdraagt aan de sociale duurzaamheid van een regio.

2.2 | Sociale duurzaamheid BAR-regio

De BAR-regio vertoont een hoge sociale duurzaamheid. Dit komt niet zozeer voort uit de gunstige samenstelling of verbondenheid van de bevolking (sociale cohesie) maar uit het feit dat de regio aan haar bevolking een prettige woonomgeving te bieden heeft. Barend- Bron: Rabobank recht en Ridderkerk – als sterk stedelijke gemeenten in Foto | Godwin Falix het gebied – dragen hier het sterkst aan bij.

Figuur 2.1 Sociale duurzaamheid

Bron: Rabobank

Samenstelling bevolking: grote demografische dynamiek De bevolkingssamenstelling geeft de BAR-regio een duurzaam karakter. De regio heeft dit gunstige beeld te danken aan de bevolkingssamenstelling van de gemeenten Barendrecht en Albrandswaard, waar sprake is van een relatief grote demografische dynamiek, doordat de bevolkingsomvang hier sinds 2000 sterker is gegroeid dan landelijk. In Ridderkerk is de bevolking juist gekrompen. Ridderkerk draagt hiermee in negatieve zin bij aan de sociale duurzaamheid van de regio.

Tekstvak 1 biedt aanvullende informatie over de bevol- 2 | People kingsontwikkeling in de drie BAR-gemeenten.

11 Tekstvak 1 Bevolkingsontwikkeling in de BAR-regio

Barendrecht, Albrandswaard en Ridderkerk vertoon- in de jaren zestig en zeventig werd gedomineerd door den in het afgelopen decennium een sterk verschil- jonge gezinnen, is nu, veertig jaar later, sterk vergrijsd. lende ontwikkeling van de bevolking. Barendrecht en De gemeente vertoont daardoor een sterfteoverschot Albrandswaard vertoonden een zeer sterke groei van en heeft bovendien per saldo te maken met een uit- de bevolkingsomvang dankzij de ontwikkeling van de stroom van inwoners. Vooral jongvolwassenen keren Vinex-locaties ‘Carnisselande’ en ‘Portland’. Samen met de gemeente, omwille van studie, werk of relatievor- het ten noorden van Rotterdam gelegen Lansinger- ming, de rug toe. land vormen deze gemeenten de jongste uit de reeks van kernen die sinds de jaren zestig zijn ontwikkeld om Deze situatie zal in de komende jaren nauwelijks verde uitstroom van inwoners uit Rotterdam op te van- anderen, waardoor de ‘grijze druk’ in Ridderkerk in de gen. komende jaren sterk zal toenemen. Dat betekent dat het aandeel 65-plussers ten opzichte van de potentiële Decennia geleden vervulde Ridderkerk ook die rol, beroepsbevolking groeit, van 20 procent in 2009 tot maar sinds de jaren zeventig is er weinig meer ge- naar verwachting 27 procent in 2020. Landelijk zal dan bouwd. Daardoor kwam de bevolkingsgroei hier tot ongeveer een vijfde van de bevolking uit 65-plussers stilstand en sinds het begin van deze eeuw is zelfs spra- bestaan en in Albrandswaard en Barendrecht slechts

Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Albranswaard P | Barendrecht Triple ke van daling van de bevolkingsomvang. ‘Gezinsvor- 17 procent. (bron: Economische schets Albrandswaard, mers’ richten zich op de nieuwe generatie satellietste- Barendrecht en Ridderkerk, 2008) den van Rotterdam. De bevolking van Ridderkerk, die

Bevolkingsontwikkeling BAR-regio‘00-‘09 Ontwikkeling aandeel 65-plussers BAR-regio ‘00-‘20

De gemeente Ridderkerk neemt ten aanzien van de nu het doel zijn voor de jongvolwassenen en gezinnen vergrijzing en de bevolkingskrimp een ambivalente in de regio. Ook de gemeente Barendrecht geeft aan houding in. Aan de ene kant streeft de gemeente naar te investeren in het bouwen van voldoende senioren- vergroting van het aanbod van levensloopbestendige woningen. Daarnaast voorziet ook deze gemeente dat woningen en zorgwoningen, om zo tegemoet te ko- haar bevolking op den duur zal gaan vergrijzen. Ba- men aan de toekomstige woonwensen van haar be- rendrecht wil daarom ook betaalbare woningen laten volking. Aan de andere kant probeert de gemeente ontwikkelen om jongeren te behouden.2 Albrands- Ridderkerk de vergrijzing en de krimp een halt toe te waard wil naast binnenstedelijke productie bouwen in roepen door ontwikkeling van woningen voor starters, de nieuwe uitleglocaties Essendael en Portland3. Rid- doorstromers en gezinnen te stimuleren. Daarmee stelt derkerk wil juist niet meer bouwen op uitleglocaties, Ridderkerk zich concurrerend op ten opzichte van Ba- maar inzetten op kwaliteitsverbetering van het be- rendrecht en Albrandswaard, die met hun Vinex-wijken staand stedelijk gebied.4

2 Bron: Barendrecht investeert in ontmoeting. Gemeente Barendrecht, 2008. 3 Bron: Woonvisie 2009-2013. Gemeente Albrandswaard, 2009. 4 Bron: Ridderkerk Woningbouwstrategie. Gemeente Ridderkerk, 2010. 2 | People

12 Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk 2 | People - - 5 demografische ontwikkeling worden bezien. De demo De bezien. worden ontwikkeling demografische maatschappelijke beperkte Sociale cohesie: participatie De sociale cohesie in de regio is gemiddeld. Voor het vaststellen van het niveau van sociale cohesie kijken we naar het aandeel van de bevolking dat participeert in vrijwilligerswerk (maatschappelijke participatie), de opkomst bij Tweede Kamerverkiezingen (betrokkenheid), het aandeel van protestpartijen in zingsuitslag de (consensus) verkie- en het aantal misdrijven in een gebied (criminaliteit). grafischeontwikkeling wordt op haar beurt bepaald door de economische ontwikkeling, met name door de ontwikkeling van de werkgelegenheid. Zowel qua economische als qua demografische ontwikkelingver toont Rijnmond een minder dynamisch karakter dan de Noordvleugel van de Randstad. De structuur van zijn Rijnmond in vestigingsklimaat het en economie de daar debet aan en laten zich niet gemakkelijk en snel beïnvloeden. Rijnmond als geheel moet er daarom in de komende jaren rekening mee houden dat er een einde komt aan de bevolkingsgroei. Voor de gemeenten in de regio, zoals Barendrecht, Ridderkerk en - Al brandswaard, houdt dit in dat zij voor hun bouwplan- vissen’. vijver kleiner wordende ‘dezelfde, nen in 13 - - Bron: Demografisch krimp: de nieuwe realiteit. realiteit. Rabobank, Demografisch Bron: krimp: 2010. de nieuwe Tekstvak 2 Zorg- en woonvoorzieningen 65-plussers en woonvoorzieningen 2 Zorg- Tekstvak 5 Barendrecht, Barendrecht, Ridderkerk en Albrandswaard staan niet op zichzelf, maar maken deel uit van de regionale wo ningmarkt ningmarkt in het zuiden van Zuid-Holland. Het ningbouwprogramma wo- voor de komende jaren in de BAR-regio moet daarom in het kader van de regionale Hoewel Hoewel met name in Ridderkerk de vergrijzing in - vol le gang is, loopt het aanbod van zorgwoningen in de BAR-regio ver achter op het landelijk gemiddelde. Na decennia waarin de woningvoorraad in het sterk in omvang gebied toenam, zou de nadruk van het wo Foto | Richard van Hoek Foto ningbouwbeleid in de komende jaren daarom moeten liggen op de - kwalitatieve – aanpassing van de voor- de bewoners. van aan de wensen raad Wat opvalt, is dat de bevolking van de BAR-regio rela- bevolking gebruik kan maken niet optimaal. Vooral het tief weinig aan vrijwilligerswerk doet en hiermee dus aanbod in Barendrecht laat te wensen over. Vanuit deze minder participeert in maatschappelijke activiteiten gemeente vloeit in de detailhandel dan ook veel koop- dan de gemiddelde Nederlander. Met name Barend- kracht af naar Rotterdam. Hoewel het winkelaanbod in recht blijft hierin achter. Maar ook in Albrandswaard is de BAR-regio (dankzij Ridderkerk) per saldo redelijk op de maatschappelijke participatie beperkt terwijl deze peil is, laat het aanbod van vrijetijdsvoorzieningen (ho- over het algemeen juist hoog is in dergelijke weinig ste- reca, sport, cultuur, recreatie) in alle drie gemeenten te delijke gemeenten. Het aantal misdrijven (criminaliteit) wensen over. Voor deze voorzieningen zijn de inwoners ligt op het landelijke gemiddelde. Ook de verkiezings- van de BAR-regio dus aangewezen op omliggende ste- opkomst (betrokkenheid) en het aandeel stemmen op den. Het winkelaanbod zal met de centrum-ontwikke- protestpartijen (consensus) bij Tweede Kamerverkie- lingen in Rhoon en Barendrecht in de toekomst verbe- zingen liggen in de regio rond het landelijke gemid- teren (zie tekstvak 6).

delde. De drie gemeenten laten in dit opzicht hetzelfde Figuur 2.4 Werk en voorzieningen beeld zien.

Figuur 2.3 Sociale cohesie Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Albranswaard P | Barendrecht Triple

Bron: Rabobank

De meeste voorzieningen hebben te maken met schaalvergroting, hetzij onder invloed van concurren- Bron: Rabobank tie, zoals voor winkels het geval is, hetzij als gevolg Werk en voorzieningen: een aantrekkelijke van budgettaire beperkingen, zoals voor onderwijs en woon-werkregio zorg. Schaalvergroting houdt in dat een voorziening De BAR-regio scoort hoog op het begrip ‘werk en voor- een groter aantal klanten – draagvlak - nodig heeft zieningen’ omdat het een aantrekkelijke woon-werkre- dan voorheen om kostendekkend te kunnen worden gio is. De score is vastgesteld door te kijken naar het aangeboden. Anders gesteld, schaalvergroting leidt aanbod van consumentenvoorzieningen (winkels en ertoe dat – gegeven de bevolkingsomvang - het aan- vrijetijdsvoorzieningen) en de mate waarin het bedrijfs- tal voorzieningen in een gebied afneemt. Demografi- leven werkgelegenheid biedt (de gemiddelde bedrijfs- sche krimp versterkt de aantasting van het draagvlak omvang en de bereikbaarheid van arbeidsplaatsen). voor voorzieningen. De demografische ontwikkeling De BAR-regio dankt haar hoge score in de eerste plaats die Rijnmond in de komende jaren zal gaan doorma- aan de hoeveelheid banen binnen goed bereikbare af- ken, biedt daardoor nauwelijks mogelijkheden voor stand (< 45 minuten reistijd). De regio Rijnmond biedt uitbreiding van het voorzieningenaanbod in de regio. veel werkgelegenheid. Voor werknemers kan het aan- De Rijnmond is daarmee een verdringingsmarkt. Uit- trekkelijk zijn om in de BAR-regio te wonen en elders breiding van het aanbod in de ene gemeente gaat ten binnen de regio Rijnmond te werken. Bijna 60 procent koste van het draagvlak voor voorzieningen in de an- van de werkzame beroepsbevolking in de BAR-regio dere gemeente. heeft dan ook een baan elders in de regio Rijnmond. Ruim een derde werkt in de eigen gemeente of in een Bovendien kan als gevolg van de vergrijzing een sterke van de twee andere BAR-gemeenten.6 De BAR-regio verandering optreden in het consumptiepatroon in heeft zelf dan ook het nodige te bieden qua werkgele- zo’n krimpende regio. Ondernemers moeten niet alleen genheid. De gemiddelde omvang van de bedrijven in rekening houden met daling van het aantal consumen- de BAR-regio (aantal banen per bedrijf) is groot. ten, maar vooral ook met wijzigingen in de vraag. Waar voorzieningen door institutionele aanbieders niet lan- Hoewel het aanbod van werkgelegenheid in het ge- ger worden aangeboden, moet de bevolking de toe- bied gunstig is, is het voorzieningenniveau waarvan de gang tot deze voorzieningen zelf organiseren. Dankzij

2 | People 6 Bron: CBS, 2005.

14 het wijd verspreide autobezit, de opmars van internet Figuur 2.5 Woonomgeving en – in de steden – het openbaar vervoer, slagen de meeste mensen er wel in om de door hen gewenste voorziening te bereiken. Groepen met een kwetsbare positie, zoals jongeren, ouderen, mensen met een han- Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk dicap en mensen met een laag inkomen, zijn echter veel minder mobiel. Voor hen is - eigen - burgeriniti- atief dan ook de enige mogelijkheid om toegang tot voorzieningen te houden en daardoor de leefbaarheid in hun krimpende regio op peil te houden. Ook vanuit dit perspectief is een grotere maatschappelijke betrokkenheid en participatie van de bevolking in de BAR- regio dus van groot belang!7 Bron: Rabobank Woonomgeving: veel ruimte om te wonen en recreëren 2.3 | Conclusie De BAR-regio biedt haar bevolking een zeer gunstige woonomgeving. Voor de bevolking is veel ruimte aan- De BAR-regio biedt een duurzame omgeving voor haar wezig om te wonen en te recreëren. Vooral Ridderkerk inwoners. Het duurzame karakter van de regio komt en Barendrecht hebben hun inwoners in dit opzicht niet zozeer voort uit de kenmerken van de bevolking veel te bieden. Daarnaast kan de bevolking profiteren zelf - bevolkingssamenstelling en sociale cohesie - als van het stedelijke karakter van deze twee gemeenten wel van economische en ecologische kenmerken van en de voorzieningen die daarbij horen. het gebied, waarvan de bevolking kan profiteren. Van- uit economische perspectief biedt de BAR-regio haar Hoewel Ridderkerk en Barendrecht in absolute zin het inwoners veel werk en voorzieningen. Vanuit ecolo- meest te bieden hebben, doet juist Albrandswaard - gisch perspectief kan de bevolking gebruik maken van als weinig stedelijke gemeente - het in dit opzicht ook de gunstige woonomgeving vanwege de grote hoe- opvallend goed. In Nederland is de woonomgeving in veelheid ruimte die er in gebruik is om te wonen en te weinig stedelijke gemeenten over het algemeen min- re-creëren. der duurzaam dan het landelijke gemiddelde. Zoals uit de grafiek blijkt is dit in Albrandswaard zeker niet Aandacht is nodig voor de sociale cohesie in het ge- het geval. Hoewel Albrandswaard officieel als weinig bied als geheel en voor de vergrijzing en bevolkings- stedelijke gemeente te boek staat, vertoont deze ge- krimp in Ridderkerk. Bevolkingskrimp gaat over het meente opvallend veel stedelijke kenmerken waarvan algemeen samen met een afname van het draagvlak de bevolking in de gemeente kan profiteren. Op alle voor voorzieningen. Om het voorzieningenniveau kenmerken binnen het begrip woonomgeving scoort en de leefbaarheid op peil te houden zal de toegang Albrandswaard hoger dan het gemiddelde in weinig hiertoe meer door burgers zelf georganiseerd moeten stedelijke gemeenten. In de gemeente is relatief veel worden. Een grotere maatschappelijke betrokkenheid ruimte in gebruik om te wonen en te recreëren, de en participatie van de bevolking (sociale cohesie) kan gemiddelde WOZ-waarde ligt relatief hoog en de ge- hieraan bijdragen. Hetzelfde geldt voor het in stand 8 meente heeft een bovengemiddeld stedelijk karakter. houden van vrijetijdsvoorzieningen (zoals sport en cultuur) waarvan het aanbod in de regio op dit moment De grote hoeveelheid ruimte voor recreatie wordt be- beperkt is. Ook hieraan kan een grotere participatie vestigd in tekstvak 7, waarin het ruimtegebruik in de van de inwoners een positieve bijdrage leveren. Veel BAR-regio staat weergegeven. In Nederland als geheel van deze voorzieningen zijn afhankelijk van de inzet 9 staat 2,3 procent van de ruimte als recreatiegrond van vrijwilligers. Door de maatschappelijke betrokken- te boek. In de BAR-regio is dit maar liefst 7,8 procent. heid en participatie te vergroten zal ook de haalbaar- Daarnaast zijn er in de omliggende regio veel recrea- heid van dergelijke voorzieningen worden vergroot. tiemogelijkheden zoals rondom de Oude Maas, Heer- jansdam en de Hoeksche Waard.

7 Bron: Demografisch krimp: de nieuwe realiteit. Rabobank, 2010. 2 | People 8 De mate van stedelijkheid is vastgesteld op basis van de omgevingsadressendichtheid (OAD). Dit is het gemiddeld aantal adressen per vierkante kilometer binnen een cirkel van een buurt, wijk of gemeente met een straal van één kilometer. De OAD beoogt de mate van concentratie van menselijke activiteiten (wonen, werken, school gaan, winkelen, uitgaan et cetera) weer te geven. (bron: CBS) 9 park en plantsoen, sportterrein, volkstuin, dagrecreatief terrein, verblijfsrecreatie

15 3 | PROFIT

Foto | Gemeente Ridderkerk 3.1 | Inleiding: economische duur- vendheid een indruk van de mate waarin het bedrijfsleven is voorbereid op de toekomst. Daarnaast duidt een zaamheid goede solvabiliteit erop dat een onderneming over een buffer beschikt waarmee zij onverwachte tegenvallers Bij de economische duurzaam- kan opvangen. Voor het voortbestaan van de economie heid van een gebied gaat het in de toekomst speelt ten slotte de werkgelegenheids- om de vraag of de regio over creatie door ondernemingen een rol. Daarom is ook de kenmerken beschikt die er- het tempo van de werkgelegenheidsgroei van belang voor zorgen dat de welvaart in voor de duurzaamheid van de economie. stand gehouden kan worden. Het bedrijfsleven in het gebied Het begrip ‘vernieuwing’ geeft de mate weer waarin is de belangrijkste drager van de het bedrijfsleven zich aanpast aan de voortdurend economische duurzaamheid en draagt hieraan bij door veranderende omstandigheden. Dit ‘fit’ zijn van het welvaartscreatie en economische vernieuwing. Maar bedrijfsleven uit zich in het algemeen in investerin- economische duurzaamheid is ook afhankelijk van de gen. Investeren staat immers gelijk aan het uitstellen bevolking als afzet- en arbeidsmarkt (sociale dimensie) van het uitkeren van bedrijfsopbrengsten ten behoeve en de mogelijkheden die de fysieke ruimte biedt voor van toekomstige opbrengsten. In het bijzonder vinden het ontplooien van economische activiteiten (ecologi- investeringen plaats in activiteiten die op speur- en sche dimensie). ontwikkelingswerk zijn gericht. Daarnaast is ook de creatie van een geheel nieuwe onderneming een vorm Het eerste begrip – welvaartscreatie - bestaat uit een van vernieuwing. Indicatoren voor ‘vernieuwing’ zijn aantal bedrijfseconomische indicatoren. Een gezond daarom het aandeel van speur- en ontwikkelingsacti- bedrijfsleven is immers productief, zodat het welvaart viteiten in de werkgelegenheid, het aantal starters ten tot stand brengt en kan investeren in producten en ac- opzichte van de omvang van de beroepsbevolking, de tiviteiten die in de toekomst tot welvaart kunnen leiden omvang van investeringen ten opzichte van de toege- en het ‘vlees op de botten’ heeft voor mindere tijden. voegde waarde10 (investeringsratio) en het saldo van Daarom geven de arbeidsproductiviteit en de winstge- vestiging/oprichting en vertrek van bedrijven.

10 Loonkosten + afschrijvingen + financiële lasten + bedrijfsresultaat (= bruto winst – diensten van derden) 3 | Profit

16 Economische duurzaamheid is ook afhankelijk van de ductiviteit, rendement op het eigen vermogen (REV) bevolkingsamenstelling in een regio (sociale dimensie). en de solvabiliteit van het bedrijfsleven. Hiermee wordt

In de eerste plaats vormt de bevolking in een gebied uitdrukking gegeven aan de mate waarin het bedrijfs- Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk de afzetmarkt voor het regionale bedrijfsleven. Naar- leven gezond is en over een buffer voor toekomstige mate de koopkracht van de inwoners groter is, spelen ontwikkelingen beschikt. Daarnaast kijken we naar de zij een grotere rol als afzetmarkt. Daarnaast voorziet de economische dynamiek die wordt uitgedrukt in werk- bevolking in arbeidskrachten die voor economische ac- gelegenheidsgroei. tiviteiten noodzakelijk zijn. Voor de rol die een gebied speelt als arbeidsmarkt zijn de bereikbaarheid van de Het bedrijfsleven in de BAR-regio creëert een hoge beroepsbevolking en de arbeidsparticipatie in de regio welvaart en draagt daarmee gunstig bij aan de econo- belangrijke kenmerken. mische duurzaamheid van het gebied. Op alle bedrijfseconomische kenmerken scoort de BAR-regio beter Ten slotte is economische duurzaamheid afhankelijk dan het totale Nederlandse bedrijfsleven. De gemeen- van de mate waarin een regio ruimte biedt voor eco- te Albrandswaard levert een belangrijke bijdrage aan nomische activiteiten (ecologische dimensie). In dit deze hoge welvaartscreatie. Het bedrijfsleven in Al- verband is de ruimte die het bedrijfsleven en de agra- brandswaard, maar ook in Barendrecht, realiseert een rische sector in beslag nemen relevant. Daarnaast heb- hoge rentabiliteit op het eigen vermogen (REV). ben bedrijven infrastructuur nodig voor transport en Figuur 3.2 Welvaartscreatie bereikbaarheid voor werknemers, klanten en toeleve- ranciers. Hiervoor kijken we naar de oppervlakte spoor- en hoofdwegen. De beschikbaarheid van fysieke ruimte bepaalt ook de waarde van het zakelijk onroerend goed in een regio.

3.2 | Economische duurzaamheid BAR-regio

De BAR-regio vertoont een hoge economische duurzaamheid. In de eerste plaats zorgt het bedrijfsleven voor een hoge welvaartscreatie. Daarnaast profiteert Bron: Rabobank het bedrijfsleven van wat de ecologische kwaliteit als Overigens is de aard van de economie – de economi- productiefactor te bieden heeft. Bovendien vaart het sche structuur – van grote invloed op de welvaartscre- bedrijfsleven wel bij de gunstige kenmerken van de re- atie door het bedrijfsleven. Het rendement op het ge- gio als afzet- en arbeidsmarkt. ïnvesteerde eigen vermogen, de arbeidsproductiviteit Figuur 3.1 Economische duurzaamheid en de solvabiliteit variëren niet alleen voor individuele ondernemingen, maar ook per type activiteit.

Zo is de arbeidsproductiviteit doorgaans hoog in ka- pitaalintensieve sectoren, zoals de industrie. In Rid- derkerk is het dan ook de industrie die de relatief hoge ar-beidsproductiviteit in de gemeente bepaalt. In Rid- derkerk bevindt zich de meeste industriële werkgelegenheid van de BAR-regio. Bovendien realiseert deze sector hier ook nog eens een beduidend hogere arbeidsproductiviteit dan gebruikelijk is in deze sector. Dit kan te maken hebben met het type industrie dat er

Bron: Rabobank is gevestigd.

Welvaartscreatie: gezond bedrijfsleven De meest opvallende score is de rentabiliteit op het

De score voor welvaartscreatie worden bepaald door eigen vermogen dat het bedrijfsleven in Albrands- 3 | Profit de drie bedrijfseconomische variabelen: arbeidspro- waard realiseert. De gezondheidszorg realiseert over

17 het algemeen een hoge REV. Deze sector vormt een Albrandswaard ook nog eens ruim boven het landelijke belangrijk onderdeel van de economische structuur gemiddelde van deze sector te liggen. Behalve de ge- van de gemeente Albrandswaard en is dan ook sterk zondheidszorg realiseert de handelssector (groot- en bepalend voor de economische prestaties van deze detailhandel) in Albrandswaard een relatief hoge ren- gemeente. Bovendien blijkt de REV in de zorgsector in tabiliteit op het eigen vermogen.

Tekstvak 3 Economische structuur BAR-regio

Nog altijd vormt het omvangrijke haven- en industriegebied hét kenmerk van de regio Rijnmond. Mainport Rotterdam vormt een belangrijke toegangspoort tot Noordwest-Europa en vervult daarmee een sleutelrol binnen en buiten de regio. Niet alleen werken er duizenden mensen in de haven, een veelvoud hiervan werkt in afgeleide bedrijvigheid. De havengebonden en transportgeoriënteerde bedrijvigheid richt zich vanouds op vestigingsgebieden in het zuiden van de Rotterdamse agglomeratie.

Sectorstructuur (banen 2009)

Overig Overige dienstverlening Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Albranswaard P | Barendrecht Triple Zorgsector Onderwijs Openbaarbestuur Overige zak.dienstverlening Advies & Onderzoek sector Financiele instellingen Informatie en communicatie Horeca en vrijetijd Vervoer en opslag Groothandel Detailhandel Bouwnijverheid Industrie

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

BAR Ridderkerk Albrandswaard Barendrecht Nederland

We zien dat zowel in Barendrecht als Ridderkerk de groothandel sterk is vertegenwoordigd. De gemeente Albrands- waard heeft een sterke transportsector: bijna 30 procent van de banen behoort tot deze sector (5 procent landelijk). Deze activiteiten passen goed in het regionale karakter en getuigen van gemeentelijke complementariteit. De aanwezigheid van één van de grootste agf-clusters in Europa (met onder meer The Greenery) is van groot belang voor de ontwikkeling van de economie van de regio. Producten van binnen en buiten Europa worden hier verhandeld en doorvervoerd naar bestemmingen elders in Europa. De werkgelegenheid die dit cluster levert, vinden we terug in de sectorstructuur van de drie gemeenten.

Vernieuwing: dynamiek van buiten Bij economische vernieuwing gaat het om de mate ontwikkeling, de investeringsratio, het aantal startende waarin het bedrijfsleven inspeelt op de voortdurend ondernemingen en het vestigingssaldo. De economi- veranderende omstandigheden in zijn omgeving. Hier- sche vernieuwing in de BAR-regio ligt rond het Neder- voor kijken we naar het aantal banen in onderzoek en landse gemiddelde. 3 | Profit

18 Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk 3 | Profit ------De afzet van groente en fruit verloopt voor een be een voor verloopt fruit en groente van afzet De land eindigt 86% van de groenten uiteindelijk in het schap van het grootwinkelbedrijf. Dit aandeel groeit nog steeds. De concurrentiestrijd in de re tail zet de brutomarges van de groothandel onder druk. In de retail gaat de schaalvergroting en - interna tionalisatie door. De supermarktketens groei-en zo snel dat de rest van de keten mee moet doen, willen zij de supermarktketens kunnen blijven be voorraden. De concentratie aan de kant van ver De leveranciers. minder steeds vergt afnemers de wachting is dan ook dat dit een verdere sanering zal hebben. gevolg tot leveranciers het aantal van handela- en producenten tussen verhoudingen De - Verschillen zijn ren in korterelatief tijd veranderd. de exporteurs hebben relaties met - producenten zo om opgebouwd telersverenigingen en groepen producten. voldoende zijn van te verzekerd De tijd tussen bestellen en leveren wordt steeds korter. Dit vereist een grote mate van flexibiliteit en organisatie. De consument kiest in - toenemen gemak.en variatie Hij verwacht vers, voor mate de product. ‘veilig’ en ook een gezond langrijk langrijk deel via het supermarktkanaal. In Neder De voor de BAR-regio zo belangrijke agf-groothandel is agf-groothandel belangrijke zo BAR-regio de voor De aan een aantal trends onderhevig die invloed hebben ontwikkeling- De bedrijfskolom. de) in (bedrijven de op en in de sector worden grotendeels bepaald door de de supermarkten. van ‘macht’ • • • rechtstreek meer jaren afgelopen de er zijn Bovendien • se contacten tussen de groothandel en de exporteurs enerzijds en telers en telersverenigingen anderzijds ontstaan. Het grootwinkelbedrijf kiest voor ketenverkorting, voedselveiligheid en nadrukkelijk vergroting van de efficiency van de logistiek en distributie. Bij de afzet van groenten naar de EU-landen blijft deze ont Handels- belangrijk. erg jaren komende de in wikkeling de in zich zij hoe beraden moeten zich zullen bedrijven toekomst kunnen verzekeren van producten en meer waarde kunnen bieden in de keten. Partijen die enkel kostenverhogend in de keten zijn, zullen t.z.t. worden kwaliteits - en teelt- vergaande de Gezien geëlimineerd. garanties hebben Nederlandse groenten en fruit kansen met noviteiten op bestaande en nieuwe markten. De exportkansen voor het standaard product op staan bestaande markten onder druk door opkomst van lokale productie of productie uit direct omringende landen. Door uitbreiding van de EU is de geografische productie- van spreiding voor en afzetgebieden Tekstvak 4 Trends en vooruitzichten agf-groothandel en vooruitzichten Trends 4 Tekstvak 19 - - - - Bron: RabobankBron: Figuur 3.3 Vernieuwing 3.3 Figuur Ten Ten slotte telt de regio relatief weinig banen die - vol ledig gericht zijn op onderzoek en ontwikkeling. In de BAR-regio zijn de kennisintensieve sectoren zoals de (ken-nisintensieve) industrie dan ook niet sterk ver Hoewel Hoewel de dus regio een trekkrachtgrote heeft op be Bovendien is er in Barendrecht en Ridderkerk sprake van een relatief lage investeringsratio. belang grote het vanwege hoog wel juist In deze is waard - Albrands van de logistieke die sector, ook landelijk een hoge in- Ridderkerk en Barendrecht Inrealiseert. vesteringsratio waarin sector een vertegenwoordigd: sterk handel de is gemiddeld een stuk lager liggen. de investeringsratio Per saldo is het vooral Ridderkerk dat zich kenmerkt door een ‘fit’weinig bedrijfsleven.Stedelijke gemeenten scoren op dit begrip over het algemeen goed ter leverd aan dit positieve vestigingssaldo. positieve aan dit leverd staande bedrijven (die zich in het gebied vestigingen) worden in de BAR-regio relatief weinig nieuwe bedrijven gestart, wat ongunstig is voor de verjonging van het bedrijfsleven. Dit heeft te maken met de - economi deel belangrijk een voor die regio de van structuur sche gevormd door sectoren wordt waarin - het niet eenvou zetten. bedrijfdig is om een nieuw te op tegenwoordigd. De BAR-regio is vooral sterk in de op handel gerichte bedrijvigheid zoals groothandel en logistiek. Voor een beschrijving van de economische 3. tekstvak zie structuur de BAR-regio van wijl Ridderkerk zich onder het Nederlandse gemiddelde bevindt. De regio heeft tussen 1996 en 2006 een gunstig - vesti gingssaldo laten zien. Dit betekent dat zich hier meer bedrijven hebben dan gevestigd er zijn vertrokken. De gemeente Barendrecht heeft de grootste bijdrage ge vervolg Tekstvak 4 Trends en vooruitzichten agf-groothandel

verse groenten en fruit groter. Diegenen die de grootwinkelbedrijven 12 maanden per jaar met een breed assortiment tegen een gunstige prijs-kwaliteitverhouding kunnen beleveren, genieten een voorkeurspositie.

Op termijn zal ook toegevoegde waarde weer in belang toenemen. Producten en/of concepten die iets toevoe- gen krijgen weer meer ruimte. Door concentratie is het mogelijk de internationale inkoopcombinaties te blijven bedienen. Ondanks focus op kostprijs, wint de attractiestrategie terrein. Ontwikkelingen gericht op vernieuwing, gezondheid, verrassing, emotie en beleving hebben toekomst. Dit op het gebied van het product, maar ook ver- pakking en dienstverlening. Door verbreding en vernieuwing van het assortiment zal het aandeel van voorver- pakte en verwerkte verse groenten en fruit toenemen. Omzet van de Nederlandse groenteverwerkingsbedrijven van verse groenten en vers fruit blijft in Nederland toenemen. Export van vers verwerkte producten blijft uit oogpunt van kwaliteit moeilijk maar neemt wel toe. Meedenken en invullen van winkelconcepten biedt nieuwe mogelijkheden. (bron: Branche Informatie Rabobank)

Gunstige afzet- en arbeidsmarkt voor het bedrijfsleven tot een interessante afzetmarkt. Voor het begrip ‘afzet- en arbeidsmarkt’ kijken we naar Wel ligt de werkloosheid in de regio op een relatief het inkomensniveau van de bevolking (koopkracht) hoog niveau (zie tekstvak 5).

Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Albranswaard P | Barendrecht Triple als afzetmarkt en, als kenmerken van de arbeidsmarkt, Figuur 3.5 Afzet- en arbeidsmarkt naar de arbeidsparticipatie van de bevolking en de aanwezige beroepsbevolking binnen bereikbare afstand.

De BAR-regio biedt een gunstige afzet- en arbeidsmarkt. In onderstaande figuur zien we dat de regio deze positieve score vooral dankt aan de nabijheid van een grote beroepsbevolking (binnen 45 minuten reistijd). Door de gunstige ligging binnen de regio Rijnmond kan het bedrijfsleven in de BAR-regio een beroep doen op een groot achterland met potentiële werknemers. Daarnaast heeft de bevolking van de BAR-regio een koopkracht die iets boven het landelijke gemiddelde ligt. Koopkrachtige consumenten maken het gebied Bron: Rabobank

Tekstvak 5 Werkloosheid BAR-regio11

De werkloosheid in de BAR-regio ligt al jaren boven het Werkloosheidspercentage (2004 t/m 2008) landelijke gemiddelde. Het zijn de gemeenten Baren- drecht en Ridderkerk die hiervoor verantwoordelijk zijn. De werkloosheid is het hoogst in Ridderkerk. Ook de werkloosheid specifiek onder de jeugd is hoog in de BAR-regio. Ook dit geldt voornamelijk voor Barendrecht en Ridderkerk. De jeugdwerkloosheid is het hoogst in Barend-recht. (Bron: CBS, bewerking Abf)

11 De werkloosheidscijfers in het tekstvak zijn afkomstig uit de Enquête Beroepsbevolking (EBB) van het CBS en bewerkt door Abf. Deze bron rapporteert de werkloze beroepsbevolking (vastgesteld op basis van een enquête) en deelt deze door de totale beroepsbevolking. Behalve het CBS rapporteert het UWV werkloosheidscijfers. Het UWV maakt hiervoor gebruik van een andere methodiek die juist resulteert in een lage (jeugd)werkloosheid in de BAR-regio. UWV berekent werkloosheidscijfers op basis van het aantal ingeschreven bij het UWV en deelt deze door de totale bevolking van 15-65 jaar. Het verschil tussen de twee bronnen en methodieken is dat bij UWV werklozen ingeschreven moeten zijn terwijl het CBS uitgaat van een enquête waarin de respondent aangeeft of hij wil werken. Bovendien deelt het UWV het aantal werklozen door de totale bevolking van 15-65 jaar waarin ook degenen zitten die helemaal niet willen werken. Het CBS deelt het aantal werklozen door de beroepsbevolking dus exclusief het deel dat niet wil werken. Beide cijfers meten dus iets anders (zowel in de teller als in de noemer) en zijn daarom niet met elkaar te vergelijken. 3 | Profit

20 Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk 3 | Profit - - sen haven en achterland plaatsvindt en ook ten koste - con De bedrijventerreinen. bereikbaarheid de van van gestie doet daarmee afbreuk aan de kwaliteit van de Rijnmond als vestigingslocatie. Zeker voor bedrijven in het – agrofoodcluster met hun bederfelijke waar - is een goede bereikbaarheid van groot belang. De - con gestie aan de zuidkant van Rotterdam vormt daarom een belemmering voor het van de BAR-regio concurrentievermogen met andere agrofoodclusters, zoals die in Venlo. De komende jaren zal de A15 tussen de Maasvlakte en het Vaanplein worden verbreed en zal een nieuwe Botlekbrug worden aangelegd. Daardoor sterk Rijnmond de in wegen de op doorstroming de zal verbeteren. Het vraagstuk rond de behoefte aan - bedrijfshuisves ting laat zich minder gemakkelijk oplossen. Naast de Tweede Maasvlakte worden aan de zuidkant van de Rijnmond de terreinen Nieuw Reijerwaard, Overhoe ken III en Portland ontwikkeld. Nieuw Reijerwaard is specifiekgericht op het agrofoodcluster (zietekstvak 6), Overhoeken III en Portland bedienen een bredere doelgroep. Na afronding van deze ontwikkelingen lij- ken, met het opgeven van de polder Zuidland en de de mo als bedrijfslocaties, potentiële Waard Hoeksche gelijkheden voor uitbreiding van het bedrijfsareaal in de Rijnmond zijn uitgeput. te 21 - - Bron: RabobankBron: Figuur 3.6 Productiefactor Figuur meentelijke meentelijke wegennet loopt het verkeer vast. De A15 verbindt de haven- en industriegebieden in Rijnmond met het (Europese) achterland. De nog altijd gaande voort toename van het verkeer zorgen recreatieve voor steeds en meer verkeer op zakelijke de A15 waardoor verkeersopstoppingen ontstaan. Deze gaan ten koste van de snelheid waarmee het transport - tus De BAR-regio biedt weliswaar veel ruimte voor bedrijventerreinen en infrastructuur, maar heeft daarmee inmiddels de grenzen van zijn capaciteit wel bereikt. In de eerste plaats is in de gehele congestie op regio het sprake snelwegennet maar van ook op het ge De productiefactor in de BAR-regio laat een gunstige score zien. Deze score weerspiegelt de hoeveelheid ruimte die in gebruik is voor economische activiteiten. De BAR-regio kenmerkt zich door veel infrastructuur en een grote oppervlakte bedrijventerreinen. Alle drie gemeenten zijn hiervan goed voorzien. Dit maakt de bedrij- voor vestigingplaats interessante een BAR-regio ven, wat positief bijdraagt aan de economische kwaliteit van het gebied. In een weinig stedelijke gemeente als Albrandswaard zou je juist een grote oppervlakte landbouwgrond als productiefactor verwachten. Dit is gericht sterk juist is gemeente De geval. het niet echter activiteiten. economische op niet-agrarische Productiefactor: veel fysieke ruimte voor - economi activiteitensche Het begrip ‘productiefactor’ laat zien in hoeverre de ecologische dimensie ‘grondstoffen’ biedt voor bedrijfsleven. het Hiervoor kijken we naar de ruimte die in gebruik is voor bedrijventerreinen, landbouw en infrastructuur en naar van WOZ-waarde de commercieel onroerend goed. De waarde van dit onroerend goed wordt onder meer bepaald door de bezettingsgraad - bestem panden, de van onderhoud het leegstand), (of mingsplannen en het voorzieningenaanbod in de omgeving. 3 | Profit Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk zuidvleugel.nl/deltapoort) www. (bron: Zuidvleugel. de van vestigingsklimaat (internationale) het van versterken het aan bijdragen moeten liteit stad en land in fysieke en sociaaleconomische zin beter in met contact elkaar gebracht. Deze impulsen voor - de leefkwa worden beter met elkaar verbonden en gekoppeld aan de nationale Deltapoort landschappen buiten gebied het gebied.het Daarnaast wordenbinnen onderdelen landschappelijke losse De leiden. regio de in woon-/werk-/verblijfsklimaat sterk een tot moeten kwaliteit ruimtelijke de van versterken het en kwaliteit groenblauwe de in Investeringen gebied. van opdracht De leefkwaliteit. de het in verbeterenversterkenhet het is en Stuurgroepvaneconomische de ontwikkeling van vanleefklimaat het Deltapoort koste ten gaan en zichzelf op nogal echter staan ontwikkelingen De functies. economische en stedelijke groeien - Randstad de van Zuidvleugel de tot toegang zuidoostelijke de - Deltapoort de In Deltapoort uitgebreidparkeerplaatsen enwordt eenhoogwaardige open-bare ruimte gecreëerd. (bron: Kuiper & Van Tilborg) aantal het verbeterd, ontsluiting de toegevoegd, voorzieningen nieuweuitgebreid. Tevens worden en vervangen den grotewinkelvoorraadgrotendeelsde woningaanbodintegrale en bestaande het worherontwikkelingsopgavewaarbij een voor staat Barendrecht van centrum het Ook BRO) (bron: winkelvloeroppervlak. het van uitbreiding beperkte een voorruimte biedt ontwikkeling toegekeerd. De elkaar naar rug de met ze zijn gedraaid.Nu toe elkaar naar centrum het van delen verschillende de worden centrumplan nieuwe het Met gefragmenteerd. is Rhoon van centrum huidige Het Centrumontwikkeling enRhoon) (Barendrecht SGP Ridderkerk) (bron: staken. te Ridderkerktramlijn de van behoeve ten voorbereidingen de geadviseerd Stadsregio de heeft derkerk - gemeenteRid de van B&W collegevan Het busnetwerk. ëntaties,onderliggend het vanveiligheid, uitholling en hinder het - reizigersori vanveranderende tot aantasting ‘dorpse’relatie op in rails gegoten beton in karakter,van inflexibiliteit risico het vanwegeTramPlusde tegen weerstand is Ridderkerk In bieden. ritten aantal groter een avonduren de in en rijden CentrumRotterdam naar rechtstreekseverbinding een in Ridderkerklijn de kan (IJsselmondelijn) 23 lijn van ging Stadsregio Rotterdam wil met de TramPlus het openbaar vervoer tussen Ridderkerk en Rotterdam verbeteren. Als verlen- TramPlus Ridderkerk rigoureuze plannen. deze met gelukkig niet zijn Albrandswaard, van bewoners veel ook maar agrariërs, De landschapspark. het en Rhoon dorp het tussen hectare 150 van zone een is Rhoon van Rand De functies. stedelijke hoogwaardige van mogelijkheid de met is richtinggevend groen van ontwikkeling waar Rhoon van Rand de nog er medegebruik’.is recreatiefVerder wordtmet ha) natuur (450 ‘hoogwaardigefunctie deel de ‘openluchtrecreatiezuidelijke natuurwaarden’het met (2) en krijgt stad, de tegen dicht ha), (150 deel noordelijke het (1) gegeven: landschapspark het aan hoofdfuncties twee zijn de in PKB de leefbaarheidsdoelstelling.In de van boegbeeld het leefbaarheid als wordtBuytenlandgezien van aanleg De regioRijnmond. de van verbetering (2) en economie de van versterking (1) doelstellingen: twee heeft PMR (PMR). Rotterdam Mainportontwikkeling grotere project het van uit deel maken geaccordeerd.plannen is De Kamer Eerste de en de Tweede door Kamer 2006 eind die (PKB) Kernbeslissing Planologische een in vastgelegd zijn project het van den in eennatuur- enrecreatiegebied. denaamHetBuytenland Begrenzing van Rhoon. heeft enrandvoorwaar Hetproject Sinds de discussie over de aanleg van de Tweede Maasvlakte zijn er plannen om de polders van Rhoon te transformeren vanHet Buytenland Rhoon ners makenzichzorgen omdegevolgen voor van deleefbaarheid hetgebied. (bron: www.poldernieuwreijerwaard.nl) VROM) De gemeente heeft groenRidderkerk licht gegeven voor 90 ha agf-industrie in Polder Nieuw Reijerwaard. Bewo wikkeling en realisatie van de locaties Westelijke Dordtse Oever te Dordrecht en Nieuw Reijerwaard te (bron: Ridderkerk. in de ontwikkeling Hoeksche Waard. Tegelijkertijd is besloten de te mogelijkheden onderzoeken van een versnelde ont de van zien te af (voorlopig) om besloten de Tweede Kamer heeft 2008 van voorjaar het In haven. Rotterdamse de van versterking ter realiseren bedrijventerreinbovenregionaal netto hectare 120 2020 en 2012 tussen wil rijksoverheid De Bovenregionaal bedrijventerrein NieuwReijerwaard Tekstvak 6Ruimtelijk-economische ontwikkelingen indeBAR-regio 22 - - - - Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk 3 | Profit - - - - - Naast het - behoud en van versterken het agrofoodclus ter zal de regio aandacht moeten besteden aan creëren het van een dusdanig gunstig vestigingsklimaat dat het ook voor nieuwe ondernemers interessant is om in dit gebied te starten. Startende gen ondernemin - vormen doorgaans een essentieel onderdeel van de regionale Nieuwe economie. bedrijven zorgen voor en verjonging vernieuwing van de economische struc tuur. Bovendien zijn starters doorgaans een drijvende kracht achter het innovatieve vermogen van de eco nomie en een belangrijke bron van werkgelegenheid. Op dit moment heeft de regio veel grote (zowel in op pervlakte als in aantal werknemers) bedrijven, wat de economische structuur inflexibel envooral kwetsbaar een met houden rekening hierbij men moet Wel maakt. bepaalde sectorstructuur waarin het van opzetten een nieuwe onderneming niet voor de hand ligt. Het zijn dan vooral de ondersteunende of toeleverende secto ren die kansen kunnen bieden voor startende onder nemers. 23 - - - - De BAR-regio biedt in de meeste opzichten een duur Foto | Gemeente Ridderkerk | Gemeente Foto 3.3 | Conclusie Binnen de economische structuur van de BAR-regio is het agrofoodcluster dominant. De belangrijke positie van dit cluster in de regio is echter geen vanzelfspre zame omgeving voor het bedrijfsleven. De regio heeft een sterke economische basis. Dit uit zich in een gunstige productiefactor (die veel ruimte biedt voor eco (met welvaartscreatie hoge een activiteiten), nomische een gezond bedrijfsleven) en een gunstige afzet- en achterland). arbeidsmarkt het grote (vanuit kendheid. De ontwikkeling ervan loopt gevaar door ruimtegebrek en congestie. Bovendien zal het cluster – om ook in de toekomst gezond te blijven – moeten blijven vernieuwen, innoveren en investeren. Voor de regio ligt er een grote uitdaging om langs deze weg de huidige krachtin economische de toe de van regio behouden. komst te 4 | PLANET

Foto | Gerard Vermaas 4.1 | Inleiding: ecologische duurzaamheid van een regio. Hiervoor brengen we het aantal beschermde gezichten en de aanwezigheid duurzaamheid van monumenten en cultuurhistorische elementen in beeld. Bij ecologische duurzaamheid gaat het erom in hoeverre een re- Daarnaast is de ecologische duurzaamheid afhankelijk gio beschikt over de kenmerken van de druk die de bevolking en het bedrijfsleven leg- die nodig zijn om de ruimtelijke gen op de natuurlijke omgeving. Enerzijds vormt de kwaliteit in stand te houden. Na- mens alleen al door zijn aanwezigheid een belasting tuur en cultuurhistorie in een re- voor het milieu. Deze belasting kan worden weergege- gio zijn de primaire dragers van ven door de bevolkingsdichtheid en het ruimtebeslag de ecologische duurzaamheid. dat gepaard gaat met de aanwezigheid van deze bevol- Maar voor het voortbestaan van onze beschaving is het king. Maar ook het menselijk gedrag is van invloed op ook noodzakelijk dat de huidige generatie de aarde op het milieu bijvoorbeeld door autobezit en stroomver- zodanige wijze bewoont, dat dit niet ten koste gaat van bruik. Dit meten we aan de hand van de CO -uitstoot de leefbaarheid voor toekomstige generaties. Dit ‘goed 2 per inwoner. rentmeesterschap’ is afhankelijk van de aanwezigheid en het gedrag van zowel bevolking (sociale dimensie) Ten slotte wordt de ecologische duurzaamheid beïn- als bedrijfsleven (economische dimensie). vloed door de aanwezigheid en het gedrag van het bedrijfsleven. Net als een individueel mens vormt een Het begrip ‘natuur’ geeft de mate aan waarin in een ge- onderneming door zijn aanwezigheid alleen al een bied sprake is van duurzaamheid qua natuur en land- belasting voor het milieu. Deze belasting kan worden schap. Hiervoor kijken we in de eerste plaats naar het weergegeven door de werkgelegenheidsdichtheid en grondgebruik waarbij de oppervlakte natuur en de het ruimtebeslag dat gepaard gaat met de aanwezig- ontwikkeling daarvan relevant zijn. Daarnaast speelt heid van bedrijven. Verder zijn bedrijven ook door hun de kwaliteit van natuurlijke omgeving een rol. Hiervoor gedrag van invloed op de ecologische duurzaamheid, kijken we naar de flora in het gebied op basis van het bijvoorbeeld door het gebruik van machines en het aanwezige aantal (bedreigde) plantensoorten. transport van goederen. Deze milieubelasting meten

Behalve de natuur dragen culturele elementen bij aan we aan de hand van de CO2-uitstoot per baan en per

4 | Plaet de ruimtelijke kwaliteit en daarmee de ecologische kilometer weg.

24 4.2 | Ecologische duurzaamheid Figuur 4.2 Cultuurhistorie BAR-regio Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk

De BAR-regio scoort op alle vier begrippen binnen deze dimensie beneden het landelijke gemiddelde en vertoont daarmee een lage ecologische duurzaamheid. De regio heeft weinig te bieden als het gaat om natuur of cultuurhistorie. Bovendien is er sprake van een hoge milieudruk vanuit zowel de bevolking als het bedrijfsleven.

Figuur 4.1 Ecologische duurzaamheid Bron: Rabobank

sprake is van een zeer beperkte reservaatfunctie. De reservaatfunctie is het kleinst in Albrandswaard, de gemeente waar je dit juist nog enigszins zou verwachten. Wel zien we dat de Albrandswaard de grootste variatie in plantensoorten heeft. De gemeente met de laagste natuurlijke kwaliteit van de BAR-regio is Barendrecht. Een groot deel van de grond in Barendrecht is bebouwd waardoor er nauwelijks nog natuur- of landbouwgrond aanwezig is. Tekstvak 7 biedt aanvullende informatie over het grondgebruik in de BAR-regio. Bron: Rabobank

Cultuurhistorie: weinig tot geen cultuurhistorische Figuur 4.3 Natuur elementen In cultuurhistorisch opzicht heeft de BAR-regio niet veel te bieden. Er zijn nauwelijks monumenten of cultuurhistorische elementen en geen beschermde gezichten (stedeschoon). De enige gemeente die vanuit cultureel perspectief nog iets bijdraagt aan de ecologische kwaliteit van de regio is de gemeente Ridderkerk, vanwege de cultuurhistorische elementen die in deze gemeente te vinden zijn. Ridderkerk beschikt over een aantal historische monumenten. Enkele voorbeelden van monumenten zijn Huys ten Donck (een landhuis net buiten Bron: Rabobank Ridderkerk), de Singelkerk en diverse boerderijen. Met het Buytenland van Rhoon (zie tekstvak 6) kan een Natuur: qua natuur heeft de regio weinig te bieden positieve impuls worden gegeven aan de ecologische Voor het vaststellen van de score op het begrip ‘natuur’ kwaliteit van de regio. De natuurontwikkeling hier biedt kijken we naar de oppervlakte natuur en landbouw- mogelijkheden om de reservaatfunctie te versterken grond en de ontwikkeling van het areaal natuur. Daar- en de soortenrijkdom te vergroten. Zij zal echter wel naast kijken we naar de aanwezige flora in het gebied ten koste gaan van het polderlandschap en draagt niet (soortenrijkdom) en het aantal bedreigde plantensoor- bij aan het totale areaal ‘groen’ in de BAR-regio. Boven- ten (reservaatfunctie). dien heeft het polderlandschap en de agrarische sector die daarin actief is in de loop van de jaren al voortdu- Behalve het ontbreken van culturele waarden blijkt rend moeten wijken voor de aanleg van woonwijken ook natuur in de BAR-regio negatief bij te dragen aan en bedrijventerreinen. Vanuit de agrarische sector is er de ecologische kwaliteit van het gebied. De BAR-regio dan ook veel weerstand tegen de plannen. Volgens de 4 | Planet heeft een versnipperd landschap (met nauwelijks na- agrariërs wordt met het oorspronkelijke polderland- tuur- en landbouwgrond) en er bevinden zich nauwe- schap ook een natuurlijke omgeving geboden waarin lijks bedreigde plantsoorten in het gebied waardoor er bovendien gerecreëerd kan worden. Agrariërs spelen

25 in op de mogelijkheden door steeds meer aandacht wikkeld (profit), er worden recreatieve en functionele te besteden aan plattelandstoerisme (het aanleggen faciliteiten geboden voor de bevolking (people), waarvan wandelpaden, het openstellen van de boerderij bij bovendien met duurzame landbouw en ruimte voor voor recreanten, et cetera) en het bieden van facilitei- natuur (zoals Klein Profijt12) het oorspronkelijke polder- ten voor de inwoners van het stedelijk gebied (zoals landschap behouden kan blijven (planet). Door deze dierenpensions). Met de aanwezigheid van de agrari- ontwikkelingen te faciliteren en in goede banen te lei- sche sector in het gebied wordt bijgedragen aan alle den, kan een positieve impuls worden gegeven aan de drie dimensies van duurzaamheid: er worden - in het algemene duurzaamheid van de BAR-regio. landschap in te passen - economische activiteiten ont-

Tekstvak 7 Grondgebruik in de BAR-regio

De gemeente Albrandswaard vormt min of meer de steeds een derde van de grond in gebruik voor wonen, ‘groene long’ voor de Rotterdamse regio. Het is het werken, verkeer of recreatie. grootste aaneengesloten deel van het oude eiland IJs- selmonde waar het oude polderlandschap nog herken- Grondgebruik BAR-regio baar is. Desondanks is zelfs in de Albrandswaard een Nederland groot deel van de grond bebouwd. Onderstaande gra- Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Albranswaard P | Barendrecht Triple fiek vergelijkt het ruimtegebruik in de BAR-gemeenten BAR

met het ruimtegebruik in Nederland. De rode lijnen Ridderkerk geven het aandeel bebouwde grond aan in Nederland en de BAR-regio. Terwijl in Nederland nog geen 15 pro- Albrandswaard cent van de ruimte in gebruik is voor verkeer, (semi) Barendrecht bebouwing of recreatie, is in de BAR-regio meer dan de 0% 20% 40% 60% 80% 100% helft van de grond in gebruik voor deze functies. Hoe- verkeer bebouwd semi-bebouwd wel Albrandswaard de meest groene gemeente is bin- recreatie landbouw bos en natuur nen dit hoofdzakelijk stedelijk gebied, is ook hier nog binnenwater buitenwater

Milieu wonen: hoge bevolkingsdichtheid belastend zo groot als die in Barendrecht en Ridderkerk. Wel blijkt voor milieu de bevolking in de BAR-regio een iets milieuvriendelij- De druk die de bevolking op het milieu legt wordt ker gedrag te vertonen dan gemiddeld, waardoor de bepaald door de bevolkingsdichtheid, het beslag dat CO2-uitstoot per inwoner beperkt is. de bevolking op de ruimte legt (aantal woningen per hectare woongebied) en de door de bevolking veroor- Figuur 4.4 Milieudruk wonen

zaakte milieubelasting door haar eigen gedrag (CO2- uitstoot).

De bevolking van de BAR-regio legt een relatief grote druk op het milieu. Dit wordt vooral veroorzaakt door de hoge bevolkingsdichtheid. Een hoge dichtheid van een werkende en consumerende bevolking legt immers per definitie een hoge druk op het milieu. Nor- maal gesproken zou je verwachten dat gemeente Albrandswaard de hoge milieudruk van de stedelijke gemeenten in de BAR-regio enigszins zou compense- ren. Dit is echter niet het geval. De druk die de bevolking van deze gemeente op het milieu legt is bijna net Bron: Rabobank

12 Klein Profijt is een ooibos waarin de invloed van eb en vloed nog te merken is. Dit zoetwatergetijdengebied is gelegen langs de Oude Maas ten zuiden van Rhoon en wordt beheerd door het Zuid-Hollands Landschap. Tegenover dit gebied, op de linkeroever van de Oude Maas te Oud-Beijerland bevindt zich het bezoekerscentrum ‘Klein Profijt’. 4 | Plaet

26 Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk 4 | Planet - die het bedrijfsleven uit bedrijfsleven het die 2 uitgestoten. 2 Bron: RabobankBron: ecologische kwaliteit van het gebied. Bovendien wordt wordt Bovendien gebied. het van kwaliteit ecologische door het verkeer in de regio (denk aan de drukke A15) CO veel stoot. Deze ligt namelijk een stuk lager dan gemiddeld, gemiddeld, dan lager stuk een namelijk ligt Deze stoot. in bedrijvigheid de van aard de met heeft maken te wat het gebied. De vervuiling die deze bedrijven - veroorza ze die vervoerstromen de in uiting tot vooral komt ken, bedrijf het bij zozeer niet zich doet en brengen teweeg Dit zelf in voor. tegenstelling tot bijvoorbeeld industri - ële bedrijven, die over het algemeen zeer vervuilend zijn. aanwezig nauwelijks zijn, maar in de BAR-regio Deze Deze ongunstige situatie wordt enigszins - gecompen CO hoeveelheid de door seerd Figuur 4.5 Milieudruk economie Figuur 27 - - - - -uitstoot -uitstoot door bedrijven 2 ven. ven. Het aantal banen per hectare grond ligt hoog in de BAR-regio en bovendien bevinden zich gemiddeld waar bedrijventerrein hectare een op bedrijven weinig door de ruimte dus niet intensief wordt benut. Vooral in Barendrecht en Albrandswaard is het aantal bedrijven per hectare bedrijventerrein klein. Dit koste gaat van de ten ecologische kwaliteit van de BAR-regio. Deze situatie wordt veroorzaakt door de grote - logis tieke sector in de BAR-regio. In absolute zin gaat het niet om grote aantallen bedrijven maar ze nemen wel werkgelegenheid. in beslag en bieden veel ruimte veel Hoewel dit economisch is, is interessant een dergelijke ruimtelijk-economische structuur belastend voor de De druk die het bedrijfsleven in de BAR-regio op het mi- het op BAR-regio de in bedrijfsleven het die druk De lieu legt is iets dan groter gemiddeld in Nederland. Dit wordt vooral veroorzaakt door de hoge werkgelegenheidsdichtheid en het ruimtebeslag van het bedrijfsle en verkeer). Foto | Richard van Hoek Foto Milieudruk economie: handel en logistiek sterk be palend De druk die het bedrijfsleven op het milieu legt wordt veroorzaakt door de werkgelegenheidsdichtheid (aantal banen per hectare), het beslag dat het bedrijfsle ven ven legt op de daarvoor beschikbare ruimte bedrijven (aantal per hectare bedrijventerrein) en op het mi- lieuvriendelijk- dan wel -onvriendelijk gedrag van het bedrijfsleven (gemeten in CO 4 | Plaet Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk e clgsh kaiet a d BRrgo s hoog. is BAR-regio de van kwaliteit ecologische de op bedrijfsleven het en bevolking de vanuit druk De ten goede komt. gen wat de ecologische kwaliteit van de BAR-regio niet en het bedrijfsleven een hoge milieudruk teweeg bren- lijks te vinden. Daar komt nog eens bij dat de bevolking omgeving.zame nauweer is Natuurcultuurhistorie of duur geen BAR-regio de biedt opzicht ecologisch In 4.3 |Conclusie Foto |Gemeente Ridderkerk - - 28 het bedrijfsleven: de grootschalige bedrijvigheid bin- bedrijvigheid grootschalige de bedrijfsleven: het voor geldt Hetzelfde gebied. het van kwaliteit gische ecolo de op druk hoge een tot ook leidt maar geving woonominteressante- een tot BAR-regio de maakt Dit gevolg. tot consumentenvoorzieningen bijbehorende alle en bevolkingsdichtheid hoge een met gegroeid, sterk is BAR-regio de van bevolking De bedrijfsleven. het en bevolking de van gunste ten opgeofferd bied landbouwge veel verleden het in is BAR-regio de In - - Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk 4 | Planet brandswaard) zou je enig ‘groen tegenwicht’ verwacht- tegenwicht’ ‘groen enig je zou brandswaard) zwaartepuntenin economische de van opzichte ten en het gebied. Dit is echter niet het geval. Ook - Albrands waard is meegegaan in de economische ontwikkeling van de BAR-regio en ook daar heeft dit geleid tot een hoge druk op het milieu en daarmee de ecologische kwaliteit van het gebied. Al met al laat de ecologische over. wensen te de BAR-regio kwaliteit van 29 - Dit beeld is in zekere zin niet verrassend voor stede nen het heeftagrofoodcluster de ruimte gekregen om tot geleid heeft Dit ontwikkelen. te BAR-regio de in zich een sterke economische basis maar ook tot een grote druk op het milieu en de ecologische kwaliteit van het gebied. lijke gebieden als Ridderkerk en Barendrecht. Van het weinig stedelijke deel van de regio (de gemeente - Al 5 | WIE DRAAGT BIJ AAN DUURZAAMHEID

Foto | Pieter de Swart In de Triple P Monitor kijken we in hoeverre de drie dimensies duurzaamheid ondervinden. Hierbij gaat het om de vraag of de omstandigheden dusdanig zijn dat de bevolking, het bedrijfsleven en het landschap in de toekomst in hun huidige vorm kunnen blijven voortbestaan. De mate waarin de verschillende dimensies deze duurzaamheid ervaren, is deels afhankelijk van wat de andere dimensies te bieden hebben. Dit komt tot uitdrukking in de connectoren. Door de connectoren om te draaien en ze te plaatsen binnen hun eigen dimensie kunnen we zien in hoeverre de drie dimensies een bijdrage leveren aan de duurzaamheid van een regio.

Figuur 5.1 Triple P Monitor: People - samenleving bijdrage van begrippen aan duurzaamheid Samenstelling Sociale bevolking cohesie

Werk en Woon- voorzieningen omgeving

Pro t - bedrijfsleven Planet - natuur & landschap

Welvaarts- Arbeids- en Milieudruk Cultuur creatie afzetmarkt bevolking

Productie- Milieudruk Vernieuwing Natuur factor economie Bron: Rabobank 5 | Wie draagt bij aan duurzaamheid draagt Wie 5 |

30 Zoals in hoofdstuk vier is gebleken, is het de ecologi- de duurzaamheid van de gemeente. Dit komt door de sche dimensie die de minste duurzaamheid onder- hoge welvaartscreatie die het bedrijfsleven hier reali- vindt. Onderstaande grafiek laat zien dat de ecologi- seert. Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk sche dimensie deze lage score vooral aan zichzelf te danken te danken heeft vanwege het nagenoeg ont- In de hele BAR-regio is het de bevolking (sociale di- breken van natuur en cultuurhistorie in het gebied. mensie) die de kleinste bijdrage levert aan de duur- Maar in de grafiek zien we ook dat de ecologische kwa- zaamheid van de BAR-regio. De bevolking mag dan wel liteit in negatieve zin wordt beïnvloed door de sociale een duurzaam woonklimaat ondervinden, dat wat zij dimensie (vanwege de hoge bevolkingsdichtheid) en zelf bijdraagt aan een duurzame regio is minimaal. Dit in minderde mate door de economische dimensie. komt vooral door de hoge druk die de inwoners – met een hoge bevolkingsdichtheid – op het milieu leggen. Zoals in de voorgaande hoofdstukken bleek ondervinden de sociale en economische dimensies de grootste Figuur 5.3 Bijdrage dimensies aan duurzaamheid mate van duurzaamheid in de BAR-regio. In onderstaande figuur kunnen we zien dat deze twee dimensies deze hoge score grotendeels te danken hebben aan de grote bijdrage van de ecologische dimensie die de bevolking en het bedrijfsleven ruimte biedt om te wonen en te werken.

Figuur 5.2 Ondervonden duurzaamheid per dimensie

Bron: Rabobank

Al met al kunnen we stellen dat de ecologische omstandigheden in de BAR-regio de duurzaamheid van het gebied in de toekomst weleens in gevaar kunnen brengen. Enerzijds is de beschikbaarheid van ruimte om te wonen en te werken niet oneindig. Anderzijds brengt de aanwezigheid en het gedrag van bevolking Bron: Rabobank en bedrijfsleven de ecologische kwaliteit van het gebied in gevaar. In het volgende hoofdstuk maken we Het is dus de ecologische dimensie die zelf de minste de duurzaamheidsbalans op waarna we in het laatste duurzaamheid ondervindt maar wel de grootste bij- hoofdstuk ingaan op de mogelijkheden om in de toe- drage levert aan de duurzaamheid van de andere twee komst de sociale, economische en ecologische kwali- dimensies. De ecologische dimensie is daarmee in be- teit op peil te houden en daarmee de duurzaamheid langrijke mate verantwoordelijk voor de duurzaam- van de BAR-regio te waarborgen. heid van de BAR-regio. In figuur 5.3 zien we dat in Rid- derkerk en Barendrecht de bijdrage van de ecologische dimensie het grootst is. 5 | Wie draagt bij aan duurzaamheid In Albrandswaard is de bijdrage van de ecologische dimensie aan de duurzaamheid van het gebied juist minimaal. Behalve de lage waarde van de ecologische kwaliteit zelf (weinig natuur en cultuurhistorie) draagt deze in de Albrandswaard ook minder bij aan de andere twee kwaliteiten dan in Barendrecht en Ridderkerk. In de gemeente Albrandswaard is het juist de economische dimensie die de grootste bijdrage levert aan

31 6 | DE BALANS OPGEMAAKT

Foto | Gerard Vermaas Ondanks de hoge druk op de ruimte is de BAR-regio per saldo duurzamer dan Nederland als geheel. Alle drie gemeenten in het gebied hebben een bovengemiddelde sociale en economische kwaliteit. Met name voor de Al- brandswaard is dit opvallend aangezien weinig stedelijke gebieden over het algemeen een relatief lage sociale en economische kwaliteit hebben.

Figuur 6.1 Triple P balans

Bron: Rabobank 6 | De balans opgemaakt

32 Helaas gaat in de BAR-regio de gunstige sociale en eco- Figuur 6.2 Ondervonden en bijgedragen duurzaamheid per dimensie nomische kwaliteit ten koste van de ecologische kwaliteit die in alle drie gemeenten achterblijft. In sterk ste- Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk delijke regio’s zoals Barendrecht en Ridderkerk is dit een gebruikelijk beeld. Weinig stedelijke gebieden zoals de Albrandswaard daarentegen hebben doorgaans juist een hoge ecologische kwaliteit. In de Albrandswaard is dit niet het geval waardoor deze gemeente in alle opzichten een opvallend beeld laat zien dat niet overeen- komt met vergelijkbare gemeenten. In tabel 6.1 zien we dat over het geheel genomen de Albrandswaard de minst duurzame gemeente in de BAR-regio is.

Tabel 6.1 Triple P scores

People Profit Planet 3P Barendrecht 1,5 1,5 0,7 1,5 Bron: Rabobank Albranswaard 1,2 1,3 0,7 1,3 De resultaten van de Triple P Monitor sluiten aan bij het Ridderkerk 1,6 1,4 0,8 1,5 beeld dat in 2008 is geschetst in Rabobank-studie ‘Een BAR 1,4 1,4 0,7 1,4 economische schets van Albrandswaard, Barendrecht Nederland 1,0 1,0 1,0 1,0 en Ridderkerk’. Daarin werd gezegd dat de sterke groei van het gebied zijn beperkingen kent waarbij toenemende congestie en ruimtegebrek als belangrijkste In een regio als de BAR-regio, waarin zowel stedelijk als bedreigen voor de economische ontwikkeling werden weinig stedelijk gebied te vinden is, zou je verwacht- genoemd. De belangen van groen en rood staan steeds en dat het weinig stedelijke deel de Triple P in balans vaker lijnrecht tegenover elkaar staan; de belangen van brengt door met ecologische waarden tegenwicht te natuurbehoud en leefbaarheid tegenover die van eco- bieden aan de sociale en economische waarden van nomische groei. het stedelijk gebied. In de BAR-regio is dit allerminst het geval. De sterke verstedelijking van het gebied in de afgelopen decennia heeft ervoor gezorgd dat het onder- Bovendien is het de ecologische kwaliteit die er voor scheid tussen stad en land is vervaagd. Op het overge- zorgt dat de andere twee kwaliteiten kunnen floreren. bleven poldergebied groeit nog altijd de druk van de Dit werd duidelijk in hoofdstuk vijf waarin onderscheid verstedelijking. Daarnaast zorgen de sterke verstede- werd gemaakt tussen de ondervonden en bijgedragen lijking en toenemende congestie voor verslechtering duurzaamheid van de drie kwaliteiten. De balans tus- van de luchtkwaliteit. De sterke economische groei is sen deze twee beschouwingen van de Triple P staat in geen garantie voor de toekomst. Als bedrijvigheid niet onderstaande figuur weergegeven. Hierin zien we dat meer kan uitbreiden en de congestie en luchtvervui- er sprake is van een duidelijke disbalans tussen econo- ling verder toenemen, zal de economische groei stag- mie en bevolking enerzijds en de ecologie van de regio neren en in het slechtste geval komt de economische anderzijds. ontwikkeling in een negatieve spiraal terecht. Voor de regio ligt er een uitdaging om enerzijds bedrijven de ruimte te geven, woningbouw te realiseren en mobi- liteit te garanderen en anderzijds congestie en (lucht) vervuiling tegen te gaan. Dit vereist duurzame economische ontwikkeling. Om een duurzame economie te

realiseren zullen de drie gemeenten partners moeten balans opgemaakt 6 | De zoeken in de regio, in het bedrijfsleven, maar vooral ook bij elkaar. Bovendien zal het bedrijfsleven moeten investeren en verder durven kijken dan hun directe (korte termijn) belangen.13

13 Bron: Economische schets Albrandswaard, Barendrecht en Ridderkerk, 2008.

33 7 | KANS VOOR VERDUURZAMING

Foto | Richard Sinte Maartensdijk In de voorgaande hoofdstukken hebben we gezien welke dimensies positief dan wel negatief bijdragen aan de duurzaamheid van de BAR-regio en welke dimensies daarvan de negatieve gevolgen ondervinden of juist van profiteren.

Op basis van de belangrijkste constateringen in de Triple P Monitor is per P een stelling en een aantal vragen geformuleerd. Deze hebben centraal gestaan bij de workshops die op 21 februari jl. hebben plaatsgevonden bij hotel Van der Valk in Ridderkerk. Bij deze workshops waren regionale deskundigen rondom de drie thema’s aanwezig. Zij hebben in drie groepen over deze stellingen en vragen gediscussieerd. De achterliggende vraag achter de workshops luidde: wat kunnen we als regio doen om de duurzaamheid van het gebied te versterken? De deelnemers aan de workshops worden vermeld in bijlage I.

Dit hoofdstuk geeft een weergave van de resultaten van de workshops. Per P wordt eerst een inleiding gegeven op de problematiek waarna een weergave wordt gegeven van de visie van de stakeholders op de bijbehorende stellingen en vragen. Het hoofdstuk sluit af met een concluderende beschouwing waarin wordt in gegaan op de vervolgstappen die vanaf nu moeten worden gezet. 7 | Kans verduurzaming voor

34 7.1 | De workhops

Rondom de sociale Voor het bevorderen van leefbaarheid in wijken draait duurzaamheid van het - volgens de deelnemers aan de workshop People de BAR-regio doet - om sociale cohesie. Gemeenten zouden hierin meer Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk zich een aantal ont- het voortouw mogen nemen door ruimte te bieden wikkelingen voor dat aan sport en vrijwilligerswerk en initiatieven van bewo- aandacht behoeft, ners te stimuleren en te omarmen. Zo zouden gemeen- aangezien ze de leef- ten bijvoorbeeld de hulp van ouders kunnen inroepen baarheid van de regio voor het organiseren van activiteiten voor de jeugd. kunnen aantasten. In Als het gaat om vrijwilligerswerk moet je rekening de eerste plaats gaat houden met het feit dat de tijden taakverdeling van het om de vergrijzing de bevolking er tegenwoordig anders uitziet dan vroe- en krimp in Ridder- ger. Daarom zul je vrijwilligers op een andere manier kerk. Hoewel dit een ontwikkeling is die zich voordoet moeten inzetten. In de Vinex-wijken gaat het veelal om binnen de sociale kwaliteit van de regio (people), heeft tweeverdieners. Zij willen zich best inzetten als vrijwil- deze ook zijn weerslag op de economische kwaliteit liger maar niet wekelijks. Ze stellen zich liever een vast (profit). Vergrijzing en bevolkingskrimp zorgen er im- aantal uren beschikbaar in een bepaalde periode voor mers voor dat het draagvlak voor voorzieningen onder een bepaald project. De oplossing voor het beperkte druk komt te staan. Veelal gaat dit ten koste van de aantal vrijwilligers kan ook in de vergrijzing worden leefbaarheid in het gebied. Daarnaast worden door de gezocht. Senioren zou je juist moeten benutten voor vergrijzing andere eisen gesteld aan de woningvoor- vrijwilligerswerk. Om de problemen rondom de sociale raad. Behalve huisvesting voor senioren zullen regio’s cohesie op te lossen zul je in elk geval moeten samen- moeten zorgen voor goede huisvesting voor starters werken. De huidige visies van de gemeenten rondom om deze aan de regio te binden. Bovendien kan er in dit thema zijn na elkaar opgesteld terwijl de gemeen- krimpgebieden krapte ontstaan op de arbeidsmarkt ten ze juist op elkaar zouden moeten afstemmen. Los wat een probleem kan vormen voor groeisectoren zo- van de inzet van vrijwilligers is het belangrijk om tijdig als de zorg. Eigenlijk ondervindt vrijwel ieder beleids- in de Vinex-locaties te investeren om verdere proble- dossier in meer of mindere mate problematische ge- men in de toekomst te voorkomen. volgen van een dalende bevolkingsomvang. De vergrijzing en de krimp in de gemeente Ridderkerk Daarnaast zien we een ontwikkeling van afnemende ziet men als een feit. Door de vergrijzing komen veel leefbaarheid in Vinex-wijken. De Nederlandse Vinex- eengezinswoningen vrij waar jonge gezinnen komen wijken dreigen achterstandsbuurten te worden door te wonen. Ook hierdoor ontstaat wrijving in dergelijke sociale spanningen, overlast, vervuiling en criminaliteit. wijken doordat jong en oud – met een geheel andere In de wijken is het vaak slecht gesteld met de veiligheid levenswijze – naast elkaar komen te wonen. Maar de en de beschikbaarheid van jeugdvoorzieningen, hoog- vergrijzing biedt ook kansen. Zo zou je bijvoorbeeld opgeleiden trekken weg en buurten verpauperen. Dit in behoeften van de oudere bevolking kunnen voor- is althans de waarschuwing van deskundigen. Ook in zien met de inzet van jongeren en hen hierin werk te Carnisselande in Barendrecht zien we een beeld ont- bieden. Daarnaast is de ontwikkeling van zorglocaties staan van toenemende overlast door jongeren en ver- in alle drie gemeenten een probleem. Ook hierin kan paupering van de wijk. Dezelfde problematiek speelt in samenwerking een oplossing bieden. Hetzelfde geldt de naoorlogse wijken in Ridderkerk. voor huisvesting: in Ridderkerk kun je woningen voor jongeren uit Barendrecht en Albrandswaard - waar een tekort is aan dergelijke huisvesting - beschikbaar stel- STELLING: Samenwerking is bittere noodzaak len. Op deze manier kunnen de drie gemeenten in de voor een leefbare BAR-regio regio elkaar aanvullen en versterken. voor verduurzaming7 | Kans

• Ridderkerk vergrijst en krimpt. Wat betekent dat voor de leefbaarheid? • Hoe houden we het voorzieningenniveau (in de toekomst) op peil? • Hoe houden we de Vinex-wijken in Barend- recht en Albrandswaard leefbaar?

35 7 | Kans voor verduurzaming Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Wageningen. De regio zal zich moeten tot ontwikkelen van Universiteit de aan denken ook kunt Je zijn. te zig aanwe zelf regio de in se per niet hoeven instellingen - wetenschap.onderwijs de Deze en onderwijs het met samenwerken moeten je zou Hiervoor ontwikkelen. te verder sector de om gestimuleerd worden moeten tie of the box’ moeten denken. Zo zullen kennis en innova- oplossing voor het ruimtegebrek te werken zal een men aan ‘out Om groei. economische de aan grenzen wel moet houden en in de regio moet houden. Maar er zijn elkaar bij je die clustereconomie een agrofoodsector de is Profit workshop de aan deelnemers de Volgens werk te krijgen. het aan werklozen om zijn mogelijkheid een bedrijf nieuw een van starten het kan Bovendien economie. regionale de van vernieuwingskracht en dynamiek de deze juist een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan BAR-regio.Terwijl de in beperkt slechts men vindt ters bedrijvigheid. Kleine bedrijvigheid in de vorm grootschaligevan star veel vooral zich bevindt Er is. beperkt Verderregiode in economischedynamiek de dat blijkt bereikt. capaciteit maximale zijn heeft weggennet belangrijke zo agrofoodcluster het voor het en schaars te is verdergroeien nog om ruimte lopen: te aan grenzen zijn 14 Opmerking: starters makenvaak geen bewuste locatiekeuze. starters veelal Ze waar Opmerking: ze starten wonen. • • • teit gaat altijdten koste van deleefbaarheid vitali- economische in Investeren STELLING: werkgelegenheid voor jongeren? en dynamiek economische meer voor gen zor te om stimuleren starters we Moeten van deregio? Zo ja,hoelossenwe ditop? ontwikkeling en positie economische de voor belemmering een congestie de Vormt floreren?kunnen te om nodig agrofoodsector de heeft Wat ik n ehe tegen echter nu lijkt ontwikkeling De ren. flore kunnen heeft geboden, cluster het waardoor alle ruimte verleden het in is cluster dit BAR-regio. Aan de van structuur nomische eco de binnen punt zwaarte het vormt agrofoodcluster Het ------36 ten star te hier om is interessant juist starter een voor het waarom aangeven kunnen moeten wel zult je Maar vitaliteit. en dynamiek economische de aan leveren zij Men ziet wel het belang vanen de starters bijdrage die Barendrecht), wordt weinig gebruikgemaakt. in (bijvoorbeeld zijn er die startersfaciliteiten de van en gefaciliteerd nadrukkelijk niet starters worden dien Boven- is. groot erg niet gaan te zelfstandig om zaak nood- de waardoor is beschikbaar veel werkgelegenheid regio de in er dat feit het in liggen kan oorzaak commerciële andere Een ICT-dienstverlening. de en dienstverlening de zoals sectoren ondersteunende in zijn kunnen actief ook natuurlijk starters Hoewel tor. agrofoodsec de in starten te ZZP’er als om lastig het is en belemmerendeconomie de van eenzijdigheid de werkt plaats eerste de In oorzaken. verschillende men ziet BAR-regio de in starters aantal beperkte het Voor oordeeld moeten worden. be perspectief nationaal in congestie) de (zoals pen onderwer bepaalde zullen Daarnaast van. voorbeeld goed een hier is Greenport kijken. moeten heen grens waarborgen. De regio overzal hiervoor de eigen regio te toekomst in BAR-regio De van positie economische de om ontwikkelen moet visie economische menlijke geza- een regio de dat neer erop het komt al met Al naal verband moetbekijken. natio schaalniveau,geografisch in zelfs hoger wellicht een op je die maar oplost gemeenten drie met even zomaar niet je die problematiek een om hier het gaat bieden. Welvervoersmodaliteiten verschillende de die mogelijkheden de met gaan moeten zou om creatief weg.juist overde Terwijl overje alleen gaat het nagedacht: niet geval elk in hier wordt Reijerwaard Nieuw over discussies de Bij spoor. en water over ontsluiting zoals modaliteiten alternatieve aan aandacht besteed meer worden er moet Wellicht weg. de over heid bereikbaar en op congestie naar gaat altijd aandacht de congestie over discussies de bij dat aan men geeft Wel sector. de van ontwikkeling verdere de bij punt - knel een vormt A15 de op congestie De foodcluster. agro het met genoemd adem één in wordtCongestie ligt hettoekomstperspectief. hier schuiven): dozen van plaats (in center knowledge geving (zoals uit het onderzoek is gebleken) onder de onder gebleken) is onderzoek het uit (zoals geving woonom- aantrekkelijke de door doen kunnen dit zou profileren onder starters in deze branche.De BAR-regio te duidelijk hiermee zich weet en sector creatieve de 14 . Zo heeft Rotterdam zich nadrukkelijk gericht op gericht nadrukkelijk zich Rotterdam heeft Zo . ------aandacht te brengen. En grote bedrijven zouden zich moeten handelen. Met een gezamenlijk antwoord kan meer bewust moeten zijn van de aanwezige starters in de regio de druk wel aan! de regio en hier meer gebruik van moeten maken. Er is veel druk op de groene, open ruimte in de BAR-

Belanghebbenden in de regio zouden samen de dia- regio. De afgelopen jaren is de economische ontwik- Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk loog aan moeten gaan om te beoordelen wat de keling ten koste gegaan van de landbouwgrond in BAR-regio nu zo interessant maakt voor een starter en de regio. Op dit moment staat de landbouwsector in wat de mogelijkheden zijn om starters te stimuleren. Albrandswaard onder druk vanwege de afspraken die Partijen die hierin een rol kunnen spelen zijn het on- zijn gemaakt om natuur te ontwikkelen ter compensa- derwijs (zoals de Erasmus Universiteit), de Kamer van tie van de 2e Maasvlakte (het Buytenland van Rhoon). Koophandel, de bank, ondernemersverenigingen en Volgens de deelnemers aan de workshop zijn de inwo- de gemeenten. ners van de regio tevreden met het bestaande groen- en recreatieaanbod en wordt de regio juist daarom als De BAR-regio is gro- een prettige woonomgeving ervaren. Wat hun betreft tendeels verstedelijkt hoeft er vanuit dit argument dus geen natuur ontwik- en de grenzen tussen keld te worden. Bovendien zijn er mogelijkheden om stad en platteland landbouwgebied geschikt te maken voor recreatie. De zijn vervaagd. Het agrariërs kunnen hier zelf een rol in spelen. Ook zou de grootste deel van de groene strook ten zuiden van de BAR-regio meer onder ruimte is in gebruik de aandacht kunnen worden gebracht. Bovendien kost van de bevolking en het ontwikkelen van natuur veel geld. Het enige argu- het bedrijfsleven en ment dat de BAR-regio zelf zou kunnen hebben voor de druk vanuit het het ontwikkelen van natuur is dat het op deze manier omliggende stede- eenvoudiger wordt om te voorkomen dat ook deze lijke gebied is nog grond voor woningbouw wordt ingezet. Met natuurge- altijd hoog. De verstedelijking is ten koste gegaan bied sta je in deze discussie dan sterker dan met land- van de ecologische kwaliteit van de BAR-regio. Natuur bouwgebied. Daarnaast zou de regio zelf meer kunnen vindt men er nauwelijks en de regio ontbeert eigenlijk doen om de resterende open ruimte te sparen door de ieder cultuurhistorisch erfgoed. De open ruimte die in ruimte efficiënter te gebruiken. Denk dan bijvoorbeeld het gebied nog aanwezig is wordt benut voor de land- aan de mogelijkheden van het stapelen van wegen of bouw of voor recreatieve activiteiten. van gebouwen. Er zijn al voorbeelden van kassen waar de koelcel zich onder de kas bevindt en waarmee de kas wordt verwarmd met de vrijkomende warmte uit STELLING: de BAR-regio wordt in de toe- de koelcel. komst een deelgemeente van de gemeente Rotterdam Wil de regio zelf de koers bepalen dan zal ze zich niet moeten laten regeren door angst maar zelf proactief • Wie wil je zijn als BAR-regio binnen de een antwoord moeten formuleren. De regio zou moe- grotere regio Rijnmond? ten discussiëren vanuit eigen kracht en niet vanuit • Hoe kun je je en waarin wil je je onderschei- angst. Denk hierbij aan de ontwikkeling van Nieuw Re- den als regio? ijerwaard. Omdat Barendrecht en Ridderkerk zich hier • Rood of groen? Of rood met groen netwerk samen sterk voor hebben gemaakt, worden hier nu al- (scharnierfunctie)? leen bedrijven uit de agrofoodsector gevestigd. Zorg • Regionale samenwerking: regionaal wat dat je meedoet aan de discussie en haal er je voordeel regionaal kan en lokaal wat lokaal moet uit. Zorg dat de BAR–regio de parel van de Rijnmond wordt. 7 | Kans voor verduurzaming7 | Kans De druk van Rotterdam wordt overal gevoeld en houdt Al met al zijn er volgens de workshopdeelnemers vol- mensen bezig. Kleine gemeenten worden onder druk doende argumenten om als BAR-regio een vuist te ma- gezet om groen op te offeren voor de economische be- ken om te voorkomen dat de regio werkelijk een deel- langen van Rotterdam. Om hier een goed antwoord op gemeente van Rotterdam wordt. te hebben zullen de BAR-gemeenten moeten samenwerken. De regio zal haar eigen ideeën moeten waar- maken, zelf haar koers moeten bepalen en slagvaardig

37 7 | Kans voor verduurzaming Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk activiteiten die hen boeien en waarvoor ze hun eigen hun ze waarvoor en boeien hen die activiteiten is daarom belangrijk inwoners juist in te zetten voor die Het mensen. van competenties of levensfase agenda, interesses, de bij passen niet zij omdat gevonden, lijk aantrekke (meer) niet worden vrijwilligerstaken Veel pelijke teparticipatie bewegen, is daarbij dé uitdaging. nier om de inwoners van de regio tot meer maatschap ma- een van vinden cohesie.Het sociale de van drager activiteiten als vrijwilliger en actief burgerschap zijn de regioaandacht.participatie, Maatschappelijke behoeft leefbaarheidsvraagstuk. De sociale cohesie in de BAR- ineen het op handen formuleren te antwoord haar een om slaan moeten regio de zal plaats eerste de In ten. benut te kansen om als pakken, te aan regio de van problematiek de om zowel gebied, het van toekomst de op ontwikkelen moeten visie een gezamenlijk len zul- middenveld maatschappelijk het en bedrijfsleven is: kwam, voren naar workshops de uit dat signaal belangrijkste Het vergroten. te BAR-regio de van duurzaamheid de om zijn regio de in stakeholders de volgens er heden mogelijk welke zien laten heeft paragraaf vorige De 7.2 |Conclusies D di BRgmetn het BAR-gemeenten, drie De ! samen werk - - - - 38 e, eene a t kne sutn p e nationale de op sluiten kunnen te innovatieclus- aan teneinde tot ter, ontwikkelen (moeten) meer zich zal agrofoodcluster het en beperkt immers is ruimte beschikbare De agrofoodcluster. het uit bedrijven de aan bieden blijven kan huisvesting BAR-regio de wijze worden gebracht. moeten Daarin moet centraal staan op welke beeld in agrofoodcluster het voor spectief het zal waarborgen kunnen te komst toe de in regio de van kwaliteit economische de Om voorzieningen.(boven)lokale van houden stand in gezamenlijk overgroeihet en len verde te de over maken te afspraken gezamenlijk om afstemmen. De beste hulp die men elkaar kan bieden is moeten elkaar op zorg) en wonen (winkelen, functies verschillendede ouderen)en (jongeren, kingsgroepen bevol- verschillende voor voorzieningen van aanbod het en naar vraag de zouden gemeenten drie De kijf. buiten gemeenten drie de van optreden gezamenlijk van belang het staat voorzieningenniveau, het voor Als het gaat om de zowel voor jongeren, volwassenen alssenioren. geldt Dit inzetten. kunnen talenten en competenties vergrijzing en de gevolgen hiervan Foto |RichardSinte Maartensdijk toekomstper - - - en mondiale trends in deze sector. De sector zal zich lijkheid om een antwoord te formuleren op de ruimte- moeten onderscheiden door kennis en vernieuwing lijke druk die van buiten afkomstig is. Naast dit enigs- om daarmee een duurzame economische ontwikke- zins defensieve argument kan de BAR-regio in een ling van het cluster te garanderen. Daarnaast zullen in structuurvisie haar eigen ruimtelijke koers uitzetten. De nationaal verband de mogelijkheden voor alternatieve keuzes die daarin worden gemaakt, zullen de identiteit Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk vervoersvormen (anders dan over de weg) onderzocht van de BAR-regio moeten weerspiegelen. Zo kunnen in moeten worden. de structuurvisie de ruimtelijke ontwikkeling van het agrofoodcluster worden geschetst en de mogelijkhe- Hoewel het agrofoodcluster de basis vormt van de re- den voor efficiënt ruimtegebruik worden benoemd. gionale economie, leidt deze eenzijdigheid wel tot een Daarnaast zal in de structuurvisie het perspectief van zekere kwetsbaarheid. Bovendien wordt het cluster de agrarische sector en de eventuele ontwikkeling van gevormd door vooral grote bedrijven die het dynami- natuurgebied moeten worden geschetst. sche karakter van de economie niet ten goede komen. Kleine startende bedrijven kunnen zorgen voor meer Een regionale structuurvisie is een van de middelen flexibiliteit en vernieuwing van de economische struc- waarmee de BAR-regio zichzelf in de toekomst beter tuur. De verschillende stakeholders in de regio zouden op de kaart kan zetten en zichzelf sterker kan positio- samen moeten kijken op welke wijze zij het zelfstandig neren binnen zowel de regio Rijnmond als de rest van ondernemerschap in de regio kunnen stimuleren. Nederland. Daarnaast zou de regio zichzelf sterker kunnen profileren als een regio waarin het goed wonen is Last but not least: de gemeenten zullen gezamenlijk met werk, voorzieningen en recreatiemogelijkheden in een regionale structuurvisie moeten opstellen waarin de directe omgeving en waarin ruimte wordt geboden de ruimtelijke koers van de regio als geheel wordt uit- voor ondernemerschap. Deze identiteit zou de regio eengezet. Deze visie zal de kaders moeten vaststellen door middel van regiomarketing veel sterker moeten voor de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van de uitstralen en communiceren. BAR-regio. Een structuurvisie biedt de regio de moge-

Foto | Richard Sinte Maartensdijk 7 | Kans voor verduurzaming7 | Kans

39 Bijlage I Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk ------Aanwezig Rabobank namens Ridderkerk Midden-IJsselmonde - - Aanwezig Rabobank namens Nederland ------Planet ------Profit ------People Workshops - - - Interviews BIJLAGE I|DEELNEMERSINTERVIEWS EN WORKSHOPS Sonja Harteveld Sonja Corrie Kocks Monshouwer Rianne John Hagers Jan Jansen Jacques van Kerchove Paul Mallee BoogaardPerry deBeer René Post Martijn Anouk Smeltink-Mensen Adjan Vos Willem Monshouwer van HombrachtNiels Marcel Keizer Jan van derHoek Tammo Beishuizen Cees Versendaal Mieke Van Ginkel Ger Visser Gayadien Prya Arco Berkman Kees van Zelfde‘t Osinga Rein Marc Verweij Paula van Hamburg Meindert Vroegindeweij Klaassen Marjo GroenendijkKlaas Burgemeester Albrandswaard deJongh Robin Kagenaar Bob Fenny deGraaf Bin Kerns Planet: Adjan Vos (Agrariër en Voorzitter Afdeling Noord IJsselmondevan LTO Noord) Profit:Ger(Visser & Visser Visser AccountantsBelastingadviseurs & te Barend-recht) People: Fenny deGraaf te (Woonvisie Ridderkerk) (stagiair) (LTO) (Flowcom Consultancy) (DCS) (Holland Ridderkerk) (RvC) (wethouder Barendrecht) (wethouder Albrandswaard) & (Visser Visser) Accountants Driel (Van Ridderkerk) (Ledenraad) (RvC) (voormalig voorzitter Freshworld) (AGF-ondernemer) (VBO) (wethouder Ridderkerk) (Focus Beroepsacademie) (Binnenmaas Groep) (Ledenraad) (Ledenraad) Ridderkerk) (Woonvisie Patrimonium(Woningbouwvereniging Barendrecht) 40 Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk 7 | Kans voor verduurzaming ABF ABF ABF ABF ABF ABF CBS ABF ABF ABF ABF ABF ABF ABF ABF CBS BER BER BER ABF ABF KvK BER KvK ABF ABF ABF ABF ABF ABF ABF ABF Bron 41

OFIT welvaartscreatie arbeidsproductiviteit (BTW / arbeidsvolume) opleidingsniveau (% hoogopgeleiden) opleidingsniveau jeugdigheid (% 25-) bevolkingsdynamiek (groei%) sociale cohesie betrokkenheid (opkomst% verkiezingen) (% niet-protestpartijen) consensus participatiemaatschappelijke (% vrijwilligers) / inwoner) (misdrijven criminaliteit en voorzieningen werk arbeidsplaatsen bereikbare (banen / bedrijf)gemiddelde bedrijfsomvang detailhandel (vkpvoorzieningengraad / bedrijf) / bedrijf) vrije tijd (hor sp recr voorzieningengraad woonomgeving / totaal) etc aandeel woonoppervlakte (opp wonen / totaal) (opp recreatie aandeel recreatieruimte woning WOZ-waarde gemiddelde stedelijkheid (adressendichtheid) PR RTV vermogen) (winst tov / balanstotaal) (eigen vermogen solvabiliteit wgl) dynamiek (groei% economische vernieuwing werkgelegenheid) R&D / totale R&D (banen ICT, (startende bb) verjonging ondern / potentiële / BTW) (investeringen investeringsratio vertrek) (oprichtingen, vestiging, vestigingssaldo als arbeids-bevolking en afzetmarkt (beroeps)bevolking bereikbare koopkracht / hh) (inkomen arbeidsparticipatie bb / bevolking) (werkzame activiteit bevolking(indeling totale mbt participatie) productiefactor / totaal) etc (opp bedrijven werken gebruiksruimte ruimte agrarische grondstoffenwinning ruimte vastgoed commercieel WOZ-waarde gemiddelde

Kenmerk PEOPLE samenstelling bevolking afhankelijkheid (% niet-bijstandsgerechtigden) BIJLAGE II | KENMERKEN EN BRONNEN TRIPLE P MONITOR P TRIPLE BRONNEN EN II | KENMERKEN BIJLAGE Bijlage I Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk CO2-uitstoot (CO2-uitstoot bevolking /bevolking) ruimtebeslag wonen (woningen /woonoppervlak) /ha) (bevolking bevolkingsdichtheid milieudruk bevolking CO2-uitstoot verkeer (CO2-uitstoot /weglengte) CO2-uitstoot bedrijfsleven (CO2-uitstoot /banen) ruimtebeslag bedrijven (oppterrein /bedrijven) werkgelegenheidsdichtheid (banen/ha) milieudruk economie (culthistelementen kenmerkendheid cultuurhistorische /ha) monumentdichtheid (monumenten /habebouwd) stedeschoon gezichten (beschermde /ha) cultuurhistorie flora (bedreigde plantenreservaatfunctie /ha) variatie flora (hogere planten /ha) groei areaal natuur (%) versnippering landschap(oppnatuur enggbagrarisch /totaal) natuur PLANET Kenmerk 42 Bron SentNovem ABF ABF SentNovem SentNovem ABF ABF PBL OCW OCW Floron Floron ABF ABF Triple P | Barendrecht Albranswaard Ridderkerk Colofon - © Rabobank 2011 Nederland, Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, foto-kopie of op welke gehele bewerkingof gedeeltelijke het mede van werk,begrepen voor zonder andere wijze dan daaronder afgaande toestemming van Rabobank van Nederland. toestemming afgaande No part of this publication may be reproduced in print, any microfilm or any form other means by without written permission print, by Rabobank photo Nederland. 43 Eindredactie AaldersRogier (Rabobank Nederland) Publicatiedatum Maart 2011 van In opdracht Rabobank Ridderkerk Midden-IJsselmonde Contactadres Rabobank Ridderkerk Midden-IJsselmonde Kopenhagen 1 2993 LL Barendrecht +31 180 639 639 Auteurs Smeltink-Mensen A.H.H.M. (Anouk) Drs. (Rabobank Nederland) Oevering (Frits) F.J Drs. (Rabobank Nederland) Titel Ridderkerk Albrandswaard P Barendrecht Triple Ondertitel duurzaamEen perspectief op de regio Foto | Gerard Vermaas | Gerard Foto COLOFON Triple P Een duurzaam perspectief op de regio