'We Zijn Kwetsbaar in Ons Eentje'
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Interview Arno Korsten met De Volkskrant, 12 september 2014, p. 11. ‘We zijn kwetsbaar in ons eentje’ Bestuurlijke herindeling van gemeenten ligt gevoelig, maar achter de schermen krijgt samenwerking steeds vaker het karakter van een ambtelijke fusie Van onze verslaggever Bart Dirks VOORSCHOTEN/ DEN HAAG Jeroen Staatsen is burgemeester van de zelfstandige gemeente Voorschoten, maar zijn ambtenaren moet hij delen met burgemeester Jan Hoekema van Wassenaar. Per 1 januari 2013 zijn de twee gemeenten, elk met ongeveer 25.000 inwoners, ambtelijk gefuseerd. De ‘werkorganisatie Duivenvoorde’ staat in dienst van beide Zuid-Hollandse gemeenten. ‘We merkten dat we in ons eentje toch wat kwetsbaar werden’, zegt Staatsen. ‘Soms was een beleidsterrein een eenmanspost. Als de ambtenaar onderwijs ziek was, dan gingen de scholen bij wijze van spreken een week dicht.’ In 2012 besloten de buurgemeenten al samen te werken op terreinen als financiën, ict en personeelszaken. Sinds ruim anderhalf jaar zijn alle diensten geïntegreerd. Die ambtelijke fusie blijkt wel zo efficiënt. Hadden Voorschoten en Wassenaar hadden samen 400 formatieplaatsen, inmiddels is 10 procent van de ambtenaren wegbezuinigd. ‘Dat scheelt jaarlijks 2 à 3 miljoen euro’, rekent burgemeester Staatsen voor. ‘Daarnaast hebben we miljoenen en miljoenen bespaard op de inhuur van externe adviseurs. Dankzij onze gezamenlijke werkorganisatie hebben we van veel meer zaken verstand dan ieder voor zich.’ Variaties Vooral de laatste jaren gaat het hard met het aantal ambtelijke fusies, in tal van variaties. De Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG) telt uit de losse pols een stuk of dertig fusies waarbij tachtig gemeenten betrokken zijn. Uit een onderzoek in 2012 van het blad Binnenlands Bestuur bleek dat 81 procent van alle gemeenten nadenkt over vormen van gezamenlijke bedrijfsvoering. Zo zijn sinds vorig jaar zijn Amstelveen en Aalsmeer achter de schermen gefuseerd. ‘Ik heb tegenwoordig twee visitekaartjes op zak’, zegt Annette Cornelisse, hoofd communicatie en tegenwoordig woordvoerder van twee burgemeesters. ‘We hebben hier twee soorten briefpapier.’ Ontslagen zijn er niet gevallen, ‘maar er is wel goed gebruik gemaakt van het natuurlijk verloop’. Dergelijke ambtelijke fusies tussen twee, drie of meer gemeenten liggen minder gevoelig dan bestuurlijke herindelingen waarbij er slechts één burgemeester en gemeenteraad overblijft. Het voornemen in het regeerakkoord van het huidige kabinet om ‘op termijn uit te komen op gemeenten van ten minste honderdduizend inwoners’ stuitte op grote weerstand. Anderzijds merken kleine en middelgrote gemeenten dat ze meer slagkracht nodig hebben. Zeker als ze binnenkort ook jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen erbij krijgen. Aaibare bestuurders ‘Anders dan bij een herindeling heb je bij een ambtelijke integratie geen democratische verliezer, het gevoel dat de kleine gemeente wordt opgeslokt. Bestuurders blijven aaibaar, dicht bij de burgers’, zegt Arno Korsten. De hoogleraar bestuurskunde van de lagere overheden muntte het begrip ambtelijke fusie in 2002 en adviseerde onder meer de BEL-gemeenten (Blaricum, Eemnes en Laren) en de samenwerking van Groningen met het kleinere Ten Boer. ‘Zwakke gemeenten trekken zich op aan sterke, de organisatie wordt robuuster en ambtenaren blijken tevredener te zijn: ze hebben meer overleg met collega’s en krijgen grotere opdrachten.’ Korsten doopte zijn model SETA: Samen En Toch Apart. ‘Ik dacht aanvankelijk: het ontbreekt lokale bestuurders aan lef om samen te werken, maar dat valt reuze mee. Het is een groeimodel: je kunt op enkele gebieden gaan samenwerken en dan doorgroeien.’ Niet in de laatste plaats: de burger is ermee gediend. ‘Die krijgt meer kwaliteit, want het kan vaak sneller en goedkoper.’ Knelpunten zijn er ook, waarschuwt Korsten. ‘Je moet niet onmiddellijk de vraag stellen wat het financieel voordeel is in jaar x of y. Je moet niet meteen gaan verrekenen: wat doet de een voor de ander en omgekeerd. En je moet geen wethouders hebben die drie keer per dag van mening veranderen.’ Wringt het als gemeenten met een gedeeld ambtenarenapparaat onderling ruzie krijgen vanwege tegengestelde belangen, zoals de aanleg van een ringweg? ‘Over zulke situaties moet je vooraf afspraken maken’, zegt Patricia Vogel, Adviseur Slim Samenwerken bij de VNG. ‘Op zo’n moment moet de ene beleidsambtenaar in dienst staan van de ene gemeente, de andere voor de andere. Je wil niet dat dat een wethouder een gedeelde ambtenaar vraagt: hoe denken ze er aan de overkant over?’ Eigen beleid Gemeenten met een ambtenarencorps kunnen prima hun eigen beleid blijven voeren, zegt Vogel. ‘Het is een misverstand dat je dan allemaal hetzelfde moet doen. Ambtenaren bepalen niet of een college van B en W links of rechts is. Je kijkt naar het niet-politieke gedeelte.’ Is de ambtelijke fusie toch de voorbode van een bestuurlijke herindeling? Zo ontstond de nieuwe gemeente Molenwaard vorig jaar nadat eerder al de ambtenaren van Graafstroom, Liesveld en Nieuw-Lekkerland tot een organisatie waren samengesmolten. Regelmatig komt die vrees op; niet zozeer bij de ambtenaren of bij de bevolking maar wel bij lokale politici. Burgemeester Staatsen van Voorschoten kent de discussie. ‘Je kunt een ambtelijke fusie zien als aanvliegroute voor herindeling of juist als voorbehoedsmiddel ertegen. De gemeenteraden van zowel Voorschoten als Wassenaar willen zeker de komende vier jaar zelfstandig blijven. Dat betekent dat je, ook als je onderling steeds meer samenwerkt, wel je eigen smoel moet laten zien.’ VOORBEELDEN VAN SAMENWERKING Gastheermodel: Sinds 2007 wordt het leeuwendeel van de uitvoerende taken voor de zelfstandige gemeente Ten Boer (4.75 inwoners) gedaan door de gemeente Groningen. Gemeenschappelijke bedrijfsvoering: Sinds 2012 verzorgt Servicepunt 71 voor Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest, Zoeterwoude ict, financiën, juridische zaken en inkoop. O.a. Deventer, Olst-Wijhe, Raalte doen dit sinds 2014. Ambtelijke fusies: o.a. Blaricum, Eemnes en Laren (2008), Amstelveen en Aalsmeer (2013), Wassenaar en Voorschoten (2013), Barendrecht, Albrandswaard en Ridderkerk (2014), IJsselstein en Montfort (2014), Brunssum en Landgraaf (2015). .