BIB'LIOTH ECAE 4 Organ i Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë
Shp-61ct~ BIBLIOTHECAE
Organ i Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë
Nr. 4 Viti 2003
Drejtor Prof. as. dr. AuREL PLASA RI
Kryeredaktore ETLEVADOMI
Redaksia: Ramazan Vozga (sekretar) Farfuri Xhaja Maksim Gjinaj Tefta Buzo
Këshilli botues: Aida Veliaj Prof. as. dr. Kaliopi Naska Prof. Koli Xuxi Dr. Kujtim Bevapi Kujtim Dashi Dr. Moikom Zeqo Prof. Nasho Jorgaqi Sherif Delvina
Design & Layout: Elzana Agolli v'
·~~~~ ~J-hl1 - S-w/4 //dv{rvt..f-
' _ , ·511-~J~·, ""Fev~ Vv\ ~ ~~
I 11 I :.:: ; ~) t/M "'? S r.:;„;,, "" "o;„,;
Franz Nopcsa. Shih fq.50 • Rrjeti kombëtar i bibliotekave 8 Kujtim Dashi Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve
HISTORIE LIBRIT DHE E SHTYPIT • "Iliriku i shenjtë" apo "Biblioteka ilirike"? 16 Dr. Aurel Plasari <( Biblioteka Kombëtare
• Monumentet juridike të Shqipërisë venedikase 21 Dr. Moikom Zeqo Muzeu Historik Kombëtar
• Voskopoja - rrënim, tym dhe histori 28 Dr. Ardian Klosi
Bibliotheka "Spiro Dine" dhe monumentet letrare shqipëtare, 38 z. linguistike e historike, më të vlerëshme të saja llo Mitkë Qafzezi . :w. FIGURA TË ALBANOLOGJISË • Giuseppe FERRARI {1913-1990) 47 • Jan UrbanJARNIK {1848-1923) 47 • Maximilian LAMBERTZ {1882-1963) 48 • Marco LA PIANA (1883-1958) 49 I• Emile LEGRAND {1841-1903) 49 • Angelo LEOTII {1884-1963) 50 I Franz NOPCSA (1877-1933) 50 I -·--"'"' • Holger PEDERSEN (1867-1953) 51 • • Carlo TAGLIAVINI {1903-1982~ 51 BOTIME • Nga "L'Albanese d'ltalia" (1848) te "Jehona e Tiranës" 54 (1944): bibliografie historisë së shtypit shqiptar Aida Veliaj Biblioteka Kombëtare
• Bëhen të njohur 100 kodikë të Shqipërisë 58 Prof. as. dr. Shaban Sinani Prof. as. dr. Kaliopi Naska Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave
BIBLIOTEKONOMI • Biblioteka e Kongresit në shekullin XXI 66 Grant Garden Harris Biblioteka e Kongresit, Uashington (SHBA)
• Bibliotekat në Kosovë dhe qasja në informata 72 Vehbi Miftari Biblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës, Prishtinë
• Sistemi bibliotekar në Gjermani 80 Claudia Lux Biblioteka Qendrore, Berlin
• Qendra Bibliotekare e Kompiuterizuar në Rrjet (OCLC) 101 Farfuri Xhaja Biblioteka Kombëtare
• Komunikimi elektronik i bibliotekave, standardet. 111 përkatëse Behije Luga Biblioteka Kombëtare • 119 • Konvertimi retrospektiv Mirlona Buzo Biblioteka Kombëtare
Zhvillime të reja në sistemin KDU 124 • Marjeta Daci Biblioteka Kombëtare • Matja e rezultateve dhe vlerësimi i treguesve të 129 <:( bibliotekës Tefta Buzo Biblioteka Kombëtare • Media elektronike në bibliotekat universitare 135 Miranda Bakiasi o Biblioteka e Akademisë së Arteve • Një dritare e re për lexuesit e kryeqytetit 140 Reita Tato Biblioteka publike, Tiranë
:z: • Shërbime të reja për bashkësinë 143 Alketa Tiku Biblioteka Publike, Fier
• Shërbimet e bibliotekave publike për fëmijët dhe 146 =LU· shkollat
PROJEKTE TË .REJA ~ -t ~ 1 ••• ·--..•.. ' . • INTERREG 111 } 152 DOKUMENTE • Mbrojtja e trashëgimisë kulturore digjitale 155
NGJARJE • Dita Botërore e Librit në Bibliotekën Kombëtare 159 • Dita Kombëtare e Trashëgimisë Kulturore 160 • Memorandum mirëkuptimi 161 • Donacione 162 • Seminar kualifikimi për mësuesit e bibliotekave të shkollave 163 • Çmimi «Balkanika 2002" për Fatos Kongolin 164
VEPRIMTARI NDËRKOMBËTARE • Pesë shekuj Venedik -Arbëri r 166 • Konferenca "Trashëgimia kulturore" ·, 167 1 • Takim mbi arsimimin dhe kualifikimin profesional 168 • Zhvillimi i bibliotekave publike në një kontekst europiano-jugor 169 • Konferencë mbareuropiane për zhvillimin e bibliotekave publike 170
LEXIME TË REKOMANDUARA
• Recensione 171 • Hyrje të reja 183 • Websit-e 192
TERMINOLOGJI • Në ndihmë të terminologjisë së shpjeguar të bibliotekonomisë 197 Farfuri Xhaja Biblioteka Kombëtare
• In Memoriam 214 • Rrjeti kombëtar i bibliotekave
Kujtim Dashi Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve [)iblioteka, duke qenë në vetvete Dnjë koleksion librash, periodikësh, mikrofilmash, baza të dhënash apo mediash të ndryshme, përbën një institucion të rëndësishëm kulturor në shërbim të shoqërisë dhe një nga pjesët më vitale të sistemit botëror të komunikimit dhe edukimit.
11 Gjithë llojet e bibliotekave që ofrojnë shtrin veprimin e vet në të gjithë rrjetin e shërbime në vendin tonë përbëjnë rrjetin bibliotekave që ndodhen në territorin e kombëtar bibliotekar. vendit tonë, pavarësisht nga forma e pronës Në këtë sistem informacioni bibliotekat dhe përkatësia institucionale, domethënë luajnë një rol të rëndësishëm si porta drejt nga organi që e ka në varësi bibliotekën. dijes, mendimit dhe kulturës, duke ofruar Veprimtaria e rrjetit të biblioteka ve mbështetje për vendimmarrje të pavarur, realizohet nëpërmjet: zhvillim kulturor, studim dhe të mësuar gjatë gjithë jetës për individë e grupe njerëzish. • përpunimit standard të materialeve Bibliotekat dhe shërbimet informuese japin bibliotekare; ndihmesën e tyre në zhvillimin dhe zbatimin • përgatitjes dhe shpërndarjes së e lirisë intelektuale si dhe ndihmojnë në informacionit bibliotekar-biblio• mbrojtjen e vlerave demokratike dhe të grafik; drejtave civile universale. Ato u ofrojnë • krijimit dhe mirëmbajtjes së katalo• përdoruesve të këtyre institucioneve akces gëve përmbledhës të pasurisë në burimet dhe shërbimet përkatëse pa bibliotekare kombëtare dhe asaj të kufizime dhe duke kundërshtuar çdo formë huaj; të censurës. Duke reflektuar diversitetin e • shkëmbimit dhe huazimit ndërbib• shoqërisë.zgjedhja dhe vënia në përdorim liotekar. e materialeve dhe shërbimeve bibliotekare drejtohet nga konsiderata profesionale dhe Bibliotekat, bazuar në funksionet, jo nga pikëpamje politike, morale e fetare. veprimtarinë dhe varësinë e tyre, pra Si të tilla, bibliotekat tona mundësojnë organit që i ka në varësi, që i financon dhe përdorimin e materialeve, mjeteve dhe ushtron kontroll për përdorimin e fondeve shërbimeve në mënyrë të barabartë për të të dhëna për to, klasifikohen si më poshtë: gjithë përdoruesit, duke mos lejuar asnjë diskriminim për asnjë arsye që ka të bëjë + Biblioteka Kombëtare; me racën, origjinën kombëtare ose etnike, + Biblioteka publike të bashkive e gjininë, moshën, paaftësinë, besimin fetar komunave; apo bindjet politike. + Biblioteka të veçanta ose speciale; Organizimi dhe funksionimi i bibtiotekave + Biblioteka universitare e të në Republikën e Shqipërisë janë tashmë të shkollave të larta; mbështetura ligjërisht. Siç është e njohur, + Biblioteka shkollore. në shkurt të vitit 2000 Kuvendi i Shqipërisë ka miratuar ligjin nr. 8576 "Për Bibliotekat Ministria e Kulturës,Rinisë dhe Sporteve në Republikën e Shqipërisë". Madje një kre (më tej MKRS) harton dhe ndjek zbatimin i veçantë i këtij ligji, e konkretisht ai VI me e strategjisë dhe politikave të zhvillimit në titull "Llojet e bibliotekave", përcakton kon• fushën e bibliotekave, në përputhje me kretisht llojet e bibliotekave që përbëjnë politikën kulturore të shtetit shqiptar. Ajo rrjetin kombëtar të bibliotekave. Ky ligje orienton dhe mbikqyr veprimtarinë • profesionale në të gjithë rrjetin bibliotekar Biblioteka Kombëtare financohet nga të vendit. Në këtë kuadër rregullat, shteti. Organizimi dhe funksionimi i saj udhëzimet dhe urdhëresat që nxjerr kjo bëhet nën autoritetin e MKRS. Biblioteka ministri janë të detyrueshme për të gjithë Kombëtare ruan në fondin e saj materiale rrjetin e bibliotekave të vendit. Kjo të ndryshme, duke filluar që nga dorësh• "udhëheqje profesionale", nëse mund të krimet e deri te mediat moderne. Si e tillë, shprehemi kështu, duhet kuptuare zbatuar kjo bibliotekë ka një sërë funksionesh. mirë, veçanërisht në bibliotekat e veçanta Është institucioni depozitues i kopjes së ose speciale, të universiteteve e shkollave detyruar, ku përfshihen të gjitha llojet e të larta dhe ato shkollore. Këto, në këtë informacionit, pavarësisht formës së periudhë të vështirë tranziti ve për shkak të regjistruar. Nëpërmjet kësaj kopjeje kalimit të tyre nga varësia tradicionale e sigurohet krijimi dhe pasurimi i arkivit MKRS në varësi të organit që e ka tani kombëtar me botime të formave të nën administrim bibliotekën, që e financon ndryshme, hartimi dhe botimi i bibliografisë dhe ushtron kontroll për përdorimin e kombëtare si dhe shfrytëzimi i botimeve të fondeve të dhëna për të, duhet të depozituara. Biblioteka Kombëtare azhurnohen më mirë nga MKRS dhe nga grumbullon, pasuron, përpunon, ruan dhe ana tjetër, ata vetë kërkohet ta njohin më vë në shërbim të përdoruesve botimet në mirë këtë "udhëheqje profesionale". gjuhën shqipe si dhe në gjuhë të huaj që Amendamentet e ligjit "Për bibliotekat në përmbajnë informacion për Shqipërinë, Republikën e Shqipërisë", që priten të kombin shqiptar dhe përbëjnë koleksionin miratohen në Kuvendin e Shqipërisë, me albano-balkanologjik. Krahas kësaj siguri, që do të sjellin një realitet tjetër, më grumbullon, pasuron, përpunon, ruan dhe normal dhe në përputhje me kuadrin ligjor. vë në shërbim të përdoruesve koleksione E shohim të udhës që më poshtë të të literaturës botërore të karakterit të përvijojmëdisa nga veçoritëe përgjithshme përgjithshëm. Ndërkohë ajo është edhe të rrjetit kombëtar të bibliotekave, duke u qendra e përgatitjes dhe e shërbimit të ndalurkryesishtnë funksionet,veprimtarinë informacionit bibliografik kombëtar. Në dhe varësinë e bibliotekave. këtë aspekt vlen të theksohet se këtu kryhet kontrolli bibliografik, përgatitet dhe Biblioteka Kombëtare botohet bibliografia kombëtare si edhe bibliografi korrente e retrospektive të Biblioteka Kombëtareështë insitutucioni llojeve të ndryshme. Kur flasim për bibliotekar kryesor i vendit dhe njëherësh Bibliotekën Kombëtare kemi gjithmonë qendër studimore shkencore. E themeluar parasysh qendrën kryesore të ruajtjes, që në IO dhjetor të vitit 1920dhe e përuruar përpunimit dhe dhënies së informacionit më 1922, ajo është biblioteka kryesore e albano-balkanologjik. Këtu kryhet vendit tonë. Me rastin e 80-vjetorit të katalogimi i librave për botim. Detyrë tjetër krijimit të saj Presidenti i Republikës idha që ajo realizonështë formimi dhe kualifikimi titullin e lartë "Nderi i kombit". profesional i punonjësve të gjithë m bibliotekave të vendit. Në këtë mënyrë ajo mbi këto biblioteka gjatë viteve '90, mund shërben si një qendër e studimeve në fushën të themi se aktualisht në bashkitë e e bibliotekonomisë, bibliografisë dhe të komunat tona funksionojnë afro 50 shkencës së informacionit dhe punon për biblioteka publike. . zhvillimin e këtyre fushave. Njëkohësisht Natyrisht, duke qenë institucione publike Biblioteka Kombëtare është qendra ato mbështesin pjesëtarët e bashkësisë, së metodike për zbatimin e standardeve në tërë cilës i shërbejnë, që të ushtrojnë të drejtat veprimtarinë bibliotekare. e tyre demokratike dhe të luajnë rol aktiv Nuk mund të lemë pa përmendur një në shoqëri. Për të mundësuar një gjë të nga funksionet e rëndësishme të saj si tillë, duhet që bibliotekarët që shërbejnë në qendër e restaurimit të materialeve to të njohin më së miri gjendjen dhe bibliotekare, të cilat janë klasifikuar si zhvi11imet sociale, ekonomi ke, ndryshimet trashëgimi kulturore dokumentare. demografike, larminëe moshës dhe nivelin Gjithashtu që nga viti 1997 pranë e arsimit të përdoruesve. Krahas këtyre Bibliotekës Kombëtare është krijuar dhe duhet parur një informacion idetajuar edhe funksionon zyra e ISBN-së për botimet për nevojat për punësim, edukime kulturë shqip. Për të realizuar pasurimin e të bashkësisë së cilës kjo bibliotekë i ofron koleksioneve me vlerë kombëtare. kjo shërbimin esaj. Bibliotekat publike krijohen bibliotekë kryen blerje me fonde buxhetore në çdo bashki dhe komunë dhe janë në të vëna në dispozicion nga buxheti i shtetit. varësi administrative të organeve të pushtetit vendor në rajonin e të cilave zhvillojnëveprimtarinë.Shërbimibibliotekar Bibliotekat Publike për popullsinë e ndarjeve të veçanta teni toriale sigurohet nga organet shtetërore Biblioteka publike është një organizëm i vendore nëjuridiksionin e të cilave atojanë. krijuar, mbështetur dhe financuar nga Ato sigurojnë mjedisete bibliotekave sipas komuniteti nëpërmjet qeverisjes lokale, normativave të shërbimit të lexuesve dhe rajonale ose kombëtare. Ajo siguron hyrje sasisë së koleksioneve, duke pasur parasysh të lirë në dije dhe informacion, nëpërmjet edhe mjetet e pajisjet për zhvillimin normal një sërë botimesh e shërbimesh, dhe ofron të veprimtarisë bibliotekare. Menaxhimi i shërbim të barabartë për anëtarët e bibliotekave publike bëhet nga drejtori, icili bashkësisë, pavarësisht nga raca, kombë• emërohet nga organet e pushtetit vendor sia, mosha, besimi fetar, gjuha, aftësia, në varësi të të cilit është biblioteka, bazuar gjendjaekonomike, punësimi dhe edukimi. në kriteret e përcaktuara nga MKRS. Duke Si të tilla këto lloje bibliotekash janë qenë se drejtimi dhe organizimi ibibliotekës institucione kulturore dhe informuese që kërkon aftësi dhe përvojë pune, ai duhet të nxisin të mësuarit, zgjerimin e dijeve dhe jetë bibliotekar i formuar profesionalisht. interesin për lexim në rajonin ku ato Në bashkëpunim me këshillin e bibliotekës, zhvillojnë veprimtarinë e tyre. Pa të përbërë nga punonjës me përvojë të përmendur pasojat negative që rënduan bibliotekës dhe personalitete tëjetës sociale m dhe kulturore të bashkësisë, drejtori përgatit zonave të largëta ose pak të populluara etj. buxhetin vjetor dhe e dërgon atë në Në varësi të koleksioneve, numrit të pushtetin lokal për miratim. Përsa u përket përdoruesve si dhe të shërbimeve krijimit dhe shpërndarjes së bibliotekave bibliotekare dhe informuese që kryejnë, publike apo numrit të punonjësve të tyre, bibliotekat publike të bashkive do të këto caktohen sipas normativave të kategorizohen në dy nivele nga ana e hartuara nga MKRS në bashkëpunim me MKRS. Në këtë sistem bibliotekash, ato Ministrinë e Pushtetit Vendor e të De• të komunave përbëjnë kategorinë e tretë. centralizimit. Kjo gjithmonë në varësi të Duke u bazuar në ligjin "Mbi bibliotekat në numrit të banorëve që u shërbehet, Republikën e Shqipërisë" së afërmi madhësisë së koleksioneve të librave dhe MKRS, në bashkëpunim me Ministrinë e shërbimeve që ajo kryen. Në koleksionet Pushtetit Vendore të Decentralizimit, do e këtyre bibliotekave gjen literaturë të të caktojë në çdo prefekturë një bibliotekë, karakterit të përgjithshëm të të gjitha e cila do të luajë rolin e bibliotekës qendrore fushave të diturisë në gjuhën shqipe dhe për bibliotekat e tjera të bashkive e në gjuhë të huaja si në formë të shtypur, komunave të saj. Prej kësaj risie të ligjit të ashtu edhe elektronike. Por duhet theksuar sipërpërmendur dalin detyra mjaft të se përparësi në formimin dhe pasurimin e rëndësishme për krijimin, funksionimin dhe këtyre koleksioneve kanë fushat për të cilat konsolidimin e bibliotekave qendrore. ka më interes bashkësia përkatëse. Me përparësi duhet të trajtohen sidomos materialet që përhapin informacion me Bibliotekat e veçanta ose burim pushtetin qendrore vendor. Ndërkaq speciale përhapet edhe çdo informacion tjetër me karakter publik nga burime të tjera. Këtobibliotekakrijohendhe funksionojnë Materiali bibliotekar, që të interesuarit nën autoritetin e organeve qendrore të mund të gjejnë pranë këtyre bibliotekave, dikastereve, Akademisë së Shkencave, është me karakter historik, kulturor, institucioneve kërkimore-shkencore, shkencor etj., që më së shumti ka lidhje institucioneve të kulturës, institucioneve me tenitorin ku ato zhvillojnë veprimtarinë. fetare, atyre ekonomike, shëndetësore, Shërbimet që biblioteka publike ofron janë sociale dhe edukative, të ushtrisë e rendit, të shumta duke filluar nga huazime librash, organizatave, fondacioneve, shoqatave, dhënie materialesh në mjediset e firmave dhe kompanive të ndryshme. Ato bibliotekës, shërbime informuese grumbullojnë, përpunojnë dhe shërbejnë tradicionale dhe elektronike, shërbim materiale bibliotekare dhe informacion lëvizës, veprimtari kulturore etj. Këto sipas kërkesave e nevojave të personave shërbime u ofrohen të gjitha kategorive të fizikë e juridikë në varësi të të cilëve janë. përdoruesve pa dallim, qofshin fëmijë, të Drejtuesi dhe punonjësit emërohen nga rinj, të rritur, persona me aftësi të kufizuar, titullari i subjektit që ka në varësi të sëmurë, minoritete gjuhësore, banorë të bibliotekën. 11 Në përgjithësi këto biblioteka janë me të tjerë, në përputhje me rregulloren fonde të hapura. Në Shqipëri ka rreth 100 bibliotekës. Pjesë e rëndësishme e biblioteka të tilla, pjesa më e madhe e të shërbimit është procesi i huazimit dhe cilave gjenden në Tiranë. Këto biblioteka shkëmbimit ndërbibliotekar ndërkombëtar. janë ngritur pas Luftës së Dytë Botërore, Kur fondet themelore të bibliotekave nuk kurse disa prej tyre kanë ekzistuar edhe para janë në gjendje të plotësojnë kërkesat e saj. Biblioteka kryesore në këtë kategori anëtarëve të tyre, ato u drejtohen është ajo e Akademisë së Shkencave. bibliotekave të tjera brenda ose jashtë vendit. Këtë procese ndihmon së tepërmi krijimi idegëve të bibliotekave në fakultete Bibliotekat e universiteteve e departamente me miratimin e organit që dhe shkollave të tjera të i ka në varësi. Vëmendje i kushtohet edhe larta shërbimit të studentëve pasuniversitarë, për të cilët krijohen shërbime të veçanta për të Biblioteka universitare është ajo që çdo lehtësuar studimin e tyre. Ndër më të universitet krijon dhe vë në zbatim të pasurat me literaturë në vendin tonë janë procesit mësimor. Kështu, çdo universitet biblioteka e Universitetit Politeknik dhe ajo dhe shkollë tjetër e lartë krijon bibliotekën e Universitetit "Luigj Gurakuqi" të e vet. Shkodrës. Historia e krijimit të tyre është e lidhur me hapjen e shkollave të larta. Ato nuk kanë karakterin universal të bibliotekave Bibliotekat e shkollave publikedhe qëllimi ityreështë të plotësojnë nevojat e studentëve dhe të pedagogëve Një proces i mirë mësimor dhe një për materiale apo informacion në funksion përgatitje e mirë e nxënësve nuk mund të të programit mësimor. Kështu ato janë ketë kuptim pa një bibliotekë të organizuar tërësisht në shërbim të procesit mësimor, mirë dhe të pasur në shkollë. Në këtë edukativ, të formimit personal dhe të sistem bibliotekash bëjnë pjesë bibliotekat veprimtarisë shkencore të këtyre e shkollave tetëvjeçare, të mesme të institucioneve. Ato u ofrojnë përdoruesve përgjithshme dhe profesionale. të tyre një sërë shërbimesh duke nisur që Konceptimi, administrimi dhe nga huazimi, informimi, shërbim interneti, bashkërendimiiveprimtarisësë bibliotekave kërkim në rrjet (on-line) etj. Këto lloj shkollore sigurohet nga Ministria e Arsimit bibliotekash grumbullojnë, përpunojnë, dhe Shkencës përmes drejtorive arsimore ruajnë dhe vënë në shërbim të përdoruesve në rrethe e bashki. materiale bibliotekare në përshtatje me Bibliotekat e shkollave janë në shërbim kërkesat arsimore, shkencore dhe kulturore të realizimit të programeve mësimore dhe të tyre. Në to gjithashtu sigurohet shërbim edukative si edhe të formimit profesional falas për studentët, personelin mësim• të punonjësve të arsimit. Në Shqipëri ka dhënëse administrativ si edhe për persona rreth2000 shkolla 8-vjeçare dhe 400 shkolla • të mesme, pjesë organike e secilës prej tyre duhet parë e lidhur ngushtë me punën e është edhe biblioteka. Aktualisht bibliotekat bibliotekave të tjera në mënyrë që sistemi e shkollave janë në procesin e riorganizimit. kombëtar i tyre të funksionojë dhe të Ato po pastrojnë koleksionin e tyre nga zhvillohet në mënyrë integrale. Kjo do të literatura e vjetërsuare jashtë profilit dhe thotë që dobësitë apo zhvillimet e po pasurohen edhe me literaturë në gjuhë bibliotekave të veçanta ndikojnë në mënyrë të huaj. Bibliotekat e shkollave administro• të drejtpërdrejtë në krejt sistemin hen nga mësuesit e ngarkuar të punojnë bibliotekar. Pra, të gjitha hallkat përbërëse me bibliotekën. të këtij sistemi duhen trajtuar me kujdes Nga sa u tha më lart, duhet mbajtur mirë dhe përgjegjësi në qoftë se duam të kemi parasysh nga të gjithë-ligjvënës, një zh vi11im bashkëkohor të bibliotekave të vendimmarrës, drejtues dhe punonjës vendit si dhe integrim të tyre në rrjedhat bibliotekash se veprimtaria e çdo biblioteke europiane dhe më gjerë.
NATIONAL NETWORK OF UBRARIES
The national network of libraries is composed by the integrity of all libraries in the Republic of Albania. In this inforntation system the libraries play an important role as doors pushing towards the knowledge, thought and culture, offering support to the inde• pendent decision, cultural development, studying and lifelong learning far individuals and social groups. Libraries and information services give thelr assistance in the devel• opment and application of intellectual freedom as well as in the protection of the demo• cratic values and the universal civil rights. They offer to their users access in the resources and respective services without limits and reject every kind of the censure. Reflecting on the social diversity, the selection and the use of the library materials and services are directed witb professiona/ considerations and not witli political thoughts, moral and religious. Our libraries enable the use oj tnaterials, tools and services equally far all the users, not /etting any debate related to race, nationality, ethnicity, gendet; age, inabilities, religion or political views .
• l• a: >- 1- :I: CJ) w w :I: c !:: a: m :i •"Iliriku ishenjtë" apo "Biblioteka ilirike"? 16 w Cë •Monumentet juridike të Shqipërisë 21 venedikase ~ :I: • Voskopoja - rrënim, tym dhe histori 28
• Bibliotheka "Spiro Dine" dhe monumentet letrare shqipëtare, linguistike 38 e historike, me të vlerëshme të saja
•· „.'
'""·A
11_ "Iliriku i shenjtë" apo "Biblioteka ilirike"? Dr. Aure/ PLASARI Biblioteka Kombëtare dër materialet e fondit N Antikuar të hyra kohët e fundit në Bibliotekën Kombëtare është edhe riprodhimi i vëll. VII të veprës madhore të Daniel Farlatit . "Illyricum Sacrum".
111 l• Ndërsa një ekzemplar i vëll. li të kësaj ë: vepre, në gjendje mjaft të dëmtuar, ruhet TI~L YRICJ ~ në Bibliotekën e qytetit të Shkodrës (AI 25/ :c I B), vëll. Yll i saj, ai më i rëndësishmi i S A C R I. (/) përmbledhjes për historinë mesjetare të TQMUS SEPTIMUS. w w Arbërisë, i mungonte fondit në fjalë të BK: ECCLESIA DIOCLETANA, :c të dhëna të tërthorta thonë se në Shqipëri ANTIJ:JARtl\ISIS, DYRRHACH!ENSIS, nr S!RMU!NSIS, c duhet të kenë mbetur së paku dy CUJl.EARUM SOFFRACANEJS. l• AUCTOR.E a: ekzemplarë të këtij vëllimi të sekuestruar: IIl një që i ka përkitur At Shtjefën Gjeçovit, DANIELE FARLATO f'tlESBYTEll.O SOCJETATIS !E
"ILL YRICUM SACRUM" OR "ILL YRIAN LIBRARY"?
The historical documentary collection "Illyricum Sacrum ", a work of several volumes of Riceputi & Fdrlato & Coleto, has started bythe initiative of Albanian pope Clemens Xl,for a collection of the materials to give a Ecclesiastical history of lllyria. Far its compilation there were collected and listed plenty of documentary manuscripts that composed then the so called "Illyrian Library", pan ofwhich are hold even today in some of the libraries. The surpass of the selective use of that documentatlon, its over reading and even its tuming back to be used now far a contemporary point of view it might be ane of the challenges even for the historiography of Albania today.
Shënim i Redaksisë Në numrin 312002 të revistës, në shkrimin e Dr. Aure/ Plasarit me tilli/i "Pa/ Pella: figura e një shkencëtari autoritar ndër albanologët e shek. XX" if.35j39) paragrafi i parë gabimisht është përsëritur edhe në fund. I kërkojmë ndjesë autorit dhe lexuesit. a:l• 1-> :c (J) w w :c o !:: c:c: ai :i Monumentet ,W a: ·o juridike të I• U)i: Shqipërisë venedikase _a.- Dr. Moikom Zeqo ~ Muzeu Historik Kombëtar asi botoi librin e parë me temë Ralbanologjike Venecia dhe Shqipëria: gjurmë të lidhjeve antike, në italisht dhe shqip, Prof. Lucia Nadin, me një përkushtim të mahnitshëm, bëri një zbulim të madh: gjeti Statutin e Shkodrës, që datohet si i gjysmës së parë të shek. XIV dhe që ka funksionuar si një realitet juridik deri më 1469.
11 w (/) Ky Statut botohet në "Co rpu s
~ :ë
JURIDICAL MONUMENTS OF VENETIAN ALBANIA
Through the presentation oj the volume "Statuti di Scutari del/a prima meta del secolo XIV con le addizioni fino ai 1469", prepared by Lucia Nadin, Italian scholar; well-known in the Albanian scientific enviro11111e111.the author unfolds the respective values oj this edition about the juridical historv oj Albania. Referring at the ricli documentation thar the work brings. the author pushes further the k11ow11aspect of this medieval period, evaluated by the historiography as that af Ve11etic111Albania. With examples and interpretations beyond the boundaries of Scutari particularly based 011the statute of Durazzo, the author brings new help 011the beginning of the history of stare and rights in Albania. With interesi is the author's interpretation over thar documentation that represents a contemporary Albania af thar time. not 011/ywith the neighbour states, but also witn the athers towards the Westem Europe.
11 I Voskopoja - rrënim, a< oQ. tym dhe histori ~ o(/) > Dr. Ardian KLOSI Studiues istoria është si një udhëtim i H mendjes dhe emocioneve në botën e shkuar. Vendet më të rëndësishme të saj mund t'i quajmë edhe stacione. Shumë njerëzve u pëlqen t'i njohin, të zbresin nga treni i jetës së tyre në ato pika të sigurta dhe t'i vëzhgojnë e hulumtojnë, ndoshta edhe vetëm të prehen pranë tyre. Shumë të tjerë as nuk zbresin fare, pasi ndoshta u mjattojnë kënaqësitë e vetë trenit që çan përpara/përtym drejt jetëve të ardhme përkatëse.
l_ll Stacionet e historisë asnjëherë nuk janë 1- identike për të gjithë njerëzit e aq më pak 0:: për të gjithë njerëzit në kohëra të :::ci= ndryshme. Një njeri i urtë thotë diku se (/) historinë asnjëherë nuk e kujtojmë: atë e w w rindërtojmë vazhdimisht. :::c Në këto rindërtime pjesën më të mirë c padyshim e kryejnë historianët e l• çinteresuar dhe pjesën më të keqe ma: ideologët e interesuar. U mësuam prej :i dekadash që të heqim nga stacionet e w historisë sonë mjegullën dhe tymin e a: dendur që hodhën mbi to historianët, politikanët dhe shkarrashkruesit e tjerë të ~ historiografisë socialiste, por është një f luftë e brendshme që s'ka mbaruar aspak dhe kushedi për sa kohë do të vazhdojë, shumtë që vazhdon të përhapet deri në deri sa më në fund edhe në Shqipëri të ditët e sotme për të vërteta aq të thjeshta zbatohen parametrat elementarë të të e të qarta historike. marrurit me histori. Yoskopojën (e sotme) nuk e kisha parë Desha që kjo hyrjet' i shërbejë tablosë që nga fëminia; ritakimi me të pak kohë së mëposhtme për një nga stacionet më më parë ishte një shok, tronditje e vërtetë të rëndësishme të historisë së Ballkanit, njerëzore dhe kulturore: një fshat mes perandorisë otomane të Europës dhe rrënojash dhe kudo pesha e rëndë e popujve e kulturave që u kryqëzuan, historisë, që jo vetëm nuk ka ndër mend bashkëjetuan dhe u shkatërruan në një të ringjallet, por me sa duket as dhe vetëm vend me emrin: Voskopojë. Në këtë të ritregojë, nëpërmjet një gërmimi, një stacion do të zbresim e do të zbresim muzeu, një akademie të rindërtuar, qoftë vazhdimisht, edhe për faktin e thjeshtë se dhe një kishe të restauruar. Madje edhe janë shumë të pakta në historinë e re të kishat që rrënohen dita-elitës edhe sot, me anëve tona ato qendra që arritën të gjithë cinizmin e nismave të ndryshme, fuqizohen aq shumë sa të kenë, në konferencave, botimeve etj., duket sikur shekullin e 18, shkollae biblioteka.rnadje janë piotësishtnë logjikën enjë qyteti që edhe shtypshkronjë të tyren. Desha edhe shkëlqeu për një kohë të shkurtër, disa pak që tablonë e mëposhtme t'ia jap lexuesit dekada, për ta shtrirë pastaj gjatë rrënimin jo si specialist i qytetit të vdekur, as dhe e tij nëpër shekuj të tërë. për të kumtuar ndonjë zbulim të ri, por Megjithatë kjo pjekje e vonuar ia vleu. thjesht' si një qytetar normal i Shqipërisë Qoftë edhe vetëm për të njohur së sotme që nuk arrin të kuptojë voskopojarin Dhori Falo, një nga autorët mistifikimet, gënjeshtrat dhe tymtajën e më seriozë në bibliografinë e pasur mbi ec qytetin, i cili me mjetet e njohësit të dhe legjenda pa fund, tema xhelozie a nacionalizmi, ku merrnin pjesë pak a ~ brendshëm numëron me akribinë më të CJ) duruar gjithë rrembat e ujësjellësve të shumë të gjithë nacionalizmat në fjalë: ai :c vjetër, gjithë çezmat e gjithë themelet e grek, vllah, rumun, shqiptar. Ashtu sikurse w shtoheshin studimet serioze, që zënë fill J: shtëpive të dikurshme, për të nxjerrë, bie c fjala, madhësinë (më të saktën që kam pak a shumë me Johann Thunmanin për :!E gjetur në përllogaritje) e qytetit në kohë të vijuar mePouqueville-in, Aravantinosin, ~ të lulëzimit, në tablonë më të plotë e Weigandin, Skenderesin, Kurilasin, :i rrëqethëse që është botuar te ne për të: Papahagin, Martinianin, I.M. Qafëzezin etj. z "Tragjedia e Voskopojës" (botimi i dytë për të ardhur në ditët tona me studiues si :w Winnifrith, Peyfuss eA. Plasari, po ashtu ec 2003). 78-vjeçari që ka shfrytëzuar mijërat ec e kujtimeve të familjes së tije të kushedisa fryheshin librat e artikujt ku Yoskopoja • familjeve të tjera voskopojare gjatë një jete merrte përmasa legjendare ose trajtat e <( të kaluar mes fantazmave të Qytetit të një molle sherri nacionaliste. Pa dashur ta fus lexuesin në Q.6 madh, për çudi më bind shumë më tepër o se disa autorë, po të sotëm, që në një shkurrnajën e paanë të këtyre diskurseve !:ii:: e debateve, po kujtoj me pak fjalë se çfarë CJ) artikull 20 faqesh arrijnë të citojnë mbi 200 o autorë, e që prapëseprapë tablonë nuk ishte Yoskopja, ashtu siç nuk e gjen > arrijnë ta ndërtojnë. ndoshta në asnjë nga tekstet zyrtare Pasi është kjo, në fund të fundit, çfarë akademike të Shqipërisë: ka rëndësi. Tabloja që arrijmë të krijojmë Pjesëtarë të njërës prej popullsive më në përfytyrimin tonë për stacionin ku do të vjetra të Bali kan it, pasardhëse e të ndalemi e rindalemi, visorja që do t'u kolonëve dhe legjionarëve romakë që përçojmë fëmijëve tanë, në tregimet tona, mbijetoi më së shumti në vargmalet e por pikësëpari në korrigjimet që duhet t'u Pindit, Thesali, Shqipëri tëjugut, Maqedoni bëjmë teksteve tona të çoroditura të e gjetiu, vllehëve, krijuan në prak të epokës historisë. Dhe kjo tablo nuk është më së re, e pra qysh në shekujt e parë të çështje ekzotike, enjë vendimi fakultativ sundimit osman, prej jetës së zakonshme për të zbritur ose mos zbritur nga treni, nomade edhe ngulime të vërteta që arritën por ka të bëjë me vetëdijen, ndërkuptimin të rriten edhe në qytete. Kështu kemi në dhe mirëkuptimin e pjesëtarëve të shekujt 15, 16, 17 qytetformime si kulturave të ndryshme të cilat Voskopoja, Meçova, Yovusta, Samarina, Gramostea, siç e preka, për pak kohë i bashkoi për t'i Shipska ose Yoskopoja, ku shumica e ndarë e armiqësuar kohë të gjata më pas. banorëve qenë vllehë, flisnin në shumicën Duke qenë në vetvete një fakt i e tyre vllahishte (çka quhet sot padiskutueshëm - pasi lidhej me një arumanisht), por në kishat e tyre të shumta, lulëzim të caktuar ekonomik, në rrugë më pas në tregti dhe në shkollat që u tregtare dhe kushte politike të caktuara - krijuan në shek. 18 përdorën kryesisht shkëlqimi i qytetit në shek. 17-18 do të greqishten. Kemi pra një ndryshim cilësor krijonte më pas, me shkatërrimin e tij, mite nëjetën e ish-barinjve (çopan ka qenë emri 1- me të cilin i quajtën turqit dhe shqiptarët), shkolla, sikurse e përmendëm dhe më 1744 0:: të cilët me Meçovën, Samarinën dhe e famshmja Akademi e Re (Nea > 1- Shipskën, por sidomos me Voskopojën Akademia) - sikurse kishin në atë kohë :::c kalojnë nga veprimtaria e bariut dhe qytetet e Janinës, Meçovës, Bukureshtit, CJ) baxhoxhiut në atë të tregtarit, duke rrahur w . ' w dalëngadalë - dhe si tregtarë kryesorë - :::c rrugët ku zhvillohej tregtia tokësore e ITP!1TOCTEIPLA c Stambollit dhe Orientit me Venedikun, n A l' A' l• Raguzën dhe disa nga qytetet kryesore të TOr I:04>0\0l'lnTA'T01", ma: Europës Qendrore, sidomos Budapestin Kit~'A iih1,u.~ rtc":"' o.~x1~.:<'-";j, :i e Vjenën. 11p;iov.•1.·;; , w Pasurimi i tregtarëve voskopojarë e si Kal Dp:mirua K ue.itj a: rrjedhim lulëzimi dhe zgjerimi i qytetit (në 0E.0tiH.."l'Or A"NA:I; l't>.Il'OI g fillim të shekullit 18 llogaritet të ketë pasur J(ABAi\Al.0.'TUT CJ) 4000-6000 shtëpi, pra mbi 20.000 banorë, r o r MC>l:XOnO/\l'TOl :c shih sidomos Dh. Fal o, vep. cit. f. 68- 70; -.:.TNTl:E>El'~A, një dokument i kohës thotë se kishte J\-.,' .c; tf.;HfJ 'li:1fli{ i'v.J,:t,..-,„ 12.000 shtëpi "të ndërtuara në mënyrë solide", Promemorie mbi Voskopojën, /::;u.-;ri.m n~E'vr1_u,ra.'r~ , ~ Xp>1Q"1µ,„ rt\'111: fundi i shek. 18, zbuluar në Arkiv të Kvc,lof1<~yi<1. Tei.<~>ra, r~ ~ K°""• ,WiQ'K•1 i>r1)\l-{Q,W,l1> l.JI. lfl'CTe..UiO.; Budapestit) ishte i mundshëm në kushte l'Yb;x9n\•~. të caktuara tolerimi prej Stambollit ndaj një qyteti që erdhe u bë i dyti në Turqinë . europiane: mbrojtja e sulltane Validesë, „. nënkupto pagesa e rregullte haraçeve në qendër, shkathtësia e tregtarëve E' N E T I' H, ~ I N voskopojarë në sigurimin e rrugëve, e S't -.V o, I 7 1o. sidomos të atyre dy kryesoreve për }fo;1i t\.'J'''itJ r,; H.!rTt>-1, karvanet, njërës që e lidhte me Korçën SV1'fRtuRv/ol PtJU//JSU. ,.f( 1'/IWIU:.5TJ. dhe tjetrës që e lidhte me Beratin, përmes darovi ve për kapobandat e qafa ve të Jashit etj. -drejtor i së cilës u bë më 1746 ndryshme, të gjitha këto bënë që voskopojari më i shquarTheodor Anastas statuquoja të ruhej për dekada, deri në Kavaljoti. Po këtu u vendos një periudhën kur zënë fill shkatërrimet, me shtypshkronjë për shtypjen e teksteve të të parin në vitin 1769. liturgjisë (akoluthive, 12 sosh njihen deri Pasurimi ekonomik solli edhe më sot), po këtu u ngrit gjithaq një dendësimin e jetës shpirtërore-liturgjike bibliotekë mjafte pasur. Gjuhë e fesë dhe dhe zgjerimin e asaj kulturore. Voskopoja e kulturës ishte greqishtja, mësimdhënësit pati 24 kisha (të njohura, nga të cilat sot vinin nga qendra të njohura të Janinës a kanë mbetur vetëm 6), këtu u krijua të malit Athos, ose ishin siç thamë a: voskopojarë. kanë diçka freskuese mbas tymit të ~ "Protoperia", ku përmbahet fjalori llafollogjisë mbi historinë): (/) i: trigjuhësh i Kavaljotit, greqisht-vllahisht• "Ky libër [Protopiria e Kavaljotit) ku w shqip (l 770), është një libër që duhej t'u përmbahet lista e fjalëve u shtyp në ::c lehtësonte mësimin e greqishtes vllehëve Venedik më 1770. Autori i tij është c dhe shqiptarëve. Po këtë qëllim pati edhe protopapa, apo predikuesi më i fisëm i :i botimi tjetër i vetëm joliturgjik që njihet Moskopolisit [emri savant për Voskopojën), ~ nga Voskopoja, "Isagogike didaskalia" i zoti Theodor Kavalliotis. Është njeri i ditur, :i Dhanil Voskopojarit 1802 (Adam më i dituri i popullit të tij, që ka studiuar z Haxhiut), i cili tri gjuhëve të Kavaljotit i gjuhë, filozofi dhe matematikë, dhe me mjaft :W a: shton edhe bullgarishten në glosarin e tij; dobi. Meqë i kupton dhe flet si gjuhë a: këtë punë e bën që t'i shërbehet më mirë amëtare greqishten, vllahishten dhe I shqipen, bashkëvendësi i tij GeorgTrikupa,
11 Q:1- VOSKOPOJA-DESTRUCTION, FUMES ANO HISTORY > 1- Famous places in history ressemble to train stations in our lives, where some people :c CJ) like to descend from their waggons and some others don 't even. look upon them. w Those who get off there have very different auidudes ro those places: generaly speking w each one oj them is reconstructing and retelling history in his own way. The differ• :c ence between good and bad historymaking is thar the first part oj the historians are c not interested and the second part are very much. interested, far example because oj a:l• their nationalisticfeelings, trying always to prove something against the others. IJl voskopoja, or Moschopolis, the great vanished Ba!kan city oj the 17-/Sth ceniury, :i is one af those places, a source af immense fascination and ar the same time of w controversy and quarrel between different nationalisms like the Greek, the Albanian a: or the Vlach one. Althougli the documents are very sparse, the mistifications and the nationalist ~ controversy are indeed abundant. Controversial issues are among others rhe si:e of :c the city at the time of its golden age in the middle oj the l 8th century: 60.000, 40.000, 24.000 and even 10.000 are some of the numbers related oj in different texts oj the J9th. 20th and even of our century. The last published book "The Philosophy oj Th. Kavalioti" oj Alfred Uçi, a member oj our old Academy oj Sciences, doubts very much the calculations of Dhori Falo, another contemporary author living in Voskopoja who has written several monographies about his towu and has estimated about 24.000 habitants at the blossoin time of the city, proceeding froni the actual ruins oj the place. The author Klosi recalls rhe main facts about Voskopoja: A Vlach city whicli could florish because oj the pax ottomanica, with irs merchanrs trading intensely in the Balkans, relating lstanbul and other ciries oj the East ro Venice, Yienna and Budapest, paying at the same time heavy haracs to the Sublime Porte and to the Albanian chieftains who supervised the inner land roads. The culture whiclt developed in its churches, monasteries and schools and expressed itself in the books oj its press or in the New Academy was a Greek written one, the most well known scholars who were active there came either froni Greece or were Voskopojars like Kavalioti himself. Voskopoja was a kind of cosmopolite city which. enjoyed tolerance fora relatively brief period and afterwards fell a victlm ra the abandonment of the Sublime Porte, to the jealousy of the Greek church. and to the attacks af mussulman Albanian tribes. In sa far there is no need of big discussions and controversies as it happens in the ahove mentioned book. Our "Old Academy" af Sciences has better to publlsh. un• known manuscripts of the Nea Akademia, fike the works of Kavalioti sleeping in our StareArchives, than financing new bar ren polemics about a city whicli has its steady and undeniable history.
11 ~ ~ Ilo Mitkë Qafëzezi (1882-1964), gjurmues sistematik i dokumenteve dhe :w•.....• librave të rrallë shqip dhe mbi Shqipërinë, solli kontribute me peshë në w :a;: fushën e letrave tona. Spikasin gjetjet dhe studimet rreth dokumenteve të :c rralla mbi voskopojën, Yithkuoin, Korçën, Beratin etj. Këto materiale, mes (/) :w tyre abetaret e veqilharxhit, dorëshkrimet e Kavaliotit etj., janë sot në duart a: w ...J e studiuesve falë punës së Qafëzezit. > Botojmë më poshtë pjesë nga fjala e Ilo Mitkës rreth dorëshkrimeve dhe :w•.....• :w veprave të rralla që i janë dhuruar Bibliotekës së Korçës nga Spiro Dine, :a;: gjurmues i zellshëm ifolklorit dhe bibliofil i njohur Veç prezantimit me dinjitet w• :::.t: profesional e shkencor të pasurive të kulturës kombëtare, autori propozon a: ide interesante mbi fatet e kësaj trashëgimie, siç është ajo e krijimit të kolanës së botimeve të rralla shqiptare të quajtur "Corpus Scriptorum Albanensium ". ~:ë w w :::.t: ~ 5 Bibliotheka "Spiro Dine" dhe CJz ::i u.i monumentet letrare a: :w~ n, shqipëtare, linguistike e a:c (/) w historike, më të a:
~ vlerëshme të saja ...J ~ z w :a;: ga fjala e Ilo Mitkë - Qafëzezit me ::> oz rastin e përurimit të Seksionit të ~ N aw Dorëshkrimeve Kombëtare pranë Bibliotekës w "Dine" (Korçë). zes oa: a: '!' ~ w § mmi!-- _ l• Konferenca letrare që po dëgjoni sonte, a: është po-ajo që pata mbajtur në Majin e > I• shkuar të këtij viti në Sallën Konferencash ::c të Bashkisë së Korçës, me porosi të cn w Kryetarit z. Kristo Kirka, me rastin e w inaugurimit të Sekcionit të Dorëshkrimevet ::c Shqipe, Lingvistike e Historike, pranë c Bibliothekës "Spiro Dine", që është pronjë a:l• e kësaj bashkie, inaugurim i bërë ndënë m patronazhin e Zotit Kryetar, kur pati vent ::i edhe ceremonia e vendosjes së serisë së w parë të kartonavet të kopjevet a: o daktillografike, të punuara prej origjinalevet I- dorëshkrime kombëtare, të pabotuara, të ~ Thimi Mitkos, Dervish Veliut,Jano Vrerosë, ::c Tahir Effendi Gjakovasit, Thimi Erandi Kapedanit, Thimjo Thomo Kreit Krushovarit, ett., të gjitha dhurata shqipëtare, të vyhera, të të ndjerit Mëmëdhetarqë ka qënë Spiro Risto Dineja, dhurata letrare kombëtare që përkapin mijëra faqe të panjohura gjer më sot në punimesh letrare, shkrime kombëtare, të botën shqipëtare. Ka qenë një rast i lumurë kohësisë së Besës së Prizrenit, në radhë ky që, pranë manuskriptevet të të parë. po e ndjenj vetëhenë të kënaqur lartpërmëndura të gjejnë një vatrë e fole të se edhe Zotëri e Tij, si Kryetar i ri i siguruar edhe një seri tjetër dorëshkrimesh Bashkisë së Korçës, i kësaj vatre të vjetër shqipëtare, punime ta pabotuara dhe këto, të mëmëdhetarisë shqipëtare, e aprovoj me dhe të cilat janë: I) Dymbëdhjetë shkrimtarë dashuri nisiativën e themelimit të njëj foleje, të Shqipes Toskërishte të qintvitit të XVIII• të njëj vatre të sigurtë pranë Bibliothekës ttë, II) Kopje të njëj vargu kondikërsh të "Spiro Dine" të kësaj Bashkie, teku të kenë vjetërë ndër të cilët edhe një "Codex Tes• shthrofkun një numur i math dorëshkrimesh tamenta Corchae" III) Katër poema kombëtare, në shumësi të dergjura ndë shqipëtare epikolirike të kohësisë 1519 - vende fare pakë të sigurtë dhe të cilar, nesër 1820; IV) Një "Muhtarname" Shqipe e - pasnesër, do të kenë një vent nderi në Abdul Saidit, ett. vargun e botimevet që do të duhet të Duke falënderuar Z. Kirka, për fjalët e shtypen ndënë mbititullin "Corpus Scrip• mira me të cilat më paraqiti në Zotërinë torum Albanensium" (Trupi i Shkrimtarëvet t'uaj, si dhe për nisiativën që mori Zotërie Shqipëtarë), një ëndërrë shqipëtare e vjetër Tij që të mbanj këtë konferencë, e cila, në këjo e të ndjerit Jano Vreto Postenani, edhe të vërtetë, ka për të qënë më tepër një film një ëndën-ere, e sotme, që e tfaq me shumë 11 vlagë profesori i ri shkodran Kolë Ashta. Dorëshkrimevet të kësaja: a) të bëjmë ç'të Është fjala për krijimin e njëj Sekcioni jetë e mundëshme që të lindet më i madh Manuskriptesh Shqipe Lingvistike e respekti dhe kupëtimi i mirë për çdo Historike, brënda dy raftevet të gjerë të shkronjë shqipe, të shkruar apo të botuar bibliothekës së lartpërmendur, e detyruar ndër kohëra të vjetëra, si dhe për çdo farë nisiativës së ish-Kryetarit të kësaj Bashkie kronikë shqipëtare e anale historike, z, Nexhip Koka, që në muajin Shëmiter të kulturore, shoqërore, ett.., të regjistruara vitit që shkoj. Sa për përkrahjen e kësaj tyrqisht apo helenisht ndër kondikët t'anë nisiative letrare shqipëtare edhe prej anës të shumëtë, që i kemi parë ndër vakefe e së Z. Kristo Kirka, unë së paku nuk pata vatra shqipëtare të vjetëra, shumë prej të dyshuar, dhe ja sepse: Kush ka kënduar cilavetne i kemi përdorur me dobijo vetëm "Historin e Skënderbeut" të Peshkopit për vetëhenë t' ënë po dhe për botën Theofan (Fan Noli), ka parë se përposh diturake tëjashtme që interesohet së afërti emërit të bëresit të këtij teksti historik është për ato. b) Të ketë njohuri, cilido që shënuar: "E botuar prej Shoqërisë Korchare dëshërondhe që i ryn në punë, mbi të gjitha "Arësirni" ett." Ka qenë z. Kristo Kirka, copët monumente letrare më me vlerë, si Kryetari i Shoqërisë Kombëtare në fjalë, dorëshkrime kombëtare apo botime që me qëndrën "Cochituate -Natick", ay që kanë harriturë sot fort të rralla, një thesar u bë nisiatori kryesor i botimit të shqipëtar ky që i-a kemi hua dhuronjësit monumentit letrar historik të mësipërmë. Spiro Dine, Vithkuqari Mëmëdhetar i Historia edhe gjuha janë lidhjet më të Shibin-el-Korn-it,nga njëra anë, si edhe dy shëndosha që i bashkojnë njerëzit e njëj prurësvet të këtyre prej Misirit në Shqipëri, kombi. Përandaja ndër përhapësit e idhesë, z.z. Arqimidhi Opari dhe Miltiadhi Terezi, kombëtare shqipëtare dhe të bashkimit sot tregëtarë të njohurë në Korçë dhe ndaj kombëtar ndë ditët para e pas Besës së të cilët duhet të ushqejmë mirënjohjen më Prizrenit gjejmë, përveç Veqilharxhit - të thellë të gjithë ne. c) Meqënëse pranë prekursorit të parë të të zgjuarit të nja njëzet copëvet monumentavet letrare, ndërgjegjes kombëtare - një Girolamo de të panjohurë gjer më sot, që na ka falurë Radë, Hoxhë Tahsin, Kupitor, Mitro Dineja, punime të Mitkos, Vretos e Krejit Kamardë, Mitko, Vreto, Thimjo Kreji, Sami me shokë, kemi për të vendosur edhe nja Frashëri e të tjerë, që janë hedh urë me shpirt pesëdhjetë e më shumë copë: dorëshkrime, e me zemër në studime historike e ligvistike, punime t'onat e shokësh të tjerë të të cilat, për pasonjë, patnë çvillimin kapërxyer prej kësaj jete apo edhe po të shkallësisht të kulturës shqipe në llaust dhe, gjallë,mundettë shihetë kthjelluarnjë pUan më pas, pamvarësinë t'ënë kombëtare. letrar i ynë, në të cilën pllan përkrahjen më Tri kanë qënë arësyet që më bënë të të parë e kam gjetur atëherë tek z. Nexhip çvillonj sot para Zotërisë S'uaj themën: Koka dhe Këshilli Bashkiak i Korçës, një
"Monumentet letrare shqipëtare më të gjest shqipëtarky që më duhet t' ë thekësonj vlerëshme të Bibliothekës Dine" me rastin kurdoherë që e ka për të prurë rasti e puna, e inaugurimit të Sekcionit të ndonëse në syrin e parë ky gjest mundet 11 të duketë si një gjë e parëndësi. Do të themelimit të Sekcionit të Dorëshkrimevet •••• shihetë aty pasqyra e gjallë e kësaj nisiati;e Linngvistike e Historike, Katallogun e o: ~ shqipëtare e përkrahurë prej Bashkisë së Bibliothekës Dine, autograf i donatorit në ::c qytetit Korçë në radhë të parë, dhe paraditët e vdekjes së tija, t1i kartona të cn domethënë mundësia e dhënë prej kësaj dorëshkrimit "Ierornonaku Kostë Berati" w w Bashkie që nga njëra anë këto monumente ( 1764-1768), "Protopapa Theodhor Nastas ::c të rrënjosenë ndë shtrofkun më të sigurtë Kavalioti Voskopojari",. "Një c që jep ndërtesa beton e pallatit bashkiak Muhtarnarnë Shqipe e Abdyl Saidit", •••• dhe, nga tjetra, të gjitha ato, duke qënë të "Porosira Shqipëtare të Shqipëtarit Fakir ma: dakti loshkruara ndë pesë kopje - me qëllim Dervish Veli", ·"Kqntribut në jetën edhe :J të pajonen me nga një syresh edhe dy-tri punimet e Theodhor Haxhifilipidi w institute kombëtare të Shqipërisë - të Elbasanlliut" ( 1740-1800), "Ierodhaskalli a: nëmëronen si gjysmë të botuara, e pra lark Ikonom Dhanilll Miha! Adham Haxhiu së zezës të kërcëllit të çdukjes së tyre. Si Voskopojari" ( 1750-1822). E ndajmë aty cne bashkëpunonjëse fillestare, ndë këtë punë .vargun e shqipe-shkruajtësvet të qintvitit :c po më premtohet bija ime, Tefta Ilo të XVIII-ttë e më tëhu, për t'u hapurë një Qafëzezi. vent nderi vargut të kondikëvet, kopje të Dhe e kam fjalën që, sot për sot, po nxjerura prej asish nga origjinalet e sigurojmë së paku brumin e parë letrar të arshiva vet· të falëtorevet e të vatra vet kësaj serie monumentesh letrare, pasi një shqipëtare, të Korçës dhe qëndrash të tjera numër i shumtë syresh, i brumit që na të Shqipërisë, analet e të cilavet lidhen paskan falurë Mitkua, Vretua.Kreji, Erandi, ngushtësisht, në pjesë të mirë, edhe me Abdyl Saidi e Dervish Veliu me shokë, do jetat e disavet nga lingvistët e lartcituarë të presë aty, në këtë vatrë të Bibliotekës të shqipes, posi edhe me ata që do të "Spiro Dine", të shfaqenë dhe shokë të tjerë rënditim më poshtë. Janë të domosdoshme për të shkruarë monografirat "Jeta dhe këto kopje kondikësh të qintvitit të XVIlI• punimet" të sicilit nga të lartpërmëndurit ttë e më tëhu, sindëkur do të shihetë prej dhe të vargut të gjatë të shokëvet të tjerë titujve! të mëposhtmë t'atyre. Të punuarë të tyre. sipas sistemit t'ënë, në origjinal e me Duke folurë shkurtazi, mbi atë vark përkthimin shqip, studionjësi i nesërmë i monumentash letrare shqipëtare, të tyre, ka për t'i konsultuar, me kënaqësie kolekcionitDine, sot pronja tëBibliothekës me shumë dobi, këta kopje kondikësh Dine të Bashkisë, është mirë, në interes të historike. E kështu, vargu i këtyre është shokëvet arësimtarë, të zotërinjët profesorë ky që pason: të gjuhës e të historisë së kombit shqipëtar, II. "Arshiva historike e Vatrës së veçanërisht, të dihetë se vargu i këtyre Mytevelinjvet të Korçës, Stërnipër të Iliaz monumentavet është ndarë në gjashtë duar, Be Koxha Mirahor-Evel-it" qintivit XV; sindëkur pason: "Arshiva historike e Mitropolisë së I. Kartonat dosje me numrat 1-9, Korçës" (1707-1900); Kondiku i Vjetër përmbledhin: Dokumentat e historikut të edhe Kondiku i Llasos; "Arshiva historike e Manastirit Shën Koll të Boboshticës"; François Pouqueville-i, nxitësi e "Arshiva historike e Manastirit Shën bashkëpunonjësi kryesor i Vokabullarit Prodhom të Voskopojës"; "Arshiva Boçarix. Një fjalorth "Schype - Français" historike e Kishës Shën Koll të Voskopojës" i tija, 4 faqe gramatikë shqipe e copëra (Kondiku Dhanill Miha! Adham Haxhi, me Ungjilli, toskërishte gegërisht," ... traduite 76 copë kronika, autografe të bërësit të d'ordre d' Ali Tebelen" ( 1813); "Dhaskali Vokabullarit Shqip të 1793-1802-së); Vangjel Meksi Laboviti", përkthenjësi i Arshivat historike të Vatravet Korçare: vërtetë i "Dbjatës së Re", monumenti "Angjeli & Vasillaq Ballauri" (babë e bir), gjuhësor toskërisht rekord i kryeqintvitit të "Stefanaq Jorgji Faber" e "Irakli Vani XIX-ttë, i shtyposurë "ndënë epistasi" të Nastas Mio Vithkuqari"; "Arshiva historike Grigor Gjirokastritit (1824 -1827), me e Manastirit Shën Pjetër e Pali të Vithkuqit dokumentime me të ra nga Jano Vretua. & Kondiku i Mitropolisë së Kosturit"; Këjo seri mbyllet me dy copë dokumenta "Arshiva historike e Mitropolisë së Iingvistike ballkanike, të zbuluar prej nesh Përmetit"; "Arshiva historikee Mitropolisë njëri në Bibliothekën Kombëtare të së Beratit"; "Arshiva historike e Shqipërisë (Gusht l 939), dhe tjatri në Mitropolisë së Elbasanit dhe e Shën Gjon Bibliothekën e Manastirit Shën Pjetëre Pali Vlladimirit" (Dy Kondikë Thodërianë) ett.; të Vithkuqit (në muajin Shëmitër l 936), të "Arshiva e Mitropolisë së Gjirokastrës"; cijtë po i titullojmë sindëkur pason, ndënë "Arshiva e Mitropolisë së-Durrësit"; "Co• mbi ti tu llin: "Doku menta lingvistike dex Testamenta Corchae" ett. ballkanike në Shqipëri": l) "Një dorëshkrim Pason tani vargu i "leksikografërvet" të dakoroman -cëncarisht i qintvitit të XVIII• shqipes, ndër ballë të të cilëvet bie, sipas ttë në Bibliothekën Kombëtare të sërasë kronologjike, Kapedani Marko Shqipërisë. Bërësi: Dhanill Miha! Adham Boçari, vet' i shtatë kolegësh "lingvistë", Haxhiu Voskopojari". 2) "Një dorëshkrim shkruajtës të toskërishtes, ndër të cijtë kemi sud-slav (shqehërisht), me alfabet helenik, edhe një frënk e dy inglizë, të përmbledh urë i vitit l 840, në Manastirin Shën Pjetër e të gjithë ndënë mbititullin: "Punonjësit e Pali të Vithkuqit. Shkruajtësi është: Shqipes në kryqin vitin e XIX-ttë": Ieotisvana Tutenkof. III. "Kapedani Marko Kiço Boçari• IV. Po t'i hudhim një sy bibliografisë Sulioti" O 790-1823); "Ieromonaku Gjon shqipëtare, të shkrimeve shqipe, që nga Efstrat Vithkuqari & Koloneli William botimi i editës së 1827-tës të "Dhjatës së Martin Leake" (1806); "Dhaskali Kostë Re" të shtyposurë ndë Korfuz, do të Cepi Vithkuqari" (1820-2822); "Dhaskali shohim se Xylander-i është i pari që e këput Thanas Petro Psalidha" vjehër i jatrojt pushimin tetëvjeçar të shkrimit të shqipes Llukë Vaja Lekli edhe koleg në dhaskallëri me botimin e punimit albanologjik të tija i Gjon Efstratit në "skolonë" të Nartës; "Die Sprache der Albanesen ... "më 1835. ''Lordi Broughton (Hobhous)", mysafir iA li Gjer te Naum Veqilharxhi, i cili paska Tepelenës në shokëri të Byron-it ( 1809), paturë të gatuar që përpara 1836-tës kapitulli "Albanian language" ett.; "Laurent "Ëvetarin Shqip", si dhe shkrime të tjerë, nuk shohëm asnjë toskë të rroknjë pëndënë Bukureshtit) ett. Në faqen 16 të këtij l• për të shkruar shqip, përveç Italo - katallogu këndojmë dy shënime: I) "Vivllat a: ~ arbëreshit Domenik Kapashit (Domenico që Mori (sic) nga Bibliotheka e Spiro Dines :I: Capasso)- pseudonim iDe Radës që boton Zonja e tij Mari me dashjen e të shoqt". "Canti di Serafina Thopia", italishte shqip, Shënohen 11 numura të ndryshme nga të "'w w më 1843, e pra shok i mirë - ndonëse i vargorit dhe titujt e libra vet të parapëlqyera :I: panjohturë fare, kujtonj - i Naum Brëdhasit nga Zonja Dine, copë 14, nga të cilat o që "shtypos" "Ëvetarin, mot i parë" të shënojmë:"46, Nota. Banka e Korçës", a:l• 1844-ës, si dhe "Ëvetarin, mot i dytë" të "144, I Allvania, 1907", "233, Ungjilli m 1845-sës, vit jo fort i kërmë ky në botime Arapçe", "451, 3 copë Valëte Detit". Pas ::i shqipe, kur janë bërë edhe dy botime këto, në po atë faqë, i ndjermi Spiro Dine w gegërishte: një ribotim "Dottrina Cristiana"• ka shkruar, në tetë radhë, shënimin e ec s së Kard. Bellarrnino-s edhe "Ruga e mëposhtmë, që mundim t'e titullojmë "Akti g Parrisit" e Pater Vincenzit Basile. i dhurimit të BibliothekësDine, për qytetin ~ Pas fushatës punëmbarë që çela në Korçë"; "Meqënëqë Z. Z, Arhimidhi Opari :I: Korrik e Gusht të vitit 1937, që më rezultoj dhe Miltiadhi Terezi për së shpeti (sic) do me zbulimin e editës së panjohurë të të vendosen në Atdhe, në Korçë, i "Ëvetarit 1844" te "Bibliotheka Gjerasim nënëshkruari i dorëzoj Z. Arhimidhi Opari Qiriazi" e Zonjës Dako, në Karnbëzë të vivllat e bibliothekës t'i me për me shpënë Tiranës, si dhe pas aqë kontribute vogëlima në Korçë dhe lë si përkujdestarë e kësaj të vyhera që kam botuar që nga ato të Z. Z. Arhimidhi Opari, Mattheo Andreko fletores "Drita" ( 1937) e gjer tek ato të dhe Miltiadhin Terezi, për me lënë ndë nonjë fletores "Fashizmi" (Janar e Shkurt 1940), vent me sigurim dhe me emërin tim, për të do-t'ish një mungesë dashurie ndaj hijes se mos çakërdisur. Shibin el Kom 15 Mars ndriturë të "Burrit më të Math të Shqipes", 1922. po të mos i përmbledhim të gjitha këto, (së Spiro Risto Dine, Mëmëdhetar bashku me dy-tri kontribute të tjerë të vegjël Shqipëtar, bibliofil e kolekcionist i zellshëm që nuk i kemi botuar) ndë një karton pesë i çdo libre apo fletoreje, që botohej në kopjesh, duke aneksuar edhe të dy tekstet gjuhën shqipe, të cilavet u mbleth edhe "Ëvetarë" me atë fotografinë madhështore pajtimtarë-duke paguar vetë; në radhë të të Naumit, të frontispiqit të editës 1844. parë, dorëgjerësisht, aqë Kulluriotit për Të vijmë ne dorëshkrimet e "Zërin e Shqipërisë" e për botimet e tjera, Kolekcionit Dine, dhuratë e këtija së sa edhe Pandeli Sotirit për revistat e para bashku me një sasi librash e revistash, të pedagogjike "Drita" e "Dituria", në shoqëruara dhe prej një katallogu, autograf Stamboll, Vreros në Bukuresht, posi edhe të tija, me numur vargor "456", disa nga të De Radës në Itali, Konicës për "Albania" - cilët përfaqësojnë nga një sasi copësh, si n e tija, Shahin Kolonjës për "Dritën" e për pasqyrë: n-ri "455, Valët e Detit, IO Sofjes, "Kombit" edhe "Diellit" të copë", n-ri "248, Radhuashkronjë e Vreros, Amerikës edhe të gjitha fletorevet të tjera 8 copë", "281, Erveheja, 6 copë" (edita e që daliën ndë dritë gjer në paraditët e 111 vdekjes së tija ( 1922). Këjo gjë mund të palodhurë të të gjitha fletorevet, revista vet kupëtonet lehte prej kolekcionit të plotë të edhe libravet shqipe në "Misirin fort të të gjitha botimevet shqipe, që i fali Korçës targë, që nuk vjen as fjalë as kartë", të ky mëmëdhetar i rrallë, të cilat përfshijnë këngës popullore të rënditurë prej Mitkos një epokë prej plot gjysmë qintviti ( 1874 tek "Mëlissa - Bleta". Këjo apostullatë 1922). Ndodhja e një sasie copësh prej shqipëtare e botonjësit të "Valëvet të Detit" sicilës nga botimet e Bukureshtit e të që ka qënë Spiro Dineja Vithkuqari, do të qëndravet të tjera botimesh shqipe, në këtë duket ndë dritë shumë më të çkëlqyerë bibliothekë të tija, shënimet që bëjnë në edhe prej serisë së dorëshkrimevet të gazetat e revistat e tyre Kullurioti, Pandeli "Kolekcionit Dine" që kemi premtuar dhe Sotiri, De Rada, Vretua dhe të gjithë të kemi nisur t'i nxierim në disa kopje, në tjerët të kësaj kohësie e më tëhu, origjinale me grafinë shqipe të sotme, dhe përkatërisht me mbledhje pajtimesh e të cilat përfaqësojnë një pjesë të plejadës hallesh të tjera të shuma, të financimit të së intelektualëvet më të zgjedh urë të ditë vet atij shtypi kombëtar, na e tregon jënë Dinen besëprizrënase. si propagandistin më të flagëtë të idesë (Gazeta Tomori,Tiranë 2 l -22janar 1943). shqipëtare dhe si përhapësin më të Përgatitur nga Maksim Gjinaj
"SPIRO DINE"'S LIBRARY ANO THE MOSTLY PRECIOUS ALBA· NIAN LITERARY, LINGUISTIC ANO HISTORIC MONUMENTS1
llo Mitkë Qafëzezi (1882-1964), systematic investigator of rarely docu• ments and books in Albanian and over Albania, brought great contributions in the field of our literature. They show up the founding and the studies about the rarely documents over Voskopoja, Vithkuqi, Korça, Berat ete. Some of the rarities of our libraries, in the middle of them spelling book of Veqilharxhi, manuscripts of Kavalioti ete., are today on the hands of schol• ars due to the work of Qafëzezi. We show on the follow passages part of Ilo Mitko's speech related to the manuscripts and rarely works that are given as gifts to the library of Korça by Spiro Dine, an accurate investigator of the folk and a well-known. bibliographer. Apart the presentation with a professional and scientific dignity of the treasures of national culture, the author proposes a good idea over the facts of this heredity, as it is that of the creation of rarely Albanian editions called: "Corpus Scriptorum Albanensium ". -
I) From the speech of llo Mitko Qafëzezi on the occasion of the inauguaration of National manu• scripts section at "Dine" Library (Korça). 111 :w ~ ""') o "..J zo <( m ..J <( :w.... <( • Giuseppe FERRARI (1913-1990) 47 a: c:::::> • Jan Urban JARNIK (1848-1923) 47 u:
• Maximilian LAMBERTZ (1882-1963) 48
• Marco LA PIANA (1883-1958) 49
• Emile LEGRAND(1841-1903) 49 - • Angelo LEOTTI(1884-1963) 50 • FranzNOPCSA(1877-1933) 50 • HolgerPEDERSEN(1867-1953) 51 J • Carlo TAGLIAVINI(1903-1982) 51
11 :w ~.., o(!) o..J z <( m ..J <( Veprimtarë të albanologjisë :w.... <( a: e::::> i!: hqipëria ka tërhequr vazhdimisht vëmendjen e Sudhëtarëve dhe studiuesve të huaj . Shumë prej tyre e lidhën plotësisht apo pjesërisht veprimtarinë shkencore e publicistike me vendin tonë, duke dhënë ndihmesë të shquar në nxjerrjen në pah dhe ndriçimin e shumë problemeve shkencore në të gjitha fushat e shkencës dhe të dijes albanologjike. Një pjesë e rëndësishme e veprës së tyre albanologjike ndodhet në fondet e bibliotekave tona, posaçërisht të Bibliotekës Kombëtare. Duke sjellë, herë pas here, informacione të shkurtra rreth veprimtarisë dhe veprës së tyre të botuar, përveç detyrimit përkujtimor, revista synon të plotësojë edhe informimin e mëtejshëm të punonjësve shkencorë në këtë fushë.
~..- :UJ (/') :::; lan Urban JARNIK e (1848 - 1923) ...Io o z Një vend të konsiderueshëm në < veprimtarinë e romanistit çek zuri edhe m...I gjuha shqipe, çka e vendosi atë në radhën < e themeluesve të albanologjisë. Takimet :UJ me shqiptarët e vunë së pari në kontakt I- me gjuhën tonë; letërkëmbimi me a:< veprimtarët e njohur të shqipes, si: Kristo• e::::> foridhi, Mitko, De Rada, Karnarda, Naim u:
Giuseppe FERRARI (1913 - 1990)
Janë të njohura kontributet e G. Ferrarit, albanologut të njohur arbëresh, në studimet shqiptare. Pati kontribut shkencor me spektër të gjerë rreth folklorit, gjuhës dhe historisë së letërsisë shqipe. Profesorit të teologjisë orientale iu besua katedra e gjuhës dhe e letërsisë shqipe në Universitetin e Barit. Realizoi një varg punimesh shkencore si: Frashëri i thelloi mendimin konstruktiv dhe Do cumenti di sto ria e letterat ura i siguroi mjaft material të shkruar e a/banese ( 1957), Canti a/bane si: folklorik. Zu] Albonischen Sprachen• raccolta di Michele Bellusci del '600 kunde (Për gjuhësinë shqipe) (l881), ( 1963), Giulio variboba e la sua opera Prispëvky ku poznani ruireci albans• p oetica a/banese, Grammatica kych (Kontribut për njohjen e dialekteve A/banese (l 971), Sto ria della shqiptare) ( 1883), Albanesische Mar• letteratura A/banese: dagli inizi ai chen und Schwiinke (Përralla dhe 1700 (1978). Ka meritë të veçantë në anekdota shqiptare) ( 1890) janë disa nga zbulimin dhe vënien në qarkullim veprat e Jarnikut. Në arkivat personale shkencor të mjaft këngëve të vjetra të ruajti edhe dorëshkrimin eBletës së vogël arbëreshëve të Italisë. të Thimi Mitkos. Jarnik-u botoi i pari
11 •W arenë e pikëpamjeve dhe studimeve të tij vjershën e njohur të Pashko Vasës "O moj ~ rreth poezisë kreshnike; njëkohësisht .., Shqypni" në Zur albanesische Spra• e shënohet edhe fillimi i hulumtimit sistematik o chenkunde, Leipzig, 1881. Poezia më të kësaj dege. Visari i këngës popullore të ..J o parë pati qarkulluar si fletë volante dhe u mbledhur nga Donat Kurti dhe Bemardin z bë shumë e përhapur nën ritmet marciale Palaj i siguroi lëndën për studimin <( m të një melodie të kompozitorit rus Rimskij monografik Die volksepik der Albaner ..J - Korsakov . botuar në shtypin shkencor të Universitetit <( të Lajpcigut ( 1954 - 1955). •W I- Die Laute des Hochlandes ( 1950), <( përkthimi gjermanisht i Lahutës së Malcis, o: :::> bëri që bota shkencore të njihet me visaret e e letërsisë shqipe. Një vit më parë (1949) u: përmes introduktës Gjergj Fishta und das albanische Heldenepos Lahuta e Male• is: Eine Einfiihrung in die albanische Sagenwelt (Gjergj Fishta dhe epi heroik shqiptar Lahuta e Malcis. Një hyrje në botën e legjendave shqiptare) e kishte paralajmëruar bashkë me "Lahutën" edhe botën e legjendave shqiptare plot me "lugetër, kuçedra, floçka, lubi, dragonj, orë e zana". Me veprën Albanische Miirchen und andere Texte zur albanischen Volkskunde (Përralla shqiptare dhe të Maximilian LAMBERTZ tjera tekste të folklorit shqiptar) (1922) Lambertz-i i pari na dha një përmbledhje (1882 - 1963) të gjithanshme të problemeve që hasen në Opinioni shkencor e përcakton tregimet popullore shqiptare. Pasohet më Lambertz-in si figurën e fundit të plejadës tej me Alb anien errhal (Shqipëria së dijetarëve që themeluan dhe ngritën rrëfen) ( 1956). Me veprën Die Volksepik albanologjinë si shkencë. Në vendlindje, der Albaner (Epika popullore shqiptare) Vjenë, studioi gjuhësinë krahasuese, (1958) sjell një përshkrim të ngjeshur të filologjinë klasike dhe arkeologjinë. epikës popullore, motiveve dhe stilit të saj. Sapo hidhte hapat e parë shteti i pavarur Ndihmesa e Larnbertz-it është e njohur shqiptar, ai erdhi në vendin tonë. Burimin edhe në fushën e gjuhësisë. Studimet dhe për studimin e shqipes e gjeti te vepra e monografitë për dialektet e shqipes këndej Fishtës, kënga popullore, epika e maleve. e përtej Adriatikut, pasohen me përkthimin Atje gjeti edhe mjaft material për jetën dhe analizën e Gjella e Shën Mërisë të shpirtërore të shqiptarëve. Te fletorja Posta Varibobës, prihen e pasohen edhe me e Shqyp nis botoi punimin e parë tekste shkollore e vepra të tjera që e rendisin albanologjik Poezia popullore e shqip• në majat e albanologjisë. Në BKSh, veç tarëve në gjermanisht. Shtyllat e kësaj veprave, ruhen edhe dorëshkrime fletoreje u bënë gjatë viteve 1917-1918 (daktiloshkrime) të tij etj. :w Marco LA PIANA Emile LEGRAND ~.., (1883 - 1958) (1841 - 1903) o o ..J Dijetari arbëresh Marco La Piana punoi o z gjysmë shekulli në fushën e gjuhësisë Filologu Ëmile Legrand u lind më 30 < shqipe. Bashkëpunëtor i rregullt në dhjetor 1841 në Fontenay-le-Marmion m ..J fletoret "Roma e l'Oriente", "La Nazione (Francë). Autori i mbi 40 veprave < kontributin themelor e dha në fushën e :W I- helenistikës me Grammaire g recque < modeme ( 1878), Collection. de tnonu• a: ::::> SUL HIECHEGGlAMF.NTO ments pour servir a l'ëtude de la langue ~ DELLE LIQUIDE E DELLE !'IAS,\U nëo-hellëniquei 1868-1873), Bibliogra• NELL'ALUANESE u: phie liellenique ou description raison• nëe. des ouvrages publies en grec aux xve et Xv Ir siëcles (1885 - 1906) etj. Albanologjia shqiptare sheh te Legrandi bibliografin e shquar. Në veprën aibanese", "La Rassegna Italo-Albanese" Bibliog raphie albanaise, botuar me etj., me artikuj e studime trajtoi probleme të fonetikës, leksikologjisë e morfologjisë historike të shqipes dhe lidhjeve të saj me gjuhët e tjera. Botoi për herë të parë E mbsvame e Chraesterae (1592) të Lekë Matrangës 1l Catechismo a/banese di Luca Mat ranga ( 1592). Da un manoscritto Vaticano (1912). Veprën e shoqëroi me një studim hyrës, shënime dhe komente gjuhësore. Por, siç shprehet Çabej, "më rëndësi kanë dy veprat Studime gjuhësore shqiptare (Studi linguistici albanesi, I dhe II. ( 1939 dhe 1949). Vlera e këtyre punimeve më fort qëndron në disa vrojtime të reja e të drejta shtesat e H. GGys më 1912, 724 zërat e rreth çështjeve të morfologjisë historike; të cilat shënojnë përparim në lëmin e kësaj bibliografie, fryt i një kërkimi 15-vje• studimeve shqiptare. Është, gjithashtu, çar, sjellin të dhëna me mjaft interes rreth autor i disa teksteve shkollore për gjuhën botimeve shqiptare dhe për Shqipërinë e shqipe. Fjalori historik ku është deriatëhershme. Plotësimet e mëpasme përmbledhur "krejt visari i gjuhës së nga Mithat Frashëri në revistën e shkrueme shqipe" mbeti dorëshkrim pa i mirënjohur "Dituria" nën rubrikën "Shtim dhënë formën përfundimtare. ne radhoj i Legrandit" i shtyjnë më tej 11 :w ~ burimet bibliografike.Ndihmesë të re sjell tij qe padyshim Dizionario a/banese - '"') Legrandi edhe me Bibliographie hellëni• italiane (l 937), të ciline "stolis një que... dhe Bibliographie ionienne. Vdiq parathënie e Norbert Joklit" (Çabej). 17lO so" para l00 vjetësh më 28 nëntor 1903. faqete Fjalorit përmbledhin rreth 30 mijë z Shtypi shqiptar i atyre viteve disa herë e zëra me 2500 proverba e idioma. E m< përkujtoi bibliografin e shquar. vlerësuanFjalorin, e, përgjithësishtveprën ..J eLeottitedhePederseni, Trombetti,Giuglio :w< Bertoni,EmilioPavolini,Bottiglioni,Çabej •••• Angelo LEOTTI etj., ndonëse nuk munguan të shënojnë edhe ndonjë të metë, veçanërisht për a:< {1884 - 1963) ::> drejtshkrimin, icili herë- herë "shkjepon", arsyetuar kjo me faktin se një i huaj ndodh "i! që të mos i hyjë në çdo rast thelbit të fjalës apo frazës.
Franz NOPCSA {1877 - 1933)
Pesëdhjetë vjet i kushtoi gjuhës shqipe albanologuitalian.Miqësia me ZefSkiroin, të ciline pati edhe pedagog në Institutin Oriental të Napolit, i ushqeu interesimin për letrat shqipe. Ndonëse u doktorua në drejtësi, prirja e drejtoi te gjuhësia. Grammatica elementare delta lingua albanese (dialetto tosco) (1915) dhe L'Albanese parlato: Cenni gramma• ticali: Vocabolario a/banese - italiano U lind më 3 maj 1877 në Transilvani e italiano - albanese (dialetto ghego) (Rumani) në një familje fisnike hungareze. (l916) ishindy vepratqë e renditënLeottin Që kur. studionte gjeologjinë në ndër njohësit më të mirë të shqipes dhe që Universitetin e Vjenës spikatën aftësitë e ndikuan që të ngarkohej me mësimin e jashtëzakonshme për kërkime shkencore. shqipes në Fakultetin e Letrave të Ishte ndër paleontologët më të shquar të Universitetit të Firences. Por kryevepra e botës shkencore, themelues i paleofi- ziologjisë. Disa herë dhe gjatë erdhi në Shqipëri ku realizoi eksplorime intensive, të cilat ! ndërpreu vetëm vetëvrasja më 25 prill 1933. Janë rreth 25 studimet dhe veprat shkencore në fushën e etnologjisë, paleontologjisë, gjeografisë dhe gjeologjisë së Shqipërisë. Ndër më të spikaturat janë Aus Safa und Kelmenti (Nga Shala e Kelmendi) ( 191O), Albanien. Bauten, Trachten und Geriit e No rdalb anien (Shqipëria, ndërtimet, veshjet, orenditë e Shqipërisë Veriore) ( 1925). Fiset e Malësisë së Shqipërisë Verioredhe ligji Texte mit Glossar (Tekste shqipe me i dokeve (Kanuni) me mbi 600 faqe dhe fjalor), ku përmblidhen përralla dhe këngë Pikëpamjet fetare, doket dhe zakonet popullore të pajisura me shënime të mbetën në dorëshkrim. Geographie und pasura gjuhësore. Me po aq vlera mbetet Geologie Nordalbaniens ( 1929), një Zur albanesischen Volkskunde (Mbi vepër prej 620 faqesh me harta e tabela, folklorin shqiptar) ( 1898). shënon një nga veprat më të shquara të Objekt i hulumtimit rreth gjuhës shqipe fushave përkatëse. Nga Nopcsa kemi në u bënë edhe kategori të veçanta dorëshkrim edhe disa ditarë itinerarë me gramatikore, si: asnjanësi i shqipes, grykoret mjaft interes në fondet e Bibliotekës e saj etj. Prej një shekulli vepra dhe Kombëtare. personaliteti i Pedersenit gjetën vend edhe Ajo që dallon dukshëm në veprën e në shtypin shqiptar. Pati një letërkëmbim albanologut të shquar është gjurmimi i të dendur me personalitete të jetës tërësisë së dukurive të çdo fushe, në gjithë shkencore, shoqërore dhe politike shqiptare. elementet përbërëse, të cilat lidhen e Një përmbledhje në dorëshkrim e ndikojnë reciprokisht te njëra- tjetra, madje letrave drejtuar Pedersenit nga Çabej, në rrafsh horizontal në arealin ballkanik. Konica, Dako, Mithat Frashëri, Nosi, Drizari etj., ka hyrë kohët e fundit në fondet e Bibliotekës Kombëtare. Holger PEDERSEN (1867 - 1953) Carlo TAGUAVINI Indoeuropianisti danez në moshën 26- (1903 - 1982) vjeçare vizitoi Shqipërinë. Siç duket, kjo ndikoi që edhe fillimet e veprimtarisë Gjuhëtar i njohur italian, vijues i veprës shkencore t'i ketë me shqipen. Dy vjet albanologjike të Majerit, Pedersenit e Joklit, më pas, më 1895, botoi Albanesische LJ Tagliavini ishte një personalitet i veçantë i ghego di Borgo Erirzo presso 'Zara( l937) shkencave gjuhësore. Studimet në fushën e (Arbënishtja e Dalmacisë. Kontribute për romanistikës dhe ballkanistikës mik mund ta njohjen e dialektit gegë të Borgo Ericos pranë 'Zarës),mbetet vepra e parë madhore e Tagliavinit mbi shqipen. Me vlera të spikatura mbetet edhe studimi dialektologjik Le parlate Albanesi di tipo ghego orientale (Dardania e Macedonia Norcl - Orientale) ( l942) (Të folmet shqipe të tipit të gegërishtes lindore (Dardania dhe Maqedonia Veriperëndimore),pasuar më 1965 me Stratificarione del lessico albanese.elementi indoeuropei (Shtre• sëzimi i leksikut shqip: elemente indoeuropiane).Disa punime realizoi edhe mbanintë palidhuredhe rneshqiperigjubëtarin në fushën e përkimeve dhe paralelizmave italian. Autor i disa monografive dhe leksikore,fonetikee gramatikore mes shqipes studimeve mbi shqipen, veçanërisht në fushën dhe rumanishtes. e dialektologjisë, leksikologjisë historike dhe Vend të veçantë zë Tagliavini në historisë së gjuhës shqipe, Tagliavini solli që bibliografinë shqiptare. Pasoi në kolanën e në moshën 20-vjeçare kontributet e para bibliografive për ShqipërinëAlbertThumbin albanologjike. Më l936 themeloi Katedrën e dhe Norbert Joklin me Bibliographie des gjuhës dhe letërsisë shqipe në Universitetin e Jahres 1940. Albanese e Linguistica Padovës. L'Albanese di Dalmazia. balcanica comparata. lndogermanisches Contributi alla conoscenza del dialetto Jahrbucn (1943).
ALBANOLOGISTS
Albania often has attracted the attention of the foreign scholars and travel- ,. ters. Lots of them were completely or partly involved in scientific and jounalistic activity on Albania and Albanians. They gave a great contribution for the presentatiton and the enlightenment of different Albanian issues in all fields of science and knowledge. Their works have a great value„ Even that scientific literature with uncertain results and values for that time, it is of interest for the debate that pushes further the science. An important part of the Albanological works are found in the collections of our libraries, especially in the National Library. We consider honour and obligation the jubilee commemoration of the most famous albanologists, bringing at the same time modest information about the published work. .Nga "L'Albanese d'ltalia" (1848) te "Jehona e Tiranës" (1944): 54 bibliografie historisë sështypit shqiptar
•Bëhen të njohur 100kodikë të Shqipërisë 58 Nga "L' AI banese d'ltalia" (1848) te "Jehonae Tiranës" (1944):
Aida VELIAJ bibliografi e historisë Biblioteka Kombëtare së shtypit shqiptar
otimi bibliografik "Nga B "L'Albanese d'Italia" (1848) te :wën z "Jehona e Tiranës" (1944): bibliografi e a:<( j::: historisë së shtypit shqiptar" është fryt i w një pune serioze dhe shumëvjeçare e z<( o :c hartuesit të saj Maksim Gjinaj. ;:iw Nuk është hera e parë që z. Gjinaj merr përsipër të w •.... hartojë bibliografi tematike të rëndësishme dhe tepër të domosdoshme për lexuesit, por është hera e parë që c..i paraqitet historia e shtypit shqiptar në këto përmasa dhe plotësi, që nga gazeta e parë e deri në ditët tona. Gazeta e parë shqiptare, e cila njihet edhe si fillesa e shtypit shqiptar, është botuar nga Jeronim De Rada. Shfaqja e shtypit shqiptar lidhet me shpërthimin e lëvizjes ideore të Rilindjes Kombëtare aty nga mesi i shekullit XIX. Është për t'u theksuar fakti se çdo gjë që botohej shkruhej në dy gjuhë dhe pjesa më e madhe e gazetave dolën në ato vende ku gjendeshin ngulime të reja e të vjetra shqiptarësh. I pari organ shqip i shkruar në territorin e shtetit shqiptar dhe vetëm në gjuhën shqipe, pa gjuhë tjetër të dytë, është revista fetare Elcija e zemrës t'Ie:u Krisctit (Shkodër 1891). Përveç Shtampa e Seminarit, theme• luar në Shkodër në vitin 1870, në periudhën e sundimit turk nuk ekzistonin shtypshkronja në territoret e banuara nga shqiptarë. Ndër vitet '20- '30 kumë shtyp do të shtoheshin periodikët më të hershëm dhe tepër të nota të theksuara të kriticizmit social e rëndësishëm në këtë bibliografi evidentohen politik. Pikërisht në këto vite do të shfaqej Albania e Brukselit (1897-1909) dhe edhe fenomeni i censurës si kundërvënie Dielli i Bostonit, që vazhdon të botohet ndaj qëndrimeve antikonformiste të edhe në ditët e sotme, për të vijuar më pas publicistëve shqiptarë. fenomen ky i me Hylli i Dritës, Leka në Shkodër etj. pranishëm në shtypin shqiptar deri në Në përgjithësi, lënda e këtyre shfaqjen e shtypit të lirë dhe pluralist në fillim periodikëve është kryesisht e prirur nga të viteve '90. kultura, pastaj në radhë vinin lajmet dhe M. Gjinaj evidenton në këtë botim jo komentet politike të kohës. vetëm organet e shtypit. por edhe gazetarët Në aspektin kohor ( 1848-1944), e publicistët që u bënë zëri krijues, hartuesi i kësaj bibliografie ka ditur të shoqëror, politik i kësaj pjese të historisë ndriçojë përmes faqeve të shtypit të së shtypit shqiptar. Përmenden këtu figura traditës gjithçka të shkruar mbi gazetarinë të tilla të shquara të shtypit shqiptar, si: dhe publicistikën e kësaj periudhe. Anastas Kullurioti, Faik Konica, Kristo Tematika që trajtoi shtypi i kohës në Luarasi, Sotir Peci, Pandeli Sotiri, Gjergj këto vite është e gjerë dhe e larmishme Fishta, Mehdi Frashëri, Mithat Frashëri, për faktin se në të gjeti pasqyrim veprim• Vangjel Koça, Branko Merxhani, Petro taria e intelektualëve të shquar të asaj kohe. Marko etj. Në periudhën eRilindjes Kombëtare, shtypi Autori ka parapëlqyer që të pasqyrojë u bë zëri kryesor i saj për ta vazhduar këtë shtypin e viteve 1848-1944 për një arsye traditë edhe në vitet e mëpastajme, p.sh. në objektive që është, sipas tij, fakti që pas 11 a:: ~ viteve 1944 është shkruar shumë pak ose e veprës apo të artikullit, titullin, të dhënat o. aspak për të. bibliografike (datë botimi, numër faqesh •o:i: o» Bibliografia është e ndarë në dy kapituj: etj.) dhe shënimin e bibliografit (jo në të !:: o. kapitulli iparë që përmban rreth 600 tituj, gjitha rastet). ~ përfshin të dhëna bibliografike për Për këtë botim të vëllimshëm hartuesi ::c cn krijimtarinëe shkruar mbi shtypin shqiptar ka kaluar nëpër duar me vëmendje librat :W cn të këtyre viteve (1848-1944)dhe probleme që kanë lidhje me këtë tematikë dhe :UJcn e tema specifike që kanë të bëjnë me të; shtypin shqiptar të kësaj periudhe që a: kapitulli i dytë, në të cilin janë të gjendet në fondet e Bibliotekës ~ përmbledhura rreth 2300 skeda, pasqyron Kombëtare. s:: Për studiues, historianë, gazetarë, w organe shtypi e publicistë të veçantë. u: Botimi është i pajisur me treguesin e studentë etj. ky botim merr vlera të veçanta <( a:: autorëve të veprave, studimeve apo për atë çka trajton dhe merr përsipër të CI o artikujve, treguesin e organeve të përfshira ndriçojë: historinë e shtypit shqiptar (1848- ::; m dhe treguesin e gazetarëve e publicistëve. 1944) në tërësinë dhe veçantinë e tij, falë m Përshkrimibibliografikpërmban autorin punës këmbëngulëse të z. Maksim Gjinaj.
:?:::..i :w~ z <( a:: t== w -e oz ::c w ;? •....w
:?:::..i
LII w FROM "L'ALBANESE D'ITALIA" (1848) TO "JEHONA E TIRANËS" § (1944): HISTORICAL BIBLIOGRAPHYOFALBANiAN PRESS a:i
Fruit oj a serious and perennial oj its composer Maksim Gjinaj, this the• matic bibliography, very important and necessary to the reader; far the first time introduces the history oj Albanian press in complete and real dimen• sions. The composer has managed to enlighten everythings written in the pages oj the Albanian press oj 1848-1944 period. The thematic that the press at those times treated was broad and colourful far the fact that it was reflected the activity oj the well-known intellectuals oj that time. The author oj this bibliography shows evidence not only on the elements oj press, but also: the journalists and publicists who become the social and political voice oj this part oj Albanian history. The bibliography is divided in two chapters, the [irst one includes biblio• graphical data for the Albanian press oj that time and specific themes that has to deal with it. The second chapter shows specific organs oj the press and publicists. The work is provided witli the index of: authors, subjects or articles, organs and the index oj the journalists and publicists. The bibliographical description includes the author oj the work or ar• ticle, title, the bibliographical data (date oj publication, number oj pages ete.) and often the notes oj the bibliographer.
11 Bëhen të njohur 100 kodikë të
Prof.as.dr. Shaban SINANI Shqipërisë Prof. as. dr. Kallopl NASKA ------• Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave ë librin "Kodikët e Shqipërisë", N vepër shkencore e ilustruar, janë përzgjedhure botuar, pjesa më e madhe e artikujve dhe shkrimeve me karakter studimore njoftues për dorëshkrimet ungjillore, që i janë paraqitur publikut për një periudhë afro 135-vjeçare, qysh se ipeshkvi i Beratit, Anthim Aleksudhi (Anthimus Alexoudes), dijetari, "miku i artit", siç e quanin me mirëdashje në Kostandinopojë, përshkroi, për të parën herë, në librin e tij "Përshkrim i shkurtër i mitropolisë së shenjtë të Beratit..." disa nga kodikët më të vjetër, që ruheshin në kishat e manastiret e besimtarëve shqiptarë. Në vepër janë përfshirë edhe studime karakterin jonormativ të këtyre të paleografëve, tekstologëve, katalogue• fragmenteve kalimtare. sve dhe bibliologëve të huaje vendës. "Beratinus"-i mori rëndësi botërore si Sikurse do të vihet re prej vetë lexuesit, një dorëshkrim i hershëm që mund të tradita e shkrimeve kishtare në Shqipëri ndihmonte për të plotësuar historinë e ka pasur më shumë vëmendje në zhvillimit të mendimit ungjillor, nëpërmjet shkencën botërore se sa në atë studimeve të posaçme të tekstologjisë antropologjike shqiptare, në atë kuptim që kritike, që mund të thuhet se, në dijen shkenca amerikane njëson dijen për shqiptare, sapo kanë filluar. Në një historinë e kulturës njerëzore. Kjo lidhet vështrim më të gjerë këto studime do të me shumë arsye, nga të cilat njëra është evidentonin se çfarë ndodhi në procesin e ajo e pozitës ateiste të shtetit shqiptar për kalimit prej fjalës së shenjtë te shkrimet e një periudhë relativisht të gjatë, por shenjta, prej predikimit ungjillor gojor te kryesorja është mungesa e specialistëve predikimi kanonik. me njohuri ndërdisiplinore për të gjykuar Rëndësia e "Beratinus"-it u theksua e vlerësuar. edhe më nga fakti se në tipologjinë e Studiuesit e huaj ia kanë kushtuar tekstit të tij gjenden gjurmë të shkrimeve vëmendjen kryesore "Kodikut të Purpurt siriake (të Lindjes) dhe të Perëndimit të Beratit" - Codex Purpureus Beratinus njëherësh. Këtij mendimi ijanë përmbajtur F - i njohur gjerësisht me emrin e shkurtër shumë dijetarë, prej Batiffol-it deri tek "Beratinus". Në fakt emrin e Beratit e ka Aleks Buda e më pas Roderic L. Mullen. marrë si epinom edhe "Kodiku i Artë i Kjo e bën atë një prej dorëshkrimeve më Anthimit", i cili mbiquhet shpesh të rëndësishme për të krahasuar shkollat "Beratinus-Z". Kjo ka ndodhur jo vetëm e shkrimeve ungjillore dhe procesin për faktin se "Beratinus" i takonte një historik të kanonizimit të shkrimeve të periudhe shumë të hershme (i shkruar në shenjta në përgjithësi. kufijtë e fundmë të paleokrishterimit); jo Për fat të keq, numri i kodikëve me vetëm sepse për një kohë të gjatë emri i njohje ndërkombëtare të ruajtur në tij është lidhure vazhdon të lidhet me emrin Shqipëri, duke përjashtuar "Kodikun e e Shën Gjon Gojartit (Joan Chrysostome), një prej protagonistëve dhe reformatorëve Artë të Anthimit" (një dorëshkrim i rrallë më të mëdhenj të historisë së krishterimit krysografik, në pergamenë të purpurt) dhe të hershëm; jo vetëm sepse dorëshkrime disa të tjerë, me gjithë këtë vëmendje, që si "Beratinus" kanë mbijetuar në botë më e tejkalon interesin e shkencës vendëse, pak se gishtat e dorës; por, mbi të gjitha, është i kufizuar. Të paktë kanë qenë ata për faktin se, siç e ka vënë re mençurisht që kanë bërë studime duke pasur njohje P. Batiffol, në tekstin e këtij dorëshkrimi të drejtpërdrejtë për kodikët. Disa të tjerë ka herë pas here "shmangie leximi" kanë shkruar duke pasur si burim jo vetë ("conflate reading"), që lidhen me kodikët, por studimet mbi to. 11 :w (/) Në Shqipëri dijetari i parë që ka bërë kuptohet vetëm "Fondi 888" i AQSH-së, :wa: të ditur ekzistencën e "Beratinus"-it dhe ku janë koleksionuar 100 kodikë dhe 17 a. të disa kodikëve të tjerë ka qenë Ilo Mitkë fragmente. Ndoshta numri i kodikëve që o Qafëzezi. Ky qe më shumë i preokupuar gjenden në fonde të tjera në këtë arkiv :::c (/) për "Kodikun e Kostë Beratit", në të cilin (arkipeshkviae Gjirokastrës I Drinopolit /, :W gjendej një alfabet ipanjohur ishqipes me arkipeshkvia e Shkodrës, manastiri i Shën 1- grafema helene, por nuk harroi të Gjon Vladimirit dhe disa fonde të tjera, :W ~ përmendte pak më gjerësisht vlerat e nominale) është i barabartë me ato të 5 thesarit dorëshkrimor beratas. Me këtë "Fondit 888". Por këto janë ende të o ~ rast ai krijoi edhe neologjizmin pakataloguara në një regest tërësor. Ka o "shkresëdore", për "manu script" - dhe për to të dhëna të thjeshta informimi, o T"' dorëshkrim, që nuk pati fat të mbetej në por në fondin ku gjenden. a: gjuhën aktive. Disa kodikë, si "Liturgjia e Shën Gjon ::::> :::c Redaksia që përgatiti veprën "Kodikët e Gojartit", që përshkruan Batiffol-i, pa bërë o..., Shqipërisë" parapëlqeu në kriter fjalë për disa të tjerë që ky nuk arriti t'i z përzgjedhjene studimevedhe artikujve me shohë me sy,si një kodik i shekullit të parë :w karakter shkencor, botuar në revista që ruhej në Gjirokastër, si dhe një kodik 1- z akademike-universitare dhe buletine tjetër i shekullit të 4-t, ekzistenca e të w shkencore. Një numër artikujsh të botuar cilëve pa dyshim do të ndryshonte :::c :W herë pas here në shtyp thjesht për qëllime kalendarin e kulturave në shkallë m njohjejedhe vlerësiminukjanë përfshirë.Për europiane e botërore, sikurse dihet, më ndonjëprejkëtyretë fundit,që ka pasqyruar vonë u zhdukën pa gjurmë. Tani ato përparim të dijes e të informacionit rreth ekzistojnë vetëm në përshkrimet e kodikëve,është bërë përjashtim. studiuesve. Duke iu përmbajtur kuptimit Një numër i madh kodikësh gjenden në terminologjik që i është dhënë fjalës institucione të tjera: në Bibliotekën "kodik" në arkivistikë, kanë mbeturjashtë Kombëtare, në Muzeun e Artit Mesjetar kësaj vepre një numër studimesh me të Korçës, në bibliotekat e institucioneve karakter filologjik, ndër të cilët veçohen të Akademisë së Shkencave, si dhe në studimet e albanologut gjerman Armin bibliotekat e qytetarëve. Deri në fillim të Hetzer, shkrimet e të cilit kanë pasur dhe viteve 1990, nga veprimtarët e shërbimit kanë rëndësi për të bërë të njohura vlerat arkivor, janë raportuar dëshmi për gjuhësore të disa kodikëve të Shqipërisë; ekzistencën e kodikëve të tjerë mesjetarë si dhe studimet e ak. Alfred Uçi kushtuar në familjet qytetare shqiptare. Në këtë veprës së Teodor Kavaliotit: logjikës, kuptim, mungon një regjistër kombëtar, fizikës .dhe metafizikës së tij, tekste të ndërinstitucional, i të gjithë kodikëve të akademisë së Voskopojës. Shqipërisë. Me "kodikë të Shqipërisë" në këtë Shumica e shkrimeve që botohen në vepër, me ndonjë përjashtim tejet të rrallë, këtë vepër janë të karakterit "katalog". 11 Alexoudis përshkroi 6dorëshkrime. Batiffol të letërsisë ungjillore (Gregory-Aland), sa w përshkroi e analizoi 16, megjithëse përmendi u takon kodikëve të Shqipërisë, megjithatë, :i: shumë më tepër: nuk pati mundësi t'i shihte janë të pranishme në këtë vepër përmes § e t'i analizonte. Në formën enjë katalogu evokimit të tyre prej studiuesve të tjerë. co paraqitet edhe studimi i Johannes Koder-it Në Shqipëri një katalog të kodikëve të e Erich Trapp-it: këta patën mundësi të Shqipërisë pati përgatitur Theofan Popa, vizitojnë arkivat e Shqipërisë dhe të shohin i cili iu kushtua kësaj pune në vitet e fundit koleksionin e kodikëve që ishin mbledhurderi të jetës së tij, në vitet 1980. Katalogu i atëherë (mesi i viteve 1960) dhe ruheshin Papës u përgatit për nevoja shërbimi, si në AQSH. Studimet e tyre shpallën në listat mjet informimi dhe kërkimi arkivor. Në ndërkombëtare ekzistencën e një numri këtë katalog, përgjithësisht, kodikët kodikësh të panjohur të botës shqiptare. Në renditen sipas radhës kronologjike, por jo atë kohë një pjesë e madhe e kodikëve gjithnjë respektohet kriteri kronologjik, gjendeshin ende në pronësi të kishave dhe kryesisht sepse dorëshkrime të hershme manastireve dhe Koder-Trapp nuk patën janë zbuluare pranuarnë arkiv në një kohë mundësit' i katalogonin të gjithë. Një skedë kur vendin e tyre sipas radhës kohore e me të dhëna të plota të përditësuara u kishin zënë të tjera, që ishin bërë më herët përgatit prej tyre për dy më të rëndësishmit pronë e arkivave. Në përshkrimet e e kodikëve të Shqipërisë: Beratinus- l e Papës herë pas here, në të rrallë, Beratinus-2. përmendet edhe numri i referencës në Në këtë botim nuk janë përfshirë inventarët e Gregory-Aland, por nuk katalogët e R. Gregory-t (botuar në fillim zbatohet kriteri klasifikues i tyre. Ende të shekullit të 20-të) dhe të Gregory-Aland mungon një analogim përfundimtar i (botuar në fund të shekullit të 20-të), sepse numrave të referencës të dorëshkrimeve në to bëhet fjalë për rreth 5000 ungjillore të Shqipërisë në katalogun e dorëshkrime me karakter kishtar dhe në AQSH-së dhe në katalogun e Gregory• to disa kodikë të Shqipërisë përmenden Aland apo të Koder-Trapp. Botimi sipas radhës kronologjike në listë, por jo "Kodikët e Shqipërisë" mundëson më vete. Në këto studime, për vetë komunikimin e studiuesve brenda dhe karakterin global të tyre, për kodikët e jashtë vendit, duke siguruar, pikë së pari, Shqipërisë bëhet fjalë kalimthi .. identifikimin e të njëjtit objekt. Kataloguesit e huaj gjithnjë i janë Duke qenë se katalogu i Papës nuk qe përmbajtur ndarjes së dorëshkrimeve përgatitur nga autori si një vepër për botim, ungjillore në tre grupe: I. Maiuscule redaksisë i është dashur të punojë me· (shkronjëmëdha); 2. Minuscule përgjegjësi me daktiloshkrimin, për (shkronjëvogla) dhe 3. Lectionary qartësimin e mendimit dhe rrjedhshmërinë (ligjërata ungjillore, fragmente ungjijsh, e frazës, për saktësimin dhe njehsimin e ungjij në perikope). termave, si dhe për disa plotësime të Të dhënat e kataloguesve të mëdhenj domosdoshme. m :W cn Merr rëndësi, në këtë kuadër, studimi i përgjithshëm të terminologjisë kishtare, ëë Dr. Roderic L. Mullen, nga universiteti i kanë, për këtë shkak, formën e tyre të :W o. Birrningamit, i cili përshkroi dhe krahasoi, shqipëruar. Kështu, është shkruar "Gjon" për o:c ndonëse jo tërësisht (vetëm për cn dorëshkrimet me karakter ungjillor) "Joan", sepse forma "Gjon" del si e tillë :W numrat e referencës të katalogut të Gre• në trajtë të shkruar në faltoret e t- shqiptarëve qysh në shekullin e 7-të. :W gory-Aland me ato të katalogut të Popës, ~ duke lehtësuare mundësuar shfrytëzimin Megjithatë, në të shumtën e rasteve, kur ë e literaturës shkencore tradicionale dhe emrat e përveçëm nuk kanë të bëjnë me o ~ të re për kodikët. figura biblike, por me personazhe historike, o Katalogu i Popës, së bashku me në kllapa është dhënë edhe forma e o .•.. studimin hyrës, që është e para vepër me huazimit të mëvonshëm të të njëjtit emër a: të dhëna arkeografike dhe kulturore• biblik, kurse në disa raste të tjera është ::::> :c historike thuajse për të l 00 kodikët e zbatuar parimi historik dhe është o.., "Fondit 888", i cili gjithashtu u krijua nën respektuar forma që ka përdorur vetë z drejtimin e tij, botohet për herë të parë. personaliteti, si: Jan Kukuzeli i Ri, Joasafi :w t- Renditja e artikujve dhe studimeve të i Beratit etj. z përfshira në këtë vepër bëhet sipas radhës Pothuajse të gjithë artikujt dhe studimet w :c së botimit. Kjo për të respektuar autorët, e këtij botimi, duke qenë se kanë qenë :W përparësitë e tyre, si dhe për t'i dhënë shkruar dekada e shpesh shekuj më parë, m mundësi lexuesit të vërejë se çfarë ka redaksia i ka pajisur me shënime sjellë të re, në kohën dhe kontekstin e vet, shpjeguese, saktësuese ose krahasuese, secili nga studiuesit që është marrë me në dy forma: si shënime të brendashkruara kodikët. Katalogu dhe studimi hyrës i në tekstin e autorit, duke bërë dallimin me Popës është vendosur në kronologji, duke ki lapa (katrore ose të kurbëta) dhe si pasur si referencë datën e përfundimit dhe shënime në formën e fusnotës. Në rast të dorëzimit në AQSH (mesi i viteve se autorët kanë pasur vetë shënime në 1980). formë fusnote, shënimet e redaksisë janë Në shkrimin e emrave të njerëzve dhe dalluar me korsiv. të vendeve redaksia ka zbatuar parimin e Për të lehtësuar kuptimin e kësaj lënde drejtshkrimit të shqipes, sipas të cilit forma relativisht të panjohur në botën shqiptare më e hershme e një huazimi është të letrave është përgatitur një fjalorth normëformuese, përkundër të tjerave, që shpjegues. Theksojmë se fjalorthi u mbeten në përdorim më të kufizuar. referohet kuptimeve që kanë këto terma Shqipja është një gjuhë që e ka prekur në studimet për kodikët. Në raste të fjalorin biblik qysh prej kohës së veçanta, kur ka qenë e nevojshme të krishterimit të hershëm. Një varg emrash saktësohet një kuptim prej tjetrit, është të përveçëm biblikë e ungjillorë, toponime dhënë edhe përmbajtja semantike e termit historike të kësaj hapësire, emra të në përdorimin kishtar. :W f/) Merr rëndësi, në këtë kuadër, studimi i përgjithshëm të terminologjisë kishtare, a: Dr. Roderic L. Mullen, nga universiteti i kanë, për këtë shkak, formën e tyre të :W c.. Birmingamit, i cili përshkroi dhe krahasoi, shqipëruar. 6 ndonëse jo tërësisht (vetëm për Kështu, është shkruar "Gjon" për :c f/) dorëshkrimet me karakter ungjillor) "Joan", sepse forma "Gjon" del si e tillë :w numrat e referencës të katalogut të Gre• në trajtë të shkruar në faltoret e :w••• gory-Aland me ato të katalogut të Popës, shqiptarëve qysh në shekullin e 7-të. ~ duke lehtësuare mundësuar shfrytëzimin Megjithatë, në të shumtën e rasteve, kur os e literaturës shkencore tradicionale dhe emrat e përveçëm nuk kanë të bëjnë me ~ të re për kodikët. figura biblike, por me personazhe historike. o Katalogu i Popës, së bashku me në kllapa është dhënë edhe forma e o ,.. studimin hyrës, që është e para vepër me huazimit të mëvonshëm të të njëjtit emër a: të dhëna arkeografike dhe kulturore• biblik, kurse në disa raste të tjera është ::::> :c historike thuajse për të I00 kodikët e zbatuar parimi historik dhe është
o'"') "Fondit 888", i cili gjithashtu u krijua nën respektuar forma që ka përdorur vetë z drejtimin e tij, botohet për herë të parë. personaliteti, si: Jan Kukuzeli i Ri, Joasafi :w Renditja e artikujve dhe studimeve të i Beratit etj . z••• përfshira në këtë vepër bëhet sipas radhës Pothuajse të gjithë artikujt dhe studimet w :c së botimit. Kjo për të respektuar autorët, e këtij botimi, duke qenë se kanë qenë :W përparësitë e tyre, si dhe për t'i dhënë shkruar dekada e shpesh shekuj më parë, m mundësi lexuesit të vërejë se çfarë ka redaksia i ka pajisur me shënime sjellë të re, në kohën dhe kontekstin e vet, shpjeguese, saktësuese ose krahasuese, secili nga studiuesit që është marrë me në dy forma: si shënime të brendashkruara kodikët. Katalogu dhe studimi hyrës i në tekstin e autorit, duke bërë dallimin me Popës është vendosur në kronologji, duke kllapa (katrore ose të kurbëta) dhe si pasur si referencë datën e përfundimit dhe shënime në formën e fusnotës. Në rast të dorëzimit në AQSH (mesi i viteve se autorët kanë pasur vetë shënime në 1980). formë fusnote, shënimet e redaksisë janë Në shkrimin e emrave të njerëzve dhe dalluar me korsiv. të vendeve redaksia ka zbatuar parimin e Për të lehtësuar kuptimin e kësaj lënde drejtshkrimit të shqipes, sipas të cilit forma relativisht të panjohur në botën shqiptare më e hershme e një huazimi është të letrave është përgatitur një fjalorth normëformuese, përkundër të tjerave, që shpjegues. Theksojmë se fjalorthi u mbeten në përdorim më të kufizuar. referohet kuptimeve që kanë këto terma Shqipja është një gjuhë që e ka prekur në studimet për kodikët. Në raste të fjalorin biblik qysh prej kohës së veçanta, kur ka qenë e nevojshme të krishterimit të hershëm. Një varg emrash saktësohet një kuptim prej tjetrit, është të përveçëm biblikë e ungjillorë, toponime dhënë edhe përmbajtja semantike e termit historike të kësaj hapësire, emra të në përdorimin kishtar. Ul Për botimin e kësaj vepre, nga redaksia, ogy). Kjo do t'i lejonte që etnologjia të punonjësit e Drejtorisë së Përgjithshme të bënte objekt studimi dorëshkrime të Arkivave dhe bashkëpunëtorët e saj të krijuara ose të ruajtura në hapësirën jashtëm, është punuar afro tre vjet. Një shqiptare dhe nga njerëz shqiptarë, në punë e vështirë ka qenë përzgjedhja dhe gjuhë dhe shkrime të kulturave përgatitja e ilustrimeve, që janë pjesë e perandorake (greqisht, latinisht), të lidhura rëndësishme e promovimit të kësaj pasurie me kryeqendrat e këtyre kulturave, me të madhe. rëndësi për historinë e krishterimit të Redaksia e ndien të nevojshme të hershëm dhe të mendimit të krishterë në falënderojë përzemërsisht Presidentin e tërësi, me rëndësi për ndikimin në botën Republikës, Alfred Moisiu, i cili i ofroi shpirtërore laike të kësaj hapësire. Këto kujdestarinë e vet të lartë këtij botimi dhe dorëshkrime nuk janë traditë kombëtare përgatiti me këtë rast një përshëndetje në kuptimin e ngushtë të fjalës, por janë inkurajuese për punë të mëtejshme. pjesë e identitetit kulturor të shqiptarëve Libri botohet me mbështetjen financiare në kuptimin e gjerë të fjalës, janë pjesë e të UNESCO-s. Ne falenderojmë persona• vlerave europiane të kësaj kulture. lisht Dr. Koichiro Matsuura, Drejtor i Hap i më i afërm i një strategjie Përgjithshëm i Unesco-s, që vlerësoi afatgjatë, që do të lejonte integrimin në rëndësinë e këtij projekti dhe e përshëndeti tërësi të dorëshkrimeve kishtare të atë me një fjalë hyrëse të ngrohtë dhe Shqipërisë në inventarët botërorë të tyre, dashamirëse. do të ishte: Një falënderim i përveçëm i përket - Botimi në gjuhë të huaj i kësaj vepre Institutit Arkeologjik të Akademisë së që po i paraqitet lexuesit; Shkencave të Kinës (Pekin), specialistë - Përgatitja enjë katalogu me të dhëna të të cilit shpëtuan nga dëmtimi i të plota për pjesën tjetër të kodikëve të pandreqshëm dy kodikët më të vjetër Shqipërisë, të ruajtur jashtë "Fondit 888"; Beratinus, duke i restauruar me teknologji - Krijimi i një inventari kombëtar të bashkëkohore dhe duke ua zgjatur jetën këtyre dorëshkrimeve, pavarësisht se për shekujt e ardhshëm. Për fat të keq, pranë cilit institucion ruhen (duke përfshirë nuk qe e mundur që të përfshihej në këtë edhe ato të familjeve); botim ndonjë studim i këtyre specialistëve, - Botimi në shqipe gjuhë të huaj i një megjithëse Drejtoria e Përgjithshme e katalogu me të dhëna ezauruese për gjithë Arkivave shprehu interesin e vet për këtë. fondin e shkrimeve të krishtera në Me këtë vepër do të rezultojë e Shqipëri. nevojshme që shkenca shqiptare të E ndiejmë të nevojshme të theksojmë këmbëngulë për një përmasë të re të dijes se lexuesi do të gjejë në këtë vepër një etnologjike, si dije antopologjike, siç botim me karakter laik, në të cilin historia kuptohet ky term në shkencën e sotme e dorëshkrimeve biblike e ungjillore, si dhe euro-amerikane (cultural anthropol- historia e besimit, qoftë studimet e 11 :UJ (/) autorëve të huaj, ashtu dhe në ato të qendër në Londër, që po punon për a: autorëve shqiptarë, shihen kryesisht si :UJ redaktimin e tekstit të Dhjatës së Re mbi o. histori kulture. Studimet e tekstologjisë bazën e referencave të dorëshkrimeve më 5 kritike biblikejanë një çështje më e thellë, të vjetra, me qëllim që ky tekst të jetë i :r: (/) që pret këshillimin e dijetarëve të pranueshëm për të gjitha kishat, :UJ specializuar,dhe që i takon një të ardhmeje dorëshkrimin "Beratinus" e vlerëson si një 1- jo të largët. :UJ prej pikëmbështetjeve më të rëndësishme ~s Shoqata Ndërkombëtare Biblike, me të nismës së saj. ~ o ,...o a: :::> :r: o.., HUNDRED CODICES OF ALBANIA BECOME WELL KNOWN z :UJ 1- In this book, an illustrated scientific work, are selected and published z most of the articles and writings with scientific and informative character UJ :r: for the evangelical manuscripts. These are presented to the public for a :UJal period of about 135-years, since the bishop of Berat Anthimus Alexoudes, a scholar, "the friend of art" as he was kindly called in Constantinople. He describes for the first time in his book "tBrief description of precious me• tropolis of Berat" , some of the oldest codices that were kept in the churches and monasteries. of Albanian believers. In the work are included even stud• ies of palaeographers, cataloguers, and foreign and native bibliographers. In this work it will become necessary that Albanian science persists for a new dimension of ethnological knowledge, like anthropological knowledge, as it can be understood this is the nowadays term of the Euro-American science. This could let the ethnology to make as an object of study the manuscripts created or saved in the Albanian space and from the Albanian people in the language and writings of the empires' cultures (Greek, Latin), connected to the centres of these cultures, witb importance to the ancient Christian history and to the thought of Christianity as a whole, important in influencing the spirit of laic world of this space. These manuscripts are not really national traditions, but are part of the cultural identity of Albanians in a broad understanding, are part of the European values of this culture.
11 • Biblioteka e Kongresit në shekullin XXI 66
• Bibliotekat në Kosovë dhe qasja në informata 72
• Sistemi bibliotekar në Gjermani 80
• Qendra Bibliotekare e Kompiuterizuar në 101 Rrjet(OCLC)
• Komunikimi elektronik i bibliotekave, 111 standardet përkatëse
• Konvertimi retrospektiv 119
• Zhvillime të reja në sistemin KDU 124
• Matjaerezultatevedhevlerësimi itreguesve 129 të bibliotekës
• Mediaelektronikenëbibliotekat universitare 135
• Njëdritare ere për lexuesit e kryeqytetit 140
• Shërbime të reja për bashkësinë 143
• Shërbimet e bibliotekave publike për fëmijët 146 dhe shkollat
m Biblioteka e Kongresit në shekullin XXI
ë vitin 1998, James Billington, N drejtori i Bibliotekës së Kongresit, autorizoi Akademinë Kombëtare të Shkencave të përgatiste një Grant Garden HARRIS raport rreth përdorimit të Biblioteka e Kongresit, teknologjive në Bibliotekën e Uashington (SHBA)1 Kongresit.
Teksti i plotë i raportit u publikua në Megjithatë, pjesa më e madhe e raportit e korrik të vitit 2000 dhe gjendet në Internet kritikonte ashpër bibliotekën. Ndër të tjera, në këtë adresë: në raport gjendeshin edhe këto konkluzione: http://www.nap.edu/books/ l) Edhe pse biblioteka kishte 0309071445/html/. digjitalizuar miliona artikuj, ajo kishte dështuar së qeni drejtuese, për arsye se Ky raport i gjatë, i shkruar me kujdese ajo nuk ishte përpjekur të bashkërendonte maturi, lavdëronte Bibliotekën e Kongresit digjitalizimin edhe me bibliotekat e tjera për krijimin e një Programi Bibliotekar ose të krijonte standardet e digjitalizimit. Kombëtar Digjital, që kishte mundësuar 2) Biblioteka kritikohej se në këshillin e digjitaliziminedisa milionaartikujsh,tëcilët saj administrativ, të përbërë nga janë tanimë të disponueshëm në Internet. përgjegjësit e departamenteve, nuk kishte •1 Specialist referent për fondet mbi Shqipërinë dhe shqiptarët në Bibliotekën e Kongresit. specialistë të mirëfilltë në fushën e 2) Pagat e specialistëve të automatizimit Teknologjisë së Informacionit. duhet të rriten vijimisht për t'i tërhequr dhe 3) Raporti gjithashtu nxiste që i gjithë për t'i mbajtur ata në punë. stafi të trajnohej që të aftësohej më shumë 3) Ndërsa ju automatizoni bibliotekat në përdorimin e kompiuterit; dhe për më tuaja, të gjithë pjesëtarët e stafit do të tepër që stafi i kualifikuar përTeknologjinë kishin nevojë për më shumë trajnim, madje e Informacionit të motivohej, biblioteka të vazhdueshëm. duhet të gjente një mënyrë për t'i paguar 4) Pika e katërt normalisht duhet tëjetë I këta specialistë me një pagë të konsiderueshme që të mund t'i tërhiqte dhe t'i mbante ata. 4) Raporti në mënyrë të qartë i bënte thirrje bibliotekës që të inicionte më shumë projekte digjitale. Por biblioteka nuk mund· të braktiste librin apo përgjegjësitë e tjera. Kështu që raporti i bënte thinje Kongresit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës të siguronte fonde shtesë në mënyrë që Biblioteka e Kongresit të mund të zbatonte (implementonte) rekomandimet e shumta të parashtruara në raport. rritja e përpjekjeve tuaja për të krijuar Fatmirësisht, Kongresi vlerësoi website. Megjithatë, unë e di që ju keni rekomandimin për lëvrimin e fondeve dhe kohë që përpiqeni për marrjen e fondeve i dha ato. për të bërë pikërisht këtë.
FIDAT ISYEMET INTEGRUARA IBUOTEK. E (SIB) Në vijim të atyre që citova më sipër, ju ofroj katër sfida që janë të përbashkëta Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë e për të gjitha bibliotekat sot. ka tanimë Sistemin e Integruar Bibliotekar 1)Çdo bibliotekë rekomandohet të ketë (më tej SIB). Atëhere kur të ketë më në këshillin e saj administrativ specialistë shumë kompiutera të disponueshëm, ajo të mirëfilltë të automatizimit. Është e nuk dot' i integrojë më skedat në skedarin rëndësishme që ky specialist të ketë tradicional. Një SIB-ar redukton dyfish kontakte të vazhdueshme me admini• forcat, pakëson gabimet sepse regjistrimi stratorët më të lartë. Në qoftë se nuk (i të dhënave) kryhet vetëm një herë dhe veprohet kështu, biblioteka juaj ka shumë lejon që ndryshimet të bëhen me disa mundësi që të mos i kushtojë kujdesin e goditje të tastierës. Dhe kështu, stafi i duhur teknologjisë së informacionit. bibliotekës dhe përdoruesit e saj mund të kenë akces për të gjithë informacionin mund të përdoret vetëm brenda një përkatës nga mjedise të shumta. Në organizate, zakonisht për të shkëmbyer përgjithësi sot, bibliotekat më tepër e informacion ndërmjet punonjësve. blejnë një SIB-ar sesa e krijojnë vetë atë. Burimi i plotë i Intranetit http:// Sistemet (SIB) e reja përshtaten me www.intrack.com/intranet/ është një Internetin (janë kompatibël), çfarë i bën website që siguron një hyrje të mirë në ato të tilla, që prej tyre mund të kryhen Intranetet. Intraneti ndryshon nga Interneti kërkime në Internet nga çdo vend i botës. si më poshtë: Pasurimi i një SIB-ar sjell ndryshime i.Intraneti është një rrjet brenda në automatizim më shpejt se çdo ngjarje organizatës, ndërsa Interneti është një rrjet tjetër. Shpesh është zhgënjyese dhe duhet ndërbotëror. kohë që të mund të diskutohet efektiviteti ii. Intraneti ka akces në Internet, por jo i disa prej tipareve ose pjesë të SIB-ar. anasjelltas. Ka një "mur ndarës" Por, në përgjithësi, ai sjell përmirësim në ("firewall") që e mbron Intranetin e dhënien e informacionit dhe është gjithnjë organizatës nga përdoruesit e jashtëm. interesant. Unë këshilloj që të mbahet njëc; Intraneti ndihmon në uljen e qëndrim pozitiv dhe mikpritës ndaj tij. Ai shpenzimeve. Intraneti kursen kohën e është një proces i gjatë, një proces gjithnjë punonjësve duke bërë të mundur vënien në ndërtim. në dispozicion të tyre të dokumenteve të Disa module të një Sistemi të lntergruar brendshme, udhërrëfyesve dhe Bibliotekar mund të punojnë mjaft mirë, materialeve të tjera, që u nevojiten përditë ndërsa module të tjerë kërkojnë punonjësve, përfshirë këtu edhe përmirësime. Në Bibliotekën e Kongresit, informacionin e ri. Bibliotekae Kongresit u konstatua që SIB-ar që ne përdorim ka një Intranet për stafin, që përfshin: listat (Voyager) kërkon lidhje të ngushta e kurseve të trajnimit, programet e ndermjet departamente ve tona të ngjarjeve, gazetën javore të bibliotekës, pasurimit dhe sektorit që regjistron nga njoftime për vende të lira pune, fondet tona çdo dalje të veçantë për çdo informacion të jashtëzakonshëm, burime titull periodiku, dhe këta sektorë të elektronike komerciale, në të cilat bibliotekës mund të bashkoheshin. biblioteka është abonuar si provë për të vlerësuar përdorimin e tyre, informacion administrativ për çdo departament të INTRANETET bibliotekës, një direktori për të gjithë punonjësit, informacion për shëndetin dhe Në disa aspekte, disa prej bibliotekave sigurinë, një direktori për shoqatat e të mëdha në Shqipëri, mund të duan të veçanta etj. Ai përfshin gjithashtu edhe përdorin Intranetin, i cili është paksa një numër formularësh adminstrativë, një ndryshe nga Interneti. pjesë e të cilëve mund të plotësohen e Intraneti është një Internet i vogël, që dërgohen me anë të rrjetit.
11 TË KRIJOSH PËR në aspekte të vetë Shqipërisë. :::E INTERNETIN Lloji i katërt i website-it tregon o- materialet e digjitalizuara, të zgjedhura nga z ~ Bibliotekat krijojnë së paku katër lloj koleksionet e bibliotekës. Është e w website-sh dhe të gjitha këto tërheqin nevojshme që ta vini gjithnjë e më shumë b interesin e bibliotekës dhe dëshmojnë për në Internet trashëgiminë tuaj kombëtare. ~ komptetenca teknologjike. Përse? me Lloji i parë i website-it mundëson një Së pari, për të arsimuar popullin tuaj akces në largësi (në distancë) të dhe popujt e kombeve të tjerë; katalogëve online (në rrjet) të bibliotekës së dyti, për të promovuar kulturën dhe dhe të bazave të tjera të të dhënave. Një identitetin tuaj kulturor. gjë e tillë mundësohet vetën nëse Sistemi Mbani mirë në mend që, nëse ju nuk i Integruar Bibliotekar është kom pati bë I. ekzistoni në Internet, për shumë e shumë Lloji i dytë jep (ofron) informacion për përdorues të Internetit, ju nuk ekzistoni. bibliotekën dhe koleksionet e saj. Biblioteka e Kongresit ka krijuar një Departamenti i Koleksioneve Europiane koleksion me materiale të digjitalizuara të ka webpage-in", ku jepen këto informa• cione: orari i shërbimit të Departamentit Collectlon Flnder të Koleksioneve Europiane, koleksionet referative dhe shërbimet, pyetjet e bëra më shpesh, përshkrimet e koleksioneve të LearnlngPag~„ lP3fflln
2 faqen e saj në Web (rrjetin e Internetit)
r-'" të theksoj që ne përqëndrohe m i të injoruar faktin që disa website ishin digjitalizojmë vetëm materiale jolibra; ne zhdukur; mesatarja e periudhës kohore të e ruajmë origjinalin pasi ta kemi informacionit në website është më pak se digjitalizuar. l 00 ditë. Akademia Kombëtare e Ofrimi i këtyre katër lloj website-sh Shkencave rekomandonte që biblioteka (katalogët në rrjet, informacioni për duhej të përpiqej për ruajtjen e website• bibliotekën, portalet dhe koleksionet e ve të zgjedhura, që kanë të bëjnë me digjital izuara) lejon përdoruesit e Internet• Amerikën dhe të bashkërendonte këtë it që t'i gjejnë vetë përgjigjet e pyetjeve të përpjekje edhe me institucione të tjera. Më tyre dhe kështu bibliotekarët lirohen nga vonë, Biblioteka e Kongresit krijoi dy detyrimi që t'i përgjigjen të njëjtës pyetje koleksionet digjitale më të mëdha, që në mënyrë të përsëritur. Në anën tjetër, vijojnë më poshtë, që ruajnë ose arkivojnë kjo krijon përshtypjen e mirë që ne jemi website-t e zgjedhura: profesionistë në një qendër informacioni, eci la ka interes për studime të mëtejshme. http://www.loc.gov/minerva/ Kjo, po ashtu, i nxit studiuesit që të kontaktojnë me ne dhe të përdorin si sallat Zgjedhjet 2000: një Internet e leximit, po ashtu edhe koleksionet tona. Mund të mendohet që sigurimi i këtij lloj informacioni do të sjellë me shumë shpresë mjaft studiues në bibliotekë. Përvoja jonë flet ndryshe. Gjithnjë e më shumë njerëzit po i drejtohen më parë Internetit për '~~ .••.~~1.1„n . .'O:l! ;,.:,c: ·~"-'!'<:U··~!l:W! informacion sesa bibliotekave. Sfida për :~~...„~::;-.,:c~„~':~.;';!~""' bibliotekarët është që të bëhen specialistë • -·-c··„.~,_~)~f»I ~~l~-l~ll .. U'.l.'! • !«:.-..„11 ••.~•.....-1•...C•.t„. q. ! ~)"'..:; të informacionit dhe t'u tregojnë •.••.••„,,..:,...„•..•.1.•• 7.:;: studiuesve që ne nuk jemi të interesuar vetëm për librat, por edhe në sigurimin e bibliotekë është një koleksion i zgjedhur çdo lloj informacioni për mjedisin. i gati 800 site-ve të arkivuara çdo ditë që prej I gushtit 2000 deri më 21janar2001, që mbulon periudhën e zgjedhjeve RUAJTJA E FAQES SË kombëtare në Shtetet e Bashkuara të INTERNETIT Amerikës. Web-i Arkiv3 i 11 shtatorit ruan Akademia e Shkencave të Shteteve të opinionet në Internet të individëve, Bashkuara të Amerikës mbajti një grupeve, shtypit dhe institucioneve në qëndrim kritik edhe ndaj përdorimit të Shtetet e Bashkuara, si edhe në mbarë teknologjisë në Bibliotekën e Kongresit. botën, pas sulmit të l l shtatorit 2001 në Kritika vinte në dukje që biblioteka kishte Shtetet e Bashkuara.
' Faqja Arkiv në Internet 11 Duke mbledhur informacione, Web shtypur në letër. Arkivi është i rëndësishëm sepse Në disa drejtime, Shqipëria do të duhet kontribuon në mbledhjen e të dhënave të fillojë të interesohet Për ruajtjen e website• historike, që përndryshe do të kishin ve të krijuara brenda vendit ose të krijuara humbur. Me rritjen e rolit të Web-it si një nga shqiptarët etnikë në rajonet fqinje. mjedis me ndikim, të dhënat e ngjarjeve Është bindja ime që pagat e bibliotekarëve historike do të konsideroheshin si jo të amerikanë, mbi 15 vjet të shkuara, u rritën plota pa materialet "e lindura në formë pikërisht sepse ne përdorëm shumë digjitale" dhe që asnjëherë nuk janë teknologjinë e informacionit.
THE LIBRARY OF CONGRESS ON XXI CENTURY
Libraries create at least jour kinds oj websites, ane/ all jour oj these attract interest to the library and indicate technological competence. The first kind oj website provides remote access to the library s online catalogs and other databases. This is made possible if an lLS is Internet-compatible. A second type provides injormation about the library itself and its collec• tions. A third type oj website provides portals to other Internet resources. For instance, the European Division 's webpage provides portals jor infor• mation about each country in Europe, including Albania to. A jourth type oj website shows digitized materials se/ected from a library's collections. First, to educate your own peop/e and the people oj other nations; and secondly, to promote your culture and cultural identity. Keep in mind that jor more and more Internet users, if you don 't exist on the Internet. you don 't exist. The Library of Congress has established a collection oj digitized materials called American Memory, consisting of millions oj items drawn from the distinctive, historical American materia/s from the Library oj Congress' col• lections. These materials include photographs, manuscripts, rare books, maps, recorded sound; and movlng pictures. I should emphasize thar our main focus is to digitize only selected non-book materials; we keep the origi• nal after it is digflized, Pn:rvidingthese four kinds of websites al/ows Internet RUri:~ jfnd QltSWMSthemsetves and thus frees librarians from answering the same quatkms repeatedly. The WebArchive is important because it con• tributes to the-1usti>ricalrecord, capturing information that could otherwise be tost: Kidz 'lklf>gmwing 10te·Oj the Web as an influential medium, records 'o/ historie evait8· cor.ld be considered incomplete without materials that W6re "bom digitl.ll" and never printed on paper. „ 11 Bibliotekat në Kosovë dhe qasja në informata Vehbi MIFTARI Biblioteka Kombëtare dhe ibliotekat në Kosovë për një kohë Universitare e Kosovës Btë gjatë e kanë ushtruar veprimtarinë e tyre në varshmëri nga zhvillimet politike. Jo rrallë materialet bibliotekare janë ruajtur ose janë shkatërruar si pasojë e këtyre ndikimeve.
Shkëputjet në punën e bibliotekarëve gjitha bibliotekat e Kosovës. Përdoruesit kanë qenë të pashmangshme. Shumë e bibliotekës në cilindo qytet të Kosovës materiale me vlerë, sidomos gjatë kohës do të kenë mundësinë që jo vetëm të së administrimit të bibliotekave nga ish• marrin informata për ndonjë material regjimi serb në Kosovë janë zhdukur ose bibliotekar, i cili mund të gjendet në një dëmtuar. Të tjera thuhet se vazhdojnë të bibliotekë tjetër në Kosovë, por që, jenë të rrezikuara, si pasojë e pamundësisë përmes formës së Huazimit Kombëtar së zbatimit të standardeve ndërkombë• Bibliotekar, ta sigurojnë atë material në tare për ruajtjen dhe shfrytëzimin e tyre. bibliotekën e tyre. Po kështu, ata do të Krijimi i rrjetit të bibliotekave në kenë mundësi që nga biblioteka e tyre Kosovë, i paraparë me Ligjin për (ose nga shtëpia) të marrin informacion Bibliotekat, i cili është miratuar në në cilëndo nga bibliotekat kombëtare të Kuvendin e Kosovës në qershor të vitit botës (përmes sistemit të automatizuar), 2003, krijon mundësi të kërkimit elektronik si dhe të huazojnë materiale përmes në bazën e të dhënave (database) në të Bibliotekës Kombëtare të Kosovës (e cila 11 ish-Jugosllavi ka filluar përpunimi .... :E elektronik i të dhënave në bibliotekat në o ish entitetet administrative të saj, përmes z sistemit COBISS dhe COBlSS I (sot, kjo we bazë ruhet në Maribor- Slloveni), por për b shkak të ndryshimeve politike, ky proces ~ nuk është përfunduar. Mungesa e një katalogu të tillë e ka reduktuar tej mase a mundësinë e ofrimit të shërbimeve cilësore bibliotekare. Si mund të përfytyrohet sot kërkimi i një lloji të luan rolin qendror në sistemin e huazimit literaturës pa katalogun elektronik të të ndërkombëtar nëpërmjet Rregullores dhënave? Vetë stafi bibliotekar nuk është Ndërkombëtare të Huazimit). në gjendje të ofrojë të dhëna të sakta për Krijimi i Rrjetit të Bibliotekave fondet e bibliotekës, sepse mundësia e nënkupton krijimin e katalogut të hulumtimit të tyre është e pamundur me përgjithshëm elektronik të të dhënave të skedarin-letër. bibliotekave të Kosovës, përmes Stafi bibliotekar, i cili ka punuar para programit të automatizuar. Sipas Ligjit për viteve '90 nëpër bibliotekat e Kosovës ka Bibliotekat, Biblioteka Kombëtare e qenë kryesisht" staf me përgatitje të tjera Kosovës do të shërbejë si qendër e rrjetit profesionale. të përgjithshëm të bibliotekave në Sipas një hulumtimi të vitit 2003, të bërë Kosovë. nga Departamenti për Hulumtim dhe Kjo nënkupton që baza e të dhënave Zhvillim Bibliotekar i BKUK-së, vetëm (database) e instaluar në këtë bibliotekë 35 punëtorë të bibliotekave publike në tërë do të përfshijë të gjitha të dhënat, në formë Kosovën kanë të kryer ndonjërin nga elektronike, të fondeve në bibliotekat e fakultetet(!), ndërkohë që nuk dihet Kosovës, të cilat do të inkorporohen në saktësisht se sa prej tyre ijanë nënshtruar rrjet. provimit kualifikues bibliotekar, i cili ka Katalogu i përgjithshëm elektronik ekzistuar më herët në ish- Jugosllavi, kurse është i domosdoshëm për ofrimin e plotë në Kosovë ai ka filluar të mbahet në vitin dhe të pakushtëzuar të informatave. Deri 1983 dhe ka zgjatur deri më 1989, kur ka tash, në Kosovë ka munguar forma etil lë filluar përjashtimi i shqiptarëve nga e ofrimit të informatave. Në vitet '80, në institucionet. Komuna Fakultet Shkollë e lartë Emesme Gjithsej
Deçani I - 2 3 Malisheva 2 - I 3 Vushtri - - 7 7 Therandë 4 I - 5 Sharri I - 4 5 Prishtinë 7 3 15 25 Mitrovicë I - 10 li Gjakovë 2 4 I 7 . Gjilan 4 4 7 15 Viti I I 5 7 Klinë I 2 - 3 Drenas - I 2 3 Besianë - 3 2 5 Skënderaj - - 4 4 Burim 3 -- - 3 Rahovec - I I 2 Prizren 2 4 5 li ~ Kastriot - I 4 5 Lypjan - - 8 8 Pejë 2 - 5 7 F-Kosovë 2 2 I 5 Ferizaj I - 6 7 Kaçanik - I 3 4 Shtime I - - I Dardanë - l 4 5 Artanë - - 3 3
Gjithsej 35 29 100 164
Tabela 1: Numri istafit bibliotekar në bibliotekat publike sipas përgatitjes arsimore (më 2003).
SipasLigjittë vjetër për Bibliotekat, i cili Në vitet' 60 disa breza nxënësish kanë është miratuar më 1979, punëtorët e pasur mundësi që të kryejnë shkollimin e bibliotekave i janë nënshtruar provimit mesëm për bibliotekarë, meqë në vitin kualifikues, i cili është mbajtur në shkollor 1966/67 në kuadër të Universitetit Bibliotekën Kombëtare (atëherë Biblioteka të Punëtorëve u hap Shkolla e Mesme e Popullore), por një formë e organizuare Bibliotekave, e cila megjithatë ishte e shkollimit në Kosovë ka munguar. mangët, sepse stafi i saj ishte po ashtu i pakualifikuar. Nga kjo shkollë kanë dalë botë u ndryshua rrënjësisht, pjesa disa breza nxënësish, mirëpo shkollim të dërmuese e punëtorëve shqiptarë u mirëfilltë profesional nuk ka pasur. Në larguan nga bibliotekat, 'kurse studentët vitet '90, në kohën kur teknologjitë e reja dhe përdoruesit e tjerë shqiptarë nuk u informative u futën në biblioteka dhe kur lejuan të kenë qasje në materialet koncepti për shërbimet bibliotekare në bibliotekare!
Biblioteka Nr. i stafit Nr. i trajnimeve Traj. i fundit (vendi dhe koha)
BKUK 105 8 2004, Tiranë Prishtina 38 s BKUK Mitrovica 18 Gjilani Tl 6 BKUK Peja 14 3 BKUK Gjakova 12 I BKUK Prizreni 14 5 BKUK Ferizaj 7 12 BKUK
Gjithsej 235 32
Tabela 2: Trajnimet e mbajtura gjatë periudhës 1999-2004
Rrjedhimisht, metodat të cilat sot ky staf cilësore bibliotekare për përdoruesit janë i njeh dhe i zbaton në Kosovë janë të para ndonjëherë pasojë e pamundësisë për t'i viteve '90, ndërkohë që koncepti për përafruar këto dy shtresa të stafit bibliotekat ka evoluar shumëfish. Me bibliotekar në kuptimin e zbatimit të rikthimin e tyre në biblioteka, ata nuk ijanë standardeve ndërkombëtare, të nënshtruar trajnimeve shtesë, për shkak aplikueshme në bibliotekat e shumicës së të mungesës së programeve të trajnimit vendeve të botës. Plotësimi i nevojave për ose të fondeve buxhetore. Stafi i ri, i cili trajnime të stafit bibliotekar nuk është i është pranuar pas vitit 1999, por që përbën kënaqshëm. një përqindje më të vogël, është pothuajse Pas vitit 1999, shqiptarët u kthyen në i paformuar profesionalisht. Në mungesë vendete tyre të punës, por, në ndërkohë, të programeve për formim bibliotekar zhvillimi i teknologjive të reja kishte (Ligji për Bibliotekat është aprovuar tek ndryshuar shumëçka në konceptin për më 2003, kurse Ministria e Kulturës ende bibliotekat, kështu që njohuritë ekzistuese nuk ka nxjerrë aktet e nevojshme të stafit bibliotekar duhej të nënligjore, siç parashihet me ligj), ata ijanë përplotësoheshin me njohuri të reja për nënshtruar vetëm trajnimeve sporadike. standardet e aplikueshme dhe sidomos për Vështirësitë në ofrimin e shërbimeve përdorimin e teknologjive të reja informa- 11 tive në biblioteka dhe përndikimin e tyre menaxhues i bibliotekave në Kosovë. :Es në përmirësimin e shërbimeve Madje, krijohet përshtypja se asnjëri o:: bibliotekare. Kjo nuk qe e mundur edhe syresh nuk njeh praktikisht sistemin e e për shkak të pamundësisë që bibliotekat analizave të tipit SWOT ose PESTL. z të organizojnë trajnim për aftësimin e stafit Biblioteka Kombëtare dhe Un iversi tare :w z- për përdorimin e këtyre teknologjive. Në e Kosovës, e cila me Ligjin e ri për -e ndërkohë, shumë biblioteka pranuan staf Bibliotekat është qendër e trajnimeve të ri, i cili kishte përgatitje tejet profesionale për gjithë stafin bibliotekar ~ heterogjene. Meqë ishin të pakualifikuar w në Kosovë, ende nuk e ka marrë këtë :c në fushë të bibliotekarisë, supozohej se përgjegjësi. Trajnimet kanë qenë më o :w ky staf i ri, i ci Ii kishte disa njohuri për shumë të tipit sporadik, pa ndonjë program o> përdorimin e teknologjive të reja, por i të veçantë dhe pa synime të caktuara. o(/) mungonte vizioni për zbatimin e tyre në Bibliotekat kanë qasje të kufizuar në ::.c biblioteka, do t'i nënshtrohej trajnimeve internet. Projekti SKIT nuk i ka përfshirë :w z profesionale. Sot, bibliotekat në Kosovë shumicën e komunave të Kosovës, kurse vazhdojnë të kenë një staf të.vjetëruar disa biblioteka ndërkomunale kanë ~ w bibliotekar dhe një staf të ri, krejtësisht të përfituar nga një projekt i fondacionit s patrajnuar, prandaj organizimi SOROS, përmes së cilit iu është ~ shërbimeve bibliotekare vazhdon të jetë mundësuar qasje në internet këtyre m sfidë për të gjitha bibliotekat në Kosovë. bibliotekave. Por edhe ky projekt duket m - Nuk dihet saktësisht se cili është niveli i se është i përkohshëm. BKUK-ja ka njohjes së përdorimit të teknologjive të brezin tejet të limituar të qasjes në reja informative. Asnjë analizë e tipit internet. SWOT nuk është bërë nga stafi
Komuna Biblioteka Posedon Qas. në internet
Prishtina BKUK PO Prishtina "H.Sulejmani„ PO Mitrovica "L. Berisha" PO Gjakova PO Prizreni PO Ferizaj "Anton Çetta" PO Gjilani "Fan Noli" Jo Peja "A. Shkreli" Jo Vushrria Jo Skenderaj Jo Drenas Jo Klinë Jo Istog Jo Dragash Jo L__ 11 .... Jo Shterpcë o:E Shtime Jo z Jo Kaçanik ~ Viti Jo w Besianë Jo b Leposaviq ? ? ~I Ul Zubin Potok ? .... Ul Artanë Jo Fushë Kosovë Jo Kastriot Jo
Tabela 3: Qasjet në internet në bibliotekat e Kosovës
Materialet bibliotekare shfrytëzohen Rrjedhimisht, bibliotekat në Kosovë nuk sipas metodave të vjetra. Nuk është bërë mund të ofrojnë qasje të plotë për ndonjë investim i caktuar në fushë të përdoruesit në aktivitetin kreativ dhe atë përmirësimit të teknologjisë dhe të intelektual, e as në krijimin e mundësive standardeve bashkëkohore për përdorimin të plota individuale për lirinë e shprehjes. e materialeve bibliotekare. Ende nuk janë krijuar mundësi që stafi Për shkak të vjedhjes, dëmtimit ose bibliotekar dhe përdoruesit e saj të kenë keqadministrimit, koleksione të paçmue• qasje të drejtpërdrejtë në materialet shme të bibliotekave në Kosovë mungoj• bibliotekare. Përdorimi i tyre është në. BKUK-ja është në fazën e përfundimit sporadik për shkak të mungesës së të revizionit. Një Oesideratumlist, i cili do katalogut të përgjithshëm elektronik të të formohet në fund, do t'i dorëzohet bibliotekave në Kosovë, qendër e të cilit Shërbimit të Bibliografisë për plotësime duhet të jetë Biblioteka Kombëtare e pastaj edhe Shërbimit të Pasurimit, në Kosovës, e cila në të njëjtën kohë, me ligj, mënyrë që fondet e rëndësishme që duhet të mbikëqyrë krijimin e rrjetit të mungojnë, por që mund të gjenden në treg përbashkët të bibliotekave në Kosovë. ose te njerëzit e ndryshëm (për këtë qëllim Për shkak të shkëputjeve të mëdha, do të bëhet thirrje publike, ose do të bibliotekat nuk kanë mundësi që të angazhohet ndonjë agjent libri), të cilët garantojnë mbledhjen dhe ruajtjen e të janë të gatshëm t'ia dhurojnë ose t'ia gjitha llojeve të materialeve bibliotekare shesin ato fonde BKUK-së, të të cilat do të pasqyronin diversitetin rikompensohen. kulturor ose do t'u shërbenin grupeve të Numri i titujve nuk korrespondon me caktuara sociale. Sidomos, mungojnë for• vlerën e tyre. Shumë prej fondeve nëpër mate reja të materialeve bibliotekare, të bibliotekat e Kosovës ekzistojnë në më cilat do t'i shërbenin krijimit të pavarur shumë fonde dhe janë të ngjyrosura dhe edukimit individual. Rrjedhimisht, ato ideologjikisht, prandaj shumë sosh janë të nuk mund të stimulojnë plotësisht krijimin papërdorshme në shumë kopje. e vendimmmarrjes së lirë. 11 c( Infrastruktura e bibliotekave (pjesa cilat financohen me mjete publike !ë dërmuese e ndërtesave të bibliotekave në vazhdojnë të bashkëjetojnë në kuadër të % a: Kosovë janë adaptuar për përdorim shtëpive të kulturës) e pamundëson ou. bibliotekar, prandaj destinacioni i parë i tyre krijimin e bibliotekave të tipit të hapur. z nuk ka qenë biblioteka) dhe statusi i tyre i Qasja e përdoruesve në fondet :w -z pazgjidhur ndonjëherë (disa biblioteka të bibliotekare është e kufizuar. c( Ul ~ Biblioteka Fonde të hanura Sektori w ::c o Prishtina :w Mitrovica Një(l) Sek. i fëmijëve ~ Gjilani I Ul Peja ~ Gjakova Një(l) Sek. i fëmijëve :w z Prizreni Një (I) Sek. i fëmijëve Ferizaj Një(l) Sek. i fëmijëve Deçan Një(l) - Sek. ifëmijëve sw b Tabela 4: Bibliotekat me fonde të hapura në Kosovë ~ ...•a:I a:I Para një kohe, Biblioteka Kombëtare menjëherëshme në të gjitha dokumentet dhe Universitare e Kosovës ka nënshkruar zyrtare të Kuvendit të Kosovës, duke e me Programin e Kombeve të Bashkuara realizuar një të drejtë themelore të tyre për Zhvillim dhe Kuvendin e Kosovës për qasje në informata zyrtare dhe për Aktine Mirëkuptimit për Qendrën Infor• krijimin e pavarnr të opinionit për punën e mative të BKUK-së për Qeverisjen këtij kuvendi. Bibliotekat publike në Parlamentare. Përmes kësaj qendre, Kosovë, të cilat kanë përgjegjësi para përdoruesve të bibliotekave në Kosovë përdoruesve të tyre, në kuptimin e ofrimit dhe opinionit kosovar i është mundësuar të shërbimeve, duhet të synojnë njohjen qasje e lirë në arkivin elektronik të me këto praktika, në mënyrë që të gjithë Kuvendit të Kosovës. Përdoruesit e përdorueve të tyre t'iu ofrojnë qasje në BKUK-së do të kenë qasje të informatat zyrtare.
11 LIBRARIES IN KOSOVO ANO THE ACCESS IN INFORMATION
As the libraries in Kosovo had not haven the possibility for projessional education or jor the last years' circumstances reasons, rizat are well-known now, they had neither have the possibility to offer in any time projessional qualitative services and at least to stimulate unlimited access in information or llberty in decision-making. Having a heterogenic prepared projessional staff. and excused [or a long time for the library's world, the libraries had not haven always the possibilities to apply the changes in the library's con• cept and the library's role concerning the establishment oj real democracy or to update these 11ewsconcepts in their everyday library practice. Actu• ally, the libraries in Kosovo have even the least percentage oj educated staf! in the entire region. Only a few oj them have graduated and post gradu• ated librarians educated on librarianship. The new ones had not yet projes• sional training. The libraries are at the beginning oj the knowledge oj in• formation and news technologies. Their library processes and services are not yet automated. Internet, very important [or make available 011-li11ethe electronic catalog, do not yet exist in all libraries in Kosovo. The Strategy oj the deve/opment oj lT prevues the creation oj the network 011/yin govern• ment institutions -ministries. .... z c( ~ w G :w z o:: ~ w Sistemi bibliotekar b ~ m në Gjermani ....a ::E w ti.... Claudia LUX1 (/) Biblioteka Qendrore, Berlin epublika Federale e Gjermanisë R përbëhet nga gjashtëmbë• dhjetë shtete federale. Të gjitha së bashku kanë më shumë se 16.200 njësi admi• nistrative, ku përfshihen fshatra, qytete, rrethe me mbi 12.000 biblioteka publike dhe rreth 2.000 biblioteka shkencore dhe speciale.
Gjendja aktuale është rezultat 1 sistemet e klasifikimit, llojet e ndryshme bashkimit të Gjermanisë Perëndimore me të bibliotekave dhe të metodave atë Lindore në vitin 1990. Dy shtetet e bibliotekare. Kjo situatë ka ndryshuar veçanta kishin sisteme politike të shumë gjatë 12 viteve të bashkimit dhe ndryshme, gjë që ka pasur ndikim të madh dallimi ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit në organizimin bibliotekar të secilit prej është ngushtuar, ndonëse nuk është tyre. Mund të përmenden ndryshimet në zhdukur plotësisht.
' Claudia Lux ka mbrojturdoktoratënnë sinologji në Universitetine Bohumit në vitin 1986.Është drejtore e përgjithsf\me e Bibliotekës Qendrore në Berlin, botuese e Bibliotheksdienst që nga viti 2001 dhe anëtare e bordit redaktorial të Bibliothek, Forschung und Praxis që nga viti 1998. Dr. Lux ka qenë anëtare e Komitetittë Përhershëmtë Seksionit të Menaxhimitdhe Marketinguttë IFLA-s në vitet 1997- 2002 dhe e Bordit Ekzekutiv në vitet 1999-2000. Është anëtare e Bordit Drejtues të IFLA-s, kryetare e Komitetittë Botimevedheanëtaree grupitkëshillimortë IFLA/IPA.Ajo ështëgjithashtuKryetaree Komitetit Kombëtartë IFLA-spër Gjermaninë. 11 kerkesa të veçanta që Iidhen me funksionet e tyre; 6. duhet të ketë bashkëpunim midis bibliotekave të ndryshme dhe institucioneve të tjera; 7. organizimi dhe menaxhimi i mirëjanë faktorë të rëndësishëm në planifikimin e bibliotekës ; 8. bibliotekat duhet të punojnë dhe të vendosin profesionalisht dhe në mënyrë të pavarur, pa u bërë subjekt i ndikimeve politike apo kulturore; 9. biblioteka duhet të ketë departament të marrëdhënieve me publikun për të dhënë informacion rreth bibliotekës, Parimet bazë veprimtarive të saj, ekspozitave etj.; 10. biblioteka duhet të ofrojë trajnim për Vetëm tre vjet pas ribashkimit, Bashkimi përdoruesit e saj, duke u shpjeguar Kombëtar i Shoqatave Bibliotekare atyre përdorimin e shërbimeve, të (Bundesvereinigung Deutscher katalogëve dhe të pajisjeve teknike. Bibliotheksverbande) i themeluar në Gjermaninë Perëndimore në vitin 1989 Në Gjermani këto parime nuk janë nga bashkimi i katër shoqatave të realizuar plotësisht, por e rëndësishme ndryshme, në botimin Bibliotlieken '93 është që të mbahen parasysh kur ka përcaktuar dhjetë parimet bazë të diskutohet për zhvillimet bibliotekare me politikës bibliotekare si më poshtë: organet politike dhe administrative.
I. biblioteka duhet të drejtohet në mënyrë profesionale nga punonjës Nivelet e shërbimeve të profesionistë; ofruara nga bibliotekat 2. financimi dhe personeli duhet të jenë në përshtatje me detyrat dhe Bibliotekat gjermane punojnë në katër përgjegjësitë e bibliotekës; nivele të ndryshme për të plotësuar nevojat 3. financimi i bibliotekës duhet të e publikut për informacion dhe literaturë. bazohet në plane afatgjata; Niveli 1: kërkesat bazë duhet të 4. ajo duhet të mbledhë pagesat, plotësohen nga bibliotekat publike të vogla veçanërisht ato për vonesat; dhe mesatare, p.sh. nga bibliotekat publike 5. ndërtesa dhe çdo hapësirë duhet të të fshatrave, të qyteteve të vegjël, nga jenë në përshtatje me detyrat e degët e bibliotekave dhe bibliotekat "bibliotekës; disa biblioteka kanë lëvizëse; 11 Detyra e bibliotekave të nivelit të parë dhe të dytë është të plotësojnë nevojat për informacion të qytetarëve, duke dhënë mundësi orientimi në botën e larmishme të librave dhe materialeve jolibra, përfshirë Internetin, ndihmën për përdorimin e teknologjisë së re, leximin dhe punën kulturore në bashkësinë e tyre„ duke nxitur njerëzit të kalojnë kohën e lirë në mënyrë krijuese, duke ndihmuar në integrimin e grupeve të ndryshme të përdoruesve, si: p.sh. të personave me kulturë dhe gjuhë të ndryshme. Bibliotekat e nivelit të dytë duhet të plotësojnë standardet e mëposhtme:
Niveli 2: kërkesat më të mëdha për • të kenë një sasi vëllimesh në masën literaturë plotësohen nga bibliotekat e dy njësi bibliotekare për çdo banor qyteteve, veçanërisht nga ato qendrore ; (libra ose materiale jolibra); Niveli 3: kërkesat për informacion dhe • 20% e koleksionit duhet të jenë literaturë të specializuar plotësohen nga materiale jolibër (CD, video, DVD disa biblioteka metropolitane së bashku, etj.); nga bibliotekat speciale, rajonale dhe • minimumi i orëve të shërbimit të universitare; jetë të paktën 35 orë në javë; Niveli 4: u referohet kërkesave tepër • të marrin pjesë në katalog imin të specializuara që mund të plotësohen unik dhe në sistemet e huazimit vetëm nëpërmjet bashkëpunimit të disa ndërbibliotekar; bibliotekave speciale, bibliotekave • 5% e koleksionit duhet të jenë universitare, tri bibliotekave qendrore të botime referuese të kohëve të fundit specializuara dhe së fundi bibliotekave që përmbajnë informacion të gjerë kombëtare. të të gjitha fushave; Bibliotekat e vogla dhe mesatare të • duhet të ketë informacion për nivelit bazë kanë libra dhe mjete multime• konsumatorin - informacion për dia të ndryshme. Bibliotekat e këtij·ni veli produktet dhe çmimet si dhe për financohen nga bashkësitë lokale në nivele prodhimet e provuara teknikish. ; të ndryshme. Disa prej tyre financohen • bibliotekat e nivelit të parë dhe të nga kishat kristiane, të cilat ruajnë dytë duhet të ofrojnë akces në disa konceptin e shërbimit të bibliotekave baza të dhënash. publike bazuar në traditën e tyre kulturore, me drejtim të veçantë për fëmijët. Sistemi tradicional i organizimit të një bibliotekepublike vazhdon ende të ekzistojë: është një bibliotekë qendrore me disa degë ! osevetëmdisa bibliotekadegë. Disa biblioteka z publike kanë departamente të veçanta muzikoreqë kanë partitura, libra për muzikën dhe kompakt-disqe (CD). Për personat e paaftëka një shërbim të veçantë për t'u çuar libratose materiale të tjera në shtëpitë e tyre. I Bibliotekat lëvizëse ndalojnë në oborre të shkollavedhe në zonajashtë qendrës së qytetit për shkaqe historike, siç është rasti i ish• kunuk ka degë të bibliotekës. Një bibliotekë rajoneve të pavarura ose i mbretërive të lëvizësemund t'u shërbejë mesatarisht 25.000 vogla. Disa biblioteka rajonale janë të banorëve. Vitet e fundit shumë biblioteka kombinuara me bibliotekat e qyteteve dhe publike kanë luajtur rol të rëndësishëm në disa të tjera me ato universitare. reformimine administrimit. Bibliotekat rajonale ose shtetërore (të quajtura "Landesbibliotheken") ofrojnë Bibliotekat e nivelit të tzetë u literaturë dhe mjete të tjera për huazim si shërbejnë personave me interesa të biblioteka shkencore, ruajnë koleksione veçanta për të gjitha llojet e literaturës. tradicionale për rajonin, kanë të drejtën e Shumica e bibliotekave të nivelit të tretë ruajtjes së kopjes së detyruar rajonale dhe financohen nga një prej gjashtëmbëdhjetë hartojnë bibliografinë rajonale. Vitet e shteteve federale gjermane. Këto janë fundit shtunë bibliografi rajonale jo vetëm biblioteka universitare, biblioteka rajonale janë strukturuar sipas një sistemi të njëjtë ose shtetërore (të shteteve federale), klasifikimi, por janë publikuar edhe në bibl ioteka speciale dhe biblioteka web. metropolitane. Kërkesat për informacion në këto biblioteka mbulojnë këto fusha: Bibliotekat speciale • studime shkencore dhe mësimdhë- nie; Zakonisht bibliotekat speciale kanë • edukim profesional; funksione bibliotekare që Lidhenme nivelin • të mësuarit gjatë gjithë jetës; e tretë. Ato shpesh janë pjesë enjë institu• • çlodhje. cioni si p.sh institute shkencore ose organizma administrativë. Fusha e tyre e pasurimit është e kufizuar. Ato janë të Bibliotekat rajonale specializuara sipas detyrave të institucionit dhe grumbullojnë materiale që lidhen me Secili nga gjashtëmbëdhjetë shtetet interesat e tyre të veçanta. Këtu federale ka të paktën një bibliotekë përfshihen udhëzime teknike dhe literaturë rajonale. Disa mund të kenë më shumë gri (raporte, disertacione, materiale 111 •... z konferencash etj„ të botuara për qëllime Bibliotekat universitare :!i:< jokomerciale), literaturë të institucioneve a:: Në universitetet gjermane bibliotekat w të tjera, shkrime të pabotuara dhe shumë I'"\ qendrore universitare kanë detyra të C) materiale digjitale. Bibliotekat speciale :w ndryshme nga ato të bibliotekave të z angazhohen më shumë se bibliotekat e a:: tjera në procesin e klasifikimit për të departamenteve ose degëve. Biblioteka ;2 dhënë informacion më të detajuar për universitare qendrore, e cila është e hapur w përmbajtjen dhe për të ofruar shërbime për këdo, është biblioteka kryesore huazuese, me një hapësirë shumë të ~ të veçanta për punonjësit e institucionit. m.... Bibliotekat speciale u shërbejnë së pari madhe fondesh të hapura. Ajo është e m.... institucioneve të tyre dhe kanë disa angazhuar në ngritjen e një biblioteke :!i: kufizime për përdoruesit e tjerë, p.sh. për digjitale me një qendër informacioni w këta nuk lejojnë huazime të materialeve profesionale që ka akces në baza të dhënash kombëtare dhe ndërkombëtare U)!!i të mediasjashtë institucionit. Bibliotekat speciale kanë rol të dhe në botime referuese. Si qendër e veçantë në sistemin bibliotekar të pasurimit dhe e katalogimit, ajo dërgon të Gjermanisë. Të tilla janë bibliotekat dhënat bibliografike për hyrjet e saj në speciale të instituteve studimore që u bazën e të dhënave të katalogut shërbejnë programeve kryesore të përmbledhës rajonal.Biblioteka qendrore studimeve, bibliotekat speciale të lidhura ka zakonisht koleksion të teksteve me muzetë dhe arkivat, me administratën mësimore në shumë kopje për studentët. shtetërore dhe parlamentin, ato të Në disa raste biblioteka ka seksion të shoqatave dhe partive politike, të koleksioneve speciale dhe ofron shërbime kompanive të biznesit etj. Shoqata e të nivelit të katërt. Bibliotekave Speciale, e cila është një Bibliotekat e departamenteve ose të seksion i Shoqatës Bibliotekare degëve duhet të mbajnë materiale që Gjermane, bibliotekat mjekësore dhe plotësojnë nevojat aktuale të fakultetit. juridike, bibliotekat parlamentare dhe ato Ato nuk kanë më shumë se 10.000 të muzeve kanë krijuar lidhje të ngushta vëllime. Materialet e vjetëruara dërgohen bashkëpunimi. Reduktimi i numrit të në bibliotekën qendrore. Kjo mënyrë punonjësve pesë vitet e fundit ka organizimi nuk është në disa universitete ndryshuar rolin e shumë bibliotekave ku bibliotekat e fakulteteve janë më të speciale, duke i bërë bibliotekat me një mëdha dhe aktualisht diskutohet rreth punonjës një problem të ri në Gjermani. pavarësisë së bibliotekave të Bibliotekat qendrore të specializuara, siç departamenteve lidhur me punonjësit dhe është Biblioteka Kombëtare e Mjekësisë, fondet për pasurim. Kjo pavarësi është përbëjnë një kategori të rëndësishme në deri diku në kundërshtim me statusin e grupin e bibliotekave speciale të nivelit tyre si pjesë e bibliotekës qendrore r. universitare. Diskutimi është përqendruar ...• rreth faktit nëse universiteti duhet të ketë Universitetit të Gottingenit. Bibliotekat që :E sistem bibliotekar me një nivel (p.sh. marrin pjesë në këtë sistem duhet t'i o z biblioteka departamentesh që menaxhohen dërgojnë këto materiale në çdo bibliotekë ~ plotësisht nga biblioteka qendrore) apo tjetër përmes sistemit të huazimit w sistem me dy nivele (biblioteka qendrore ndërbibliotekar, kur ato kërkohen. § dhe bibliotekat e departamenteve krejt të Materialet mund të kërkohen sipas m pavaruara). Ky ka qenë një diskutim rreth subjektit ose duke përdorur website-in m.... njëqindvjeçar në universitetet gjermane ku WEBIS. fakultete të degëve të veçanta dhe Tri biblioteka të mëdha qendrore departamente të tyre janë në ndërtesa të speciale sigurojnë literaturë të specializuar ndryshme. Shumë universitete të vjetra të nivelit të lartë. Ato funksionojnë si janë në godina të shpërndara në qytet dhe biblioteka kombëtare për: jashtë tij. Ky fakt u jep argumente atyre që duan të kenë biblioteka të • shkencën dhe teknologjinë, në departamenteve në institucionet e tyre. Ky Bibliotekën e Informacionit Teknik është edhe shkaku që në universitetet e në Hanover; vjetra disa biblioteka institutesh nuk janë • mj ekë s inë dhe biologjinë, në të lidhura me bibliotekën e universitetit, Bibliotekën Kombëtare Gjermane por menaxhohen nga instituti. të Mjekësisë në Këln; Bibliotekat e universiteteve politeknike • ekonominë, në Bibliotekën janë të orientuara drejt sigurimit të Kombëtare Gjermane të Ekonomisë materialeve studimore dhe praktike të në Kiel. profesioneve të ndryshme. Ato nuk janë shumë të mëdha dhe kanë materiale në Këto tri biblioteka mbulojnë kërkesat shumë kopje për të plotësuar kërkesat e për literaturë tepër të specializuar në studentëve. fushate tyre përkatëse. Ato grumbullojnë materiale të pabotuara, raporte dhe literaturë tjetër gri (raporte, disertacione, Bibliotekat e nivelit të materiale të konferencave, dokumente të katërt brendshme që nuk shiten në treg, pasi nuk botohen për qëllime komerciale dhe nuk Bibliotekat e nivelit të katërt plotësojnë kanë çmim); përpiqen të blejnë çdo ma• kërkesat e lexuesve me literaturë shumë terial që ka të bëjë me disiplinat e tyre të specializuar. Shembull i mirë i këtij dhe ofrojnë shërbim të dretpërdrejtë për sistemi janë koleksioni i psikologjisë i përdoruesit. Këto tri biblioteka speciale Bibliotekës së Universitetit të Trier-it, dhe veçanërisht ajo e Hanoverit, ofrojnë koleksioni i Azisë Lindore në Bibliotekën shërbim të shpejtë të artikujve të revistave, Shtetërore të Berlinit dhe koleksioni i që dërgohen me faks ose e-rnail. Ato letërsisë angleze në Bibliotekën e kryejnë gjithashtu dhe përkthime. 11 z Bibliotekat kombëtare Biblioteka Shtetërore Bavareze kanë qenë -
Website
http://bethoven.staatsbibliothek-berlin.de/de/sinfonien/9/4/index.html (akces në Simfoninë e nëntë të Bethovenit, e digjitalizuar) http://gdz.sub.uni-goetttingen.de/de/index.html(Qendra e digjitalizimit nëBibliotekën Shtetërore dhe Universitare të Gi::itingenit) http://kalliope.staatsbibliothek-berlin.de/index_800.html (Qendër informacioni për dorëshkrimet në bibliotekat gjermane) http://mdz.bib-bvb.de/digbib/inkunabeln (Ilustrime të inkunabulave të Bibliotekës Shtetërore' Bavareze) http://rzblxl.uni-regensburg.de/ezeit/ (Hyrje në revistat elektronike gjermane) http://webis.sub.uni-hamburg.de/ (website i shpërndarjes ndërrajonale të literaturës) http://wwwbdb-dachverband.de (Kryeshoqata e shoqatave bibliotekare gjermane) http://www.bertelsmann-stiftung.de (Partner për projektet bibliotekare si BIX dhe Bibliothek2007) http://www.bib-info.de (Shoqata më e madhe e bibliotekarëve në Gjermani) http://www.bibliothek2007.de (website i projektit për të ardhmen e bibliotekave• gjermane) http://wwwbibliotheksdienst.de (një nga revistat bibliotekare gjermane më të lexuara)
11 http://www.bibliotheksvetband.de (Shoqata e Bibliotekarëve Gjermanë) ~ http:ll/www.bsb-muenchen.de/ (website i Bibliotekës Shtetërore Bavareze) o http://www.ddb.de (website i Bibliotekës Kombëtare Gjermane) http://www.ekz.de (furnizues i bibliotekave) http://wwwgoethe.de (website i Institutit Ndërkombëtar Gëte) http://www.intemetbibliothek.de (mbi 4000 lidhje të bibliotekave publike për klientët e iCD tyre) ra http://www.sbb.spk-berlin.de/ (website i Bibliotekës Shtetërore te Berlinit) http://www.sub.uni-goettingen.de (website i bibliotekës së vitit 2002: Gëtingen state and Universi ty Library) http://www.subito-doc.de (website i sistemit të shpërndarjes së librave dhe revistave) http://www.ubka.uni-karlsruhe.de/landesbibliographie/ (katalog i bibliografive rajonale të bibliotekave të Landeve të Gjermanisë) http://www.vdb-online.org (Shoqata e dytë e bibliotekarëve në Gjermani) http://www.zeitschriftendatenbank.de (website të bazës së të dhënave gjermane të serialeve) http://www2.digibib.net/ (Hyrje në të gjitha llojet e burimeve digjitale në Gjermani) http://www.zlb.de (website i Bibliotekës Qendrore dhe Rajonale të Berlinit) Marrë nga IFLA Iournal, 2003, Nr. 2, f IIJ-128
THEGERMAN UBRARY SYSTEM -STRUCTURE ANO NEW DEVELOPMENTS
Provides an outline af the German library system, whicli experienced great changes after the country's reunification in 1990. The system consists af four levels, all af which are working together; the similarities between the dijferent sectors are steadily growing, This can also be seen from new concepts af professional education in librarianship, and has led to visible progress by library schools. Many contemporary topics are effecting changes in German libraries. One is the interlibrary lending service, making use af new technolo• gies and having special impacts. The vision af the digital library has led to a new form af cooperation between libraries af all kinds and is financially supported by dijferent projects. The Internet serves as the starting point far information cqn;petency,~and-is--a hot tapie f!!r German libraries, regardless af wh~ther it is offered as a service to students in research libraries, or to members af the general public in public libraries. The concepts af accoun• tability and best value are being discussed in public and research libraries. They have become af increasing importance, especially in connection with library funding.Over the next few years, German librarians will have to face many more challenges. 11 t:; ~ The ~. OXFORD =~ Guide to .! LIBRARY RESEARCH i. J _ , ~ „ O I t:L,Att&Jtt.J,· !Si 5 @2.•.„„_ \o fil '& •....t,._ J)J u...... z ~ t:?w :w•... w :E ~ :::> m w ::J: . o Iu
:wi z :::> (.:> 9ec ~
THOMASMANN Qendra Bibliotekare e Kompiuterizuar në Rrjet (OCLC) Farfuri XHAJA Biblioteka Kombëtare hvillimi i teknologjisë së Z informacionit ka krijuar mundësi të shumta bashkëpunimi për bibliotekat në shërbim të plotësimit të kërkesave të përdoruesve për informacion. Një ndër arritjet e kësaj teknologjie është krijimi i Qendrës Bibliotekare të Kompiuterizuar në Rrjet OCLC(Online Computer Library Center) dhe e katalogut të përbashkët elektronik të shumë bibliotekave të botës WorldCat.
Zanafilla e OCLC-së dhe e sistemit të universitare të vendit. Brenda një kohe përbashkëttëkatalogimitlidhetmenismën shumë të shkurtër (gjashtë javë) 54 e Bibliotekës së Universitetit të Ohaios, biblioteka uni versi tare arritën të SHBA, në vitin 1971 për lidhjen dhe komunikojnë në rrjet dhe veç tyre edhe bashkëpunimin në rrjet të bibliotekave disa biblioteka të tjera. Në raportin vjetor ..-.. PapersFirst, OCLC ProceedingsFirst. u...J 1971/1972 të OCLC-së të paraqitur nga u Frede rick G. Kilg our, themelues i Kërkimi funksionon në atë mënyrë që në ...... •o OCLC, ai që sot quhet Katalogu Botëror fillim shfaqen materialet e bibliotekës ku t:i (WorldCat) u prezantua si "arritja më e përdoruesi është anëtar. Kështu ai mund ~ suksesshme e vitit" në fushën e identifikojë me lehtësi njësitë që gjenden o:: :w informacionit bibliotekar. Moment tjetër në koleksionin e bibliotekës së tij. z me rëndësi ka qenë edhe vendimi për Kërkimi në OCLC është shërbim o:: zgjerimin e anëtarësimit edhe me referues tërësor me një koleksion të pasur ~ N pjesëmarrjen e bibliotekave të tjera me baza të dhënash dhe me lidhje me jouniversitare. Numri i bibliotekave World Wide Web, me 10 milion tekste të ri!w •.... pjesëmarrëse në rrjet erdhi duke u rritur plota artikujsh online, imazhe të plota të :::> .... nga viti në vit. Sot mbi 42.490 biblioteka artikujve nga 4.000 revista elektronike, a.. ::E nga rreth 86 vende të botës përdorin koleksione të bibliotekave dhe huazim ~ shërbimet e OCLC-së për pasurim, ndërbibliotekar. Ai mbështet studime në w katalogim, huazim librash dhe materialesh shumë fusha me anë të akcesit në baza w o:: të tjera. Dy të tretat e tyre janë biblioteka të dhënash të mirënjohura bibliografike ~ jouniversitare. Përveç zyrës qendrore të dhe me tekst të plotë, krahas mjeteve w b OCLC-së në SHBA, janë hapur degë të referuese të tilla, si: direktori, almanakë, =:i saj edhe në Kanada, Europë, Azi, enciklopedi etj. Disa veçori të kërkimit në ....m Amerikën Latine. Studiues të ndryshëm, të janë: m studentë, pedagogë, nxënës, bibliotekarë ~ profesionistë dhe kërkues të informacionit • kërkimi bën që bibliotekat lë c z përdorin shërbimet e OCLC-së për të funksionojnë në . rrjet, duke w ()', siguruar informacion bibliografik, abstrakte vendosur në krye të listës së dhe informacion me tekst të plotë në çdo rezultateve të kërkimit bibliotekën vend dhe kohë. lokale ose një grup materialesh lë saj dhe duke ofruar mundësi lidhjeje me katalogët e bibliotekave Shërbimi i kërkimit të të tjera; OCLC-së • integron në rrjet materialet fizike dhe elektronike të bibliotekës, duke Shërbimi i kërkimit të OCLC-së lidh i bashkuar ato me baza të tjera të bibliotekat me universin e informacionit. dhënash të këtij shërbimi; Ky shërbim u siguron përdoruesve të • ndihmon bibliotekat të ofrojnë bibliotekave akces online në mbi 70 baza tekste të plota për përdoruesit, të dhënash përfshirë veçanërisht OCLC duke siguruar akces të shpejtë dhe WorldCat, OCLC FirstSearch Elec• të lehtë në artikujt me tekst të plotë tronic Collections Online, PAIS Inter• të revistave elektronike, në baza të national, OCLC Union List of Periodi• dhënash, si edhe nëpërmjet lidhje• cals, OCLC ArticleFirst, OCLC ve me burime në Web; kontrollon punën e bibliotekave .... • 43.000 njësi të regjistrimeve të dubluara, ::E nëpërmjet proceseve administrative duke hedhur në secilin regjistrim adresat o siç është kontrolli i akcesit në bazat e bibliotekave përkatëse. Veç këtyre janë z ~ e të dhënave, në tekste të plota dhe ndryshuar rreth 7 milion regjistrime w lidhjet me huazimin ndërbiblio• nëpërmjet skanimit automatik. § tekar të OCLC-së; ....m • përshtat formularin e kërkesës për m huazim ndërbibliotekar dhe jep Katalogu Botëror mundësi për zgjedhje të ekranit të kërkimit (kërkim i thjeshtë, Katalogu Botëror ose Katalogu avancuar; i specializuar). përmbledhës në rrjet i OCLC-së është baza e të dhënave bibliografike më e Gjatë një viti kryhen rreth 80 milion madhe në botë. OCLC dhe bibliotekat kërkime në OCLC. anëtare të saj prodhojnë dhe mirëmbajnë bashkërisht këtë katalog, i cili është baza e të dhënave elektronike më e Cilësia rrit vlerat e konsultueshme në arsimin e lartë. shërbimeve të OCLC-së Ideatorët e këtij katalogu janë Frederick Kilg our dhe Henrriete OCLC, duke qenë bashkëpunim i një Av rarn, H. Avram, autore e formatit numri të madh bibliotekash, administron MARC, krijoi bazën mbi të cilën me shumë përgjegjësi atë që quhet bibliotekarët mund të përdorin bashkërisht Katalogu Botëror (WorldCat). Rreth katalogimet e koleksioneve të tyre dhe të 43.000 biblioteka në të gjithë botën që shkëmbejnë të dhënat nga një sistem në përdorin shërbimet e OCLC-së varen nga një tjetër. Vizioni i shkëlqyer i F. Kilgour cilësia e regjistrimeve të WorldCat-it. për përdorimin e të dhënave bibliografike Pavarësisht nëse regjistrimet përdoren për në nivel kombëtar, pse jo edhe referim, huazim apo katalogirn, angazhimi ndërkombëtar, çoi përpara teknologjinë e për cilësinë dhe saktësinë e tyre siguron shkëmbimit të informacionit. akces më të shpejtë në to. Cilësia e lartë I ndërtuar me ndihmën e mijëra e regjistrimeve realizohet duke u bazuar bibliotekave, WorldCat-i përmban mbi 49 në standardet ndërkombëtare përkatëse milionë regjistrime bibliografike në 400 dhe nëpërmjet zhvillimit të programeve të gjuhë të ndryshme dhe rritet me një kontrollit të cilësisë. Me anë të këtyre shpejtësi prej një regjistrimi në çdo 15 programeve të zhvilluar nga OCLC dhe sekonda. Për një periudhë njëvjeçare institucionet anëtare, shmangen dublimet WorldCat-i rritet mesatarisht me 2.7 dhe ndreqen gabimet. Si rezultat mund të milion regjistrime dhe punonjësit e përmenden rreth 9 milion regjistrime të bibliotekave dhe përdoruesit kryejnë rreth ndryshuara ose korrigjuara në mënyrë 35.6 milion kërkime për qëllime studimi, manuale ose me anë të PC dhe rreth referimi dhe gjetje të materialeve. Kjo bazë të dhënash përfshin nëpërmjet shërbimeve që kjo ofron. Ndër informacion që nga pllakat e gurit para to janë: Erës së Re e deri te libri elektronik në koleksionet e bibliotekave të 45 vendeve 1. Katalogimi të botës. Shërbimi i katalogimit përfshin krijimin Në fillimet e tij WorldCat-i shihej si një dhe ndryshimin e regjistrimeve në formatin mjet ndihmës për bibliotekarët duke MARC dhe eksportin e tyre. shërbyer si burim i të dhënave të katalogimit për printimin e skedave dhe si Krijimi dhe ndryshimi i regjistrimeve një katalog përmbledhës. Këto funksione MARC i shprehte edhe emri i tij i mëparshëm Baza Për çdo katalogim të ri që duhet të e të dhënave OCLC (OCLC Database) bëjnë, bibliotekat anëtare kontrollojnë më dhe më pas Katalogu Përmbledhës në parë nëse ai ekziston ose jo në WorldCat. Rrjet OCLC (OCLC Online Union Kur një regjistrim i caktuar nuk gjendet Catalog). në WorldCat, ato krijojnë regjistrim të ri Një regjistrim tipik në WorldCat duke zgjedhur një formular bosh sipas tipit përmban përshkrimin fizik të njësisë dhe të formatit të materialit që do të informacion për përmbajtjen intelektuale katalogohet (libër, regjistrim zanor, të saj. Në regjistrimin bibliografik shtohen partiturë etj.). Bibliotekat kryejnë dhe elemente të përmbajtjes, si: pasqyra e ndryshime në regjistrimet ekzistuese. lëndës, përmbledhje e librave si dhe Regjistrimet shfaqen në formatin MARC, shënime për autorët. Bashkëngjitur me ku mund të bëhen ndryshime ose veprime regjistrimin bibliografik është lista e të tjera. bibliotekave anëtare që e kanë atë njësi Shfaqja e regjistrimit është e ndarë në në koleksionet e tyre. OCLC është një 3 zona: zona e identifikimit të regjistrimit, ndër organizmat botërore që ka rol zona e fushave fikse dhe fushat variabël. udhëheqës në shërbimet bibliotekare. U Zona e identifikimit të regjistrimit shërben bibliotekave prej 30 vjetësh, që është në krye. Ajo përmban numrin e nga koha kur sapo kishte filluar revolucioni OCLC-së (numër rendor që i jepet i përdorimit të kompiuterit në biblioteka regjistrimit automatikisht), të dhëna për me katalogimin në rrjet. gjendjen në bibliotekë të materialit kur WorldCat-i në shërbimin e kërkimit ka biblioteka ka më shumë se një kopje të tij të përfshirë Listën e Emërtimeve Lëndore dhe të dhëna për numrin e përgjithshëm të Bibliotekës së Kongresit (LCSH - Li• të kopjeve të këtij materiali që gjenden në brary of Congress Subject Headings), e biblioteka të tjera. Në këtë pozicion nuk cila përdoret si tezaur kërkimi, dhe si mund të bëhen ndryshime, por kopjohet sistem klasifikimi përdor Klasifikimin numri i OCLC-së, i cili është numri i Dhjetor të Djuit. indentifikimit të regjistrimit, dhe bëhet një Anëtarët dhe institucionet pjesëmarrëse kopje e regjistrimit. Mbi këtë bazë bëhen në OCLC kursejnë kohë dhe energji ndryshimet e nevojshme. Zona e fushave fikse përfshin macion}; elemente të koduara (p.sh. ISBN-në etj.) • Gjetjen e huadhënësve duke të këtyre fushave, të cilat mund të shfaqur listën e bibliotekave që e ndryshohen nëse është e nevojshme. Zotërojnë njësinë e kërkuar; Zona e fushave variabël përmban • Gjetjen me shpejtësi të materialeve qeliza të veçanta për çdo fushë variabël të rralla dhe të vështira për t'u (p.sh. 245 fusha e titullit, 260 fusha e gjetur. botuesit etj.). Këtu mund të plotësohen fusha bosh, të fshihen fusha, të Gjatë një viti kryhen rreth l00 milion ndryshohen të dhëna etj. Madhësia e kërkesa për huazim ndërbibliotekar. qelizave zmadhohet me shtimin e të dhënave. 3. Konvertimi retrospektiv OCLC ofron shërbim të konvertimit në Eksporti formë elektronike të skedarëve Regjistrimet mund të eksportohen nga tradicionalë. Mund të përpunohen rreth WorldCat-i në një skedar të një sistemi 5.000 tituj në javë dhe OCLC garanton lokal. Në një moment të caktuar mund të cilësi të lartë në këtë proces. Si bazë eksportohet një regjistrim i vetëm ose përdoren katalogët topografikë të mund të zgjidhen dhe të eksportohen edhe bibliotekave që duan të kryejnë disa regjistrime njëkohësisht. Regjistrimet konvertimin. Pas kontaktit me seksionin që eksportohen janë në formatin përkatës të OCLC-së, dërgohen skedat MARC2 l. Kur eksportohet një regjistrim ose faksimile të tyre. Konvertohen specifikohet emri i skedarit dhe vendi ku regjistrime në alfabetin latin, kinez, japonez do të vendoset. dhe korean.
2. Huazimi ndërbibliotekar Baza të tjera të dhënash të OCLC• Ky është shërbim shumë i përdorshëm së jo vetëm nga bibliotekat, por edhe nga PAIS International (Shërbimi Infor• përdorues të veçantë. Ai krijon mundësi mues Ndërkombëtar për Çështje Publi• për përdorimin maksimal të materialeve ke). Baza e të dhënave për Shërbime bibliotekare, pavarësisht se ku ndodhen Informuese të Çështjeve Publike siguron ato. Akcesi në WorldCat nëpërmjet OCLC akces në literaturë për çështje politike, ILL (Interlibary Loan - Huazimi ekonomike dhe sociale. Kjo bazë të Ndërbibliotekar) kursen kohë pasi dhënash përfshin rreth 470.000 artikuj mundëson: revistash, dokumente qeveritare, direktori statistikore, raporte studimore dhe • Verifikimin e informacionit konferencash, burime Interneti etj. bibliografik (Kur kërkohet për një OCLC FirstSearch Electronic Col• autor apo subjekt të caktuar merr lections Online (Shërbim Parësor i përgjigje nëse ka ose jo info r- Koleksioneve Elektronike në Rrjet) ...... Është një bazë të dhënash e plotë me i OCLC-së është përdorur si bazë për ~ u citime artikujsh të rreth 3.500 revistave ndarjen e punës midis bibliotekave për •...... •o elektronike të reklamuara në koleksione katalogimin e materialeve dhe si katalog elektronike online. Përmban artikuj të plotë përmbledhës ndërkombëtar. Zhvillimi i të revistave elektronike dhe ka lidhje (link) sistemit të huazimit dhe i sistemeve të me artikuj që gjenden në baza të tjera të dhënash me tekst të plotë. referimit të OCLC-së i kanë rritur vlerat e këtij burimi bazë bibliografik. WorldCat-i dhe OCLC Union List oj Periodicals skedarët që lidhen me të, si dhe sistemet (Lista Përmbledhëse e Periodikëve ) dhe shërbimet e OCLC-së që bazohen në Përfshin mbi 7 milion zëra të lidhur me to, janë bërë tepër të rëndësishëm në mbi 750.000 regjistrime bibliografike në veprimtarinë dhe shërbimet e shumë WorldCat. Çdo zë ka informacion lokal bibliotekave kudo në botë. për vendndodhjen, kështu që përdoruesi mund të kërkojë për periodikë që ndodhen Disa nga përparësitë e WorldCat-it në bibliotekën e tij ose në biblioteka të tjera pranë. janë: • Shtrirja e madhe, që do të thotë OCLC ArticleFirst (Artikuj) përfshin hapësira në të cilën ai reflekton ko• citime bibliografike të mbi 12.600 serialeve leksionet e plota të shumë bibliote• të shkencave sociale, shkencave humave, kave; kulturës, teknologjisë, biznesit, mjekësisë • Koha e shpejtë e veprimit; etj. Paraqet gjithashtu tekste të plota dhe • Saktësia dhe plotësia e regjistri• imazhe të revistave. meve që përbëjnë WorldCat-in dhe skedarë të tjerë; OCLC PapersFirst (Kumtesa) siguron akces në kumtesa dhe fjalime të veçanta • Funksionimi dhe fleksibiliteti i të mbajtura në konferenca në botë. sistemeve dhe programeve të OCLC-së, të cilët mbështesin OCLC Proceedingsb irst (Mbledhje) akc esin dhe përdorimin e ofron pasqyrën e lëndës të materialeve të regjistrimeve dhe shërbimeve. konferencave në botë. Çdo regjistrim përmban listën e kumtesave dhe fjalimeve Duke njohur rëndësinë e këtyre të mbajtura në një konferencë a veprimtari faktorëve, nivelet e bashkëpunimit të të caktuar. OCLC-së, bibliotekat anëtare, rrjetet Parimet e bashkëpunimit rajonale dhe partnerë të tjerë si dhe OCLC të OCLC WorldCat punojnë së bashku për ndërtimin dhe mirëmbajtjen e WorldCat-it dhe për të Qëmekrijiminetij,KataloguBotëror nxitur përdorimin e regjistrimeve, 11 shërbimeve dhe sistemeve të OCLC-së. shpejta për çështje që përbëjnë Të tre nivelet e bashkëpunimit kanë të problem të përbashkët; -o-:::E përcaktuara angazhimet e tyre për • të sigurojnë trajnim me cilësi të z mirëmbajtjen e OCLC-së. lartë, konsultime dhe mbështetje ew Bibliotekat anëtare kanë për detyrë: për të nxitur përdorimin sa më të b të kontribuojnë në të me infor• mirë të regjistrimeve, sistemeve dhe ~ • m macion bibliografik, i cili preza• shërbimeve, si edhe përshtatjen me nton njësi të katalo guara të zhvillimet e sistemit OCLC. ra koleksioneve të tyre; Për t'u mundësuar bibliotekave • të krijojnë regjistrime bibliogra• bashkëpunimin, OCLC: fike të nivelit më të plotë të mund• shëm, në përshtatje me standardet • krijon kushte për pjesëmarrjen e dhe udhëzimet e OCLC-së; bibliotekave si përdoruese të auto• rizuara të regjistrimeve, sistemeve • të kontribuojnë me regjistrime dhe shërbimeve të OCLC-së; bibliografike dhe të dhëna të tjera • u përgjigjet ndryshimeve të tekno• për të nxitur përdorimin e logjisë për zhvillimin e marrëdhë- përbashkët të regjistrimeve dhe nieve të bashkëpunimit të bibliote• burimeve bibliotekare; kave pjesëmarrëse, në përshtatje me synimet publike të OCLC-së; • të bashkëpunojnë me OCLC-në, • siguron mënyra efektive që u mun• rrjetet rajonale dhe partnerë të dësojnë bibliotekave të kontribuo• tjerë si edhe me bibliotekat jnë me informacion në mënyrë sa pjesëmarrëse për identifikimin, më të shpejtë në WorldCat dhe të ndreqjen e gabimeve në raportojnë ndryshimet ose korri• informacionin e përgatitur dhe për gjimet e regjistrimeve në OCLC; të shmangur futjen e regjistrimeve • krijon lehtësi në përdorimin e të dubluara. OCLC-së për bibliotekat pjesëma• rrëse dhe përdoruesit e tyre; Për të ndihmuar bibliotekat anëtare në • shpërndan dokumentacion të qartë përmbushjen e angazhimeve të dhe në kohë për standardet dhe mësipërme, rrjetet rajonale dhe partnerët udhëzimet. e tjerë angazhohen: • të inkurajojnë pjesëmarrjen në Nivelet e bashkëpunimit të OCLC-së, OCLC; bibliotekat anëtare, rrjetet rajonale dhe • të sigurojnë komunikimin midis OCLC angazhohen: bibliotekave anëtare dhe OCLC-së • të sigurojnë vijueshmëri të World• për të arritur planifikim sa më Cat-it dhe të shërbimeve që lidhen efektiv dhe zgjidhje sa më të me të, në mbështetje të komunitetit bibliotekar dhe të dhënies së biblioteka qëjo vetëm caktojnë numrine informacionit; hyrjes (inventarit) në materialet audio• • të zhvillojnë kualifikime të nevoj• vizuale, por edhe i katalogojnë duke i shme për përdorimin e sistemeve konsideruar ato pjesë të koleksionit të dhe shërbimeve të OCLC-së; . përhershëm të tyre. • të bëjnë të njohur veprimtarinë e tyre dhe çdo informacion tjetër të Materialet që biblioteka nuk dëshiron nevojshëm te përdoruesit e t'i huazojë regjistrimeve dhe shërbimeve të Futja në WorldCat e materialeve nuke OCLC-së. detyron bibliotekën që edhe t'i huazojë ato. Ajo bën të ditur që zotëron kopje të një materiali të caktuar, por për sa i përket Pasqyrimi i materialeve huazimit ajo i përcakton vetë kriteret. bibliotekare në katalogun Përdorues të WorldCat-it mund të jenë të botëror WorldCat interesuar të dinë nëse materialet gjenden në një bibliotekë që është pranë tyre dhe Një ndër parimet bazë të bashkëpunimit ata mund të shkojnë e t'i përdorin atje. në katalogun botëror është: bibliotekat anëtare kontribuojnë me informacion Materialet e historisë lokale bibliografik në alfabetin latin, që Shpesh materialet lokale nuk janë përfaqëson njësitë e kataloguara të përfshirë në WorldCat, pasi mendohet se koleksioneve të tyre. Lidhur me këtë ka nuk ka interes për to në nivel qëndrime të ndryshme nga bibliotekat pjesëmarrëse për disa tipe të veçanta të ndërkombëtar. Megjithatë, historia lokale materialeve. Disa biblioteka janë të është një disiplinë që po zhvillohet shpejt gatshme të pasqyrojnë në WorldCat çdo dhe materiale që mund të duken se kanë material që gjendet në koleksionet e tyre, interes vetëm lokal, në fakt, kanë përdorim kurse disa të tjera kufizohen. Për t'u më të gjerë. Përfshirja e materialeve ardhu.rnë ndihmë bibliotekave, OCLC jep lokale mund të jetë një ndër kontributet disa orientime për përfshirjen ose jo në më të pasura në WorldCat. WorldCat të disa materialeve të diskutueshme. Koleksionet e bibliobuseve Nëse këto materialejanë të kataloguara Materiale që duhen shtuar në dhe biblioteka mund t'i huazojë nga WorldCat koleksionet e saj për të plotësuar kërkesat e përdoruesve, ato duhet të përfshihen në Materialet audio-vizuale WorldCat. Por nëse materialet gjenden Nëse materialetjanë pjesë e koleksionit vetëm në bibliobus dhe nuk përdoren për të përhershëm të bibliotekës dhe janë të huazim ndërbibliotekar, nuk është e pasqyruara në katalogun e saj, këto duhet arsyeshme që ato të jenë në WorldCat, të të jenë dhe në WorldCat. Ka shumë paktën deri sa ato të kthehen në fondin e 11 rregullt të bibliotekës. si materiale që nuk do të futen në WorldCat. Revistat elektronike Revistat elektronike që mund të Website-t dhe burimet e tjera akcesohen sipas numrave njëri pas tjetrit elektronike në vazhdimësi, duhet të pasqyrohen në Këto materiale janë të dobishme të jenë WorldCat. Këtu nuk bëhet fjalë për huazim në WorldCat, por shtimi i materialeve artikujsh nga këto revista, pasi bibliotekare me këto burime nuk është e marrëveshjet e licencimit për revistat nevojshme të jetë nëpërmjet OCLC-së. elektronike nuk lejojnë huazimin ndërbibliotekar të tyre. Një parim tjetër i rëndësishëm i pjesëmarrjes në WorldCat është: Materialet që nuk duhen shtuar në Bibliotekat anëtare krijojnë regjistrime WorldCat bibliografike në nivelin më të plotë të mundshëm, në përshtatje me standardet Materialet me qera dhe udhëzimet e OCLC-së. Ky parim i Biblitoekat anëtare nuk investojnë për lejon bibliotekat të kontribuojnë me katalogimin e materialeve që i kanë me katalogime origjinale në WorldCat. Por qera, për shkak të statusit të përkohshëm OCLC tërheq vemendjen se jo të gjitha bibliotekat janë në gjendje të kontribuojnë të tyre në katalog. Kështu, mospërfshirja me katalogime origjinale të nivelit më të e tyre në WorldCat është e pranueshme. lartë për çdo njësi të koleksioneve të tyre. Nga rreth 43.000 biblioteka që marrin Materialet e rezervuara pjesë të OCLC, 9.000 është numri i Bibliotekat universitare kanë praktikë bibliotekave që kontribuojnë me të zakonshme katalogimin e përkohshëm regjistrimet e tyre në WorldCat, kurse të njësive që nuk bëjnë pjesë në rreth 34.000 bibliotekat e tjera përdorin koleksionet e tyre, por rezervohen në raftet shërbimet që ofron ky katalog, por nuk e bibliotekës për lëndë të caktuara. hedhin regjistrime bibliografike në të. Këto Zakonisht këto janë kopje personale biblioteka janë pjesëmarrëse, por jo librash ose videosh të pedagogëve, të cilët anëtare të OCLC-së. i rezervojnë në bibliotekë për një afat të Struktura drejtuese e OCLC caktuar me qëllim qe të përdoren nga përbëhet nga: anëtarët e përgjithshëm, studentët e tyre. Këto materiale nuk Këshilli i Përdoruesve dhe Bordi duhen futur në WorldCat, për shkak të Drejtues. natyrës së përkohshme të tyre. Këshillii Përdoruesvepërbëhet nga 60 delegatë të zgjedhur nga anëtarët e Dokumentet qeveritare përgjithshëm. Zgjedhja bëhet në bazë të Dokumentet qeveritare, edhe pse veprimtarisë në fushën e katalogimit dhe të katalogohen dhe klasifikohen, janë cilësuar huazimit ndërbibliotekar nëpërmjet OCLC.
!TI g Këshilli i Përdoruesve zgjedh Bordin veprimtarisë së OCLC dhe ndryshimet në u Drejtues të përbërë nga gjashtë anëtarë. të. Anëtarësimi në OCLC është kundrejt .....•o Bordi mi ra ton rregu IIoren e një pagese të caktuar.
BIBUOGRAFI
Anns, William Y.Digital libraries, Masachusetts, London, 2000. Bopp, Richard E.; Smith, Linda C. Reference and information services, Colorado, 1995. Deegan, Marilyn; Taner; Simon Digital futures: strategies for the information age, London, 2002. Grosch, Audrey N. Library Information technology and networks, New York, l995. Katz; WillialllIntroduction to reference work, New York, 1997. Stueart, Robert D., Moran, Barbara 8. Library and information center management, Colorado, 1995. Taylor: Arlene C The organization of information, Colorado, 1999. OCLC Newsletter, 1999, 2000, 200 I, 2002 www.oclc.org
ONUNE COMPUTER UBRARY CENTER (OCLC)
Online Computer Library Center is an innovative, high-tech. library com• puter services and research organization that creates online services. lt started as a union catalogue of university libraries at Ohio, United States, and dur• lng more than 30 years has developed new servicse. One of it services, OCLC FirstSearch service connects libraries to a universe of information, provid• ing online access to more than 70 databases. OCLC WorldCat is the bigest bibliographic database in the world. It is contribution of 9000 member li• braries from all over the World. Some of the services it provides are: catalog• ing services, interlibray loan, retrospectiv convertion services, ete. OCLC ensures quality services by adopting international standards and conducting quality control programs. Komunikimi elektronik i bibliotekave, standardet
BehijeLUGA përkatëse Biblioteka Kombëtare dryshimi i shoqërisë industri• N ale në shoqëri informacioni i bën bibliotekat dhe shërbimet e informacionit përherë e më të rëndësishme. Sot, pa dyshim, kooperimi midis bibliotekave është bërë domosdoshmëri.
Kooperimi ndërkombëtar dhe llojet e standardeve ndërkombëtare që pjesëmarrja në burimet e përbashkëta të përdoren sot në bibliotekë në kuadrin e informacionit midis bibliotekave kërkon një teknologjive të reja apo siç thuhet ndryshe përdorim më të koordinuar të teknologjive në epokën e elektronikës. Zbatimi i stan• të reja dhe një kooperim në nivel dardeve është nyja që bashkon infra• ndërkombëtar për të kapërcyer barrierat strukturat e informacionit dhe mundëson kombëtare dhe lokale. operime të ndërsjella midis sistemesh të Automatizimi dhe kooperimi midis ndryshme informacioni të futur në rrjet. bibliotekave varet shumë nga standardet Jepet edhe një informacion për grupet e përshkrimit, organizimit dhe paraqitjes dhe organizatat përgjegjëse për së dokumenteve, si edhe nga standardet standardizim. e hardit, softit dhe të telekomunikacionit Programi i Bibliotekave i Komisionit që mbështesin sistemet e sotme. Në këtë Europian ka dhënë një kontribut të madh material do të përqendrohemi kryesisht në për zhvillimin dhe testimin e standardeve rm në përgjithësi dhe të standardeve teknike për SR dhe ILL. Janë krijuar gjithashtu në veçanti. Shumë nga këto standarde dhe një sërë të ashtuquajturish "grupe teknike janë diskutuar dhe zhvilluar në implementuesish". ZIG është grupi i fundin e viteve '80. krijuar prej kohësh, i cili merret me diskutimin dhe projektimin e standardit Z39.50. Forumi europian për implemen• Standardizimi tuesit e automatizimit të bibliotekës u krijua ndërkombëtar si nismë e përbashkët e EWOS dhe Programit të Bibliotekave të Komisionit Hartimi i standardeve bibliotekare është Europian dhe diskuton probleme të organizuar nga ISO (Organizata automatizimit, të lëvrimit të dokumenteve Ndërkombëtare e Standardeve). ISO elektronike, të integrimit të WWW dhe është organi zyrtar që miraton standardet Z39.50 etj. ndërkombëtare, por ka edhe grupe të tjera jo aq zyrtare që kontribuojnë në procesin e standardizimit. TC46 (Komiteti Teknik Qëllimi i standardizimit i Informacionit dhe Dokumentacionit) përgjigjet për afërsisht 40 standarde Arsyeja kryesore për standardizim ndërkombëtare për shkëmbim është ekzistenca e një game të gjerë informacioni midis bibliotekave. Shumica produktesh dhe shërbimesh në treg, të cilat e këtyre standardeve janë standarde të janë të vlefshme si njësi të veçanta, por përgjithshme lidhur me shkëmbimin në që kanë nevojë të punojnë së bashku në tërësi të informacionit të strukturuar, por aplikime të veçanta. P.sh. një makinë faks një numër i vogël prej tyre janë destinuar jostandarde nuk mund të komunikojë me për plotësimin e nevojave të bibliotekave një tjetër, dhe kjo bëhet evidente vetëm në veçanti. Këto standarde, specifike për pas përpjekjeve të dështuara për t'u lidhur, biblioteka, i diskuton një grup pune i SC4: duke u shoqëruar dhe me humbje kohe (WG4: Strukturat e formatit për shkë• dhe paraje. Përveç kësaj, standardizimi mbimin e informacionit bibliografik në ndihmon për të përcaktuar dhe siguruar formë të lexueshme nga makina). rendiment dhe cilësi të produkteve dhe ILL (Huazimi Ndërbibliotekar) dhe sistemeve, mbrojtje dhe siguri si dhe SR (Kërkim dhe Gjetje) janë shembuj metoda të pastra të testimit dhe matjes së standardesh të destinuar për të plotësuar këtyre veçorive. Standardet efektive, të nevojat specifike të bibliotekave. Një cilat kanë përfituar një shtrirje të gjerë, numër i të ashtuquajturve workshope mund të ulin pasigurinë, p.sh. në lidhje me rajonale diskutojnë dhe përcaktojnë profilet përcaktimet e blerjes, dhe në këtë mënyrë të bazuara në standardet ndërkombëtare. inkurajojnë zhvillimin e tregut. EG-LIB nën EWOS (Workshope për Standardi është një specifikim teknik i Sisteme të Hapura) është forumi europian miratuar nga organizata të njohura për diskutimin dhe përcaktimin e profileve standardesh. Standardi është marrëve- shje, e cila zbatohet në baza vullnetare. shkëmbimin e çdo forme të informacionit .... :::e: Standardet lejojnë sistemet e ndryshme tekst. Të dhënat e përmbajtjes dhe të o të lidhen me njëri-tjetrin dhënat bibliografike që paraqesin këtë z përmbajtje duhet të krijohen dhe të ruhen ~ në forma të atilla, që të mund të Pse është i nevojshëm g shkëmbehen midis sistemeve të ndryshme ca standardizimi në të përfshira në teknologjinë më të re dhe ;:; automatizimin e t'u mbeten brezave të ardhshëm. Hardi bibliotekës dhe softi zgjasin vetëm disa vite, ndërsa të dhënat zgjasin përjetësisht. Qysh nga viti 1990 automatizimi i proceseve të bibliotekave ka njohur rritje Përdorimi i standardeve në procesin e të shpejtë. Bibliotekat sot përballen me automatizimit të bibliotekave sjell: sfidën për t'u bërë partnerë të rëndësishëm në GII (Infrastrukturën ~ Standardizim të të dhënave; Globale të Informacionit), e cila do të unifikohet vetëm po të respektohen ~ Hyrje në skedarët në distancë; standardet e përshkrimit, organizimit dhe ~ Lidhje dhe kombinim të skedarëve; paraqitjes së dokumenteve si dhe ~ Hyrje në një numër të madh standardet e komunikimit. Ndërsa skedarësh të ndryshëm; standardet e rrjetit të komunikimit kanë ~ Rritje të nivelit të kooperimit në arritur një nivel të kënaqshëm, bibliotekat përdorimin e skedarëve të janë në veprimtari të vazhdueshme për përbashkët; përshtatjen dhe zbatimin e standardeve të ~ Pakësim të skedarëve lokalë të të dhënave të tyre, që do t'u mundësonte dubluar; atyre të merrnin pjesë në këtë komunikim. ~ Ulje të dështimeve teknologjike. Çdo bibliotekë, kur ndërmerr projektin e automatizimit duhet t'u përmbahet Ka standarde të njohur për: standardeve të përshkrimit, organizimit dhe paraqitjes së dokumenteve, si edhe ~ Të dhënat bibliografike dhe standardeve të softit, të hardit dhetë formatet e tyre ; telekomunikimeve. Respektimi i këtyre ~ Formatet e transaksioneve; standardeve ndihmon automatizimin, ~ Rrjetet e kompluterave; lehtëson shkëmbimin e të dhënave midis ~ Transferimin e informacionit; sistemeve të ndryshme informacioni dhe ~ Skedarët me të dhëna tekst; realizon procedurat e kompiuterizimit me ~ Imazhet dhe skedarët multimedia; kosto më të ulët. ~ Skedarët CD-ROM. Standardet e katalogimit janë Standardet propozohen dhe miratohen thelbësore për shkëmbimin e të dhënave nga organizata stantardesh kombëtare ose bibliografike, ndërsa standardet e seri ve ndërkombëtare. Disa nga këto organizata të karaktereve janë thelbësore për janë: 1111 w ~ Organizata Ndërkombëtare e U) I. Standardet :w Standardeve (ISO); bibliografike ~ Bashkimi i Telekomunikacionit s Standardet e formatit bibliografik :w.a: Ndërkombëtar (/TU); a. };i> Komiteti Europian i Standardizimit dhe të elementeve të të dhënave lii (CEN); Standardet e formatit dhe përshkrimit ~ ~ Komiteti Europ ian i të informacionit bibliografik në bazënetë ~ Standardizimeve Elektroteknike dhënave të lexueshme nga makina janë z (CEN-ELEC); të rëndësishme për një numër arsyesh : ~ ~ Instituti i Standardeve Britanike (BSI); };i> Këto standarde janë të provuara g ~ Organizata e Standardeve të dhe të miratuara. Ato mbështeten w Informacionit Kombëtar (NISO nga bazat e të dhënave bibliogm. b [Z39]); fike më të mëdha (psh. OCLC, LA· ~ SER, BLCMP, etj.] dhe nga m ~ Instituti i Standardeve Kombëtare m Amerikane (ANSl); shumica e bibliotekave sot në bote; - };i> Pa këto standarde skedarët e të ~ Instituti iInxhinierisë Elektrike dhe ::i.:: - Elektronike_(IEEE); dhënave nuk mund të trasferohen z - lehtësisht nga një sistem në një ~ Standardet ndërkombëtare që përdoren tjetër pa një kosto suplementare; ~ w sot në bibliotekë në kuadrin e teknologjive };i> Bibliotekat që dëshirojnë të marrin w të reja mund të grupohen në : pjesë në katalogët e përbashkët me :E S2- biblioteka të tjera duhet t'u përm. z I, Standarde bibliografike; bahen standardeve si kusht për -::> 2. Standarde teknike. pjesëmarrje. :E e Disa dokumente të cilatjanë përshtatur Për t'u kompletuar me standardet e gjerësisht si p.sh. AACR2R nuk janë formatimit dhe të përshkrimit bibliografik standarde në kuptimin strikt, sepse ato biliotekat duhet: nuk janë përshtatur nga organizata • Të përdorin : standardesh të njohura. Ato kanë arritur I. Rregullat e përshkrimit bibliografik një nivel të lartë pranimi, prandaj janë AACR2 të rishikuara; konsideruar de facto standarde. Disa 2. Formatin UNIMARC për standarde, veçanërisht ato të formateve përshkrimin bibliografik dhe UNIMARC/ bibliografike,duhet të implementohen nga Authorities për termat e unifikuara; bibliotekari para se të zgjidhet dhe të 3. Standardin ndërkombëtar të zbatohet një sistem. Të tjerët duhet t'i përshkrimit bibliografik (ISBD); kërkohen blerësit. Më poshtë po japim 4. (NISO Z.39.2/ISO 2709), informacion mbi standardet e veçanta dhe standardinqë konsiderohet si strategjikdhe rëndësinë e tyre. ndihmon për konvertimin e skedarëve me skeda në skedarë të lexueshëm nga li. Standardet teknike .... ::E makina. o Kooperimi ndërkombëtar dhe • Të pranojnë dhe të përfshijnë në pjesëmarrja në burime të përbashkëta regjistrimin e lexueshëm nga makina midis bibliotekave europiane ka qenë synimi i hershëm i mjaft programeve. të gjitha elementet e të dhënave im bibliografike në mënyrë kritike si p.sh. Burime të përbashkëta do të thotë akces ~ kryetitullin, titullin, nëntitullin, dhe shkëmbim informacioni midis përgjegjësitë intelektuale, botimin dhe bibliotekave. Shkëmbim efikas informa• cioni do të thotë veprimtari e ndërsjellë botuesin. dhe kompatibilitet midis sistemeve të ndryshme të automatizimit bibliotekar. Dhe • Të verifikojnë dhe të përfshijnë tërë kjo çon në nevojën për standarde elementet e të dhënave unike, të cilat teknike, pra standarde për ndërlidhje janë: ndërkombëtare të sistemeve bibliotekare. l. ISBN (International Standard Book Standardet kanë qenë dhe mbeten pjesë Number, ISO 2108) e rëndësishme e zhvillimeve të këtyre 2. ISSN (International Standard Seria! programeve. Number, ISO 3297) Në një kohë kur aftësitë komunikuese 3. SICI (Seria! Item and Contribution të sistemeve po rriten gjithnjë e më shumë Identifier, Z39,56) është e nevojshme që sistemi që do të zgjidhet të ketë ndërfaqësinë e protokollit • Të kërkojnë mbështjetje për : Z39.50 (për Serverin dhe për klientin) dhe mundësisht edhe një Server me l. Kompletin e karaktereve ASCII të protokoll hup (WWW). Përparësi është zgjeruar për gjuhët romake, i cili është i edhe komunikimi ·ILL i bazuar në protokollin Rritja e njëjtë me NISO Z39.47, ANSEL ISO 10 1601161. tregut elektronik do të kërkojë standardet (komplet karakteresh të koduara të EDI për komunikimin me furnizuesit e alfabetit latin të zgjeruar për përdorim dokumenteve. bibliografik); Më poshtë po trajtojmë më hollësisht 2. Unicode ( ISO l0646 ) për gjuhët standardet teknike të ndërlidhjes së joromake. sistemeve bibliotekare në shkallë ndërkombëtare. Përveç standardeve që lidhen me shkëmbimin në përgjithësi të informacionit të strukturuar ka edhe standarde që Standardi SR dhe Z39.50 shërbejnë për nevoja të veçanta të bibliotekës. Të tilla janë SR, ILLdhe EDI Standardi ndërkombëtar për kërkim dhe (Shkëmbimi i të Dhënave Elektronike), gjetje SR u zhvillua dhe u miratua nga ISO që më gjërësisht po i trajtojmë më poshtë. më l 99 l. Bibliotekat kanë qenë shumë 1111 aktive në përcaktimin dhe zhvillimin e këtij sistemeve të ndryshme kompiuterash për protokolli. Ky standard siguron hyrjen e qëllime kërkimi. Ky standard hap portat plotë në OPAC-ë të ndryshëm ose, me drejt informacionit botëror duke i lejuar fjalë të tjera, lejon që dy sisteme jo të njëjtë përdoruesit të hapin "rubinetat" e bazave "të bisedojnë" me njëri-tjetrin të të dhënave që janë vendosur jashtë elektronikisht. SR bazohet në modelin mureve të bibliotekave lokale, duke klient-server (softi i aplikimit-baza e të përdorur sintaksën e kërkimit të sistemit dhënave) të komunikimit midis sistemeve të tyre lokal. kompiuterike të ndryshme. Pala që kërkon Qëllimi i këtij standardi është të lejojë vepron si klient dhe pala që përgjigjet një bibliotekë që, nëpërmjet sistemit të saj vepron si server (shërbyes). Standardi SR të kompiuterave të hyjë, të kërkojë, të gjejë vepron në këtë mënyrë: Futet një pyetje informacion në bazat e të dhënave të një në sistemin lokal duke përdorur menytë biblioteke tjetër me sistem kompiuterash të dhe gjuhën e komandave. Moduli klient i ndryshëm. Nëpërmjet këtij standardi bëhen vendosur në sistemin lokal përkthen kërkime në një sistem për t'u transmetuar pyetjen në një format të standardizuar të dhe ekzekutuar në një sistem tjetër dhe përcaktuar nga SR dhe e dërgon atë në përgjigjet kthehen te sistemi origjinal. . një sistem bazash të dhënash që vepron si një server SR. Moduli server SR paraqet komandat dhe pyetjet e kërkimit Protokolli i huazimit në bazën e të dhënave dhe kthen rezultatet ndërbibliotekar (ILL} sipas një formati të standardizuar te klienti, i cili inicion kërkimin. Protokolli është Ky protokoll është një standard projektuar për komunikimin midis komunikimi që lejon të shkëmbehen sistemeve kompiuterike dhe personi që mesazhe huazimi ndërbibliotekar midis bën kërkimin nuk ka nevojë të ketë njohuri sistemeve të ndryshme kompiuterike. Ai për protokollin SR. ofron mbështetje për kontrollin dhe Në vitin 1992 u miratua nga ANSI menaxhimin e transaksioneve që lidhen standardi amerikan Z39.50 me të njëjtin me veprimtarinë e huadhënies dhe qëllim si standardi SR. Këto dy standarde huamarrjes së materialeve bibliotekare. janë pothuajse të ngjashme dhe për një Protokolli u miratua si standard farë kohe janë zhvilluar paralel. Me 1996 ndërkombëtar nga ISO më 1991. u pa e nevojshme të mos kishte dy Në saje të bashkëpunimit ndërkom• standarde për të njëjtin problem. Për këtë bëtar standardi i huazimit ndërbibliotekar qëllim ISO vendosi që Z39.50 të jetë i është zhvilluar më tej dhe ka fituar tipare vetmi standard për kërkim dhe numri i tij të shumta dhe aftësi të mëdha. Protokolli është ISO 23950. ILL përcakton një seri të plotë Standardi Z39.50 njihet sot si standardi "shërbimesh protokolli" që përfaqësojnë më popullor ose si standardi i një rëndësie të gjitha fazat në transaksionet midis strategjike që lejon komunikimin midis palëve të përfshira në huazimin ndërbibliotekar. Ky protokoll, si edhe ai kërkesës dhe ardhjes së përgjigjes SR, është një protokoll komunikimi midis përkatëse. Modeli i komunikimit me lidhje sitemeve kompiuterike. Integrimi në mund të realizohet edhe nëpërmjet rrjeteve sistemin e përgjithshëm të menaxhimit të OSI të komunikimit dhe Internetit. ILL dhe përdorimi i ndërfaqësit të përdoruesit janë probleme që nuk i përkasin synimit të këtij protokolli. Shkëmbimi i të dhënave Përdorimi i secilit shërbim është i elektronike ( EDI) detyrueshëm ose vullnetar, në varësi të materialit dhe kompleksitetit të Rritja e tregut elektronik kërkon transaksionit. përdorimin edhe të standardeveED/. EDI Mesazhet e protokollit lLL shkëmbehen ndihmon për transmetimin elektronik të të nëpërmjet rrjetit të komunikimit, i cili është dhënave midis furnizuesit dhe blerësit të i njëjtë për partnerët e transaksionit. dokumenteve. Megjithatë, protokolli nuk deklaron se Shkëmbimi i të dhënave elektronike çfarë lloj rrjeti komunikimi duhet përdorur. është një zonë tjetër ku janë zhvilluar Mesazhet e këtij protokolli mund të standardet: kjo lejon transmetimin shkëmbehen në modelin depozito-dhe-nis elektronik të porosive për librat dhe (store-and-forward mode) duke përdorur revistat, të raporteve dhe faturave të një shërbim komercial të postës librashitësve dhe mund të përdoret në elektronike. Mesazhet mund të sistemet e pasurimit të automatizuar dhe shkëmbehen gjithashtu në modelin me kontrollit të serialeve. lidhje (connection-oriented mode) me Ky standard shërben për të përpunuar anën e të cilit dy sisteme ILL janë të të dhëna biznesi, si: përpunim porosish, lidhura në dialog të drejtpërdrejtë me njëri• dërgim dhe marrje, faturime dhe pagesa; tjetrin. Në këtë model kërkesat dhe ndryshe nga standardet teknike Z 39, të përgjigjet shkëmbehen ndërkohë që dy cilët lidhen kryesisht me të dhënat sistemet janë të lidhura dhe pritet që të bibliografike, Z 39.50 është një soft kërkimi ketë një farë vonese midis dërgimit të dhe gjetjeje ose një protokol Ipyetësori. w ti> :w . BIBIUOGRAFI ~ :w Michael K. Buckland and Clifford A. Lynch, "The linked Systerns Protocol and the Future of o. Bibliographic Networks and Systerns, "Tnformation Technology and Libraries 6, 1997. t:i c ~ John M. Cohn, Ann L Kelsey and Keith M. Fiels, " Planning for Library Automation : A ~ practical handbook'", London, Library Association Publishing, 1998. z Peter Zarkoczy and Nicholas Heap, "Tnformation Technology: An Introduction ", London, ~ Pitman Publishing, 1995.
g International Conference on Library Automation in Central and Eastern Europe, Luxembourg: w 6 Office for Publications of the European Communities, 1997. ~ l:Q -l:Q -:::.::: UBRARY AUTOMATION ANO RESPECTIVE STANDARDS -z ~ !;;; Automation and the cooperation between libraries depend a lot on the w standards oj description, organization and presentation oj the documents as w well as on the standards oj hardware, software and telecommunication that ~- uphold nowadays system. ~ The article is mainly emphasired at the kinds oj international standards z -::::> that are used today at the libraries in the context oj new technology, other• ~ o wise called in the epoch oj electronics. The implement oj the standards is ~ very important to link the infrastructure oj the information and to enable reciprocal operation between dif.ferent systems oj information inside the net. It gives also information on groups and responsible organizations jor the standardization. When a library takes over the project oj automation it must refer to the standards. The Library Programme oj the European Commission has given a great contribution for the development and the examination oj standards in general and especially technical standards. .... :E: o z ~ gw •..•all Konvertimi all retrospektiv Mirlona BUZO Biblioteka Kombëtare jë nga shërbimet kryesore që N ofron një bibliotekë, përveç se të koleksionojë dhe të ruajë frytet e përpjekjeve të një shoqërieintelektuale, ështëtë përshkruajë dhe të organizojë koleksionet e saj. Ajo synon t'i drejtojë njerëzit te materialet e duhura osetek autori i duhur, pa i lënë ata të enden përmesgrumbujve të informacionit (osewebsite-ve) të qindra mijëra botime.
Bibliotekat mbledhin informacion, e të këtij lloj akcesi është skedari. bëjnë atë të disponueshëm, të lexueshëm Bibliotekat kanë ende një skedar të duke e paraqitur në një formë të koleksioneve të tyre të paprezantuar në organizuar. Për qindra vjet bibliotekat janë katalogun online. Për fat të keq kujdesur për indekset dhe listat që ato informacioni në katalogun me skeda bëhet kanë zotëruar dhe zotërojnë në formë të çdo ditë dhe më i pasaktë, sepse asnjë shkruar. Një nga sistemet më të zhvilluara korrigjim dhe informacion i ri nuk është 111 shtuar në to që nga momenti i fillimit të nga bibliotekat e vendeve të Europës katalogut elektronik. Qendrore dhe Lindore kanë filluar të Konvertimi retrospektiv është procesi përdorin sisteme bibliotekare të integruara, i kthimit të regjistrimeve të katalogut madje disa prej tyre kanë edhe katalogë të shtypur të një biblioteke në formë të në faqe Interneti. Megjithatë, këta lexueshme nga makina (machine-read• katalogë paraqesin vetëm një pjesë të able). Konvertimi retrospektiv zakonisht trashëgimisë kulturore, e cila deri tani ka kërkon përdorimin e skedave të katalogut qenë e mbyllur brenda mureve të për të gjetur ose krijuar regjistrimet bibliotekave të veçanta, e panjohur dhe e bibliografike në një bazë të dhënash të padisponueshme për botën e jashtme. regjistrimeve të lexueshme nga makina, Katalogët janë masivë, shpesh disa si p.sh. në OCLC (Online Computer Li• qindravjeçarë, kështu që konvertimi i tyre brary Center). Në këtë mënyrë është financiarisht i vështirë, pa përmirësohet akcesi: marrja e përmendur mungesën e personelit dhe të informacionit do të jetë korrente dhe kohës. përdoruesit do të jenë në gjendje t'i kërkojnë këto materiale nëpërmjet autorit, Ka disa faktorë që pengojnë titullit, subjektit, fjalëve kyçe në katalogun konvertimin retrospektiv të katalogëve: online. Bibliotekat në vendete Europës Lindore • mungesa e financimeve; dhe Qendrore, përveç se po përpiqen të • mungesa e pajisjeve teknologjike; arrijnë konceptet perëndimore të • mungesa e njohurive për teknolo• superstradave të komunikimit, po gjinë që disponohet; përballen me një hap të domosdoshëm - • mungesa e njohurive mbi standardet "hapjen" e bibliotekave të tyre ndaj ndërkombëtare; përdoruesit. Një nga kushtet themelore të • madhësia dhe përmbajtja (masive) e bibliotekave të "hapura" është që të vihen katalogëve. gjerësisht e lirisht në dispozicion të përdoruesve katalogët e tyre, të cilët janë Faktori i fundit është thelbësor: shumica çelësi i koleksioneve të tyre. Në ditët e e bibliotekave kanë në pronësi materiale sotme, procesi iautomatizimit në biblioteka shumë të vjetra dhe skedat e katalogëve dhe katalogët e shfaqur në faqe Interneti janë gjithashtu shumë të vjetra. Për janë mënyra faktike për ta bërë koleksionin rrjedhojë, edhe mundësia për të gjetur të e librave të një biblioteke të disponueshëm dhënat korresponduese në bazën e të në mbarë botën. dhënave ekzistuese është e kufizuar. Në vendete zhvilluara, të cilat kanë një Skedat e katalogëve me shkrim shtypi bazë ekonomike të fortë, mund të ketë jolatin paraqesin një problem më tepër për projekte të mëdha të konvertimit sa kohë që nuk ka një standard retrospektiv, projekte këto edhe të transliterimi të pranuar në rang mbështetura nga shteti në disa raste. Disa ndërkombëtar. Konvertimi retrospektiv duke përdorur së bibliotekave në këtë pjesë të botës? Ky bazën e të dhënave OCLC, për shkak të synim mund të arrihet duke përdorur problemeve të përmendura më lart, është teknologji të fjalës së fundit, e cila nuk gati problematik. Ka disa mënyra të kërkon fuqi punëtore profesionale, për përpunimit: metodat SAZTEC, rrjedhojë as të kushtueshme, si edhe duke TAPECON, RETROCON, të ofruara siguruar bashkëpunimin ndërmjet nga OCLC. Mënyra SAZTEC e bibliotekave. përpunimit të informacionit duket se është Për të patur një konvertim me cilësi të më e përshtatshme, por për bibliotekat e lartë të katalogut, lind nevoja për një staf Europës Qendrore e Lindore kjo është një profesionistësh ekspertë në standarde alternativë shumë e kushtueshme. ndërkombëtare dhe që kanë: Një tjetër metodë e kushtueshme, por produktive, është OCR/ICR, e cila bën •njohuri mbi sist emet UNIMARC, konvertimin automatik të skedave të ISBD, AACR2; katalogëve. Megjithatë, kjo metodë mund •aftësinë për të dalluar fusha të veça• të përdoret në mënyrë efekti ve vetëm me nta në skedë dhe për t'i koduar ato gjuhët që kanë fjalorë të përcaktuar mirë direkt në kompiuter; ose me skedat që e paraqesin •përvojë me sistemin MS-Windows informacionin në një sekuencë të dhe shpejtësi me veprimet me mouse; qëndrueshme (p.sh. skedat me sistem • përpikmëri dhe vëmendje në detaje. pikësimi ISBD). Vetëm në këtë mënyrë metoda OCR/ICR bën trankriptimin Bibliotekat që realizojnë konvertimin automatik të skedave të katalogëve. retrospektiv rekomandohet që të hartoj në Për arsyet e mësipërme, shumica e paraprakisht një program studimi për bibliotekave zgjedhin të transksriptojnë situatën dhe të ardhmen e katalogëve që skedat e katalogëve sipas mënyrë së tyre. do të përfshihen në procesin e konvertimit. Megjithatë, në të tilla raste institucioni përballet me një radhë të gjatë të dhënash Në këtë program përfshihen: dhe, duke marrë në konsideratë nivelin e ulët të standardizimit, shpesh të dhëna të I. mbështetja ligjore e procesit të tilla janë të përdorshme vetëm konvertimit; brendapërbrenda bibliotekës që i ka 2. përfshirja e tyre në strategjitë e prodhuar ato, ose më së shumti brenda dikastereve nga varen; rajonit. 3. rekomandimet e organizatave Në këtë mjedis me financa, teknologji ndërkombëtare; dhe fuqi punëtore të kufizuara a mund të 4. historia dhe gjendja e katalogut gjendet një metodë për konvertimin (llojet e fondeve dhe gjendja e tyre në retrospektiv që të na japë të dhëna me lidhje me standardet); cilësi të lartë, një metodë e cila do të 5. planifikimi financiar; kontribuonte vërtet në drejtim të hapjes 6. rekomandimet për teknologjinë; 111 7. kualifikimi i punonjësve të skanimit dhe më pas ngarkimi i tij në një bibliotekës; disk optik, është një medotë modeme e 8. përfitimet lokale nga konvertimi; përpunimit të të dhënave dhe e ruajtjes së 9. paraqitja e skedarit në Internet. imazheve. Arkivimi në disqet optike, të cilët kanë një kapacitet depozimi mjaft të madh, bëhet me anë të programeve të posaçme. Nga përvoja e vendeve që kanë realizuar këtë konvertim, ky proces kalon 2. Transkriptimi nëpër disa faza dhe teknologjia e përdorur është si më poshtë: Qëllimi i fazës së dytë është:
I. Skanimi dhe Arkivimi • transkriptimi i imazhit digjital në një format teksti. Qëllimet e fazës së parë janë: Transkriptimi ka për qëllim konvertimin • ndërprerje minimale në përdorimin e imazhit në formë teksti, me shpejtësi dhe e katalogut; saktësi. Ky proces nuk përfshin· • konvertimi i një skede strukturirninrd.m.th etiketimin në hyrje. katalogu në një imazh digjital; • lexueshmë ria e imazhit digjital në 3. Kodimi dhe etiketimi të njëjtin nivel si në atë origjinal; • arkivimi i imazhit në një disk optik; Qëllimet e fazës së tretë janë: • zgjedhja e mënyrës së transkriptimit të imazhit në një format teksti; • konvertimi i një format teksti • krijimi i të dhënave unike. në një format MARC; • katalogimi dhe kontrolli stilistik; Në fazën e parë, skedat e katalogëve • redaktimi final i të dhënave. (ose faqe nga bibliografia e shtypur kombëtarejskanohen nga pajisje, të cilat Në fazën e tretë dhe finale të dhënat garantojnë një imazh me cilësi të lartë, që e pastrukturuara konvertohen në të dhëna është thelbësor për procesin vijues. Falë të sistemit UNIMARC (ose të një sistemi një software-i të veçantë si stafi i tjetër me bazë MARC). Edhe në këtë rast, bibliotekës, ashtu edhe lexuesit mund të në varësi të qartësisë së të dhënës, fillojnë të shfletojnë këtë katalog ndihmës etiketimi mund të bëhet automatikisht menjëherë pas skanimit, megjithëse me atëherë kur është i mundshëm të përdoret disa kufizime. Sistemi kompiuterik bën të një algoritëm specifik, ose joautomatikisht mundur që të shtohet koka e skedës dhe d.m.th. personeli analizon të dhënën dhe shënime të tjera bibliografike, nëse etiketon çdo fushë. kërkohen. Software të veçanta ndihmojnë që në Arkivimi i çdo të dhëne me anë të një kohë të shkurtër të krijohen të dhëna 11 me cilësi të lartë; po kështu software-i konvertuar katalogët e tyre, në ditët e kërkon vetëm një interferencë minimale sotme bibliotekat disponojnë teknologjinë nga personeli i bibliotekës si dhe siguron kompiuterike të fjalës së fundit. Në fakt, një lehtësi të madhe përdorimi. kjo lloj teknologjie është një impuls nxitës Një katalog bibliotekar universal, ku për bashkëpunim në nivel kombëtar dhe cilësia e skedave është e ndryshme (me ndërkombëtar. Këto programe mund të shkrim dore, të shtypura me makinë përshtasinjo vetëm sistemin UNTh1ARC, shkrimi ose të prodhuara me kompiuter), por edhe USMARC dhe çdo version tjetër mund të konvertohet nga një staf i të MARC-ut. kualifikuar i bibliotekës, duke regjistruar Një epërsi tjetër e programit me bazë skedat një nga një në një program të MS-Windows është se ai mund të integruar bibliotekar. Në këtë rast, përshtasë edhe shkrimin e shtypit jolatin, nevojitet: gjë që është mjafte rëndësishme, sidomos përsa i përket alfabetit cirilik. •zbatimi i standardeve ndërkombëtare Megjithëse është një rrugë e vështirë (AACR2 dhe ISBD); dhe e kushtueshme, konvertimi retro• • transliterimi; spektiv i të dhënave është me rëndësi në •kontrolli gjuhësor; drejtim të bërjes së koleksioneve të •kontrolli final i çdo të dhëne disponueshme. Ky konvertim retrospektiv (redaktimi). është gjithashtu thelbësor për një Ky proces kërkon kohë të gjatë dhe bashkëpunim ndërmjet bibliotekave si në ngarkesë intesive të personelit. Për të ditët e sotme ashtu dhe në të ardhmen.
RETROSPECTIVE CONVERSION
Retrospective conversion is the process oj turning a library's exsting card catalogs in a database oj machine-readable records. The end result wlll be greatly lmproved access, holdings information will be current and people will be able to searcb for these materials via authot; title, subject and keyword searches in the online catalog. This conversion needs methods and strategies. ::> Q ~ z ~ Zhvillime të reja në tiJ I =~. sistemin KDU [i) :~, Marjeta Daci ~ Biblioteka Kombëtare 31 Në vitin 1991 u krijua S: Konsorciumi i KDU-së i5, (UDCC- Universal Decimal Clas- sification Consortium), i cili mori të gjitha të drejtat mbi sistemin KDU. Konsorciumi, së bashku me BSI (British Standard Institution) dhe katër botues të tjerë, janë përgjegjës për mirëmbajtjen dhe zhvillimin e sistemit.
Konsorciumi fillimisht krijoi një bazë të për t'u njohurnëkohë mezhvillimete KDU• dhënash me përmbajtjene KDU-së, të cilën së, me qëllim që ato të vihen në zbatim në e përfundoinë vitin 1993.Baza e tëdhënave sistemin e bibliotekave të vendit. Për t'u u krijuanëanglisht,e cilaështë gjuhazyrtare ardhur në ndihmë bibliotekave të tjerajanë e KDU-së. përkthyernë shqip dhe janë botuar variante Skema e KDU-së është në zhvillim të të përmbledhura të KDU-së, siç është edhe vazhdueshëm. Shtesa dhe korrigjime të aiivitit1991.Nëfillimtëvitit2CXXl,Biblioteka saj botohen në serialin "Extensions and Kombëtarevurinë përdorimbotimine fundit corrections to the UDC" (Shtesa dhe të KDU-së. Në këtë tabelë pati ndryshime korrigjime në KDU), që tanimë është një të shumta te përcaktuesit e gjuhës, të cilët, botim vjetor. siç dihet, përbëjnë bazën e numrave të KDU është sistemi i klasifikimit që ka klasifikimit në klasën 8 (filologjia). përdorimtëgjerënëbibliotekate vendittonë. Biblioteka Kombëtare tani po pasqyron BibliotekaKombëtarekujdesetvazhdimisht shtesën e tretë të KDU-së. Ky botim ka plotësime për nocione të reja ose kalime të kështu me radhë në të gjitha llojet e Artit. nocioneve ekzistuese nga një numër në një Ky ndryshim bëhet përtë ndjekurnjë linjë tjetër, që më parë ka qenë i lirë. Ky është me klasën 82 (letërsinë), ku nocioni: një rregull i përgjithshëm që zbatohet në tërë Estetikanë letërsi,shijet letrare,shprehen procesin e zhvillimit të sistemit të KDU-së. me raportin 82 :111.852. Është përt' u theksuarndryshimi që bëhet Përcaktuesi .03 përdoret për historinë në numrat që përfaqësojnë degën Shkenca e artit, rrymat,stilet,shkollatdhe ndikimet dhe teknologjia e kompiuterit. Kjo degë e tyre. Nocioni Arti prehistorik detajohet kalon nga klasa5/9.68 dhe 681.3në klasën në periudhat e zhvillimit, duke përdorur e re 004. Arsyeja e këtij kalimi është përcaktuesin e veçantë .031.l : Paleotik mundësia e pasqyrimit më të gjerë të dhe Mesolitik (7. 03 J. 11), Neolitik nocioneve gjithnjë në zhvillim. (7.031.12). Në këtë botim numrave Klasës 9, të cilës i referohen librat për 7.031.I u bashkëngjitet përcaktuesi i kohës, vende të ndryshme, i shtohen përcaktuesit pra Arti Pa/eotik dhe Mesolitik bëhet gjeografikë të vendeve të caktuara. Për të 7.031.I "6321633" dhe ai Neolitik shënuar numrin e historisë apo të gjeografisë 7.031./"634". së një vendi numrit bazë 9 (për historinë) Për Artin Prehistorikdetajimi realizohet dhe 91 (për gjeografinë) i është shtuar vetëm me përcaktuesin e kohës, ndërsa për deri tani përcaktuesi i vendit, duke i hequr Kulturën e Lashtë të Botës së Vjetër,sti• kllapat. Në këtë botim të ri të KDU-së let e antikitetit edhe me përcaktuesin e përcaktuesi i vendit i shtohet numrit bazë 9 vendit. P.sh. Kultura e Lashtë e Botës së apo 91, por duke mos i hequr kllapat. Këto Vjetët;stilet e antikitetitjanë shprehur me nuk sjellin pështjellim dhe probleme pasi nuk numrat 7.032 dhe më të detajuara kultura përbëjnë asnjë përplasje. orientale aziatike me numrat 7.032.1, Për t'u njohur nga punonjësit e egjiptiane e lashtë 7.032.2, greke e bibliotekave dhe për t'u vënë në përdorim, lashtë 7.032.6 e deri te kultura romake e më poshtë pojapim më hollësisht ndryshimet lashtë 7.032. 77. Në botimin e ri këto në klasat 7, 8 dhe 9 . zhvillime qytetërimesh në vende të ndryshme Në klasën 7, ku klasifikojmë librat me realizohen: kultura orientale, aziatike përmbajtje Artet, çlodhjen, argëtimin, 7.032(31), egjiptiane e lashtë 7.032(32), sportetpërcaktuesi i veçantë .OJka shpre• greke e lashtë 7.032(38),romake e lashtë hur estetikën, filozofinë, shijen, teorinë 7.032(37). e artit në përgjithësi. Në këtë botim Po të shohirrrme vëmendje ndryshimet përcaktuesi i veçantë .OJshpreh nocionin që bëhen në këtë botim, vemë re që ka një Teoria dhe filozofia e artit. Principet e përdorim më të gjerë përcaktuesi i vendit. vizatimit, proporcionet, efektet optike. Në klasën 7 shtohen nocione të reja si Ndërsa nocioni Estetika e artit, shijet në neorealizrni,realizmi magjik që shprehet art realizohet nga raporti 7.0J :J11.852; me numrat 7.037.7. Te Arti abstrakt 7.03{3 Estetika në pikturë 75.0J :11.852; shtohen nocionet Abstragimi gjeometrik Estetika në muzikë 78.0J :11.852... e 7.038.l; konstrukturizmi 7.038.1I; pop 111 ::::> c arti 7.038.51etj. Kjo mundëson shprehjen përkthimin dhe interpretimin janë ::..:: e koncepteve më të ndërlikuara, p.sh. klasifikuar në letërsi 82.03; në botimin e ri ....z Imazhi dhe tingulli muzikor 7.038.53 :78. kalojnë në klasën 81 (gjuhësi) duke i wx Në numrin 80 klasifikohen vepra që detajuar. Kështu, interpretimi (përkthimi t;...• trajtojnë çështje të përgjithshme që lidhen me gojë) shprehet me numrat 8 l '253; (/) me gjuhësinë dhe me letërsinë, pra probleme përkthimi me shkrim 81 '255; përkthimi :w z filologjike. Këtu kemi Prozodinë metrike fjalë për fjalë 81 '255.2; përkthimi i (ritmi, rima, vjershërimi në përgjithësi); letërsisë teknike 81'255.2 :6; përkthimi i ~ cr:: shkencat ndihmëse për studimin e letërsisë artistike 81 '255, pra kemi një :w gjuhësisë dhe të filologjisë; burime të proces zhvillimi, rritet mundësia për të t• gjuhësisë dhe të filologjisë. klasifikuar në mënyrë të detajuar librat me xw :i Në botimin e ri Retorika, Përdorimi këtë temë. ...I cilësor i gjuhës, Kompozimi, Të Me numrat 908janë klasifikuar studimet ~ ::c shkruarit, Redaktimi, Të folurit kalojnë tërësore të historisë, gjeografisë, zakone• N nga letërsia në filologji. Këto nocione janë ve kombëtare, kulturës, ekonomisë, etj. shprehur me numrat 82.08 dhe tani do të të një vendi, rajoni apo lokaliteti. shprehen me numrat 808. Kjo është një Shprehjae këtij nocioni është realizuar duke zgjidhje shumë emirë, sepse klasifikimi ka u shtuar numrave 908 përcaktuesin e vendit qenë i mangët duke mbetur vetëm në letërsi, pa kllapa. Në botimin e ri përcaktuesi i vendit kur këto temajanë çështje si të letërsisë ashtu shtohet me kilapë p.sh. Studimesocialepër dhe të gjuhësisë. Për të shprehur me numra Shqipërinë 908(496.5); Studime sociale nocionin Stili iveprësartistike të Lasgush për Italinë 908(450) etj. Poradecit, do të përdorim këtë metodikë: Ky ndryshim, bashkëngjitja e përcaktuesit Kur duam të klasifikojmë stilin në aspektin të vendit me kllapa numrit bazë 9 (për his• gjuhësor mund të përdorim numrat8JJ.18, torinë) dhe 91 (për gjeografinë), është në të që shprehin gjuhën shqipe, në raport me gjithë klasën 9. Pra kemi unifikimin e për• 808.1. Ndërsa kur duam ta shprehim stilin dorirnit të përcaktuesit të vendit në klasën në aspektin letrar, përdorim numrin e 9. letërsisë shqipe 821.18,në raport me 808.1. Gjeografia rajonale. Gjeografia e Në këtë numër shtohen nocione të reja si Botës Antike. Gjeografia e çdo vendi dhe Mimika, Ekspresiviteti, Gjestet, Gjuha e rajoni është formuar nga numrat 91 me lëvizjeve,Frymëmarrjadhe kontrolli i saj, përcaktuesin e vendit pa kllapa. Shpejtësia e tëfolurit, Zëri dhe mënyra e shprehjes, Debati dhe diskutimi publik Në botimin e ri, numrave 913 u etj. bashkëngjitet përcaktuesi i vendit me kllapa, Librat që kanë tematikë të tyre p.sh. 913.8 Gjeografiae Greqisësë Vjetër shih 913(38) 913.98 Gjeografia e vendeve të Ballkanit në Lashtësi shih 913(398) 914 Gjeografiae Europës shih 913(4) 915 Gjeografia e Azisë shih 913(5) Në ndarjen 93199 janë klasifikuar e Parë Botërore 94(4) "191411919" dhe ::::E shkenca e historisë, përshkrimi dhe Lufta e Dytë 94(4) "193911945". o- analiza e ngjarjeve dhe fakteve të Në botimin e ri shtohet nocioni Historia z ~ historisësë botës apo vendeve të veçanta. e Perëndimit,duke u shprehur me numrat w Ky nocion në botimin e ri shprehet me 94(4+7). b numrat 93. Po kështu Historia e Vjetër në Periodizimi i historisë është realizuar me ~ m përgjithësi nga 930.9 kalon në numrat 94. detajim të indeksit kryesor. Kështu, Historia m Për të shprehur nocionin Historia e Botës e Mesjetës në Europë shprehet me numrat - Antike,numrit 94 i shtojmë përcaktuesin e 940.l ; Historia Moderne me 940.2 etj. vendit (3), p.sh. Historiae Romëssë Vjetër Në këtë botim përdoret përcaktuesi i kohës. 94(38). Kjo metodikë vazhdon edhe me Kështu, Historia e Mesjetës në Europë Historinë Moderne, Historia e Europës do të klasifikohet 94(4)"37511492"; 94(4); Historia e vendeve të veçanta Historia Moderne e Europë s 94(4) 94(41199); Historia e Francës 94(44); "149211914". Historia e Italisë 94(450). Periudhave më të rëndësishme të historisë Në qoftë se për Luftën e Parë Botërore të vendeve të veçanta u është dhënë përdoreshin numrat 940.3dhe për TëDytën hapësirë më e madhe, duke përdorur 940.5, tani do të përdoren numrat 94 me përcaktues it e veçantë .O 11.09 ose përcaktuesin e vendit dhe të kohës, pra Lufta përcaktuesin e kohës, p.sh.
94(71) Historia e Kanadasë 94(71) .OI ose 94(71) " .. ./ 1760" Historia e Vjetër dhe sundimi francez deri më 1760 94(71).02 ose 97(71) "1760/1791" Sundimi anglez
Për të klasifikuar librat që kanë objekt të botimit të ri, Historia e Shqipërisë do të tyre Historinëe Shqipërisë,numrit 9 i është klasifikohet duke u shtuar numrave 94 shtuar përcaktuesi i vendit pa kllapa 949.65 përcaktuesin e vendit me kllapa_(496.5) dhe dhe periodizimi i ngjarjeve është realizuar përta detajuar më tej, përcaktuesit e veçantë me përcaktuesit e veçantë .011.09.Sipas .011.09P.sh.:
949.65.015 Luftërat iliro-romake shih 94(496.5) .015 949.65.016.1 Sundimi romak " 94(496.5) .o16.1 949.65.051 Luftërat shqiptaro-osmane, shek.XV " 94(496.5) .051 949.65.084.3 Shpallja e Pavarësisë " 94(496.5) .084.3 949.65.88 Lufta Nacionalçlirimtare, 1939-1944 " 94(496.5) .088 949.65.09 Sundimi komunist, 1945-199 l " 94(496.5) .09
Historia e shqiptarëve në botë është klasifikuar duke përdorur numrat 949.65 të bashkëngjitur me përcaktuesin e kombësisë në raport me përcaktuesin e vendit në kllapa, p.sh.: 111 949.65(=18:450) "14" Historia e arbëreshëve të Italisë në shek. XV o::::> ::&: 949.65(=18:495) "14" të Greqisë ....z w:E: Sipas botimit të ri do të klasifikohet:
94(=18:450) "14" Historia e arbëreshëve të Italisë në shek.XV. m 94(=18:495) "14" Greqisë " :wz cC @ Probleme që lidhen me Historinë e Shqipërisë dhe të Kosovës janë klasifikuar në o:: Historinë e Shqipërisë dhe atë të Serbisë, psh.: :w 1- w :E: 949.65.05 Beteja e Kosovës, 1389 shih 94( 496.5) .05 _,~ 949.71 l "1389" 94(497.ll) "1389"
:i:> Këtu u parashtruan disa shtesa dhe ndryshime në Tabelën e Klasifikimit Dhjetor Uni• N versal (KDU) me qëllim që ato të njihen dhe të vihen në zbatim në sistemin kombëtar të bibliotekave.
NEW DEVELOPMENTS OF THE UDC'S SYSTEM
Universal Decimal Classificatlon (UDC) is the system oj classification that is broadly used in the libraries oj our country. The National Library oj Albania (NLA) continuously takes care for knowing in time the develop• ments oj UDC in order to implement them in the national library system. To assist the other libraries are translated into Albanian and published se• lected versions oj UDC, asit is that oj 1991. In the beginning oj 2000 the NL put in use the tast edition oj UDC. On this edition there are many changes on the auxiliaries oj language which. compose the basis oj classification numbers in the class 8 (Philology). The NLA now is reflecting the third supplement oj UDC. This edition has additions on new notions and transjer oj existing notions from one number to another that bejore has been jree. This is a general rule implemented in all development process oj the UDC system. There are changes in the branches Science and Computer T echnology, Art, History and Language and Litera• ture. Matja e rezultateve dhe vlerësimi i treguesve të bibliotekës Tefta BUZO Biblioteka Kombëtare atja e rezultateve të M veprimtarisë bibliotekare dhe vlerësimi i treguesve realizohet nëpërmjet mbajtjes së statistikave. Statistika bibliotekare është një dokument që mbahet për të evidentuar treguesit e punës së kryer.
Për të arritur në treguesit e dobishëm të të jenë pjesë e sistemit statistikor kombëtar. shërbimeve bibliotekare është i Organizmat ndërkombëtarë që punojnë domosdoshëm studimi, krahasimi dhe për librin dhe bibliotekat, siç janë Këshilli i nxjerrja e rezultateve edhe me bibliotekat e Europës, UNESCO-ja, IFLA dhe ISO, në tjera të një tipi apo madhësie. mënyrë të vijueshme nxjerrin rekomandime Edhe bibliotekat më të hershme kanë për standardizimin e të dhënave statistikore. mbledhur të dhëna mbi koleksionet e tyre. Rekomandimet e para për standardizimin e Kur bibliotekat u shndërruan në institucione treguesve statistikorë u përgatitën nga publike, mbledhja e të dhënave mbi UNESCO-ja në vitin 1970. Organizata veprimtarinë bibliotekare, koleksionet, Ndërkombëtare e Standardeve (ISO) shërbimet dhe përdoruesit u bë nj€uetyrë e përgatiti standardin ISO 2789 në vitin 1974. përditshme. Kongresi i parë mbi statistikat, i Më pas ajo zhvilloi dhe përgatiti standarde mbajtur në Bruksel në vitin 1853, vendosi të reja në vitet 1991 dhe 1996. Standardi që treguesit e veprimtarisë së bibliotekave më i ri që njihet sot është standardi ISO 11 :w(I) 11620, 1998 (Information and Documenta• Të dhënat statistikore janë unike dhe :::e: w tion, Library Performance Indicators), i cili të standardizuara në plan kombëtar e 6 përmban informacion më të plotë për ndërkombëtar. Në vendin tonë është ~ treguesit e shërbimeve që kryejnë bibliotekat krijuar një sistem unik në mbajtjen e m statistikave, megjithatë është e nevojshme m si edhe rezultatet e tyre, mënyrën e :w- mbledhjes dhe shpërndarjes së informacionit, që ato të përmirësohen, plotësohen e të 1- w veçanërisht në mjedisin elektronik. saktësohen lidhur me shërbimet e reja që U>> Rekomandimet e këtij standardi janë bërë kryejnë bibliotekat sot si edhe me w :::> të njohura përmes udhëzimeve të IFLA I madhësinë, karakterin, specifikën dhe UNESCO-s dhe komenteve në botimet dhe shërbimin që kryen çdo bibliotekë. Deri ~ tani këta tregues janë mbajtur në formë 1- shtypin profesional. Standardi ISO/ 11620, 1998 rekomandon tradicionale, por në kushtet e përdorimit -% që bibliotekat të evidentojnë treguesit e të të teknologjisë së re, ndihet nevoja e :wU>- dhënave statistikore për të shprehur regjistrimit të të dhënave statistikore në o::: ...•w objektivin dhe qëllimin e tyre. formë elektronike. Teknologjia e > Standardi i fundit dikton plotësimin e kompiuterit e bën matjen e rezultateve një w detyrë më të thjeshtë dhe mundëson :c treguesve të shërbimeve bibliotekare edhe o me zëra të tjerë të dobishëm. Hyrja në modele më të sofistikuara të përdorimit w të bibliotekës. ~ biblioteka e materialeve digjitale dhe pajisjeve elektronike për shfrytëzimin e tyre Duke qenë se statistikat bibliotekare janë pjesë e statistikave shtetërore ~ kërkon plotësimin e treguesve burimorë edhe me këto zëra. kombëtare dhe ndërkombëtare, vërtetësia ~ e këtyre të dhënave ka mjaft rëndësi; o::: Matja e rezultateve është pjesë e w rëndësishme e veprimtarisë së bibliotekave prandaj nevojitet: ....•C( dhe kryhet rregullisht në periudha të ~ caktuara për të realizuar objektivat në këto • · të nxirren rezultate të sakta; % drejtime: . • të bëhen krahasime dhe kombi• nime të të dhënave; • për të kontrolluar veprimtarinë e • të kuptohen dhe relatohen drejt bibliotekës në tërësi; opinionet e përdoruesve për • për të nxjerrë në pah vlerat e shërbimet bibliotekare (relatimi i të shërbimeve bibliotekare dhe të dhënave të përfshijë: misionin, qëllimin dhe objektivat e informacionit; bibliotekës). • për të analizuar punën e kryer; për të informuar organizmat • Treguesit janë realë dhe të besueshëm kombëtarë dhe ndërkombëtarë; kur shprehen edhe në raport me numrin e për të publikuar rolin e bibliotekës; • banorëve të cilëve biblioteka u shërben, • për të planifikuar më mirë në të ose jepen në përqindje ndryshimet në rritje ardhmen. apo zbritje të treguesve nga viti në vit. 11 Llojet e treguesve a)Treguesit sasiorë japin· të dhëna për buxhetin, numrin e koleksioneve, të Treguesit e të dhënave të shërbimeve anëtarëve të bibliotekës, të huazimeve, të bibliotekare janë dy llojesh: treguessasiorë qarkullimit të materialeve bibliotekare sipas dhe tregues cilësorë. Treguesit sasiorë tipit dhe fushave, të vizitorëve, të vendeve janë të matshëm, shprehen me shifra dhe të studimit, numrin e pajisjeve elektronike mbahen çdo ditë nga punonjësit e shërbimit. dhe numrin e personelit etj. Tëdhënat mund Treguesit cilësorë evidentohen nga të jenë përmbledhëse, por edhe me tregues opinionet e përdoruesve të bibliotekave. më të detajuar p.sh.:
Libra të huazuar gjatë vitit 2003
Totali Tekniko• Shkencat Shqip N gjuh p r f rmijeriale I Huazi- shkencor shoq rore hua digjitale mcp banor 57.000 20.000 37.000 40.000 17.000 10.000 350
Libra të huazuar sipas gjuhëve
Viti Shoio I Anglisht I Giermanisht Rusisht T tie 2003 15.000 I 18.000 I 800 45 140
Në procesin e regjistrimit të statistikave nëpërmjet pyetësorëve ose librave të tregohet kujdes për saktësinë e tyre, prandaj përshtypjeve për veprimtaritë kulturore në biblioteka cakton një punonjës të kujdesshëm përgjithësi ose edhe për një veprimtari të për mbajtjen e tyre. Të dhënat statistikore caktuara në veçanti. për treguesit sasiorë mbahen çdo ditë nga punonjësit e pikave të shërbimit publik në evidenca të veçanta dhe më pas ato hidhen Burimi i të dhënave në evidencat përmbledhëse të bibliotekës. Burimi bazë për të dhënat sasiore janë b) Treguesit cilësorë (jo të matshëm), fletëkërkesat që plotësojnë lexuesit si të cilët vlerësohen dhe evidentohen bazuar edhe informacioni i marrë nga kompiuteri. në opinionin e përdoruesve të bibliotekës. Çdo fletëkërkesë është një e dhënë statisti• Në treguesit cilësorë përfshihen- ko~-N umri i tyre tregon numrin e kërke• save të plotësuara dhe të paplotësuara në • shërbimet biblioteka\e për bibliotekë. huazimet; Ajo përmban disa të dhëna, prej nga • shërbimet e informacionit; evidentohen edhe llojete materialeve (tipet) • veprimtaritë kulturore. që janë shërbyer, si: dega e shkencës, llojet e koleksioneve, tipet e materialeve Për treguesit cilësorë opinionet mblidhen etj. Rezultati i tyre regjistrohet në evidencën Të dhënat për treguesit cilësorë nxirren pëmbledhëse të statistikave që mban çdo nga vlerësimet dhe opinionet e përdoruesve pikë shërbimi. Kurse në kompiuter të bibliotekave, që merren me rrugë të regjistrohet çdo kërkim që bën përdoruesi, i ndryshme si bisedat, intervistat, anketat, cili shërben për të parë shfrytëzimin e pyetësorët, diskutimet-etj. Pyetësori është informacionit bibliotekar metoda më e plotë për tërheqjen e Si burime për të dhënat statistikore janë mendimeve të përdoruesve lidhur me edhe kartelat e lexuesve dhe kartelat shërbimet që ofron biblioteka për ta. Që të personale të librit. ketë sukses procesi i mbledhjes së Nga kartelat e lexuesve bibliotekari opinioneve dhe fakteve është e nxjerr të dhëna për numrin e anëtarëve të domosdoshme të kalohet në disa faza: bibliotekës, kategorinë dhe grupmoshat e tyre, gjininë dhe nivelin arsimor. Kartela 1. faza përgatitore; është gjithashtu burimi kryesor për treguesit 2. grumbullimi i fakteve; e huazimit dhe të qarkullimit të materialeve 3. analiza dhe klasifikimi i të bibliotekare. Në rastet e organizimit të dhënave. studimeve të ndryshme kartelat janë burim Faza eparë parakupton përgatitjen dhe përtë analizuarrreth leximit dhe shfrytëzimit shpërndarjen e pyetësorëve. Ndërkohë të bibliotekës. personeli duhet të jetë i mirëinformuar për Nga kartela personale e librit t'u dhënë shpjegime anëtarëve për çdo bibliotekari nxjerrqarkullimin eçdo libri dhe pyetje. Hartohen rreth I00-400 formularë botimi periodik. Në këtë mënyrë ai ka . dhe lihet një kohë e caktuar për plotësimin e mundësi të bëjë seleksionimin e titujve që tyre. nuk shfrytëzohen. Bibliotekat publike, Nëfazën e dytë mblidhen pyetësorët dhe shkollore dhe universitare ndihmohen nga bëhet kontrolli dhe verifikimi i tyre, duke kartelat e librit në momentin e seleksionimit shmangur ata formularë që janë të të materialeve me qarkullim të ngadaltë dhe pavlefshëm dhe me përgjigje të pasakta. Më të zëvendësimit të tyre me tituj të tjerë me pas nxirren të dhënat. interes. Bibliotekate automatizuara, përmes Në fazën e tretë bëhet analiza dhe modulit të huazimit, manin të dhëna për çdo klasifikimi i të dhënave dhe nxirren anëtar të saj si dhe për materialet që përfundime për përmirësimin e shërbimit huazohen. përkatës. Në klasifikimin e të dhënave Për të matur kapacitetin e shfrytëzimit të mbahet parasysh se faktet e studimit u sallave të studimit evidentohen të gjithë përkasin praktikave të plotësimit të përdoruesit e tyre gjatë ditës, ndërsa numri i kërkesave për informacion dhe jo numrit të vizitorëve regjistrohet nga personeli i pritjes anëtarëve që përdorin shërbimin konkret. në hyrje të bibliotekës. Ka biblioteka që bëjnë Klasifikimi mund të bëhet me ndihmën e regjistrimin në mënyrë automatike përmes kompiuterit ose me dorë. Në të dy rastet një aparati të vendosur pikërisht në hyrje të ndiqet e njëjta praktikë. Ndryshimi qëndron bibliotekës. në faktin se kompiuteri lejon analiza shtesë më lehtë dhe më shpejt. • kultura e vlerësimit; Përfundimet e studimit të pyetësorëve • sistemi i mbledhjes, analizës dhe zakonisht klasifikohen në: paraqitjes; a) mënyrën e organizimit të • trajnimi i nevojshëm i stafit; shërbimit; • bashkëpunimi me institucione të b) funksionimin e shërbimit; tjera të rrjetit; c) sjelljen dhe gatishmërinë e • investime në infrastrukturë . personelit. Mbështetur në standardin ISO 11620 jepen edhe disa rekomandime për zhvillimin Vlerësimi dhe publikimi e veprimtarisë së bibliotekave. Rekoma• ndohet zhvillimi i marrjes së opinioneve nga Mbledhja dhe analiza e fakteve përbën përdoruesit përmes intervistave lidhur me kushtin bazë të procesit të vlerësimit të shfrytëzimin e OPAC-ut, revistave elektro• bibliotekës dhe shërbimeve të saj.Vlerësimi nike, website-ve, bazave të të dhënave të ishërbimeve bibliotekare dhe nxjerrja në pah ,bibliotekave të lidhura në rrjet etj, Rezultatet e cilësisë bëhet me vëzhgimin e vijueshëm e këtyre treguesve jepen në përqindje me të drejtuesit ose përgjegjësit të shërbimit të numrin e përdoruesve p.sh: bibliotekës për realizimin e tyre. Statistikat mblidhen gjatë gjithë kohës përtë identifikuar OPAC 85% rezultatet. Pas nxjerrjes së rezultateve Website 58% përgatitet informacioni përkatës, i cili Revista elektronike 30% ndihmon për kryerjen e studimeve dhe Baza të dhënash në rrjet 35% krahasimeve të të dhënave me biblioteka të tjera që kanë karakteristika të përbashkëta. Vlerësimi dhe publikimi i treguesve për Për vlerësimin e efektivitetit të të parë nivelin e arritjeve të shërbimeve të shërbimeve elektronike kërkohen tregues bibliotekës bazohet në standardet, udhëzuesit të rinj dhe të veçantë, të cilët janë zhvilluar dhe rekomandimet e propozuara. dhe testuar nëpërmjet disa projekteve në Ndër standardet e propozuara është edhe nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Projekti ai për koleksionet e bibliotekës. Për zhvillimin i Komisionit Europian (DGl3) LibEcon e standardeve për koleksionet shihet numri 2000 dhe e ardhmja e statistikave i banorëve të bashkësisë që u shërben ndërkombëtare të bibliotekave, në biblioteka dhe numri i përdoruesve aktualë kuadrin e aplikimeve telematike, bëri të dhe ata të perspektivës. P.sh. norma ideale mundur mbledhjen dhe botimin e për fondin fillestar të një biblioteke të re është statistikave bibliotekare të 29 ~vendeve l libër për çdo banor, shifër kjo që synohet europiane. Për të ardhmen e këtij shërbimi të arrihet për një periudhë trevjeçare. Sasia rekomandohet mbajtja sistematike e minimale e fondit për një bibliotekë të vogël statistikave të shërbimit në rrjet dhe plotësimi është përcaktuar 2.500 materiale i disa treguesve nga bibliotekat, si: bibliotekare. Në përbërjen e koleksionit futen :wU> edhe formatet e reja të burimeve të janë treguesit kryesorë që pasqyrojnë ~ w informacionit. zhvillimin e bibliotekës. Bibliotekat kryesore b Standardi për mjetet e informacionit përgatisin botime në formën e fletëpalosjeve ~ elektronik është ende në hapat e parë, por apo broshurave ku pasqyrojnë veprimtarinë c:o me studimet e bëra dhe nga përvoja e njëvjeçare (vjetarë statistikorë) të punës, si ~ :w•.... vendeve të ndryshme është 1 kompjuter edhe botime përmbledhëse në raste w (PC) në 5.000 banorë dhe mendohet që përvjetorësh të rëndësishëm. Ato publikojnë G; gjysmae numrit tëkompiuterave për publikun shërbimet dhe veprimtarinë e tyre edhe w ::::> të kenë akces në Internet. Ajo duhet të ketë përmes radios, televizionit, shtypit (gazetave (!> të paktën një kompiuter dhe një printer në dhe revistave), Internetit etj. Publikimi i të w •....a: dispozicion të përdoruesve të saj. dhënave informuese për shërbimet e •... Numri i punonjësve në biblioteka varet biblotekës në web e bën të njohur atë dhe %•... nga shumë faktorë si madhësia e ndërtesës, anitjet e saj dhe shërben si një portë hyrëse numri mjediseve të shërbimit, numri i elektronike. Ka teknika të ndryshme për të :wU> a: departamenteve, niveli i kërkesave dhe bërë të njohura rezultatet e treguesve w ...• cilësia e shërbimeve. Rekomandohet një statistikorë e sasiorë përmes tabelave me > w punonjës për 2500 banorë. shifra, grafikëve të krahasuar në vite ose :c o Standardi për ndërtesat përcakton me përqindje. w > hapësirat për koleksionet, hapësirat për Teknologjia e informacionit ofron w përdoruesit, personelin, sallat për shërbime mundësim të shpejta dhe cilësore në ~ etj. në raport me numrin e popullsisë etj. organizimin dhe ndërtimin e treguesve të !:i Të gjitha shërbimet dhe veprimtaria rezultateve të bibliotekës dhe në formatet bibliotekare jipen edhe me shifra pasi ato më të mira të mundshme. ~ w c( LIBRARY PERFORMANCE MEASURES ANO THE EVALUA TION 5 OFTHEINDICATORS % The measurement of the results on the library activities and the evalua• tion of the indicators are achieved through the holding of the statistics. The ~nstructions and the recent standards introduce fulfillment of the indicators even with other useful voices, which help for the achievement of the objec• tives and aims of the library. The system of our country's libraries is imple• mented in a unique way for th.e holding of the statistics, even though it is necessary that they improve, fulfill, and clarify especially with the use of the new technology information and the change of the services we make. To achieve the useful indicators of the library services is necessary to study, compare, and get the results; this is even in the other libraries of the same type or measure. Resources of this data, the questions for evaluations and publications of the library services are given in this article. ·111 •.... :E: o z ~ w b Media elektronike në ~ •...•r:o bibliotekat m universitare Miranda BAKIASI Biblioteka e Akademisë së Arteve iblioteka e Akademisë së BArteve është në funksion të procesit mësimor dhe i shërben një numri të madh lexuesish Ajo synon të funksionojë si një qendër arti për të gjithë komunitetin e artistëve në Shqipëri duke ofruar akces të lirë e të pavarur në marrjen e informacionit përmes medias elektronike.
Akademia e Arteve është një në vitin 1966, vit në të cilin u krijua institucion universitar dhe kulturor i vetëm Instituti i Lartë i Arteve, sot Akademia e i këtij lloji në Shqipëri, që përgatit Arteve. specialistë në të gjitha fushate artit, ku Biblioteka është në funksion të proçesit përfshihen tri fakultete: mësimor dhe u shërben studentëve dhe pedagogëve të Akademisë së Arteve, }> Fakulteti i Muzikës; nxënësve të Liceut "Jordan Misja", }> Fakulteti i Artit Pamor; studiuesve të artit, punonjësve të }> Fakulteti i Artit Skenik. institucioneve të artit, si edhe dashamirësve të artit. Në shërbim të këtij institucioni Ne jetojmë në shoqërinë e informa• akademik është biblioteka e saje krijuar cionit dhe lexuesve tanë duhet t'u 111 w a:: rrjet (on-line); • funksionimin e bibliotekës si qendër informacioni për artin; wi • bashkëpunimin ndërbibliotekar > z brenda dhe jashtë vendit; -::> • kualifikimin e personelit dhe s përdoruesve; w • sigurimin e akcesit të drejtpër• b drejtë dhe të lirë përdoruesve të ~ al saj; krijojmë mundësinë për të luajtur një rol al • pjesëmarrjen aktive të të gjithë :w- aktiv në këtë shoqëri. Biblioteka e z kategorive të lexuesve; w Akademisë së Arteve punon për të :::.::: ofruar strategji të reja, për të përballuar • ofrimin e mundësive për të z - sfidat e kohës dhe për' të përmbushur mësuar gjatë gjithë jetës. ~ misionin e saj. Realizimi i kësaj strategjie ~ arrihet me futjen e teknologjive të Fondi fillestar i saj ishte ai i bibliotekës ~ w informacionit dhe ofrimin e shërbimeve së Konservatorit dhe Teatrit Popullor, së të reja. cilës iu shtuan edhe materiale të dhuruara s Punohet sistematikisht për shndërrimin wQ . nga dashamirës të saj. Për një kohë të ::E e bibliotekës në një qendër informacioni. gjatë biblioteka qëndroi në një mjedis të Këtij qëllimi i kanë shërbyer projektet e ngushtë, i cili nuk ijepte mundësi të ruhej mbështetura nga e Rektorati i Akade• sistemimi i koleksioneve sipas fushave. misë së Arteve, Fondacioni Soros, Në vitin 1988 biblioteka kaloi në Fondacioni Pro Helvetia, Shtëpia mjedise të reja dhe u krijuan mundësitë Botuese Emerso n, e cila është e për të riorganizuar koleksionet e saj, duke profilizuar për botimet e veglave të vënë në zbatim standardet ndërkom• frymës, me qendër në Angli etj. Duke e vlerësuar së tepërmi pasurinë bëtare: Rregullat Anglo-Amerikane të kombëtare që administron, Biblioteka e Përshkrimit Bibliografik (AACR2) dhe Akademisë së Arteve synon të realizojë Klasifikimin Dhjetor Universal (UDC). objektivat e saj si: U zgjerua gjithashtu informacioni në formën tradicionale përmes katalogëve • menaxhimin dhe zhvillimin e dhe botimeve informuese. koleksioneve; Biblioteka sot ka një fond mbi 60.000 • ruajtjen dhe mirëmbajtjen e vëllime, pjesa më e madhe e të cilave janë materialeve të rralla; materiale unikale. Në përbërje të tij fondi • automatizimin e informacionit ka edhe materiale të formateve të dhe përgatitjen për t'u lidhur në ndryshme të printuara dhe audiovizuale. Vend të rëndësishëm zënë edhe punimet teorike u n ivers irare dhe pasuniversitare të studentëve dhe pedagogëve të Akademisë.
Shërbimet Në shërbim të lexuesve është fondi i librit dhe ai i periodikut retrospektiv, për të cilin informacioni kërkohet nëpërmjet skedarit alfabetik dhe sistematik dhe botimeve bibliografike. Futja e teknologjisë së informacionit në vitin 2001 bëri të mundur edhe riorganizimin e bibliotekës dhe ofrimin e shërbimeve të reja për përdoruesit e saj. Koleksionet kryesore të k.ëtij Le të rendisim disa prej tyre: fondi janë: · • koleksioni i muzikës: materiale Salla me fonde të hapura referuese, libra për teorinë e muzikës, Salla me fonde të hapura është një nga parte instrumentale, parte orkestrale shërbimet më bashkëkohore që ofron dhe vokale, koleksione të periodikut, biblioteka jonë. Ajo ka pajisje moderne kaseta, CD-ROM, bobina, librete për dhe teknologji të informacionit, si: opera; kompiutera, printer, fotokopje, CD- writer, • koleksioni i dramës: materiale të cilat janë në shërbim të përdoruesve . referuese, letërsi shqipe dhe letërsi Komunikimi direkt me librin u krijon e huaj të gjinive të ndryshme të mundësi lexuesve që të njihen me botimet dramës si komedi, tragjedi, teori e e fushës së tyre dhe të zgjedhin me lehtësi drame, kritika, botime periodike etj; atë që u nevojitet, më mirë se informacioni • koleksioni i artit pamor: materiale që merret nëpërmjet skedarit. Koleksioni referuese, libra për teorinë e artit i kësaj salle përbëhet kryesisht me botime pamor dhe materiale e riprodhime të të kohëve të fundit në gjuhën shqipe dhe botuara për pikturën, skulpturën, të huaja. Një vend të rëndësishën zënë vizatimin, grafikën, fotografinë, edhe botimet referuese, përfshirë edhe qeramikën, arkitekturën, koleksione Enciklopedinë e Artit në 34 volume. të periodikut; • koleksioni i dorëshkrimeve: parte Për të ndihmuar studentët në me nota të kompozitorëve shqiptarë: përgatitjen e detyrave të kursit, si edhe • koleksioni me literaturë të veprimtaritë artistike në kompiuterat e përgjithshme: sociologji, psikologji, përdoruesve janë instaluar softe histori etj. (progame) speciale si: Në këtë sallë ofrohen disa shërbime: a) fotokopje e printim me ngjyra; b) skanim; c) burime referuese elektronike në CD, si: fjalor elektronik, enciklopedi, galeri .të arteve pamore më në zë të botës; e)materiale të printuara nga Interneti për artin pamo r, teorinë e muzikës, artin skenik, botime periodi• ke korente etj.
Për realizimin e gjithë shërbimeve të sipërpërmendura janë organizuar disa seminare për punonjëset dhe përdoruesit. Mund të përmendim:
a) seminarin për përdorimin e softit të -softi për përgatitjen e porteve me notizimit (Sibelius Finali), ku studentët nota për studentët e Fakultetit të demostruan shembuj praktikë mbi Muzikës (Sibelius Finali); përdorimin e këtyre softeve; -softi në ndihmë të studentëve të b) seminarin për përdorimin e Fakultetit të Artit Pamor botimeve elektronike, organizuar në (Photoshop, Corel Drow); bashkëpunim me Institutin Italian të -softi për studentët e Fakultetit të Kulturës; Artit Dramatik (Publisher}. c) seminarin sensibilizues për ruajtjen dhe riprodhimin e veprave të kompozi• Organizimi i koleksioneve të hapura torëve shqiptarë, organizuar në bashkë• dhe veçanërisht përdorimi i Internetit punim me Shtëpinë Botuese "Artes" etj. kanë nxitur pjesëmarrjen aktive të të Shërbimet e reja që ka ofruar salla me gjithë kategorive të lexuesve duke fonde të hapura kanë ndikuar në ndihmuar në krijimin e ideve te reja tek plotësimin e kërkesave të përdoruesve artistët. Studentët janë të parët që jo vetëm në sasi, por edhe në cilësi. ndiejnë efektet pozitive të këtyre shërbimeve dhe janë ata që përpiqen Salla dëgjimore-pamore për të vjelur informacionin e ofruar nga Duke synuar riorganizimin e shërbimit bibliotekat, universitetet dhe qendrat e në këtë sallë, Biblioteka e Akademisë së kulturës. Arteve po punon për zbatimin e projektit "Biblioteka e Medias'', i cili parashikon profesional dhe disa prej tyre do të jenë digjitalizim e gjithë fonotekës muzikore të lidhur edhe me piano elektronike. Një dhe krijimin e një mjedisi komod për shërbim i tillë do të ndihmojë mjaft përduruesin, i cili do të ofrojë të gjitha përdoruesit. shërbimet e teknologjisë së re në fushën Baza e të dhënave për këtë koleksion e muzikës. do të ruhet përmes serverit të instaluar Kompiuterat do jenë të pajisur me në këto mjedise. kartë zëri speciale, kufje për dëgjim
ELECTRONIC MEDIA IN THE ACADEMIC UBRARIES
Academy of Arts Library is an academic library and it serves to stu• dents, professors, art scholars, and employees of the institutions of art. Recently it has enriched its collection with digital materials as CD, tapes, videos, magnetic ribbons, ete. Electronic information is the most asked service in rhis university library. Through. special installed programs ane/ the use of Internet the students, professors, ane/ art scholars gather infor• mations related to their fields and achieve goocl work far musical materi• als and visual art. This way of research. and service have enriched their lives ane/ induce new ideas ori the field of art. The reorganization of the room with audiovisual materials far the musical works will create the ap• propriate conditions far the professional listening. The library aims to play also the role of the Art Studies Center.
11 ë ~ O' ~ ~ •...w Një dritare e re për w(/)- ::::> lexuesit e wx o:::-' :we, kryeqytetit w o::: Reita TATO w Bibliofeka Publike, w Tiranë o::: isur nga nevojat e lexuesve ~ o dhe roli që duhet të luajnë :w•....• N z bibliotekat në epokën e informacionit dhe teknologjive të reja, edhe Biblioteka Publike Nr. 5 në Tiranë ka rikonceptuar shërbimin dhe organizimin e fondit ekzistues.
Gradualisht është kaluar në mjedise me Internetit, në baza të dhënash me fonde të hapura, ku përdoruesit iu krijua informacion nga bibliotekat e ndryshme mundësia e akcesit në koleksionet e të botës dhe CD-ROM-e të ndryshme me bibliotekës. Biblioteka ndodhet në një informacion referues. Krahas shërbimeve mjedis jo shumë të madh ( l 20m2), të sipërpërmendura, përdoruesi shfrytëzon megjithatë është organizuar për t'i kryer 3.000 tituj revistash e gazetash nga fusha me efektivitet shërbimet e saj. Është të ndryshme të dijes, mundësuar nga krijuar fondi i hapur për të rritur, fondi i projekti eIFEL. referencave bibliografike, fondi i fëmijëve, Biblioteka ka pasuruar ndjeshëm fondin 20 vende studimi, qendra e Internetit dhe me botime të reja dhe ofron shërbime të një mjedis i veçantë për përpunimin e huazimit të librave dhe materialeve të tjera materialeve bibliotekare. në mjedisin e bibliotekës dhe jashtë saj, Instalimi i Internetit rriti ndjeshëm shërbime informuese në formë tradiciona• numrin e frekuentuesve. Ata kanë hyrje le dhe elektronike si edhe programe ve• të lirë në përdorimin e kompiuterit dhe primtarish kulturore. Shërbimet janë falas për përdoruesit e vet. Për plotësimin e zona larg kësaj biblioteke. Është •... o:::E nevojave të tyre, biblioteka publike ofron parashikuar të instalohet së afërmi edhe z shërbime me efektivitet edhe jashtë Interneti. mureve të saj. Personeli i bibliotekës lëvizëse përbëhet ~ Shërbimi më i ri për frekuentuesit është nga bibliotekarë të bibliotekës Publike Nr.5 g biblioteka lëvizëse infobus, një autobus dhe një shofer, të cilët lëvizin sipas një m.... brenda të cilit ndodhen raftet ku janë kalendari të planifikuar (4 ditë në javë). m vendosur rreth 2.500 libra të sistemuar Për të realizuar shërbim më të plotë sipas fushave: botime referuese (fjalorë, bëhen përpjekje për planifikimin e enciklopedi me ilustrime për fëmijë, atlase shërbimeve, bazuar në kërkesat e grupeve etj.), letërsi artistike, libra për mjekësinë, të ndryshme të bashkësisë dhe individëve të veçantë. Për shembull, në bibliotekat e shkollave që nuk kanë materialet e duhura në ndihmë të procesit e mësimor, koleksioni i infobusit me burimet referuese në CD-ROM i ndihmon nxënësit për të kryer detyrat e tyre. Biblioteka e lëvizëshme shërben si një qendër mësimore elektronike me pajisje të multimedias. Punohet për nxitjen e leximit, kryesisht te të rinjtë. Organizohen trajnime me teknikën, bimët, muzikën, sportin etj. lexuesit për përdorimin dhe gjetjen e Krahas titujve të gazetave dhe revistave, informacionit në katalogun elektronik. Është ofrohet edhe një fond modest me CD• planifikuar që në të ardhmen të organizohen ROM-e dhe kaseta për video. trajnime të përdoruesve edhe për mënyrën Mjedisi i infobusit ka në miniaturë e përdorimit të mjeteve digjitale. gjithçka i nevojitet një salle leximi në Shërbimi ndaj njerëzve me paaftësi, bibliotekat publike: tryezë dhe vende pune fillimisht po zhvillohet me qendrën e për lexuesit, tavolinë pune për rehabilitimit të fëmijëve në zonën e bibliotekaren, rafte për ekspozimin e Kombinatit. Bibliotekarët, në bashkëpunim revistave dhe mbajtjen e CD-ROM-ve, një me mësueset e kësaj qendre dhe prindërit, televizor për përdorimin e videove, dy organizojnë lexime me zë për nxitjen e kompiutera portativë. Përveç shërbimeve leximit. tradicionale (anëtarësimit dhe huazimit të Kërkesat e tyre janë për libra me pak librave anëtarëve të bashkësisë), infobusi tekst dhe me shumë figura, për kaseta që ofron shërbime edhe për përdorimin e ndihmojnë zhvillimin e të folurit dhe teknologjive të informacionit, shfrytëzimin shfaqjen e videove me përralla e tregime e bazës së të dhënave të Bibliotekës të ndryshme. Publike Nr.5 nga anëtarët që banojnë në Shërbimi i infobusit mbështet edhe 1111 grupin e fëmijëve analfabetë, përmes 5 organizimit të veprimtarive për nxitjen e interesit për lexim dhe përmes punës së ~ w përbashkët me bashkësinë e interesuar. ~ Realizimi i veprimtarive të tilla është ende ::-=: në fazën e përgatitjes së programeve dhe w t:; vendosjes së marrëdhënieve të ffl bashkëpunimit me organizata të tjera që punojnë me bashkësinë. ~ w In/obusi e ka nisur shërbimin në ....• fëmijëve, artin e guzhinës, metodat e a: rrethinat e kryeqytetit. Qëndrimi i tij bëhet :w prerjes dhe qepjes. Për fëmijët e ciklit të pranë shkollave, vendeve të banimit dhe o. ulët shfaqen filma vizatimorë ose w shesheve sportive ku luajnë të rinjtë. Ai a: dokumentarë në televizor. w është mirëpritur nga lexuesit, të cilët w Lëvizjet e infobusit planifikohen a: huazojnë libra jashtë mjediseve të c( kurdoherë në përshtatje me kërkesat e In/obusit dhe dorëzojnë kërkesa për ato tyre. Është përgatitur edhe një faqe në ~ materiale që nuk i gjejnë në fondet e o Internet' për të paraqitur lëvizjet që kryen bibliotekës lëvizëse. Interes paraqesin :w....• dhe shërbimet që ofron in/obusi në kryesisht të rinjtë për të mësuar sa më z bashkësi të ndryshme të Tiranës. shumë përdorimin e teknologjive të reja Interesi për In/obusin është gjithnjë e dhe gratë, të cilat janë të interesuara për në rritje. materiale me këshilla për rritjen e
A NEWWINDOWTOTHE READERS OFTHE CAPITALCITY
The reorganization oj the services in the public library No. 5 in Tirana has opened a new window to the readers oj the capita! city. After the lack oj this service far a long time, the public library now offers free information through the electronic catalogue and the Internet Center that is free far the commu• nity. Its members may take the books from the shelf by themselves, may work witli it in the reading room,·may borrow it at home or take photocopies the parts that they want; they may also prini the information taken from Internet. To the citizens that live away from its service territory, the library No. 5 offers traditional services as well as electronic services with the mobil library on specific dates due to its schedule. The service that it offers is a good example even to the other public libraries in the capita/ city.
1 www.infobus.org Shërbime të reja për bashkësinë Alketa TIKU Biblioteka Publike, Fier ibliotekat publikejanë B institucione informimi për bashkësinëdhe shoqërinë. Ato mund ta ofrojnë informacionin në formë të shtypur dhe elektronike. Përherë të parë biblioteka publike e Fierit u ofroi gjatë vitit 2003 përdoruesve të saj informacionin elektronik nëpërmjet Qendrëssë Informacionit.
Instalimi i Internetit hapi një botë të re edhe për informacion elektronik nëpërmjet në bibliotekë. Përpjekjet për ngritjen e Internetit. kësaj qendre filluan rreth 3 vjet më parë Qendra e Informacionit, vendosur në duke përfituar nga përvojat e bibliotekave katin përdhe të bibliotekës, është e pajisur nëpër botë dhe duke parur parasysh me teknologji moderne falë mbështetjes nevojat e bashkësisë së cilës i shërbehet. së donatorëve kryesorë të saj si Para se të ofronte këtë shërbim, Fondacioni Soros, UNDP etj. Kështu, të biblioteka formuloi një pyetësor, të ciline gjithë qytetarëve të Fierit u është ofruar shpërndau në mjedise të ndryshme të mundësia për hyrje të lirë në Internet qytetit, si: bashki, banka, shkolla, lnternet• nëpërmjet kompiuterave të lidhur në njet kafe etj. Nga përgjigjet e të anketuarve (nga 18 të tillë që disponon biblioteka, 8 rezultoi që bashkësia ishte e interesuar jo janë pranë Qendrës). vetëm për informacion të shtypur, por Synimi i Qendrës së lnfonnacionit është 111 :wz. Veprimtaria e Qendrës së Informacionit .... ka çuar në rritjen e numrit të përdoruesve :wU'> :=.:: të bibliotekës. Nëse në vitin 2002 numri i J: përdoruesve ka qenë rreth 3.000, në fund U'>
NEW SERVICES FOR THE COMMUNITY
Apart the new services that the Public Library af Fier is offering to us users recently it has built the Center af Information. This center offers free access to the information througli printed materials and electronically througli Internet, in order to support the formal and individual education in its community. One oj the aims oj the center is to provide inforntation to all fields that have priority such as business, health care and environment, acknowledgment with the new technology, social problem, ete. The sup• port to the members af the community is planned for all ages without lea• ving apart special groups like the third age, people with disabilities ete. The aim of this service is to accelerate the process af the transformation oj the library in a community center oj lifelong leaming. Shërbimet e bibliotekave publike për fëmijët dhe shkollat1
onventa mbi të drejtat e fëmijëve K shpall që "Fëmijët duhet të jenë të përgatitur për të jetuar si individë në shoqëri.„" dhe që "Fëmijët kanë të drejtën e lirisë së shprehjes; kjo e drejtë përfshin lirinë e kërkimit, marrjes dhe dhëniessë informacionit dhe ideve të çdo lloji, pavarësisht nga kufijtë, qofshin këto gojore, të shkruara ose të shtypura, në formën e artit osepërmes ndonjë media tjetër të zgjedhur prej tyre".
Bibliotekat publike, si institucione drejtime: intelektual dhe emocional, sociale gjithëpërfshirëse, duhet t'u gjuhësor, shoqëror, arsimor dhe fizik. sigurojnë fëmijëve akces, pavarësisht nga Bibliotekat publike mund ta nxitin këtë mosha, gjendja shëndetësore, formimi, zhvillim nëpërmjet argëtimit. Ato mund t'u gjinia, raca, vendndodhja ose kërkesat e krijojnë fom ijëve mundësi për zhvillimin e veçanta. shprehive sociale, përvetësimin e ndjenjës Fëmijët kanë nevojë për shërbime që i estetike dhe rritjen e interesimit për ndihmojnë për zhvillimin e tyre në mjaft letërsinë dhe artet.
1) Nga "Manuali i Udhëzuesve Digjitalë për zhvillimin e bibliotekave publike europiane" Shprehitë e reja bazë, që duhen Gjatë viteve të fundit, bibliotekat publike 5! përfshirë në programet e të gjitha kanë filluar të investojnë në infrastrukturë organizatave arsimore dhe kulturore, të dhe specializimin e stafit që të mund të përcaktuara në takimin e Këshillit të ndikojnë në zhvillimin dhe përmirësimin Europës në Lisbonë 2000, janë shprehitë e shërbimeve të reja që mbështesin I e teknologjive informatike, të gjuhëve të arsimimin në të gjitha nivelet. huaja, të kulturës teknologjike, të Kjo kërkon ndërveprim efektiv midis I sipërmarrjes dhe ato shoqërore. Është e bibliotekave publike dhe organizatave të nevojshme të zhvillohen më tej shërbimet tjera të nivelit lokal. Përfshirja më e e bazuara në teknologjitë e Shl-së të madhe e trup a ve profesionalë në orientuara për fëmijët, me qëllim që të diskutimin e programeve mësimore do t'u nxitet një qëndrim pozitiv ndaj të mësuarit jepte bibliotekave, muzeve dhe arkivave përmes zhvillimit të aftësive të tyre në një shans për të vendosur një strategji drejtim të informacionit dhe të bashkëpunimi më të fuqishme në interpretimit të tij. mbështetje të arsimimit formal. Pozicioni i bibliotekave publike si Megjithëse bibliotekat publike, arkivat institucione me marrëdhënie të dhe muzetë janë të gjitha institucione të privilegjuara me autoritetet vendore, entet kujtesës dhe duhej të ishin pjesë e sistemit arsimore dhe kulturore, përbën një mbështetës të të mësuarit, ato janë ende mundësi për zgjerimin e dukshëm të rolit shpesh të veçuara në veprimtaritë e veta. të tyre në mbështetje të sistemit të Është e nevojshme të bëhet presion për edukimit shkollor dhe të programeve të t'i bërë bashkë këto tre institucione tij. Vendet, rajonet dhe zonat, veçanërisht kulturore me qëllim që t'u përgjigjen bashkësitë rurale ose ato të izoluara, me kërkesave të një modeli të ri: shoqërisë një shkallë të ulët të penetrimit të së të mësuarit. Internetit, ku bibliotekat e shkollave kanë Vendet në të cilat shërbimet për fëmijë pak burime për të mbështetur mësimin të bazuara në teknologjitë e Shl-së janë brenda dhe jashtë shkolle, mund t'i të zbatuara momentalisht më së miri nuk përdorin më mirë bibliotekat publike për. paraqesin një konfiguracion të veçantë të siguruar orientimin, aftësimin dhe gjeografik. Ajo çka ato fshehin në vetvete akcesin në informacion dhe burimet e të është një ndjesi mjaft e fortë e mësuarit, të cilat ndryshe janë të domosdoshmërisë së politikave paarritshme. kombëtare në lidhje me luftën kundër Si pika të rëndësishme kontakti dhe analfabetizmit, nevojën për nxitjen e mjedise takimi për popullsinë lokale, leximit dhe përdorimin me fantazi të bibliotekat publike janë vende të infrastrukturës ekzistuese të teknologjive përshtatshme për njohjen dhe të Shl-së. Bibliotekat publike në këto përcaktimin e informacionit ekzistues dhe vende shpesh veprojnë si partnere ose atij potencial si dhe të nevojave për bashkëpjesëmarrëse në projekte më të edukim/mësim të bashkësive lokale. mëdha kombëtare. Shërbimet dhe veprimtaritë për fëmijë komunitare, duke bërë të mundur mund të sigurohen: zhvillimin e partneriteteve për arritjen e një qëndrimi koherent në • në bibliotekë; drejtim të shërbimeve për fëmijët dhe • në rrjet përmes website-ve; prindërit ose kujdestarët e tyre; • përmes rrjeteve të tjerë digjitalë. • një rrjet të mësuari për të nxitur dhe siguruar shprehi të të lexuarit dhe të Ato mund të realizohen nga ·vetë mësuarit gjatë gjithë jetës si dhe bibliotekat ose në bashkëpunim me shprehi në drejtim të teknologjive të organizatat e tjera kulturore ose arsimore. Shl-së. Ky mjedis të mësuari mund Bashkëpunimi i-institucioneve lokale të të shtrihet në shkolla, tek individë në kujtesës (biblioteka, muze dhe arkiva) shtëpi dhe virtualisht kudo përmes mund t'i japë një mbështetje efekti ve të shërbimeve në web për fëmijët, mësuarit formal në të gjitha nivelet, prindërit dhe kujdestarët; përfshirë të mësuarit në distancë, përmes • modele argëtimi të përbashkëta mes përdorimit të koleksioneve dhe burimeve të rriturve dhe fëmijëve, përfshirë të përbashkëta që mundësohet nga teknologjitë e Shl-së. librat, kompiuterat, muzikën, teatrin Bibliotekat, arkivat dhe organizatat e dhe kinemanë si dhe veprimtari të tjera kulturore që realizojnë shërbime në tjera kulturore, duke rritur kështu nivel lokal, duke punuar bashkërisht me mundësitë për një përdorim më entitetet mësimore, duhet gjithashtu të konstruktiv të kohës së lirë. Mjedisi hartojnë një program bashkëveprimi, që i bibliotekës duhet të ideohet për t'u do të përfshinte krijimin enjë liste sado siguruar fëmijëve siguri dhe gëzim; të vogël shërbimesh dhe burimesh të • një ndihmesë të rëndësishme në të përbashkëta. Projektet ndërsektoriale gjitha formate shkrim-këndimit lidhur me teknologjitë e Shl-së shpesh përfshirë: shikohen si burime financimi më tepër sesa si shprehje e përpjekjeve të - atë funksional, përmes librave dhe fuqishme për të rritur vlerat dhe për të leximit të formateve elektronike të tilla bërë më efikas përdorimin e burimeve si tregime nga web-i; publike. - atë digjital, përmes futjes së shërbimeve për fëmijë me bazë teknologjitë e Shl-së, p. sh. orientimin për Shërbimet t'i aftësuar fëmijët për të shfletuar dhe kërkuar në web-e si dhe për të qenë në Bibliotekat publike mund të sigurojnë: gjendje të vlerësojnë përmbajtjen dhe • një pikë takimi për bashkësitë lokale përkatësinë e tyre; në një lidhje të natyrshme me - atë vizuale, përmes posterave, shkollat, familjet dhe grupet e tjera reklamave dhe imazheve kompiuterike; - atë mediatik, gazeta, TV dhe radio kërkesave të fëmijëve. Ata mund të përfshirë akcesin përmes web-it. ndihmohen përmes informacionit dhe • një paketë burimesh të të mësuarit këshillimit në mjediset e punës në në partneritet me organ izatat rrjet. Fëmijët më të vegjël kanë arsimore-bibliotekat ofrojnë rrjete nevojë për ndihmën e prindërve, ndërvepruese dhe direktoritë e www kujdestarëve ose të mësuesve për të të burimeve të nevojshme si edhe vizituar bibliotekën ose për të paketa arsimuese/trajnuese që përdorur një kompiuter në shtëpi: në synojnë mbështetjen e programeve qoftë se shërbimet janë tërheqëse për kombëtare dhe/ose lokale; të dy palët, ka të ngjarë që ato të • mbështetje për gjithëpërfshirjen jenë më të suksesshme dhe më të sociale përmes përqendrimit në përdorshme. veprimtari multikulturore dhe • Familjet janë gjithashtu një grup multigjuhësore si dhe shërbime për klientësh i rëndësishëm, i cili mund fëmijët me paaftësi; të mbështetet përmes nismave të • forcimin e ndërgjegjes kulturore, leximit dhe shkollimit-bibliotekat duke krijuar një ndjenjë të qytetarisë mund te sigurojnë shërbime që dhe të identitetit kulturor përmes përfshijnë fëmijët, prindërit dhe nxitjes së fillimeve kulturore të gjyshërit. Ato duhet të njohin fëmijëve. rëndësinë e përfshirjes së familjes në shkollimin e fëmijëve. Për të fituar besimin e familjes në shërbimet Grupet e klientëve për bibliotekare për fëmijët stafi i shërbimet e fëmijëve bibliotekave duhet të punojë në lidhje të ngushtë me specialistë të • Fëmijët janë klientë të bibliotekave problemeve të fëmijëve dhe të publike: biblioteka është përgjegjëse sigurohet që shërbimet janë në para fëmijëve të të gjithë bashkësisë, përputhje me fazat e ndryshme të jo vetëm para përdoruesve të saj. zhvillimit të fëmijës dhe me nevojat Krijimi i shërbimeve duhet t'u bëhet e familjes. i njohur atyre dhe të përcaktohet duke marrë në konsideratë kërkesat e fëmijëve. Fëmijë me kërkesa të • Prindërit dhe kujdestarët, që janë veçanta përgjegjës për edukimin dhe arsimimin e fëmijëve, janë një objekt Bibliotekat publike mund të luajnë një i rëndësishëm i këtyre shërbimeve. rol të rëndësishëm për sigurimin e Ndërveprimi me ta është i shërbimeve për ata që kanë paaftësi rëndësishëm për zhvillimin e fizike, dobësi në të mësuar, vështirësi shërbimeve të orientuara sipas sociale dhe në të sjellur, kërkesa të veçanta gjuhësore/kulturore, disavanta• mjete për të ndihmuar fëmijët dhe familjet zhe në arsimim dhe disavantazhe e tyre, bibliotekat mund të luajnë një rol financiare përmes sigurimit të të rëndësishëm si mbështetëse në shërbimeve me bazë teknologjitë e Shl• zhvillimin e fëmijëve dhe orientimin e së në një mjedis web-i për t'u përdorur familjes duke garantuar akces përmes brenda bibliotekës dhe jashtë saj. teknologjive të Shl-së në burimet e të Në bashkësitë rurale dhe ato të mësuarit dhe të argëtimit. izoluara si dhe atje ku ka pak ose aspak
Përgatiti Ramazan Vozga
PUBUC UBRARY SERVICES FORCHILDREN ANO SCHOOLS
Children need services that contribute to their development in a number of ways: intellectual and emotional, language, social, educational and motor skills. Public libraries can promote this development through enjoyment. They can pro vide children with opportunities for developing social ski lis, the acquisition of aesthetic sense and the developing of interesi in literature and the arts,
This requires effective co-operation between local public libraries and other organisations at local leve!. Although public libraries, archives and museums are increasingly seen as part of a leaming support network, greater involve• ment in the discussion of school curricula and could allow libraries, museums and archives a chance to establish a stronger collaborative strategy in sup• port of school-based education. ~ :w•... w ~ w ~ Q.
• INTERREGlll 152
11 INTERREG 1111
"Promovimi dhe zhvillimi i modeleve inovative të bashkëpunimit ndërmjet bibliotekave dhe qendrave të dokumentimit italo-shqiptare" (BiblioDoc-Inn)
Financuar nga Bashkimi Europian, informacion dhe të transparencës, të realizuar në kuadër të « Korridorit 8-të », garantuara nga Bashkimi Europian, në projekti shënon arritje në drejtim të dobi të qytetarëve në përgjithësi; bashkëpunimit institucional të bibliotekave • Lehtësimin e procesit të integrimit shqiptare me ato italiane. Ai promovon europian përmes një informacioni të forma të bashkëpunimit ndërrajonal, krijon saktë mbi probleme të bashkësisë me mundësira të njohjes së kulturave të dy interes të veçantë për bashkëpunimin popujve, të integrimit të bibliotekave ndërkufitar; shqiptare në rrjedhën e atyre europiane. • Zvogëlimin e "dallimeve digjitale" Në këtë projekt janë përfshirë bibliotekat përmes zbatimit të shpërndarjes së publike të Shkodrës dhe Elbasanit, ndërsa teknologjisë infotelematike në si koordinatore e projektit është caktuar administrimin publik në dobi të zonave Biblioteka Kombëtare përmes Qendrës më të prapambetura; së Trajnimit Bibliotekar. • Promovimin e trashëgimisë biblio• doku mentare në përgjithësi, veçanërisht asaj të përcaktuar si vlerë Projekti synon arritjen e kulturore, dhe shfrytëzimin e saj edhe objektivave të tillë si: përmes teknikave të marketingut ter- ritorial; • Zbatimin e të drejtës për akces në • Modernizimin në planin e
1} Në konferencën e mbajtur në Bari të Italisë në tetor të vitit 2001 në kuadër të INERREG 11, u vu në dukje gjendja e vështirë e bibliotekave publike në Shqipëri. Rruga më e sigurtë dhe më efektive për rritjen e bashkëpunimit dhe përmirësimin e drejtimit bibliotekar është përfshirja e drejtpërdrejtë e disa bibliotekave publike dhe qendrave shqiptare të dokumentacionit në struktura-pilot përmes të cilave të pasqyrohen risitë dhe të konsolidohen në territorin shqiptar modele që nxitin zhvillim në këtë fushë. administrimit, përmirësimin cilësor institucioneve analoge të rajonit të dhe rritjen e shërbimeve publike. Puljas me qëllim zhvillimin e funksionimit multimedial dhe kooperimit biblio-dokumentar përmes Për arritjen e këtyre obje• teknolog] isë infotelematike; ktivave projekti parashi• • Realizimin e një programi për kon të punohet për: hartimin e buletineve tematike periodike, kryesisht për konsultim në Ndërhyrjen në marketing për të WWW, por edhe për konvertim në • se ns ib ilizuar firmat italiane që letër në përshtatje me shërbimet' operoj ne në teknologjinë e tradicionale të bib liotekave të informacionit dhe komunikimit për përfshira në projekt; sponsorizime të institucioneve biblio• • Realizimin e një programi për dokumentare shqiptare pjesëmarrëse hartimin e botimeve profesionale; në projekt përmes dhurimit të • Realizimin e ekspozitave, stazheve, pajisjeve (hardware/software) të seminareve dhe kurseve informuese përshtatshme me specifikat e e të konsulencës etj. në Shqipëri dhe projektit; në Pulja me qëllim zbatimin në • Bashkërenditjen në Shqipëri të bibliotekat pjesëmarrëse në projekt të zyrave multifunksionale pranë biblio• parimeve dhe mënyrave të veprimit tekave pjesëmarrëse në projekt, me të "Menaxhimit të ri publik" dhe qëllim mbledhjen, përpunimin dhe "Marrëdhënieve ndërkufitare". shfrytëzimin, në forma dhe gjuhë të ndryshme, të informacionit me Bibliotekat shqiptare pjesëmarrëse në tematikë në interes të bashkësisë; këtë projekt do të hartojnë katalogun e • Krijimin e çmimit të "Përvojës informatizuar të koleksioneve të tyre për pozitive" për t'iu akorduar drejtuesve të kaluar më pas në azhurnimin përmes të institucioneve biblio-dokumentare publikimit të buletineve dygjuhëshe. në Shqipëri që operojnë me kërkesa Biblioteka Kombëtare do të realizojë të larta menaxhuese dhe me hedhjen në rrjet sipas standardeve përkushtim për risi drejtuese; europiane të katalogëve të dy bibliotekave • Aktivizimin enjë plani "binjakëzimi" shqiptare të përmendura më sipër. mes bibliotekave të Shqipërisë dhe Projekti do të zgjasë tre vjet. DOKUMENTE
• Mbrojtja e trashëgimisë kulturore digjitale 155 DOKUMENTE
Mbrojtja e trashëgimisë kulturore digjitale
o~ferenca e Përgjith_sh_n1ee 31- t_ëe ~NES~O-s, e cila zhvi_lloi?uni1net e_saj n~ Knentor 200 I, rmratoi nje rezolute mbi ruajtjen dhe vazhdimësinë e përdorimit te trashëgimisë kulturore botërore në formën digjitale. Rezoluta u paraqit nga Hollanda dhe u mbështet nga Ukraina, Portugalia, Kanadaja, Spanja dhe Federata Ruse. Programi i UNESCO-s për vitet 2003-2004 miratuar nga Konferenca e Përgjithshme parashikon sigurimin nga UNESCO-ja të kushteve për identifikimin, mbrojtjen, ruajtjen dhe transmetimin te brezat e ardhshëm të trashëgimisë kulturore digjitale, veçanërisht përmes hartimit të një akti ndërkombëtar për ruajtjen e saj. Veprimtaritë e UNESCO• s për mbrojtjen e trashëgimisë digjitale mbyllin kështu lidhjet me Programin për Kujtesën e Botës, i cili synon ruajtjen e kujtesës së trashëgimisë dokumentare.
Konferenca e përgjithshme,
1. Duke marrë në konsideratë se kultura botërore, arsimi, shkenca, burimet publike dhe administrative si edhe informacioni teknike mjekësor gjithnjë e më shumë po prodhohen, shpërndahen dhe shfrytëzohen vetëm në formë digjitale; 2. Duke nënvizuar që informacioni digjital është shumë i ndjeshëm ndaj vjetëri mit të teknikës dhe dëmtimit fizik si edhe që ruajtja e akcesit të vazhdueshëm në burimet digjitale kërkon një angazhim afatgjatë; 3. Duke shënuar rëndësinë e mbajtjes së Konferencës së Drejtorëve të Bibliotekave Kombëtare, të cilat kanë marrë një rol aktiv në menaxhimin e prodhimit të burimeve digjitale në vendete tyre; 4. Duke shënuar se Këshilli Ndërkombëtar mbi Arkivat ka theksuar nevojën për të siguruar akces të vazhdueshëm në përmbajtje dhe funksion të regjistrimeve DOKUMENTE
autentike elektronike dhe ka caktuar Arkivat Kombëtare të marrin drejtimin në këtë çështje; 5. Duke e konsideruar përgatitjen e mjeteve standarde të qëndrueshme në fushën e kulturës dhe informacionit si një detyrë të rëndësishme dhe me vlera universale të UNESCO-s (mandati i saj do të jetë afatgjatë); 6. Duke kujtuar se ruajtja e trashëgimisë digjitale shpreh një aspekt të rëndësishëm të Projektit të Strategjisë Afatmesme të UNESCO-s për vitin 2002-2007 (31C/ 4 ) në paragrafet 208, 209, 21O dhe 211 të dokumentit C/4, i cili përfshin një fushatë ndërkombëtare për mbrojtjen nga rrezikimet të kujtesës digjitale dhe përpilimin e udhëzuesve për mbrojtjen dhe mirëmbajtjen e materialeve të trashëgimisë kulturore në formën digjitale; 7. Duke kujtuar gjithashtu përcaktimin e UNESCO-s të shprehur në Projektin e Strategjisë Afatmesme për nxitjen dhe formimin e rrjeteve të reja ose përmirësimin e rrjeteve ekzistuese të arkivave, bibliotekave dhe shërbimeve të tjera dokumentare, përmes mbështetjes institucionale si dhe krijimit të rrjetit botëror të prodhuesve dhe përdoruesve të informacionit digjital dhe mjeteve të përpunimit; 8. Duke mirëpritur veprimtaritë e projekteve të propozuara për ruajtjen e trashëgimisë digjitale, siç është përshkruar në paragrafin 05422 të Projekt Programit dhe Buxhetit 2002-2003 (C/5), për të siguruar një terren për identifikimin, mbrojtjen, konservimin dhe transmetimin te brezat e ardhshëm të trashëgimisë digjitale, veçanërisht përmes formulimit të një akti ndërkombëtar për ruajtjen e trashëgimisë kulturore në formë digjitale; 9. Duke shënuar se ruajtjae trashëgimisë digjitale dhe miratimi i një akti ndërkombëtar mbi trashëgiminë digjitale ka qenë e përfshirë gjithashtu në Projekt Programin dhe Buxhetin (C/5) sipas programit kryesor V të aktit Për nxitjen e përdorimit më të gjerë të informacionit në sferën për publikun dhe Kujtesën e Botës (paragrafi. 05121), i cili reflekton lidhjen midis trashëgimisë kulturore dokumentare dhe trashëgimisë digjitale, por në të njëjtën kohë në mënyrë të padiskutueshme bën të pranishme probleme të buxhetit për këtë veprimtari; 10. Duke theksuar se temat duhet të përfshihen tërësisht në të gjitha programet dhe se lidhjet e tyre duhet të vihen në dukje ashtu siç rekomandohet edhe në seksionin 161të Bordit Ekzekutiv;
11. Fton Drejtorin e Përgjithshëm: DOKUMENTE a) të përgatisë për sesionin e 164-t të Bordit Ekzekutiv një material për diskutim që të përmbajë elemente të një projektprogram i mbi ruajtjen e trashëgimisë digjitale. Ky projekt do të paraqitet në Konferencën e Përgjithshme në sesionin e 32-të; b) të shtjellojë çështjet për ruajtjen dhe vazhdimësinë e akcesit gjithmonë në rritje të trashëgimisë digjitale të botës, në bashkëpunim me të gjithë veprimtarët përfshirë bibliotekat, arkivat dhe muzetë; c) të nxisë përdorimin e standardeve të hapura, zbatimin e standardeve për krijimin e materialeve dhe zhvillimin e standardeve që lidhen me zbatimin e teknologjisë së informacionit; d) të rrisë ndërgjegjësimin e shteteve, prodhuesve e pronarëve të tjerë të informacionit për mbrojtjen e kujtesës digjitale botërore sa më shumë tëjetë e mundur në formën autentike; e) të nxisë shtetet anëtare të UNESCO-s, organizatat shtetërore dhe joshtetërore, institucionet kombëtare dhe private që të garantojnë se ruajtjes së trashëgimisë digjitale do t'ijepet përparësi në politikën kombëtare;
f) të nxisë shtetet anëtare të UNESCO-s që menjëherë të miratojnë legjislacionin kombëtar dhe rregulloret për kopjen legale, duke siguruar kështu akces në vazhdimësi të materialeve të prodhuara në formën digjitale;
g) të sigurojë mjete për shtetet anëtare që të vendosin sisteme për monitorimin e gjendjes dhe ruajtjen e koleksioneve digjitale;
h) të ndërmarrë hapa për të siguruar krijimin e depozitave digjitale për dokumentet, botimet dhe arkivat e UNESCO-s dhe Agjencive të Kombeve të Bashkuara.
111 NGJARJE
1 Dita Botërore e Librit në Bibliotekën Kombëtare 159
1 Dita Kombëtare eTrashëgimisë Kulturore 160
1 Memorandum mirëkuptimi 161
1 Donacione 162
1 Seminar kualifikimi për mësuesit e 163 bibliotekavetë shkollave
1 Çmimi «Balkanika 2002» për Fatos 164 Kongolin
... 1111 NGJARJE
~Q.lPËltt 'i>~ ~ Dita Botërore e Librit ~ ..•; 111 në Bibliotekën 111 "~ # Kombëtare "o •f>...ffQ
estimi i Ditës Botërore të Librit e ka zanafillën në Spanjë, ku atij që blinte një libër Fi dhurohej edhe një trëndafil. Meqenëse 23 prilli shënon datën e lindjes ose të vdekjes së shkrimtarëve të tillë si Servantes, Shekspir, Garcilaso de la Vega, Moris Dryon, Halldor Llaksnes, Vladimir Nabokov, Zhozef Pla dhe Manuel Mejia Valejo, Konferenca e Përgjithshme e UNESCO-s vendosi t'i bëjë homazh botëror librit dhe autorëve të tij pikërisht në këtë datë. ~------, Është hera e dytë që kjo ditë përkujtohet edhe në Shqipëri. Në kuadër të Ditës Botërore të Librit dhe të Drejtave të Autorit në mjediset e Bibliotekës Kombëtare u organizua ekspozita "Botimet shqiptare '20- '30". Në ekspozitë u paraqitën rreth 650 tituj nga 3.700 tituj të botuar në atë periudhë, që gjenden në fondet e Bibliotekës Kombëtare. Krahas botimeve të literaturës shqiptare, të realizuara nga një numër relativisht i madh për kohën shtypshkronjash dhe '------' shtëpish botuese, ishin ekspozuar edhe përkthime nga autorë të huaj. Ekspozita pasqyroi pluralizmin politik dhe social të kohës, përpjekjet për një frymë demokratike në botën e mendimit dhe të lirisë intelektuale në përgjithësi. Botimet e kësaj periudhe shënojnë kalimin nga idealet social-estetike të Rilindjes Kombëtare në frymëzimet demokratike, kalimin nga romantizmi në realizmin e shprehjes. Jo vetëm botimet letrare, por edhe ato të fushave të tjera si sociologji, filozofi etj. janë shprehje e përpjekjeve të intelektualëve dhe krijuesve të asaj kohe për një hapësirë lirie dhe demokracie për njeriun shqiptar. Një pjesë e librave të ekspozuar tërhoqën vëmendjen e vizitorëve për vulat, dedikimet apo shënimet e autorëve, të cilat shpeshherë përbëjnë dokumente me vlera të pakrahasueshme nga pikëpamja historike lidhur me figura dhe personalitete të jetës politike, sociale, letrare, kulturore të kohës. Në një kënd të veçantë ishin vendosur portretet e autorëve, ditëlindja apo ditëvdekja e të cilëve lidheshin me këtë datë. NGJARJE Dita Kombëtare e Trashëgimisë Kulturore
Thr 29 shtatorin, si "Ditën Kombëtare të Trashëgimisë Kulturore", nën kujdesin e r Ministrit të Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Biblioteka Kombëtare, në bashkëpunim me Institutin Shqiptar të Medias, organizoi veprimtarinë "I 55 vjet shtyp shqiptar". Ishin të pranishëm personalitete të kulturës, arsimit, shkencës, përfaqësues të medias etj. Veprimtaria u hap nga drejtori i Bibliotekës Kombëtare Dr. Aure! Plasari. Për historikun e shtypit shqiptar foli drejtori i Institutit Shqiptar tëMedias z. Remzi Lani. Në mjediset e Bibliotekës Kombëtare u përurua ekspozita" l55 vjet shtyp shqiptar", ku ishin paraqitur të gjitha organet e shtypit shqiptar, të të gjitha kohrave, që nga botimi i gazetës së parë "L'Albanese d'ltalia" ( l 848), botuar nga Jeronim De Rada, e deri në ditët tona. Nga mbi 1000 tituj që gjenden në fondet e Bibliotekës Kombëtare u ekspozuan rreth 300 tituj gazetash dhe revistash, si: Gazeta e Korçës, Flamuri i Arbërit, Dielli, Hylli i Dritës, Vatra, leka, Albania, Dituria etj. Krahas gazetave dhe revistave të të gjitha periudhave, duke filluar që nga periudha para Pavarësisë, në mjediset e ekspozitës u vendosën edhe portrete të personaliteteve kryesore që hodhën bazat e shtypit shqipar dhe të atdhetarëve që dhanë ndih mesën e tyre në zhvillimin e tij, si : Jeronim De Rada, Faik Konica, Emest Koliqi, Gjergj Fishta, Sotir Peci, Kristo Luarasi, Shah in Kolonja, Mit'hat Frashëri, Ndoc Nikaj, Petro Marko. Në një kënd të veçantë ishin paraqitur botime bibliografike të hartuara nga Departamenti i Bibliografisë Kombëtare të Bibliotekës Kombëtare si dhe punime mbi historinë e gazetarisë dhe publicistikës shqiptare. Në këtë kuadër u promovua edhe bibliografia e historisë së shtypit shqiptar të traditës "Nga "L'Albanese d'Italia" (1848) te "Jehona e Tiranës" (l 944): bibliografi e historisë së shtypit shqiptar" e bibliografit Maksim Gjinaj.
11 NGJARJE Memorandum mirëkuptimi
mbasada e SHBA më datë 3 tetor 2003 A nënshkroi në Tiranë një memorandum mirëkuptimi me Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë për hapjen enjë Qendre Amerikane në mjediset e Bibliotekës Kombëtare. Z. Gre• gory Kay, drejtor i Zyrës së Marrëdhënieve Publike, nënshkroi në emër të Ambasadës së ShBA dhe Dr. Aure IPlasari, Drejtor iBibliotekës Kombëtare, nënshkroi në emër të këtij institucioni. Qendra do të ofrojë një gamë të gjerë informacioni mbi Shtetet e Bashkuara të Amerikës, qeverinë, kulturën dhe letërsinë e saj. Ajo do të ofrojë një dritare mbi shumë anë të jetës amerikane dhe do të shërbejë si një vend për studime intelektuale dhe njedhjen e lirë të informacionit. Fondi i lëvruar nga Departamenti i Shtetit të SHBA do të mundësojë riorganizimin e shërbimit të përdoruesve duke krijuar kushte komode leximi si dhe duke ofruar një fond librash dhe periodikësh nga fusha e arsimit, biznesit, ekonomisë, letërsisë, gazetarisë etj. Materialet do të organizohen në mjedise me fonde të hapura, ku një vend të rëndësishëm do të zenë botimet elektronike (CD-ROM, DVD), materialet referati ve (fjalorë, enciklopedi), vidiokasetat që do të vihen në dispozicion të vizitorëve, përfshirë studiues, mësues, studentë dhe publikun e gjerë. Qendra gjithashtu do të ofrojë mundësi lidhjeje me Internet për të gjithë vizitorët për qëllime kërkimi dhe akademike. NGJARJE
Donacione Dhuratë librash për Kosovën
Në kuadër të zbatimit të marrëveshjes së bashkëpunimit midis Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë dhe Bibliotekës Kombëtare dhe Universitare të Kosovës u organizua në Prishtinë përurimi idonacionit prej5460 librashtë nxjerra nga fondi rezervë dhe ai i shkëmbimit që institucioni kryesor i bibliotekavenë Shqipëri dhuroi për simotrën e saj në Kosovë. Dr. Aure! Plasari, drejtor i Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, me këtë rast vlerësoi se libri mbetet sfidë e kohës në përballje me teknologjitë e përparuara, internetin, kibernetikën etj., sidomos për ata njerëz që mendojnë se libri është gur themelor i kulturës. Ai theksoi se këta I00 vjetët e fundit ka qenë libri dhe autorët e tij bërësit kryesorë të shteteve të Ballkanit, pra edhe të Prishtinës. Përsa u përket librave të dhuruar duhet thënë se ata përbëjnë një prurje me vlerë për koleksionet e bibliotekës së Prishtinës në një kohë që prej një periudhe të gjatë kanë munguar ardhjet e librave nga Shqipëria.
Dhurohen koleksione shtypi
Në një nga mjediset e Bibliotekës Kombëtare u zhvillua ceremonia e dhurimit të koleksionit të "Gazeta e Athinës", organ në gjuhën shqipe i bashkësisë së emigrantëve shqiptarë që jetojnë në Greqi. Në këtë ceremoni morën pjesë titullarë të Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, drejtues dhe specialistë të Bibliotekës Kombëtare, lexues etj. Dr.AureIPlasari,drejtor iBibliotekës Kombëtare, vlerësoi aktin intelektualtë dhurimit të këtij koleksioni dhe falenderoi zyrtarisht në emër të institucionit. Ai vuri në dukje se përkundër faktit që mjaft botues brenda vendit nuk zbatojnë detyrimin ligjor për depozitimin e kopjeve të detyruara, veprimi i dhuruesit Dritan Haxhia vjen si një veprim qytetar në shërbim të pasurimit të arkivit të botimeve shqipe. Z. Haxhia foli për përpjekjet që bën stafi i kësaj gazete për pasqyrimin e jetës së shqiptarëve që jetojnë dhe punojnë në shtetin fqinj, të problemeve që ata përballojnë, lidhjen me traditën dhe të sotmen e Shqipërisë. 11 „ NGJARJE
Seminar kualifikimi për mësuesit e bibliotekave të shkollave
eqenëse bibliotekat e shkollave zenë vend të rëndësishëm në rrjetin biblio,tekar Mtë vendit, Biblioteka Kombëtare, në bashkëpunim me Drejtorinë Arsimore të qytetitTiranë, organizoi në muajin tetor 2003, një seminar për kualifikimin e mësuesve të ngarkuar me menaxhimin e bibliotekave në shkollat ku ata punojnë. Programi i seminarit përfshinte tema të tilla, si: roli i bibliotekës së shkollës në procesin mësimor edukativ, llojet e materialeve që përbëjnë sot koleksionet e bibliotekës së shkollës, mënyrat e organizimit të koleksioneve për përdorim të lirë nga nxënësit, njohuri për katalogimin, përdorimi i kompiuterit në bibliotekë dhe krijimi i bazës së të dhënave, mjetet e informacionit, burimet elektronike të informacionit dhe përdorimi i tyre në mbështetje të programit mësimor të shkollës, shërbimet e bibliotekës së shkollës ndaj , përdoruesve dhe nxitja e leximit. Mënyra e zhvillimit të programit nëpërmjet kombinimit të materialeve teorike me seminare praktike, u vlerësua pozitivisht nga pjesëmarrësit. Edhe vizita e organizuar në një bibliotekë shkolle shërbeu për të konkretizuar më mirë njohuritë. Në mbarim të programit të kualifikimit, pjesëmarrësit u pajisën me certifikata. NGJARJE
Çmimi " Balkanika 2002" për Fatos Kongolin
ë konkursin e letërsisë së popujve ballkanikë shkrimtari ynë i njohur Fatos Kongoli Nu vlerësua me çmimin e madh "Balkanika 2002'', ceremonia e dhënies së të cilit u zhvillua në Sofje. Çmimi "Balkanika", i njohur ndryshe edhe si "Nobeli ballkanik", iu dha shkrimtarit për romanin "Ëndrra e Darnokleut". Kultura dhe letërsia janë urat lidhëse më të mira midis popujve dhe vendeve. Ndaj konkursi i organizuar nga fondacioni "Balkanika" synon njohjen reciproke të letërsive ballkanike. Fondacioni është krijuar nga shtatë shtëpi botuese të vendeve ballkanike si Shqipëria, Bullgaria, Greqia, Turqia, Maqedonia, Serbia dhe Rumania. Konkursi ka nisur që më 1997. Për të shënuar këtë ngjarje Biblioteka Kombëtare, në bashkëpunim me Teatrin e Operas dhe Baletit, organizoi më 4 tetor 2003 një takim me shkrimtarë, studiues, artistë etj, të ciline hapi Dr. Aure! Plasari, drejtor i këtij institucioni. Ai uroi përzemërsisht shkrimtarin për suksesin. Pastaj e morën fjalën shkrimtarë dhe artistë të njohur si Zija Çela, Diana Çuli, Edmond Tupja, Li mos Dizdari, Zhani Ciko etj„ të cilët, pasi përgëzuan shkrimtarin për çmimin e lartë, dhanë vlerësime për veprën e tij letrare apo treguan episode interesante dhe ngjarje të përjetuara bashkarish! në mjediset letrare të viteve të shkuara apo të sotme. Tepër modest, Kongo li tregoi emocionet e mëdha që përjetoi kur si fitues i trofeut u shqiptua emri i i tij. Ai foli pastaj për procedilrat e ndjekura në konkurs për kualifikimin e veprave të paraqitura, vlerësimin që iu bë veprës së tij si dhe për takimet tepër miqësore me shkrimtarë të ndryshëm ballkanikë. Ndërsa shkrimtari dhe botuesi Virgjil Muçi, anëtar i jurisë së këtij konkursi, foli për ballafaqimin e suksesshëm të romanit të Kongolit me mendimin e jurisë, shkëputjen prej konkurentëvetë tjerë dhe shpalljen e tij fitues. Me këtë rast në mjedisin ku u zhvillua ky takim ishte organizuar një ekspozitë me libra të autorit Fatos Kongoli të botuara në Shqipëri dhe vende të tjera të Europës.
11 VEPRIMTARI NDËRKOMBËTARE
• PesëshekujVenedik-Arbëri 166
• Konferenca"Trashëgimiakulturore" 167
• Takim mbi arsimimin dhe 168 kualifikimin profesional
• Zhvillimi i bibliotekave publike 169 në një kontekst europiano-jugor
• Konferencë mbareuropiane për 170 zhvillimin e bibliotekave publike
rm VEPRIMTARI NDERKOMBËTARE
Pesë shekuj Venedik-Arbëri
blioteka Kombëtare, në bashkëpunim me Servet Pëllumbi, Kryetar. i Kuvendit të Bnstitutin Italian të Kulturës në Tiranë, Shqipërisë; Arta Dade, Ministre e Kulturës, organizoi më 23-24 mars 2003 simpoziumin Rinisë dhe Sporteve dhe Roberta Alberotanza, ndërkombëtar me temë "Pesë shekuj Venedik• zv/drejtore e Institutit Italian të Kulturës. Arbëri". Simpoziumi ishte ndarë në tri seanca, të cilat Kjo veprimtarie rëndësishme është në vijim u moderuan përkatësisht nga Dr. Moikom të përpjekjeve të suksesshme të këtij Zeqo, drejtor i Muzeut Historik Kombëtar; institucioni për t'u përfshirë gjithnjë e më me Prof. Dr. Ana Lalaj, drejtore e Institutit të seriozitet në punën shkencore për evidentimin Historisë dhe Dr. Lucia Nadin, studiuese nga e vlerave të traditës sonë në të gjitha fushate Italia. Jo thjesht për saktësi të kronikës, por dijes albanologjike. edhe për të evidentuar rëndësinë e kumtesave Simpoziumin e hapi Dr.Aure!Plasari,drejtor të trajtuara, po i radhisim titujt e tyre këtu më iBibliotekës Kombëtare. Pastaj përshëndetën poshtë:
•Probleme të marrëdhënieve të Republikës së Venedikut me komunat (Prof. Dr. Luan Malltezi) •Veprimtaria tregtare e patricëve venedikas në Arbëri në shek. XV (Dr. Oliver Jens Schmitt) •Qytetarë të Drishtit në marrëdhënie me Venedikun (Prof. Dr. Willy Kamsi) •Udhëtarë venedikas në Levani: hollësi mbi Arbërinë (Dr. Lucia Nadin) •Katasti venedikas si burim për ndërtimet e kohës (Prof. Dr. Aleksandër Meksi) •Përsaktësime për "vdekjen" e Skënderbeut (Dr. Aure! Plasari) •Statutet e Shkodrës (Sherif Delvina) •Valentini dhe Venediku (Dr. Moikom Zeqo) , •Sugjerime hartografike venedikase (Dr. Piero Falchetta)
Kumtesat ngjallën mjaft interes, gjë kjo që në jetën sociale dhe ekonomike të vendit. u pasqyrua sidomos në diskutimet dhe debatet Me mjaft interes ishte edhe ekspozita e e shumta që i pasuan. Përgj.ithësisht u theksua posaçme me harta, antikuarë etj. që fakti se marrëdhëniet e qyteteve dhe trojeve pasqyronin problematikën që u trajtua në arbërore me Venedikun ishin dëshmie qartë e simpozium. zhvillimit europian të Shqipërisë në periudhën Me miqtë e huaj të ftuar në këtë veprimtari para pushtimit pesëshekullor osman dhe se u organizua një ekskursion në disa nga ish• ndërprerja e këtij zhvillimi solli pasoja të rënda zotërimet venedikase në veri të Shqipërisë.
11 VEPRIMTARI NDËRKOMBËTARE
Konferenca «Trashëgimia kulturore»
ga data 19-20 nëntor 2003 u organizua në Ankara (Turqi) konferenca Nndërkombëtare «Bibliotekat Kombëtare dhe trashëgimia kulturore», ku morën pjesë personalitete të Ministrisë së Kulturës së Turqisë, drejtues të bibliotekave kombëtare nga Shqipëria, Serbia dhe Mali i Zi, Bosnje Hercegovina, Bullgaria, Maqedonia, Turqia, përfaqësues të bibliotekave të Turqisë, përfaqësues të medias turke etj. Takimi u hap nga drejtori i Bibliotekës Kombëtare të Turqisë z. Tuncel Acar dhe u përshëndet nga ministri i Kulturës së Turqisë. Në emër të Drejtorëve të Bibliotekave Kombëtare të Vendeve të Europës Juglindore, përshëndeti znj. Boriana Hristova. Shqipëria u përfaqësua me temën« Trashëgimia kulturore dhe Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë". Gjatë ditëve që u zhvillua konferenca u organizua edhe takimi i dytë i Drejtorëve të Bibliotekave Kombëtare të Vendeve të Europës Juglindore, ku u nënvizua domosdoshmëria e ngritjes së një website-i të përbashkët të bibliotekave kombëtare të vendeve të Europës Juglindore dhe e botimit të «Bibliografisë së vendeve të Ballkanit» për të gjitha vendet anëtare. Gjatë Takimit të Drejtorëve të Bibliotekave Kombëtare të Vendeve të Europës Juglindoreu shkëmbyen mendime për zhvillimin e politikave të huazimit ndërbibliotekar, shkëmbimin e vizitave mes bibliotekarëve, hartimin e projekteve të përbashkëta kërkimore për ruajtjen dhe evidentimin e trashëgimise kulturore të rajonit etj. U përurua edhe ekspozita «Trashëgimia kulturore kombëtare», ku u paraqitën dorëshkrime dhe vlera të rralla nga fondet e bibliotekës kombëtare të Turqisë.
111 VEPRIMTARI NDËRKOMBËTARE
Takim mbi arsimimin dhe kualifikimin profesional
y University i Londrës organizoi më ç'përmbajnë curriculum-et e formimit C3-14 nëntor 2003 një takim ku u dhe kualifikimit të tyre? trajtuan probleme të arsimimit në • Ç'duhet përfshirë në arsimin e shkencën e bibliotekave dhe informacionit përgjithshëm shkollor dhe ç'duhet si dhe të zhvillimit profesional. Në të përfshirë në arsimin zyrtar të vërtetë takimi u shndërrua në një forum bibliotekave dhe informacionit në këtë diskutimi për të ardhmen e kësaj fushe në drejtim? A mund të hartohet një pro• kontekstin e rritjes së shoqërive të hapura. gram model ndërkombëtar? Synimi ishte që të përcaktohej një curricu• lum bindës në këtë lëmë që t'u referohet Pjesëmarrësit në takim ishin edhe asaj çka është mësuar në nivelet e përfaqësues të qendrave të trajnimit tjera të arsimimit. bibliotekar dhe specialistë që janë Tematikat e trajtuara përfshinin përfshirë në hartimin e programeve në probleme të tilla të rëndësishme si: këtë lëmë. Ndërsa referuesit ishin • Ç'duhet të dinë njerëzit që të zgjedhur sipas specializimit të tyre në temat orientohen me sukses në shoqërinë e e mësipërme në plan kombëtar dhe informacionit dhe ç'është njohja dhe ndërkombëtar. përvetësimi i informacionit? Në referatet e mbajtura trajtoheshin • Shkenca e bibliotekave dhe e çështje të tilla si informacioni në shoqëri: informacionit si profesion: ç'duhet të koncepte dhe shembuj - si kontribuon bëjnë specialistët e kësaj fushe, cili informacioni në shoqërinë e hapur dhe është roli i tyre në nxitjen e sigurimi i shërbimeve të bibliotekave shfrytëzimit të informacionit? publike në fushën e informacionit të • Ç'duhet të dinë këta specialistë dhe biznesit, artit, kulturës etj. VEPRIMTARI NDËRKOMBËTARE Zhvillimi i bibliotekave publike në një kontekst europiano-jugor
..24-25 qershor 2003 u organizua teoriko-praktik duke iu referuar sidomos Mnë Tiranë seminari ndërkombëtar site-it të British Library www.bl.uk. "Zhvillimi i bibliotekave publike në një Referati tjetër i saj titullohej "Shërbimet e konteksteuropiano-jugor". reja bibliotekare për fëmijë dhe të rinj: Në referatin po me këtë titull të mbajtur rezultatet e projekteve europiane CHILIAS nga Ioannis Trohopoulos, drejtor· i and VERITY", projekte europiane për bibliotekës publike të Verias (Greqi), u fëmijë dhe të rinj, objektivi i të cilëve ka trajtuan çështje që lidhen me pozicionin e qenë ngritja e formave të reja të bibliotekavenë shekullin e 21-të. Referuesi shërbimeve bibliotekare virtuale. "' theksoi se misioni i tyre në kushtet e sotme Ngjallën interes edhe referatet e bazohet në evolucionin social, vlerën mbajtura nga punonjësit e Bibliotekës publiketë tyre, veçanësitë dhe interpretimin Kombëtare. Farfuri Xhaja në referatin lokal të programeve kombëtare. Referati "Prirje në zhvillimin e bibliotekave publike që z. Ioannis Trohopoulos mbajti ditën e shqiptare" trajtoi zhvillimet dhe dytë të seminarit titullohej "Bibliotekat problematikat e shumta që karakterizojnë publike sipas shikimit të përdoruesit" dhe sot veprimtarinëe bibliotekavetona publike trajtonte kryesisht shërbimet e reja në përpjekjet e tyre për integrim në rrjedhat bibliotekare (konkretisht akcesin e europiane. "Ndihmesa e shoqatave të • bashkësisë në Internet dhe trajnimin e bibliotekave në zhvillimin e bibliotekave" përdoruesvepër përvetësiminejeknologjisë ishte titulli i referatit të Tefta Buzos, e cila informatike). Referuesi theksoi se u përqendrua në veprimtarinë e shoqatës bibliotekat nuk mund të injorojnëpresionin shqiptare të bibliotekave. Ndërsa në socialdhe teknologjik që ushtrohet mbi to. paraqitjen "Përfshirja e bibliotekavepublike Me interes u ndoqën edhe dy referatetet të Ballkanit në projektet dhe nismat e Aleksandra Papazoglou, përgjegjëse e europiane: PULMAN_XT", mbajtur nga bibliotekëssëFondacionit Greko-Amerikan Ramazan Vozga, pasqyrohej përfitimi që të Arsimit në Athinë. Në referatin e parë kanë patur bibliotekat e rajonit tonë, "Ngritja e shërbimeve web: paraqitje e përfshirë edhe ato të Shqipërisë, nga website-ve të bibliotekave publike model përfshirja në nisma të tilla europiane të në botë" ajo trajtoi çështje me karakter rëndësishme. VEPRIMTARI NDËRKOMBËTARE Konferencë mbareuropiane për zhvillimin e bibliotekave publike
~s 2003
ë përfundim të projektit mbareuropian të cilat të shfrytëzojnë dhe të zhvillojnë N PULMAN, i cili përfshiu shtetet aftësitë dhe infrastrukturën e gjithë rrjetit fizik anëtare të BE-së, shtetet kandidate dhe europian të bibliotekave publike, arkivave dhe vendet fqinje duke synuar zhvillimin e muzeve me qëllim që të realizojnë potencialin mëtejshëm të rrjetit europian të bibliotekave e tyre social, kulturor dhe ekonomik. publike në kushtet e shoqërisë së Autoritetet eprore duhet gjithashtu të informacionit, më 13-14mars2003 u organi• përcaktojnë prioritetet kombëtare dhe lokale zua në Oeiras të Portugalisë konferenca të financimit në mbështetje të veprimtarive politike përkatëse. Në të morën pjesë kryesore të tilla, si: sigurimi i akcesit në ministra, politikanë të nivelit të lartë, ligjvënës, burimet elektronike dhe në Internet, vendimmarrës të tjerë dhe specialistë nga digjitalizimi, pilotimi i shërbimeve të reja, 36 vende europiane. Mori pjesë edhe një sigurimi i infrastrukturës së përshtatshme delegacion i vendit tonë i kryesuar nga znj. teknike etj. Rëndësi iu kushtua krijimit të Arta Dade, ministre e Kulturës, Rinisë dhe agjenci ve ndërsektoriale dhe bashkëveprimit Sporteve. ndërministror për bashkërendimin e bërjes Konferenca theksoi se kërkohet financim së politikave brenda sektorit të trashëgimisë dhe mbështetje e mjaftueshme në nivel kulturore (biblioteka publike, muze dhe kombëtar dhe lokal për rritjen e rolit të arkiva). Gjithashtu u nënvizua rëndësia e bibliotekave publike, në partneritet me krijimit të partneriteteve efektive midis arkivat dhe muzetë, për përshpejtimin e sektorit të trashëgimisë kulturore lokale dhe zhvillimit të tyre si qendra të akcesit në sektorëve të tjerë të rëndësishëm ekonomikë burimet digjitale. U theksua se për t'ia arritur dhe socialë (p.sh. arsimi, punësimi, turizmi, kësaj duhet që bibliotekat të ofrojnë shërbime organizatat komunitare etj.) që do të të reja cilësore, duke përdorur teknologjitë ndihmojnë për riorganizimin e shërbimeve digjitale. Gjithashtu ato duhet të synojnë një lokale si edhe koston efektive dhe menaxhi• përmirësim konkret të përdorimit të min. shërbimeve të bibliotekave publike nga ana Për të nxitur përhapjen e përvojës së e qytetarëve, veçanërisht të atyre që janë të përparuar, u trajtua me përparësi edhe rrezikuar nga përjashtimi social ose digjital. mbështetja që i duhet dhënë ngritjes së Konferenca u bëri thirrje hartuesve të qendrave model, si pika nisëse për politikave dhe specialistëve në nivel implementimin më të gjerë të shërbimeve kombëtar dhe lokal që të hartojnë strategji, rinovuese. 11 LEXIME TË REKOMANDUARA
Lexime të rekomanduara
An11s, Wil/iam Digital libraries [Bibliotekat digjitale }I William Arms. - Cam• bridge: MIT Press, 2001. 287 f; 23 cm. -(Digital libraries and electronic publishing} Bibliogr. - Indeks. ISBN 0-262-01880-8 P 529142C
Biblioteka digjitale-një libër sa informativ, po botuesve. Nisur nga përvoja e tij në bibliotekat aq edhe shkencor, që u shërben si bibliotekarëve universitare amerikane dhe në Bibliotekën e profesionistë, teknicienëve të kompiuterave. Kongresit, autori synon të japë një vështrim inte• programuesve, po ashtu edhe lexuesve dhe gral mbi funksionimin e bibliotekës digjitale. "Unë 111 LEXIME TË REKOMANDUARA jam përpjekur, -thotë autori në hyrje,-të shmang Në kapitullin edytë "Internetidhe WorldWide spekullimet dhe të përqëndrohern në veprimtaritë, Web-i". vihet theksi në anën teknologjike të kërkimet dhe tendencat bashkëkohore". funksionimit të Internetit, bazat e të cilit duhet të Nëse aspekti digjital është zemra e këtij libri. ai njihen edhe nga përdoruesit e bibliotekës digjitale. nuk mund të kuptohet i veçuar nga aspektet e tjera Autori flet për bashkësitë e Internetit, për botimet të funksionimit të bibliotekës, si: kërkimet shken• shkencore në Internet dhe Internetin si metodë core, aplikimet, marrëdhëniet e bibliotekës me komunikimi me efikasitet të lartë. lexuesit, botuesit, kuadri ligjoretj. Informacioni dhe Në kapitullin etretë"Bibliotekatdhe botuesit" shfrytëzimi i tij publik, si objektivi kryesor i çdo dhe në kapitullin e katërt "Risitë dhe kërkimet", biblioteke publike ose jopublike, i lidh këto instanca theksohet se bibliotekat edhe si institucione në një tërësi sistemore. Si lexuesit ashtu edhe konservuese kanë një traditë mjaft të mirë në studiuesit janë të mendimit që Interneti krijon përshtatjen me teknologjitë e reja (mikrofilmi, mundësi për larmi informative, krejt të pakufizuar. shërbimi i informacionit online, CD-ROM-et etj.) "Shembull i kësaj-thotë autori, - është edhe puna Ndonëse shumë biblioteka në Amerikë kanë ime e botuar online, me qëllim që çdo lexues dhe katalogët e tyre online. shtrohet detyra e studiues të ketë akces në të". konvertimit të katalogëve të vjetër në formatin Nga pikëpamja strukturore punimi ndahet në MARC. Çështje të tjera të trajtuara në këtë kapitull katërmbëdhjetë kapituj me një sërë nënkapitujsh janë rrjeti i katalogut online, protokolli Z.39.50 dhe nënçështjesh ndërmjetëse. Synimi informativo dhe kërkimi i informacionit, abstraktet dhe -didaktik realizohet jo vetëm me çështjet e indekset, informacioni përshkrues, revistat argumentuara në mënyrë teorike, por edhe me shkencore në bibliotekat digjitale, gazetat shembuj konkretë të përvojave dhe realizimit të elektronike etj. projekteve të ndryshme të bibliotekave amerikane. Në kapitullin e pestë "Njerëzit, organizimet Kështu, autori shpreh bindjen se një biblioteke dhe ndryshimet" vihet në dukje se biblioteka tërësisht digjitale nuk do t'i nevojitej qoftë edhe digjitale formon raporte të tjera midis njerëzve. një letër, por vetëm një teknologjie mirë informa• Autori thekson se këto biblioteka sot duhet të tive. që do të vendosë raporte funksionale midis shihen si një vend leximi rikrijues. Bibliotekat bibliotekës dhe përdoruesve të saj. zhvillohen në një botë ku çështjet e përdoruesve Në kapitullin eparë "Biblioteka, teknologjia dhe ato teknologjike janë të lidhura me problemet dhe njerëzit", autori ve në dukje se informatizimi i ekonomike dhe me kuadrin ligjor. Web-et kanë një bibliotekës është një moment shumë i rëndësishëm pasuri të madhe materialesh dhe shfrytëzohen nga në historinë e bibliotekonomisë dhe në atë të përdoruesit pa pagesë. Nga ana tjetër bibliotekat botimeve, pasi për herë të parë mundësohet dhe botimet janë biznese të mëdha. shërbimi i koleksioneve ruajtur në formate digjitale. Marrëdhëniet e kuadrit ligjor me informacionin Autori përqëndrohet në çështjet e akcesit në online, lidhjet e tyre me çështjet ekonomike, me bibliotekën digjitale, të mundësive teknike të ligjin e të drejtës së autorit, zbatimi i teknologjive formateve të reja të informacionit, të kostos së të reja në këtë drejtim janë disa nga problemet e bibliotekës digjitale, ndërtimit të rrjeteve informa• kapitullit "Çështje ekonomike dhe ligjore". tive. Nga pikëpamja teknike akcesi në informacion Zhvillimi i bibliotekës digjitale varet nga njerëzit duhet të jetë i mirëmenaxhuar dhe i sigurtë. Në që i kanë krijuar ato, krijuesit e informacionit, kapitullin e menaxhimit të akcesit bëhet fjalë për përdoruesit, botuesit, bibliotekarët etj., kështu që metoda të kontrollit të akcesit për materialet e ato nuk mund të përparojnë më shpejt se njerëzit bibliotekave digjitale, teknikat dhe elementet e dhe organizatat e ndryshme që i programojnë dhe sigurisë të rrjeteve kompiuterike, marrëdhëniet që merren me to. Marrëdhëniet mes këtyre grupeve kanë këto me përdoruesit si edhe për politikat e pësojnë ndryshime të vazhdueshme. Në bibliotekën menaxhimit të informacionit, d.m.th. kush lejohet digjitale lexuesi e merr informacionin drejtpërdrejt, të përdorë dhe çfarë materiali të përdorë. Rreth pa qënë nevoja të shkojë në ndërtesën e bibliotekës politikës së akcesit, shpesh flitet për: a) akces të ose pa patur nevojën enjë ndërmjetësi profesionist. lirë të materialeve, ku kushdo mund të lexojë 11 LEXIME TË REKOMANDUARA
materialin; b) akces të pjesshëm siç ndodh me një ndryshme. të cilët duhet të kapen, të ruhen, të botim shkencor, ku i gjithë materiali lexohet manipulohen dhe të gjenden. Bibliotekat digjitale kundrejt taksës së regjistrimit, ndërsa të tjerë kanë përfshijnë gjithçka që mund të paraqitet në format akces vetëm në ekstraktin e materialit; c) akces digjital. Mjedisi digjital lejon tipe të reja të objekteve hierarkik (për shembull kur një organizatë bibliotekare si softe, regjistrime video, regjistrime qeveritare e klasifikon materialin si" sekret"dhe zanore, filma dhe mënyra të reja të strukturimit të vendos kushte të rrepta për shfrytëzuesit e tij). materialit. Metodat e menaxhimit të këtij Nëkapitullin e gjashtë "Ndërfaqet epërdoruesit kompleksiteti përfshijnë disa kategori: identifikimin dhe përdorimi" autori përqendrohet në çështjet e objekteve digjitale, tipet e të dhënave teknike dhe programuese të informacionit. (ç'përfaqësojnë të dhënat) dhe strukturimin e të dizenjimin e faqes, konceptimin e saj si art dhe dhënave (raportin midis objektit digjital dhe pjesëve shkencë, dizenjimin funksional të faqes së përbërëse të tij). Të gjitha së bashku krijojnë një përdoruesit dhe marrëdhëniet e saj me programuesin model objekti që i lejon sistemit kompiuterik të dhe përdoruesin, dy instanca nga varet suksesi i ruajë dhe të sigurojë akces në një informacion kësaj faqeje. Vend i veçantë i kushtohet protokollit kompleks. Ky subjekt trajtohet në kapitullin Xll Z39.50, si standard kryesor në kërkimin dhe gjetjen të librit. Në lidhje me strukturën e metadatave dhe e informacionit. Autori pohon se vitet e fundit modelet e objektit, autori thekson se objektet cilësia e faqeve të përdoruesit është përmirësuar digjitale janë lehtësisht të ndryshueshëm dhe ruhen mjaft,gjë që çon në nitjen e efikasitetit të bibliotekës në disa forma digjitale alternative. digjitale. Një çështje më vete për materialet digjitale Një nga problemet aktuale të bibliotekës digjitale përbën arkivimi. vështirësia e krijimit të arkivave mbetet konvertimi i materialeve tekstore në digjitale. digjitale. ruajtja, riprodhimi, mbrojtja e përmbajtjes Ky problem lidhet me një sërë çështjesh të tjera nga tjetërsimet. Theksohet se mënyra më emirë që teknike dhe gjuhësore, si: llojet e konvertimit bibliotekat digjitale të bëjnë arkivimin është (skanimi etj.), transliterimi, kodet unike, strukturat• përzgjedhja. Jo çdo gjë duhet të arkivohet: shumica e paraqitjes së dokumentit. formatet e dokumenteve e materialeve kanë jetë të shkurtër. të lëvizshme etj., që gjejnë vend në kapitujt „Teksti" Kapitulli i fundit "Bibliotekat digjitale dhe dhe "Kërkimi i informacionit dhe të dhënat botimet elektronike sot" ravijëzon prirjet e fundit përshkruese". Këtu trajtohen aspekte të tjera të të bibliotekave, versionet online të periodikëve, rëndësishme, si: kriteret e formimit të të dhënave marrëdhëniet tregtare. që janë pranuar gjerësisht përshkruese. katalogët. indekset dhe informacionet dhe përbëjnë progres në këtë fushë. Të gjitha këto e tjera që përdoren për përshkrim në bibliotekën zhvillime janë pasuar me rishikimin e ligjit të së digjitale. Katalogët shërbejnë për shumë funksione drejtës së autorit. "Informacioni online ka sjellë dhejo vetëm për kërkim informacioni. Autori hedh rritjen e numrit të përdoruesve.vthotë autori-, pra idenë se roli i formatit MARC është objekt sot lexohet më shumë". diskutimi në bibliotekat digjitale. Kjo për faktin se sa u përgjigjen metodat tradicionale të katalogimit Suksesi për të ardhmen në këtë fushë formateve të reja. tipeve të reja të mediave digjitale përcaktohet nga dy faktorë: etj. Në vijim analizohen teknikat e kërkimit të infonmacionit. I. mirëmenaxhimi i koleksioneve në Internet; Informacioni gjendet i shpërndarë përmes 2. modelet e biznesit. sistemeve të ndryshme kompiuterike. bibliotekat digjitale menaxhohen në mënyra të ndryshme, Çështje të tjera që përcaktojnë të ardhmen e ndërkohë që përdoruesit kërkojnë akces në burime bibliotekës digjitale janë risitë në inxhinierinë të ndryshme infonmacioni. Pikërisht zgjidhjen e këtij informatike dhe kërkimet shkencore të problemi analizon kapitulli XI "Standardet dhe bibliotekonomisë. Në shënimin mbyllës, autori mjetet që mundësojnë gjetjen e informacionit, pohon se shembulli më i mirë i bibliotekës digjitale pavarësisht nga larmia e sistemeve kompiuterike". është Interneti. Informacioni vjen në forma dhe formate të Teuta Sula LEXIME TË REKOMANDUARA
Eftective Library and lnformation Centre Management
Bryson, Jo Effective library and information cen/re management [Menaxhimi efektiv ibibliotekës dhe iqendrës së informacionit] I Jo Bryson. - 2"" ed.- Burlington : Ashgate. 1999. XIX. 428f; 24 cm. Bibliogr. - Indeks ISBN 0-566-07691-8 ?5201358
Libri është ribotim i autores.e cila e ka ndërtuar përgjegjësive për menaxhimin e regjistrimeve, të veprën mbi bazën e ideve të pasura të akumuluara arkivit, të sistemeve të informacionit, kompiute• për më se 25 vjet punë në fushën e informacionit rizimit dhe telekomunikimit. në sektorët publik edhe privat dhe në institucionet Duhet theksuar se epërsia konkuruese nuk akademike. Ajo aktualisht është lektore në fushën është një nocion që kufizohet vetëm në e menaxhimit të bibliotekave dhe të qendrave të institucionet e sektorit privat dhe fitimprurës, por informacionit. I hartuar në bazë të kësaj përvoje, lidhet edhe me përdorimin efektiv të burimeve ai bart kyçin për zgjidhjen e labirinthit të dhe aftësive dhe shërbimeve të informacionit për problemeve të përditshme, duke shërbyer si të plotësuar kërkesat e përdoruesve. Libri udhërrëfyes për punonjësit e shërbimit të përqëndroher pikërisht në çështjet strategjike të informacionit në institucionet bibliotekare të vogla menaxhimit me të cilat ndeshen sot punonjësit e e të mesme. Teksti përqendrohet në administrimin informacionit. Roli dhe veprimtaria e menaxherëve e shërbimit të informacionit në mjedise dinamike, të shërbimit të informacionit dhe faktorët që ku informacioni është bazë për të siguruar një ndikojnë tek ata shpesh janë të ndërlidhur, ndaj pozicion konkurues të institucionit, përmes përdoret program menaxhimi i integruar. plotësi mit të kërkesave të përdoruesve, rritjes së Strategji të shumta menaxhimi mund të prodhimit dhe të burimeve financiare. Në të ndërmerren si në nivel individual ashtu edhe në pasqyrohen prirjet bashkëkohore të menaxhimit, plan institucional. Veprimtaritë ndërvepruese për duke sjellë së bashku disiplinat e bibliotekonomisë, menaxhimin e ndryshimeve dhe konflikteve, të menaxhimit të regjistrimeve dhe arkivave, motivimin, stresin, zhvillimin personal dhe sistemeve të informacionit, automatizimit dhe trajnimin kërkojnë strategji menaxhimi. telekomunikimit, drejt nxitjes së metodave të Kudo në libër gjejmë konceptin e institucionit integruara. Tradicionalisht këto disiplina kanë mëmë. Ai përcakton tërësinë e mjedisit në të cilin operuar dhe janë menaxhuar si punë e njësuar, operon shërbimi informues. Ky koncept mund të bazuar në formatin e informacionit, ndërsa sot ka jetë organ i pushtetit vendor, departament fituar përparësi menaxhimi i përmbajtjes së qeveritar, institucion i sektorit privat, qendër informacionit (burimi i informacionit) dhe jo forma kërkimesh ose institucion akademik. e tij. Gjithashtu përcaktohet roli i bibliotekarit Çdo kapitull është shkruar në mënyrë që të përgjegjës s'i menaxher i shërbimeve të paraqesë drejtimet moderne të menaxhimit në informacionit. Roli i tij rritet me shtimin e mjedise dinamike dhe të ndryshueshme. Çështjet 11 LEXIME TË REKOMANDUARA e trajtuara shoqërohen me shembuj të shërbimeve dhe teknologjitë mbështetëse të tij janë gjaku i të informacionit. Shembujt janë zgjedhur të jetës dhe arteriet enjë institucioni. zbatueshëm dhe për t'u ardhur në ndihmë si punonjësve të kualifikuar rishtaz dhe që punojnë Që shërbimi i informacionit të jetë në nivel në institucione të vogla dhe të mesme, ashtu edhe drejtues në atë shkallë që të mbajë institucionin atyre me shumë pak ose aspak trajnim menaxhimi. mëmë në nivel konkurues, menaxherët e shërbimeve Çdo temë i kushtohet menaxhimit të të informacionit duhet: shërbimeve për të plotësuar nevojat e biznesit të institucionit mëmë, nevojat për informacion të të kuptojnë rolin e tyre si menaxherë; përdoruesve dhe kërkesa të tjera lidhur me të njohin mjedisin e brendshëm dhe të informacionin. P.sh. institucioni mëmë i një jashtëm në të cilin veprojnë dhe të kuptojnë biblioteke publike zakonisht është autoriteti ven• ndikimet strategjike; dor. Biblioteka publike mbështet nevojat e biznesit të menaxhojnë këtë mjedis me produktivitet të këtij autoriteti nëpërmjet shërbimeve të nëpërmjet një planifikimi të integruar të informacionit. shërbimeve edukuese dhe argëtuese burimeve njerëzore, të burimeve të për bashkësinë. Përdoruesit janë persona me informacionit dhe burimeve teknologjike e moshë, interesa dhe mënyrë jetese të ndryshme. financiare; Biblioteka ofron gjithashtu shërbime informacioni të krijojnë mjedis të përbashkët që nxit për specialistët dhe anëtarët e zgjedhur vendorë krijimtarinë dhe vlerëson specialistin; dhe merr përgjegjësi për menaxhimin e të realizojnë punët nëpërmjet aftësive regjistrimeve dhe të arkivit të pushtetit vendor. bashkëvepruese të njerëzve; Në kontrast me këtë. një shërbim informacioni në të menaxhojnë burimet e informacionit në një institucion të vogël mund të fokusohet në një mjedis të përbashkët; plotësimin e nevojave kërkimore të punonjëve të të vlerësojnë rrezikun dhe të menaxhojnë institucionit si përdoruesit kryesorë. Objektivi krahas tij; kryesor në këtë rast është menaxhimi i sistemeve të kryejnë shërbime për të plotësuar kërkesat dhe shërbimeve të informacionit në ndihmë të e përdoruesve. punonjësve për të mbështetur aftësitë konkuruese të institucionit. Libri është një manual i vlefshëm i menaxhimit Për të kuptuar vlerën e shërbimeve të si për punonjësit e shërbimeve të informacionit, informacionit në një institucion, mund të bëhet ashtu edhe për studentët e bibliotekonornisë. një analogji midis tyre dhe zemrës. Informacioni Shpresa Hudhri
111 LEXIME TË REKOMANDUARA
managing informatian Clayton.Peter resources in libraries Managing information resources i11libraries: collection manage• ment i11theoryandpractice[Menaxhimiiburimevetëinformacionitnë biblioteka:menaxhimi i koleksioneve në teori dhe praktikë] /Peter Clayton, G. E. Gorman.- London: LibraryAssociation Publishing, 2001. XVI, 272/: 24 cm. Bibliogr.- Indeks. ISBN 1-85604-297-9 P5!9/12B
Epoka elektronike, e cila po transformon jo mësipërme. duke u përqendruar në atë çka është e vetëm bibliotekat por edhe institucionet ku ato re apo e ndryshme në krahasim me përvojën shërbejnë, e bën më kompleks rolin e tradicionale të menaxhimit të koleksioneve. Botimi profesionistëve të informacionit. Ata kanë nevojë përbëhet nga dhjetë kapituj. Në kapitullin e parë për më shumë njohuri dhe aftësi. Në këtë situatë të vihet në dukje roli i bibliotekave lidhur me burimet re menaxhimi i burimeve të informacionit në digjitale dhe raporti që duhet vendosur me burimet biblioteka është në rritje. "Zhvillimi i e shtypura tradicionale. Argumentohet se roli koleksioneve" është një term me kuptim të gjerë. tradicional i bibliotekarëve si udhërrëfyes drejt Ai përfshin hartimin e një plani të përgjithshëm burimeve të informacionit nuk ka ndryshuar edhe për krijimin e koleksionit të bibliotekës që të në kushtet c informacionit elektronik. Bibliotekar plotësojë nevojat e përdoruesve të saj. Shprehja ekzistojnë për të plotësuar nevojat e përdoruesve. "koleksion biblioteke" sot nënkupton burimet Për të realizuar këtë bibliotekarët duhet të fizike të informacionit të kombinuar me akcesin në identifikojnë përdoruesit dhe të vlerësojnë kërkesat burimet elektronike të zgjedhura dhe të organizuara e ndryshme të tyre. Menaxhimi i koleksioneve është të informacionit. Menaxhimi i koleksioneve është i lidhur ngushtë jo vetëm me katalogimin, por edhe menaxhimi sistematik i planifikimit, krijimit, me qarkullimin dhe me funksione të organizimit siç vlerësimit dhe përdorimit të koleksioneve është planifikimi i buxhetit. bibliotekare në një periudhë të gjatë kohe, për të Në kapitujtedytëdhe tëtretëtrajtohen politikat plotësuar qëllimin dhe objektivat e institucionit. lidhur me menaxhimin dhe zhvillimin e Ai përfshin: koleksioneve. Së pari shpjegohet dallimi midis shprehjeve menaxhim ikoleksionevedhe zhvillim zhvillimin e koleksioneve; ikoleksioneve dhe vijohet më tej me formulimin e zgjedhjen; politikave, përparësitë dhe të metat e hartimit të pas urimin; një politike të shkruar. sigurimin e akcesit; Kooperimi në zhvillimin e koleksioneve, i mirëmbajtjen; trajtuar në kapitullin e katërt, është një praktikë vlerësimin; që mundëson përdorimin e përbashkët të burimeve ruajtjen; të informacionit. Teknologjia e sotme krijon mundësi spastrimin. për të zgjeruar shumë më tepër këtë bashkëpunim. Por duhen kapërcyer disa pengesa, si: vonesat në Libri trajton menaxhimin e kolesioneve në shpërndarjen e dokumenteve kur ato nuk janë në epokën digjitale. Ai prek të gjitha çështjet e formë elektronike, konkurenca midis institucioneve, rm LEXIME TË REKOMANDUARA ndryshimet në përparësitë institucionale etj. përbën problem për bibliotekat, kurse sigurimi i Bashkëpunimi në zhvillimin e koleksioneve kërkon mediave elektronike është një përvojë ere. përgjegjësi të përbashkët për pasurimin, zhvillimin Kufizimet e buxhetit për zhvillimin e dhe mirëmbajtjen e koleksioneve. Nga përvoja koleksioneve e bëjnë gjithnjë e më të rëndësishëm duket qartë se konsorciumet e bibliotekave janë vlerësimin e koleksioneve. Kapitulliinëntë paraqet rruga më emirë për rritjen e bashkëpunimit të tyre dy tipet e vlerësimittë koleksioneve:përdoruesit• në të gjitha fushat, përfshirë edhe menaxhimin e duke u përqendruar në kërkesat e përdoruesve për burimeve të informacionit. koleksionin e bibliotekës dhe koleksionin- duke u Kapitujtepestë dhe tëgjashtë kanë të bëjnë me ndalur në vetë përbërjen e tij. Në epokën digjitale zgjedhjen e burimeve të informacionit. Trajtohen: merr më shumë rëndësi vlerësimi i koleksioneve i raporti midis blerjes së materialeve që kërkojnë parë në raport me nevojat e përdoruesve. Vlerësimi përdoruesit dhe atyre që personeli i bibliotekës i koleksioneve bazohet kryesisht në përdorimin e mendon se biblioteka duhet t'i ketë, raporti midis tyre. Pesëelementetkyçtëkrijimittënjëkoleksioni, censurës dhe lirisë intelektuale, zgjedhja në raport që u përgjigjet sa më mirë nevojave të përdoruesve me mjedisin-nëse bibliotekat janë publike, janë: madhësia, shfrytëzimi, akcesi, mosha dhe akademike, shkollore ose speciale. Analizohen gjendjafizike. mjetet e zgjedhjes për identifikimin dhe vlerësimin Kapitulli i dhjetë ndalet në komponentet e njësive. të cilat ndahen në tre grupe: bibliografi, përfundimtare të menaxhimit efektiv të recensione dhe materiale reklamuese. koleksioneve: ruajtja dhe spastrimi. Një ndër Kapitulli i shtatë, i cili trajton pasurimin, faktorët e ruajtjes sa më gjatë të materialeve janë shpjegon përse shumica e bibliotekave përdorin kushtet e mjedisit, si: kontrolli i temperaturës, i furnizuesit e bibliotekave për sigurimin e lagështisë, ndriçimit etj. Mënyra tradicionale e materialeve dhe nuk preferojnë t"i blejnë ato vetë. ruajtjes është mikrofilmimi. Teknologjiae re digjitale Ndërsa sigurimi i monografive është i thjeshtë. për realizon të njëjtën gjë dhe krijon mundësi më të periodikët nuk mund të përdoret e njëjta praktikë. mëdha përdorimi. Por kjo teknologji ka probleme Më shumë probleme ndeshen për sigurimin e të ndryshimeve të vazhdueshme të pajisjeve dhe akcesit në median elektronike. ku përfshihet dhe programeve. licensimi i tyre. Dhuratat, si burim pasurimi, mund Dëmtimet e bibliotekave janë jo të pakta, ndaj tëjenë nga rrugë të ndryshme. Pavarësisht nga kjo. përmenden disa hapa që duhet të ndërmarrin duhet të zbatohet rregulli që dhurata pranohet në bibliotekat për të paraprirë fatkeqësitë dhe për të ato raste kur bibliotekës do ti duhej ta blinte atë minimizuar ndikimin e tyre. material. Për materialet që nuk gjenden në treg Ndërsa disa materiale kërkojnë ruajtje afatgjatë, sigurimi është shumë i vështirë. Ato janë të disa të tjera duhet të hiqen nga biblioteka pasi nuk kushtueshme dhe kërkojnë shpenzim kohe. Në këtë përdoren. Janë një sërë shkaqesh që përcaktojnë kapitull zë vend të konsiderueshëm lidhja midis heqjen e materialeve për të ulur koston e ruajtjes së bibliotekës si agjenci informacioni dhe botës së koleksioneve dhe për të lehtësuar akcesin e biznesit, e cila ka gjithashtu shumë nga ky përdoruesve në materialet e dobishme. informacion. Botimi mbyllet me një bibliografi selektive dhe Zhvillimi koleksioneve është i lidhur ngushtë të adnotuar të literaturës për menaxhimin e me menaxhimin e buxhetit. planifikimin dhe koleksioneve. kontrollin e tij, çështje të cilat përbëjnë kapitullin etetëtë librit. Parapagimi për pajtimin në periodikë Farfuri Xhaja LEXIME TË REKOMANDUARA
The Elttlcs ol Ubrarlanshlp: An lntemational SUrvey
""""""Aotert w. Vaagan wiehan inltoO.lctionby Alox Byme. chaltman of IRA/FA!FE
The ethics oj librarianship: an international survey [Etika e bibliotekonomisë: vështrim ndërkombëtar] I ed by Robert W Vaagan witli the introduction by Alex Byme, chairman oj IFLA/FA!FE. - Miinchen : Saur; 2002. 344f; 21 cm. -(IFLApub!ications: 101) ISBN 3-598-21831-1
Zhvillimi i kodeve të etikës së bibliotekave dhe profesionale dhe angazhimet e tyre në ndihmë të shërbimeve të informacionit është një dukuri që rritjes së rnirëqënies së shoqërisë, duke u përpjekur daton në kohë të ndryshme. Këto kode kanë që të përgjigjen me urtësi dhe pasion, qoftë kur një karakteristika të ndryshme, që varen nga faktorët bibliotekar përpiqet të ndihmojë një adoleshent të gjeo-politikë, faktorët ekonomikë, periudhat e hutuar apo një specialist që merret me të dhënat që ndryshme historike, si edhe karakteristikat e lidhen me rrezikshmërinë e mbetjeve toksike. veçanta që çdo kulturë mbart në vetvete. Që nga krijimi i bibliotekave publike në mesin e Digjitalizimi i shërbimeve të bibliotekave është një shekullit të 19-të dhe me zgjerimin e llojeve dhe dukuri që po zhvillohet gjithnjë e më shumë, por modeleve të ndryshme të bibliotekave, bibliotekarët megjithatë hapat nukjanë aq të shpejtë në çdo vend. kanë rritur përpjekjet për të zgjeruar shërbimet e Organizimet e bibliotekave dhe shërbimeve të tyre te të gjithë anëtarët e bashkësisë. Në vartësi të informacionit në përgjithësi ndryshojnë nga shteti llojit, disa prej tyre u shërbejnë banorëve të një në shtet në bazë të koniukturave politike dhe rajoni apo një vendi, ndërsa biblioteka të tjera e ekonomike në të cilat është secili nga këto shtete. kanë të përqendruar shërbimin e tyre ndaj anëtarëve Janë këta faktorë që edhe kodet e etikës së të një organizate apo institucioni. Në të gjitha rastet bibliotekave dhe të shërbimeve të informacionit në ata kanë detyrim profesional për të punuar që të shumë vende të botës reflektojnë diversitet dhe plotësojnë të gjitha nevojat e përdoruesve sa më tradita e zhvillime të ndryshme. Por ata reflektojnë mirë që të jetë e mundur. gjithashtu edhe shqetësimet e përbashkëta të Zhvillimet e bibliotekonomisë dhe punëve të bibliotekarëve si dhe përgjigjet profesionale ndaj tjera si profesione gjatë shekullit XIX dhe atij të dimensioneve etike të tyre. Lidhje të përbashkëta XX theksuan disa karakteristika kyçe, duke profesionalizmi i-bashkojnë ata teksa përballen me -përfshirë një grup njohurish të përbashkëta, një sfidat enjë bote të trazuar. Ndër sfidat profesionale angazhim për t'i shërbyer shoqërisë dhe një themel të tyre përfshihen iniciativat për rindërtimin dhe etik konsensual. Më vonë u bë i nevojshëm zhvillimi fuqizimin e bibliotekave të vendeve të shkatërruara i një kornize etike, e cila do të ishte e përshtatshme nga konfliktet, presioni i vazhdueshëm për të për anëtarët e këtij profesioni. Filluan të censuruar Internetin në shumë shtete dhe masat e formuloheshin terma të kodeve të etikës, të cilët ndërmarra për të kufizuar akcesin në informacion kanë forcë morale ndaj anëtarëve të këtij profesioni. në disa vende. Kodineparë të etikëssëbibliotekarëveeka botuar Bibliotekarët duhet të mbështeten tek aftësitë Shoqata e Bibliotekarëve Amerikanë në vitin 11 LEXIME TË REKOMANDUARA
1938, ndërsa kodet e vendeve të tjera janë hartuar Duke justifikuar këto vlera. lëvizja e lirë e kryesisht nëfund të shekullit XX. Një kod i detyron informacioneve dhe ideve pretendohet se është e anëtarët e tij të bëjnë mirë, ose të paktën të nevojshme për ojë kulturë, një ekonomi dhe një shmangin bërjen keq, teksa praktikojnë profesionin. demokraci që është në lulëzim dhe mund të Në shërbimin e tyre bibliotekarët përballen me mbështetet nga shërbimet e bibliotekave dhe shumë çështje etike. Kërkesat kryesore etike në informacionit, të cilat përbëjnë një lidhje me çdo mënyrë tradicionale kanë përfshirë përpikmërinë, brez, duke mbartur njohuritë e së shkuarës dhe detyrimet ndaj klientit, përgjegjësitë ndaj premtimet e së ardhmes. Ato janë vlera themelore bashkësisë dhe angazhimin për ruajtje afatgjatë të të cilat sigurojnë që të gjithë individët dhe të gjitha tëdhënavee njohurive. Veç këtyre, një nga çështjet bashkësitë të jenë të afta të mbajnë dhe zhvillojnë serioze me të cilat duhet të merren sot bibliotekarët kulturat dhe gjuhët e tyre, të shprehin mendimet e dhe punonjësit e shërbimit të informacionit është tyre dhe më tej zhvillimin e tyre. Mbështetja angazhimi i tyre profesional ndaj akcesit të lirë në profesionale për këto vlera mund t'i ndihmojë informacion për të promovuar lëvizjen e lirë të studentët të përgatiten për -karrierën e tyre, informacionit dhe ideve në interesin e të gjithë prindërit të nxisin dhe të stimulojnë fëmijët e tyre, njerëzve dhe të një kulture dhe demokracie që si edhe njerëzit anembanë të komunikojnë njohuritë lulëzon. Është një angazhim që shkon në zemër të e tyre. shoqërive, të cilat kanë si synim të sigurojnë sa më Këto vlera janë pasqyruar edhe në Manifestin shumë mundësi për popujt e tyre. e lFI.A-s për Internetin. Manifesti u pasua në 75 Megjithë shumëllojshmërinë e tyre, kodet e vjetorin e IFLA-s në Gllasgou me shpalljen e etikës së bibliotekarëve dhe punonjësve të Deklaratës "Për bibliotekat, shërbimet e informa• informacionit kanë disa tipare të përbashkëta: cion it dhe lirinë intelektuale". Të dy këto dokumente thelbësore nënvizojnë rëndësinë e I. Promovimin e lëvizjes së lirë të informacionit madhe të profesionit të bibliotekarit. Duke u marrë dhe ideve nëpërmjet akcesit të hapur në me këto çështje, bibliotekarët mund të rriten njohuritë e ruajtura, në informacion dhe në personalisht dhe profesionalisht dhe të përmbushin punët krijuese; • sa më mirë detyrimin ndaj klientëve dhe bashkësive. 2. Lidhjen e njerëzve me idetë; Ky botim i IFLA-s është një përmbledhje e 3. Angazhimin ndaj literaturës, informacionit kodeve të etikës së 12 vendeve të ndryshme të dhe njohjes së tyre: botës dhe e disa zgjidhjeve të pjesshme të disa 4. Respektin për individualizmin e njerëzve; vendeve të tjera: Autorët e shkrimeve bëjnë një 5. Ruajtjen e vlerave njerëzore; përshkrim të zhvillimit historik të bibliotekave dhe 6. Shkëlqimin në shërbimin profesional ndaj . të etikës bibliotekare, duke përcjellë një përvojë bashkësive tona; unike dhe me vlerë për bibliotekarët profesionistë 7. Partneriteti për ti çuar përpara këto vlera. në të gjithë botën.
Ani/a Tafani
111 Corrall, Sheila The New professional's handbook: your guide to information ser• vices management [Manual i profesionistit të ri: udhërrëfyes për your guide to information menaxhimin e shërbimeve informuese} I Sheila Corrall, Antony services managernent Brewrton.» London: Library Association publishing, 1999. XIV, 322fë 23 cm. Bibliog1:- Indeks ISBN 1-8560-311-8 P 520136 B Sheila Corrall and Antony Brewerton
Do të ishte shumë e thjeshtë sikur gjërat të mos pamje globale të shërbimeve të informacionit duke ndryshonin, por ato janë vazhdimisht në zhvillim qenë përzgjedhës në temat e zhvilluara në këtë botim dhe ne duhet të dimë si të reagojmë ndaj këtyre dhe në thellësinë e trajtimit të tyre. ndryshimeve. Ky është dhe qëllimi i këtij libri. Manuali i ri i profesionistit synon të jetë një Bibliotekat dhe punonjësit e informacionit e pikënisje, duke siguruar referenca në burimet bazë ·gjejnë veten e tyre në një botë ku zhvillimet e dhe sugjeron lexime të mëtejshme nëpërmjet teknologjisë dhe konkurenca globale janë duke shënimeve në fund të çdo kapitulli. Autorët janë të ndryshuar formën dhe hapësirën e shërbimeve të ndërgjegjshëm që në fushën e bibliotekonomisë ka informacionit. Ata kanë nevojë për mbështetje në ndryshime të vazhdueshme, por qëllimi i tyre është zhvillimin e profesionit të tyre. Bota ndryshon si të ofrojnë një material të zgjedhur që t"i shoqërojë rezultat i ndryshimeve ekonomike, politike, sociale gjithmonë. dhe zhvillimeve teknologjike dhe në qoftë se nuk Libri është i organizuar në katër pjesë dhe brenda do të përqafoheshin ndryshimet, natyrisht do të çdo pjese materiali është i ndarë në kapituj. mbeteshim mbrapa. Pikërisht ndryshimet e Pjesa eparë "Përmbajtja e shërbimit" përbëhet vazhdueshme në menaxhim përbëjnë temën kyçe nga dy kapituj që kanë të bëjnë me mjedisin e të këtij libri. Menaxhimi në mënyrë të suksesshme shërbimi Idhe strategjitë e menaxhimit. kërkon vizion të qartë për t'u orientuar në detin e Shërbimet e informacionit dhe bibliotekës nuk kaosit. Nevojiten objektiva dhe strategji. Ky vizion janë të izoluara. Ato janë pjesë e një mjedisi të nuk do të jetë i papërcaktuar, por një planifikim madh, por janë të organizuara në mënyrë të tillë, me të gjitha elementet e shërbimit. Strategjitë për t'i shërbyer një bashkësie të caktuar. Punonjësit nevojiten për të arritur zhvillime të mëtejshme në e informacionit kanë nevojë të njohin mjedisin e planin profesional dhe personal. tyre veprues me qëllim që ta kryejnë punën me Manuali është përgatitur për të ndihmuar në efektivitet, Në këto kohë të ndryshimeve të shpejta zgjedhjen enjë strategjie efektive për zhvillimin e kërkohet të jenë të vëmendshëm, të përgatitur aftësive të tyre profesionale. Por ky nuk është i vetmi profesionalisht dhe të aftë ndaj këtyre ndryshimeve. qëllim i këtij libri. Ky manual teorik dhe praktik u Ky kapitull ofron disa koncepte dhe teknika në vjen në ndihmë studentëve të shkencës së ndihmë të monitorimit të mjedisit. Gjithashtu bibliotekonomisë dhe informacionit dhe lektorëve të paraqiten tendencat dhe zhvillimet e fundit në tyre. Organizimi i temave është bërë në mënyrë të biznes dhe në shërbimet informuese dhe reflektimi tillë që çdo kapitull të shfrytëzohet për të mësuar në i këtyre zhvillimeve në shoqëri. mënyrë autodidakte ose të shërbejë si një manual më Lidhur me strategjitë e menaxhimit punonjësit vete. të informacionit i duhet të zhvillojë dhe të hartojë Autorët e këtij libri janë përpjekur të japin një plane me një qëllim të caktuar për shërbimin tij. 11 LEXIME TË REKOMANDUARA
Plani strategjik i zhvillon këto procese në një informacionit, në hartimin e programeve dhe në renditje të caktuar duke shpjeguar disa koncepte zhvillimin e këtyre teknikave. dhe teknika të menaxhimit. Gjithashtu shpjegon se si t'i përdorin këto teknika menaxhuese brenda shërbimeve lë informacionit duke dhënë modele Sistemet e informacionit dhe shembuj të zbatimeve praktike. Pjesa e dytë "Nevojat e Informacionit" trajton Sistemet kornpiuterike për menaxhimin e b11ri111e1e informacionit, shërbime/ e tij, teknikat e proceseve bibliotekare kanë evoluar nga sistemet informacionit dhe sistemet e informacionit. 111ai11framederi te sistemet client-server. Me Organizimi dhe menaxhimi i hyrjes në burimet zhvillimin e teknologjive të Web-it, sistemet për e informacionit për një bashkësi të caktuar është kërkimin e Lëdhënave janë bërë më të thjeshta për qëllimi i një biblioteke ose i një shërbimi përdoruesit, duke mundësuar integrimin e sistemeve informacioni. Gjithashtu është një problem kryesor Lëinformacionit. për të gjithë profesionistët e informacionit. Ky kapitull paraqet një panoramë të zhvillimeve Zhvillimi i koleksioneve është një detyrë komplekse në teknologjinë e informacionit. Gjithashtu ai trajton sepse tashmë ekzistojnë formate të shtypura dhe planifikimin për automatizimin e bibliotekës. elektronike. Ky kapitull i konsideron politikat e migrimin e sistemeve të ndryshme dhe dimensionet shërbimit dhe proceset e menaxhimit shumë të humane që ofron teknologjia e informacionit. Për rëndësishme për zgjedhjen, pasurimin dhe rrjedhojë. roli i punonjësve ndryshon. Ata ngarkohen zhvillimin e burimeve Lëinformacionit që pa dyshim me përgjegjësi në lidhje me këto probleme. janë nevoja Lë bashkësisë. Trajtohen probleme Në pjesën e tretë përfshihen menaxhimi i aktuale dhe orientime për të ardhmen e menaxhimi l personelit. menaxhimi financiar; menaxhimi i të këtyre koleksioneve. zhvillimin e bazës së Lë hapësirës dhe marketingu i shërbimeve. dhënave dhe shkëmbimin e tyre.
Menaxhimi i personelit Shërbimet e informacionit Të menaxhosh personelin formalisht ose jo është Vitet e fundit në saje të teknologjive të niveli më i lanë i një pune profesionale. Menaxhimi informacionit dhe të komunikimit, Lë burimeve i personelit ka evoluar duke dhënë një model më Lë financiare dhe të politikave drejtuese. faktorët e gjerë dhe më strategjik. Ky kapitull mbulon çështjet ndryshëm mjedisorë po ndikojnë gjithnjë e më shumë që kanë të bëjnë me drejtimin, motivimin, punën në në strategjitë e shërbimit Lë informacionit. Ky grup, disiplinën dhe ndryshimet në format e punës. kapitull trajton konceptet dhe mjetet për përgatitjen lë shoqëruara këto me praktika të ndryshme e shërbimit drejt tendencave të reja, duke dhënë bibliotekare. shembuj konkretë nga praktikat më të fundit në biblioteka dhe në shërbimet e informacionit. Punonjësit e kualifikuar duke përdorur teknikat Menaxhimi financiar e reja të informacionit në mënyrë sa më efektive, tashmë kanë një rol kryesor në këtë sektor. Mësimi Ky element ka rëndësi Lëmadhe për veprimtari lë i teknikave të informacionit nuk është trajtuar e blibliotekës. Gjatë viteve '90, ky menaxhim ka shumë nëpër shkolla, pasi teknologjitë janë qenë një çështje kritike lidhur me kostot e vazhdimisht në ndryshim dhe paralelisht me to materialeve të printuara dhe gjendjen e edhe metodat e përvetësimit të tyre. Ky kapitull paqëndrueshme të burimeve elektronike. Prandaj analizon konceptet dhe komponentet e literaturës ky kapitull trajton konceptet dhe modelet kryesore së informacionit, si edhe si të menaxhohet ky për buxhetin. koston dhe llogaritë. Gjithashtu informacion në mënyrë sa më produktive. trajton burimet e fondeve për shërbimet e Gjithashtu theksohet roli i profesionistit të informacionit në kontekstin e zhvillimeve dhe informacionit në mësimdhënien e teknikave të tendencave te reja organizative. 111 LEXIME TË REKOMANDUARA
Menaxhimi i hapësirës Pjesa e katërt trajton zhvillimin profesional dhe aktivitetet personale. Lehtësitë e veprimeve dhe pajisjet fizike të Zhvillimi i kapacitetit profesional për të kryer shërbimeve të informacionit dhe atyre bibliotekare sa më efektivisht punën e bibliotekarit është i kanë një efekt përcaktues në cilësinë e shpërndarjes domosdoshëm pasi vetëm kështu mund të së shërbimit. Pavarësisht nga mundësitë për mbijetohet dhe të përparohet në një mjedis që ndërtimin enjë ndërtese të re me shumë hapësirë, ndryshon shumë shpejt dhe ku konkurenca është të gjithë menaxherët duhet t'i kushtojnë vëmendje shumë e madhe. Në procesin e zhvillimit të rimodelimit dhe përmirësimit të kushteve shërbimeve të informacionit rriten përgjegjësitë e ekzistuese duke iu përshtatur kërkesave të kohës. këtij profesioni modem. Në këtë kapitull janë dhënë Ky kapitull trajton mjedisin fizik të shërbimit, modele dhe mjete për të ndihmuar këta punonjës planet për të ardhmen. mënyrat e menaxhimit dhe me kualifikime, me literaturë si edhe shembuj nga këshilla të ndryshme rreth kësaj çështjeje. bibliotekat partnere.
Mirlona Buzo LEXIME TË REKOMANDUARA
Hyrje të reja Libra
Bradley, Phil Cooke, A/ison Getting and staying noticed on the web A Guide to finding quality information on your web promotion questions answered the Internet: selection and evaluation strate• [Marrja dhe dhënia e njoftimeve përmes Internet• gies [Udhëzues për gjetjen e informacionit cilësor it: përgjigje e pyetjeve tuaja për web-in] I Phil Bra• në Internet: strategji të zgjedhjes dhe vlerësimit] I dley. - London : Facet Publishing, 2002. Alison Cooke. - 2-nd ed. - London : Library As• XX, 219 f. : me il. ; 25 cm. sociation Publishing, 200 I. Indeks Vili, 216 f.; 24cm. ISBN 1-85604-455-6 Bibliogr.- lndcks. P 520/ 37B ISBN 1-85604-379-7 P 520/ 27B Një nga përparësi te e World Wide Web-it është se ai krijon një mjedis të përshtatshëm për këdo që Interneti është një burim shumë i pasur është i interesuar të botojë çdo informacion të informacioni me vlerë. por ndodh shpesh që dëshiruar. Ndërkohë që duhet të gjesh një botues përdoruesi të humbasë shumë kohë dhe dhe të paguash për shtypin dhe shpërndarjen c një informacioni i gjetur të jetë pa vlerë. Botimi trajton materiali. kjo gjë mund të realizohet drejtpërsëdrejtë problemin e zgjedhjes së informacionit më të mirë në web. Megjithatë, ndërsa është e lehtë të në morinë e informacionit të mundshëm. Ai është prodhohen faqe HTML. është punë e vështirë në formën enjë udhëzuesi ku autori sugjeron kritere prodhimi i faqeve që të kenë efekt te përdoruesi. dhe disa drejtime. të arritura gjatë kërkimeve Ky libër është shkruar për ata që kanë një website empirike për zgjedhjen dhe vlerësimin e burimeve ose që duan të krijojnë një të tillë. Ndonëse është të informacionit me cilësi të lartë. Shpjegohet hap kryesisht për profesionistët e informacionit dhe pas hapi. me shembuj. vlerësimi i tipeve të veçanta shumica e shembujve lidhen me website të të burimeve. si: website të organizatave, dokumente bibliotekave. libri është i vlefshëm edhe për per• me tekst të plotë. reklama. sponsorizime dhe sona të tjerë. Autori thekson se duhet të krijohen websi te sa më popullore, duke vënë në vendin e informacione të tjera. Udhëzuesi përmban edhe parë përdoruesit. që ata të kthehen përsëri për t·i mendime lidhur me përparësitë dhe të metat e përdorur ato dhe t'i rekomandojnë edhe te miqtë mjeteve të tilla. si: motorët e kërkimit, katalogët dhe kolegët e tyre. Ai trajton hap pas hapi punën e lëndorë. direktori të dhe bibliotekat virtuale si edhe nevojshme për të arritur publikim të suksesshëm për përdorimin e mjeteve të kërkimit për gjetjen e të një website-i që nga planifikimi fillestar, informacionit cilësor. problemet teknike e deri te detyrat për mirëmbajtjen Botimi është një manual i thjeshtë dhe praktik dhe monitorimin e tij. në përdorim. i përshtatshëm si për fillestarët, ashtu Libri është ndërtuar në formën pyetje-përgjigje. dhe për përdorues me përvojë të Internetit. Ai mund Kjo formë është zgjedhur nga autori me qëllim që të përdoret nga studentët në kurset e informacionit përdoruesi të drejtohet menjëherë te problemi që dhe nga prodhues të informacionit që shpërndahet atij i intereson dhe të mos shpërndahet në të gjithë nëpërmjet Internetit. informacionin e mundshëm. LEXIME TË REKOMANDUARA
Deegan, Marilyn Lerner; Frederick Andrew Digital futures: strategies for the informa• The· story of libraries: from the invention tion age [E ardhmja digjitale: strategjitë e epokës of writing to the computer age [Historia e së informacionit] I Marilyn Deegan, Simon Tanner. bibliotekave: që nga shpikja e shkrimit deri në - London : Library Association Publishing, 2002. epokën e kompiuterits I Fred Lemer. - New York; Xll, 276 f. ; 25 cm. London : Continuum, 1998. Bibliogr. f. 242-259. - Indeks. 246 f.: me i!.: 23 cm. ISBN 1-85604-411-4 Bibliogr. f. 220-236. - Indeks. P519/14B ISBN 0-8264-1325-0 P 529/ 45C E ardhmja digjitale e bibliotekave në epokën e informacionit është tepër komplekse. Me një Historia e bibliotekave është historia enjë prej shtrirje kaq të shpejtë të Internetit dhe të medias së institucioneve më të qëndrueshme njerëzore, komunikimit elektronik puna për mbledhjen e pothuajse po aq e vjetër sa edhe vetë historia. Në informacionit, ruajtjen dhe transmetimin e tij këtë libër autori përpiqet të tregojë mënyrën se si paraqet sfida të herëpashershme për të gjithë ata njerëzit grumbulluan dhe organizuan regjistrimet e që kanë detyrë ruajtjen dhe vënien në shërbim të përvojës së tyre. Botimi është në formën e një përdoruesve të informacionit dhe trashëgimisë përshkrimi historik dhe jo një analizë statistikore kulturore të shoqërisë. gjithëpërfshirëse. Autori nuk, ka synuar të Botimi tregon se si bibliotekarët dhe punonjës përshkruajë çdo bibliotekë të rëndësishme dhe as të tjerë të informacionit mund të gjejnë mënyrat të shpjegojë zhvillimet kryesore në ecurinë e për t'i bërë burimet elektronike sa më të shkencës bibliotekare. Qëllimi i tij është të paraqesë përshtatshme për përdoruesit e tyre, integrimin e evolucionin e bibliotekave dhe rolin e tyre në këtyre burimeve në infrastrukturën e institucioneve shoqëri. që nga koha e shpikjes së shkrimit e deri të tyre, menaxhimin e teknologjisë së nevojshme. në ditët e sotme. Bibliotekat paraqiten si aspekte Libri trajton çështjet e mëposhtme: të kulturës në të cilën ato kanë vepruar. Tregohet si janë përdorur bibliotekat nga shoqëritë e mëdha të • e ardhmja digjitale në kontekstin aktual; historisë botërore dhe si bibliotekat kanë ndikuar • pse duhet-digjitalizimi; në këto shoqëri që janë krijuese ose trashëguese të • zhvillimi ikoleksioneve në epokën digjitale; tyre. Për të realizuar këto, autori ka shfrytëzuar • faktorët ekonomikë; punën e arkeologëve dhe të historianëve të kulturës • gjetja e burimeve, përshkrimi dhe përdorimi; botërore si dhe të specialistëve të historisë së bibliotekave. Ky nuk është një libër shkollor. • zhvillimi i sistemeve për përdorim të përbashkët të burimeve digjitale; ndonëse për hartimin e tij autori ka shfletuar dhe tekstet shkollore. • mekanizmat për akcesimiri nga përdoruesi; Botimi është i pajisur me një listë të pasur • ruajtja; burimesh bibliografike për të ndihmuar lexuesit që • bibliotekat digjitale dhe roli i ri i tyre në duan të dinë më shumë për historinë e bibliotekave. epokën e informacionit; • e ardhmja digjitale.
Newspapers in international librarianship Botimi është udhëzues me vlerë për menaxherët [Gazetat në bibliotekonominë ndërkombëtare]: e informacionit dhe arkivistët që duan të zhvillojnë papers presented by the Newspapers Section at teknolgjinë e komunikimit, të bëjnë ndryshime në IFLA General Conferences /ed. by Hartrnut biblioteka dhe të zbatojnë mënyra të reja efektive Walravens, Edmund King. - Munchen : Saur, 2003. për menaxhimin e burimeve. Ai u vjen në ndihmë 260 f. - (IFLA Publications ; 107). gjithashtu studentëve të bibliotekonomisë dhe të ISBN 3-598-21837-0 shkencës së informacionit si edhe specialistëve të tjerë të fushës së informacionit. Tematika e diskutimeve në tryezën e 111 rrumbullakët të seksionit të IFLA-s për gazetat në Botimi është i organizuar në gjashtë kapituj dhe vitin 2002 ishte: fillimisht autori argumenton pse vlerësimi i nevojave për informacion është i rëndësishëm për , trajtimi i koleksioneve të gazetave nga profesionistët e informacionit, përdoruesit e tij. bibliotekat në të gjithë botën; njësitë dhe sistemet e informacionit. Përshkruhen , nevoja për akces në koleksionet e gazetave; nivele të ndryshme të kërkimit dhe të gjetjes së , e ardhmja e ruajtjes së koleksioneve të informacionit, përcaktohen dhe diskutohen terma gazetave. që lidhen me përdorimin e informacionit. Në kapitullin e tretë. që mund të quhet më kryesori, Në këtë botim të janë paraqitur disa nga pëcaktohen dhe përshkruhen veçoritë bazë të materialet e diskutuara në Konferencat e vlerësimit të kërkesave për informacion, si: subjekti, Përgjithshme të IFLA-s gjatë viteve 1990-2002. natyra, niveli intelektual, pikëpamja, sasia. cilësia, Në to tregohet qartë universaliteti i gazetave dhe koha, shpejtësia e shpërndarjes, vendi i botimit, shkalla e gjerë e prodhimit të tyre për treqind vjet. origjina, përpunimi etj. Pas këtyre analizohen Organizimi i koleksioneve të gazetave në biblioteka. pengesat me të cilat ndeshet publiku për të gjetur sigurimi i akcesit në to dhe garantimi i kopjeve për informacionin e nevojshëm. Një kapitull i veçantë ruajtje të tekstit të tyre kanë tërhequr vemendjen e u kushtohet mënyrave të grumbullimit të të dhënave bibliotekarëve për një kohë të gjatë. Tërësia e nga përdoruesit lidhur me nevojat për informacion, artikujve tregojnë veprimtaritë e zhvilluara për siç janë: intervistat, pyetësorët, vëzhgimet. përdorimin e gazetave dhe masat për ruajtjen statistikat etj. Udhëzuesi mbyllet me mendime për efektive të tyre. Zhvillimi i shpejtë i Internetit dhe të ardhmen c informacionit. i programeve po ndryshojnë po kaq shpejt edhe mënyrën e krijimit të botimeve. Ky është shkaku kryesor i botimit të artikujve në këtë përmbledhje, pasi bibliotekat duhet t'u përgjigjen ndryshimeve Pantry, Sheila të shpejta të së ardhmes dhe të gjejnë rrugë për Developing a successful service plan akces si në informacionine krijuar në mjedis digjital, [Zhvillimi i një plani lë suksesshsëm shërbimesh] I ashtu dhe për botimet e shtypura. Sheila Pantry, Peter Griffiths. - London: Library Association Publishing, 2000. X, 98 f. ; 22 cm. - (The Succesful LIS profes- sional) Nicholas, David Bibliogr, f. 128-133. - Indeks. Assessing information needs: tools, tech• ISBN 1-85604-392-4 niques and concepts for the Internet age p 529/60 [Vlerësimi i nevojave për informacion: 111je1e1, teknikat dhe konceptet në epokën e lnternetits I Për të arritur shërbim të vërtetë profesional është David Nichola. - 2nd ed. - London : Aslib, 2000. e rëndësishme të hartohet dhe të pasurohet në Xll. 163 f.: 20 cm. vazhdimësi plani i shërbimeve. Plani i shërbimit Bibliogr. f. I55-160. është i nevojshëm për të gjitha llojet e bibliotekave ISBN 0-85142-433-3 dhe të qendrave të informacionit, pavarësisht nga P 527/ I7F madhësia e tyre. Vërehet se shumë pak është shkruar për hartimin e planit të punës në këto institucione. Udhëzuesi ofron një mënyrë sistematike për Plani i shërbimit tregon se si do të drejtohet shërbimi identifikimin, vlerësimin dhe krahasimin e nevojave informues i bibliotekës. Ai përfshin punën e të gjithë për informacion. Qëllimi është sigurimi i të dhënave personelit, por shpesh punonjësit nuk dinë si ta me cilësi të lartë, të strukturuara dhe të hartojnë atë. Leximi i këtij libri do të ndihmojë si të standardizuara në sistemet e informacionit, siçjanë: përgatitet një plan. Këtu tregohen hapat që duhen Interneti, bibliotekat, katalogët elektronikë (OPAC) ndjekur për ta realizuar atë. dhe shërbimet tregtare në rrjet. LEXIME TË REKOMANDUARA
Në të përfshihet: duke i bërë format tradicionale më pak të përdorshme. Bibliotekat dhe qendrat e domosdoshmëria e planit të shërbimeve; informacionit janë burimet kryesore të përdorimit struktura enjë plani shërbimi; të Internetit nga publiku. përfshirja e të tjerëve në planin e shërbimeve; Libri është i organzuar në tri pjesë. Pjesa eparë plani personal: zhvillimi personal dhe trajton probleme dhe çështje lidhur me sigurimin e profesional; akcesit publik në Internet. Shpjegohet ç'është vlerësimi dhe monitorimi i planit të Interneti dhe pse shërben, përmbajtja e Internetit shërbimeve; dhe akcesi i publikut. Pjesa e dytë përshkruan rishikimi dhe plotësimi iplanit; terrenin etik, ligjor dhe praktik në procesin e përfshirja e shërbimeve të reja; hartimit të politikës së përdorimit të Internetit. përdorimi iplanit të shërbimeve për krijimin Pjesa e tretë është një udhëzues praktik i shoqëruar e një pozicioni strategjik në institucion. me shtojca ku përmblidhen dokumente të ndryshme, si: kode të etikës, kode të përgjegjësisë Që plani i shërbimeve të jetë i suksesshëm, ai profesionale. dokumente udhëzuese të Këshillit të duhet të vlerësohet dhe lë monitorohet në mënyrë Europës etj. të vazhdueshme, të njihen kërkesat e klientëve dhe të prezantohen shërbime të reja. Është e rëndësishme gjithashtu përfshirja në plan edhe e personave të tjerë si p.sh. e shpërndarësve të Women's issues at IFLA: equality, gender literaturës. and information on agenda: papers from ehe Botimi do të ndihmojë profesionistët e programs of the Round Table on Women 's lssues bibliotekave dhe të qendrave të informacionit të të at IFLA Annual Conferences 1993-2002 [Çështje gjitha niveleve, veçanërisht punonjësit e rinj. Ai të grave në IFLA: barazia, përkatësia gjinore dhe është i vlefshëm edhe për menaxherët e këtyre informacioni në rend të ditës: materiale të institucioneve për të ofruar shërbim informues programit të Tryezës së Rrumbullakët për Çështje cilësor. të Grave në Konferencat Vjetore të IFLA-s në vitet 1993-2002]I ed. by Leena Siitonen. - Munchen : K. G. Saqr. _2003. XII, 244 f.; 21 cm. -(IFLA Publications: 106) Sturges, Paul ISBN 3-598-21836-2 Public Internet access in libraries and in• formation services [Akcesi publik në Internet në Në Konferencën Vjetore të IFLA-s të vitit 1990, shërbimet bibliotekare dhe informuese I Paul të zhvilluar në Stokholm.Suedi, u diskutua statusi Sturges. - London: Facet Publishing, 2002. profesional i grave në bibliocekonomi dhe më XIX, 220 f. ; 25 cm. konkretisht statusi i tyre në organizimin e IFLA-s. ISBN 1-85604-425-4 Ky diskutim u konkludua me krijimin e Tryezës së P 519/13B Rrumbullakët për Çështje të Grave (RTWI - Round Table of Wornens Issues). Në vitin 2002 kjo u Botimi synon të ndihmojë bibliotekat në shndërrua në seksion dhe ishte koha për të hedhur hartimin e politikës që duhet ndjekur lidhur me një sy në veprimtarinë 12- vjeçare të saj. Materialet përdorimin e Internetit nga publiku. Në kushtet e e paraqitura në këtë botim të IFLA-s janë raporte, ndryshimeve shumë të shpejta në botën e fjalime të mbajtura gjatë veprimtarisë së RTWI dhe informacionit është e nevojshme ndjekja e një reflektojnë përparimin e grave në fushën e politike të caktuar. Aktualisht shërbimet informuese bibliotekonomisë dhe të informacionit. Artikujt realizohen kryesisht nëpërmjet materialeve të janë organizuar sipas një tematike që përkon me shtypura dhe radios e televizionit. Duket se në një çështjet kryesore të punës së RTWI. Tematika e të ardhme të afërt Interneti dhe teknologjitë e afërta programeve vjetore reflekton tematikën e me të do të mbizotërojnë në dhënien e informacionit, konferencave të IFLA-s. Materialet përqendrohen LEXIME TË REKOMANDUARA
11ëdy aspekte: në njërën anë është arsimimi i grave mbulojnë këto tema: bibliotekare, zhvillimi i karrierës dhe statusi i tyre • Roli igrave bibliotekare; në biblioteka dhe në organizmat profesionale; nga Statusiprofesional si objektiv; ana tjetër janë gratë si përdoruese të bibliotekave Menaxherët e bibliotekave dhe përkatësia dhe të informacionit, nevojat e tyre për gjinore; informacion. akcesi në informacion dhe përdorimi i Shërbimet informuese për gratë; teknologjisë së informacionit dhe komunikimit. • Kërkesat egrave për informacion; Shumë çështje feministe kanë të bëjnë me punën Çelësi isë ardhmes: edukimi; dhe pagën egrave, trajnimin profesional, statusin e Shoqëria e informacionit, kultura dite tyre në shoqëri dhe edukim, si p.sh. barazia. Në ekonomia: sfida globale. shumë studime krahasuese janë trajtuar aspekte ndërkombëtare të gruas. Materialet e paraqitura në Puna për forcimin e rolit të gruas dhe rritjen e këtë monografi janë vetëm një pjesë c vogël e atyre akcesit në informacion është një sfidë për të ardhmen të trajtuara nga programi për çështje të grave dhe c anëtarëve të IFLA-s.
Artikuj
Bousquet,Mireille Danskin. A/an La place de la Blbliotheque Nationale de Bibliographic records in the computer age France dans les reseaux nationaux de [Regjistrimetbibliografikenëepokënekompiuteriti coopëration : bilan et perspectives [Vendi i I Alan Danskin. Ann Chapman. Bibliotekës Kombëtare të Francës në rrjetin e Në: Library and information update. - Vol. bashkëpunimitkombëtar:arritjetdhe e ardhmja]I 2. Nr. 9. 2003. f. 42-43. Mireille Bousquet. Noëmie Lesquins. Caroline Wiegandt. Autori bën një vlerësim të raportit të IFLA-s Në: BBF. - Nr. 2, 2003, L 24-31. për Kërkesat Funksi onal e të Regjistrimeve Bibliografike.Ai c nis shkrimin me një krahasim të Në fund të vitit 1994 Biblioteka Kombëtare c rezultateve të kërkimit të një vepre në baza të Francës ngriti një rrjet për akcesin në informacion. dhënash të ndryshme (Google, Amazon, katalogu Objektivi fillestar i tij ishte përfshirja tërësore e publik i Bibliotekës Britanike dhe ai i Bibliotekës dokumenteve në planin kombëtar, duke krijuar së Kongresit). Në këtë kuptim Kërkesat lidhje edhe me koleksionet e Bibliotekës Kombëtare Funksionaletë RegjistrimeveBibliografikejanë një të Francës. Hapi i dytë synonte në ngritjen e një model të dhënash për përcaktimin e kërkesave rrjeti të bibliotekave për kopjen e detyruar nga funksionale për regjistrimet bibliografike lidhur me shtypshkronjat. Aktualisht Biblioteka Kombëtare kërkesat e përdoruesve dhe rnediavetë ndryshme. e Francës është duke krijuar një rrjet me bibliotekat Kërkesat Funksionaletë RegjistrimeveBibliogra• publike të bashkive që kanë në koleksionet e tyre fike janë një azhurnim i modelit të katalogimit për materiale të trashëgimisë kulturore, me bibliotekat mjedis të kompiuterizuar. Kombinimi i strukturës speciale dhe ato të arsimit të lartë. Këto vitet e së Kërkesave Funksionale të Regjistrimeve fundit ajo ka zgjeruar bashkëpunimin në fushën e Bibliografike me sistemet moderne të digjitalizimit dhe të ndarjes së punës për kompiuterizimit krijon mundësi të shumta për konservimin e materialeve. rritjen e efektivitetit të kërkimit.
li LEXIME TË REKOMANDUARA
Di Domenico, Ciovanni online që nga viti 1996. Ligji i kopjes së detyruar Prezentazione dell'offerta documentaria e ende nuk përfshin botimet elektronike. por ai është ordinamento delle raccolte nella BEIC në procesin e plotësimit. Shkrimi ka qëllim të [Paraqitja e dokumenteve dhe organizimi i tregojë se përvoja e bibliotekës në arkivimin e koleksioneve në Bibliotekën Europi ane të materialeve digjitale bëri që të propozohen Informacionit dhe Kulturës] I Giovanni Di ndryshime në legjislacionin e kopjes së detyruar. Domenico. Në: Bolletino AIB: revista italiana di biblioteconomia e scienze dell'informazione. - Nr. 1. 2003, f. 45-63. cuu; Car/o FRBR : analisi del record e nuovi codici di Biblioteka Europiane e Informacionit dhe catalogazione [FRBR: analiza e regjistrimit dhe Kulturës, që do të hapet në Milano, do të jetë një kodet e reja të katalogimit] I Carlo Ghilli. Mauro bibliotekë e madhe publike që do të shërbejë edhe Guerrini, për kërkime ndërdisiplinore. Ajo do të jetë një Në: Bolletino AIB : revista italiana di bibliotekë me organizim dhe shërbime cilësore. do biblioteconomia e scienze dell'informazione. të verë në shërbim të përdoruesve dokumente lë - Nr. 2. 2003, f. 145-159. shumta dhe do të ketë ndërthurje të koleksioneve dhe shërbimeve tradicionale me ato multimediale. Është një koment i materiali! të IFLA-s për digjitale dhe në rrjet. Organizimi fizik i Kërkesat Funksionale të Regjistrimeve dokumenteve dhe prezantimi i koleksioneve do të Bibliografike, i cili është rezultat i punës së një përshtatet me objektivat e saj. Projekti parashikon grupi studimi të lFLA-s, që e ka nisur këtë punë në zgjidhjejofikse për organizimin e sipërfaqeve dhe fillim të viteve '90. Kërkesat Funksionale të të dokumenteve në seksionin e hyrjes, i cili do të Regjistrimeve Bibliografike sjellin risi në studimin jetë një hapësirë me fonde të hapura, do të ketë e regjistrimeve pasi prezantojnë një mënyrë departamente të pavarura për shumë subjekte dhe racionale të analizës së rezultateve të praktikës së një mjedis për materialet referative. Grupimi i katalogimit. Ky studim i lFLA-s analizon literaturës në seksionin e hyrjes do të jetë i regjistrimin nëpërmjet krijimit të një modeli, i cili ndryshëm nga ai i departamenteve të veçanta dhe do të ndihmojë për të kuptuar dhe për të zhvilluar kjo është menduar si zgjidhje për dy tipe të më tej marrëveshjet për përshkrimin bibliografik. ndryshme të kërkesave: njëra është mënyrë Ai shërben si bazë për studimet e ardhshme lidhur sistemimi për përdorues masivë dhe tjetra me një me zhvillimin e kodeve të katalogimit dhe mbështet strukturë më sistematike. Shkrimi shpjegon me sistemet për krijimin, menaxhimin dhe përdorimin shembuj formimin e numrit të vendit sipas e të dhënave bibliografike. Kërkesat Funksionale mënyrave të vendosjes së materialeve. të Regjistrimeve Bibliografike janë modele që përshkruajnë një regjistrim bibliografik të njohur në nivel ndërkombëtar, i bazuar në standardet dhe Gatenby, Pam normat aktuale. Modeli i Kërkesave Funksionale Legal deposit, electronic publications and të Regjistrimeve Bibliografike është i përqendruar digital archiving - the National Library of në funksionet e përdoruesit që janë: kërkimi, Australia's experience [Kopja e detyruar; botimet identifikimi, zgjedhja dhe sigurjmi i regjistrimit elektronike dhe arkivimi digjital - përvoja e bibliografik. Ai njëkohësisht plotëson nevojat e Bibliotekës Kombëtare të Australisë] I Pam bashkë sisë bibliotekare, por nuk duhet lë Gatenby. ngatërrohet me parime të katalogimit, siç janë ato Në: Newsletter of IFLA National Libraries të Parisit të vitit 1961. Ai është vetëm një instru• Section. - June, 2003, f. 45-48. ment i analizës së regjistrimit dhe i funksionit të tij dhe sjell tip të ri dhe koncept të ri të katalogut. Biblioteka Kombëtare eAustralisë grumbullon, menaxhon dhe vë në shërbim të përdoruesve botime LEXIME TË REKOMANDUARA
Hannah, Karen Kavcic-Colic, Alenka Developing accessi ble li brary services Archiving the web: some legal aspect [Zhvillimi i shërbimeve bibliotekare lë përdorshme] {Arkivimi i Web-i1: disa aspekte ligjore/ I Alenka / Karen Hannah. Kavcic-Colic Në: Library and information update. - Yol.2. Në: Newsletter of IFLA National Libraries nr. 11, f. 50-52. Section. - June. 2003, f. 56-62.
Është përvoja e një biblioteke britanike në Zhvillimet e teknologjisë kanë ndryshuar shërbimet ndaj personave me aftësi të kufizuara. konceptet e botimit, ti prodhimit dhe shpërndarjes. Autori ndalet në zhvillimet e fundit në bibliotekën Legjislacioni, përfshirë dhe ligjin e kopjes së ku ai punon për ta bërë sa më të përdorshëm detyruar. nuk i pasqyron këto ndryshime. Ai është informacionin elektronik. por mbetet shumë për të tepër i kufizuar në aspektin c mbrojtjes së të bërë me informacionin tradicional të shtypur. Jepen drejtave të autorëve të botimeve elektronike. disa përvoja personale të punës me grupe të veçanta Bibliotekat kombëtare dhe institucionet kombëtare personash me aftësi të kufizuara të të parit dhe të arkivore, duke qenë të ndërgjegjshme për rolin c dëgjimit. Puna me këto kategori të përdoruesve tyre në ruajtjen e kulturës së shkruar dhe të folur, kërkon edhe përgatitjen e nevojshme profesionale. përpiqen të gjejnë mënyra të ndryshme ligjore për realizimet e tyre. Shkrimi paraqet disa aspekte ligjore për arkivimin e faqeve të web-it lidhur me vjeljen e tyre. sigurimin e akcesit të publikut në to Jonsson, Gunilla dhe ruajtjen afatgjatë të tyre. The Basis fora record: in the light of Func• tional Requirements for Bibliographic Records [Krileri bazë për një regjistrim: në dritën e Kërkesave Funksionale për Regjistrimet Manzi, Stefania Bibliografike] I Gunilla Jonsson 11 catalogo e le risorse elettroniche in Në: IFLAJournal.-Yol. 29. nr. 1.2003. f.41- biblioteca: un'integrazione possibile [Katalogu 47. dhe burime/ elektronike në bibliotekë: një i111egri111 i 1111111dshë111]I Stefania Manzi, Enrico Martellini. Në dhjetë vitet e fundit kanë qenë të shumta Në: Bolletino AIB : revista italiana di diskutimet rreth katalogimit në shkallë biblioteconomia e scienze dell'informazione. ndërkombëtare. Aktualisht bashkësi të mëdha të - Nr. 1, 2003, t. 7-29. katalogimit po rishikojnë rregullat e tyre. Këtu përfshihen AACR2, rregullat gjermane të Zhvillimi i vazhdueshëm i burimeve elektronike katalogimit dhe ato italiane. Dy faktorët që nxisin dhe rritja c rëndësisë së tyre si pjesë e koleksioneve këtë zhvillim janë mjedisi global i katalogimit dhe të bibliotekave. e bën përjashtimin c tyre nga botimet elektronike. Autorja rendit si faktor të katalogët gjithnjë e më të pajustifikueshëm. tretë raportin e lFLA-s, Kërkesat Funksionale Megjithatë. vendimi për katalogimin e burimeve për Regjistrime/ Bibliografike. i cili bën një analizë elektronike sjell disa probleme. Së pari, vërehet teorike të rregullave të katalogimit, veçanërisht ndryshim në natyrën e vetë katalogot. Ai kalon-nga atyre AACR2. formatit MARC21, për të arritur sigurimi i informacionit për dokumentet që zgjidhje sa më të përshtatshme për përdoruesit. biblioteka man fizikisht në dhënien e informacionit Kërkesa! Funksionale të Re gji st rimev e për dokumente, akcesimi i të cilave sigurohet nga Bibliografike ofrojnë një terren të përshtatshëm biblioteka. Një problem tjetër është nëse do të për -të harmonizuar kode të ndryshme të katalogohen burimet elektronike. si do të katalogimit, gjë që ka ndikuar ndjeshëm në katalogohen dhe raporti midis katalogut dhe katalogimin ndërkombëtar. mjeteve të tjera që sigurojnë akces në këto botime. Lidhur me zgjedhjen e burimeve elektronike që do të katalogohen, kriteret janë në varësi të llojeve të LEXIME TË REKOMANDUARA
tyre. Probleme të ndryshme paraqesin burimet Në: Library and lnformation Update. - Vol. lokale, burimet elektronike në distancë që akcesohen 3,nr. I, 2004, f. 32-34. falas dhe ato me pagesë. Problemet që lidhen me katalogimin e burimeve Të rriturit pretendojnë nga të rinjtë që ata të elektronike. përveç rregullave dhe standardeve të përdorin me lehtësi informacionin elektronik pasi katalogimit, kanë të bëjnë me çështje të tilla. si: janë rritur me kornpiuterin. Por krahas kësaj, autori specifikimi i saktë i dokumeteve që katalogohen shtron problemin e rreziqeve që mbart Interneti dhe niveli hierarkik i tyre, versionet e dubluara. për këtë kategori përdoruesish. Ai bazohet në një nevoja për krijimin e regjistrimeve bibliografike që studim të kryer për këtë çështje duke u mbështetur informojnë lexuesit për lejimin ose jo të përdorimit te vëzhgimet. intervistirnet, analizat dokumentare të burimeve elektronike. për akcesimin e tyre dhe etj. Studimi rendit katër faktorë, të cilët përcaktojnë vendndodhjen. Nëse biblioteka vendos të katalogojë vlerën e akcesit në burimet elektronike të burimet elektronike. është e nevojshme që ajo të informacionit. Këta janë: faktorët teknologjikë dhe përdorë disa mjete shtesë. veçanërisht adresat në të organizimit, faktorët njohës, faktorët emocionalë web. si pikënisje për akcesimin e këtyre llojeve të dhe faktorët socialë. burimeve. Mjedisi elektronik ku katalogu, faqete web-it dhe burimet elektronike qëndrojnë së bashku lejon integrimin e të gjithë këtyre elementeve dhe kalimin me lehtësi nga njëri te tjetri. Pouchkova, Svetlana Vasiljevna La Bf b lio thëque d 'Etat de lit te r a tu r'e etr angëre pan-russe a Moscou [Biblioteka Shtetërore pan ruse e literatures së huaj në Moskë] Niggemann, Elisabetb I Svetlana Vasiljevna Pouchkova Legal deposit and copyright laws: how they Në: BBF. - Nr. 5, 2003, F. 18 - 23. meet the national libraries mission [Kopja e detyruar dhe ligji ilë drejtës së autorit: si ndikojnë Biblioteka panruse e literaturës së huaj në alo në misionin e bibliotekave kombëtare.] Elisabeth Moskë, një nga bibliotekat më të rëndësishme Niggemann. Steen Bille Larsen. publike dhe shkencore në Rusi. festoi 80 vjetorin e Në: Newsletter of IFLA National Libraries krijimit, Në fondet e saj numërohen rreth 4.4 milion Section. - June. 2003, F. 36-39. vëllime në 140 gjuhë. Sot kjo bibliotekë është specializuar në shkencat shoqërore dhe në të Shkrimi trajton raportin midis detyrës për mbizotëron literatura në gjuhët anglisht, gjermanisht depozitimin e kopjeve të një dokumenti dhe dhe frengjisht. Vend të veçantë zë fondi i librit të legjislacionit për të drejtën e autorit si edhe sfidat e rrallë me rreth 41.000 vëllime dhe fondi i botimeve këtij detyrimi në mjedisin e botimeve elektronike ruse në gjuhë të huaj. Biblioteka ka marrëdhënie për t'i dhënë mundësi publikut të përdorë web shkëmbimi dhe huazimi me biblioteka të 92 vendeve sire-r. Përderisa ligji kufizohet brenda territorit të të botës. Ajo u shërben 80.000 përdoruesve dhe një vendi. është vështirë të kapërcehen këta kufij. frekuentohet çdo ditë nga I000 lexues të të gjitha Megjithatë sistemi norvegjez i legjislacionit duhet moshave. Në mjediset e saj është departamenti i theksuar si një shembull që e paraqet detyrën e literaturës së artit, qendra amerikane, qendra e depozitimit të dokumenteve pa përcaktuar mjedisin bibliotekonomisë ndërkombëtare, qendra e e tyre (elektronik ose jo). studimeve gjuhësore etj. Biblioteka është e njohur si një qendër e rëndësishme ndërkombëtare e kulturës, arsimit dhe kërkimit dhe qendër metodike për bibliotekat ruse Pickard, A/ison që kanë literaturë të huaj. Ajo është pjesëtare aktive Young people and the Internet [Të rinjtë dhe në shumë programe dhe projekte të.organizmave Iniernet-Ii I Alison Pickard. ndërkombëtare, si: IFLA, UNESCO, Biblioteka e Kongresit, Qendra Xhorxh Pompidu etj. 11 LEXIME TË REKOMANDUARA
Tangari, Nicala Vic/ana,Monica I documenti musicali e FRBR [Dokumetet E-books in public libraries [Librat elektronikë muriko re dhe Kërkesat Funksionale të në bibliotekat publike]/ Monica Vidana. Regjistrimeve Bibliografike) Nicola Tangari. Në: Library and information update. - Vol. Në: Bolletino AIB : revista italiana di 2. Nr. 5. 2003. f. 36-37. biblioteconomia e scienze dell'informazionc. · - Nr. 2, 2003, f. 179-188. Librat elektronikë janë relativisht të rinj në bibliotekat publike. ndërsa shërbimet elektronike Kërkesat Funk sion ale të Regjistrimeve si falas ashtu dhe me pagesë mbizotërojnë në Bibliografike është një material me interes bibliotekat akademike. Vitet e fundit këto shërbime ndërkombëtar në fushën e dokumentacionit dhe të po gjejnë përdorim të suksesshëm edhe në bibliotekat publike. Artikulli përshkruan fillimin e bibliotekonomisë. Ai është me vlerë edhe për përdorimit lë librit elektronik në bibliotekat publike dokumentet muzikore, pasi shërben si bazë për të Britanisë së Madhe. duke vënë në dukje katalogimine materialeve muzikore. Autori përpiqet përparësitë e këtij shërbimi. Libri elektronik të verë në dukje pozicionin e dokumenteve presupozon akces pa kufi në koleksionet e muzikore në kuadrin e sugjerimeve të Kërkesave bibliotekave, kudo që të ndodhesh, nëpërmjet lidhjes Funksionale të Regjistrimeve Bibliografike dhe si në Internet, 24 orë në ditë, shtatë ditë të javës. ato mund të ndirnojnë në fushën e dokumentimit të Renditen disa anë pozitive të këtij shërbimi si për materialeve muzikore. Ky është një shembull që personelin e bibliotekës ashtu dhe për përdoruesit. tregon se Kërkesat Funksionale të Regjistrimeve si: Bibliografike nuk janë të rëndësishme vetëm për fushat tradicionale të bibliotekonomisë dhe thjeshtohen disa procese administrative, pasi katalogimit, por shërbejnë edhe si një model me nuk ka vonesa dhe as pagesa për to në rastin vlerë për katalogi min e të materialeve të tjera e librave elektronikë; muzikore. Këto udhëzi me mund lë jenë bazë për • libri elektronik nuk mund të vidhet, të zhvillimin e një diskutimi për katalogimin e humbasë ose të dëmtohet dhe ka akces instrumenteve muzikore, të cilat kërkojnë zbatimin maksimal; enjë mënyre specifike përshkrimi. Për këtë arsye përdoruesi ka mundësi personale më të Kërkesat Funksionale të Regjistrimeve shumta për zgjedhje të titujve dhe akces të Bibliografike mund të zhvillohen duke i kaluar menjëhershëm kudo k11ndodhet; kufijtë e bibliotekës dhe të materialeve për të cilat shërbimet elektronike në rrjet zhvillohen ato janë përgatitur dhe janë të lidhura ngushtë me nëpërmjet bashkëpunimit për sigurimin e 10, duke u shtrirë edhe në tipe të tjera dokumentesh koleksioneve lokale, rajonale dhe kombëtare. të një plani më të përgjithshëm. E gjithë kjo mund të bëhet duke i hedhur një sy idesë së Projekti për realizimin e shërbimeve të reja dokumentacionit, e cila po përbëhet gjithnjë e më elektronike përfshin zgjedhjen e formateve dhe të shumë nga një numër më i madh i tipeve të furnizuesve të përshtatshëm. zgjedhjen e titujve, dokumenteve dhe mbi të gjitha duke shfrytëzuar zgjidhjen e çështjeve teknike, trajnimin e personelit, publicitetin e shërbimeve, monitorimin dhe raportet midis informacionit dhe njësive të veçanta vlerësimin e tyre. dokumentare.
1111 LEXIME TË REKOMANDUARA BIBLIOTEKAT NË INTERNET
Website të bibliotekave kombëtare
AFRIKË E JUGUT: South African Library http.z/www.sabinet.cq.za/
ARGJENTINË: Biblioteca Nacional de la Republica Argentioa 1 htrp.z/www.bibnal.edu.ar/ - '
I AUSTRALI: National Library of Australia http://www.nla.gov.au/
l AUSTRI: Osterreichische Nationalbibliothek http.z/www.onb.ac.ar/
BELGJIKË: Bibliothëque Royale Albert ler. Royal Library Albert I ' I http://www.kl>r'.be/ ( BJEI,LORUSI: National Library of Belarus http :/Inati ib.org.by/
Bll.AZIL: Bibl'iotecaNacional ( bttp://www.bn.br ., BRITANIE MADHE (u: (a http://porlico.bl.uk/ DANIMARKË: Det ,KongeligeBibl.iotek ( http://www.kb.dk/'
(U' (U' ESTQNI: Eesti Rahvusraamatukogu {,_: http://www.nlib.ee/inglise/indexi.html
(U' (Cl FINLANDË! Helsingin yliopiston kirjasto - Suomen kansalliskirjasto http://ww_w.lib.he_l~in~i.fi/english/ (c.1· (Cl ( l FRANCË: Bibliotheque Nationale de France (a td: hitp://w;:,,w,bnf.-frl ,a G,JERl\lAN1('Qje Deutsche Bibliothek (d (~I http:/IW_ww.dd~:dei · a· (ct (U'' td HOLANDË:fIfo~inklijke Bibliothee { f ;, 1~ http://w\;;w.konbib.nl/ "Hundred Digital Highlights from the Koninklijke Bibliotheek." (u (O http://www.klJ..nl/kb/IOOhoogte/hh-nl.html i (it (il (ri' (u LEXIME TË REKOMANDUARA
HUNGARI: Orszagos Szëchënyi Konyvtar (OSZK) http://www.oszk.hu/
INDI: National Library http://www.nlindia.org/index2.html
IRLANDË: National Library oflreland http://www.nli.ie/
ISLANDË: Landsb6kasafn Islands - Hask6lab6kasafn http://www.bok. hi.is/ ITALI: Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze 1 hl http://www.bncf.fi renze.sbn. it
IZRAEL: The Jewish National and University Library http://sites.hu j i.ac.il/jnul/
JAPONI: National Diet Library h(tp://www.ndl.go.jp/index-e.html 1 KANADA:National Library of Canada http://www.nlc-bnc.ca/
KfLI: Bibliotëca Nacional de Chile hup://www.dibam.cl/biblioteca_nacional/index_bn.html I i a {( KINË: National Library of China http://w1ww.li1f\s\nghua.edu.cn/english/bcitu/ 1 (u ( 1 I te (a! ((1 I KORJi::Nati9nal ~ibrary of Korea http:tf,.fww.nl.go.kr/ rrt: (rr ( (U (U
l).ROAC': N;6fionalnai sveqci/isna knjiznica.u :z;agrebu ( (ai (a http://www.nsk.hr/
•t ·· · I i I (I I I KUBE: Biblloteca Nacional Cle Ciencia y lf.echnologia (a (a (a hup://www2.cuba.cu/ciencia/sitiobnct/index.html ,, ,,, ,,,,, • 1, 1, 1c \o (J J (l{ LETONI: Latvijas Nacionala Bibli~teka · http:itvip.lat~\-~v/Jnb/ ,- 1 I ;) l 1 l (a: ( ,- L,lTUAJl;l:L,ieto~osnacionaline Martyno ~fa?,~yd,oJ>lblioteka(LNB) http:/!ww\v.lrlJf._lti · I 1 (a" ( (a l ·l:{OK$EMBl{RG;Bibliotheq;e Nati~nale I > (a l (a (a'. (, http://www.bnl.lu/ : t ' :· ~ ( a t.P 1 ll l la ((! \ (a~(a l (a' (c( (f( (cf (ii) (a' (cr (a (a (C l (a\ (rf (cl' (a (a-' (~i (d' (a c a LEXIME TË REKOMANDUARA
MALAJZI: Perpustakaan Negara Malaysia htlp://www.pnm.my/
MAQEDONI: Narodna i univerzitetska biblioteka «Sv, Kliment Ohridski» hllp://www.nubsk.edu.mk/
NAMIBI: National Library of Namibia (, http.z/yaouo.narlib.mcc.gov.na/
NORVEGJI: Nasjonalbiblioteket http://www.nb.no/ 1 PAKISTAN:Pakistan Library Network http://www.planwel.edu/Research/libraries.html
POLONI: Biblioteka Narodowa http://www.bn.org.pl/ l ( PORTUGALI: Biblioteca Nacional. National Library of Portugal http://www.bn.pt/
REPUBLIKA ÇEKE: Narodni knihovna Ceskë republiky (NK) http://www.nkp.cz/
RUSI: Rossiiskaia gosudarstvennaia biblioteka http://www.rsl.ru/
SERBI-MAL I ZI: National Library of Serbia a http://www.nbs.bg.ac.yu/indexe.htm SINGAPOR: National Library Board of Siagapore http://www.nlb.gov.sg/
SKOCI: National Library of Scotland http://www.nls.uk/
SINGAPOR: National Library Board of Singapore c http://www.nlb.gov.sg/ SLOVENI: Narodna in univerzitetna knjiznlca v Ljubljani a h~tp://www.nuk.uni-lj.si/ SLLOVAKI: Slovenska narodna kniznica v Matici slovenskej http://www.matica.sk/
SPANJE: Biblioteca Nacional ( http://www.bne.es (t a,(, ( l n: [r t ( 1' {(I (I/ (O (oi (< LEXIME TË REKOMANDUARA SUEDI: Kungliga Biblioteket http://www.kb.se (o ~(1 ( I ln I J
SFIBA:Library of Congress \(I (r. (a http://lcweb.loc.gov/ (a SHBA: National Archives and Records Administration t< bttp.z/www.nara.gov/ I (U i \rf: f SHBA: National Library of Medicine http://www.nlm.nih.gov I 1 t(l' (u
J'AIVAN:National Central Library 1 ( http://www.ncl.edu.tw/ (O
( TURQI: Milli Kiitiiphane ((' (n (o: (, http://www.mkutup.gov.tr/ I ( L to (ci (r UELLS: Llyfrgell Genedlaethol Cymru http.z/www.llgc.org.uk { (c VENEZUELË: Biblioteca Nacional de Venezuela http://www.bnv.bib.ve/ l (n· ( ZELANDË ERE: National Library o[New Zealancl I ( ·http://www.natlib.govt.nz/
ZVICËR: Schweizerische Landesbibliothek l (o (OJ « http://www.snl.ch/ (( fJ (o' ia: (c XHAMAJKË: National Library ofJamaica http://www.nlj.org.jm ( O' (ct (a'· (u' (a l ça (a () (li (f! (il (li ((J' (~f(o (.' (a (u l (O (Ct f (ft (u) (a (a ra (a i (a 1 (ai (o (a, (o i (a (01 (d· (cr 1 o (a (a'(a (o (u c_a· (a' (a: (a a (a (a (a1 (a (a.i ([! (p (d (q (d (a· (di (o I' (ci" (d' (o' (a iu (a (q: (a (a (Cf (a (.ll' (a (a ci: ({i' (u; (µ' (a· (o (a to: (a ((„ (a (a (a (a~ ~ a. (a (ai (c! (a. (o (a, ((11 (a (l( (a1 ((f (a: (u a (a (il,' ca: ~ (cr (a (a Në ndihmë të terminologjisë së shpjeguar të bibliotekonomisë TERMINOLOGJI Acid-e {Acidic] 801, në vartësi të formatit MARC) në formën enjë Substanca që kanë vlerën e pH më të ulët se 7.0 simboli me tre shkronja. (neutral). Burimi kryesor i acidit në prodhimet e letrës është linjina, që gjendet në përbërje të drurit të Agjent, përfaqësues [Agent ] përdorur për prodhimin e letrës. Duke qenë se acidi Individ ose kompani që vepron si ndërmjetës shkakton prishjen e letrës dhe të kartonit me kalimin midis bibliotekës ose sistemit bibliotekar dhe botuesit e kohës, një pjesë e linjinës hiqet nga letra. Gjatë për blerjen e materialeve. prodhimit të letrës shtohet ndonjë zbutës, si karbonat kalciumi ose karbonat magneziumi, për të Akreditim {Accreditation] neutralizuar acidet që zhvillohen te letra pas Proces i rregullt vlerësimi. sipas të cilit një prodhimit të saj. organizëm arsimor ose shërbimi tregon se programi i tij i studimit ose i shërbimit, ose institucioni në Adobe acrobat {Adobe Acrobat] tërësi, arrin standardet e caktuara të cilësisë. Program për shkëmbimin e dokumenteve, i krijuar Akreditimi kryhet nga institucione të caktuara për nga sistemet Adobe, i cili mundëson që skedarët e të këtë qëllim. dhënave të krijar në një platformë software (DOS, Windows. Macintosh, etj.) të mund të shfaqen dhe Akronim [Acronym] të printohen në një platformë tjetër, pa humbur Emër ose fjalë ere (neologjizmë), e përbërë nga formatin e tekstit. Kjo veti është veçanërisht e shkronjat e para ose pjesë të një fraze apo termi të rëndësishme në komunikimin nëpërmjet internetit, i përbërë. P.sh. SHBLSH për Shtëpia Botuese e cili lidh kompiutera të të gjitha tipevedhe madhësive. Librit Shkollor; OCLC për Online Computer Li• Sistemet Adobe shesin programe të nevojshme për brary Center. krijimin ose konvertimin e dokumenteve në format të transportueshërn (PDF-Ponable Document For• Album {Album/ mat), por nuk kërkojnë pagesë nga përdoruesi për Libër me fletë të lidhura ose jo, i përbërë nga faqe programin që duhet për të lexuar dokumentet PDF. bosh (të pashkruara) për të ngjitur pulla, fotografi, Programi Acrobat Reader mund të transferohet poezi, citate, pjesë të prera nga gazetat etj. ose për drejtpërsëdrejtë nga kompania Web site në: të grumbulluar autografe. Është gjithashtu libër që www.adobe.com. përmban koleksion pikturash, fotosh, vizatimesh etj., me ose pa tekst shoqërues, Adresë [Address] Në kompiuter, karakter ose grup karakteresh që Alfabetik-e [Alphabetical] përdoren për të identifikuar një pozicion të caktuar Renditje e caktuare shkronjave të një alfabeti. në kujtesën kryesore ose periferike, me qëllim që të Renditja mund të jetë shkronjë pas shkronje duke mundësohet hyrja në të dhënat e depozituara. mos manë parasysh ndarjen midis fjalëve dhe shenjat e pikësimit. ose fjalë pas fjale, sipas së cilës merren Aftësi thithëse {Absorbencyj parasysh ndarjet e fjalëve. Aftësie letrës përtë thithur dhe ruajtur lagështinë. Është në varësi të llojit të letrës dhe ka rëndësi të Alfanumerik, shkronja dhe numra {Alpha• veçantë në proceset e shtypit që përdorin bojra të numeric] lëngëta. Shkurtim i fjalëve alfabetik-numerik, i cili i referohet një grupi karakteresh që përmban shkronja Agjenci katalogimi [Cataloging agency] të alfabetit, numra dhe shenja të tjera. Kodet e hyrjes Bibliotekë ose institucion tjetër që ofron të dhëna që përdoren në sistemet kornpiuterike shpesh janë katalogimi të besueshme, në formën e regjistrimeve alfanumerikë. të reja bibliografike dhe modifikimeve të regjistrimeve ekzistuese, për t'u përdorur nga biblioteka të tjera. Alkalin -e {Alkaline} Në regjistrimet në formatin MARC identiteti i Substanca me pH që kalon nivelin 7.0 (neutral), agjencisë së katalogimit vendoset në fushën p.sh. karbonat kalciumi ose karbonat magneziumi, përkatëse (fusha e burimit të katalogimit 040 ose të cilat i shtohen letrës në procesin e prodhimit për Im TERMINOLOGJI të neutralizuar acidet që mund të krijohen me kalimin raftet e botimeve referuese të bibliotekës. Në disa e kohës. Substancat alkaline përdoren gjithashtu për lista emërtimesh lëndore përdoren çifte fjalësh të deacidimin e materialeve me letër acide. kundërta dhe për termin e vendosur në pozicionin e dytë bëhet referim (p.sh. Imigrimi dhe emigrimi Almanak [Almanac] mund të qëndrojnë së bashku dhe në këtë rast përdoret Fillimisht është quajtur kështu një libër që rendiste referimi: Emigrimi shih Imigrimi dhe emigrimi.) ditët, javët dhe muajt e vitit dhe jepte informacion për festivalet, festat, fenomenet astronomike etj. Applet[Applet] Sipas përdorimit modem quhet një përmbledhje Program i vogël zbatimi i shkruar në gjuhën e vjetore e datave, fakteve dhe statistikave korrente programimit Java, i zhvilluar nga Sun Microsystems dhe/ose retrospektive, shpesh të paraqitura në tabela për t'u shpërndarë nëpërmjet Internetit. Ky punon për lehtësi krahasimi. Almanakët mund të jenë të në çdo shfletues Java të Web-it, pavarësisht nga përgjithshëm ose i përkasin një subjekti të caktuar platforma (Windows, Macintosh, UNIX etj.). apo një disipline akademike. Arkiv (ndërtesë) [Archive] Anale, kronika [Annals] Ndërtesë ose hapësirë që shërben për vendosjen Periodik në të cilin është regjistruar veprimtaria e enjë koleksioni arkivor (nga arkivistët përdoret dhe një shoqërie ose organizate apo ngjarje dhe zhvillime termi repository). Gjithashtu vendosje e në një disiplinë të caktuar apo fushë studimi. Në dokumentave në depo për ruajtjen e tyre si kuptimin më të gjerë është listë ngjarjesh të regjistrime historike, informative, ligjore ose regjistruara në renditje kronologjike. evidentuese, përgjithmonë ose për një periudhë të caktuar ose të pacaktuar kohe. Ankand libri [Book auction] Shitje publike ose private ku shiten libra të rrallë Arkiv (koleksion) [Archives] dhe libra të përdorur kundrejt një oferte të lartë, Koleksion i organizuar i regjistrimeve jokorrente zakonisht me komision. Firma e specializuar në këtë të veprimtarisë së një organizmi biznesi. organi lloj shitjeje njihet me emrin shtëpie ankandit të librit shtetëror, organizate, institucioni apo të organizmave [book auction house]. të tjerë ose dhe letra personale të një a më shumë individëve, familjeve ose grupeve për ruajtje të Antologji [Anthology] përhershme (ose për një periudhë kohe të caktuar Koleksion pjesësh ose veprash të plota të ose të pacaktuar) nga krijuesi i këtij koleksioni për autorëve të ndryshëm, të zgjedhura nga një botues vlerat e tyre historike, informuese, ligjore, adminis• për t'u botuar në një vëllim të vetëm ose në një seri trative ose monetare dhe menaxhohen e mirëmbahen vëllimesh. Antologjitë shpesh kufizohen në një formë nga arkivist i kualifikuar. Ireferohet gjithashtu zyrës ose gjini të caktuar letrare (tregime të shkurtra, poezi, ose organizmit përgjegjës për vlerësimin, zgjedhjen, drama) ose në letërsinë enjë kombi, në një periudhë ruajtjen dhe sigurimin e akcesit në materialet arkivore. të caktuar kohe ose në një kategori të caktuar autorësh. Veprat që përfshihen në të renditen në pasqyrën e Arkivist [Archivist] lëndës në atë radhë që janë renditur në tekst. Në Person përgjegjës për menaxhimin dhe katalogët me skeda mund të bëhen skeda analitike mirëmbajtjen e koleksionit të arkivit, zakonisht për vepra të veçanta të përfshira në antologji. Në bibliotekar me trajnim të veçantë për praktikat dhe katalogun elektronik veprat që përmban antologjia metodat arkivore, përfshirë identifikimin dhe renditen në përshkrimin bibliografik në fushën e vlerësimin e regjistrimeve me vlerë arkivore, shënimeve për përmbajtjen, e cila është fushë kërkimi vërtetësinë, përshkrimin, lehtësinë e përdorimit, me anë të fjalëve kyç, në shumicën e programeve të ruajtjen dhe konservimin, ekspozimin dhe katalogëve elektronikë. publikimin për të plotësuar kërkesat e publikut. .Antonim [Antonym] Artikull [Article] Fjalë ose frazë që është e kundërt në kuptim me Krijim publicistik ose shkencor me një subjekt një fjalë tjetër. Fjalorët e antonimeve vendosen në apo temë të ngushtë, i shkruar nga një ose më shumë TERMINOLOGJI autorë dhe që botohet nën një titull të veçantë në një me pseudonim. organ periodik ose në një përmbledhje që përmban edhe vepra të tjera të së njëjtës formë. Gjatësia enjë Autor i supozuar [Anributed author] artikulli në shtypin periodik është në varësi të llojit Person që besohet të ketë shkruar apo krijuar një të periodikut. P.sh. artikujt e gpzetave janë më të vepër të botuar si anonime ose është me autorësi të shkurtër se artikujt që botohen në revistat studimore. dyshimtë. Supozimi mbështetet në dëshmi të sakta, Artikujt e periodikut përpunohen dhe pasqyrohen por kur ato nuk janë të forta ose janë kontradiktore. në tregues sipas autorëve dhe subjekteve dhe, kur ka pasiguri. Në katalogim autorësia e supozuar është e mundur, në kompiuter krijohen baza të tregohet në zonën e shënimeve të përshkrimit dhënash bibliografike. Ka edhe kuptimin" nyje" si bibliografik. Sinonim tvc Supposed author. p.sh. një në shqip, a, an, the në anglisht si edhe ekuivalente të tyre në gjuhë të tjera. Në renditjen e Autorësi [Authorship] përshkrimeve në bibliotekë nyjet në fillim të Përkatësia enjë vepre letrare, artistike, shkencore kryetitullit nuk merren parsysh. Nyja nuk përdoret enjë a më shumë autorëve. Në kuptim më të gjerë, gjithashtu në fillim të titullit kur bëhet një kërkim burimi i një vepre krijuese të çdo forme, me referimin sipas titullit në katalogun elektronik në rrjet ose në për krijuesin e saj, p.sh. kompozitori i një vepre një bazë të dhënash bibliografike. muzikore. Kur autorësia enjë vepre anonime nuk mund të përcaktohet me siguri, thuhet se është me Asimilim [Absorption] autorësi të panjohur. Përvetësimi i një seriali nga një tjetër. Në shënimet e përshkrimit bibliografik vendoset fjala Përfshihet: Bazë e simbolit [Base af notation] dhe pasohet nga titulli i serialit të asimiluar. Ndërsa Grup karakteresh ose shenjash që përdoren si në shënimin e përshkrimit bibliografik të serialit të simbole në një sistem klasifikimi. P.sh. në KDU dhe absorbuar vendoset fjala: Përfshirë në: dhe pasohet KOD si bazë e simboleve përdoren numrat arabë 0- nga titulli i serialit asimilues. 9. Në Klasifikimin e Bibliotekës së Kongresit përdoren shkronjat e alfabetit latin, përveç O dhel Aspekt, vështrim, pikëpamje [Aspect} për të mos u ngatëruar me numrat O dhe I. Si rregull Në KDU dhe KOD, drejtim i subjektit të një i përgjithshëm, sa më e shkurtër të jetë baza e vepre, ndryshe nga ai në të cilin vepra është simboleve, aq më i gjatë është simboli që përfaqëson klasifikuar. P.sh. aspekte ekonomike dhe sociale të një klasë të caktuar. kujdesit shëndetësor. Bazë të dhënash arkivore [Archival database} Autobiografi [Autobiography] Koleksion i organizuar regjistrimesh në format Të dhëna për jetën enjë personi të shkruara nga digjital, që përmban informacion për t'u ruajtur për ai vetë, zakonisht në formë vijimësie të tregimit të një periudhë të pacaktuar kohe, për t'iu referuar në ngjarjeve, që për autorin janë më të rëndësishme ose të ardhmen, p.sh. listë mesazhesh të marra dhe të më interesante. Autobiografitë bashkëkohore të dërguara me e-rnail ose pyetje dhe përgjigje të personave të shquar shpesh shkruhen me ndihmën e kërkesave të marra nga shërbimi referues elektronik. personave që shkruajnë për të tjerë. Autobiografia ndryshon nga ditari, pasi është shkruar për të tjerë Biblio- [Biblio-} dhe jo vetëm për vete. Nga greqishtja biblion do të thotë libër. Përdoret Autograf, nënshkrim i autorit {Atuograph] si bazë për të formuar disa terma që kanë të bëjnë me Dorëshkrim i shkruar tërësisht nga vetë autori. l librin dhe bibliotekat (bibliografi, bibliofil, bibliofobi) referohet dhe nënshkrimit të vetë autorit, të kopjeve të veprës së tij të botuar. Bibliofil [Bibliophile] Person që do dhe vlerëson librat (veçanërisht Autonim [Autonym} formën e tyre fizike) dhe ka njohuri të mjaftueshme Emri i vërtetë i një personi. l referohet edhe një për të dalluar botimet nga veçoritë dhe cilësitë e vepre të botuar me emrin e vërtetë të autorit dhe jo tyre. Shumë bibliofilë janë dhe mbledhës librash. 111 TERMINOLOGJI Bibliograf [Bibliographer] Bibliotekë degë, filial [Branch librar)'} Person i cili përshkruan dhe liston Libradhe botime Shërbim ndihmës në një sistem bibliotekar, i vendosur të tjera, duke treguar kujdes për disa veçori si veç nga biblioteka qendrore, me një koleksion bazë autorësia, data e botimit. ç'botim i veprës është, të me materiale. personel të rregullt, orar të caktuar. dhëna të shtypit etj. Rezultat i kësaj pune është buxhet dhe politika të veprimtarisë së saj që bibliografia. Personi që e kufizon punën në përcaktohen nga biblioteka qendrore. Në sistemin e regjistrimin e botimeve të një fushe ose disipline të bibliotekave publike. degët përcaktohen në bazë të caktuar është bibliograf i atij subjekti. një plani krahasues të shërbimit bibliotekar për tërë qytetin, rrethin apo rajonin. Bibliografie autorit [Author bibliography] Bibliografie veprave të shkruara nga ose për një Bibliotekë degë e sistemit [Ajjiliated library] autor të veçantë, eci la mund të variojë për sa i përket Bibliotekë. eci la sipas një marrëveshjeje zyrtare, detajimit dhe shtrirjes me një listë të paadnotuar me është pjesë enjë sistemi bibliotekar më të madh. por tituj të zgjedhur, në një bibliografi tërësore administrohet në mënyrë të pavarur nga bordi ose përshkruese të thelluar. struktura e saj menaxhuese. Bibliografi me shënime [Annotated bibliogra• Bibliotekë lëvizëse, bibliobus [Bookmobile] phy} Vagon i madh i motorizuar i pajisur me rafte për Bibliografi në zërat ose citimet e së cilës është sistemimin e koleksioneve të një biblioteke të vogël vendosur shënim shpjegues ose vlerësues. Shënimi dhe me tryezë për bibliotekarin. Shërben si degë e është i dobishëm për studiuesit. një biblioteke publike që shkon në zona të banuara për t'u ofruar shërbim bibliotekar banorëve që Bibliologji f Bibliology} ndodhen larg bibliotekës kryesore. Studim dhe përshkrim historik dhe shkencor i librave si objekte fizike, që nga origjina e shoqërisë Bibliotekë veprash arti [Ari library] njerëzore deri sot. Përfshihen dhe njohuri për Bibliotekë e ngarkuar me pasurimin, organizimin, proceset dhe materialet për bërjen e tyre. ruajtjen dhe dhënien e informacionit për fusha që kanë të bëjnë me artet pamore (arkitekturë, vizatim, Bibliomani [Bibliomania] grafikë, pikturë, fotografi, skulpturë etj.), Një Mani për të grumbulluar dhe përvetësuar libra, bibliotekë veprash arti zakonisht funksionon si njësi veçanërisht libra dhe botime të rralla. Në disa raste enjë biblioteke më të madhe akademike ose publike bibliomanët bëhen vjedhës të librave (bibliomani, ose si bibliotekë speciale e një institucioni arti si biblioterapi etj.). galeri, muze, institut ose shtëpi botuese. Të tilla janë Biblioteka e Akademisë së Arteve, Bibliotekae Bibliometri [Bibliometrics} Galerisë Kombëtare të Arteve etj. Përdorimi i metodave matematike dhe statistikore për studimin dhe identifikimin e klientëve përdorues Biobibliografi [Biobibliography] të materialeve dhe shërbimeve të bibliotekës ose për Listë veprash të shkruara nga dhe për një autor, të analizuar zhvillimin historik të një literature të ku përfshihen burime biografike kushtuar jetës dhe veçantë, sidomos autorësinë, botimin dhe veprës së autorit. përdorimin. Biografi [Biogrcphy] Bibliotekë akademike [Academic library] Përshkrim, pas një studimi të kujdesshëm, ijetës Bibliotekë që është pjesë përbërëse enjë instituti, së një personi të veçantë ose grupi njerëzish që kanë universiteti ose e çdo institucioni tjetër arsimor mbi lidhje mes tyre, shkruar nga person tjetër. Biografi arsimin e mesëm dhe që plotëson kërkesat për zgjedh ngjarjet më interesante dhe më të rëndësishme. informacion dhe ato shkencore të studentëve, me synimin për të theksuar karakterin dhe personelit pedagogjik dhe punonjësve të tjerë të personalitetin e personit të cilit i kushtohet biografia. institucionit. TERMINOLOGJI Bllok i librit [ Book block] Burim katalogimi [Cataloging source] Të gjitha pjesët enjë libri të qepura ose të ngjitura Simbol me tre shkronja për të paraqitur në së bashku, përfshirë dhe faqet e fundit dhe ndonjë formatin MARC agjencinë që ka krijuar ose pjesë tjetër e shtuar nga libërlidhësi. përpara se të modifikuar regjistrimin bibliografik (Në UNIMARC vendosen kapakët. ky kod vendoset në fushën 801 dhe në USMARC në fushën 040). Mund të përmbajë gjithashtu Bosh, pa shkruar [B/ank] Fletë e pashtypur e informacion për gjuhën në të cilën është kataloguar një libri. zakonisht përpara fletës së titullit dhe/ose njësia. pas fletës së fundit. I referohet edhe çdo faqeje ose flete të pashkruar ose të pashtypur. CD-ROM (Disk Kompakt-Vetëm i Lexueshëm ) [CD-ROM (Compact Disc-Read Botim i autorizuar [Authorized edition] Only Me11101y)] Botim që del me miratim të plotë të autorit ose të Disk i vogël optik plastik. i ngjashëm më disk mbajtësit të së drejtës së veprës ose në rastet e kompakt dëgjimor, me përmasa 12 cm (ose 4.72 biografive të personit që është subjekt ose të familjes inch) diametër, që përdoret si mjedis për botim dhe së tij kur ai nuk jeton. për depozitim informacioni në format digjital. Të stampuara në një sipërfaqe metalike nga përdoruesi, Botim me autograf [Autographed edition] të dhënat e koduara në CD-ROM mund të kërkohen Botim i një vepre, të gjitha kopjet c të cilës janë dhe të shfaqen në ekranin e kompiuterit, por nuk të nënshkruara personalisht nga autori. Kjo është e mund të ndryshohen ose shuhen. Disku lexohet me mundur vetëm në botime të vogla. anë të një t~1fetë vogël rrezesh lazer brenda pajisjes • së quajtur fole. Disku ka kapacitet për të ruajtur 650 Botim me shënime [Annotated edition] megabyte të dhëna, që është i barabartë me 250.000 Botim që përmban komente të shkruara nga autori - 300.000 faqe tekst ose rreth 1.000libra me madhësi ose nga ndonjë person tjetër dhe që kanë qëllim mesatare. CD-ROM mund të përdoret për shpjegues ose plotësues. por jo vlerësues. regjistrime tingulli, figura në lëvizje ose jo. skedarë kompiuteri si dhe tekst. Në biblioteka përdoren Botim në dy gjuhë [Bilingual edition] kryesisht si mjedis për ruajtjen e bazave të të dhënave Libër ose periodik botuar në dy gjuhë, zakonisht bibliografike dhe të bulimeve të informacionit me sepse të dy gjuhët fliten në vendin ku botohet vepra tekst të plotë, si fjalorë. enciklopedi dhe vepra të (p.sh. anglisht dhe frengjisht në Kanada) ose sepse tjera referuese. vepra është botim i përbashkët i vendeve në gjuhë të ndryshme. Çmim, vlerësim [Appraisal] Vlerësim në para idhuratave në arkiva, biblioteka Botim për interpretim [Acting edition] ose muze, nga vlerësues profesionistë, të cilët e Botim i një pjese teatrale që përdoret nga aktorët njohin tregun e tipeve të materialeve të dhuruar. dhe persona të tjerë të përfshirë në realizimin e Gjithashtu i referohet procesit të vlerësimit të shfaqjes teatrale dhe që përmban të gjitha veprimet regjistrimeve për të përcaktuar nëse ato arkivohen (hyrjet, daljet). Botohet me kapak me karton të hollë për kohë të gjatë, ruhen për periudhë të shkurtër ose dhe ka çmim më të ulët se botimet e tjera të të njëjtës trajtohen në mënyra të tjera (shiten, dhurohen, hiqen -vepër, etj.). Buletin [8111/etin] Çmim mesatar [Average price] Periodik,zakonisht në formë broshure, i botuar nga Shuma e çmimeve të njësive të veçanta të një njëagjenci shtetërore.institucion,shoqatë. që përmban kategorie të caktuar. e pjestuar me numrin e njësive, kljme, njoftime. informacion me interes aktual, të zgjedhura për qëllim llogaritjeje. Në pasurimin e zakonisht më i qëndrueshëm se një broshurë bibliotekës çmimi mesatar për titull përdoret për të informuese.Në kuptimmë tëgjerë,raporti përmbledhur llogaritur nivelin vjetor të inflacionit të kostos së rrethzhvillimevemë të fundittë një procesi në vazhdim tipeve të ndryshme të materialeve që ka rëndësi për ose situate, që del i shtypur ose jo. buxhetin dhe përcaktimin e fondeve. 11 TERMINOLOGJI Datë e lindjes dhe e vdekjes [Birtn and dearh Fjalor-biografik [Biographical dictionary] dates] Vepër referuese njëvëllirnëshe ose komplet librash Në katalogim datat e lindjes dhe të vdekjes referues që përmbajnë esse biografike rreth jetës së përdoren si elemente identifikuese dhe jepen personave. Fjalorët biografikë mund të jenë të menjëherë pas emrit të personit të vendosur në përgjithshëm (p.sh. Webster's Biographical Dictio• kryetitull për ta dalluar atë nga persona të tjerë me të nary), për një subjekt të caktuar (Biographical Dic• njëjtin emër. Nëse personi jeton, vendoset vetëm tionary of History of.Technology), për personat e data e lindjes e pasuarnga një vijë dhe data e vdekjes një kombi ose profesioni të caktuar. shënohet më vonë. Datat'e lindjes dhe të vdekjes vendosen gjithashtu në zërat e veprave biografike Fletë me format të madh [Arlasfo/io} referuese. Fletë me formatin më të madh të përdorur, zakonisht me madhësi rreth I6X25 inch. Përdoret Dëgjimor-pamor, audiovizual [Audiovisual] kryesisht për atlase të mëdhenj. Vepër në një mjedis që kombinon tingullin me figurat, p.sh. një film ose regjistrim pamor me pistë Fletëkërkesë [Ca/I slip] për regjistrim tingulli ose material pamor për Formular i shkurtër, që duhet plotësuar nga prezantim, i shoqëruar me shirit dëgjimor. përdoruesi me disa të dhëna personale dhe të dhëna për një material bibliotekar, për të kërkuar këtë ma• Dyjavor [Beweekly j terial, i cili gjendet në fondet e mbyllura të bibliotekës. Del dy herë në muaj. l referohet gjithashtu një Idorëzohet punonjësit për të gjetur njësinë e kërkuar. seriali që del dy herë në muaj. Sinonim me serni• Në biblioteka të mëdha ka sisteme automatike dhe monthly. gjysmautomatike për të kryer këto veprime. Dyjor [Binary] Fole për CD-ROM [CD-ROM drive] Të dhënat që përdoren si informacion për t'u Pjesë e kompiuterit e krijuar për të lexuar të dhëna futur në kompiuter duhet të konvertohen në kode të të regjistruara në një disk CD-ROM. Më parë ka përbërë nga shifrat O dhe I të quajtur bite. Kodi qenë pajisje e jashtme, tani gjendet në të gjithë binar transmetohet si seri impulsesh elektrike, që mikrokompiuterat. Mund të përdoret dhe për të ruhen si qeliza të kujtesës. Kur skedarët e të dhënave dëgjuar kompakt disqet zanore kur lidhen me kartë në format digjital. shfaqen si informacion i nxjerrë, zëri nëpërmjet kabllit. sinjalet binare kthehen në karaktere ose imazhe. Në simbolet binare vlera përcaktohet nga pozicioni i dy Format bibliografik [Bibliographic format] shifrave. Mënyrë standarde e paraqitjes së të dhënave bibliografike që konsiston në përshkrimin e plotë të Dymujor [Bimonthly] një njësie në një sistem katalogimi ose indeksimi. Botim që del çdo dy muaj (gjashtë herë në vit). Formati i regjistrimit i lexueshëm nga makina, MARC, është bërë format standard për katalogët e Dyvjeçar [Biennial J bibliotekave në shumë vende të botës. Del çdo dy vjet. 1referohet gjithashtu një botimi ·seria! që del çdo dy vjet. Gabim i lidhjes [Binding error] Gabim i bërë gjatë procesit të lidhjes së një botimi. Efektiv, në dispozicion, i pranishëm [Avail• Zakonisht gabime bëhen në palosjen e fletëve, able] renditjen e parregullt ose mungesa të fletëve, vendosje Shënim në katalogun në rrjet për të treguar kapakësh të papërshtatshëm për trupin e librit etj. statusin eqarkullimit të një njësie që mund të gjendet Botuesi duhet t'i zëvendësojë këto kopje pa pagesë. në raft dhe të huazohet. Në kuptim më të gjerë, çdo njësi që mund të shihet e të përdoret nga përdoruesit Gjuhë artificiale [Artificial language] e bibliotekës, duke përfshirë dhe materialet referuese Gjuhë e ndërtuar në bazë të disa rregullave të dhe njësi të koleksioneve speciale, përdorimi i të paracaktuara, fjalori i të cilës mund tëjetë nënbashkësi mcilave mund të ketë kufizime. e një gjuhe natyrore, si në sistemet e klasifikimit TERMINOLOGJI (KDU, KDD etj.) ose përbëhet nga simbole, si në përfshirë në indeks. rastin e gjuhëve që përdoren për programim në kompiuter. Sinonim me gjuhë sintetike - synthetic Indeksim sipas termave të përcaktuar [As• language. signment indexing] Mënyrë indeksimi në të cilën indeksuesi zgjedh Hapësirë bosh [Blank character] një ose më shumë emërtime lëndore ose terma nga Kod që formohet duke shtypur një hapësirë me një listë ose fjalor i kontrolluar termash, për të anë të tastierës (në kompiuter). shprehur subjektin e një vepre. Termat e indeksit nuk është e nevojshme të jenë në titull ose në tekstin Hartë ajrore [Aerial map} e dokumentit që indeksohet. Hartë e globit tokësor ose e ndonjë planeti tjetër, e përbërë nga një ose më shumë fotografi, të marra Intervistë e autorit [Author interview] nga një pozicion mbi sipërfaqen e tij, zakonisht me Bashkëbisedim ku shkrimtari pyetet për jetën anë të aeroplanit, satelitit ose të ndonjë pajisjeje dhe veprën e tij nga intervistuesi, i cili ka qëllim ta tjetër ajrore. botojë në një libër ose periodik ose ta përfshijë në një emision në radio ose televizor, tërësisht ose të Hartë aksonometrike [Axonometric map] pjesshëm. Ireferohet dhe një artikulli ose programi Hartë shumë e detajuar, në të cilën ndërtesat dhe të bazuar në një intervistë. struktura të tjera tregohen në perspektivë, në kënd të pjerrët. Kartelë e.librit [Book card] Karton me përmasa standarde, në pjesën e Hartë astronomike [Astronomical map] sipërme të të cilit shkruhet numri i vendit, emri i Hanë e planetëve, yjeve, galaktikave ose e trupave autorit dhe titulli i njësisë. Rreshtat bosh në vijim të tjerë qiellorë, e shtypur zakonisht në sfond të shërbejnë për të shënuar datat e kthimit dhe numrat errët. Sinonim me hartë yjore - star map. e kartelave të huazuesve ose emrat e huazuesve. Kartela e librit përdoret në sistemet manuale të Huazues [Borrower] qarkullimit për të mbajtur kartotekën e njësive që Person që merr hua nga biblioteka libra dhe janë dhënë për huazim. Kartela e librit rivendoset në materiale të tjera. Huazuesit regjistrohen anëtarë të xhepin e librit, në pjesën e brendshme të kapakut, në bibliotekës dhe për secilin plotësohet një kartelë. Jo të gjithë përdoruesit e bibliotekës regjistrohen si momentin që libri kthehet nga huazuesi. Ka biblioteka huazues. Në bibliotekat publike dhe ato akademike që përdorin kartela libri me ngjyra, ku ngjyra shërben përdoruesit mund të përdorin në mjediset e si kod për të treguar llojin e materialit ose zbatimin bibliotekës materialet referuese dhe periodike edhe e rregullave të huazimit. pa u regjistruar si anëtarë huazues të saj. Kasetë dëgjimore [Audiocasseue] Hyrje [Access] Shirit dëgjimor i vendosur në kuti plastike që ka E drejtë për të hyrë në bibliotekë ose në dy rrotulla në të cilat janë ngjitur dy skajet e shiritit. koleksionet e saj. Bibliotekat publike dhe ato Bibliotekat që qarkullojnë kaseta dëgjimore i mbajnë akademike janë të hapura për publikun. Në këto ato në seksion të veçantë të regjistrimeve dëgjimore, biblioteka është e kufizuar hyrja vetëm në koleksione të renditura sipas kompozitorëve, interpretuesve, të veçanta si p.sh. në librat e rrallë. Në kuptim më të gjinive ose në mënyra të tjera klasifikimi. Në AACR2 gjerë është e drejtë ose mundësi për të përdorur termi "kasetë dëgjimore" vendoset në zonën e burime që mund të mos jenë të hapura apo të lira për përshkrimit fizik të regjistrimit bibliografik. këdo. Në mjedis të kompiuterizuar është mundësie përdoruesit për të përdorur të dhëna të ruajtura në Kërkim dhe gjetje e informacionit kompiuter ose në sistem kompiuterik. bibliografik [Bibliographic retrieval] Proces sipas të cilit përdoruesi bën një kërkesë Indeksim automatik [Automatic indexing] në katalogun e bibliotekës ose në një bazë të dhënash Mënyrë e kompjuterizuare indeksimit, në të cilën bibliografike, zakonisht sipas autorit, titullit, përdoret një algoritëm për të nxjerrë nga titulli dhe/ emërtimit lëndor ose me fjalë kyç dhe merr si ose teksti i veprës fJ alë ose fraza që përfaqësojnë përgjigje një listë regjistrimesh që përfaqësojnë njësi subjekte, të cilat përdoren si emërtime të zërave të të cilat plotësojnë parametrat e kërkimit. Shumë baza TERMINOLOGJI të dhënash i lejojnë kërkuesit të përdorë teknika të koleksion. tilla si logjika booleane. prerja e fjalës dhe kërkim me afërsi, për të përsosur kërkimin. Kopje arkivore [Archival copy] Kopje e një dokumenti e destinuar për ruajtje Klasifikim Dhjetor i Shkurtuar [Abridged arkivore nga një zyrë shtetërore. kompani. Decimal Classification (ADC)J organizatë, institucion etj .. që dëshiron ta ruajë atë Përdoret për variant të shkurtuar të Klasifikimit për qëllime ligjore, evidentimi ose historike. Dhjetor të Djuit dhe të Klasifikimit Dhjetor Univer• sal, i përgatitur për t'u përdorur në biblioteka të vogla. Kopje e autorit {A111hors copy] Një nga pesë ose më shumë kopje të një vepre të Kod i hyrjes [Access code] botuar, që ijepen autorit falas nga botuesi menjëherë Kod identifikues. si p.sh. emër përdoruesi ose pas daljes nga shtypi. fjalëkalim, të cilin përdoruesi duhet ta përdorë me saktësi për të siguruar hyrje në një sistem Kopje jo e saktë [Aberrant copy] kompiuterik ose rrjet. Në sistemet e licensuara (që Kopje enjë libri që ka gabime shtypi dhe/ ose të kanë pronarë) kodet e hyrjes kontrollohen me kujdes lidhjes në atë shkallë që nuk mund të quhen të meta për të mos lejuar përdorues të paautorizuar. të vogla. Kod katalogimi [Catalog code] Kopje me autograf [Autographed copy] Përmbledhje rregullash të detajuara për përgatitjen Kopje enjë libri ose enjë vepre tjetër të botuar. c regjistrimeve bibliografike të njësive që shtohen në e nënshkruar nga autori. Kopjet me autograf mund koleksionin e bibliotekës, të vendosura për të të kenë vlerë të veçantë kur autori është i mirënjohur mbajtur rregull brenda një katalogu dhe në dhe kopjet e nënshkruara prej tij janë të rralla. pajtueshmëri me katalogët e bibliotekave të tjera që përdorin të njëjtin kod. Një kod katalogimi është Kopje paraprake [Advance copy] AACR2 (Anglo-American Cataloging Rules), i cili Kopje enjë libri ose botimi tjetër, e përgatitur ka përdorim në shumë biblioteka. para daljes nga shtypi të tirazhit të botimit, që i shërben botuesit përtë kontrolluar nëse çdo gjë është Kohë e hyrjes [Access lime] në rregull para se të fillojë procesi i lidhjes. Kopjet Sasia e kohës që i duhet sistemit kompiuterik për paraprake u dërgohen gjithashtu librashitësve dhe t'i siguruartëdhëna një personi që lidhet me sistemin kritikëve përpara njoftimit të datës së botimit, dhe ndjek procedura të sakta kërkimi. Koha e hyrjes shpesh të palidhura ose me lidhje të ndryshme nga mund të jetë më e ngadaltë gjatë periudhës që ka ajo e daljes nga shtypi të botimit. përdorim maksimal të rrjetit. Kopje për lidhje [Binding copy] Koleksionues, grumbullues (i pjesëve të Libër i dëmtuar nga përdorimi në atë shkallë sa veçanta) [Aggregator] duhet të rilidhet, pasi vlera e tij i justifikon Shërbim bibliografik që siguron hyrje nëpërmjet shpenzimet e rilidhjes. rrjetit në periodikë digjitalë me tekst të plotë, të botuar nga botues të ndryshëm. Kopje shtesë [Added copy] Kopje enjë njësie që gjendet në bibliotekë dhe që Kontroll i termave të njësuar [Authority con• shtohet në koleksion kur ka kërkesa, në dalIim nga troi] dublimet (duplicate) të cilat janë kopje që nuk Procedurat e ruajtjes së rregullsisë së formës së kërkohen. kryetitujve (emra. tituj uniformë, tituj serish dhe subjekte), të përdorura në një katalog biblioteke apo Kthinë [Alcove] skedar të regjistrimeve bibliografike në kornpiuter Hapësirë gjysmëprivate në mjedisin e nëpërmjet përdorimit të listës së quajtur skedar i bibliotekës që formohet nga vendosja e rafteve me termave të njësuar për njësitë e reja që shtohen në materiale, e mjaftueshme për të kaluar e për të TERMINOLOGJI përdorur materialet që gjenden në rafte dhe për një lidhura së bashku përgjatë njerës anë, me ose pa numër të kufizuar vendesh leximi. mbulesë ose kapak mbrojtës. Ireferohet dhe një vepre shkencore, mësimore, letrareose një prej vëllimeve të Kushte të mjedisit (Ambient conditions] saj.UNESCOe përcaktonlibrinsinjëbotimjoperiodik Veçoritë mjedisit brenda dhomës ose godinës ku që përbëhet nga jo më pak se 49 faqe, duke mos janë vendosur materialet bibliotekare ose arkivore, llogaritur kapakun. Sipas standardit amerikan libër ku përfshihet temperatura, lagështia. drita natyrore quhet edhe një botim me më pak se 49 faqe që ka dhe artificiale, pluhuri etj.. të cilët janë faktorë të kapakë të trashë.Termi i referohet edhe një ndarjeje të rëndësishëm për ruajtjen afatgjatë. madhe të një vepre të gjatë (zakonisht letrare), e cila është nëndarë më tej në kapituj. Zakonisht këto ndarje Kuti për materiale arkivore [Archives box] janë të numërtuara (libri I, libri 11etj.) dhe mund të Mbajtës me përmasa standarde që përdoret për kenë ose jo titull të veçantë. ruajtjen dhe përdorimin me lehtësi të materialeve arkivore. Zakonisht është e ndërtuar prej kartoni që Libër arti (Ari book] nuk ka përmbajtje acide dhe lignine dhe pa kapse Vëllim, zakonisht me përmasa të mëdha, që metalike. Për këtë qëllim përdoren edhe kuti prej përmban riprodhime me cilësi të lartë të veprave të materiali plastik polipropilen inert. arteve pamore (piktura, vizatime etj.) ose fotografi skulpturash. arkitekture ose vepra të tjera Letër acide (Acid paper] tredimensionale arti. të shoqëruara zakonisht me Letër me vlerë të pH më të ulët se 7.0 (neutral). tekst. Katalogët e ekspozitave përmbajnë pak tekst. Burimi kryesor i acidit në letër është linjina, Prodhimi i librave të artit është i kushtueshëm, ndaj substancë organike që gjendet në përbërje të drurit, shpesh realizohet si bashkëpunim botuesish. por acidi mund zhvillohet edhe nga shtimi i substancave të ndryshme që përdoren për zbardhje. Libër i alfabetit [Alphabet bookj Shkak mund të jetë dhe migrimi i acidit ose ndotja Libër me figura për fëmijët parashkollorë, atmosferike (dioksidi i squfurit). Duke qenë se ilustrimet e të cilit kanë qëllim të mësojnë shkronjat aciditeti dobëson celulozën e fijeve bimore. ai me e alfabetit. duke treguar në çdo faqe ose në dy faqe kalimin e kohës zverdh letrën, kartonin dhe copën paralel një ose më shumë objekte, kafshë etj., emri i dhe i bën të thyeshme. Ky është faktor i rëndësishëm të cilëve tillon menjë shkronjë të caktuar (p.sh. arra në procesin e ruajtjes së materialeve të shtypura. për shkronjën a, molla për m etj.) Për të siguruar jetëgjatësi. botuesit nxiten të përdorin letër joacide për shtypjen e librave. Acidi mund të Libër i vjetër, antikuar (Antiquarian bookj hiqet nga materialet me bazë fibre me anë të procesit Libër i vjetër. i përdorur, që nuk gjendet në të deacidimit. qarkullim, me vlerë të veçantë për shkak të të qënit i rrallë dhe të gjendjes së tij. Zakonisht shitet nga Letër arkivore (Archival paper] librashitësit e antikuareve. Lloj letre me qëndrueshmëri të lartë ndaj prishjes fizike të shkaktuar nga aciditeti. që përdoret për Libër leximi për fillestarë (Beginning readerj shtypjen e materialeve me vlerë arkivore. Vepër me shumë ilustrime. artistike ose jo, e hartuar për t'u mësuar fëmijëve leximin. Kanë tekst Letër bible, letër shumë e hollë dhe e fortë të shkurtër, fjalor dhe gramatikë të thjeshtë, shtyp [Biblie paper] me shkronja të mëdha. Në bibliotekat publike Letër shtypi e fortë, e hollë, opake, e prodhuar vendosen në koleksionin e botimeve për fëmijë. nga pambuku ose liri.që përdoret për botime qëjanë me vëllim të madh si fjalorë, enciklopedi, bibla dhe Libri më i shitur, libër i suksesshëm libra lutjesh. për të mos qenë shumë të trashë e për [Bestseller] t'u mbajtur me lehtësi. Libër për të cilin aktualisht ka kërkesa të shumta në libraridhe bibliotekadhe një numër i madh kopjesh Libër [Book] të tijjanë shiture qarkulluar.Shumë gazeta dhe botime Koleksion netësh letre, lëkure, mëndafshi, cope kritike botojnë shpesh lista të librave më të ose material tjetër (i shkruar, i shtypur ose bosh) të suksesshëm të letërsisë artistike dhe të degëve të tjera, TERMINOLOGJI të letërsisë për fëmijëetj., duke u bazuar në vëllimin e atlase të hapur. Në përgjithësi janë prej druri, me shitjeve brenda një periudhe të caktuar kohe. syza të gjera dhe të thella për të vendosur vepra referuese me format të madh. Disa i kanë syzat të Lidhje, libërlidhje [Binding] rrëshqitëshme për të lehtësuar përdorimin. Vendosja e kapakut të jashtëm të një vëllimi me fletë të shtypura ose të bardha. Librat e botuar me Migrim i acidit [Acid migration] kapak të trashë janë lidhur me karton të veshur me Kalim i acidit nga një material me përmbajtje acide rrobë ose material tjetër të fortë. Për lidhjen e te një tjetër që është më pak acid, me pH neutral ose dorëshkrimeve dhe inkunabulave është përdorur bazik. Procesi mund të ndodhë nëpërmjet kontaktit lëkurë. I referohet gjithashtu procesit të bashkimit të drejtpërdrejtë ose avullimit. Një nga problemet të fletëve ose fashikujve të një botimi me anë të më të zakonshme në ruajtjen e dokumenteve është qepjes ose ngjitjes në shpinë dhe vendosjes së migrimi i acidit nga·kapakët e librit te letra më pak kapakut me dorë ose me makinë, nën mbikqyrjen e acide e bllokut të librit që përmban tekstin (ose e një libërlidhësi të kualifikuar. Në bibliotekat e mëdha kundërta). Për pasojë letra çngjyroset dhe bëhet e lidhja kryhet në bibliotekë. Bibliotekat e vogla thyeshme. Procesi mund të ndërpritet duke larguar zakonisht i dërgojnë materialet për lidhje në lidhtore materialin infektues dhe duke deaciduar fletët. jashtë institucionit kundrejt pagesës. Mirënjohje, falenderim [Acknowledgment] Lidhje e ndërprerë [Broken link] Pjesë e vendosur në një nga faqete para të librit, Lidhje në një dokumet HTML (HyperText para tekstit, ku autori vlerëson kontributin e Markup Language) që nuk funksionon, zakonisht personave të tjerë për veprën. Mirënjohja zakonisht sepse adresa e lidhjes nuk është e saktë ose adresa vendoset pas parathënies dhe paraprin hyrjen. Disa në web (web site) nuk është rnëe disponueshme ose autorë e përfshijnë atë në parathënie. ka kaluar në server tjetër pa dhënë adresë të re. Kur në një dokumet web-i zgjidhet një lidhjee ndërprerë, Mundësi hyrjeje, mundësi përdorimi [Acces• nëekran shfaqet një mesazh gabimi.Tendencae bërjes sibility] jofunksionale të lidhjeve me kalimin e kohës në një Lehtësi për të hyrë në bibliotekë, për të përdorur dokumet hipertekst, njihet si prishje e lidhjes (link sistemet e saj në rrjet, burimet e saj dhe për të marrë rol). informacion të nevojshëm, në çdo lloj formati. Në ruajtjen dhe gjetjen e informacionit është mënyrë Lidhje me ngjitje [Adhesive binding] sipas të cilës sistemi kompiuterik gjen regjistrimet Term i përgjithshëm që përdoret për mënyrat e lidhjes, ku fletët mbahen të bashkuara në saje të një në një skedar. Mënyra e gjetjes është në vartësi të lënde ngjitëse që vendoset në shpinë të bllokut të renditjes së regjistrimeve në mjedisin ruajtës. librit, zakonisht pasi anët e lidhjes janë dhëmbëzuar ose pasi janë qepur fashikujt. Ngjitësit më të Ndërrues i CD-ROM-eve [CD-ROM changer] zakonshëm janë tutkalli, poliviniIacetati (PVA) etj. Pajisje e kompiuterit që shërben për vendosjen e disa CD-ROM-eve (në numërtë kufizuar). Përbëhet Material i bashkëngjitur [Attachment] Skedar nga një platformë e rrumbullakët dhe krahë kompiuteri i çdo lloji i lidhur menjë mesazh të postës automatikë për të lëvizur një disk, në një periudhë elektronike (e-rnai l), në atë mënyrë që të kohe, te një lexues optik ose magnetik dhe për ta transmetohen së bashku në adresën e caktuar.Shtojcat kthyer përsëri në vendin e depozitimit. që nuk janë në formë teksti, si p.sh. grafikë dhe skedarë të bazave të të dhënave, mund të kërkojnë Ndriçim i mjedisit {Ambient light] programe të veçanta kodimi. Niveli i ndriçimit në një hapësirë të mbyllur, nga burim natyror ose artificial, faktor më rëndësi për Mbajtëse atlasi [Atlas case] ruajtjen e materialeve, të cilat dëmtohen nga Pajisje për ekspozim, deri në lartësinë e belit, që ekspozimi në dritë (veçanërisht nga rrezet ultravio• përdoret zakonisht në biblioteka për të vendosur let të dritës së drejtpërsëdrejtë të diellit). 11 TERMINOLOGJI Numër arab [Arabic numeral] të çdo formati fizik (të shtypur ose jo) që ka një Një nga dhjetë shifrat (0 I 2 3 4 5 6 7 8 9) e përshkrim të vetëm bibliografik në katalogimin sistemit të numrave të zhvilluar në Indi në shekullin bibliotekar, bazuar në faktin që është botuar, ka dalë VI. Pozicioni i çdo shifre tregon vlerën e tij. Numrat nga shtypi ose është trajtuar si një njësie vetme. Në arabë u përdorën nga arabët rreth vitit 900 të e.r. dhe Kërkesat Funksionale të Regjistri meve Bibliografi ke prej tyre kaluan në Europë nëpërmjet Spanjës I00 FRBR (Functional Requirements of Bibliographic vjet më pas, duke zëvendësuar numrat romakë. Records) njësia bibliografike përcaktohet si Simbolet e përdorura në sistemin e Djuit dhe në atë ekzemplar i vetëm konkret i manifestimit të Dhjetor Universal përbëhen nga numra arabë. Ato shprehjes së një vepre intelektuale ose artistike, në përdoren gjithashtu edhe në Klasifikimin e shumicën e rasteve një objekt i vetëm fizik, siç mund Bibliotekës së Kongresit përtë përcaktuar nënklasat. të jetë një kopje e një botimi të një monografie Numërtimet e faqeve në materialet e shtypura janë njëvëllimshe. Në disa raste një njësi mund të përbëhet kryesisht me numra arabë. Ata përdoren për të nga më shumë se një objekt fizik, p.sh. një regjistrim treguar radhën e shënimeve në fund të faqes ose të zanor që del në më shumë se një kasetë ose kompletet librit dhe në raste të tjera. me shumë vëllime të librave referues. Numër bazë, numër kryesor (klasifikimi) [Base Njoftim për librin [Book announcement] number] Deklarim i shkurtër i botuesit që njofton Numër klasifikimi në skemën KDU ose KOD, rnundësinë e gjetjes së një libri të li, i botuar si reklamë tek i cili shtohen numra të tjerë për të treguar në revistë të tregtimit të librit ose në ndonjë botim nënklasat. (P.sh. 025 - Departamentet e bibliotekës, tjetër, ose në një seksion për reklamë brenda një libri është numër bazë, të cilit i shtohen numra për të tjetërtë të njëjtit botues. Njoftimi për librin zakonisht treguar nënndarjet si p.sh. 025.2- Pasurimi). përmban titullin e veprës, emrin e autorit ose redaktorit, ISBN-në. datën e parashikuar të botimit. Numër inventari [Acquisition 1111111ber} çmimin dhe foto të kapakut. Numër unik i vendosur nga sektori i pasurimit të bibliotekës për të identifikuar një njësi të veçantë Pa acid {Acidji·ee} bibliografike. sipas radhës së hyrjes. Ka biblioteka Materiale me vlerën e pH 7.0 (neutral) ose më të që si numra identifikimi përdorin vetëm numrat stan• lanë (alkalin), të preferuara për shtyp dhe si materiale dard ISBN ose ISSN. lidhëse për të shmangur prishjen që shkakton acidi me kalimin e kohës. Numër paraardhës i periodikut [Back issue] Numër që paraprin numrin korrent të një Pajis me shënime [Annotate] periodiku. Të gjithë numrat e mëparshëm vendosen Vendosja e shënimeve përnjëdokument të shkruar së bashku dhe mund të ruhen në një vend tjetër të për të shpjeguar. komentuar ose vlerësuar veçuar nga numrat korrentë të periodikut. Shpesh përmbajtjen e tij. Gjithashtu vendosja e shënimeve këto konvertohen në formate të tjera si mikrofilm të shkurtra, të quajtura adnotirne, në përshkrimet e ose mik.rofishë. një bibliografie ose katalogu për të përshkruar, shpjeguar ose vlerësuar burimet e renditura. Numra paraardhës të një periodiku korrent [Backjile} Përmbledhje [Abstract] Numrat e një periodiku që paraprijnë numrin Paraqitje e shkurtër e përmbajtjes themelore të korrent. zakonisht të lidhur në një vëllim vjetor, ose një libri, artikulli, kumtese, raporti, disertacioni apo të kthyer në mikrofilm apo mikrofishë përtë kursyer të një vepre tjetër, që prezanton çështjet kryesore vend. Në regjistrimin në katalog numrat që përmban në atë renditje që janë edhe në veprën origjinale, por lidhja vendosen në shënime. që nuk ka vlerë letrare si njësie pavarur. Përmbledhja mund të jetë treguese, informuese, kritike ose e Njësi bibliografike [Bibliographic item] shkruar nga një këndvështrim i caktuar. Në artikujt e NëAACR2, një dokumet ose grup dokumentesh disa revistave përmbledhja vendoset pas titullit dhe TERMINOLOGJI autorëve dhe paraprin tekstin. Në bazat e të dhënave paraprakisht mund të ndihmojë botuesin për të bibliografike përmbledhja vendoset pas citimit përcaktuar tirazhin.çmimin dhe sa shpenzime i duhen bibliografik. për reklamën. Përmbledhje e autorit [Author abstract] Pranime [Approvals] Përmbledhje e shkurtër e quajtur abstrakt. e Libra të rinj të dërguar nga vetë botuesi ose shitësi. shkruar nga personi përgjegjës për krijimin e veprës në përshtatje me nevojat e bibliotekës, sipas një (autori), në dallim nga një përmbledhje e shkruar nga marrëveshjeje paraprake. pa u porositur titull për një person tjetër, zakonisht profesionist për titull nga punonjësi i pasurimit të koleksioneve të hanimin e përmbledhjeve ose indeksues. bibliotekës. Librat që nuk i kthehen botuesit pas një periudhe kohe të caktuar. lënë të kuptohet se janë Përpunim në grup [Boten processing] pranuar nga biblioteka për pasurimin e saj. Më pas Grup regjistrimesh të mbledhura për t'u kryhen procedurat e blerjes, përpunuar së bashku dhe jo një nga një. Përdoret kryesisht në katalogimin e automatizuar dhe Program kundër viruseve [Antivirus software] huazimin ndërbibliotekar për të rritur efektivitetin Program kompiuteri i hartuar për të kontrolluar dhe për të ulur koston. Sinonim me batchlood pro• kompiuterin (ose të gjithë kompiuterat të lidhur në cessing. rrjet) për praninë e viruseve dhe për heqjen e tyre. Përshtatje [Adaptation] Projektligj [Bill] Vepër e botuar ose e rishkruar. pjesërisht ose e Ligj i propozuar gjatë një sesioni zyrtar të organit tërë, për përdorim ose qëllim tjetër. Gjithashtu vepër legjislativ.NëAACR2 projektligjet katalogohen duke e kthyer në formë tjetër letrare ose artistike për të vendosur në kryetitull emrin e organit legjislativ. I shërbyer për qëllime të ndryshme duke ruajtur sa referohet edhe një deklarimi të shkruar të një sasie më shumë veprimet, karakteret, gjuhën e origjinalit. mallrash dhe shërbimesh të kryera (faturë), dërguar Psh. një novelë e përshtatur për t'u vënë në skenë. nga shitësi te blerësi në pritje të pagesës. dramë e përshtatur për film ose gravurë e bazuar në një pikturë. Sipas rregullave të katalogimitAACR2, Punë e prapambetur, retrospektive [Arrearsj përshtatjet e teksteve katalogohen me emrin e Materiale bibliotekare të grumbulluara dhe që përshtatësit ose me titull. kur përshtatësi nuk dihet, presin për t'u kataloguar, pasi nuk janë përpunuar dhe bëhet përshkrim shtesë për autorin dhe titullin e në kohë, sepse mund tëjenë rezultat i një porosie që origjinalit. Në muzikë, vepër që ndryshon nga një përmban sasi të madhe njësish; mund tëjenë shumë vepër tjetër muzikore, e aranxhuar për vegël tjetër libra të marra si dhuratë ose personeli është i muzikore, parafrazon pjesë të veprave të ndryshme. pamjaftueshëm për të përballuar punën e përditshme. imiton stilin enjë kompozitori tjetër ose bazohet në një vepër tjetër muzikore. Radhim [Alignmeru] Në shtyp, renditje e shkronjave në një vijë shtypi Porosie prapambetur [Back order (BO)} në mënyrë që majat dhe fundet e tyre të formojnë Porosi për materiale bibliotekare që nuk ka një vijë të drejtë, paralel me vijat e tjera. Gjithashtu mundur të plotësohet kur është dërguar sepse të faqosje e shtypit duke lënë hapësirat bosh majtas paktën një nga njësitë e kërkuara nuk gjendej ose dhe djathtas. nuk kishte dalë ende nga shtypi. Këto porosi mbeten të hapura për t'u plotësuar në të ardhmen, zakonisht Radhitje, radhis [Array] brenda një kohe të përcaktuar. Nëse nuk plotësohen Paraqitja në vijimësi sipas një radhe të caktuare brenda kësaj kohe, ato anullohen. përshkrimeve, kryetitujve, termave që shprehin subjekt etj. në një tregues ose thesar të termave. Në Porosi paraprake [Advance order} klasifikim është renditja e një grupi nënklasash që i Porosi e bërë për një libër të ri, para datës së përkasin një klase, por që dallojnë mes tyre nga një daljes së tij, zakonisht në përgjigje të reklamimeve të veçori e vetme. Psh. klasa "periodikë" ndahet sipas bëra para botimit. Numri i kopjeve të porositura formës në nënklasat "revista", "gazeta", "buletine". TERMINOLOGJI Raft i pranimeve [Approva! shelf] e hyrjes ose të inventarit, identifikim të shkurtër Raft ose rafte në sektorin e pasurimit të bibliotekës. bibliografik. burimin e ardhjes dhe çmimin për çdo ku vendosen librat e dërguar nga vetë botuesit dhe njësi. presin të vlerësohen nga personat e ngarkuar me pasurimin për të vendosur nëse do të futen në fondin Renditje sipas radhës së hyrjes [Accession or• e bibliotekës apo dot' i kthehen botuesit ose shitësit. der] Sistemim në rafte i librave dhe dokumenteve të Raport vjetor [Annual repart} Botim i shtypur, tjera sipas radhës kronologjike dhe numerike të hyrjes zakonisht jo më shumë se 100 faqe, i paraqitur çdo vit së tyre, në ndryshim nga renditja e bazuar tërësisht nga punonjësit e një kompanie apo institucioni në sistemin e klasifikimit. përpara organit drejtues, ku përshkruhet veprimtaria e vitit dhe gjendja financiare. Repart libërlidhje [Bindery] Kryen lloje të ndryshme lidhjesh. Disa biblioteka Referim qorr, pa krye [Blind reference] të mëdha kanë vetë lidhtorc. Në bibliotekat e vogla Referim në një tregues ose katalog që e drejton materialet që duhen lidhur ose rilidhur (koleksione lexuesin në një kryetitull që nuk ekziston në këtë të periodikut, libra me kapakë të hollë etj.) dërgohen tregues ose katalog. në lidhtore private. Regjistrim automatik i huazimit [Automated Revistë me përmbledhje [Abstracting journal] checkout] Revistë e specializuar në paraqitjen c Sistemet e kornpiutcrizuara të automatizimit i përmbledhjeve të artikujve dhe dokumenteve të tjera lejojnë klientit të regjistrojë vetë materialet që huazon, të botuara. që u përkasin një dege të caktuar të pa ndihmën e punonjësit të bibliotekës. Ky veprim shkencës ose një fushe studimi të caktuar. kryhet nëpërmjet barkodit tënjësisë që huazohet dhe barkodit të klientitnë librezëne anëtarësisë. Regjistrimi Siç ka dalë nga shtypi [As issued] automatik i huazimeve është pjesë e procesit të Term që përdoret në tregtimin c librave antikuarë vetëshërbimit në veprimet bibliotekare. për të treguar gjendjen enjë njësie, c cila ekziston në po atë formë që ka pasur kur është botuar për herë Regjistrim dëgjimor [Audiorecording] të parë. ndryshe nga një vepër që është rilidhur, Term për çdo mjedis në të cilin është regjistruar është përpunuar nga ndonjë bibliotekë (ka vula, tingull për t'u dëgjuar me mënyra mekanike ose etiketa). dëmtuar etj. elektronike. ku përfshihen pllaka gramafoni, shirita dëgjimore dhe disqe kompaktë. Sinonim me regjistrim Sistemi Alfanumerik i Klasifikimit të tingulli - sound recording. Regjistrimeve Zanore [Alpha-Numeric Systemfor Classification of Recordings (ANSCR)j Regjistrim i shkurtuar [Brief record] Sistem i klasifikimit të të gjitha llojeve të Paraqitje e shkurtuare një regjistrimi bibliografik regjistrimeve zanore, që bazohet në një skemë të në një katalog në rrjet ose bazë të dhënash. ku subjekteve prej 23 degësh, të cilat përfaqësohen me mungojnë elemente të të dhënave të fushave dhe shkronja të alfabetit latin (p.sh. M për muzikën nënfushave më pak të rëndësishme në krahasim me popullore). Nënndarjet paraqiten me dy shkronja. regjistrimin e plotë që përmban përshkrim Simbolit të subjektit i shtohet një kod me tre apo bibliografik të plotë të njësisë. Në shumicën e katër shkronja që tregon llojin e nënrenditjes katalogëve dhe bazave të të dhënave rezultatet e (shkronjat e para të titullit, të emrit të kompozitorit. kërkimit mund të paraqiten në të dy format: interpretuesit ose autorit). Pjesa e tretë e numrit të klasifikimit përbëhet nga shkronja e parë e secilës Regjistrim, inventarizim ihyrjeve [Accession nga tre fjalët kyç të titullit të veprës ose nga numri, record] nëse vepra njihet sipas formës dhe numrit. Pjesa e Listë e njësive bibliografike të shtuara në katërt përbëhet nga shkronja e parë e emrit të personit koleksionin e bibliotekës, të renditura sipas radhës që lidhet me interpretimin e veprës, e pasuar nga një së hyrjes së tyre. Zakonisht kjo listë përmban numrin numër me dy shifra të numrit tregtar të regjistrimit. TERMINOLOGJI P.sh. ES/BEET/5/0 98 ku ES tregon se vepra e familjeve shtoi numrat nga 1-9 të tabelës së regjistruar është simfoni orkestrale, BEET - përcaktuesve të vendit, sipas rastit. P.sh. Bibliotekat kompozuar nga Beethoven, 5 - simfonia nr. 5, O - e familjeve në Britaninë e Madhe 027.141 ".) interpretuar nga Eugene Onnandy, 98- numri tregtar i audio regjistrimit. Shenjë e autorit [Author mark] Shkronja, numra ose simbole të tjera që Skedë e hapur, skedë me dritare [Aperture përfaqësojnë mbiemrin e autorit, i vendosur nga cardj kataloguesi në numrin e vendit të veprës, për ta Skedë me një apo më shumë dritare të vogla, në të dalluar atë nga vepra të tjera me të njëjtin klasifikim. cilat ngjiten kuadro të prera nga një shirit mikrofilmi. (P.sh.D 40 për të identifikuar veprat e autorit Charles Këto formate mundësojnë që imazhet e mikrofilmit Dickens. Kur shenjës së autorit i shtohet edhe shenja të përdoren në mënyrë të pavarur dhe njëkohësisht e veprës, simboli quhet numër i librit (p.sh. D 40d ka një sipërfaqe të përshtatshme ku regjistrohet për veprën David Koperfild të autorit Charles informacioni për secilin kuadër. Dickens). Skedë e katalogut [Caralog card] Shenjë e librit [Book band] Në sistemet manuale të katalogimit, skeJë prej Shirit letre i shtypur (zakonisht me ngjyrë) i letre ose kartoni, me dimensione standarde (7.5 cm e vendosur rreth mbulesës së jashtme të një libri për lanë dhe 12.5cm e gjerë), që përdoret për të bërë një të tërhequr vëmendjen për një kakakteristikë të përshkrim me dorë. të shtypur me makinë shkrimi veçantë si p.sh. çmim i reduktuar, marrja enjë çmimi ose me mjet tjetër, për katalogun me skeda ose (vlerësimi) ose statusi i huazimit (p.sh. i rezervuar). skedarin e bibliotekës. Në kthimin e regjistrimeve nga letra në format të lexueshëm nga kompiuteri dhe Shërbime për përdorimin (e materialeve) [Ac• me përdorimin e katalogëve në rrjet, katalogët me cess services) skeda po dalin nga përdorimi. Sigurimi i hyrjes në burimet dhe koleksionet e bibliotekës, ku përfshihet qarkullimi i materialeve Status akademik [Academic srarus] (qarkullimi i përgjithshëm, rezervimet, huazimi Vlerësim i dhënë nga një institucion i arsimit të ndërbibliotekar, dërgimi i dokumenteve), rivendosja lanë bibliotekarëve të tij, duke i konsideruar anëtarë në rafte, mirëmbajtja e fondeve dhe ruajtja e tyre. të personelit pedagogjik ose shkencor, por pa pasur tituj, kategori, të drejta dhe përfitime të barabarta Shërbime për të rritur [Adulr services] me ato të personelit pedagogjik. Materiale, shërbime dhe programe që synojnë plotësim.in e kërkesave të përdoruesve të rritur të Studim rajonal [Area study] bibliotekave publike, në dallim me ato të planifikuara Botim që përmban informacion faktik për një për fëmijë dhe të rinj. rajon të veçantë të botës (Europë, Azi, Lindje e Mesme etj.), ku përfshihen të dhëna për gjeografinë Shfletues [Browser] fizike dhe sociale, ekonominë, historinë, qeverisjen Person që bën kërkim kalimthi„ jo në mënyrë dhe kulturën. Mund të ketë gjithashtu informacion sistematike hë. një koleksion bibliotekar, katalog, statistikor dhe adresa. Studimet rajonale shpesh indeks, bibliografi, bazë të dhënash bibliografike. l botohen si seri. referohet edhe një-programi-zbatimi të quajtur Web browser, i krijuar për të lehtësuar kërkimin e Shënim për shtim [Add note] informacionit në Internet. Shënim i shkurtër në Tabelën e Klasifikimit të Djuit që udhëzon kataloguesin t'i shtojë një numri Shifër artificiale (klasifikimi) [Artificial digit] bazë të klasifikimit një ose disa numra që gjenden Shkronjë ose simbol në Klasifikimin Dhjetor të . diku tjetër në tabelë për të formuar numrin e plotë të Djuit dhe në KDU që përdoret në disa raste për të klasifikimit të një vepre të caktuar. (P.sh. udhëzimi zëvendësuar numrat nga 0-9, për të krijuar simbole "Numrit•kryesor 027. l - Bibliotekat private dhe të më të shkurtuara për gjuhë të ndryshme, letërsi, TERMINOLOGJI kombësi etj. P.sh. në sistemin e Djuit te klasat 810- akti zyrtar i pranimit dhe idokumentimit të regjistrimeve 890- Letërsia e gjuhëve të veçanta mund të përdoren të marra në dorëzim për ruajtje, pjesë e procesit të shkronja midis numrave për të krijuar simbole të kontrollit fizikdhe intelektual të tyre. Në rastin e njësive thjeshta (p.sh. letërsia arabe 8AO, ku numri- bazë të dhuruara mund të kërkohet akti i dhurimit për është SA., ose si simbol klasifikimi për numrin i: transferimin e pronësisë. vendit të librave të letërsisë shqipe në sistemin KDU shpesh përdoret 8Sh, si simbol më i thjeshtë). Shtojcë [Appendix] Pjesë e një vepre të shkruar, që nuk është Shirit dëgjimor [Audiotape] themelore në tërësinë e tekstit dhe që përmban Shirit i hollë magnetik në të cilin tingujt informacion plotësues si tabela statistikore ose ma• regjistrohen si sinjale elektrike dhe mund të terial shpjegues lidhur me tekstin. Shtojca ndryshon konvertohen në tinguj me anë të pajisjes së ridëgjimit. nga materialet shtesë (addendum) pasi janë Përmasat më të zakonshme të shiritave dëgjimorë në planifikuar më parë si pjesë përbërëse të botimit biblioteka janë me gjerësi V.. inch, të vendosur në dhe jo mbasi ai është shtypur. Shtojcat zakonisht kaseta. vendosen pas tekstit, përpara shënimeve, fjalorit shpjegues të veprës, bibliografisë dhe indekseve. Shitës i librave antikuarë [Antiquarian book• seller] Tabelë ndihmëse (klasifikimi) [Auxiliary sched• Shitës i librave të vjetër, të rrallë, të përdorur, që ule] nuk janë në qarkullim. Në klasifikimin bibliotekar, listë e veçantë ndarjesh që shërben për të nëndarë klasat e tabelave Shkurtim [Abbreviation] kryesore. P.sh. tabelat ndihmëse të përcaktuesve të Paraqitje e shkurtuare një fjale ose grupi fjalësh, përgjithshëm dhe tabelat ndihmëse të përcaktuesve e përdorur për lehtësi në vend të formës së plotë. të klasave të veçanta në KDU si edhe nënndarjet Përbëhet nga shkronja e parë ose disa nga shkronjat standarde të renditura në tabelën l të KDD. e para të pasuara nga një pikë. P.sh. Shtëp. Bot. për Shtëpia Botuese. Për disa fjalë mund të përdoret më Të gjitha të drejtat të rezervuara [All rights shumë se një formë e shkurtuar. P.sh. V.ose Vë/I.për reserved] fjalën \-!ëllim.Nuk është akronim a~ inicializim. Frazë e shtypur në një vepër të botuar, 'zakonisht në kurriz të fletës së titullit të librit, e Shpinë [Back] · cila është një njoftim zyrtar që tregon se të gjitha të Ana e qepur ose e lidhur e një libri, tek e cila drejtat e akorduara nga ligji i të drejtës së autorit i vendoset astar. Shpina mund të jetë e sheshtë ose i përkasin personit që ka këtë të drejtë dhe në raste jepet formë harku gjatë procesit të lidhjes. Shpina e shkeljesh ndërmerren veprime ligjore ndaj shkelësit. përkulshme është më e preferuar sepse lejon hapjen me lehtësi të fletëve. Tregues bazë, pikë referimi [Benchmark} Term që përdoret për të treguar cilësitë e një Shtesë [Addendum] produkti ose shërbimi, i njohur si standard ose pikë Material i shtypur, më i shkurtër se një shtojcë referimi, i krahasuar me produkte ose shërbime të osesuplernent i zakonshëm, i vendosur në libër ose tjera, me synim përmirësimin e tyre. Në kompiuter botim tjetër pasi vepra është shtypur sepse ka masë e efektshmërisë së një pjese përbërëse të rëndësi për përmbajtjen ose plotësinë e tekstit. pajisjes (hardware) ose programit (software). Zakonisht është e shtypur në fletë letre të veçantë dhe ngjitet hë fillim ose në fund të tekstit. Tregues i autorëve [Author index] Tregues i renditur alfabetikisht, në të cilin Shtim, hyrje [Accession] emërtimet janë emra personash dhe organizmash, Regjistrimnë listënë hyrjevetënjënjësiebibliografike përgjegjës për krijimin e veprave të indeksuara. që është shtuar në koleksionin e bibliotekës. I referohet Emrat e autorëve mund të kombinohen me treguesin d_henjë dokumenti të shtuar në bibliotekë, Në arkiva, lëndor ose të titujve dhe mund të mos jenë të veçuar. 111 TERMINOLOGJI Trup[Body] verifikuar nëse kodi i futur nga përdoruesi për të Në shtyp pjesa kryesore enjë libri, duke filluar fituar mundësi hyrjeje në rrjet ose sistem është i me faqen e parë të tekstit, përfshirë edhe shënime vlefshëm. dhe ilustrime, dhe duke përjashtuar faqet përpara faqes së parë të tekstit dhe faqet pas mbarimit të Veti, atribute [Atribute] tekstit. Në libërlidhje, blloku i fashikujve të qepur Në klasifikim është një nga veçoritë enjë klase ose të ngjitur së bashku, përgatitur për vendosjen e që e dallon atë nga klasat e tjera. Në Kërkesat kapakut. Në mesazh të postës elektronike (e-rnail), Funksionale për Regjistrimet Bibliografike (FRBR teksti i mesazhit ndryshe nga koka (adresa e - Functionai Requirements far Bibliographic dërguesit, e marrësit, subjekti) dhe fundi. Records ) përcaktohet si një nga veçoritë që u mundëson përdoruesve të informacionit të Udhëz (ndërmjet rafteve) [Aisle] formulojnë kërkesën dhe të vlerësojnë përgjigjet Hapësirë e lirë midis radhëve të rafteve të librave kur kërkojnë informacion për një njësi të caktuar. në fondet e bibliotekës, nëpër të cilat kalojnë Atributet mund të jenë të brendshme n~ një njësi punonjësit dhe lexuesit për të shfletuar koleksionet. (veçori fizike etj.) ose të vendosura nga një agjent i Gjerësia minimale e tyre në bibliotekat me fonde të jashtëm (identifikues, informacion tekstual etj.). hapura është 80 cm. Psh. atributet logjike të një vepre krijuese janë titulli i saj, forma, data e krijimit, destinacioni etj. Si rregull Udhëzime bibliografike, instruksion i përgjithshëm, për çdo atribut të njësisë jepet një bibliografik [Bibliographic instruction (BI)] vlerë, por mund të ketë edhe më shumë se një vlerë Programe udhëzimesh të hartuara për të mësuar (p.sh. një vepër e botuar me më shumë se një titull), përdoruesit e bibliotekës të gjejnë informacionin e ose vlera mund të ndryshojë në kohë (datae botimit .duhur shpejt dhe saktë. Udhëzimet bibliografike për një seria!). Ndodh gjithashtu që një njësi të mos zakonisht përfshijnë sistemin bibliokekar të i paraqesë të gjitha atributet. P.sh. atributi organizimit të materialeve, strukturën e literaturës "koordinatat" është i zbatueshëm vetëm te së fushave të caktuara, metodën e kërkimit dhe materialet hartografike. burimet dhe mjetet e kërkimit (katalogët, abstraktet dhe indekset, bazat e të dhënave bibliografike etj.). Vjedhës librash [Biblioklept] Në bibliotekat akademike udhëzimet bibliografike Person që vuan nga mania për të vjedhur libra. janë të përfshira në programin mësimor. Bibliotekat që kanë tnjedis të pajisur me kompiutera, zhvillojnë Vjetar, botim i përvitshëm [Annual] praktika për përdorimin e katalogëve në rrjet, bazat Botohet një herë në vit, çdo vit, si raport vjetor. e të dhënave elektronike, burimet e Internetit. Këto .1referohet gjithashtu një forme të një antologjie udhëzime jepen nga bibliotekarë me përvojë dhe letrare popullore të shek. 19,e ilustruar me gravura. kualifikim përkatës dhe me aftësi pedagogjike. Sot vjetari ka kuptimin enjë botimi në seri, në çdo Sinonim me udhëzime bibliotekare- library instruc• lloj formati, që del një herë në vit. tion dhe orientim në bibliotekë - library orientation. Vlerë arkivore [Archival value] Vepër e shkurtuar ['Abridgment] Vendim i marrë nga specialistë të njohur për një Variant i shkurtuar i një vepre të shkruar, i cili dokument, regjistrim ose grup regjistrimesh që ruan kuptimin e përgjithshëm dhe mënyrën e duhet të jenë në ruajtje të përhershme ose me afat paraqitjes së origjinalit, por i mungojnë pjesë të të pacaktuar. Regjistrimetruhen për vlerën admin• tekstit dhe ilustrime, shënime e shtojca. Zakonisht istrative - në shërbim të punëve administrative të është e përgatitur nga një person tjetër dhe jo nga tanishme dhe në të ardhmen; vlerën evidentuese - autori apo redaktori i origjinalit. veçorie regjistrimeve për të dhënë prova dhe fakte lidhur me krijuesin e tyre ose për veprimtaritë të Vërtetësi, legalizim [Authentication] "cilave u përkasin; vlerat fiskale-mjet në ndihmë të Procedurë e verifikimit të origjinalitetit të një biznesit financiar ose për llogaritë fiskale; vlerën mesazhi të transmetuar në sistemet në rrjet. Është historike - aftësi për të dokumentuar ngjarjet e së gjithashtu procedurë sigurie, e krijuar për të shkuarës, duke siguruar informacion për jetën dhe TERMINOLOGJI veprimtarinë e personave të përfshirë në to: vlerë çelsat shift+8. Përdoret si shenjë referimi në shtyp informuese-të dobishme për referime dhe studime; për të treguar një shënim në fund të faqes ose vlerë ligjore- ndihmojnë në veprimet e ardhshme referim tjetër në të njëjtën faqe. Disa ylltha njëri ligjore ose si evidencë e vendimeve të mëparshme pas tjetrit përdoren në tekst si shenjë për të treguar ligjore. heqjen c tekstit (në vend të shenjës ... ). Në shumë baza të dhënash yllthi përdoret si simbol i prerjes Vlerë si objekt [Artifactual value] së fjalës në kërkimin me ljalë kyç. P.sh. bibliotek* Vlera e një sendi si objekt fizik (jo për përdoret si te1111kërkimi për bibliotekë, bibliotekat. përmbajtjen). p.sh. një kopje enjë libri që ka pak bibliotekonomi. vlerë në tregun e botimeve të vjetra, por ka vlera për tekstet mësimore për shkak të veçorive Zonë tampon [Buffer] tipografike ose për historinë e librit për lidhjen e Në kompiuter zonë për ruajtje të përkohshme të veçantë. Modifikimi i një objekti të tillë ia ul atij të dhënave që do të përpunohen ose për qëllime të vlerat. veçanta si transferim i të dhënave midis dy pjesëve të sistemit që kanë shpejtësi veprimi të ndryshme. Vlerësim [Assessment] p.sh. printeri dhe CPU (njësia qendrore e përpunimit) Tregues sasiorë dhe cilësorë të nivelit në të cilin përpunojnë të dhënat më shpejt se printimi i koleksionet e bibliotekës, shërbimet dhe programet informacionit të prodhuar. Zona tampon mund të e saj plotësojnë n~vojat e përdoruesve. zakonisht jetë një seksion i kujtesës, i rezervuar për një funksion ndërmerren me qëllim përmirësirnin e tyre. Vlerësimi përpunimi të veçantë. ose një pjesë e kujtesës së kryhet me mënyra të ndryshme, si : vëzhgimi i përgjithshme që vendoset dhe zhvendoset sipas drejtpërdrejtë. analiza të intervistave. analiza të nevojës. Në prodhimin e letrës, një substancë ose përdoruesve. testime etj. Kur kryhet nga vetë përzierje substancash që i shtohet letrës gjatë biblioteka ky procesquhet vetëvlerësim. prodhimit për të kontrolluar aciditetin ose bazicitetin e prodhimit. Në ruajtjen e dokumentcvc, Yllth [Asterisk] Shenjë e veçantë në formë ylli substancë ose përzierje që përdoret për të mbajtur (*)që realizohet me anë të tastierës duke shtypur në nivele optimale aciditetin ose bazicitetin e letrës. F. Xhaja • In Memoriam Më 24 dhjetor 2003 u nda nga jeta ·Shpëtim Mema, bibliotekar dhe bibliograf i palodhur. U lind më 15 gusht 1940 në Kuç të Vlorës. Me mbarimin e shkollës së mesme, në vitin 1960 fitoi një bursë studimi për tregti dhe marrëdhënie ndërkombëtare në Bullgari. Pas një viti studimi, u kthye në Shqipëri, ku vazhdoi studimet për gjuhë angleze në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë të Universitetit të Tiranës. Në vitin 1965 përfundoi studimet e larta dhe fillimisht punoi si mësues i gjuhës angleze në shkollën e mesme "Petro Nini Luarasi". Më pas punoi si përkthyes në ndërmarrjen shtetërore "Albturist". Në vitin 1970 u ernësua bibliograf, fillimisht në Departamentin e Bibliografisë të bashkë me kolegët e tij fondin e albano• Bibliotekës Kombëtare e më pas në atë të balkanologjisëdhe ndihmoi në ngritjen enjë Albano-Balkanologjisë, departament të rrjeti te pasur informativ të kësaj fushe. U cilin edrejtoi nga viti 1992 deri në vitin 1994. • shqua veçanërisht si bibliograf. Punonte Që nga ajo kohë nuk rreshti së punuari për vazhdimisht për ngritjen e tij profesionale, t'i dhënë lexuesit shqiptar dhe të huaj për njohjen e të rejave në fushën e informacion të bollshëm e të pasur për bibliotekonomisë. Gjatë vitit akademik Shqipërinë dhe shqiptarët, historinë, gjuhën, 1991-1992 ·ka qënë vizitor studimor dhe kulturën dhe traditat e tyre. Falë zotërimit lektor i gjuhës shqipe në School of Slavonic dhe njohjes në nivel të lartë të disa "gjuhëve and East European Studies të Universitetit të huaja, si: anglisht, bullgarisht, frëngjisht, të Londrës. Në vitin 1995 ka kryer kërkime suedisht, danisht, italisht etj.rpjesën.rnë të., studimore në SHBA. "Ka 'përfaqësuar madhe të të cilave i mësoi në mënyrë vendin në konferenca ndërkombëtare për autodidakte, përpunoi me cilësi të lartë problemet e bibliotekonornisë. Në vitin I987 fitoi titullin "Doktor i materialeve të botuara në shtypin shqiptar shkencave. historike''. Më I 988 botoi në Austri. U dallua edhe në fushën e monografinë "Shqipëria dhe shqiptarët në përkthimit. Ka përkthyer një varg veprash veprat e udhëtarëve anglezë të shek. të letrare, si: romane, novela, poezi, përralla 19-të''. Është bashkautor i kolanës e tregime për fëmijë, ese filozofike, ndër enciklopedike për autorët e Europës të cilat mund të veçohen "Përralla e Lindore "The Everyman Companion to fuçisë" e Xhonatan Suiftit, "Motosharra", East European Literature", botuar në "Fëmijëria e Peles" e Martin Nekses, Londër më I993 dhe i bibliografisë së romanin "Lumenjtë që rrjedhin" të Kristin adnotuar "Albanica". Në shtypin periodik Ekmanit etj. shqiptare të huaj botoi mjaft artikuj me Për punën dhe kontributin e dhënë në karakter albanologjik, ndër të cilët fushën e bibliotekonomisë, bibliografisë veçojmë 'The views of l 9'h century Brit• dhe informacionit në dhjetor të vitit 2002 ish travellers on the Albanian language" u dekorua nga Presidenti i Republikës me · botuar në "Albanian life" ( 1998) dhe "Urdhrin e Naim Frashërit të Artë" me recensionin për veprën e Arshi Pipës motivacionin "Për ndihmesën e veçantë "Contemporary Albanian literature", në fushën e albanologjisë, bibliografisë dhe botuar në revistën "Rucistica" të Oksfordit botimeve bibliografike në Bibliotekën (1991). Kombëtare në vite''. Gjatë viteve 1987-1990 punoi në Ra• Kolegët, shokët, miqtë, por edhe brezat dio-Tirana dhe në vitet 1994-1995 si më të rinj do ta kujtojnë gjithnjë me respekt monitorues, përzgjedhës dhe përkthyes i bibliografin e palodhur dhe fjalëpak. (A. Sharrxhi) The Principles and Practice of Library Deoelopment '~.;.~_~:·.~ ..•.-..::~.... :.. . h·=· ! (., •) ) „ ',• I "'-~1..,r·. ( /' f INTERNATIONAL JOURNAL OF LIBRARIES ANO INFORMATION SERVICES EDITORS Nancy RJohn SvendLarsen lan M Johnson CHICAGO, IL, USA AARHUS,DENMARK ABERDEEN,UNITED KINGDOM ADVISORYEDITORS Theo J D Bothma, Pretoria, SouthAfrica Beverly P Lynch. LosAngeles,CA. USA John Day,Washington DC, USA Erland Kolding Nielsen, Copenhagen.Denmark Wim van Drimmelen, Den Haag,Netherlands ElisabethNiggemann. Frankfurt/M„ Germany David L Easterbrook, Evanston,IL, USA Roswitha Poll, Munster. Germany StephneyFerguson,Kingston.Jamaica Koti S. Raghavan,Chennai, India BarbaraJ. Ford, Urbana-Champaign,IL, USA Adolfo Rodriguez,Mexico City. Mexico EkaterinaGenieva,Moscow, Russia JulieSabaratnam,Singapore Peter Hegedus,Budapest,Hungary Roberto JServidio, BuenosAires, Argentina JanetSwan Hiti, Boulder, CO, USA Too Young Lee, Seoul, Korea JoyceKirk, Sydney,Australia JiangWeiming, Beijing,China Derek Law, Glasgow,UK Wu Jianzhong,Shanghai,China I