Van Tet Tot Kunduz

Jaargang 180 nummer 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR

Van Tet tot Kunduz

■ Onderscheppen op lichtsnelheid? ■ Zonder kennisuitwisseling geen lessons learned ■ Verslag lezing Brian McAllister Linn Aankondiging

Exercise Common Effort 1 (GE/NL) Corps

Distinguished Visitors Day en Symposium

Münster 22 en 23 september 2011

Van 19 tot 23 september vindt de oefening Common Effort plaats in Münster (Duitsland), nabij de locatie van het snel inzetbare hoofdkwart ier van 1 (Germ an/Netherlands) Corps.

De oefening sluit een project van tien maanden af waarin de Comprehensive Approach centraal heeft gestaan. De Duitse en Nederlandse ministeries van Buitenlandse Zaken een 1 (GE/NL) Corps sloegen de handen ineen en werkten samen met meerdere (N)GO’s en IO’s aan een conceptuele ontwikkeling van gezamenlijke voorbereiding en training van missies. Het doel is een eerste stap te maken in het operationaliseren van de Comprehensive Approach. De belangrijkste dilemma’s die tijdens deze oefening naar voren komen raken aan multidisciplinaire planning, samenwerking met de host nation, multinationale funding van ontwikkeling en de voorziening in een veilligheidsomgeving die dit alles mogelijk maakt. Belangstellenden kunnen de oefening op 22 september bijwonen tijdens de Distinguished Visitors Day. Tevens is het mogelijk deel te nemen aan het symposium dat aansluitend aan de oefening op 23 september in Münster plaatsvindt.

Zie voor meer informatie www.1gnc.org. Aanmelden is mogelijk via email: [email protected] of telefoon 0049-2515062130.

De Militaire Spectator is sinds 1832 het militair-wetenschappelijk tijdschrift voor en over de Nederlandse krijgsmacht. Het maakt relevante kennis, wetenschappelijke Jaargang 180 nummer 5 – 2011 inzichten, ontwikkelingen en praktijkervaringen toeganke- lijk en slaat zo een brug tussen theorie en praktijk. De Militaire Spectator stimuleert de gedachtevorming over onderwerpen die de krijgsmacht raken en draagt zodoende bij aan de ontwikkeling van de krijgswetenschap in de breedste zin van het woord. Op deze wijze geeft het tijdschrift inhoud aan zijn missie: het bijdragen aan de De Nederlandse expeditionaire krijgsmacht professionalisering van het defensie personeel en het ver- ■ Information Operations hogen van het kennisniveau van overige geïnteresseerden. ■ Verzet tegen de Japanse bezetter op Sumatra Daarmee bevordert de Militaire Spectator ook de dialoog tussen krijgsmacht, wetenschap en samenleving. Jaargang 180 nummer 7/8 – 2011 MILITAIRE

UITGAVE Koninklijke Vereniging ter Beoefening SPECTATOR van de Krijgswetenschap www.kvbk.nl [email protected]

Secretaris en ledenadministratie luitenant-kolonel Henk Sonius T 0493-598003 E [email protected]

Nederlandse Defensieacademie (NLDA) Sectie MOW 300 Van Tet tot Kunduz Ledenadministratie KVBK Postbus 90002, 4800 PA Breda M.L. de Boer [email protected] Het is niet onwaarschijnlijk dat de Taliban rond de politietrainingsmissie De Militaire Spectator wordt ook verstuurd in Kunduz zal proberen de Nederlandse publieke opinie en politieke op basis van rang/schaal. Adreswijzigingen doorgeven bij de eigen personeelsdienst. partijen te beïnvloeden.

REDACTIE brigade-generaal cav b.d. prof. em. 308 Onderscheppen op lichtsnelheid? J.M.J. Bosch (hoofdredacteur) T 071 - 542 18 30 R. Savelsberg E [email protected] kolonel cav drs. P.J.E.J. van den Aker Het is aangetoond dat een laser een ballistische raket kan onderscheppen, luitenant-kolonel KLu S.M. Babusch bc kapitein ter zee P. van den Berg maar de efficiëntie van lasers moet dramatisch worden verbeterd om drs. P. Donker uit de huidige niche te komen. kolonel MJD dr. P.A.L. Ducheine luitenant-kolonel MPSD dr. J. Duel cdre KLu F. Groen drs. P.H. Kamphuis 317 Zonder kennisuitwisseling geen lessons learned luitenant-kolonel KMar drs. ing. D.J. Muijskens luitenant-kolonel Marns drs. R. Postma A.J.E. Wagemaker MA De krijgsmacht kan aanzienlijke operationele voordelen behalen door kapitein ter zee mr. N.A. Woudstra kolonel ir. F.J.A. van Zitteren meer gemelde praktijkervaringen en een kortere doorlooptijd van het

BUREAUREDACTIE lessons learned-proces. mw. drs. A. Kool drs. F.J.C.M. van Nijnatten NIMH Postbus 90701 2509 LS Den Haag T 070 - 316 51 20 of 070 - 316 51 95 F 070 - 316 51 99 E [email protected] En verder: LIDMAATSCHAP binnenland € 25,00 Editoriaal 298 studenten € 17,50 Andere ogen 327 buitenland € 30,00 Gastcolumns 328 OPMAAK EN DRUK Verslag lezing Brian McAllister Linn 334 Drukkerij ten Brink Meningen van anderen 336 ISSN 0026-3869 Antwoord op Meningen van anderen 338 Nadruk verboden Tegenwicht 340 Coverfoto: Nederlandse militairen arriveren in Kunduz om de politiemissie voor te bereiden, Boeken 342 februari 2011 (Foto dpa/picture alliance, Summaries T. Koene) 297 EDITORIAAL

Strategisch denken

‘ ezuinigingen op defensie zware taak voor defensie over tot de orde van de dag. Onder Bkabinet’. Een recent bericht uit de krant? elke bodem zit een nieuwe bodem en het lijkt Nee, voorpaginanieuws van NRC Handelsblad of het al eerder met minder had gekund: Neder- precies 35 jaar geleden. Van Bestek ’81 of de land is immers niet aangevallen! Op naar de inning van vredesdividend was nog geen sprake. volgende ronde! Het bewuste artikel berichtte op 3 juli 1976: ‘Volgende week staat het kabinet in zijn afron- Zit het in onze volksaard dat we ons maar dende overleg voor de begroting ’77 voor zeer moeilijk kunnen voorstellen dat ons onheil kan ingrijpende beslissingen over kwaliteit en opzet overkomen? In mei 1940 werd generaal Winkel- van de Nederlandse defensie in de komende man thuis in Wassenaar ruw gewekt door de jaren. De minister en staatssecretarissen van Duitse inval. Hij spoedde zich alsnog naar het defensie vrezen dat alle op hun budget reeds hoofdkwartier in Den Haag terwijl er in de aangebrachte bezuinigingen het in feite omgeving van de stad gevochten werd. In 1995 onmogelijk maken om nadere claims van ruim ontkende het kabinet aanvankelijk dat er geno- ƒ 1 miljard van minister Duisenberg (financiën) cide was gepleegd in Srebrenica. Het ging het ook maar enigszins te honoreren zonder de voorstellingsvermogen kennelijk te boven. Nederlandse Navo bijdrage en het resterende Wie geen rekening houdt met oorlog – in welke krappe fundament van de Defensienota ’74 in vorm dan ook – voert een struisvogelpolitiek gevaar te brengen.’ en verwaarloost zijn defensie. Ook in de eenentwintigste eeuw staat de toenemende dreiging in de wereld een feitelijke ontkenning van de Temidden van dreigingen verslechterde veiligheidssituatie niet in de weg. Nederland slaapt ontspannen door, ondanks slaapt een kwetsbaar Nederland de toenemende wig tussen verdedigings- ontspannen door capaciteiten en dreigingen. Een ander Nederlands trekje lijkt gebrek aan strategisch en conceptueel denken te zijn. Kennelijk is er weinig nieuws onder de zon. In tegenstelling tot omringende landen kent De bezuinigingsmonniken zijn ook na 1976 Nederland geen grand strategy. Misschien komt doorgegaan met het prevelen van hun bezui- dit door de vermeende status van ‘klein land’. nigingsmantra. In politiek correctere bewoor- Nederland hoeft zich echter geen Calimero- dingen, dat wel. Het directe ‘bezuinigingen’ is complex aan te meten. Niet het grondoppervlak vervangen door het omfloerste ‘ombuigingen’ is relevant, maar de economisch kracht. Als en inmiddels door het al even modieuze als zestiende economie van bijna tweehonderd eufemistische ‘extensiveringen’. De top verklaart staten neemt Nederland geen geringe positie telkens dat de bodem nu toch echt bereikt is. in. Dit brengt verantwoordelijkheid en kwets- Er klinkt nog protest van de werkvloer, maar baarheid met zich mee. Pas in 2007 heeft het daarna gaat Nederland met wéér minder kabinet een binnenlandse Strategie Nationale

298 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 Veiligheid vastgesteld. De internationale rechts- op het netvlies heeft, in het duister tast naar de orde komt daarin niet aan de orde. Dit toont benodigde middelen. En hier wringt de schoen. aan dat strategisch denken nog in de kinder- Ondanks het interdepartementale project schoenen staat. Verkenningen zijn defensiecapaciteiten in Nederland geen onderdeel van een bredere Wellicht heeft ook het lidmaatschap van ver- strategie, maar de resultante van een almaar schillende internationale organisaties een krimpend budget. remmende werking op nationaal strategisch denken. Vanzelfsprekend zal Nederland in internationale crises niet zelfstandig optreden. Maar dat kan geen voorwendsel zijn om zich Onze veiligheid ligt in de handen achter de NAVO of EU te verschuilen en geen van managers en rekenmeesters, eigen strategische visie te hebben. Deze organisaties zijn immers niets meer en niets minder niet van strategen dan de som van de samenstellende delen, waardoor elke lidstaat een evenredige en geloof- waardige bijdrage zal moeten leveren. Synergie Heeft Nederland dan geen belangen die het ontstaat uit de bundeling van krachten en niet moet beschermen? De Wetenschappelijke Raad van zwaktes. En zolang belastingen en verkie- voor het Regeringsbeleid hanteert juist natio- zingen langs nationale lijnen lopen verwacht nale belangen om tot keuzes te komen in zijn het electoraat dat de nationale belangen niet rapport Aan het buitenland gehecht (oktober zonder meer in de uitverkoop worden gedaan. 2010). Nationale belangen kunnen uiteraard ook samenvallen met bondgenootschappelijke Juist voor middelgrote mogendheden als Neder- en andere internationale belangen. In de Neder- land is een strategie van belang. Nederland landse nationale belangen is een aantal con- kan immers niet bogen op de vanzelfsprekende stanten te onderkennen. Met onze open econo- voorsprong van grote landen als Frankrijk, het mie zijn we één van de meest geglobaliseerde Verenigd Koninkrijk of Duitsland. Wie geen landen en verdienen we veel aan het buitenland. nucleair arsenaal heeft en geen economische Daardoor zitten we in de top-tien van expor- supermacht is en zich wil handhaven in de teurs. Nederland is als handels- en transport- concurrentiestrijd tussen staten zal een slimme land, liggend aan de delta van Rijn, Maas en strategie moeten volgen. Een strategische visie, Schelde, voor zijn welvaart afhankelijk van zeker voor een langere termijn, ontbreekt ech- ongestoorde vervoersstromen over de hele ter in Nederland. Deze naïeve houding zal onge- wereld. Onderbreking daarvan gaat wellicht twijfeld besmuikt gegniffel opleveren in Parijs, onze voostelling te boven. Maar we kunnen Londen en Berlijn. De beleidsbrief van 8 april het maar beter opnemen in ons nationaal 2011 is hiervan een exponent. Geen strategische strategisch denken. ■ visie, geen stip op de horizon, geen ambitie. De veiligheid van Nederland ligt in handen van managers en rekenmeesters, niet van strategen.

Maar wat is een strategie eigenlijk? Van Dale definieert het begrip als: ‘Vaststelling van de wijze waarop de nodige middelen zullen worden aangewend ten dienste van het nationale of bondgenootschappelijke belang en/of de internationale rechtsorde (…).’ Met andere woorden: een strategie is het plan dat de middelen vast- stelt om belangen te beschermen. Andersom geldt dat wie zijn belangen en plan niet helder

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 299 DE BOER

Van Tet tot Kunduz De publieke opinie als doelwit van irreguliere strijdgroepen

In de twintigste eeuw probeerden irreguliere strijdgroepen de publieke opinie in het land van hun expeditionaire tegenstanders steeds meer te beïnvloeden. De opkomst van de massamedia maakte het eenvoudiger en kansrijker de overzeese bevolking oorlogsmoe te maken, dan de tegenstander militair te verslaan of gebied te bezetten. In de eenentwintigste eeuw heeft deze trend doorgezet, mede dankzij internet. Onder meer de Taliban, al-Qaida en Hezbollah maken er gebruik van. Het is dan ook niet onwaarschijnlijk dat de Taliban rond de Nederlandse inzet in Kunduz zal proberen de achterban van GroenLinks te beïnvloeden, zodat de Kamerfractie gedwongen wordt de steun aan de uitzending in te trekken. Om de missie te laten slagen zal Defensie een opener en proactiever mediabeleid moeten voeren dan de afgelopen maanden het geval is geweest.

M.L. de Boer*

n juni is Nederland begonnen met het trainen in het moederland te breken. Het tweede deel Ivan politieagenten in de Noord-Afghaanse analyseert twee belangrijke beweegredenen provincie Kunduz. Deze missie is tamelijk con- voor de focus op de externe bevolking, name- troversieel onder zowel de Nederlandse bevol- lijk de toegang tot massamedia en de organisa- king als Tweede Kamerleden. Het kabinet-Rutte torische voordelen die een dergelijke strategie is voor de noodzakelijke parlementaire steun biedt. Dit leidt tot het hoofdpunt van dit artikel, afhankelijk van de oppositiepartijen D66, namelijk dat de missie in Kunduz gezien de GroenLinks, en ChristenUnie. Dit is een fragiele fragiele politieke steun bijzonder kwetsbaar basis, aangezien de GroenLinks-fractie in 1999 is voor beïnvloeding door de insurgents. Om onder druk van haar achterban de steun voor de uitzending te laten slagen zullen alle lagen de bombardementen op Servië tijdens de binnen Defensie zich hier bewust van moeten Kosovo-crisis introk toen deze langer duurden zijn en moeten proberen incidenten of de dan voorzien. Dit scenario biedt de Taliban schijn daarvan te vermijden. Ook mogen zij mogelijkheden de Nederlandse taakgroep tot niet ingaan op provocaties van de Taliban en terugtrekken te dwingen. Noodzakelijk hier- zal Defensie een zeer open en proactief media- voor is slechts de achterban van GroenLinks op beleid moeten voeren. andere gedachten te brengen. Dit artikel analyseert dit scenario in drie stappen. Om te begin- De externe bevolking nen in een historisch perspectief, door te laten zien hoe irreguliere strijdgroepen in de loop De bevolking is van oudsher een cruciale factor van de twintigste eeuw probeerden hun expe- in irreguliere conflicten. Charles Callwell, de ditionaire of koloniale tegenstanders te verslaan vooraanstaande Britse schrijver over koloniale door de wil tot doorvechten van de bevolking oorlogvoering, merkte in 1896 al op dat het einddoel van een irregulier conflict vaak goede * De auteur volgt de Masteropleiding History of Warfare aan King’s College London. betrekkingen met de onderworpen populatie 1 Charles E. Callwell, Small Wars. Their Principles and Practice (Londen, H.M.S.O., 1906) 41. is.1 Het belang van de bevolking nam alleen

300 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 VAN TET TOT KUNDUZ FOTO HOLLANDSE HOOGTE, W. CRONE W. HOOGTE, HOLLANDSE FOTO

De steun voor de politiemissie naar Kunduz in de Tweede Kamer is fragiel: v.l.n.r. Alexander Pechtold (D66), Jolande Sap (GroenLinks) en Joël Voordewind (ChristenUnie) tijdens een commissiedebat maar toe door de ideeën van Mao Zedong. Hij in Malakka, probeerden ook het maoïstische creëerde een model voor insurgency dat draaide model te gebruiken, maar werden verslagen om de massale mobilisatie van de bevolking. voordat ze in staat waren grootschalige mobiele Mao organiseerde een politiek-militair apparaat operaties uit te voeren.4 Desondanks leeft het dat de Chinese boeren beschermde en voor- model voort, zoals de maoïstische rebellen tot zieningen bood. In ruil hiervoor ontvingen de in het begin van de eenentwintigste eeuw in communisten rekruten en voorraden. Daar- Nepal hebben laten zien.5 mee verving de communistische partij dus de regering in de gebieden onder haar controle. In de loop van de twintigste eeuw begon de Door zijn invloed op deze manier uit te breiden bevolking buiten het operationele gebied ook creëerde Mao bevrijde zones waar hij een troe- een belangrijke rol in irreguliere conflicten te penmacht formeerde om de vijand in groot- vervullen. Een van de pioniers in deze ontwik- schalige mobiele operaties aan te vallen.2 keling was de Cypriotische beweging EOKA, Sindsdien hebben talloze bewegingen Mao’s die in de periode 1955-1959 met succes de model overgenomen. In de strijd tegen de Franse kolonisator controleerde de Vietminh 2 Mao Zedong, ‘On Protracted War’ (1938), beschikbaar op: www.marxists.org/reference/ archive/mao. zones in het noorden van Vietnam, om van 3 George C. Herring, America’s Longest War. The United States and Vietnam, 1950-1975 daaruit offensieven te organiseren. Na de (New York, McGraw-Hill, 2002) 6-45. Franse troepen al enkele malen zware verliezen 4 Anthony J. Joes, ‘Counterinsurgency in the Philippines, 1898-1954’, in: Daniel Marston te hebben toegebracht, zoals tijdens de slag om and Carter Malkasian, eds., Counterinsurgency in Modern Warfare (Oxford, Osprey, 2010) Route Coloniale 4, slaagde de verzetsbeweging 55-56; Richard Stubbs, ‘From Search and Destroy to Hearts and Minds: The Evolution of British Strategy in Malaya, 1948-1960’, in: Marston and Malkasian, Counterinsurgency, er in 1954 in duizenden para’s tot overgave te 101-103. 3 dwingen bij Dien Bien Phu. Andere bewegingen, 5 ‘Nepal’s Maoists: Their Aims, Structure, and Strategy’, International Crisis Group, 27 oktober zoals de Huks in de Filippijnen en de MLRA 2005, www.crisisgroup.org/en/regions/asia/south-asia/nepal.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 301 DE BOER

Britse kolonisator van het Mediterrane eiland gebeurde dat door deze bevolking rechtstreeks verdreef. Rebellenleider Georgios Grivas trok aan te vallen, over het algemeen met terroristi- de maoïstische aanname dat een insurgent uit- sche aanslagen. Bekende voorbeelden zijn de eindelijk een substantiële krijgsmacht nodig IRA en de ETA, die aanslagen pleegden op bur- heeft in twijfel. Hij dacht dat de Britten uit- gerdoelen buiten Noord-Ierland en Baskenland. eindelijk oorlogsmoe zouden worden als de Ze hoopten hiermee te bereiken dat kiezers op Cyprioten hen met hinderlagen en gerichte een partij zouden stemmen die de opstandige aanslagen regelmatige verliezen konden toe- regio onafhankelijkheid wilde geven.9 In veel brengen. Zoals Grivas later opmerkte deed gevallen richtten de insurgents zich echter op het FLN in dezelfde periode iets vergelijkbaars een indirecte manier tot de externe bevolking. tegen het Franse koloniale regime in Algerije.6 Tijdens de Vietnamoorlog realiseerde de militaire leider van Noord-Vietnam en de Vietcong Ngo Nguyen Giap zich dat de grootschalige De werkwijze van de westerse media Amerikaanse interventie vanaf 1965 zijn oor- spronkelijke plan om Zuid-Vietnam via een stelt insurgents in staat de externe maoïstische insurgency op het platteland over bevolking eenvoudig te bereiken te nemen onmogelijk maakte. Hij schakelde toen over op een uitputtingscampagne met als doel de Amerikaanse wil om door te vechten te In de Algerijnse Oorlog hadden de insurgents breken.10 In de jaren negentig gebeurde het- tijdens de periode 1954-1956 nog geprobeerd zelfde met de Amerikaanse troepen in Somalië. bevrijde gebieden te creëren volgens Mao’s President Clinton had een expeditiemacht naar model. Toen de grootschalige toestroom van het door een burgeroorlog verscheurde land Franse soldaten de permanente controle over gestuurd met als doel de VN-vredestroepen en gebied onmogelijk maakte, schakelde het FLN verstrekkers van voedselhulp te beschermen. over op een uitputtingsoorlog: een guerrilla- Tijdens een mislukte poging hem te arresteren en terrorismecampagne met als doel de wil van slaagde krijgsheer Aideed, die zelf de controle de Franse regering en bevolking te breken.7 over de voedselvoorziening in de hoofdstad Hoewel het FLN militair verslagen was rond het Mogadishu wilde houden, erin achttien Ameri- einde van de jaren vijftig, was het vooruitzicht kaanse soldaten te doden en een helikopter- van eindeloze onrust en aanhoudend verzet piloot gevangen te nemen. Vervolgens speelde reden genoeg voor de Franse politiek en bevol- hij video-opnamen van de gebeurtenissen door king om in 1962 tot terugtrekking uit Algerije naar CNN om de Amerikaanse bevolking het over te gaan.8 geloof in de missie te doen verliezen. Onder In het laatste deel van de twintigste eeuw druk van de publieke opinie en het Congres richtten verscheidene irreguliere bewegingen trok president Clinton de troepen vervolgens zich op het beïnvloeden van de opinie van terug.11 de externe bevolking. In sommige gevallen Beweegredenen 6 Georgios Grivas, Guerrilla Warfare and EOKA’s Struggle. A Politico-Military Study (Londen, Longmans, Green and Co, 1964) 77-78. De toenemende focus op de externe bevolking 7 David Galula, Pacification in Algeria, 1956-1958 (Santa Monica, RAND, 2006) 56. in de tweede helft van de twintigste eeuw was 8 Martha Crenshaw, ‘The Effectiveness of Terrorism in the Algerian War’, in: Martha Crenshaw, ed., Terrorism in Context (University Park, Pennsylvania State University Press, 1995) mogelijk door de gelijktijdige wereldwijde ver- 497-499. spreiding van de massamedia. Volgens de Britse 9 Richard English, Armed Struggle. The History of the IRA (London, Macmillan, 2003) 215; historicus en onderzoeker Thomas Mockaitis Goldu Shabad and Francisco José Llera Ramo, ‘Political Violence in a Democratic State: was de aanwezigheid van (onafhankelijke) Basque Terrorism in Spain’, in: Martha Crenshaw, ed., Terrorism in Context, 436-443. media in conflictgebieden de belangrijkste oor- 10 Marilyn B. Young, The Vietnam Wars: 1945-1990 (New York, HarperCollins Publishers, 1991) 62-66. zaak van veranderingen in de Britse counter- 11 Thomas Rid and Marc Hecker, War 2.0. Irregular Warfare in the Information Age (Westport, insurgency vergeleken met het koloniale tijd- Praeger, 2009) 24-25. perk. De Malaya Emergency, die eind jaren

302 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 VAN TET TOT KUNDUZ

veertig-begin jaren vijftig op haar hoogtepunt Twee belangrijke voordelen was, vond nog grotendeels buiten het zicht van De keuze voor de overzeese publieke opinie het Britse publiek plaats. Voor afgelegen gebie- als doelwit biedt de insurgent twee belangrijke den, zoals Dhofar en Noord-Borneo, bleef dit voordelen. In de eerste plaats is het vaak de later het geval, maar in meer toegankelijke zwakste schakel van de counterinsurgent. Zelfs gebieden zoals Aden lag dat anders. Hier was in de hoogtijdagen van het Europese imperia- de pers ruimschoots aanwezig en de publiciteit lisme ging de steun voor koloniale oorlogen rond het geweld van de insurgents en de Britse nooit erg diep, terwijl enkele langdurige con- martelpraktijken hielp de anti-imperialistische flicten politieke crises veroorzaakten.16 Toen sociaaldemocraat Harold Wilson de verkiezingen irreguliere bewegingen na de Tweede Wereld- van 1964 te winnen. Hij committeerde zich ver- oorlog vaak beter georganiseerd en bewapend volgens aan een Britse terugtrekking, ook als waren en bovendien gebruik konden maken dit tot een machtsovername door de rebellen van de hierboven beschreven veranderingen zou leiden.12 De Britse oud-generaal Rupert in het medialandschap, kon de fragiele steun Smith ondervond tijdens zijn militaire carrière, van het thuisfront als doelwit gekozen worden. die van 1962 tot 2001 duurde, ook dat de media Het was bijvoorbeeld de anti-oorlogsstemming de rest van de wereld steeds meer met het con- flictgebied verbond, zo schreef hij in The Utility of Force.13

De insurgents kunnen de externe bevolking onder meer bereiken door de werkwijze van de

moderne westerse media. Tijdens een onder- SEONGCHAN HONG AP, FOTO zoek in de jaren tachtig gaven journalisten van de meeste Angelsaksische nieuwsorganisaties aan dat ze gewelddaden simpelweg als inhoud voor hun programma zagen, die ze eerder dan de concurrentie aan het publiek wilden presen- teren.14 Deze trend is waarschijnlijk ontstaan tijdens de Vietnamoorlog. Nadat journalisten aanvankelijk vooral de officiële lijn volgden, begonnen ze in de loop van het conflict, dat zich afspeelde in de anti-autoritaire jaren zestig, kritischer verslag te doen.15 Behalve van Met de aanval op de ambassade in Saigon in het verkiezingsjaar 1968 wilden de de werkwijze profiteerden insurgents van de Noord-Vietnamezen en de Vietcong de Amerikaanse publieke opinie beïnvloeden mogelijkheid om via de media de externe publieke opinie in de gaten te houden. Volgens onder de Amerikaanse bevolking die de vrijheid een voormalig Noord-Vietnamees stafofficier, van handelen van president Nixon in Vietnam Bui Tin, luisterden Vietnamese leiders iedere significant beperkte en hem uiteindelijk dwong ochtend naar buitenlandse radiozenders om de een volledige terugtrekking in gang te zetten.17 Amerikaanse anti-oorlogsbeweging te volgen. Dit vormde voor hen het bewijs dat de wil van 12 Thomas R. Mockaitis, British Counterinsurgency in the Post-Imperial Era (Manchester, Manchester University Press, 1995) 146-147. de tegenstander aan het breken was. Bovendien 13 Rupert Smith, The Utility of Force. The Art of Warfare in the Modern World (Londen, hielp de kennis van de overzeese situatie bij de Penguin, 2006 [2005]) 284-289. planning van operaties. Volgens Tin vond het 14 John L. Martin and Joseph Draznin, ‘Broadcast Gatekeepers and Terrorism’ in: Yonah Tet-offensief in 1968 plaats omdat er dat jaar Alexander and Robert G. Picard, eds., In the Camera’s Eye. News Coverage of Terrorist presidentsverkiezingen waren in de Verenigde Events (Washington, D.C., Brassey’s, 1991) 123-124. 15 Derrik Mercer, Geoff Mungham and Kevin Williams, The Fog of War. The Media on the Staten. Binnen dit offensief was de aanval op Battlefield (Londen, Heinemann, 1987) 238-240. de Amerikaanse ambassade in Saigon specifiek 16 Douglas Porch, Wars of Empire (New York, HarperCollins, 2006) 39-41. gericht op de Amerikaanse publieke opinie. 17 Herring, America’s Longest War, 273.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 303 DE BOER

Onder dit patroon valt ook de bovengenoemde risicovol. Het uitlekken van de Pentagon Papers terugtrekking van de Amerikanen uit Somalië via de New York Times in 1971, die aantoonden nadat hun krijgsmacht daar achttien man ver- dat de Amerikaanse regering het volk voorge- loor. De zwakke steun voor missies in de thuis- logen had, deed de anti-oorlogsstemming alleen landen van de counterinsurgents staat in schril maar toenemen.21 contrast met bijvoorbeeld Israël, waar de bevolking vaak het doelwit is van Palestijns geweld, Een tweede belangrijk voordeel van het aangrij- maar de strijd blijft steunen omdat de Israëliërs pen van de overzeese publieke opinie is dat het de veiligheid van de staat in gevaar achten.18 minder eisen stelt aan de organisatiegraad van de verzetsbeweging dan een maoïstisch model. Voor regering of krijgsmacht is het vaak lastig De Franse counterinsurgency-specialist David om de wil van de bevolking te versterken. Galula beschreef in 1964 al de bourgeois-natio- De Franse guerre revolutionnaire-doctrine, ont- nalistische variant van het maoïstische model, wikkeld tijdens de Algerijnse Oorlog, erkende waarin opstandelingen door middel van terro- de Franse bevolking als zwakke schakel en risme en intimidatie proberen het overheids- streefde ernaar deze te versterken. De aanhan- apparaat te ondermijnen en de bevolking tot gers van de doctrine ontwikkelden uiteindelijk steun te dwingen. Deze modus operandi, die een afkeer van de democratie, bemoeiden zich het FLN karakteriseerde, is minder arbeids- met de Franse politiek en ondernamen enkele intensief dan het compleet volgen van het couppogingen.19 Begrijpelijkerwijs zijn politici maoïstisch model.22 Galula’s uitleg hield geen weinig enthousiast over hearts and minds- rekening met een externe bevolking, maar ook campagnes van het leger onder de eigen bevol- als die wordt toegevoegd is zijn model eenvoudiger uit te voeren. De irreguliere tegenstander hoeft slechts te voorkomen dat er een functio- Rond de missie naar Kunduz tekenen nerende staat ontstaat en de expeditionaire de contouren van de Nederlandse macht periodieke verliezen toe te brengen; bij voorkeur brengt hij dit zo vaak mogelijk in de bevolking als factor in het conflict zich af media. Op deze manier zal de externe bevolking langzamerhand de wil om door te vechten king. Uit angst om politiek kapitaal te verspe- verliezen, totdat de publieke opinie terugtrek- len aarzelen politici zelf vaak om de bevolking king eist. Voor een dergelijke strategie hoeven te mobiliseren tegen een vijand die niet als een de insurgents de bevolking in het operationele existentieel gevaar gezien wordt. Ook de Ameri- gebied niet volledig te organiseren. Een zekere kaanse president Johnson was hier voorzichtig: steun is nog steeds noodzakelijk, maar dit hoeft hij was bang dat zijn Great Society-programma slechts kleinschalige terreur en guerrilla-aan- van sociale hervormingen gevaar zou lopen als vallen mogelijk te maken. Vooral terrorisme de Vietnamoorlog een dominant thema werd.20 vereist relatief weinig organisatie, waardoor het Een meer verdekte campagne, door het publiek een populair wapen is voor kleinere bewegingen bewust fout voor te lichten, is uiteindelijk ook die stilzwijgend – eventueel uit vrees – gesteund worden door een ander deel van de bevolking.23 18 Rid and Hecker, War 2.0, 102. 19 Peter Paret, French Revolutionary Warfare from Indochina to Algeria. The Analysis of a Political and Military Doctrine (New York, Praeger, 1964) 26-28, 78, 121-122. Kunduz 20 Harry G. Summers Jr., On Strategy. The Vietnam War in Context (Carlisle Barracks, US Army War College, Strategic Studies Institute, 1981) 7-12. In de eenentwintigste eeuw is het bespelen van 21 George C. Herring, ‘Introduction’ in: The Pentagon Papers. Abridged Edition (New York, de externe bevolking door insurgents alleen McGraw-Hill, 1993) xvii-xxi. maar toegenomen. Zo probeerde al-Qaida met 22 Galula, Counterinsurgency Warfare, 30-42. de aanslagen van 11 september 2001 de Ameri- 23 Ariel Merari, ‘Terrorism as a Strategy of Insurgency’ in: Terrorism and Political Violence, 5 (1993) (2) 243-246. kaanse bevolking te overtuigen dat het beter 24 Max Abrahms, ‘Al Qaeda’s Scorecard. A Progress Report on Al Qaeda’s Objectives’ in: was de strijdkrachten terug te trekken uit het Studies in Conflict & Terrorism 29 (2006) (10) 513-517. Midden-Oosten en met name uit Saudi-Arabië.24

304 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 VAN TET TOT KUNDUZ

zich zelfs abonneren op nieuwsbrieven en vragen stellen aan Hezbollah, die altijd netjes per e-mail beantwoord werden.27 FOTO REUTERS FOTO

Ook in de situatie rond de uitzending van de Nederlandse politietrainingsmissie naar Kun- duz beginnen de contouren van de Nederlandse bevolking als factor in het conflict zich af te tekenen. De oppositiepartijen GroenLinks, ChristenUnie en D66 handhaven hun steun alleen als de instructeurs en toekomstige politieagenten zich alleen met zuiver politiewerk bezighouden en geen gevechtstaken op zich gaan nemen. Overigens is dat een discussie die net als het gekunstelde onderscheid tussen een vredes-, vechten opbouwmissie weinig met de realiteit van counterinsurgency van doen lijkt Na de gevangenname van een Amerikaanse militair in 2009 te hebben. Het lijkt daarom weinig toevallig dat kon de Taliban een propagandavideo eenvoudig via persbureaus de Taliban in januari en februari 2011, toen de verspreiden Tweede Kamer een beslissing over de uitzending moest nemen, enkele bloedige aanslagen in Hoewel dit doel niet bereikt werd, ondernam Kunduz pleegde.28 Deze konden de fracties van al-Qaida in 2004 in Madrid een soortgelijke GroenLinks en D66 er wellicht van overtuigen actie. De aanslagen overtuigden het electoraat dat vreedzaam politiewerk onmogelijk kon zijn voor de sociaaldemocratische kandidaat Zapa- in de Noord-Afghaanse provincie. tero te stemmen, die de Spaanse expeditiemacht uit Irak wilde halen (al dient gezegd te worden Het is niet uitgesloten dat de Taliban ook tijdens dat de poging van de zittende christendemo- de uitzending in Kunduz de Nederlandse bevol- craat Aznar om de aanslagen in de schoenen king zal proberen te beïnvloeden. Een logisch van de ETA te schuiven zijn populariteit ook doelwit zou hier de achterban van GroenLinks geen goed deed).25 Vaker dan het plegen van zijn. Vooral bij deze partij ligt de steun aan de aanslagen besluiten insurgents echter de media uitzending immers zeer gevoelig. Als de Tali- te gebruiken om indirect de bevolking van een ban, of aan hen verbonden al-Qaida-partners, expeditionaire macht te bereiken. De Taliban, de mening van dit kleine deel van de bevolking die aanvankelijk bijzonder vijandig was tegen de pers, heeft nu juist vaak contact met wes- 25 ‘Bombings in Madrid: Political Upheaval; Following Attacks, Spain’s Governing Party Is terse nieuwsorganisaties en probeert vooral de Beaten’, The New York Times, 15 maart 2004 26 Rid and Hecker, War 2.0, 167-170 en 179-181. ISAF-troepenmacht in een kwaad daglicht te 27 Maura Conway, Cybercortical Warfare. The Case of Hizbollah.org, (Paper voor het European stellen door het benadrukken van de burger- Consortium for Political Research (ECPR) Joint Sessions of Workshops, Edinburgh, slachtoffers die vallen bij geallieerde luchtaan- 28 maart-2 april, 2003) 12-14. vallen.26 De Libanese Hezbollah-beweging is 28 ‘Districtsgouverneur in Kunduz gedood’, NRC Handelsblad, 10 februari 2011; ‘Tientallen nog veel geraffineerder. Deze organisatie doden bij zelfmoordaanslag in Kunduz’, NRC Handelsblad, 21 februari 2011. Dit artikel gebruikt Taliban als een algemene term voor de belangrijkste tegenstanders waarmee beheert nieuwswebsites in het Engels, die zich de Nederlandse taakgroep waarschijnlijk geconfronteerd zal worden. Naast de eigen- tot de Israëlische terugtrekking uit Zuid-Libanon lijke Taliban is in Noord-Afghanistan ook het nauw met de Taliban verweven Haqqani- in 2000 sterk richtten op de ouders van in netwerk actief. Een andere belangrijke speler is de door Gulbuddin Hekmatyar geleide Libanon gestationeerde dienstplichtigen. Hezb-e-Islami, die in Kunduz ook samenwerkt met de Taliban. Verder zijn er buiten- Omdat de sites veel informatie over operaties landse strijders van de Oezbeekse IMU actief en kleine aantallen al-Qaida-adviseurs op het gebied van operationele planning en cartografie. Zie voor meer informatie Antonio bevatten en soms details bekendmaakten die Giustozzi en Christoph Reuter, The Insurgents of the Afghan North. The Rise of the Taleban, de Israëlische krijgsmacht achterhield, waren the Self-Abandonment of the Afghan Government and the Effects of ISAF’s ‘Capture-and-Kill ze een goed bezocht medium. Israëliërs konden Campaign’, Afghanistan Analysts Network, thematic report 04/2011.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 305 DE BOER FOTO AVDD, G. VAN ES VAN G. AVDD, FOTO

Naar Kunduz uitgezonden militairen moeten handelingen vermijden die het Nederlandse publiek negatief kan uitleggen

kunnen veranderen, brengt dat het voortduren De Taliban daarentegen leidde de volgende dag van de missie ernstig in gevaar. Dit is geen ver- verslaggevers van het Afghaanse persbureau gezocht scenario. In de loop van de bombarde- Pajhwok Afghan News naar het gebied. Hier was menten op Servië tijdens de Kosovo-crisis van de lokale bevolking aanwezig die, op instructie 1999 trok de GroenLinks-fractie haar goedkeu- van de Taliban, vertelde hoe een onschuldige ring aan de operatie in. De partijleden vonden picknick gebombardeerd was. Deze bericht- de bombardementen destijds erg lang duren en geving haalde vervolgens de BBC, Associated dwongen de Kamerfractie haar standpunt te Press, Agence France Press en talloze andere herzien.29 Overigens bleef er toen wel steun media. Een andere manier waarop de Taliban van een meerderheid in de Tweede Kamer. de westerse publieke opinie kan bespelen is het uitbuiten van de contacten met westerse Methoden media via de eigen cameraman die veel Taliban- Een voorbeeld hoe de Taliban de westerse eenheden hebben.30 Het door deze cameraman bevolking kan bereiken levert het Amerikaanse vergaarde beeldmateriaal kan relatief een- bombardement op de Baghni-vallei in Helmand voudig zijn weg vinden naar westerse kijkers. op 2 augustus 2007. Volgens het Afghaanse Bovendien werkt de Taliban bij media-operaties ministerie van Defensie en het Pentagon ook regelmatig samen met al-Qaida. Deze kwamen alleen Talibanstrijders om het leven. beweging gebruikt sociale media, discussiefora, Beide instanties waren weinig scheutig met videowebsites en haar eigen productiehuis het verstrekken van informatie aan de pers. as-Sahab om nieuws en propaganda de wereld in te sturen.31

29 ‘GL-traditie: Steun aan missies intrekken’, Reformatorisch Dagblad, 4 februari 2011. 30 Rid and Hecker, War 2.0, 180-182. In Kunduz zou de Taliban relatief eenvoudig 31 Idem, 202-204. één van deze methoden kunnen toepassen.

306 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 VAN TET TOT KUNDUZ

Een niet denkbeeldig scenario is dat rebellen de beleid te voeren. Het communicatieplan voor Nederlandse instructeurs en Afghaanse agenten de missie in Uruzgan benadrukte al het belang in een gevechtssituatie proberen te brengen, van open communicatie en het schetsen van door zich bijvoorbeeld als doelwit te presente- een realistisch beeld, zodat eventuele tegen- ren of door een verrassingsaanval uit te voeren. slagen het draagvlak voor de uitzending niet Vervolgens kunnen de strijders de gevechts- handelingen filmen. Dit vereist niets meer dan een eenvoudige digitale camera of moderne Het is verstandig dat Den Haag en de mobiele telefoon en een internetaansluiting. Deze beelden kan de Taliban dan doorspelen commandanten in Kunduz een zeer open aan Nederlandse of westerse mediaorganisaties, en proactief mediabeleid voeren die ze vervolgens uitzenden. Zelfs als de pers in eerste instantie terughoudend zou zijn kan de Taliban de beelden eenvoudig op internet meteen zouden ondermijnen.33 Toch conclu- zetten, waarna kranten en tv-zenders ze via sites deerde historicus Christ Klep dat Defensie in de als geenstijl.nl of joop.nl uiteindelijk toch zullen praktijk de intensiteit van bepaalde gevechten oppikken. Dit zou de achterban van GroenLinks verhulde of het werkelijke verloop pas na er dan van moeten overtuigen dat de missie in maanden vrijgaf.34 In Kunduz zou dit wel eens Kunduz toch deel is van ‘de oorlog’ en dat het een zeer riskante mediastrategie kunnen zijn, kabinet-Rutte liegt. De Kamerfractie zou dan want voor de Taliban is het zeer aantrekke- gedwongen moeten worden de steun voor de lijk dergelijke gebeurtenissen naar buiten te uitzending in te trekken. Voor een dergelijke brengen om zo de steun van GroenLinks aan strategie van de Taliban bestaat geen eenvou- de missie te ondermijnen. Het is dan beter dat dige tegenmaatregel, maar toch zijn er zaken Defensie meteen zelf met nieuws naar buiten die goed in acht genomen moeten worden. treedt. Dit garandeert meer invloed op de toon De troepen in Kunduz zullen er, nog meer dan van de berichtgeving en de daaropvolgende in andere uitzendingen, alles aan moeten doen discussie dan wachten tot de media met een om handelingen te vermijden die het publiek primeur komen of partijen via tientallen Kamer- in Nederland negatief kan uitleggen. Hierbij vragen de informatie uit de minister hebben valt bijvoorbeeld te denken aan het optreden ‘getrokken’. Zo was het optreden van minister van de MIVD’ers in Al Muthanna, wat leidde Hillen rond de mislukte evacuatiepoging uit tot de ‘martel-affaire’.32 Dit was een actie die Libië eerder dit jaar een voorbeeld van hoe het niet noodzakelijk was voor het welslagen van niet moet. Los van de vraag wie er gelijk heeft de missie, maar de steun van de Nederlandse verliest Defensie door dergelijk optreden de bevolking wel in gevaar kon brengen. Boven- strijd om de beeldvorming. En dat zou juist wel dien moeten de militairen beseffen dat de eens het terrein kunnen zijn waar de Taliban Taliban zal proberen hen te provoceren of de Nederlandse missie in Kunduz tot terug- via een hinderlaag in een gevechtssituatie te trekken zal proberen te dwingen. ■ brengen. Hoewel de rules of engagement slechts zelfverdediging toestaan, zouden filmfragmen- ten van een dergelijke actie toch het beeld van een ‘vechtmissie’ kunnen oproepen. Dit zou de steun van GroenLinks aan de operatie waarschijnlijk ernstig in gevaar brengen en tot een Nederlandse aftocht kunnen leiden.

Strijd om de beeldvorming niet verliezen 32 Thijs Brocades Zaalberg en Arthur ten Cate, Missie in Al Muthanna. De Nederlandse krijgsmacht in Irak, 2003-2005 (Amsterdam, Uitgeverij Boom, 2010) 336-338. Op een hoger niveau, zowel bij de comman- 33 ISAF Stage III Uruzgan Communicatieplan, 12 juli 2006, Ministerie van Defensie, 4-5. danten in Kunduz als in Den Haag, lijkt het 34 Christ Klep, Uruzgan. Nederlandse militairen op missie, 2005-2010 (Amsterdam, Uitgeverij verstandig een zeer open en proactief media- Boom, 2011) 187-188.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 307 SAVELSBERG

Onderscheppen op lichtsnelheid? Het gebruik van lasers voor raketverdediging

Op een kolom van vuur verlaat een ballistische raket het lanceerplatform. Meer dan honderd kilometer verderop en op dertien kilometer hoogte vliegt een Boeing 747. Enkele seconden na de lancering detecteren sensoren aan de buitenkant van de Boeing de uitlaatpluim van de raket. Lasers worden op de raket gericht om de afstand, de baan en vervormingen van de bundels in de atmosfeer te meten. Seconden later worden achter in het vliegtuig chemicaliën verbrandingskamers ingepompt, waar ze reageren. Er ontstaat een krachtige laserbundel die via een stelsel van spiegels naar de voorkant van het toestel reist en van daar met een grote draaibare spiegel naar de raket wordt gestuurd. Door de energie in de laserbundel wordt de wand van de raket zo heet dat hij de krachten die erop werken niet meer kan weerstaan en binnen twee minuten na de lancering bezwijkt. De raket breekt uiteen in stukken, die langzaam tuimelend naar zee vallen.

Dr. ir. R. Savelsberg*

ovenstaand scenario lijkt misschien science Lasers als wapen Bfiction, maar het beschrijft een test die in februari 2010 is uitgevoerd voor de kust van Star Wars Californië.1 Het vliegtuig was het Airborne Laser Vrijwel onmiddellijk nadat Theodore Maiman Testbed. Bij deze test slaagde een laserwapen er in 1960 voor het eerst een werkende laser voor de eerste keer in een ballistische raket te demonstreerde, werden de mogelijkheden van onderscheppen. Een beschrijving van dit wapen lasers voor militair gebruik onderzocht.2 illustreert de beperkingen en mogelijkheden Inmiddels zijn lasers met militaire toepassingen van laserwapens en beantwoordt de vraag of we gemeengoed, bijvoorbeeld voor het meten van binnen afzienbare termijn kunnen verwachten afstanden (laser range-finders), het aanwijzen dat lasers als wapen kunnen worden gebruikt. van doelen (target designators) of als onderdeel Allereerst bespreek ik in dit artikel de geschie- van systemen om vliegtuigen te beschermen denis van laserwapens en in het kort hoe lasers tegen infrarood-geleide raketten. Geen van deze als wapen werken. Vervolgens schets ik een toepassingen gebruikt echter de energie in de fictief scenario waarin de Airborne Laser (ABL) laserbundel om direct schade aan te richten wordt ingezet tegen een ballistische raket: een aan het doel, ondanks de miljarden die in de Noord-Koreaanse No-dong. Aan de hand van afgelopen vijftig jaar aan de ontwikkeling van dit scenario bespreek ik ten slotte meer in het laserwapens zijn besteed. algemeen de belangrijkste problemen rond laserwapens en hun consequenties. Laserwapens werden bekend als onderdeel van het in 1983 door president Ronald Reagan aan- ® De auteur is natuurkundige en werkzaam als Universitair Docent Wapensystemen bij de gekondigde Strategic Defense Initiative (SDI), Nederlandse Defensie Academie, locatie Den Helder. 1 Airborne Laser Test Bed Successful in Lethal Intercept Experiment, U.S. Missile Defense beter bekend als het Star Wars-programma. Agency News Release, 11-2-2010; zie: http://www.mda.mil/news/10news0002.html. Dit was gericht op de ontwikkeling van een 2 T.H. Maiman, ‘Stimulated Optical Radiation in Ruby’ in: Nature 187 (1960) 493-494. raketverdedigingssysteem dat de Verenigde

308 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 LASERS VOOR RAKETVERDEDIGING

Staten zou kunnen beschermen tegen een nucleaire aanval van de Sovjet-Unie. De gelaagde verdediging die binnen SDI was voorzien bestond uit een combinatie van wapensystemen voor gebruik tijdens elk van de drie fasen van de vlucht van een ballistische raket: FOTO US MISSILE DEFENSE AGENCY DEFENSE MISSILE US FOTO –de boost-fase, ofwel de tijd tussen de start van de raket en het moment waarop de motoren worden uitgeschakeld;3 –de midcourse-fase, waarin de raket zelfstandig zijn weg vervolgt buiten de atmosfeer; –de terminal-fase, ofwel de eindfase, waarin de wapenlading de atmosfeer weer binnen komt op weg naar zijn doel.4 Het Airborne Laser Testbed. De spiegel waarmee de bundel op het doel gericht wordt Lasers leken bij uitstek geschikt voor onder- bevindt zich in de neus schepping tijdens de boost-fase, omdat de laserbundel zich met de lichtsnelheid voortplant de Patriot was niet in staat de wapenlading van en dus snel bij het doel kan komen. De raket de overige brokstukken te onderscheiden. De bevindt zich op een grote afstand, maar is rela- Amerikaanse landmacht claimt dat de Patriot tief eenvoudig te detecteren door de grote uit- desondanks bij 34 procent van de aanvallen het laatpluim en is kwetsbaar vanwege de grote doel raakte, maar dit getal is omstreden.7 krachten die erop werken. Er werd binnen SDI onder meer gewerkt aan lasers die vanaf de De ABL is ontwikkeld als reactie op deze ervaring grond raketten konden onderscheppen via een en zou onderdeel worden van een gelaagd ver- systeem van spiegels in omloopbanen. Er werd dedigingssysteem tegen ballistische raketten ook gewerkt aan Space-Based Lasers, waarbij de uit landen als Noord-Korea en Iran. Voor ver- lasers zich in omloopbanen rond de aarde zou- dediging in de midcourse-fase werkt Amerika den bevinden.5 De technische problemen waren aan het Ground-Based Midcourse Defense System, legio en met het einde van de Koude Oorlog is met lange-afstandsraketten. Voor de eindfase er van de plannen weinig terechtgekomen. wordt gebruik gemaakt van op het land gestationeerde raketten (THAAD en Patriot PAC-3) De Golfoorlog van 1991 gaf een nieuwe impuls en raketten die op schepen zijn geplaatst aan de ontwikkeling van wapens voor raket- (Standard SM-III). Hierbij speelt de NAVO een verdediging. Irak vuurde in totaal 88 ballistische actieve rol.8 De ABL zou de boost-fase voor zijn raketten op Israël en Saoedi-Arabië af. De raketten waren in Irak ontwikkelde varianten van 3 Bij een raket met meerdere onafhankelijk te richten ladingen (zogeheten Multiple de Sovjet-Russische Scud met een groter vlieg- Independent Re-entry Vehicles of MIRV’s) worden tijdens de post-boost fase de wapen- bereik (tot 600 kilometer) en een overeenkom- ladingen en eventuele decoys losgekoppeld om aparte banen te volgen. stig kleinere wapenlading.6 De VS en Nederland 4 Bij tactische ballistische raketten, met een bereik tot ongeveer 3500 kilometer, wordt stuurden Patriot-luchtafweerraketten naar het de wapenlading vaak niet losgekoppeld van de booster, maar vliegt het wapen in zijn geheel op het doel af. Midden-Oosten om de Iraakse raketten in de 5 J. Hecht, Beam Weapons. The Next Arms Race (iUniverse.com, Lincoln, Nebraska, 1984) eindfase van hun vlucht te onderscheppen. 213-241. Dit bleek buitengewoon moeilijk. De raketten 6 C.K.S. Chun, Thunder over the Horizon. From V-2 Rockets to Ballistic Missiles (Westport, waren tijdens de eindfase instabiel, waardoor Praeger Security International, 2006). ze de neiging hadden te slingeren en te tollen. 7 J. Conyers, Jr., 1992, ‘The Patriot Myth: Caveat Emptor’ in: Arms Control Today 22 (9) (1992) 3-10; en G.N. Lewis and T.A. Postol, ‘Video Evidence on the Effectiveness of Patriot Hierdoor werd hun baan onvoorspelbaar. Soms during the 1991 Gulf War’ in: Science & Global Security, Vol. 4 (1993) 1-63. vielen de raketten al in brokstukken uiteen 8 D.C. van Ingen, ‘Change in de Amerikaanse Missile Defense plannen’ in: Militaire Spectator voordat ze onderschept werden en de radar van 179 (2010) (3) 120-132.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 309 SAVELSBERG

rekening moeten nemen. Het programma had medium toegevoegd in een proces dat pompen uiteindelijk moeten leiden tot een vloot van heet. Dit pompen is inefficiënt: er is veel meer zeven vliegtuigen en volgens de oorspronke- energie nodig dan uiteindelijk in de vorm van lijke plannen had het systeem in 2005 operatio- licht wordt uitgezonden. Er zijn veel verschil- neel moeten zijn.9 Het ABL-project heeft inmid- lende lasers met verschillende energiebronnen dels 5,2 miljard dollar gekost, maar de plannen en pompmechanismen, maar de meeste lasers voor operationele inzet zijn door de regering- die tot nu toe zijn ontwikkeld als laserwapens Obama in de ijskast gezet. Een enkel prototype, gebruiken chemische reacties als pompmecha- afgebeeld op de foto hieronder, is nog in ge- nisme. ABL maakt gebruik van een Chemical bruik voor tests. Pogingen om ook dit testpro- Oxygen Iodine Laser (COIL). Een combinatie gramma te stoppen houdt het Amerikaanse van chloorgas, waterstofperoxide en kalium- Congres tegen. Voorstanders zien de ABL als hydroxide levert aangeslagen zuurstofatomen een transformational system dat de oorlogvoe- op. Deze reageren vervolgens met jodium. ring net zo dramatisch kan veranderen als de De laatste reactie levert aangeslagen jodium- introductie van het machinegeweer.10 atomen als lasermedium op. De reacties vinden plaats in een reactiekamer die lijkt op een raketmotor. Een chemische laser heeft als voordeel dat er geen aparte energiebron nodig is en dat restwarmte voor een groot deel wordt afgevoerd met de uitlaatgassen.

Niet alleen de efficiëntie van het opwekken van

FOTO US MISSILE DEFENSE AGENCY DEFENSE MISSILE US FOTO de energie voor een laser is laag; er gaat ook energie verloren in de atmosfeer. Een deel van de energie wordt geabsorbeerd door lucht en omgezet in warmte. De absorptie is onder meer afhankelijk van de golflengte van het laserlicht. Voor golflengtes in het gebied tussen 0,3 en 1,0 mm is de absorptie relatief laag.12 Licht met een grotere golflengte wordt geabsorbeerd door moleculaire absorptiebanden van onder meer water en kooldioxide. Licht met een kleinere Een enkel prototype van het ABL-project vliegt nog en een meerderheid in het Congres golflengte is ongeschikt vanwege absorptie wil doorgaan met het testprogramma door vooral ozon en wordt daarnaast verstrooid door stof en waterdruppels. Absorptie heeft een Chemische lasers nadelig neveneffect: thermal blooming. De lucht Lasers produceren een geconcentreerde bundel die door absorptie wordt verwarmd, zet uit. licht van een unieke golflengte.11 De golflengte Hierdoor neemt de brekingsindex lokaal af, hangt af van het medium waarin de laser- waardoor de bundel uitwaaiert. Een vergelijk- werking wordt opgewekt. Om laserwerking baar fenomeen ontstaat door turbulentie. tot stand te brengen, wordt energie aan het Hiermee samenhangende lokale temperatuur- verschillen leiden tot gebieden in de atmosfeer

9 G.E. Forden, ‘The Airborne Laser’ in: IEEE Spectrum (september 1997) 40-49. met verschillende brekingsindices. Dit leidt ver- 10 N. Hodge, ‘Pentagon Loses War to Zap Airborne Laser From Budget’ in: The Wall Street volgens tot vervorming van de bundel en kan Journal, 11-2-2011. er zelfs voor zorgen dat de laserstraal wegbuigt 11 Er is enige spreiding ten opzichte van de centrale golflengte, maar deze is voor dit van het doel. Een methode om dit te compense- artikel niet van belang. Er zijn ook lasers die licht uitzenden rond meerdere discrete ren heet adaptieve optica. De reflectie van een golflengtes en lasers waarvan de golflengte gevarieerd kan worden. Dat zijn echter uitzonderingen. referentielaser op het doel wordt geanalyseerd 12 M.A. Fischetti, ‘Exotic Weaponry. SDI–the Grand Experiment’ in: IEEE Spectrum (septem- met een golffrontdetector. Aan de hand van de ber 1985) 47-54. vorm van de zo gemeten vervorming wordt een

310 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 LASERS VOOR RAKETVERDEDIGING

flexibele spiegel aangestuurd, zodat het golf- front van de bundel die op het doel gericht wordt, aan de storingen wordt aangepast. Deze zelfde spiegel wordt vervolgens ook gebruikt voor de kill beam die het doel moet uitschakelen. De bouw van een flexibele spiegel die geschikt is voor de hoge intensiteit van de kill beam is hierbij een van de moeilijkste problemen.

Van de COIL wordt verwacht dat de energie- opwekking efficiënt verloopt vergeleken bij andere lasers. De laser levert licht van 1,315 mm Figuur 1 Onderschepping van een No-dong uit Noord Korea op een afstand van 350 kilometer. (infrarood). Deze golflengte is niet optimaal, De dikke rode lijn is de baan van de raket. De lila lijn is de projectie van de baan op de aarde. maar de absorptie is lager dan bij andere De zichtlijnen waartussen de ABL de raket kan onderscheppen zijn in geel weergegeven16 bestaande chemische lasers.13 Desondanks zal maar een klein deel van de energie die maar kan niet door de wolken heen kijken. De aan boord van de ABL wordt opgewekt daad- laserbundel kan ook niet door het wolkendek werkelijk aankomen bij het doel. heen schijnen, omdat waterdruppeltjes het licht verstrooien en absorberen. De hoogte van Het onderscheppen het wolkendek bepaalt zo de horizon voor ABL van een ballistische raket (zie figuur 2). Het computermodel berekent voor ieder moment van de baan of de ABL de Geometrie van de onderschepping raket in zicht heeft en wat de afstand tussen Om een idee te krijgen van de mogelijkheden de ABL en de raket is. van ABL heb ik een computermodel opgesteld, met het volgende scenario als uitgangspunt: Noord-Korea vuurt een No-dong raket af in de richting van Yokosuka, de Amerikaanse marinehaven bij Yokohama ten zuiden van Tokio, over een afstand van 1060 kilometer. De No-dong is een Medium Range Ballistic Missile (MRBM), die waarschijnlijk grotendeels op basis van Scud-technologie is ontwikkeld.14 Op zijn beurt vormde de No-dong vermoedelijk de basis voor de Iraanse Shahab-3.15 De Airborne Laser bevindt zich in dit scenario boven de Japanse Zee, op een afstand van 350 kilometer van de lanceer- Figuur 2 Geometrie van een onderschepping door ABL. De kromming van de aarde plaats en vliegt op een hoogte van dertien kilo- is overdreven weergegeven meter. Boven Noord-Korea hangt een wolkendek op tien kilometer hoogte. De locaties en de beoogde baan van de raket zijn weergegeven 13 Hecht, Beam Weapons, 71-76. 14 D.C. Wright and T. Kadyshev, ‘An Analysis of the North Korean No-dong Missile’ in: in figuur 1. Science & Global Security (4) (1993) 129-160. 15 T.A. Postol, A Technical Assessment of Iran’s Ballistic Missile Program, Technical Addendum De ABL detecteert lanceringen optisch, met to the Joint Threat Assessment on Iran’s Nuclear and Missile Potential (New York, East- behulp van IR-detectoren aan de buitenkant West Institute, 2009). van het toestel. In het algemeen zal de ABL de 16 De afbeelding is gemaakt met Google Earth. De baan van de raket is berekend met GUI_Missile_flyout. Dit programma is ontwikkeld door G.E. Forden en gratis te down- raket niet meteen bij de lancering zien, omdat loaden van web.mit.edu/stgs/downloads.html. Details staan beschreven in G.E. Forden, de raket zich dan nog onder de horizon bevindt. ‘GUI_Missile_Flyout: A General Program for Simulating Ballistic Missiles’ in: Science & De ABL vliegt gewoonlijk boven het wolkendek, Global Security 15 (2007) 133-146.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 311 SAVELSBERG

Tussen het moment waarop de raket zichtbaar Wanddikte 3 mm wordt en de laser begint met vuren is in dit sce- Materiaal Staal nario een responstijd aangenomen van tR = 10 s. Om de baan van de raket nauwkeurig te bepalen Lengte raket 15,5 m is tijd nodig. De kill beam en ook de referentie- Diameter 1,3 m bundel voor de adaptieve optica worden op het doel gericht met een grote spiegel (diameter Specifieke Impuls 240 s 1,5 meter) in de neus van het toestel en deze Duur boost-fase 70 s moet bijzonder nauwkeurig gericht worden. Massa nuttige lading 1000 kg Een raket als de No-dong op 500 kilometer afstand is qua grootte vergelijkbaar met een Massa leeg 3000 kg muntje van vijf eurocent op een kilometer. Het Massa brandstof 16000 kg richten is moeilijk omdat zowel de ABL als het Maximum bereik 1000-1300 km doel bewegen. De kill beam zelf zal niet meteen het maximum vermogen kunnen leveren. Er is Tabel 1 Gegevens van de Noordkoreaanse No-dong. in ieder geval ook tijd nodig om een beslissing Verschillende bronnen geven verschillende waarden. De waarden te kunnen nemen en er is extra tijd nodig als de die hier gebuikt worden komen uit Wright and Kadyshev, ABL zijn koers moet verleggen. Bij een enkel ‘An analysis of the North Korean No-dong Missile’ (zie noot 14). doel is beslissen misschien relatief eenvoudig, maar omdat de ABL slechts één doel tegelijk explosief. Voor ballistische raketten in de boost kan bestralen zal er, als er meerdere raketten fase is het voldoende om een deel van de wand binnen korte tijd gelanceerd worden, onder van de raket zodanig te verhitten dat de meta- grote tijdsdruk een moeilijke keuze gemaakt len wand zijn sterkte verliest, waardoor er een moeten worden. Mogelijk is er voordat de ABL gat ontstaat en de motoren stoppen. Ook kan de raket zelf ziet wel een waarschuwing dat de druk en de versnelling die de raket tijdens er een lancering heeft plaatsgevonden, bijvoor- de boost fase ondervindt ervoor zorgen dat de beeld via een IR-waarnemingssatelliet, wat tijd- raket in elkaar klapt, zoals beschreven aan het winst oplevert bij de onderschepping zelf. begin van dit artikel. De belangrijkste groot- heid die nodig is om te berekenen wanneer de Eigenschappen No-dong wand voldoende is verzwakt, is de energie die In het gebruikte computermodel is de baan per oppervlakte-eenheid op de wand gestraald van de raket berekend met behulp van een drie- moet worden. Deze hangt af van de eigenschap- vrijheidsgraden model.17 Hiermee kan ook het pen van het materiaal van de wand en de wand- maximum bereik van de raket worden vast- dikte d. De laser levert de benodigde energie gesteld. De gegevens die gebruikt zijn voor berekeningen in dit artikel staan in tabel 1. Precieze gegevens van de No-dong zijn in open bronnen niet terug te vinden. De baan die de raket volgt voor het maximum bereik is weergegeven in figuur 3. Het maximale bereik is volgens deze berekening 1150 kilometer, wat overeenkomt met de 1000-1300 kilometer uit tabel 1. De raket kan dus Tokio, Yoko- hama en de marinehaven in Yokosuka bereiken.

Benodigde tijd voor de onderschepping De schade die een laser aanricht aan een doel Figuur 3 Hoogte als functie van de afgelegde afstand voor een is anders dan de schade door een projectiel of minimum energie baan van een No-dong MRBM. Het + symbool geeft de locatie van de raket aan bij het einde van de boost fase, 17 Forden, ‘GUI_Missile_Flyout’. op t = 70 s na de lancering.

312 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 LASERS VOOR RAKETVERDEDIGING

Het berekenen van de benodigde dwell time

De energie per oppervlakte-eenheid die nodig Hierin is γ de golflengte van het licht, D de is om het doel uit te schakelen heet ook wel diameter van de spiegel waarmee de bundel

de hardheid of fluence. Deze kan in de meest wordt gevormd en Ca een correctiefactor voor eenvoudige benadering worden uitgerekend de invloed van de atmosfeer. Aangenomen is

aan de hand van de hoeveelheid energie die dat Ca = 0,1, wat betekent dat 90 procent van nodig is om een metalen wand met een wand- de energie onderweg verloren gaat.1 Voor de dikte d zodanig te verhitten dat de tempera- ABL geldt dat D = 1,5 m. Het vermogen P van tuur van begintemperatuur To oploopt naar de ABL is niet vrijgegeven, maar de meeste 2 een temperatuur Tf waarbij het materiaal bronnen gaan uit van 3 MW. bezwijkt. We vinden zo Zowel de ABL als het doel bewegen en de af- ρ stand en hoek veranderen dus terwijl de laser Cg (Tf –To)d F = ––––––––––––––– het doel belicht.3 De intensiteit op het doel is 1 – R daardoor ook een functie van de tijd. Het doel wordt uitgeschakeld wanneer de hoeveelheid

met cg de soortelijke warmte van het mate- energie per oppervlak op het doel meer is dan riaal, ρ de dichtheid en R de reflectiviteit van de hardheid F. Hieruit volgt een voorwaarde de wand. De metalen wand van de raket zal het grootste deel van de energie reflecteren en ∫ tu I sin θ dt = F ta daarom R = 0,9. Een aantal effecten is verwaar-

loosd. In een vollediger beschouwing zal ook waarin ta het tijdstip is waarop de laser wordt warmtegeleiding in het materiaal moeten ingeschakeld en tu het tijdstip waarop het worden opgenomen. In het geval van een doel is uitgeschakeld. De dwell time is gelijk

ballistische raket speelt ook stroming van de aan tu – ta. lucht buiten de raket en eventuele vloeibare brandstof binnen de raket een rol. De No-dong heeft een stalen wand met een dikte d van 3 mm en de temperatuur waarbij staal zijn

sterkte verliest is Tf = 460 ºC. Met To = 0 ºC en typische waarden voor staal ρ = 8 . 103 kg/m3

en cg = 500 Jkg/K vinden we een hardheid van F = 5,5 kJ/cm2.

De laser levert de energie niet onmiddellijk. De bundel, met een intensiteit I, zal gedu- 1 De absorptie voor de COIL ligt relatief laag, maar over een rende enige tijd op het doel moeten worden grote afstand gaat toch veel energie verloren. Een uitgebrei- gericht. Hoe lang hangt af van de afstand en der model vereist ook dat de invloed van turbulentie wordt meegenomen. Zie bijvoorbeeld J.M. Stupl, Untersuchung der van de hoek θ tussen de bundel en de wand. Wechselwirkung von Laserstrahlung mit Strukturelementen von Ver van de bron wordt de bundel breder en Raumflugkörpern (Proefschrift, TU München, 2008). neemt de intensiteit dus af. Bij een totaal uit- 2 Zie bijvoorbeeld G.E. Forden, ‘The Airborne Laser’, of D.K. Bar- gangsvermogen van de laser P is de intensi- ton, ‘Report of the American Physical Society Study Group on teit I op een afstand r gelijk aan Boost-Phase Intercept Systems for National Missile Defense: Scientific and Technical Issues’ in: Review of Modern Physics 76 S1. D2 3 Omdat de afstand die de ABL gedurende de onderschepping I = CaP ––––––– aflegt veel kleiner is dan de verplaatsing van de raket is de πr 2γ2 beweging van de ABL in het model verwaarloosd.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 313 SAVELSBERG

niet onmiddellijk. Hoe lang de ABL op de raket Zonder onderschepping zou de No-dong na iets gericht moet blijven – de zogeheten dwell time – meer dan tien minuten bij het doel aankomen. hangt niet alleen af van de eigenschappen van Voor een lancering van 350 kilometer afstand de laser en hoeveel energie er in de atmosfeer heeft de laser een dwell time van 18 s nodig verloren gaat, maar ook van de afstand. Ver om de raket uit te schakelen. Dit lukt enkele van de bron wordt de bundel namelijk breder, seconden voor het einde van de boost fase. Als waardoor de intensiteit (het vermogen per de raket wordt onderschept zullen onderdelen, oppervlak) afneemt. In het algemeen geldt dat waaronder de wapenlading, verder vliegen in op grotere afstand meer tijd nodig is. De ver- de richting van het doel. Waar ze precies terecht gelijkingen en waarden die gebruikt zijn staan zullen komen is niet aan te geven, omdat het in het kader. Of de dwell time toe- of afneemt mogelijk is dat de raket al voordat de motoren bij het veranderen van een aantal van de stoppen van zijn koers gaat afwijken. Door de parameters in het model is weergegeven in baan te herberekenen, maar de stuwkracht tabel 2. vanaf 63 s uit te schakelen, is het wel mogelijk te voorspellen hoe ver wrakstukken maximaal Effect op Uitgangswaarde kunnen komen. Figuur 5 laat zien dat de brok- Parameter Symbool dwell time in simulatie stukken in dit geval in de Japanse Zee terecht komen. Om er zeker van te zijn dat er geen wanddikte raket d + 3 mm brokstukken naar beneden komen in Japan moet de raket uiterlijk op 65 s zijn uitgescha- reflectiviteit wand R + 0.9 keld, wat ook te zien is in figuur 5. diameter spiegel D – 1.5 m Door in het computermodel de afstand tot de vermogen laser P –3 MWlanceerplaats te variëren en uit te rekenen op welke afstand er 65 s nodig zijn, kan het maxi- transmissie atmosfeer C – 10 % a mum bereik van de ABL worden berekend. Tabel 2 Het effect van het veranderen van een aantal van de parameters in het rekenmodel Wanneer de afstand van ABL tot de lanceerplaats op de dwell time. Een ‘+’ in de derde kolom geeft aan dat de dwell time groter wordt bij toeneemt, duurt het langer voordat de raket een grotere waarde van de parameter en ‘–’ geeft aan dat de dwell time kleiner wordt. in zicht komt en de dwell time neemt toe. Het De laatste kolom geeft de waarde die in het scenario als uitgangspunt wordt aangenomen. resultaat is weergegeven in figuur 6. De ABL mag zich niet verder dan 370 kilometer van de lanceerplaats bevinden. Resultaten Dit bereik geldt alleen voor de waarden in Voor onderschepping op 350 kilometer, zoals tabel 2. Als tegenmaatregel tegen een laserwapen weergegeven in figuur 1, is de tijd berekend kan een ontwerper van een raket proberen de waarop de raket in zicht komt en de tijd reflectiviteit te verhogen. Een verhoging van waarop de raket wordt uitgeschakeld. De tijden 0,9 naar 0,99 halveert het bereik. Zelfs bij een zijn weergegeven op de balk in figuur 4. optimaal werkend systeem voor adaptieve op-

Figuur 4 Tijdlijn van een onderschepping van een No-dong op 350 kilometer afstand

314 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 LASERS VOOR RAKETVERDEDIGING

tica zal energie verloren gaan in de atmosfeer en de transmissiewaarde van 0,1 (10 procent) die als uitgangspunt is gebruikt, is relatief hoog.18 Zeker bij slechte weersomstandigheden zal de transmissie lager zijn en zal er dus meer energie verloren gaan in de atmosfeer. Er zit ook onzekerheid in de responstijd. Zonder waarschuwing van een lancering voordat de ABL zelf de raket detecteert, lijkt een responstijd van 10 s erg kort, zeker wanneer de koers van het vliegtuig moet worden aangepast om de laser er op te kunnen richten. Wanneer de responstijd oploopt tot 30 s neemt het bereik af tot minder dan 200 kilometer.19 Het is twijfelachtig of de ABL zo dicht bij Noord-Korea veilig Figuur 5 De gevolgen van een onderschepping. De dikke rode lijn geeft de baan aan is. Het is bijvoorbeeld binnen het bereik van de die de raket zou volgen wanneer de stuwkracht op 63 s wegvalt na een succesvolle SA-5 Surface-to-Air Missile.20 onderschepping. De witte lijn geeft de baan met beëindiging van de stuwkracht op 65 s. De raket komt in de Japanse Zee terecht De manier om het bereik te verbeteren is het vergroten van het vermogen, maar het is onduidelijk of de ABL de 3 MW die in het model is aangenomen kan leveren. De ABL heeft zes COIL-modules, waarvan de bundels met een stelsel van spiegels worden samengevoegd tot de uiteindelijke kill beam. Oorspronkelijk waren veertien modules voorzien en de zes modules halen samen niet het beoogde vermogen. Ze zijn bovendien te zwaar. Met de modules, de benodigde pompen, apparatuur voor de koeling, optische componenten en voldoende laserbrandstof voor 120 s is het vliegtuig zo zwaar dat het niet met de volledige hoeveelheid vliegtuigbrandstof kan vertrekken.21 Het zal na vertrek in de lucht moeten worden bijgetankt.22 De brandstoffen voor de laser, specifiek het chloor en de waterstofperoxide, Figuur 6 De tijd die nodig is voor de onderschepping is de optelsom van de tijd die het zijn toxisch en moeilijk hanteerbaar. De loca- duurt voordat de raket zichtbaar wordt (blauw), de delay (oranje) en de dwell time (rood). ties van de lancering en het doel zorgen voor Met uitzondering van de delay hangen de tijden af van de afstand. Op uiterlijk 65 s moet extra beperkingen. In het beschreven scenario de raket worden uitgeschakeld is gekozen voor een lanceerplaats die dicht bij de kust ligt en een doel waarvoor de raket een koers volgt direct richting zee. Voor een lan- 18 Forden, The Airborne Laser. ceerplaats verder landinwaarts en een doel 19 Meer details van de berekeningen en de resultaten voeren te ver voor dit artikel. Een verder naar het zuiden, waardoor de raket een technisch addendum kan worden opgevraagd bij de auteur. baan moet volgen die over Zuid-Korea voert, 20 D. Lennox, (ed.), Jane’s Strategic Weapon Systems (Coulsdon, Surrey, 2005) 259-260. wordt de onderschepping moeilijker. Het is 21 Het brandstofverbruik van de COIL bedraagt 100 kg/10 MJ. Een schot van 20 s bij 3 MW moeilijker om dicht bij de lanceerplaats te kost dus 600 kg brandstof. Zie: D.K. Barton et al., ‘Report of the American Physical Society Study Group on Boost-Phase Intercept Systems for National Missile Defense: Scientific komen en een vroege onderschepping vergroot and Technical Issues’ in: Review of Modern Physics 76 (2004) S1. de kans dat de wapenlading en eventuele brok- 22 M. Clark and V. Samson, A Look at the Troubled Development of the Airborne Laser (Center stukken neerkomen in Zuid-Korea in plaats van for Defense Information, 2005, zie: www.cdi.org/pdfs/abl-031505.pdf).

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 315 SAVELSBERG

verdedigingssystemen te vliegen. De beperkingen van de ABL gelden in zekere mate voor alle laserwapens. Ze zijn duur en

FOTO US MISSILE DEFENSE AGENCY DEFENSE MISSILE US FOTO complex. Atmosferische omstandigheden hebben een grote invloed op de inzet en tegenmaat- regelen zijn relatief eenvoudig te treffen. De enige manier om iets aan deze beperkingen te doen is krachtigere lasers te bouwen. De efficiëntie van lasers is zodanig laag dat de energievoorziening een probleem is en De dure en complexe laserwapens kennen nog veel beperkingen. Er is te weinig vermogen voorhanden voor inzet relatief efficiënte lasers onder ongunstige atmosferische omstandigheden zoals de COIL gebruiken toxische brandstoffen. in de Japanse Zee.23 Voor het onderscheppen Zo lang de efficiëntie niet dramatisch kan van een Iraanse Shahab-3, met Israël als doel, worden verbeterd, zullen laserwapens alleen zou de ABL zich zelfs in het Iraanse luchtruim geschikt zijn voor een kleine niche. moeten bevinden. Lasers worden onderzocht als wapen tegen Conclusies korte-afstandsraketten, artillerie en mortieren (C-RAM) en als verdediging tegen anti-scheeps- De Airborne Laser heeft aangetoond dat het raketten. Op lage hoogte en zeker in een mogelijk is om met een laser een ballistische maritieme omgeving zijn de verliezen in de raket te onderscheppen. De berekeningen in dit atmosfeer echter nog groter dan op de hoogte artikel laten echter zien dat het systeem veel waarop de ABL vliegt en de beschikbare tijd beperkingen heeft. De afstand en de benodigde voor de onderschepping bij een dergelijke inzet dwell time voor de aan het begin van dit artikel is nog veel korter. De energiedichtheid die besproken test zijn niet vrijgegeven, maar de nodig is om het doel uit te schakelen is hoger, raket werd binnen enkele seconden waargeno- want alleen de wand verhitten is onvoldoende. men en binnen twee minuten na de lancering Lasers met relatief lage vermogens kunnen onderschept. Dit suggereert dat de test onder mogelijk worden gebruikt als non-lethal zeer gunstige omstandigheden plaatsvond. weapons.24 Lasers worden ook onderzocht als Om onder minder gunstige omstandigheden precisiewapen tegen bijvoorbeeld fast-attack raketten te onderscheppen met de ABL is het boats, UAV’s of voertuigen op relatief korte noodzakelijk met een Boeing 747 vol chemica- afstand.25 Een voordeel van lasers in deze rol liën binnen het bereik van vijandelijk luch- is de beperkte kans op collatoral damage vergeleken bij conventionele wapens. Er wordt veel 23 J.M. Stupl, Untersuchung der Wechselwirkung von Laserstrahlung mit Strukturelementen verwacht van een efficiëntere nieuwe generatie von Raumflugkörpern (Proefschrift, TU München, 2008). elektrische lasers, die geen chemicaliën nodig 24 D.V. Giri, High Power Electromagnetic Radiators. Non-Lethal Weapons and other Applications (Cambridge, MA, Harvard University Press, 2004) 137-138. hebben voor hun energievoorziening. Voorlopig 25 J. Hecht, ‘Laser Weapons. Advanced Tactical Laser is Ready for Flight Tests’ in: Laser Focus hebben laserwapens hun belofte echter nog World, 44, Iss. 2 (2008) 18. steeds niet waargemaakt. ■

316 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 LESSONS LEARNED ONDERZOEK CLAS

Zonder kennisuitwisseling geen ‘lessons learned’ Onderzoek bij het Commando Landstrijdkrachten

Er zijn aanzienlijke operationele voordelen te behalen met een kortere doorlooptijd van het lessons learned- proces. Diverse auteurs hebben eerder in dit tijdschrift aangegeven dat dit proces nog geen vaste voet heeft gekregen in de defensieorganisatie. De auteur heeft een grootschalig onderzoek gehouden binnen het Commando Landstrijdkrachten. Hij introduceert een procesmodel aan de hand waarvan kennisuitwisseling kan worden beschreven en zet de resultaten van zijn onderzoek uiteen. Op basis hiervan worden diverse concrete aanbevelingen gedaan ter verbetering van de kennisuitwisseling in de defensieorganisatie. Het waar mogelijk vrij laten stromen van kennis is daarbij essentieel.

Tlnt ing. R. Postma BSc*

et optreden van de krijgsmacht kent nauwe- Het proces van LL start met een praktijk- Hlijks nog vaste sjablonen. Militair optreden ervaring, een observatie afkomstig van zowel vereist dan ook maatwerk, waarbij hoge eisen oefenende als ingezette militairen, en van worden gesteld aan de flexibiliteit. De sleutel observatoren en/of trainers van nationale en tot succes bij het optreden onder complexe en internationale partners. Vervolgens analyseert uiteenlopende omstandigheden is het vermogen een materiedeskundige de observatie. Hij doet tot organisatorisch leren. Kennis is dan ook een voorstel voor een verbeteractie en geeft ook een van de belangrijkste bezittingen van een aan wie die moet (laten) uitvoeren. De obser- organisatie. vatie noemt men dan een lesson identified (LI). De sectie kwaliteitsborging van de Directie Naar aanleiding hiervan kan de verantwoorde- Training en Operatiën heeft als taak om proces- lijke commandant besluiten om de huidige sen die tot doel hebben het landoptreden te wijze van handelen aan te passen. Pas als de verbeteren, te structureren, te controleren LI is bekend gemaakt én geïmplementeerd en te versnellen. In dat opzicht spelen lessons spreekt men van een LL. learned (LL) een belangrijke rol. Een LL is: door ervaring verkregen kennis of begrip. Deze ‘Kennislekken’ bij Defensie ervaring kan positief zijn, als een missie of test Er vallen aanzienlijke operationele voordelen te succesvol was, maar ook negatief, bijvoorbeeld behalen met meer gemelde praktijkervaringen als er een storing of fout optrad. en een kortere doorlooptijd van het LL-proces. Bijlsma stelde eerder in dit tijdschrift dat finan- * De auteur rondde in 2010 de opleiding Communicatie-, Informatie- en Commando- ciële verliezen te compenseren zijn, maar voeringssystemen (CICS) aan de Nederlandse Defensie Academie af. Zijn thesis, waarop slachtoffers niet.1 Dit zou volgens hem voor dit artikel is gebaseerd, kreeg van de Vereniging Informatici Defensie bij de uitreiking van de René Olthuisprijs 2010 een eervolle vermelding. defensie-eenheden een prikkel moeten zijn 1 Bijlsma, T. ‘Professioneel leren door militaire teams. Een onderzoek’. Militaire Spectator om snel en vaardig te leren van nieuwe 179 (2010) (9), 454-466. ervaringen.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 317 POSTMA

Een proactieve (leer)houding en ondersteuning gen. Ten slotte vermeld ik de belangrijkste con- vanuit de organisatie met middelen en proce- clusies van het onderzoek. Ik rond het artikel dures acht hij zeer wenselijk. af met enkele aanbevelingen.

In het artikel over zijn ervaringen als Com- Procesmodel kennisuitwisseling mander ISAF Regional Command South geeft generaal-majoor M.C. de Kruif aan dat de tijdens Hoewel er natuurlijk fundamentele verschillen de voorbereiding door generaal-majoor A. van zijn tussen begrippen als ‘informatie’, ‘kennis’ Loon geleerde lessen mogelijk niet zijn ver- en ‘ervaring’ maak ik er in dit artikel geen geten, maar in ieder geval niet breed zijn onderscheid tussen. Kennisuitwisseling is een toegepast. Hij concludeert dan ook dat het duaal proces: enerzijds ‘zoeken naar’ en ander- LL-proces nog geen vaste voet heeft gekregen zijds ‘overdragen van’ kennis. Kennisuitwisseling in onze organisatie.2 De Waard schrijft dat de hoeft niet noodzakelijkerwijs te betekenen huidige leerstructuur van de Nederlandse krijgs- dat kennis beide kanten op vloeit. macht te verkokerd en versnipperd is, en dat Ook kennisdeling, dat als éénrichtingsverkeer het goed is om te kijken waar en waarom er kan worden beschouwd, valt onder de noemer ‘kennislekken’ ontstaan.3 Deze zaken vormden kennisuitwisseling. voor mij de aanleiding om dit artikel te schrijven. Hierin maak ik de resultaten van mijn Wetenschappers als Abu Zeid5, De Long en onderzoek naar de participatie aan het LL-proces Fahey6, Olivera, Goodman en Tan7 en Van den bij het Commando Landstrijdkrachten (CLAS) Heuvel8 hebben beïnvloedingsmodellen gepu- bij een breder publiek bekend.4 bliceerd waarmee zij kennisuitwisseling beschrijven. In dit artikel introduceer ik een Opzet artikel cyclisch generiek procesmodel om de kennis- In dit artikel ga ik in op de vraag wat de toege- uitwisseling tussen diverse actoren mee te be- voegde waarde is van het delen van ervaringen. schrijven. Een actor kan overigens een individu Daartoe zal ik een procesmodel introduceren zijn, maar ook een team of informatiesysteem, waarmee kennisuitwisseling, zoals het melden zoals een database of wiki. van praktijkervaringen in het LL-proces, kan worden beschreven. Vervolgens leg ik uit op Het procesmodel is weergegeven in figuur 1. welke wijze het onderzoek, waaraan ongeveer Het model bestaat uit vier hoofdfasen, te 1200 militairen deelnamen, is uitgevoerd. weten: generatie, mobilisatie, uitwisseling en Daarna bespreek ik aan de hand van het model applicatie. Actoren hoeven zich niet bewust hoe die uitwisseling inhoud krijgt of kan krij- te zijn van het doorlopen van de verschillende fasen. Een actor met behoefte aan kennis zal in contact moeten komen met een actor die 2 Kruif, de M. C. ‘Commandant in Kandahar. Ervaringen als Commandant ISAF Regional deze kennis bezit om tot een kennisuitwisse- Command South in Afghanistan’. Militaire Spectator 180 (2011) (1), 4-35. 3 De Waard, E. J. ‘De Nederlandse expeditionaire krijgsmacht. Slim en slagvaardig?’ ling te komen. Tijdens de generatie doet de Militaire Spectator 180 (2011) (5), 214-223. actor kennis op of ontstaat er een lacune in 4 Postma, R. Eerlijk zullen we alles delen? Diagnostisch onderzoek naar de participatie aan zijn kennis. het lessons learned proces van het Commando Landstrijdkrachten. Afstudeeronderzoek studierichting Communicatie-, Informatie- en Commandovoeringssystemen. Neder- Gedurende de mobilisatiefase wordt besloten landse Defensie Academie: Breda 2010. 5 Abou-Zeid, E. S. ‘A culturally aware model of inter-organizational knowledge transfer’. om kennis te delen of juist een kennisleemte Knowledge Management Research & Practice 3 (2005), 146-155. op te vullen. Deze mobilisatiefase is opgedeeld 6 De Long, D. W., & Fahey, L. ‘Diagnosing cultural barriers to knowledge management’. in de deelprocessen identificatie, initialisatie Academy of Management Executive 14 (2000) (4), 113-127. en inter-relatie. Tijdens de identificatie wordt 7 Olivera, F., Goodman, P. S., & Tan, S. S. ‘Contribution behaviors in distributed environ- er een waarde toegekend aan de kennis. ments’. Management Information Systems Quarterly 32 (2008) (1), 23-32. 8 Van den Heuvel, G., Van Ettinger, F., & Grant, T. J. The I3I model; Identifying cultural deter- De uitkomst van dat proces bepaalt mede of minants of information sharing via C2 information technologies. Proceedings of the de kennis in de intitialisatiefase wordt gedeeld. 14th International Command and Control Research and Technology Symposium, 2009. Tijdens de inter-relatie zoekt de actor naar het

318 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 LESSONS LEARNED ONDERZOEK CLAS

Figuur 1 Cyclisch generiek procesmodel van kennisuitwisseling geschiktste medium om de kennis te delen Onderzoeksbevindingen of juist het gebrek aan kennis op te vullen. Generatie Daarna vindt een kennisoverdracht plaats. Zoals gesteld doet de actor tijdens deze fase Hiertoe moet de kennis eerst buiten de actor kennis op of ontstaat een lacune in zijn kennis. worden gebracht. Dit proces heet externaliseren Ongeveer 85 procent van de ondervraagden en kan bijvoorbeeld door middel van spraak geeft aan graag meer kennis te vergaren over of schriftelijk. Geëxternaliseerde kennis kan militaire onderwerpen. Bij het CLAS wisselen vervolgens worden gearchiveerd. Ten slotte kan medewerkers doorgaans na drie à vier jaar de actor tijdens de applicatiefase de kennis toe- van functie, en kunnen bovendien worden uit- passen. Bij de bespreking van de bevindingen gezonden. Medewerkers die langere tijd bij zal ik nader ingaan op de hoofdfasen en hun CLAS werkzaam zijn zullen daardoor meer uit- deelprocessen. eenlopende soorten kennis hebben opgedaan dan zij die er kortere tijd werken. Het is dan Onderzoeksopzet ook raadzaam om de twee groepen aan elkaar te koppelen volgens het meester-gezel concept, Met een elektronische vragenlijst is onderzocht zodat de laatstgenoemde kennis kan overnemen welke factoren een hoofdrol spelen bij het en de eerstgenoemde een frisse blik krijgt. melden van praktijkervaringen. De vragenlijst bestaat uit vijf open vragen, 42 stellingen en Het veelvuldig wisselen van functie levert negen achtergrondvragen. Op de stellingen allround werknemers op, maar de continuïteit zijn zeven antwoordmogelijkheden, die van de bedrijfsvoering kan er door in gevaar variëren van ‘geheel mee oneens’ tot ‘geheel komen. Daarnaast voorkomt het ook de tot- mee eens’. standkoming van specialismen. Specialisten zijn beter in staat patronen te herkennen in Alle 7717 bij het CLAS werkzame militairen in het eigen vakgebied. Generalisten bieden daar- de rang van sergeant tot en met kapitein ont- entegen vaak nieuwe invalshoeken. Beide zijn vingen op acht februari 2010 per e-mail een uit- waardevol voor de organisatie. nodiging om aan het onderzoek deel te nemen. Op veertien februari werd een herinnering Het kan dan ook geen kwaad om bepaalde verstuurd. Bij het sluiten van de enquête op personen in de gelegenheid te stellen om 20 februari hadden 1183 personen (15,3 procent) (versneld) functies te vervullen buiten hun vak- de vragenlijst volledig ingevuld. Op basis van gebied. Door hen bij andere wapens of dienst- de per e-mail verkregen feedback is het mij vakken, krijgsmachtdelen, andere overheids- duidelijk geworden dat het onderwerp LL tot diensten, civiele instanties of in het buitenland de verbeelding spreekt. te plaatsen, verbreden ze hun horizon. Bij

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 319 POSTMA

andere functies kan juist worden besloten de delen?’. De kans dat kennis wordt gedeeld, duur van de functie te verlengen. Defensie neemt toe naarmate het antwoord op deze vragen hecht veel waarde aan het doorlopen van de bevestigend is.10 Op de stelling ‘mijn kennis rangen zodat kennis van de organisatie wordt is waardevol voor de landmacht’ antwoordt opgedaan. 83 procent van de respondenten bevestigend. Opvallend is dat slechts 21 procent van de respondenten de richtlijnen van de landmacht over het delen van kennis duidelijk vindt. Niet alleen kan dit ertoe leiden dat belangrijke kennis uit onzekerheid niet wordt gedeeld, het kan FOTO AVDD R, FRIGGE R, AVDD FOTO er ook toe leiden dat vertrouwelijke of geheime informatie ten onrechte wel wordt gedeeld. Om de kans op wenselijke kennisuitwisseling te vergroten is het raadzaam om de richtlijnen beter te communiceren.

Ook is maar 28 procent van de ondervraagden het eens met de stelling ‘de kennis die ik tijdens mijn werk op doe is meer van de landmacht dan van mij’. Op basis van deze uitkomst raad ik aan om in de Gedragscode Defensie te Afghanistan, Tarin Kowt, 2006. Er zijn aanzienlijke operationele voordelen te behalen met vermelden wat er van de medewerkers wordt meer gemelde praktijkervaringen en een kortere doorlooptijd van het lessons learned-proces verwacht ten aanzien van het delen van kennis.

Het is overigens de vraag of klassieke stuur- Initialisatie mechanismen als leeftijd of (looptijd in) rang Nadat de kennis of het gebrek daaraan is geïden- met het huidige competentieraamwerk nog tificeerd, kan deze worden gedeeld of aange- houdbaar zijn. Misschien is het wel beter om vuld. Voor wat het omgaan met informatie kan te kijken naar wat mensen (zouden) kunnen. het CLAS een voorbeeld nemen aan het concern Differentiatie en het bieden van maatwerk Toyota. Toyota is namelijk heel open en deelt zijn ook bij de toekomstige strijd om goed vrijwel alle kennis met de toeleveranciers. De defensiepersoneel van belang.9 Chief Executive Officer van het bedrijf geeft aan dat het geen probleem is wanneer concurren- Identificatie ten hun kennis in handen krijgen; Toyota zal De mobilisatiefase bestaat uit drie deelprocessen, dan immers zelf alweer iets nieuws hebben waarvan identificatie de eerste is. Tijdens deze ontwikkeld.11 fase wordt kennis of het gebrek daaraan gecate- goriseerd. Hierbij passen vragen zoals ‘is het Een mogelijk verweer daartegen is dat de belangrijke informatie?’ en ‘mag ik de informatie defensieorganisatie te langzaam innoveert om zo open te zijn. Daarnaast kan worden aange- voerd dat er bij Defensie slachtoffers kunnen 9 Sanders, J. M. H. F., Piek, W. S. M., Van Genabeek, J., & Huiskamp, M. J. ‘De toekomstige strijd om goed defensiepersoneel. Verkenning van het arbeidsaanbod voor de krijgs- vallen als geheime informatie in de verkeerde macht in 2020’. Militaire Spectator 179 (2010) (6), 322-332. handen valt, terwijl dat bij Toyota alleen maar 10 Brockman, B. K. & Morgan, R. M. ‘The role of existing knowledge in new product inno- financiële gevolgen heeft. Deze argumenten vativeness and performance’. Decision Sciences 34 (2003) (2), 385-419. moeten echter geen excuus zijn om kennis 11 Dyer H. J., & Nobeoka, K. ‘Creating and managing a high-performance knowledge- te ‘hamsteren’. sharing network: The Toyota case’. Strategic Management Journal 21 (2000), 345-367. 12 McLureWasko , M., & Faraj, S. ‘It is what one does: Why people participate and help others in electronic communities of practice’. Journal of Strategic Information Systems 9 • Tijd (2000), 155-173. Een belangrijke voorwaarde voor kennisuitwisseling is de beschikbare tijd.12 Organisaties

320 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 LESSONS LEARNED ONDERZOEK CLAS

zijn geneigd om praten bij het koffieapparaat, we het beste resultaat alleen behalen als we chatten, deelname aan wiki’s en fora te elkaar scherp houden en elkaar durven coachen beschouwen als activiteiten die afleiden van en durven aanspreken. Op de stelling ‘bij het werk, terwijl het juist een belangrijk deel de landmacht wordt een kritische houding van het werk kan zijn. Hoewel dit kunstmatig gewaardeerd’ antwoordt 45 procent bevestigend. over kan komen, kan het geen kwaad hiervoor Er lijkt dus enige discrepantie te zijn tussen tijd in te roosteren. wat de organisatie wil en de werkelijkheid. Dit kan een verklaring zijn voor de geringe Ruim 93 procent van de respondenten vindt het participatie van medewerkers van het CLAS prettig om anderen te helpen met zijn kennis. aan het LL-proces. Tevreden werknemers zullen eerder geneigd zijn hun kennis over te dragen.13 Van de onder- Hiervoor is een cultuurverandering nodig. vraagden geeft 87 procent aan zijn werk met Volgens Horvath heeft zo’n cultuurverandering plezier te doen, en maar liefst 90 procent zegt een lange looptijd. Deze verandering is bij het deel uit te maken van een team waarbinnen US Centre for Army Lessons Learned bereikt.15 een goede sfeer heerst. Het is zaak om deze Een van de redenen daarvoor is het loskoppelen hoge scores in de toekomst te bestendigen van de melding van de melder. Meldingen heb- en, waar mogelijk, te verbeteren. ben daardoor geen schadelijke gevolgen voor de carrière. In andere sectoren waar fouten • Smeermiddel zeer grote gevolgen kunnen hebben, zoals de Het vertrouwen tussen werknemers onderling luchtvaart of de chirurgie, richt men zich doel- fungeert als een smeermiddel dat kennisover- bewust op het creëren van een open cultuur dracht faciliteert. In een militaire organisatie waarin werknemers, al dan niet anoniem, is dit bij uitstek van toepassing.14 Uit het onder- geleerde lessen melden.16 Bijzonder daarbij is zoek blijkt dat 21 procent van de ondervraag- dat ook bijna-ongevallen (near misses) worden den soms niet zeker weet of bepaalde informatie gerapporteerd. geheim of vertrouwelijk is. Slechts 16 procent van de ondervraagden is van mening dat Inter-relatie andere werknemers van de landmacht op juiste Nadat is besloten de kennis over te dragen wijze met dergelijke informatie omgaan. of ontbrekende kennis te zoeken wordt een Uiteraard is lang niet alle informatie bij het medium gekozen. Dit heet inter-relatie. Er zijn CLAS geheim of vertrouwelijk. Toch lijkt het diverse mogelijkheden om kennis over te dra- raadzaam om ervoor te zorgen dat werknemers gen. Het kan face to face, door middel van een zichzelf en elkaar meer vertrouwen met zulke tamelijk ouderwets medium als de (beeld)tele- informatie. foon, maar ook met moderne media zoals e-mail, fora, wiki’s en sociale netwerksites op Ook het imago van de organisatie verdient aan- inter- en intranet. dacht. Slechts 19 procent van de respondenten is het namelijk eens met de stelling ‘de land- Een groot voordeel van deze laatste categorie macht benut de ideeën van haar werknemers’. is dat ze zich leent voor asynchrone communi- De organisatie kan hier op inspelen door te catie. Dit betekent dat door te archiveren, het laten zien op welke wijze gemelde praktijkervaringen hebben geleid tot LL. Dit kan 13 Wei, H., & Kwok-Kee, W. ‘What drives continued knowledge sharing? An investigation in magazines, zoals de Defensiekrant en de of knowledge-contribution and -seeking beliefs’. Decision Support Systems 46 (2005), Landmacht, maar ook via intranet. 826-838. 14 De Graaff, M. C., & Kramer, E. H. ‘Onderling vertrouwen binnen uitgezonden eenheden. • Open cultuur creëren Een kwalitatief onderzoek’. Militaire Spectator 178 (2009) (4), 221-234. 15 Horvath, J. A. (2000). ‘Working with tacit knowledge’, in Cortada, J.W., Woods, J.A. (eds), Het is belangrijk om een open cultuur te The Knowledge Management Yearbook 2000-2001, Buttersworth-Heinnemann, Wobum, MA. creëren waarin werknemers graag hun kennis 16 AHRQ Publication 01-E058 (2001). Evidence report/technology assessment number 43: delen. De gedragscode Defensie vermeldt dat Making healthcare safer: A critical analysis of patient safety practices.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 321 POSTMA

aanbieden en ontvangen van kennis niet gelijktijdig hoeft plaats te vinden. Aangezien kennis een kostbaar bezit is zou het werknemers ook mogelijk moeten worden gemaakt om met de FOTO AVDD, H. KEUR H. AVDD, FOTO telefoon of laptop, via een versleutelde verbin- ding over de eigen internetaansluiting, buiten diensttijd kennis uit te wisselen op het intranet. In de toekomst wordt hierin gedeeltelijk voorzien met de introductie van de telestick, een combinatie van een goedkope (bootable) USB-stick en een opvouwbare USB smartcard reader.17 Door gebruik te maken van de eigen computers ontstaat mogelijk ook een oplossing voor de tijdens het onderzoek veelgehoorde CLAS infodagen, 2007. Het leeuwendeel van de respondenten klachten over langzame defensiecomputers. (85 procent) geeft aan kennis ‘altijd, vaak of meestal’ face-to-face uit te wisselen In 2008 stelde Blaas dat wiki’s een praktische oplossing bieden voor het kennisuitwisselings- met elkaar in gesprek kunnen raken.19 In probleem.18 Een wiki is een internettoepassing plaats van een eigen forum of wiki op te starten waarmee gezamenlijk webdocumenten kunnen is het aan te raden omzichtig een bestaand worden bewerkt en is vergelijkbaar met forum over te nemen. Creativiteit laat zich www.wikipedia.org. Blaas gaf aan dat het daar- namelijk niet altijd sturen en inmenging van bij van belang is dat er een cultuuromslag autoriteiten kan averechts werken. Er is een plaatsvindt van need-to-know naar duty-to-share. bepaald niveau aan aanwezige informatie en Met andere woorden: open waar mogelijk, een minimaal aantal gebruikers nodig om gesloten waar nodig. een sneeuwbaleffect teweeg te brengen.20 De sectie LL heeft in datzelfde jaar de wiki Wat dat betreft is het jammer dat de militairen Kennisweb Lessons Learned in het leven geroe- die aan het onderzoek deelnamen, aangeven pen. Alle medewerkers met toegang tot intra- dat ze vrijwel geen civiele fora gebruiken om net kunnen daarop hun observaties melden en militaire kennis uit te wisselen. eventueel op een overlegpagina observaties van anderen van commentaar voorzien. De intro- In Nederland is geëxperimenteerd met de site ductie van het Kennisweb bleek helaas geen www.yourdefence.nl, die een internationaal zeer verhoogde participatie aan het LL-proces tot hoog aangeschreven prijs won.21 Desondanks gevolg te hebben. heeft dat initiatief de verwachtingen niet waargemaakt. De hoeveelheid berichten en actieve • Lage drempel deelnemers laat namelijk te wensen over. Kennis kan ook op fora – digitale discussie- Een sprekend voorbeeld van een succesvolle ruimtes – worden uitgewisseld. Idealiter zijn sneeuwbaltactiek lijkt de overname van fora laagdrempelige ruimtes waar mensen www.platoonleader.com en www.company elkaar kunnen ontmoeten en daadwerkelijk command.com. Deze twee fora werden op eigen initiatief opgericht op het internet om erva-

17 Van der Plaat, T. De telestick. Intercom 40 (2011) (1), 9. ringen uit te wisselen die als pelotons- en com- 18 Blaas, D. J. ‘Kennismanagement. Toepasbaarheid van wiki’s’. Militaire Spectator 177 (2008) pagniescommandant zijn opgedaan. Deze moge- (6), 337-341. lijkheid was destijds namelijk niet aanwezig 19 Visse, M., & Van Tussenbroek, B. ‘Kennisuitwisseling bij de militaire geestelijke gezond- binnen de organisatie-infrastructuur. heidszorg’. Militaire Spectator 177 (2008) (7/8), 410-414. De fora zijn later vanwege hun doorslaand succes 20 Oliver, P. E., & Marwell, G. ‘Whatever happened to critical mass theory? A retrospective and assessment’. Sociological Theory 19 (2001) (3), 292-311. ondergebracht in het Amerikaanse militaire 21 Bubbers, N. G. A., De Jong, J. P. O., & Moerkens, N. J. ‘Yourdefence.nl. Een pijler onder de army.mil domein. De gesprekken in de discussie- ‘comprehensive approach’’. Militaire Spectator 178 (2009) (4), 235-244. ruimtes vormden een waardevolle bron van

322 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 LESSONS LEARNED ONDERZOEK CLAS

praktijkervaringen ten behoeve van het Dijk neemt daarbij aan dat naarmate iemand LL-proces. Anonimiteit speelt op dergelijke meer documenten over een onderwerp heeft media overigens een belangrijke rol. Nadat op gepubliceerd zijn deskundigheid daarover gro- de zojuist genoemde fora de mogelijkheid om ter is. Het is mogelijk dat door de introductie anoniem deel te nemen aan discussies was uit- van kennisprofielen blijkt dat sommige werk- geschakeld, had dat als voordeel dat bij een nemers op bepaalde kennisgebieden zelfs gelijkblijvend bezoekersaantal het aantal deskundiger zijn dan de aangewezen kennis- asociale berichten, zoals schelden en op de autoriteit. De automatisch gegenereerde profie- man spelen, afnam. Maar het nadeel was dat len maken kennisaccumulatie en ervarings- ook het totale aantal berichten afnam.22 Een opbouw inzichtelijk, en kunnen vervolgens compromis is het gebruik van semi-anonieme mede door de werknemer zelf worden onder- profielen. Medewerkers creëren dan een alter- houden. Het zichtbaar kunnen maken van ego, dat niet door medegebruikers maar wel de eigen identiteit blijkt tevens de deelname door de organisatie tot hen is te herleiden. aan het medium te verhogen.24

• Versnipperd • Netwerksites Het kennisdomein binnen het CLAS is bij diverse Overigens geeft slechts 18 procent van de res- actoren belegd. Hierdoor is het versnipperd en pondenten aan gemakkelijk te kunnen achter- verkokerd. Als werknemers toegang willen tot halen wie binnen de landmacht over welke specifieke kennis dienen zij eigenlijk de aan- kennis beschikt. Door de profielen doorzoek- gewezen kennisautoriteit te raadplegen. De baar te maken is het niet meer noodzakelijk gedachte hierachter is dat deze als een soort om louter op basis van fysieke relaties te bepa- kennismakelaar ‘goedgekeurde kennis’ ver- len wie deskundig is op een bepaald gebied. strekt. Dit proces verloopt onnodig omslachtig Aangezien werknemers van CLAS over het hele en langzaam. Juist door kennis vrij te laten stro- land zijn verspreid, kunnen zij zich hierdoor men en erover te discussiëren creëer je, naast gemakkelijker verenigen in kennisnetwerken, betrokken werknemers, ook actuele kennis. zoals de Koninklijke Vereniging ter Beoefening De kennisautoriteiten ‘luisteren’ mee met de van de Krijgswetenschap. Zo is het eenvoudiger discussies en reageren waar nodig. contact te maken met collega’s in dezelfde Het is voor individuele militairen veelal ondui- functie, collega’s die de functie in het verleden delijk wie op welk kennisgebied de autoriteit vervulden of in de toekomst gaan vervullen, is. Om te kunnen bepalen wie het antwoord waardoor een grote hoeveelheid kennis wordt op een bepaalde vraag kan geven, is het van ontsloten. belang om te weten wat de deskundigheid of ervaring van de werknemers op diverse kennis- De organisatie kan daarbij een voorbeeld nemen gebieden is. Op dit moment heeft Defensie aan de mogelijkheden van civiele sociale net- alleen een adresboek waarin, in jargon, slechts werksites zoals LinkedIn en Facebook, die al in de huidige functie staat vermeld. Op de stelling 2004 zijn opgericht. Naarmate mensen zich ‘de landmacht weet welke kennis ik heb opge- meer verbonden met elkaar voelen, zullen ze bouwd’ antwoordt dan ook slechts 28 procent eerder overgaan tot het delen van kennis. bevestigend. Van de respondenten geeft 70 procent aan een band te voelen met andere leden van het eigen • Kennisprofiel wapen of dienstvak. Slechts 52 procent geeft Op basis van vervulde functies en gevolgde op- leidingen die in het personeelsadministratie- 22 Kilner, P. G., & Hoadley, C. M. Anonimity options and professional participation in an online systeem Peoplesoft staan, zou automatisch een community of practice. Proceedings of the 2005 Conference on Computer Supported kennisprofiel van medewerkers kunnen wor- Collaborative Learning (2005), 272-280. 23 Dijk, A. Improving expert finding and expert profiling in the software engineering domain. den gecreëerd. Volgens Dijk is het fenomeen Universiteit van Amsterdam: Amsterdam, 2010. deskundigheid ook te bepalen door de docu- 24 Cabrera, A., & Cabrera, E. F. ‘Fostering knowledge sharing through people management menten op het bedrijfsnetwerk te analyseren.23 practices’. International Journal of Human Resource Management 16 (2005) (5), 270-295.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 323 POSTMA

aan een band te voelen met werknemers van andere wapens of dienstvakken. Aangezien de kans om de in de organisatie aanwezige kennis te ontsluiten toeneemt naarmate werknemers zich meer teamlid voelen, is het raadzaam om te investeren in (de perceptie van) verbondenheid.

Desgevraagd gaf 85 procent van de respondenten aan kennis ‘vaak, meestal of altijd’ face-to- face uit te wisselen met andere medewerkers van de landmacht. De percentages voor telefonie, e-mail, intranet en internet zijn respectie-

velijk 41, 54, 25 en 15 procent. De werknemers KEERIS H. AVDD, FOTO verdienen wat dat betreft een compliment. Maar liefst 25 procent van de ondervraagden geeft aan het niet Ondanks dat er op intranet weinig mogelijk- prettig te vinden om met computers te werken heden zijn om kennis uit te wisselen, maken ze nog in geringe mate gebruik van het voor de instant-messenger software Office Communi- de organisatie onveilige internet. Des te meer cator voorziet Defensie hierin.25 werknemers kennis uitwisselen op intranet, des meer kennis wordt gearchiveerd en voor Archivering de organisatie behouden blijft. Het is dan ook Het is voor de organisatie wenselijk om kennis spijtig dat er niet meer gebruik van wordt zoveel mogelijk los te koppelen van personen. gemaakt. Leeftijd blijkt overigens niet signifi- Dit geldt in het bijzonder als er wordt gereorga- cant samen te hangen met het gebruik van niseerd en er een hoog personeelsverloop is. intranet en internet. 25 procent van de onder- Door geëxternaliseerde kennis te archiveren vraagden geeft aan het niet prettig te vinden kunnen meerdere werknemers er gebruik om met een computer te werken. Telefonie en van maken, wat veel energie en tijd bespaart. face-to-face contact zijn alleen al om die reden Op organisatieniveau kan zo’n geheugen van nog niet afgeschreven. de organisatie resulteren in een aanzienlijke stijging van de productiviteit. Externalisering Om kennis over te dragen, of daartoe te verzoe- Een zoekfunctie die ervoor zorgt dat de ken, zal deze als het ware uit het individu of gewenste informatie gemakkelijk kan worden actor moeten worden gehaald. Dit proces heet gevonden, is daarbij vanzelfsprekend essen- externalisering en heeft raakvlakken met inter- tieel. Respondenten gaven echter aan de hui- relatie. De kans op externalisering neemt toe dige zoekfunctie op intranet als inefficiënt te naarmate het proces minder tijd kost. Dit kan ervaren. Ik raad aan een voorbeeld te nemen mondeling plaatsvinden, maar ook via pen en aan het zoekalgoritme dat internetgigant papier, of het toetsenbord. Laagdrempelige soft- Google gebruikt. Ook RSS-feeds maken efficiën- ware, vergelijkbaar met het in Nederland bij- ter werken mogelijk. Deze technologie is voor- zonder populaire Twitter, kan worden ingezet namelijk in gebruik bij informatiesystemen om gemakkelijk observaties te melden. waarvan de inhoud veranderlijk is, en stelt Om te voorkomen dat medewerkers veelvuldig de gebruiker in staat om aan te geven van worden onderbroken, is het raadzaam een elek- welke informatie hij op de hoogte wil worden tronische variant van het aloude ‘niet storen’- gehouden. Deze technologie kan worden bordje of ‘telefoon-van-de haak’ te implemen- gebruikt om LI bekend te stellen aan de werk- teren. Met de op handen zijnde introductie van nemers en betekent een verandering van pull, waarbij de gebruiker zelf verantwoordelijk is 25 Ministerie van Defensie. Bereikbaar en beschikbaar met Office Communicator. Defensie- voor het halen van de informatie, naar push. krant, 2011 (13). De werknemer hoeft daardoor minder tijd

324 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 LESSONS LEARNED ONDERZOEK CLAS

te besteden aan het zoeken naar mogelijk de Gedragscode Defensie kan daar verandering veranderde informatie. Het is hierbij van groot in komen, en benadrukt de organisatie dat ze belang dat de gegevens correct zijn gelabeld. vrije kennisuitwisseling belangrijk vindt. Dat draagt de organisatie overigens ook uit door via Implementatie en internalisatie telefoon of laptop versleuteld toegang te geven Tijdens de implementatiefase kan de actor de tot het intranet. verworven kennis toepassen. Bij het toepassen van kennis blijkt de reputatie en macht van de actor die de kennis ter beschikking stelt een grote rol te spelen.26 Bij het sterk hiërarchisch ingerichte CLAS wordt macht onder meer uit- gedrukt in rang. Het is de vraag in hoeverre het FRIGGE R. AVDD, FOTO wenselijk is dat de rang bij het implementeren van kennis zo’n grote rol speelt. Een hoge rang hoeft immers niet perse te betekenen dat iemand in een bepaald onderwerp deskundig is. In het digitale domein zijn er meer mogelijkheden. Zo kan men feedback geven op (semi- anonieme) gebruikersprofielen of op geplaatste Afghanistan, Tarin Kowt, 2006. Nog geen kwart van de respondenten berichten, waardoor het gemakkelijker is om (21 procent) vindt de richtlijnen van de landmacht over het delen van de deskundigheid van iemand te beoordelen. kennis duidelijk. Dit kan ertoe leiden dat belangrijke informatie niet Ik voorzie daarbij een sleutelrol voor kennis- wordt gedeeld, maar ook dat vertrouwelijke of geheime informatie autoriteiten en medewerkers van de sectie ten onrechte wél wordt gedeeld kwaliteitsborging. Internalisering is een feit als de kennis eigen is gemaakt en de cyclus van Teamgevoel versterken kennisuitwisseling weer bij de generatiefase Mensen wisselen gemakkelijker kennis uit met is aanbeland. teamleden. Waar 70 procent een band voelt met leden van het eigen wapen of dienstvak is Conclusie en aanbevelingen dat nog maar 52 procent als het gaan om werknemers van een ander wapen of dienstvak. De meeste ondervraagden (83 procent) vinden Het teamgevoel bij CLAS behoeft dus aandacht. dat hun kennis waardevol is voor de land- Dit kan onder meer worden verhoogd door macht, terwijl een minderheid (28 procent) van werknemers functies laten te vervullen bij mening is dat de landmacht weet welke kennis andere wapens en dienstvakken. Werknemers ze heeft opgebouwd. Ik raad aan om op basis geven aan dat ze hun kennis het meest door van het personeelsadministratiesysteem kennis- middel van face-to-face contact of per e-mail profielen te genereren die de werknemers uitwisselen. Van het relatief onveilige internet mede kunnen onderhouden. wordt nog weinig gebruik gemaakt. Maar ook op het intranet, dat wel veilig is, blijft actieve Slechts 28 procent vindt dat de kennis die ze deelname tot op heden achterwege. tijdens hun werk opdoen ‘meer van de landmacht is dan van henzelf’. Het delen van erva- Een ruime meerderheid (85 procent) van de ringen levert een bijdrage aan het beperken ondervraagden geeft aan graag meer kennis van menselijke en financiële verliezen. Het is te vergaren over militaire onderwerpen. belangrijk dat de organisatie de werknemers Deze kans mag de organisatie niet laten liggen. duidelijk maakt wat ze van hen verwacht qua Nóg langer wachten met het introduceren van kennisuitwisseling en bijdragen aan het LL-proces. Van de respondenten vindt maar 21 procent 26 Sundaravej, T., Cheng, J., & Mirchandani, D. Trust and knowledge use in online collaborative de richtlijnen over het delen van kennis duide- tools. Annual Midwest Business Administration Association International Conference, lijk. Door hierover een passage op te nemen in Chicago, 2008.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 325 POSTMA

mogelijkheden zoals fora en sociale netwerk- Het grootste deel van de respondenten (93 pro- sites op intranet, is vragen om problemen. De cent) vindt het prettig om met hun kennis organisatie kan daarbij een voorbeeld nemen anderen te helpen. Dat is een zeer solide basis. aan succesvolle civiele initiatieven. Daarentegen is maar 16 procent van de respon- In tegenstelling tot wat de organisatie uitdraagt denten van mening is dat andere werknemers is iets minder dan de helft van de ondervraag- van de landmacht op de juiste wijze met ver- den (45 procent) van mening dat een kritische trouwelijke/ geheime informatie omgaan. houding bij de landmacht wordt gewaardeerd. Het lijkt verstandig dat hiermee rekening Ik raad mede daarom met klem aan semi- wordt gehouden door bijvoorbeeld toegang tot anonieme deelname aan moderne media toe bepaalde discussieruimtes of kennisnetwerken te staan en, vooral in het begin, niet te veel te af te laten hangen van doorlopen screening reguleren. De organisatie dient zich ervan en werknemers verplicht een on-line kennis- bewust te zijn dat regels en toezicht potentiële training te laten volgen. gebruikers kunnen afschrikken. De kans dat dergelijke media een rijke bron van praktijk- Verder is het opvallend dat 25 procent van de ervaringen worden, neemt toe. Door onder ondervraagden het werken met een computer andere medegebruikers, de sectie kwaliteits- niet prettig vindt. Hoewel training daarbij kan borging en haar kenniscentra de mogelijkheid helpen, maakt dit percentage wel duidelijk dat te geven ‘deskundigheidspunten’ toe te kennen de organisatie niet alleen maar op moderne aan berichten of aan personen kan worden media kan vertrouwen. De ‘moderne media’ voorkómen dat verouderde informatie wordt zijn naast de diverse magazines, kennisnet- gebruikt. werken, bijeenkomsten et cetera, extra manieren om kennis zo vrij mogelijk door de orga- Kennisnetwerken nisatie te laten stromen en alle werknemers Gelijktijdig met de introductie van sociale media te bereiken. dienen kennisprofielen van de werknemers te worden gecreëerd. Onder meer op basis van Tot slot gegevens in het personeelsadministratiesysteem Kennis is macht. Het is van groot operationeel kan dan de mate van deskundigheid op bepaalde belang dat die macht van de individuele werk- kennisgebieden inzichtelijk worden gemaakt. nemer verschuift in de richting van de organi- Uit het onderzoek blijkt dat maar 18 procent satie. Dat kan paradoxaal genoeg juist door hen van mening is dat ze gemakkelijk kan achter- de vrijheid te geven, door hen semi-anoniem halen wie over welke kennis beschikt. In com- en op elk gewenst moment op het beveiligde binatie met fora en sociale netwerksites zorgen intranet kennis uit te laten wisselen. de kennisprofielen ervoor dat werknemers gemakkelijker kennisnetwerken kunnen Het waar mogelijk vrij laten stromen van ken- vormen. nis zal voor veel militairen, die immers gewend zijn aan een cultuur van geheimhouding, Het is aannemelijk dat sociale media ook zorgen onnatuurlijk aanvoelen. De cultuurverandering voor een toename van de verbondenheid tussen naar een zogeheten duty-to-share mentaliteit werknemers. Op manier dragen sociale media zal vermoedelijk nog jaren duren. Nóg langer bij aan vrije kennisuitwisseling. Het is cruciaal wachten met het introduceren van middelen dat werknemers er met een eigen computer die vrije kennisuitwisseling op het intranet toegang toe kunnen krijgen. Ze kunnen hun mogelijk maken, kan de bedrijfsvoering onder- kennis dan uitwisselen wanneer dat hen uit- mijnen. Ik hoop dan ook dat mijn observaties komt. Die digitaal uitgewisselde kennis blijft spoedig tot lessons learned zullen leiden. voor de organisatie behouden en kan worden geanalyseerd. Zoekmachines zoals die van Google Gelukkig zijn er meerdere manieren om kennis zijn noodzakelijk om die grote hoeveelheid uit te wisselen. De rol van de Militaire Spectator informatie te ontsluiten. is nog lang niet uitgespeeld! ■

326 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 ANDERE OGEN

Vakantieleestip L. Polman*

et de ineenstorting van de Sovjet-Unie eerst wasmachines voor Marokko en dan huma- Mbegin jaren negentig hield ook het Rode nitaire hulp voor Congo, dan vis voor Europa Leger op te bestaan. Militairen stonden massaal en bakstenen voor Irak.’ Interessanter, schrijft op straat; vooral de hogere rangen niet zonder Potter, is wat de piloten vervoeren in de geheime compensatie. Volgens documenten opgediept ruimtes die de Sovjets in de Il-76’s inbouwden. door het International Relations and Security Onder dubbele bodems en achter verborgen lui- Network (ISN in Zwitserland) kregen bijvoor- ken hebben Il-76’s plaats voor vijftien ton extra beeld luchtmachtcommandanten fiat om de lading. Spookladingen. Waarheen u maar wilt. luchtmachtboedel te verpatsen. Uit bases van Hulpartsen op weg naar een rampgebied zitten Wit-Rusland tot de Oekraïne verdween alles onwetend op duizenden kilo’s Kalasjnikovs wat niet spijkervast zat, van vorken en messen en narcotica en de Marokkaanse wasmachines tot petten, laarzen en munitie, rechtstreeks staan bovenop partijen landmijnen voor een de wereldwijde vrije markt op. Zo ook Il-76’s, rebellengroep iets zuidelijker. reusachtige transportvliegtuigen en de ultieme Sovjet-strijdrossen. Een Il-76 kan veertig ton Legendarisch is de bemanning die het Ameri- vracht vervoeren over een afstand van vijfduizend kaanse leger in Zuid-Afghanistan in diepe kilometer in minder dan zes uur en met de bewondering achterliet. De Amerikanen moesten juiste man achter de stuurknuppel kan het toe- een reusachtige generator naar een vliegbasis- stel toe met landingsbanen die te kort zijn voor in-aanbouw zien te krijgen in een afgelegen vliegtuigen half zo groot. En dan hoeft de baan gebied, dat op een paar plukjes Amerikaanse niet eens geasfalteerd te zijn. Tijdens de grote militairen na volledig in handen van bandieten uitverkoop van het Rode Leger ging een Il-76 al was. In de wijde omgeving geen drup brandstof voor een half miljoen dollar over de toonbank, te krijgen. Voor de klus stond 70.000 dollar schrijft de Britse freelance journalist Matt Potter gebudgetteerd, maar geen luchtvrachtvervoer- in het splinternieuwe boek Outlaw Inc.1 Er der begon eraan. ‘Als we de heenreis halen, eentje charteren kon ook: de Il-76 bemanningen komen we er nooit meer weg,’ zeiden ze. Dan werden biznesmeny, ondernemers. Een lik grijze belt een Rus. ‘Wij doen het,’ zegt die, ‘maar verf over de Sovjet-logo’s op romp en staart en dat gaat je twee miljoen dollar kosten, vooruit weg waren ze in 1992, de vrije wereld in. Journa- te betalen.’ list Potter vloog voor het boek met ze mee. De Amerikanen hebben niet echt een keuze, In een VN-rapport worden de bemanningen ver- dus ze betalen. Precies op de afgesproken tijd geleken met zwaluwen: ze migreren over grote landt een Il-76. De bemanning laadt de genera- afstanden, gestuurd door vage opdrachtgevers. tor uit, neemt plaats op een rotsblok en rookt Ze landen zo weinig mogelijk en waar ze kun- een sigaretje. Een stofwolk aan de horizon: nen, vermijden ze contact. Hun bestemmingen een oude minibus komt aangehobbeld met een zijn geruchten, routes en tussenlandingen blij- Afghaan achter het stuur. De Russen stappen ven onbevestigd totdat ze al in de lucht zijn in. ‘Maar hoe krijgen jullie je vliegtuig hier en in vervoersdocumenten wordt de aard van weg?’ vragen verbaasde Amerikanen. ‘Niet,’ hun ladingen opzettelijk vaag gehouden zodat zeggen die Russen. ‘We hebben hem gekocht indien nodig iedereen alles kan ontkennen. voor deze klus en laten hem hier achter.’ Het De Russische piloot Mickey tegen de journalist: vliegtuig had ze een half miljoen dollar gekost, ‘In Kabul pikken we post en fruit op voor klan- ze hadden hem met plakband en nietjes opge- ten in Zuid-Amerika. Daarvandaan? Misschien lapt om ermee te kunnen landen en vertrokken met anderhalf miljoen dollar winst in hun

* Mw. L. Polman is freelance journalist en auteur van onder meer De Crisiskaravaan. zakken. Het schijnt dat dat vliegtuig tot de dag Achter de schermen van de noodhulpindustrie. van vandaag ergens in Zuid-Afghanistan staat 1 Matt Potter, Outlaws Inc. (Londen, Sidgwick & Jackson, 2011). weg te roesten. ■

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 327 GASTCOLUMN

Schrijftalent gezocht! In deze uitgave is plaats gemaakt voor drie gastcolumns. U kunt uw bijdrage sturen naar de bureauredactie De redactie daagt andere lezers uit om ook een column (zie colofon). Wij zijn erg benieuwd wie zich geroepen te schrijven voor de Militaire Spectator. De keuze van voelt om te reageren. Uiteraard zijn we ook nieuws- het thema is vrij, maar het moet wel passen binnen gierig naar de thema’s die u onder de aandacht van de formule van het blad. Voorwaarde voor plaatsing de lezers wilt brengen. Uw bijdrage wachten we dan ook is dat de redactie uw boodschap relevant acht voor met belangstelling af. de lezers. Verder moet uw verhaal in niet meer dan De hoofdredacteur duizend woorden voor het voetlicht worden gebracht.

Defensie moet zich houden aan de nationale milieudoelstellingen ...maar doet dat nu niet

KTZT bd M. Hendriks Vettehen – voorzitter Defensie Kennisnetwerk Energie

et kabinet-Rutte heeft de Europese milieu- nisatie is ogenschijnlijk verdedigbaar. Het Hdoelstellingen overgenomen. In 2020 moet beschikbare materieel is immers niet eenvoudig onder meer de CO2-uitstoot 20 procent lager aan te passen en de veiligheid van het perso- zijn dan in 1990. De maatregelen hebben tot neel mag niet onnodig in gevaar worden doel de temperatuurstijging aan het eind van gebracht. deze eeuw te beperken tot maximaal twee

graden. Het verminderen van de CO2-uitstoot Defensie lijkt die ontheffing gemakshalve ook met 20 procent is een enorme opgave, maar maar te betrekken op nieuwe investeringen. niet onhaalbaar. Aan nieuw materieel worden nauwelijks eisen gesteld als het gaat om het verminderen van het energieverbruik. Nieuwe wapensystemen Defensie stelt nauwelijks eisen zouden in overeenstemming met de nationale milieudoelstellingen gewoon 20 procent aan het energieverbruik minder energie moeten gebruiken dan hun voorgangers. Welke mogelijkheden zijn er? van toekomstig materieel Laten we, bij wijze van gedachte-experiment, naar drie voorbeelden kijken.

Het helpt natuurlijk niet wanneer sommige Defensie doet onderzoek naar nieuwe opper- sectoren van die verplichting worden ontheven. vlakteschepen die in de toekomst de huidige Dat het ministerie van Defensie zo’n ontheffing LCF- en M-fregatten moeten vervangen. heeft voor het operationele deel van de orga- Mogelijkheden om minder energie te gebruiken

328 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 liggen vooral in een operationeel concept waar- biobrandstoffen en de energiekwestie zich dan bij de maximale snelheid wordt beperkt tot vanzelf oplost. Biobrandstoffen kunnen inder- 20 knopen. Een hogere snelheid, zoals die van de daad voor een deel de fossiele brandstoffen huidige fregatten (30 knopen), lijkt tegenwoordig vervangen, maar in geen enkel toekomstig zowel tactisch als strategisch maar beperkte energiescenario is die vervanging ook maar toegevoegde waarde te hebben. bij benadering toereikend.

Los van de huidige financiële en/of organisato- Het derde argument luidt dat Defensie door rische overwegingen om de tanks af te stoten, de verkleining van de krijgsmacht al minder lijkt de toekomst van dat wapen sowieso energie gebruikt en daarmee vanzelf aan de twijfelachtig. Ze zijn gewoon te zwaar in een nationale milieudoelstelling voldoet. Dit is een tijdsgewricht waar vloeibare fossiele brand- twijfelachtige redenering omdat bij oplopende stoffen schaars worden. Om 20 procent minder spanningen de aantallen wapensystemen brandstof te gebruiken moeten nieuwe land- weer toenemen. Juist op het moment dat de systemen vooral lichter worden dan hun voor- energiekrapte nijpend wordt, neemt de energie- gangers. Dat kan alleen door andere vormen van behoefte van Defensie meer toe dan nodig door bepantsering en bescherming te ontwikkelen het ontbreken van energie-efficiënte vervangers. of door deze gedeeltelijk achterwege te laten.

Bij een mogelijke keuze voor de Joint Strike De argumenten om zich Fighter (JSF) als vervanger van de F-16 wordt zelfs een toestel geïntroduceerd dat waarschijn- te onttrekken aan lijk meer brandstof gebruikt dan zijn voor- nationale milieudoelstellingen ganger. Dat heeft natuurlijk ook consequenties voor de grootte van de tankercapaciteit. In het zijn op zijn best twijfelachtig dossier ‘Vervanger F-16’ heeft het brandstofverbruik tot nu toe te weinig aandacht gekregen. Wanneer Nederland toch voor de JSF kiest, Kortom, Defensie moet zich zonder uitzonde- moeten andere wapensystemen nog energie- ring committeren aan de nationale milieu- efficiënter worden om defensiebreed aan de doelstellingen. Dat is niet alleen nodig om de milieudoelstellingen te voldoen. gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan, maar is ook in het belang van de toe- Er zijn drie redenen te bedenken op grond komstige krijgsmacht. Bij nieuwe investeringen waarvan Defensie zich bij nieuwe investeringen moeten nieuwe wapensystemen 20 procent zou mogen onttrekken aan de nationale milieu- minder energie gebruiken dan hun voor- doelstellingen. Als eerste kan worden betoogd gangers. Nieuwe wapensystemen, hoe geavan- dat ‘veiligheid’ een essentiële waarde is, die ceerd en effectief ook, die dat niet kunnen, niet mag worden gecompromitteerd door zijn inmiddels achterhaald. ■ (energie)beperkingen. Dat is geen houdbaar argument omdat de energieschaarste niet aan de krijgsmacht voorbij gaat. Bovendien komt die energie voor het overgrote deel uit niet-democratische en instabiele regio’s. De veiligheid is meer gebaat bij energiezuinige wapensystemen dan bij energieverslindende wapensystemen.

Het tweede argument is dat fossiele brandstoffen in de toekomst worden vervangen door

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 329 GASTCOLUMN

Veelzijdig inzetbaar?

Kolonel drs. P.J.E.J. van den Aker

‘… en pas in de laatste plaats in de operationele Escalatiedominantie, force protection en slag- capaciteiten’. Hoe vaak heeft het personeel van kracht is met het verdwijnen van de tanks veel de krijgsmacht deze ‘toverformule’ vanaf de minder aanwezig. Daardoor kan Nederland niet jaren negentig al gehoord? Vele reorganisaties altijd meer op eigen kracht deelnemen aan hebben al plaatsgevonden. Bezuinigingen op militaire operaties of aan gevechtsacties hoog de begroting van Defensie zouden in de eerste in het geweldsspectrum. Zie hiervoor onder plaats worden gezocht in de besturing en de meer het artikel van De Jonge en Vermeulen in bedrijfsvoering van dit overheidsinstituut. NRC Handelsblad.1 De exacte gevolgen hiervan Zo ook nu weer. De ambitie blijft evenwel een moeten nog worden uitgewerkt, maar zijn ‘veelzijdig inzetbare krijgsmacht’. wel al vaak uitgebreid geschetst in de media. Ook de Vaste Commissie voor Defensie van de Dit noopt tot het stellen van essentiële vragen. Tweede Kamer is goed op de hoogte gebracht Hoe veelzijdig is een krijgsmacht zonder mari- van de gevolgen, zoals iedereen via internet tieme patrouillevliegtuigen, mijnenvegers, kort geleden heeft kunnen zien.2 bevoorraders, tanks, zonder voldoende munitie, kleding, gevechtsuitrusting of reservedelen? Toch is nu al te vrezen dat ten minste Neder- Kan zo’n krijgsmacht haar taken nog wel lands militaire imago zal verslechteren. De uitvoeren? En kan dat dan ook altijd in het minister van Defensie van de Verenigde Staten volledige intensiteitsspectrum, onder alle weers- Gates hekelde onlangs immers in ongemeen omstandigheden en in alle soorten terrein? felle bewoordingen de Europese NAVO-partners Hebben we dat wellicht zelf in de hand of moe- en ‘voorspelde als het bondgenootschap zo ten we terugvallen op onze bondgenoten? zou doorgaan, een sombere, of zelfs deernis- Wie wordt het meest geraakt? Wie is hiervoor wekkende toekomst’.3 En daarmee neemt verantwoordelijk? de politieke invloed van de Europese landen, waaronder Nederland, af. De antwoorden op deze vragen zijn niet eenvoudig te geven, maar laat ik het hier eens De economische effecten daarvan zullen goed proberen. Er blijft nog veel ‘bruikbaars’ over merkbaar zijn. De emotionele effecten als om te worden ingezet in het kader van onze gevolg van eventueel grotere verliezen zullen drie hoofdtaken. De krijgsmacht kan natuurlijk deze economische gevolgen veruit overtreffen. met datgene wat overblijft de meeste taken nog Zelfs onze bondgenoten zullen naar verwach- wel uitvoeren. Maar niet meer alle taken! Echt ting Nederland niet zomaar te hulp komen. ‘vechten om te winnen’ lijkt in het allerhoogste Daar moet voortaan expliciet vooraf om geweldsspectrum niet goed meer mogelijk. gevraagd worden. Dat moet dan bovendien besproken zijn, en dat kan vrijwel uitsluitend als belangrijke politieke, ambtelijke, economi- 1 J.H. de Jonge en J.L. Vermeulen, ‘Red onze tanks!’ NRC Handelsblad. 3 juni 2011, 7. 2 23 Mei jl. sche en militaire belangen parallel lopen. Nog 3 J. Eijsvoogel, ‘Keiharde boodschap van Gates aan Europa’. NRC Weekend. 11-12 juni beter is dat dit past in een Europees veiligheids- 2011, 13. en defensiebeleid. Maar aangezien dat er nog

330 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 niet is, lijkt het mij aannemelijk dat eenzijdig minister: de Commandant der Strijdkrachten, nationale bezuinigingen – hoe noodzakelijk en die weer afgaat op de adviezen van de com- onvermijdelijk ook – niet in het belang zijn van mandanten van de Operationele Commando’s. Europa. Kortom, van een ‘veelzijdig inzetbare Ook zij gaan de geschiedenis in als ‘de mensen krijgsmacht’ kan van nu af aan nauwelijks die afscheid moesten nemen van doorslag- meer sprake zijn! gevende wapensystemen in het hoogste deel van het geweldsspectrum’. Wie wordt daardoor het meest geraakt? Dat is zonder twijfel in de eerste plaats ons loyale per- Dat daarnaast extra geïnvesteerd zal worden soneel. Onze militairen en burgers zijn jaren- in cyberwarfare is een schrale troost en is lang bezig geweest zich verder te professionali- bovendien voor de hand liggend. Nu kunnen seren, zodat zij ieder moment konden worden de hiervoor genoemde functionarissen, of ingezet in het belang van Nederland, Europa en misschien ook anderen, natuurlijk zeggen ‘dat de rest van de wereld. Zij hebben vanaf de jaren het nog veel erger had gekund’ of ‘dat we door negentig aan de ene na de andere reorganisatie het oog van de naald zijn gekropen’. Natuurlijk, en bezuiniging meegewerkt, en hebben die ook ook bij hen heeft het water tot aan de lippen trouw gerealiseerd. Nu lijkt een groot deel van gestaan. En wellicht zijn zij hierbij ook tegen hen opnieuw slachtoffer te worden van één van belangrijke (deel)besluiten geweest, maar dat de grootste opgelegde bezuiniging aller tijden. neemt niet weg dat zij keuzes gemaakt hebben En het is vaak zo dat juist de ‘verkeerde’ men- en dat de geschiedenis over hen zal oordelen. sen de krijgsmacht verlaten, met een verlies Het tekent hen als leiders en mensen met aan ervaring en wellicht een ‘braindrain’ als karakter dat ze daarvoor niet zijn weggelopen. gevolg. Ten tweede raken de vooral uit finan- Evenzo tekent het de rest van ons militairen en ciële overwegingen opgelegde maatregelen de burgers dat ze de genomen besluiten wederom Nederlandse ambities, en dus het Nederlands loyaal zullen gaan uitvoeren. belang. Nederland zal als grotere economische macht niet meer zo snel met de groten der Maar dat men als één van de eerste maatregelen internationale politiek aan tafel mogen zitten. operationele eenheden permanent heeft stil- Dat kost aanzien en, zoals eerder aangegeven, gezet (overigens omdat besturing en bedrijfs- invloed en geld. voering niet genoeg opleverden) en dat de krijgsmacht door deze bezuinigingen aan Wie is daarvoor verantwoordelijk? Het politiek slagkracht heeft ingeboet, laat zien dat er wenselijk antwoord zou natuurlijk zijn: in wel degelijk is gesneden in de operationele eerste instantie de regering en de minister van capaciteiten van die krijgsmacht. Veelzijdig Defensie, die hiervoor in het parlement een inzetbaar? Ik betwijfel het. ■ meerderheid achter hun plannen hebben gekregen. Maar helaas straalt die verantwoordelijkheid ook af op de ambtelijke top en de belangrijkste militaire adviseur(s) van de

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 331 GASTCOLUMN

Cyberontwikkelingen in vogelvlucht

Maj (R) Ron van Doorn

e FBI heeft de tien meest voorkomende De cyberrunner is een persoon of groep perso- Dcybercriminelen benoemd, uitgaand van nen die in het geheim, in opdracht van een het specialisme van de actoren en de strafbare staat, specialisten en/of groepen inhuurt (runt) feiten die ze plegen.1 Cybercriminelen kunnen om specifieke cyberaanvallen en/of cyber- hun kennis en vaardigheden inzetten voor spionage in een andere staat en/of strate- cybercrime, cyberspionage of cyberwar. Ik kies gische sector uit te voeren, zonder dat er een echter voor een andere invalshoek, meer gericht (onomstotelijke) link of spoor naar de opdracht- op de staatsveiligheid. gevende staat is. Aanvallen waarbij een cyberrunner is ingezet en waarbij een staat op Onder aan de ladder staan dan de sciptkiddies, de achtergrond acteert, zijn er mogelijk al pubers die met ‘knippen en plakken’ gebruik- geweest. Een geval is de cyberaanval op Georgië maken van al bestaande malware. Daarna door StopGeorgia.ru. Het Project Grey Goose komen de ontwikkelaars van de hack-techno- heeft onderzoek gedaan naar deze aanval.2 logieën en methodes, gevolgd door anoniem Hun conclusie is dat er veel lijnen naar de Rus- samenwerkende personen of groepen die vaak sische overheid zijn. De inzet van een cyber- op ad hoc-basis cyberacties uitvoeren. Boven runner kan tal van ernstige, internationale aan de ladder staan staten met offensieve cyber- juridische complicaties opleveren en uiteinde- warfare capaciteiten, waarvan in beginsel de lijk leiden tot een fysieke, militaire vergelding. grootste dreiging uitgaat. Er is een speciale groep staat-hackers, interessant vanuit militair Cyberdreigingen oogpunt. Deze hackers vallen uiteen in drie De dreiging van digitale spionage neemt toe en subgroepen: sympathisanten van een staat, die cybercrime wordt ieder jaar geavanceerder en volledig autonoom cyberacties ondernemen gerichter.3 Een kleine, willekeurige greep uit richting tegenstanders van de eigen staat; een aantal incidenten van de laatste vier maan- state-sponsored hackers, die met enige vorm den toont dat aan. Zo vond een aanval plaats van (in)directe steun van een staat cyberacties op de EU en diverse ministeriële netwerken in ondernemen richting tegenstanders van die Canada, Frankrijk en Australië. Saillant detail staat; en de laatste subgroep, waarvoor ik nog is dat de Australiërs gealarmeerd zijn door de geen goede term tegengekomen ben, maar Verenigde Staten. Hoe weten zij dit? Daarnaast die ik de cyberrunners noem. was er een grote aanval op een Noors militair computersysteem. Zelfs ICT security-bedrijven

1 Zie: http://www.fbi.gov/news/speeches/the-cyber-threat-whos-doing-what-to-whom. worden ogenschijnlijk met het grootste gemak 2 Project Grey Goose, Phase I Report (2008) & Project Grey Goose, Phase II Report (2009). gehackt. Deze twijfelachtige eer viel te beurt 3 Nationaal Trendrapport Cybercrime en Digitale Veiligheid 2010 (Den Haag, GOVCERT.NL). aan HBGary, Comodo, RSA en Ashampoo.

332 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 Rijksoverheid.nl en Rabobank-internetbankieren een hele uitdaging worden. De VS en veel Euro- gingen plat door een DDoS-aanval. Uitgebreid pese overheden hebben hier om tal van redenen in het nieuws was de hack van het Sony Play- grote problemen mee. Een cyber warrior dient station-netwerk. Minder bekend is dat er – ik over meer vaardigheden te beschikken dan ben de tel kwijt – daarna nog circa acht net- alleen goede analytische eigenschappen, die werken van Sony zijn gehackt. van belang zijn bij inlichtingendiensten. Eigen- schappen als out of the box-denken, creatief, De indruk bestaat dat spionage of pogingen vastberaden, inlevingsvermogen en geduld daartoe doorgaans buiten de pers blijven, maar dat er wel degelijk veel activiteiten zijn op dit gebied. De AIVD waarschuwt voor digitale spio- In beginsel is geen enkel systeem nage in zijn laatste jaarverslag. Een voorbeeld van cyberspionage is Night Dragon, gericht op immuun voor een cyberaanval heimelijke informatievergaring bij energie-multi- nationals zoals Shell en BP en meer recentelijk bij Lockheed Martin, de bouwer van de JSF. horen eerder bij een opsporingsambtenaar dan bij een militair. Hackers beschikken over de Advanced Persistent Threat-aanvallen zoals juiste kennis en vaardigheden, maar laten het Aurora (2009) en Stuxnet (2010) zijn niet opge- doorgaans afweten op het gebied van integriteit merkt door beveiligingssoftware. Sommige en loyaliteit. Het vinden van geschikt personeel systemen waren langer dan een jaar geïnfec- en het opbouwen van een goed ingespeeld teerd. De aanvaller heeft alle tijd gehad om in team kost jaren. Een flexibele, lerende cyber- het systeem te kijken of sabotage te plegen. Een eenheid moet daarom per direct van start gaan. aanvalstechniek waar nog nauwelijks iets over Als belangrijkste taak voor Defensie zie ik, is geschreven, is hardware met een backdoor naast cyberwarfare, het voorkomen en de voor spionage of een aanval, maar dit gaat opsporing van (bedrijfs)spionage en aanvallen ongetwijfeld veranderen in de toekomst. op nationale, vitale infrastructuur.

In beginsel is geen enkel systeem, on- of offline, In het nog op te richten Nationale Cyber Secu- immuun voor een cyberaanval. Het is dan rity Centrum (NCSC) wordt straks alle dreigings- ook niet voor niets dat Debora Plunkett, hoofd informatie, kennis en expertise uitgewisseld. Information Assurance Directorate van het Hoe dit zich verhoudt tot het platform cyber- Amerikaanse National Security Agency, eind security CPNI, onderdeel van TNO en voorheen 2010 bevestigde wat veel beveiligingsexperts het NICC, is mij nog niet duidelijk. De huidige al vermoedden: de dienst werkt continu vanuit situatie vraagt om directe actie en het gevaar de veronderstelling dat het eigen netwerk van een besluiteloze vergadercultuur ligt op de gehackt is. loer. De bad guys staan riant voor, met als com- plicerende factoren een geringe pakkans en Bestrijding een groot scala aan te misbruiken beveiligings- Essentieel bij de bestrijding is (inter)nationale lekken. De kunst is nu om de achterstand niet samenwerking tussen inlichtingendiensten, verder op te laten lopen en langzaam terrein te militaire cybereenheden en politie. De grote heroveren. Preventie is volstrekt onvoldoende. verscheidenheid aan cyberdreigingen en Bestrijden is voorlopig de belangrijkste oplos- -aanvallen en de gecompliceerde technieken sing. Om met beveiligingsexpert Bruce Schneier vereisen een uitgebreid palet aan experts om af te sluiten: ‘In cyberspace, the balance of power adequaat te kunnen optreden. Het werven is on the side of the attacker. Attacking a network en behouden van gekwalificeerd personeel zal is much easier than defending a network’. ■

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 333 VERSLAG

‘Historical cherrypicking verstoort debat rond American way of war’

et huidige debat rond een American way of Linn meent dat – zo er al van een AWW gespro- Hwar (AWW) en de intellectuele invalshoeken ken kan worden – die eerder op het conto komt die militaire denkers daarbij gebruiken hebben van de peacetime thinkers dan van de militaire slechts beperkt nut voor officieren die zich leiders die ervaringen op het slagveld opdoen. in vredestijd met de studie naar het verleden Deze these poneerde Linn ook al in The Echo willen voorbereiden op toekomstige conflicten. of Battle. The Army’s Way of War, een boek Dat zei Brian McAllister Linn, hoogleraar geschie- dat hij in 2007 publiceerde. Linn zei dat het denis aan Texas A&M University, tijdens een conceptualiseren van oorlogvoering uiterst lezing op de Prinses Julianakazerne in Den Haag.1 moeizaam verloopt in de Verenigde Staten, Volgens Linn geldt nog steeds de misvatting dat zowel onder militairen als onder politieke lei- een way of war hetzelfde is als de conduct of ders. Hij wees naar de discussie rond de Global war, waarbij theorie- of conceptvorming ten War on Terror, met als speerpunten Irak en onrechte buiten beschouwing wordt gelaten. Afghanistan, die weinig consensus heeft opge- FOTO NIMH, H. KRAGT H. NIMH, FOTO

1 Professor Linn sprak op 26 april op uitnodiging van de Koninklijke Vereniging ter Beoefening van de Krijgswetenschap en het Nederlands Instituut voor Militaire Historie.

334 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 leverd. Het debat komt, aldus Linn, grotendeels rechtvaardiging van hun intellectuele concep- neer op ‘refighting Vietnam’. De aanname dat ten. Voor Linn ligt daar tevens het bewijs dat historische analyse huidige militaire ontwikke- het Amerikaanse militaire denken cyclisch is. lingen kan verklaren noemde hij een van de dogma’s van het Amerikaanse militaire denken. Linn, voorzitter van de Amerikaanse Society for Om de dingen te kunnen duiden wil dat denken Military History, wees tijdens zijn lezing nog- gebaat zijn bij een national way of war, maar maals op de kritiek die hij in 2002 uitte op dan moet eerst wel het belang van de voor- The American Way of War, een boek dat de bereiding op de strijd onderkend worden. grondlegger van het debat rond AWW, Russell Die voorbereiding in vredestijd duurt soms Weigley, in 1973 publiceerde. Weigley schreef decennia, wordt zwaar beïnvloed door de per- destijds dat Amerikaanse strategische denkers ceptie van de krijgstradities, de interpretatie van de Onafhankelijkheidsoorlog tot Vietnam van vermeende lessons learned uit recente con- kozen voor attrition of annihilation, waarbij flicten, de inschatting van huidige dreigingen annihilation uiteindelijk de overhand had en de visie op toekomstige oorlogen. gekregen en de AWW was geworden. Na de aanmerkingen van Linn – die onder meer aan- Guardians, Managers en Heroes tekende dat Weigley voorbij ging aan oorlogen Linn wees op het cliché dat militairen zich in met een beperkt doel, bepaalde strategische vredestijd voorbereiden op het opnieuw vech- denkers en elementen als improvisatie – onder- ten van de laatste oorlog en nuanceerde dat kende Weigley bepaalde tekortkomingen in met de vraag aan welke versie van die oorlog zijn onderzoek en zei hij de invloed van de militairen daarbij denken. In dit verband wees systematische studie van de geschiedenis over- hij op de drie traditionele intellectuele militaire dreven te hebben. scholen die hij in de VS onderscheidt en die hij ook in The Echo of Battle noemt: de Guardians, Geschiedenis is niettemin belangrijk en volgens de Managers en de Heroes. De Guardians, met Linn is het nu aan de drie traditionele scholen als exponent Colin Powell, zien oorlog als een van Guardians, Managers en Heroes om de engineering project, waarbij doctrine orde en Global War on Terror te interpreteren. Van die voorspelbaarheid brengt. Voor de Managers, interpretatie zal onder meer afhangen of het een school waartoe Dwight Eisenhower Amerikaanse leger zich met bepaalde ervaringen behoorde, is oorlog in eerste instantie een kan voorbereiden op toekomstige uitdagingen organisatorisch probleem: hij die zijn militaire, of dat er een malaise intreedt. Of die ervaringen economische en demografische bronnen het in een eventuele AWW passen valt te bezien. best mobiliseert, wint de strijd. De Heroes, Linn waarschuwde dat niet te forceren: ‘writing waartoe Linn George Patton rekent, stellen het back in the past is extremely flawed’, zeker als menselijke element centraal, met deugden als dat gebeurt door ‘false visionaries’. discipline, leiderschap en moed. Deze drie scholen hangen volgens Linn een mytisch verle- Drs. F.J.C.M. van Nijnatten den aan en maken zich schuldig aan ‘historical ■ cherrypicking’: zij halen gebeurtenissen uit hun context om lessen te kunnen opvoeren als

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 335 MENINGEN VAN ANDEREN

Information Operations

et grote interesse heb ik het artikel ‘Infor- Verticale coördinatie versus aansturing Mmation Operations’ van I.M. van Osch MA Op elk niveau, van strategisch tot tactisch, gelezen.1 De diepgang, toewijding en het ver- beschikt men normaliter over een mate van klarend vermogen van de auteur dragen bij aan Situational Awareness die de militair op dat het bewustwordingsproces rondom Information niveau in staat stelt om de doelen van de Operations (IO) en het concept informatie- of operatie na te streven. Om een militaire orga- invloedsoperaties. De interviews die de auteur nisatie, en dus een operatie, te laten functione- heeft gehouden met diverse betrokkenen, ren worden verantwoordelijkheden afgebakend variërend van stafofficieren tot commandanten, per niveau belegd. Voor IO zou mijns inziens geven een goed beeld van de recent opgedane hetzelfde moeten gelden. ervaringen. Deze ervaringen zijn van groot De diverse ‘annexes’ Stratcom, IO, PsyOps, belang en ik ondersteun de wens van de auteur CIMIC, et cetera, van de operatieorder zijn deel dat deze ervaringen worden omgezet tot con- van een militaire opdracht en dienen richting- crete verbeteringen in doctrine en procedures. gevend te zijn voor het lager gelegen niveau. Hierbij heeft het lager gelegen niveau de ver- Echter, ik vind de discussie over Information antwoordelijkheid om de kernboodschap uit de Operations als een coördinerende activiteit operatieorder niet te laten ‘vertroebelen’ door versus het aansturen van informatieactiviteiten (nationaal-politieke) invloeden vanuit de moe- onderbelicht. De auteur geeft aan dat er vele derorganisatie uit het thuisland. IO gaat immers beperkingen kleven aan IO als coördinerende om invloedsactiviteiten waarmee primair activiteit, maar overweegt niet IO als leidende militaire doelstellingen worden nagestreefd, informatieactiviteit voor te stellen. En ten bijvoorbeeld de ondersteuning van de veiligheid tweede stelt de auteur dat IO geen specialisme van de eigen troepen of het ondersteunen behoort te zijn, waarmee zij mogelijk voorbij van de vrijheid van handelen (FOM). gaat aan de specifieke competenties die van een Information Operator worden gevraagd. Horizontale coördinatie versus aansturing Beide aspecten werk ik hierna verder uit. Uit de interviews die de auteur heeft gehouden, blijkt eens te meer dat de effectiviteit van de De auteur legt het begrip IO uit als een coördi- stafofficier IO in de coördinerende rol sterk nerende activiteit die alle informatieactiviteiten afhankelijk is van de persoonlijke visie van een moet stroomlijnen, zowel op horizontaal als commandant op IO en invloedsoperaties. De verticaal niveau. De beperkingen van deze coör- stafofficier IO is gebonden aan de adviesfunctie dinerende rol komen uitvoerig aan bod. Maar en moet met ‘carrots’ andere onderdelen van de de vraag of IO coördinerend moet blijven of lei- staf of Battle Group zien te overtuigen van het dend moet zijn in informatieactiviteiten wordt nut en de noodzaak van IO. Dit kost zeer veel niet gesteld. Mijn ervaringen als (staf)officier tijd en leidt af van de kerntaken van de SO IO. PsyOps en IO hebben uitgewezen dat deze Verder heeft hij geen ‘stick’ waarmee hij andere coördinerende rol haaks staat op de militair onderdelen ter verantwoording kan roepen als georganiseerde staf, en dat een leidende rol deze zich niet houden aan de informatiestrategie. meer voor de hand ligt. Dat maakt IO vleugellam, terwijl uit de interviews met enkele voormalige TFU-commandanten de conclusie kan worden getrokken 1 I.M. van Osch MA, ‘Information Operations. Synchronisatie van actie en informatie’. In: dat het succes van IO zeer belangrijk is, zo niet Militaire Spectator 180 (2011) (5) 200-213. elementair, voor het slagen van de operatie.

336 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 Mijn inziens zal er in de studie naar IO binnen niveau te verwachten dat hij of zij zich met de Nederlandse Defensieorganisatie moeten beïnvloeding bezighoudt, is een brug te ver. worden gekeken naar een andere invulling van de informatie- of invloedsactiviteiten en de rol De auteur haalt terecht het begrip ‘Strategic van de stafofficier. Deze rol zal niet langer coör- Corporal’ aan. Elke militair op elk niveau moet dinerend moeten zijn, maar leidend in een aan- zich terdege bewust zijn van zijn verantwoorde- tal opzichten zoals dat geldt voor veel andere lijkheid op het gebied van beïnvloeding. En dat militaire activiteiten. Dit komt de effectiviteit handelen in strijd met de informatiestrategie van de SO IO ten goede. Bovendien dienen de averechts werkt op de geloofwaardigheid van consistentie en dus de geloofwaardigheid van de operatie. Het moet duidelijk zijn dat afbreuk de invloedsactiviteiten van de militaire operatie doen aan de geloofwaardigheid een direct gegarandeerd en bewaakt te worden, wat negatief effect kan hebben op de persoonlijke onvoldoende lukt met IO als een coördinerende veiligheid van de militair. activiteit. Het zijn de specialisten van IO, PsyOps, CIMIC, Oplossingen et cetera, die de eenheid moeten vormen en Er zijn diverse oplossingen mogelijk. Bij de begeleiden, en daarnaast leidend moeten zijn NLMARFOR-staf van het CZSK is er tijdens in de informatie- of invloedsactiviteiten die zich amfibische oefeningen geëxperimenteerd met ‘buiten de poort’ afspelen. Iedere militair kan het samenvoegen van een aantal informatie- een PsyOps-folder uitdelen, maar het zijn de activiteiten. Daarbij kreeg de SO IO een leidende getrainde PsyOps-specialisten die de reacties in plaats van een coördinerende toebedeeld van de ontvanger kunnen ‘lezen’ en een gevoel en werd de groep direct onder de Chief of Staff kunnen kweken bij de ‘atmospherics’. Wat opgehangen. Tevens werd een nauwe samen- komt er aan de orde in gesprekken met lokale werking met Intelligence bewerkstelligd voor de burgers? Wat zegt de lichaamstaal van de bur- informatie-uitwisseling en broodnodige decon- ger? Waarom staat er een aantal personen flictie. Het IO-overleg werd opgenomen in het een eindje buiten de groep? Hoe verhoudt de Battle Rhythm en werd in principe voorgezeten etniciteit van de burger zich tot zijn reactie door de COS. op de uitgedeelde folder? Enzovoort.

Binnen de NAVO gaat men verder en reorgani- Mensenwerk seert men, zodat het invloedsdenken breder Om informatie- of invloedsactiviteiten te kun- is opgenomen in de gehele staf. Zo maakt het nen bedrijven is specialistische kennis nodig, NATO Joint Force Command in Brunssum een aangevuld met (levens)ervaring. IO is per transformatie door waarbij IO niet langer definitie ‘mensenwerk’. Je kunt een militair een separate functie betreft, maar door een technisch trainen om een wapensysteem te meer thematische indeling van het hoofd- gebruiken, zodat hij daar efficiënt en veilig mee kwartier in het gehele fundament van de kan werken. Maar voor IO is behalve training organisatie wordt opgenomen. vooral aanleg nodig om het abstracte karakter van informatie, gedrag en beïnvloeding te Bewustwording doorgronden. Derhalve zullen informatie- Hoewel de auteur terecht opmerkt dat IO, activiteiten mijns inziens een specialistisch ofwel het denken in invloed, in het militaire karakter blijven kennen. Door dat juist te gedachtegoed thuishoort, stelt zij dat IO geen behouden en erop voort te bouwen (neem specialisme behoort te zijn. Beïnvloeding is bijvoorbeeld het CIMIC-bataljon), verbetert ieders verantwoordelijkheid. Ik zou dit willen het informatie- en kennismanagement. nuanceren. Ik stel dat bewustwording omtrent beïnvloeding ieders verantwoordelijkheid is. Ing. H. van Gerner – LTZSD 2OC Maar om van iedere militair tot op het laagste ■

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 337 ANTWOORD OP MENINGEN VAN ANDEREN

Information Operations

artelijk dank voor de reactie op mijn artikel van de InfoOpsOff niet altijd door tot de com- Hover Information Operations. De opmer- mandant. De uitdaging is daarom niet wáár de kingen die ing. H. van Gerner maakt vormen InfoOpsOff geplaatst moet worden, en of hij belangrijke punten van discussie, die extra of zij al dan niet een meer aansturende rol zou aandacht verdienen. Graag licht ik mijn visie moeten krijgen. Het gaat er juist om hoe we op zijn standpunten nader toe. Voor de conti- iedere stafofficier zodanig doordrongen laten nuïteit spreek ik overigens over InfoOps, niet zijn van het belang van InfoOps dat de adviezen over IO (dat vaak wordt gebruikt als afkorting van de InfoOpsOff vanaf het begin in het voor International Organisation). besluitvormingsproces van de commandant kunnen worden geïntegreerd. Coördinatie en advies Ten eerste zou de coördinerende rol van InfoOps Het is de commandant die vervolgens bepaalt niet toereikend zijn om informatieactiviteiten of deze adviezen worden doorgevoerd. Soms te kunnen aansturen. Het is belangrijk om hier- heeft hij legitieme redenen om dat niet te bij de verantwoordelijkheid van de InfoOpsOff doen. Hiermee wordt InfoOps niet vleugellam duidelijk afgebakend voor ogen te hebben. gemaakt, maar opgenomen in een besluit- Aansturing is de taak van de commandant. vormingsproces waar vele andere factoren dienen te worden meegenomen; factoren waar de InfoOpsOff misschien niet altijd zicht op heeft. Ik denk dat in dit kader de omschrijving De InfoOps officier is vaak afhankelijk van de InfoOpsOff als een ‘information watch- van tussenpersonen, die het belang keeper’ treffend is. van InfoOps niet altijd inzien De InfoOpsOff heeft in dit proces echter te maken met een aantal belemmeringen. Vooral de mate van abstractie van InfoOps zorgt ervoor dat het advies van een InfoOpsOff gemakke- De stafofficieren hebben een adviserende rol lijker wordt ondergesneeuwd dan adviezen richting de commandant, geen aansturende. over meer tastbare effecten. Om deze reden Dat geldt dus ook voor de InfoOpsOff. De vraag is een voorlopige, tussentijdse reflectie van is daarom: moet de InfoOpsOff buiten die lijn de te behalen effecten, en de rol van het worden getrokken? Er heerst een aanhoudende informatiedomein daarin, essentieel. discussie over de plaats van de InfoOpsOff. Moet dat bij de 3 of de 5? Of moet het een Een ander punt van verwarring is de aanwezig- speciale stafofficier worden die direct hangt heid van stafcapaciteit van aandachtsgebieden onder de commandant of Chef Staf, zodat deze van InfoOps, zoals CIMIC. Hierdoor wordt de dichterbij het besluitvormingsproces staat? verhouding tussen InfoOps en de CIMIC in de staf onduidelijk, omdat CIMIC eigenlijk al Deze discussie zou niet nodig zijn als op alle door de InfoOpsOff wordt vertegenwoordigd. stafniveaus InfoOps vanzelfsprekende aandacht Ik zou er echter eerder naar streven om de krijgt. Nu is de InfoOpsOff vaak afhankelijk van CIMIC-vertegenwoordiger uit de staf te halen, tussenpersonen, die niet altijd het belang van dan de InfoOpsOff een meer aansturende InfoOps inzien. Hierdoor dringen de adviezen verantwoordelijkheid te geven.

338 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 Geen specialisme over moeten buigen en waar ook de InfoOpsOff Ten tweede beschouw ik InfoOps niet als spe- niet onderuitkomt. cialisme. Dat heeft te maken met de coördine- rende functie. De specialismen zitten in de Het is daarom mijns inziens een goede zaak aandachtsgebieden van InfoOps, dus PsyOps, dat de nieuwe NAVO-doctrine meeneemt dat CIMIC, et cetera. Daar lopen de mensen rond InfoOps zich ook bezig dient te houden met die weten hoe ze moeten analyseren en com- het voorkomen van ongewenste effecten op municeren in relatie tot specifieke doelgroe- onbedoelde doelgroepen. Dit is geen vertroe- pen. Uiteraard dient de InfoOpsOff kennis te beling, maar verscherping van de afstemming hebben van de mogelijkheden van deze aan- van alle uitgezonden boodschappen in een dachtsgebieden. Zijn of haar belangrijkste taak ‘overkoepelend verhaal’ (grand narrative). is echter deze aandachtsgebieden op elkaar af te stemmen. Daar zijn voornamelijk manage- mentcapaciteiten voor nodig, met een kritische blik op het informatiedomein. Specifieke ken- InfoOps integreert stukje bij beetje nis is daarbij gewenst, maar het bewustzijn van het informatiedomein zou niet enkel bij in het militaire denken de InfoOpsOff belegd mogen zijn. Hij of zij is immers niet de enige verantwoordelijke op dit terrein. Ik denk dat het inderdaad een utopie Er zijn interessante ontwikkelingen gaande is dat iedere militair hiervan doordringen zal op het gebied van InfoOps. De reorganisatie bij zijn. Dat is nu juist waarom de InfoOpsOff het NATO Joint Force Command in Brunssum onmisbaar blijft: deze stimuleert dit bewustzijn is daar één van. Ook de instemming van de op die plekken en momenten waar dat extra Nederlandse Doctrine Commissie van de CLAS gewenst is. met de overname van de AJP 3.10 is een mooie stap voor de Nederlandse vorming van InfoOps, Aangescherpte boodschap ondanks dat deze AJP alweer in de revisie zit. Ik denk dat de ‘vertroebeling’ van de kernbood- Ook staat het thema beïnvloeding centraal in schap door eigen nationale politiek een zeer de aanstaande Doctrine Publicatie Landoptreden. belangrijk aandachtspunt is, dat een genuan- ceerde aanpak vereist in het uitzendgebied. Deze ontwikkelingen bewijzen dat InfoOps Ten eerste is het van groot belang dat de bood- leeft. InfoOps integreert stukje bij beetje in het schap op verschillende doelgroepen is afgestemd. militaire denken. Bewustwording van InfoOps Het is echter minstens zo belangrijk om ver- op alle lagen zal uiteindelijk leiden tot een schillende boodschappen op elkaar af te stem- concretere aansturing door commandanten en men. Daarbij gaat het ook om berichten die een gecoördineerde, geïntegreerde boodschap primair zijn gericht aan andere doelgroepen. naar een verscheidenheid van doelgroepen. Dan komen we ook meer in de sferen van StratCom. Hierbij blijft het de vraag of het ooit I.M. van Osch MA mogelijk is om alle verschillende belangen, ■ nationaal en internationaal, te integreren in een gezamenlijk uit te dragen verhaal. Dit is een lastig vraagstuk, waar wij ons allemaal

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 339 TEGENWICHT

DJSE

Drs. F. Matser – kolonel van de militair psychologische en sociologische dienst*

oze tongen beweren dat het nieuwe opera- commandovoering, maar deze aanpak geeft Btionele NAVO-concept slechts dient om over- beide functionarissen volop gelegenheid om bodige staven en generaalsfuncties in stand gedurende de operatie het consensusstreven te houden. Mensen die dat zeggen begrijpen te beoefenen, een aspect dat niet meer weg te echter volstrekt niets van dit nieuwe, baan- denken is in onze hedendaagse Comprehensive brekende concept. Even de feiten. DJSE staat Approach. Dus ook dat is pure winst! Al met voor Deployable Joint Staff Element. Het idee is al levert het DJSE-concept dus een geweldige even simpel als doeltreffend. Je hebt een hele- bijdrage aan de verdere vorming van onze vlag- boel stafcapaciteit1 en die wil je zo economisch en opperofficieren; een categorie die door mogelijk gebruiken om leiding te geven aan een haar drukke werkzaamheden vaak nauwelijks NATO Responce Force (NRF-)operatie. Je voegt meer toekomt aan persoonlijke ontwikkeling. dus tijdelijk twee staven samen (dat klinkt echt heel doelmatig) en gaat dan vanuit twee fysiek Maar dat is niet het enige voordeel van DJSE. gescheiden locaties (dat klinkt heel verwarrend Doordat het hoofdkwartier zich op twee plaat- voor onze tegenstander) leidinggeven aan één sen bevindt, is het onmogelijk om het in één operatie (dat klinkt heel vastberaden). klap uit te schakelen. Twee locaties zijn dus een geweldige verbetering voor de force protection Een kind kan de was doen. De ene commandant van de NAVO. Separate but inseparable gaan geeft leiding aan de operatie, en de andere beide delen van het hoofdkwartier zo, welhaast commandant heeft veel tijd om na te denken onverslaanbaar, samen voorwaarts. Hoera! Dat (doorgaans een schaars goed in drukke banen, heeft de NAVO toch maar mooi verzonnen en dus dat is zeer positief voor de reflexieve ont- deze briljante zet is de vaak overgewaardeerde wikkeling van vlag- en opperofficieren). De lei- Clausewitz volstrekt ontgaan. Het wordt nu echt dinggevende commandant bevindt zich daar tijd dat we ’s mans verouderde, ondermaatse waar hij het hardst nodig is (reist dus veel heen analyses over eenheid van plaats, inspanning en weer tussen beide duizenden kilometers uit en commandovoering volledig herwaarderen. elkaar liggende locaties, wat hem ook tijd geeft Immers, had bijvoorbeeld Napoleon leiding om na te denken). In beide fysieke locaties gegeven aan zijn Russische veldtocht vanuit (pragmatisch en kernachtig Main en Forward pak-hem-beet Wenen en Parijs gelijktijdig, dan Element genoemd) sturen twee Chiefs of Staff in zouden we nu in Moermansk allemaal Frans onderling overleg via de telefoon, de gezamen- spreken en zou deze veldtocht niet de boeken lijke staf aan. Bij oppervlakkige beschouwing zijn ingegaan als een majeur debacle. lijken twee Chiefs of Staff in één hoofdkwartier een beetje veel en in strijd met de eenheid van Natuurlijk. Een enkele pessimist werpt tegen dat dit concept, in het verleden ontwikkeld * Op deze plaats vindt u afwisselend een bijdrage van kolonel (KL) Frans Matser en om de NRF aan te sturen, misschien minder luitenant-kolonel der Mariniers Marc Houben. geschikt is voor toepassing binnen de totale 1 Concreet gaat het om de Joint Forces Command’s (JFC) in Brunssum, Napels en Lissabon en de voormalige Land Component Command (LCC) in Heidelberg en Madrid, die allemaal NAVO-organisatie, omdat de politieke wil in de loop van 2010 zijn gereorganiseerd. (en het geld) zou ontbreken om de NRF ooit

340 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 in te zetten. Een enkele zwartkijker voegt daar onze hoofdkwartieren eruit lag? Was dat alweer nog aan toe dat in de praktijk alle feitelijke 1985? Ik kan het me niet herinneren. Kortom, operaties: ISAF, KFOR, OUP (Operation Unified succes verzekerd. Dus al met al is de DJSE-aan- Protector), OOS (Operation Ocean Shield) pak verfrissend, levert maximale training in et cetera, heel anders aangestuurd worden. fysiek en digitaal vergaderen, en stimuleert Maar deze mensen onderschatten volkomen in hoge mate het improvisatievermogen van de flexibiliteit van ons slagvaardige bond- de militairen. genootschap, waar alles wat vandaag groen is, morgen weer rood kan zijn. En andersom. Dat daarbij in de nieuwe DJSE-structuur de bekende, uitgekauwde en volstrekt achterhaalde Daarnaast is het samenwerken in één staf tussen J-structuur eindelijk is losgelaten, maakt het twee groepen van enige honderden volslagen geheel alleen maar aantrekkelijker. Flauw vreemden voor elkaar, absoluut zeer verfrissend. natuurlijk dat het hogere niveau (SHAPE) en Op die bureaugenoot en zijn voorspelbare lagere niveau (de overige Component Comman- ideeën, met wie je bovendien al tien keer op ders) dat nog niet hebben gedaan, waardoor oefening bent geweest, zijn we inmiddels alle- soms enige verwarring ontstaat over wie met maal wel uitgekeken. We zorgen gewoon dat wie moet zakendoen. Maar dat is natuurlijk van we alles tot in de puntjes coördineren via enige tijdelijke aard. Op korte termijn zullen ook SHAPE honderden heldere Standard Operation Proce- en de operationele hoofdkwartieren die ver- dures (SOP’s) en dat we alle losse eindjes aan madelijke uitgekauwde J-structuur loslaten en de elkaar knopen in een paar werkgroepen en zegeningen van het nieuwe concept omarmen. boards. Er zijn mensen die 22 werkgroepen en Namen als Joint Synchronization and Execution boards binnen één hoofdkwartier veel vinden, Branch, Joint Effect Management Branch en maar dat is kinnesinne. Zij zijn niet op dit bril- Knowledge Management Directorate spreken jante idee gekomen. Tijdens al die vergaderin- immers veel meer tot de verbeelding dan saaie, gen sparen die stafofficieren immers een hoop nietszeggende acroniemen als J2 of J3. energie, die ze dubbel en dwars kunnen gebruiken in de beperkte tijd tussen die vergaderingen Resumé: met de introductie van het DJSE-concept waarin ze moeten proberen hun werk te doen. op het operationele niveau van commando- Zo worden ze gedwongen steeds doelmatiger voering heeft de NAVO een geweldige stap voor- te werken. Het resultaat behoeven ze dan alleen waarts gedaan. Nu kunnen we eindelijk de nog maar even af te stemmen met iemand die inzichten van de briljante concepten zoals Com- 2000 kilometer verderop werkt. Maar dat is, prehensive Approach, Effect Based Operations zoals u weet, een peulenschil met de moderne en Netwerk Centric Warfare in volle omvang techniek. toepassen. DJSE is a small step for NATO, but a big step for Joint Warfare! We weten immers allemaal hoe goed we er voorstaan met onze hypermoderne NAVO-com- En daarmee is alles gezegd. Het is dan ook municatie-infrastructuur. Iedereen die wel eens mijn stellige overtuiging dat dit baanbrekende een video-teleconferentie (VTC) van ons bond- concept in een mum van tijd de hele wereld genootschap heeft mogen bijwonen, zal dat zal veroveren. Rusland, China, de Centraal volmondig kunnen beamen. Vlekkeloze ver- Afrikaanse Republiek, allemaal zullen ze over- bindingen, scherpe beelden, prachtig geluid en schakelen op deze briljante NAVO-vernieuwing. tientallen lijnen kunnen zonder enig probleem Zou iemand bij de NAVO er aan hebben gedacht naast en door elkaar worden gebruikt. Daar om het patent aan te vragen? Dan zijn NAVO’s kunnen ze bij amateurs als Skype en MSN nog financiële problemen ook gelijk opgelost. Zoveel wat van leren. Allemaal volledig passend bij de is zeker, dit nieuwe operationele DJSE-concept kennis en vaardigheden van de huidige inter- zal de volgende eeuwwisseling moeiteloos door- netgeneratie. En wanneer was de laatste keer staan. Dat zal iedereen na het lezen van deze dat de netwerken of het intranet van één van beknopte analyse volstrekt duidelijk zijn. ■

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 341 BOEKEN

openbare bronnen, die hij zelf Uruzgan voldoende vindt, maar waardoor soms ‘feiten’ worden gepresenteerd die toen waan van de dag waren. Ze zijn hoogstwaarschijnlijk ongecheckt Nederlandse militairen op missie, 2005-2010 en hebben nu abusievelijk hun weg Door Christ Klep naar deze teksten gevonden. Dat Amsterdam (Uitgeverij Boom) 2011 246 blz. leidt tot een aantal storende onjuist- ISBN 9789461052773 heden. Zo wordt een konvooi opge- € 19,90 voerd dat in de zomer van 2006 in een hinderlaag zou zijn gelopen, met als gevolg een ‘verwoest YPR- ilitair historicus Christ Klep daarbij. Het zijn onafhankelijke pantservoertuig’ en een zwaar- Mheeft de laatste jaren naam causeurs zoals Klep die onze foreign gewonde Nederlandse militair. Niet gemaakt als nationaal schoolmeester policy elite alert houden. De histo- gebeurd. Daarnaast verschuift Klep van defensieaangelegenheden op ricus in hem behandelt daarbij de startdatum van ISAF fase III van radio en tv. Of het nu ging over meteen aan het begin van het boek 1 augustus naar ‘31’ (!) september Afghanistan, Irak, grote bezuini- de inherente bronnenproblematiek 2006. Ook lijkt hij te geloven dat gingen, de drugsbeschuldigingen – de echte archieven zijn nog niet Georgië in 2008 (na Australië) de jegens Ridder der Militaire Willems- open – en poneert ter verdediging tweede grote internationale partner Orde Marco Kroon of de multi- van zijn korte reactietijd de stelling van Nederland in de Task Force nationale interventie in de Libische dat het met de publiek bekende Uruzgan is geworden, terwijl daar opstand, Klep legde de actualiteit feiten alleen al heel goed mogelijk alleen maar over gesproken is. van oorlog en vrede aan de gemid- moet zijn om ‘politieke doelen, Georgische troepen hebben Uruz- delde Nederlander uit in een taal retoriek, realiteit en beleidscon- gan nooit bereikt. De auteur had die hij/zij begrijpt. Zijn nieuwste sistentie’ van de Uruzgan-operatie er goed aan gedaan als hij deze boek, Uruzgan. Nederlandse militai- ‘te wegen en tegen elkaar af te details zou hebben geverifieerd ren op missie, 2005-2010 leest op zetten’. Klep doet dit in drie vlot in de achtergrondgesprekken die eenzelfde wijze soepel weg. Helder, geschreven hoofdstukken. In het hij voor dit boek heeft gevoerd. begrijpelijk, kritisch, met veel jour- eerste vertelt hij nog een keer het Dergelijke fouten doen afbreuk nalistieke sound bites en verduide- verhaal van vier jaar Nederland in aan de geloofwaardigheid van zijn lijkende metaforen en kantteke- Uruzgan, in het tweede (en beste) kritische analyse. ningen. Klep is ten opzichte van analyseert hij de politiek-strategi- zijn vorige publicaties gaan schrij- sche (‘Haagse’) omgang met deze Kritiek op besluitvorming ven als de mediacommentator die militaire inzet en in het derde Het hoofdstuk over de politieke hij is geworden. beschouwt hij een aantal opera- besluitvorming is het meest inte- tionele kanten ervan. ressant, maar ook een tikkeltje ont- Een boek over de meest actuele luisterend. Het zou zelfs aanleiding Nederlandse militaire operatie van Journalistieke bronnen kunnen zijn tot een nieuwe parle- Kleps hand is ook eigenlijk een soort Voor wie de uitzending naar Zuid- mentaire Commissie Besluitvorming vanzelfsprekendheid. Hij is het min Afghanistan beroepsmatig of uit Uitzendingen. Klep stelt namelijk of meer aan zijn nieuwe stand ver- interesse al die tijd heeft gevolgd, dat de politieke reflex om te plicht. Missie volbracht, en derhalve leest Kleps boek als bekende kost. proberen internationale missies beschouwd door een Defensie- Het zijn de hoofdlijnen, voorzien te beheersen met steeds verder kenner, ter aanzwengeling van ons van achtergronden en – vooral – gestroomlijnde procedures en publieke debat over de moderne zijn kritische commentaar. Wel lijsten aandachtspunten – hoewel buitenlandse- en veiligheidspolitiek wreekt zich soms zijn afhankelijk- begrijpelijk en typerend voor de en de inzet van de krijgsmacht heid van doorgaans journalistieke Nederlandse politieke cultuur –

342 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 de kwaliteit van de politieke aan- (die wel gewenst was maar op het inspanning, een gebrek aan voort- sturing van uitzendingen sinds de slagveld niet bestaat), de heikele en zettingsvermogen, een te hoog jaren negentig ‘niet wezenlijk’ heeft met een weinig overtuigende proce- rotatietempo en onvoldoende verbeterd. De casus Uruzgan laat durele list omzeilde kwestie van de inzicht in de wortels van de opstand. volgens hem juist zien dat automa- detainees (uitleveren aan de Afgha- Het zijn prikkelende stellingen voor tische sturing en een zekere vanzelf- nen in plaats van de Amerikanen) toekomstig onderzoek, overigens sprekendheid inherent zijn gewor- en de in zijn ogen onhaalbare prak- met vooralsnog wat weinig hard den aan de Artikel 100-procedure tische doelstellingen van de operatie bewijs. Eigenlijk is dit het minste en het gebruik van het Toetsings- zelf. In de kabinetsbrieven werden hoofdstuk, want het verklaart de kader. In de praktijk leidt het tot deze vraagstukken volgens Klep geponeerde kritische stellingen, een ‘inhoudelijk onbevredigende’ met wensdenken gebagatelliseerd. hoe waarschijnlijk ze soms ook besluitvorming. Het afvinken van de lijken, onvoldoende. Toch heeft checklist en het plichtmatig zetten Kritische stellingen Klep al met al een nuttig en inzich- van de voorgeschreven stappen Dat deze commentator – net als telijk boek geschreven voor een prevaleert de laatste jaren boven Joeri Boom, uit wiens boek Als een vooral wat breder publiek. Met de complexe materie van het speci- nacht met duizend sterren eenzelfde name de algemene nieuwsconsu- fieke uitzendbesluit. Politici kijken grote scepsis blijkt – zeer kritisch menten zullen, zoals ze gewend zijn daardoor slechts tevreden terug op is over de Uruzgan-missie toont ook als ze hem op de radio beluisteren een zelf gecreëerde schijnwerkelijk- het derde hoofdstuk over de mili- of op de televisie zien, van deze heid. In realiteit, zo betoogt Klep, taire uitvoering. Klep maakt kriti- publicatie iets kunnen opsteken zijn internationale militaire opera- sche kanttekeningen als: te weinig over de vele aspecten van Neder- ties te ingewikkeld en onvoorspel- slagkracht voor een effectieve lands meest interessante overzeese baar om op deze wijze aan te lopen. counterinsurgency-campagne, slechte militaire expeditie in decennia. Gedetailleerde bemoeizucht met de afstemming van doelen en midde- militaire uitvoering is zinloos. De len, een hang bij de militairen naar Dr. A. ten Cate, NIMH vaste procedures hebben bovendien het conventionele gevecht, een ■ tot gevolg dat naar een gewenste (tot het einde toe) te geringe civiele uitkomst toe wordt geredeneerd. Journalist Joeri Boom opperde in de paneldiscussie bij de boekpresen- tatie dat Kleps publicatie daarom eigenlijk ‘De fuik’ had moeten heten. The Next Decade In het geval van Uruzgan, zo stelt de auteur namelijk, is in een vroeg sta- dium een positief besluit genomen (op basis van een meer abstracte, Where We’ve Been… and Where We’re Going Door George Friedman loyalistische redenering ten gunste New York (Doubleday) 2011 van de NAVO), gevolgd door een 244 blz. besluitvormingsproces met maar ISBN 9780385532945 één richting en een vooraf te voor- € 19,– spellen uitkomst. Daarbij poetste het kabinet grote fundamentele problemen, die specifiek waren et voorspellen van de toekomst In 2010 bracht Friedman The Next voor deze missie, zonder al te veel His lastig, maar dat weerhoudt 100 Years uit. Hij gebruikt dat nu weerstand van een meerderheid sommige auteurs niet om toch een als raamwerk om in zijn nieuwste van het parlement weg. Klep noemt: poging te wagen. Eén van hen is boek, The Next Decade, voorspelde grotendeels fictieve scheiding George Friedman, de oprichter van lingen te doen voor de komende tussen Enduring Freedom en ISAF de geostrategische denktank Stratfor. tien jaar.

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 343 BOEKEN

Regionale machtsbalansen niet meer mogelijk. Tot slot moet stelling dat de VS af moeten van de Friedman kijkt naar de wereld van- Washington accepteren dat de VS nauwe focus op de strijd tegen het uit Amerikaans geopolitiek perspec- de facto een rijk vormen en de bij- terrorisme, in ruil voor een tief. De Verenigde Staten zijn, tegen behorende verantwoordelijkheid bredere blik op de wereld. wil en dank, een rijk (empire) gewor- nemen. De uitdaging voor de Ameri- den. Na de val van de Berlijnse kaanse president wordt het ontwik- Rusland indammen Muur zijn de Amerikanen echter kelen en uitvoeren van een strategi- In het tweede deel gaat Friedman de weg kwijtgeraakt. Omdat zij sche visie, waarbij de Amerikaanse in op diverse regio’s in de wereld. dachten dat de rest van de wereld tradities en moraliteit in evenwicht Ieder hoofdstuk bevat een korte de Amerikaanse hegemonie zou moet blijven met de soms oncom- geschiedenis van de regio, een accepteren als een goede ontwikke- fortabele eisen van het realpolitische analyse van de lokale machts- ling, verzuimden ze een nieuwe buitenlandbeleid. verhoudingen en aanbevelingen strategie te ontwikkelen, aldus rond het Amerikaanse beleid dat in Friedman. De illusie van de benign Friedmans boek telt veertien hoofd- deze regio gevoerd zou moeten wor- hegemony werd bruut verstoord stukken, helder beargumenteerd, den. Friedman begint zijn analyse door de aanslagen van 11 septem- gemakkelijk leesbaar en met de in het Midden-Oosten, samen met ber 2001. Maar ook daarna ontwik- nodige kaarten om het verhaal te India, Pakistan en Afghanistan. kelde Washington geen brede stra- ondersteunen. Grofweg valt The Next Omdat dit de bakermat van veel tegie. In plaats daarvan werd alle Decade uiteen in drie grote delen. terroristische groeperingen is en energie geconcentreerd op het enge In het eerste deel concentreert bovendien de belangrijkste bron politiek-strategisch doel van het ver- Friedman zich op de VS. Hij legt van olie, heeft dit gebied toppriori- slaan van het terrorisme, een doel uit hoe het land een rijk geworden teit voor de VS. De War on Terror dat onhaalbaar is. Volgens Fried- is, welke belangen de VS hadden heeft bovendien de meeste schade man is het hoog tijd dat de VS met en hebben en welke rol de Ameri- aangericht aan de regionale machts- een nieuwe, brede en gebalanceerde kaanse president speelt bij het balansen. Friedman pleit voor meer strategie komen. Daar moeten ze de ontwikkelen en uitvoeren van het afstand ten opzichte van Israël, komende tien jaar voor gebruiken. buitenlands beleid. Vervolgens meer toenadering tot de Arabische Als allesomvattende strategie ziet behandelt Friedman twee gebeurte- landen en Iran, het stimuleren van Friedman een terugkeer naar de nissen die een groot effect zullen Turkije als lokale macht en het politiek van het handhaven – en hebben op de komende tien jaar. steunen van Pakistan als tegen- waar nodig creëren – van regionale Ten eerste is dat de economische gewicht voor India. Daarna voert machtsbalansen. Het doel is het crisis van 2008, die er volgens Fried- Friedman de lezer naar Eurazië, behoud van de Amerikaanse positie man toe heeft geleid dat natiestaten waar hij het meest bevreesd is voor als enige overgebleven supermacht weer aan belang winnen ten koste een grotere toenadering tussen en daarmee het behoud van de van supranationale organisaties. Rusland en Duitsland, en daarmee Amerikaanse way of life. Voor het De tweede belangrijke gebeurtenis de EU. Betere Amerikaanse banden uitvoeren van deze strategie is wel zijn de aanslagen van 11 september met Polen, Groot-Brittannië en de een aantal randvoorwaarden ver- 2001. Als gevolg daarvan is de Ame- Oost-Europese landen zouden dit eist. Ten eerste moeten de VS hun rikaanse krijgsmacht overstrekt kunnen voorkomen. Om Rusland economische, politieke en militaire geraakt en zijn meerdere regionale ingedamd te houden zijn ook Tur- machtsmiddelen in balans brengen, machtsbalansen ernstig verstoord. kije en Denemarken en Noorwegen zodat een breed palet aan gereed- Het losweken van de Amerikaanse geschikte partners. In het westelijk schappen beschikbaar is. Daarnaast krijgsmacht uit Irak en met name deel van de Stille Oceaan ziet Fried- moeten de Amerikanen het tradi- Afghanistan en het herstel van de man een concurrentiestrijd tussen tionele idee van het terugtrekken machtsbalansen zullen belangrijke China en Japan. Ook deze landen binnen de eigen grenzen definitief Amerikaanse thema’s zijn in de zijn belangrijk als tegenwicht voor loslaten. In de huidige, sterk inter- komende tien jaar. Friedman ein- Rusland. De komende tien jaar zal dependente wereld is dat immers digt dit deel van zijn boek met de dit gebied vrij stabiel blijven, maar

344 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 de VS zullen zich alvast voor moe- er echter wel. Op de eerste plaats een literatuurlijst voor verdere ver- ten bereiden op toekomstige con- doet het boek uiteindelijk weinig dieping. Tot slot zijn de ontwikke- flicten in de regio. Dit kan door toekomstvoorspellingen: het is eer- lingen in Japan en de Arabische goede relaties te onderhouden met der een beleidsadvies aan de Ameri- wereld te recent om meegenomen een drietal landen, namelijk Zuid- kaanse president. Het tweede punt te worden in dit boek. Het is de Korea, Australië en Singapore. In van kritiek is dat hoewel de korte vraag in hoeverre zulke grotendeels Noord- en Zuid-Amerika voorziet en heldere analyses van de regio’s onvoorspelbare gebeurtenissen roet Friedman voornamelijk het hand- een grote kracht zijn in Friedmans in de strategische visie van Fried- haven van de status quo. In Zuid- betoog, ze ook zeer oppervlakkig man zullen gooien. Ondanks deze Amerika kunnen de VS zich nog blijven. Daarnaast besteedt Fried- kanttekeningen is The Next Decade beter positioneren door Argentinië man (te) veel tijd aan de rol die pakkend geschreven en biedt het te ontwikkelen tot de regionale Amerika als rijk in de wereld speelt, volop geopolitieke inzichten vanuit tegenhanger van Brazilië, terwijl wat ten koste gaat van zijn regio- een Amerikaans oogpunt. Dat de Amerikanen in Afrika volgens analyses. Tevens lijkt het derde deel maakt dit boek de moeite waard. Friedman weinig te zoeken hebben. van The Next Decade, over de pro- Het geven van ontwikkelingshulp blemen in de komende tien jaar, Maj. M.T.J. Vrenken MA kan echter wel helpen om Amerika aan het boek vastgeplakt. De pro- ■ een positiever imago in de wereld blemen komen in de regioanalyses te bezorgen. immers niet terug. Friedman geeft verder geen bronvermeldingen of In het derde deel stelt Friedman een aantal problemen van de komende tien jaar aan de orde. Zo leidt de vergrijzing in de westerse wereld tot een kleinere beroepsbevolking Twelve Turning Points en hogere medische kosten. Daar- of the Second World War naast concentreren veel bedrijven zich door de economische crisis op het verder doorontwikkelen van Door P.M.H. Bell bestaande technologieën, waardoor New Haven (Yale University Press) 2011 echt vernieuwend technologisch 266 blz. onderzoek veel minder aandacht ISBN 9780300148855 krijgt. Ook zal het energiegebruik € 20,– in de komende tien jaar fors toenemen, terwijl er geen bruikbare alternatieven in zicht zijn. an alle onderwerpen uit de De eerste is een monografie die Een (technologische) zoektocht Vmilitaire geschiedenis blijft de de oorlog in één grote, allesomvat- naar oplossingen voor het energie- Tweede Wereldoorlog toch het tende greep weet te vangen. Zulke probleem op lange termijn is dus meest fascinerende. De jarenlange, boeken stellen hoge eisen aan de noodzakelijk. Deze problemen kun- ongeëvenaarde titanenstrijd en de kennis, het compositorisch ver- nen alleen maar worden aangepakt dramatiek van de talloze strijd- mogen en het schrijftalent van de door een sterke, kapitaalkrachtige tonelen te land, ter zee en in de auteur, maar ook aan de volharding overheid. lucht oefenen een onverminderde van de lezer. Het voor de hand lig- aantrekkingskracht uit op de mili- gende voorbeeld is Gerhard L. Wein- Beleidsadvies tair historicus en op de lezer. berg, A World at Arms. A Global Zoals we van hem gewend zijn is Kijkend naar de geschiedschrijving History of World War II (1994). Friedmans betoog helder en duide- valt op dat er twee manieren zijn Het is een formidabele synthese, lijk. Een paar kanttekeningen zijn om die oorlog te boek te stellen. volgepakt met sprekende details,

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 345 BOEKEN

maar we hebben het dan wel over met een ‘keerpunt’ in een ‘keer- zinnige geallieerde overwinning een slordige 1100 pagina’s. Een punt’. Kortom, Bell weet er fantasie- was op geen enkel moment zeker, lezer die ook nog iets anders te vol mee om te gaan – en gelijk heeft ook in 1944 of begin 1945 niet. Dat doen heeft, heeft hier al gauw een hij. Duitsland ging verliezen was al in paar maanden voor nodig. Het kan 1942 duidelijk. Sommigen zagen ook korter, maar de auteur dient De keuze van de keerpunten ligt het zelfs al eerder, onder wie Chur- dan te beschikken over een geluk- natuurlijk wel enigszins voor de chill. Bij de aanval op Pearl Harbor, kige hand bij de compositie van zijn hand. Het zijn, behalve de boven- die de Amerikaanse deelname aan boek. Het is razend moeilijk om de genoemde: de luchtoorlog om de oorlog zekerstelde, jubelde hij strijd in zijn volheid en in al zijn Groot-Brittannië (juli-september dat de overwinning binnen was facetten weer te geven zonder gaten 1940); de Duitse aanval op de Sovjet- en dat het alleen nog maar ging te laten vallen of onsamenhangend Unie, operatie Barbarossa (juni om ‘the proper application of over- te worden. Een succesvol voorbeeld 1941); de slag bij de Midway-eilanden whelming force’. Maar zulk opti- is Evan Mawdsley, World War II. (juni 1942); de succesvolle bestrij- misme was toch wat voorbarig, A New History (2009), toch altijd ding van het Duitse U-boot-gevaar zo beklemtoont Bell. Want wannéér nog een kleine 500 pagina’s. op de Atlantische Oceaan (maart- Duitsland ging verliezen, hoe, en mei 1943); de conferentie van op welke voorwaarden, dat was Intellectuele soepelheid Teheran (28 november-1 december geenszins een uitgemaakte zaak. Maar het kan ook anders. De Britse 1943); de invasie in Normandië, Dat Japan ging verliezen, viel na militair-historicus P.M.H. Bell laat operatie Overlord (juni 1944); de de intrede van de VS evenmin te dat zien in zijn Twelve Turning conferentie van Jalta (februari 1945) betwijfelen, maar ook daar deed Points of the Second World War. Hij en de overgave van Japan na de zich de vraag voor in welke vorm kiest voor twaalf ‘keerpunten’ in de atoombommen op Hiroshima en – en vooral, wannéér en na hoeveel geschiedenis van de oorlog, lopend Nagasaki (augustus 1945). Teheran strijd. Het kon, zo was zelfs begin van Hitlers triomf in West-Europa en Jalta, waar de eenheid in de 1945 de algemene verwachting, (mei-juni 1940) tot de capitulatie oorlogsalliantie op het spel stond misschien nog jaren duren voor het van Japan (augustus 1945). En wat (een kwestie van continuïteit dus land zou capituleren. De Japanse meer is: in slechts 266 pagina’s! eigenlijk), vormden een politiek strijdkrachten zouden immers elke Hij hanteert het concept ‘keerpunt’ keerpunt in de zin dat zij de naoor- centimeter grondgebied met ware met de nodige intellectuele soepel- logse mondiale machtsverhoudingen doodsverachting verdedigen. Zelfs heid. Soms is het inderdaad een aankondigden. de eerste atoombom op Hiroshima echt keerpunt in de zin van een in (6 augustus 1945) bracht de Japanse tijd nauw afgebakend moment dat Tijdsperspectief oorlogsleiding nog niet op andere een beslissende wending brengt, Bells keuze mag dan voor de hand gedachten. Ook op dat moment was zoals de Japanse aanval op Pearl liggen, de uitwerking van elk keer- Japan nog vastbesloten de strijd Harbor op 7 december 1941. In punt is uitstekend, zowel voor de voort te zetten, zo laat Bell zien. andere gevallen gaat het om een militaire als de politieke aspecten. zich over langere tijd uitstrekkende Bell weet de essentiële betekenis Al met al biedt Bell de lezer een ‘gebeurtenis’ zoals de slag om Sta- van elk keerpunt voortreffelijk te fraaie, glashelder geschreven lingrad (juli 1942-februari 1943). In duiden en te formuleren. Deze ver- geschiedenis van de Tweede Wereld- nog andere vorm om een langzaam telwijze heeft als bijkomend voor- oorlog in keerpunten, die de aan- naar een omslagpunt toewerkend deel dat de lezer als vanzelf wordt dacht van de eerste tot de laatste proces, zoals het geallieerde over- ingevoerd in het tijdsperspectief bladzijde weet vast te houden. wicht in de productie van tanks, van de oorlogsjaren, want Bell laat vliegtuigen en ander oorlogsmate- zien dat de oorlog tal van momen- Dr. J.A. de Moor, NIMH rieel (‘The battle of the factories’, ten heeft gekend waarop de ontwik- ■ schrijft Bell in een passende meta- kelingen een andere kant op had- foor). Ook komt hij nog wel eens den kunnen gaan. Een ondubbel-

346 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 eerlijk over de landen zijn verdeeld. China, the United States, and Global Order Voor China mogen de economische kosten niet te hoog zijn, terwijl in de VS de binnenlandse politiek een hoofdrol speelt. In de VS kan een tussentijdse verkiezing leiden tot Door Rosemary Foot en Andrew Walter verandering van de binnenlandse Cambridge (Cambridge University Press) 2011 340 blz. krachtsverhouding en tot een ISBN 9780521725194 andere houding ten opzichte van € 24,50 de eerder afgesproken internationale normen.

oe gedragen China en de Verenig- politieke spel op internationaal Ondanks de afwijkingen van de Hde Staten zich als belangrijke niveau en de internationaal afge- internationale normen zijn de beide spelers in het internationale systeem? sproken normen en regels. Zo blijkt landen echter gevoelig voor hun Dat is de vraag die Rosemary Foot China steeds beter te voldoen aan imago en reputatie als een verant- en Andrew Walter zich stellen in de internationale normen, mits het woordelijke opkomende grote China, the United States, and Global hogere doel van economische groei mogendheid (China) en ‘moreel Order. Beide auteurs zijn expert daarmee niet (te veel) geschaad leider’ van de wereld (VS). Zelfs een op het gebied van internationale wordt. En hoewel de meeste Euro- supermacht als de VS kan daardoor betrekkingen. Het boek is het resul- peanen het beeld hebben dat de nooit al te ver afwijken van de inter- taat van een breed opgezette studie Verenigde Staten de internationale nationale normen. naar de rol die de VS en China spe- normen massaal met voeten treden, len in het vaststellen en uitvoeren blijkt dit volgens de auteurs niet Maj. M.T.J. Vrenken MA van internationale normen en waar te zijn. Hoewel de periode van ■ regels. George W. Bush vaak gekenschetst wordt als een tijd van unilateralisme Foot en Walter kijken van het begin en een afscheid van de internatio- van de Koude Oorlog tot zeer recent nale verdragen (zoals Kyoto en het naar vijf deelgebieden: het gebruik Anti-Ballistic Missile Treaty), blijken van geweld, macro-economisch de Amerikanen wel degelijk gevoe- beleid, non-proliferatie, klimaat- lig voor de internationale normen. verandering en regulering van het Soms kiezen ze echter kortstondig bankensysteem. Zij kijken welke een andere route en wijken ze af internationale afspraken en nor- van normen die ze vaak zelf hebben men er voor de deelgebieden zijn, helpen opstellen. of de VS en China zich daar aan houden, hoe dit te verklaren is en Kosten welke rol hun onderlinge relatie De auteurs concluderen dat zowel hierin speelt. De gekozen deel- China als de VS zich met name afke- onderwerpen zijn zeer complex ren van internationale normen en en Foot en Walter veronderstellen afspraken als zij van mening zijn de nodige voorkennis bij de lezer. dat conformering leidt tot hoge nationale (economische of politieke) Hogere doelen kosten, tot een te grote verandering Voor de doorzetter levert het boek in de internationale machtsbalans uiteindelijk een dieper inzicht op of wanneer het gevoel heerst dat in de complexe werking van het de kosten van conformeren niet

JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 MILITAIRE SPECTATOR 347 SIGNALERINGEN

Generaal Simon Spoor was tot zijn plotselinge dood in 1949 Generaal Spoor bevelhebber van de Nederlandse troepen in Nederlands- Indië. Jaap de Moor, senior wetenschappelijk medewerker bij het Nederlands Instituut voor Militaire Historie, deed voor zijn biograﬁe onderzoek naar de ideeën van Spoor over politiek en militair leiderschap. De rol van generaal Simon Spoor Triomf en tragiek van een legercommandant tijdens de dekolonisatie van Nederlands-Indië, 1945-1949, Door J.A. de Moor is omstreden. Hij probeerde de besluitvorming in kabinet en Amsterdam (Uitgeverij Boom) 2011 parlement naar zijn hand te zetten, waartoe hij als militair 460 blz. niet gerechtigd was, maar waartoe hij zich wel verplicht ISBN 9789085067092 voelde. De Moor vertelt het verhaal van een intellectueel € 29,90 begaafde, artistiek aangelegde en toegewijde militair, die zich vóór alles inzette voor de belangen van zijn vaderland.

De proliferatie van kernwapens kan op den duur leiden tot How the End Begins een regionaal conﬂict dat escaleert tot een wereldbrand. Die stelling verdedigt de Amerikaanse onderzoeksjournalist Ron Rosenbaum in How the End Begins. Volgens Rosenbaum vormen niet alleen de kernwapens in landen als Pakistan, Iran en Noord-Korea een gevaar: in Rusland ziet hij ‘nieuwe The Road to a Nuclear World War III agressie’ en hij wijst er op dat Moskou het nucleaire arsenaal Door Ron Rosenbaum moderniseert. De Amerikaanse regering zou uit de START- New York (Simon & Schuster) 2011 onderhandelingen slechts een ‘gevaarlijke status quo’ hebben 304 blz. gesleept. Rosenbaum heeft kritiek op het Amerikaanse ISBN 9781416594215 nucleaire commando en controlesysteem, waar volgens € 19,50 hem een faalrisico van een procent per jaar geaccepteerd is.

Wat hebben de Amerikanen bereikt met hun militaire inter- A Long Goodbye ventie in Afghanistan en wat blijft daar na terugtrekking van overeind? Artemy Kalinovsky, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, wijst er in A Long Goodbye op dat de Sovjet- Unie in de jaren tachtig voor dezelfde vraag stond. Uit onlangs vrijgegeven archiefmateriaal concludeert hij dat er over de The Soviet Withdrawal from Afghanistan uitzichtloze oorlog een fel debat woedde tussen diplomaten, Door Artemy M. Kalinovsky de KGB, het Rode Leger en het Politburo. Inzet was de status Cambridge (Harvard University Press) 2011 als supermacht: een meederheid van de communistische 304 blz. elite in Moskou vreesde dat landen in de Derde Wereld ISBN 9780674058668 terugtrekking uit Afghanistan zouden uitleggen als een € 19,50 knieval van de Sovjet-Unie.

In Dragon in the Tropics analyseren Javier Corrales en Michael Dragon in the Tropics Penfold de politieke en economische ontwikkelingen in Venezuela sinds Hugo Chavez in 1999 als president aan de macht kwam. Chavez verving een zwakke, maar niettemin pluralistische democratie door een semi-autoritair bewind. Hugo Chavez and the Political Economy of Revolution De auteurs wijzen op de grotere regionale rol die Chavez in Venezuela Venezuela wil laten spelen. Door de olie-inkomsten van Door Javier Corrales en Michael Penfold het land deels voor populistische projecten te gebruiken Washington, D.C. (Brookings Institution) 2011 kweekte Chavez aanvankelijk steun onder de bevolking. Die 196 blz. steun staat nu onder druk door economische tegenslagen, ISBN 9780815704973 onder meer veroorzaakt door de bankencrisis. Toenemende € 16,– politieke onrust maakt de toekomst van het ‘21ste eeuwse socialisme’ van Chavez onzeker.

Met dank aan mr. C.P.M. Terpstra, NLDA

348 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 180 NUMMER 7/8 – 2011 SUMMARIES

M.L. de Boer – Public Opinion as a Target of Irregular Armed Forces During the twentieth century irregular armed forces fought present times as organizations such as the Taliban, al-Qaida against invading forces. At the same time they more and and Hezbollah have demonstrated. The Netherlands now more tried to influence public opinion in the countries of prepares for a police mission in Kunduz. The author holds origin. The emergence of mass media made it easier to wear the view that it is not improbable that the Taliban will try down the population where the forces came from; beating to influence rank and file of the political party GroenLinks. the opponent in a direct military confrontation became more He describes such a scenario and in his view a more open or less superfluous. The Internet catapulted this trend into and pro-active official media policy could make a difference.

R. Savelsberg – Ballistic Missile Interception at the Speed of Light? In February 2010 the U.S. Airborne Laser Testbed, somewhere development of the laser as a means and a weapon and, off the coast of California, demonstrated the possibility to use shortly, how such a system works. He presents a fictitious an airborne laser to intercept a ballistic missile. Two minutes scenario in which the Airborne Laser is used against a ballistic after launch the rocket broke down, fell apart and the missile; in this case an incoming North Korean no-Dong. segments tumbled down into the sea. It was a long way since This scenario is further used to discuss both the possibilities Theodore Maiman in 1960 for the first time demonstrated and the limitations of airborne laser weapons and the a working laser. The author first describes the historical consequences.

R. Postma – Without Exchange of Information there Are No Lessons Learned Armed Forces are trained to apply doctrine, tactics and added value of information sharing. He introduces a generic techniques. All the actions are based on lessons learned; model to describe the process that translates an experience some by others, some by own forces. Some through or observation into a lesson learned. He shares his findings simulation and exercises, some through the sweat, blood of research in Dutch Army Command. The answers of some and tears in real fighting. Learning, however, never ends. 1200 military demonstrated how his model fitted practice. Knowledge and understanding are two of the most important He presents ideas to better information sharing and the assets of a military organization. The author focuses on the application of lessons learned. Mededeling

Nationale Taptoe

29 september – 2 oktober 2011 Ahoy Rotterdam

Het honderdste geboortejaar van Z.K.H. Prins Bernhard, tijdens zijn leven beschermheer van de Nationale Taptoe, is dit jaar één van de thema’s tijdens het festival van militaire orkesten. Zo verzorgt de Koninklijke Militaire Academie uit Breda in samenwerking met de Koninklijke Militaire School uit Brussel een hernieuwd optreden van het destijds bestaande Cadetten Tamboer Korps ‘Prins Bernhard’ met een exercitiepeloton.

FOTO AVDD, R. FRIGGE

De Kapel van de Koninklijke Luchtmacht bestaat zestig jaar en speelt een muzikale terugblik van het repertoire van de afgelopen zes decennia. De show wordt aangevuld met het speciaal voor deze gelegenheid geformeerde historisch muziekkorps van het Commando Luchtvaart- troepen.

Dit jaar ligt er tevens een extra accent op traditionele marsmuziek, onder meer verzorgd door de Marinierskapel der Koninklijke Marine, het Fanfarekorps Koninklijke Landmacht ‘Bereden Wapens’ en het Trompetterkorps der Koninklijke Marechaussee. Uit het buitenland komen de befaamde Mether Band (Bursa Mether Takimi ), het oudste militaire orkest van Europa uit Turkije; de Mounted Band of the Royal Life Guards, met twintig paarden uit Zweden en Ulsu Korea uit Zuid-Korea, een kleurrijk en spectaculair orkest met een dansgroep en traditionele Koreaanse drums.

Meer informatie via www.nationaletaptoe.nl