Onderzoekswijzer Inventarisatie Onderzoek Maatschappelijke Erkenning Veteranen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Onderzoekswijzer Inventarisatie onderzoek maatschappelijke erkenning Veteranen 2017 Door Voorwoord Sinds de oprichting van het Veteraneninstituut (Vi) in 2000 is het uitvoeren, toegankelijk maken en coördineren van het wetenschappelijk onderzoek in relatie tot veteranen een van de taken die aan het Vi is opgedragen. Daarbij gaat het onder meer om het inventariseren van lopend onderzoek en het ontwikkelen van plannen voor nieuw onderzoek. Deze gedachte is verder uitgewerkt in de opdracht aan het Kennis- en Onderzoekscentrum (KOC) van het Veteraneninstituut: dienen als een informatiebron voor het veteranenbeleid en als inspiratiebron voor verder onderzoek naar de gevolgen van de inzet van militairen voor henzelf en hun gezinsleden. Dit heeft geresulteerd in twee hoofdtaken van het KOC: a) Het verzamelen en verspreiden van informatie die relevant is voor de maatschappelijke positie van veteranen en voor de zorg van veteranen en hun gezinsleden; b) Het stimuleren, begeleiden en (doen) uitvoeren van onderzoek en het opstellen van aanbevelingen voor te verrichten onderzoek, relevant voor de ontwikkeling en uitvoering van het veteranenbeleid. Uit deze taakstelling vloeit, naast een veelheid van andere activiteiten, het uitbrengen van specifieke ‘onderzoekswijzers’ logisch voort. In 2009 publiceerde het KOC voor het eerst een Onderzoekswijzer betreffende publicaties over maatschappelijke erkenning voor veteranen. Nu wordt in digitale vorm een door militair historicus Rein Bijkerk geactualiseerde en herziene versie uitgebracht. Hiermee komt voor belangstellenden een up-to-date inventarisatie beschikbaar van het onderzoek naar maatschappelijke erkenning voor veteranen. De Onderzoekswijzer zal periodiek worden geactualiseerd. Drs. Martin Elands, hoofd van het Kennis- en Onderzoekscentrum van het Veteraneninstituut Pagina 2 van 31 Inhoud Voorwoord ............................................................................................................................. 2 Inleiding ................................................................................................................................. 4 Ontwikkelingen in het onderzoek ....................................................................................... 4 De Onderzoekswijzer ......................................................................................................... 5 1 Algemene informatie ........................................................................................................... 7 1.1 Overzichten en achtergronden ..................................................................................... 7 1.2 Lopend onderzoek ....................................................................................................... 7 1.3 Interviewcollectie Nederlandse Veteranen ................................................................... 8 2 Erkenningsonderzoek ......................................................................................................... 9 2.1 Tweede Wereldoorlog .................................................................................................. 9 2.2 Nederlands-Indië ........................................................................................................ 10 2.3 Latere missies, recente missies ................................................................................. 13 Algemeen ..................................................................................................................... 13 Korea en Nieuw-Guinea ............................................................................................... 14 Libanon ........................................................................................................................ 14 Srebrenica .................................................................................................................... 15 Afghanistan .................................................................................................................. 15 2.4 Lopend onderzoek ..................................................................................................... 16 3 Opinieonderzoek .............................................................................................................. 17 3.1 Publieke opinieonderzoek – algemeen ....................................................................... 17 3.2 Publieke opinieonderzoek – Nederlandse Veteranendag ........................................... 19 3.3 Opinieonderzoek onder veteranen ............................................................................. 20 3.4 Evaluatieonderzoek Nederlandse Veteranendag ....................................................... 21 4 Beeldvormingsonderzoek ................................................................................................. 23 4.1 Berichtgeving algemeen ............................................................................................. 23 4.2 Berichtgeving Nederlandse Veteranendag ................................................................. 25 5 Onderzoek ‘nasleep’ militaire operaties ............................................................................ 26 5.1 Herdenken, gevallenen en monumenten .................................................................... 26 5.2 Decoraties .................................................................................................................. 28 5.3 Maatschappelijke nasleep militaire operaties ............................................................. 29 Pagina 3 van 31 Inleiding Ontwikkelingen in het onderzoek Met maatschappelijke erkenning bedoelen we hier de belangstelling en waardering die vete- ranen in het publieke domein ten deel vallen. Het gaat dus om onderzoek naar (aspecten van) de positie van, opvattingen over en beelden van veteranen in onze samenleving. Tot halverwege de jaren tachtig van de twintigste eeuw was er in Nederland weinig aandacht voor veteranen, hun positie in de samenleving en de gevolgen van hun militaire inzet onder oorlogsomstandigheden. Het waren de Indiëveteranen die in deze periode hun aan oorlog gerelateerde gezondheidsklachten en het gebrek aan maatschappelijke waardering voor hun inzet op de publieke en politieke agenda wisten te krijgen. Deze beide thema’s – hoekstenen van het Nederlandse veteranenbeleid sinds 1990 – werden in de aanloop naar de eerste veteranenbeleidsnota en vooral na het verschijnen daarvan in toenemende mate onderwerp van wetenschappelijke studie. Daarbij kregen de gezondheidsklachten van veteranen verre- weg de meeste aandacht en bleef maatschappelijke erkenning voor veteranen verhoudings- gewijs een klein onderzoeksthema. De eerste organisaties die zich in bescheiden mate op de studie naar de positie van (In- dië)veteranen in de samenleving richtten, maakten deel uit van of waren gelieerd aan de krijgsmacht. Zo verscheen in 1990 onder auspiciën van de toenmalige Stichting Maatschap- pij en Krijgsmacht en met medewerking van defensie-historici de symposiumbundel De poli- tionele acties. Afwikkeling en verwerking. Dit was de eerste wetenschappelijke publicatie waarin meerdere facetten van de maatschappelijke erkenning voor Indiëveteranen werden behandeld. Na deze hoopvolle aftrap zakte de wetenschappelijke aandacht voor de maat- schappelijke erkenning voor veteranen weer wat weg, om in de tweede helft van de jaren negentig onder andere via enkele individuele wetenschappers en onderzoekers van de Sec- tie Militaire Geschiedenis Koninklijke Landmacht weer wat op te leven. Intussen was in 1991 in het kader van het veteranenbeleid de Stichting Dienstverlening Veteranen in het leven geroepen. Deze beleidsuitvoerende organisatie gaf een eerste aanzet tot het laten uitvoeren van onderzoek naar de publieke opinie over veteranen. De oprichting van het Veteraneninstituut in 2000, dat over een eigen kennis- en onderzoeks- centrum ging beschikken, gaf een impuls aan het onderzoek naar de maatschappelijke er- kenning voor veteranen. Dit beperkte zich nu niet langer tot de Indiëveteranen. Vanuit het Veteraneninstituut werd – deels in samenwerking met wetenschappelijke onderzoeksinstel- lingen van Defensie – verkennend onderzoek uitgevoerd naar de maatschappelijke positie van diverse groepen veteranen. Het Veteraneninstituut liet bovendien jaarlijks de publieke opinie over veteranen onderzoeken, terwijl in nauwe samenwerking met de Erasmus Univer- siteit Rotterdam diverse onderzoeken naar de beeldvorming van veteranen in de media wer- den uitgevoerd. In 2006 werd bovendien een omvangrijk interviewproject gestart om militaire ervaringen en de ervaringen als veteraan (onder meer met betrekking tot zorg en erkenning) vast te leggen en voor onderzoek ter beschikking te stellen. Met deze activiteiten bracht het Vi overigens veel ideeën in de praktijk die de Commissie Maatschappelijke Erkenning Vete- ranen al in 1991 formuleerde. Pagina 4 van 31 Deze commissie pleitte destijds voor de oprichting van een Instituut voor Veteranen dat zich onder meer zou inspannen voor een evenwichtiger beeldvorming van veteranen in de media, een betere zichtbaarheid van veteranen in de samenleving, het (laten) uitvoeren van onder- zoek naar de ervaringen te velde en het starten van een ‘oral history’-project om de verhalen van veteranen vast te leggen. De impuls die het Veteraneninstituut sinds 2000 gaf aan het onderzoek naar maatschappelij- ke erkenning voor veteranen betekende niet dat dit type onderzoek meteen tot volle wasdom kwam. De interesse vanuit de academische wereld, zowel