3 Aby stać się dobrze wychowanym widzem, trzeba wiedzieć, jak należy zachowywać się w miejscach To be a good spectator, you should know how to behave in places where art is being shown. przeznaczonych do odbioru sztuki. Poniżej kilka wskazówek określających, czego oczekuje się od odbiorcy. Below are a few guidelines on what people expect of a viewer.

1 7 1 7 Ludzie sztuki to osoby wrażliwe – dlate- W szanujących się teatrach drzwi zamyka Artist are sensitive people. If you have decid- Many theatres close their doors when a go jeśli zdecydowałeś się obejrzeć prace, się z chwilą rozpoczęcia przedstawienia, ed to look at their works, make sure to keep spectacle begins, out of respect for the other powstrzymaj się od negatywnych uwag – bo respektuje się tam spokój punktualnych the negative comments to yourself – you spectators and the actors, who do not like it nie przyszedłeś tu oceniać, a doświadczać widzów i pracę aktorów, którym przepycha- did not come here to judge, but to experi- when people squeeze between the rows or sztukę. Powstrzymaj się również przed nie się między rzędami, szuranie krzesłami ence art. Also, try not to express your dislike scrape their chairs. wyrażaniem niechęci swoją mimiką. z pewnością nie pomaga. through facial expressions. 8 2 8 2 If you bring your child to the theatre, prepare Nigdy nie mów: „Potrafi łbym to zrobić”. Przyprowadzając dziecko na spektakl, na- Never say, “I could do that”. them beforehand by telling them about the- Prawdopodobnie nie potrafi łbyś. leży wytłumaczyć mu, że powinno być Chances are you can’t. atre manners. Explain that they should be 3 cicho, siedzieć spokojnie, uważnie słuchać 3 quiet, sit still, and not disturb others around Obok uznanych twórców, którzy już odnaleźli i nie śmiać się w momentach smutnych lub Besides famous artists who have already them. If it is a serious play, tell them to lis- swój język wyrazu, w galerii możesz spotkać w innym niewłaściwym czasie. Powinno też found their own forms of expression, galler- ten carefully and not laugh at the sad parts też twórców początkujących, poszukujących zatrzymać dla siebie negatywne komenta- ies also exhibit up-and-coming artists who or other inappropriate times. They need to własnego, oryginalnego języka przeka- rze, przynajmniej do czasu, gdy nie opuści are looking for their own unique language. keep any negative comments to themselves, zu. Sposób wyrazu, uczuć, przekonań, wizji teatru. Aktorzy ciężko pracowali, by przygo- The way they express their feelings, beliefs until they get in the car or home. Actors artysty może być wstrząsający, dosadny, tować spektakl, i nie należy ranić ich uczuć. or visions may be distressing, abrupt or even have worked hard to prepare the play, and it a nawet obrazoburczy. Dobrze jest zapoznać Jeśli dziecko przeszkadza widzom, musimy blasphemous. It is good to get to know an will hurt their feelings. If your child disturbs się z treścią wystawy – przeczytaj krót- wyprowadzić je do foyer. exhibition before you visit: read a short de- the audience, take them to the lobby. ką notkę na temat przesłania ekspozycji, 9 scription about the exhibition’s and/or the 9 inspiracji twórcy, spróbuj dowiedzieć się, Należy szczerze reagować na przedsta- artist’s inspiration. Try to learn which forms Respond! This is a live performance before jakie środki wyrazu preferuje artysta. wienie, jest to zdarzenie wykonywane of expression the artist tends to use. a live audience. Your part is to let the actors 4 specjalnie dla nas przez aktorów na żywo. 4 know that you appreciate the show. That Przeczytaj recenzję wystawy – niekiedy Zadaniem widza jest okazanie aktorom, Read a review of the exhibition: contempo- means laughing at funny parts, cheering współcześni twórcy przekraczają granice że docenia ich występ. To oznacza: śmianie rary artists sometimes cross the bounda- when it’s called for, applauding when you „dobrego smaku”, by szokować, choć nie za- się w zabawnym momentach, wydawanie ries of “good taste” to shock viewers, even like something, and perhaps even shriek- wsze jest to potrzebne. z siebie okrzyków radości, jeśli jest taka though it is not always necessary. ing when you are scared. Remember to sugestia, oklaskiwanie szczególnie upodo- always respond respectfully and appropri- 5 banych scen, dopuszczane nawet są piski 5 ately. These are live actors and their perfor- Galeria na ogół nie zezwala, aby doty- przerażenia w momentach grozy. Należy A fi ne art museum will not allow you to mance will be affected by your reactions. kać dzieł sztuki. Niektóre galerie posiadają touch the works of art. Some even have pamiętać, by każda reakcja była adekwatna 10 nawet alarmy z czujnikiem ruchu. Plamy na i respektująca artystów. alarms that are set off by movement. Oil twoich rękach mogą uszkodzić dzieło sztuki, from your hands will damage the exhibits, so Be quiet when needed! Often in the theatre więc trzymaj ręce przy sobie. 10 keep your hands to yourself. we pretend the audience is not there. That’s Wskazane jest zachowanie ciszy. W teatrze why we put the audience in the dark. You 6 często udajemy, że widownia jest czwartą 6 have to be quiet and play along. Sometimes Posiadanie ołówka (długopisy często nie ścianą, dlatego też zaciemnia się miejsca na Having a pencil (often pens are not per- you need to pretend you are listening in but są dozwolone) i kartki papieru do noto- widowni. Widz powinien stwarzać wrażenie mitted) and paper to take notes or draw is not letting anyone know you are there. wania albo rysowania jest zawsze dobrym always a good idea. You may want to re- zasłuchanego w spektakl, ale w żaden spo- 11 pomysłem. Może będziesz chciał zapa- sób nie zwracać uwagi na swoją obecność. member the name of something so you can miętać nazwę czegoś albo dowiedzieć się learn more about it when you get home! Applaud! When the performance is over, więcej o tym, kiedy wrócisz do domu! 11 it’s important to show your appreciation Należy bić brawo po zakończeniu spekta- by applauding for the performers. In some klu. Jest bardzo ważne dla twórców, by wi- performances, you might hear people ap- dzowie okazali swoje zadowolenie poprzez plaud or cheer during the performance, and oklaski. W niektórych przedstawieniach sometimes that’s OK. But often the audience można usłyszeć oklaski w trakcie trwania holds their applause until after the perfor- spektaklu. Na ogół jednak widownia mance has ended. When you do applaud, powinna wstrzymać się z oklaskami do respond enthusiastically. zakończenia spektaklu. Gdy przychodzi czas na brawa, należy klaskać entuzjastycznie. 4 5 Powyższy spis to kompilacja The list above is a compilation autentycznych zapisów do- of authentic records posted on tyczących etykiety, publiko- the Internet by some theaters wanych w internecie przez and galleries. wybrane teatry i galerie. Wedle Michaela Ashera instytucjonalizacja sztuki nie Tak jak w przypadku przyczepy – funkcjonującej jako According to Michael Asher, the institutionalization of of contact with the artwork; it is a creative interpreta- oznacza jedynie praktyki, jaką jest wtłoczenie dzieł w stróżówka Pawła Ochla przy projekcie Dotleniacz Jo- art is not limited to the practice of forcing works of art tion of this art. The spectator’s personal comment is organizację muzeum czy innej instytucji sztuki, jest też anny Rajkowskiej – która, ze swoją historią, staje się into the organization of a museum or another art in- the only trace of the project. Just like in the case of zintegrowana i ucieleśniona w samych odbiorcach – relacją obserwatora-uczestnika. Przetransportowana stitution; it is also integrated and embodied in the re- the trailer - which served as Paweł Ochel’s guard- w ich kompetencjach i modelach postrzegania sztuki, przed budynek galerii Veletržni Palác ze wszystkimi cipients themselves: in their competence and models house alongside Joanna Rajkowska’s Oxygenator w samym kontakcie z dziełem oraz sposobem reago- detalami, w niezmienionym kształcie, stanowi nama- of art perception, in the very contact with the work of project - which, with its history, becomes the report of wania na nie. Instytucjonalizacja jest próbą utrzymania calny ślad po obecności człowieka i jego komentarz art, and in the way of responding to it. Institutionaliza- an observer-participant. Transported before the build- rzeczy, aktywności oraz ludzi na właściwych im miej- na temat życia codziennego. Jest przeniesieniem jego tion is an attempt to keep things, activities and peo- ing of the Veletržni Palác gallery with all its details, scach. Wskazaniem i zdefi niowaniem co sztuką jest, realnego wkładu w projekt: „Paweł Ochel przeprowa- ple in their respective places, and a way of identifying in an unaltered shape, it constitutes a tangible trace of a co nie, jest władzą narzuconego przekazu, określo- dził się z Zakopanego do Warszawy, żeby móc czuwać and defi ning what art is and what it is not. It is the au- the presence of man and his commentary on everyday nego odbioru dzieła sztuki, reakcji i obyczajowości na nad aparaturą, dolewać wodę, podlewać trawę, kar- thority of an imposed message, of a specifi c reception life. It is a transposition of his real contribution into the widowni oraz jednoznacznego sposobu wyjaśniania mić ryby i zbierać historyjki, którymi Dotleniacz powoli of a work of art, of the reactions and mores among project: “Paweł Ochel moved from Zakopane to War- świata. Emancypacja zaczyna się od zasady równo- obrastał”. Otoczenie parkingu miejskiego w Pradze the audience and of an unequivocal way of explain- saw, to watch over the apparatus, add water, water ści, od zwolnienia widza z wszelkich Nakazów, także pozwala przyczepie wtopić się w miasto i jednocze- ing the world. Emancipation starts with the principle the grass, feed the fi sh and collect stories which slowly tych dotyczących zniesienia bierności i nakazu bycia śnie na to miasto oddziaływać. Sprawi, że nie będzie of equality, with the exemption of the spectator from began enveloping Oxygenator”. The surroundings of aktywnym. Jest stworzeniem takich warunków dla prostym artefaktem, za to dostanie drugie życie. all Orders, including those relating to abandoning pas- a Prague municipal parking lot allows the trailer widza, w których jego odbiór nie jest w żaden sposób Organizacja polskiego pawilonu narodowego jest sivity and being active. It is the creation of such con- to blend in with the town, while also acting on it. zaprojektowany, w których widz uświadomi sobie nakierunkowana na działanie widza. White cube ditions for the spectator in which his reception is in It will mean that it will not be a simple artifact; indeed, swoje prawo do bycia zwolnionym od wszelkich zobo- funkcjonuje jako najbardziej kanoniczna przestrzeń no way defi ned, in which the spectator becomes con- it will get a second life. The organization of the Pol- wiazań (wobec artystów i instytucji). Wtedy postawa odbioru sztuki. W założeniu ma być strefą neutralną, scious of his right to be exempt from all obligations ish national pavilion is directed at the spectator’s widza jest prawdziwie aktywna, kiedy widz może sam tzw. ground zone, gdzie doświadczenie sztuki jest (with respect to artists and institutions). The attitude action. The white cube functions as the most canoni- podjąć autonomiczną decyzję o działaniu lub jego pozbawione kontekstu czasu czy kontekstu społecz- of the spectator is truly active when the spectator cal space of art reception. In principle, it is meant to braku na podstawie własnej interpretacji zastanej sy- nych uwarunkowań. Co więcej, white cube ustanawia himself may take the autonomous decision to act or be a neutral area, a so-called ground zone, where the tuacji. Równość jest możliwa, jeśli uszanujemy prawa jasny podział na to, co powinno być zostawione na not to act based on his own interpretation of the ex- experience of art is devoid of the context of time or i interesy widza, kiedy zostaną stworzone warunki zewnątrz, czyli społeczeństwo i politykę, oraz na to, isting situation. Equality is possible if we respect the the context of social conditioning. Moreover, the white do negocjacji wspólnego użytkowania przestrzeni co ma prawo znajdować się wewnątrz – niezmienną rights and interests of the spectator; when condi- cube establishes a clear distinction between what (dzieła). Wtedy mamy do czynienia z polityką w ujęciu wartość dzieła sztuki. Niemniej white cube nigdy tions are created to negotiate the joint use of space should be left outside - i.e. society and politics - and Jacques’a Rancière’a. Polityka oznacza upomnienie się nie jest niewinną praktyką. Jego użycie, podobnie (the artwork). It is then that we are dealing with poli- what has the right to exist inside - the unchanging value o prawo widza do indywidualnej postawy wobec sztuki. jak użycie każdej innej strategii wystawienniczej, tics as understood by Jacques Rancière. Politics signi- of the work of art. However, the white cube is never an jest formą instytucjonalizacji dzieła sztuki. Brian fi es the demand of the spectator to his right to an in- innocent practice. Its use, just like the use of any other Polska ekspozycja w ramach PQ 2011 koncentruje się O’Doherty twierdzi, że przestrzeń galerii nigdy dividual attitude towards art. exhibition strategy, is a form of institutionalization of na fi gurze widza. Wszystkie prezentowane projekty nie jest tylko neutralnym pojemnikiem na sztukę, the work of art. Brian O’Doherty argues that the gallery z obszaru teatru czy sztuki współczesnej intensywnie ale historycznym konstruktem. W swej istocie white The Polish exposition at PQ 2011 focuses on the space is never just a neutral container for art, but that upominają się o widza, pragną włączyć go w obszar cube nie tylko warunkuje dzieła sztuki, ale także domi- fi gure of the spectator. All of the presented projects it is a historical construct. In essence, the white cube wydarzania się dzieła, podzielić się z nim władzą nad nuje nad nimi, z kontekstu czyni samą treść – zamiast in the area of theatre and contemporary art call out not only conditions works of art, but also dominates działaniem artystycznym, przełamać zaklęty porządek prezentować treść w obrębie kontekstu. Jest próżnio- intensively for the spectator. They want to include them; it turns the context into the content itself – między sceną a widownią, oglądającymi i oglądanymi. wym zamknięciem dzieła, blokuje również naturalne, him in the area where the work of art takes place, instead of presenting content within the context. Ale jednocześnie przywołać do wzięcia odpowiedzial- spontaniczne reakcje odbiorców. Zastosowanie fi gury share with him the authority over the artistic activ- It is a vacuum seal for the work; it also blocks the nat- ności za samego siebie, za swój udział, oraz uświa- white cube w galerii Veletržni Palác odzwierciedla sys- ity, and shatter the order between the stage and the ural, spontaneous reactions of the recipients. The use domić, jaki jest jego wkład. Żaden z tych projektów tem reguł dotyczących zachowania się wobec dzieła audience, the viewers, and the viewed. Simultaneously, of the fi gure of the white cube at the Veletržni Palác nie wydarzyłby się bez aktywnego, osobistego sztuki i jego postrzegania w obrębie instytucji sztuki. the projects call on the spectator to take responsibility gallery refl ects a system of rules regarding behaviour udziału widzów. Naturalną konsekwencją tego roz- Przestrzeń galeryjna, zwyczajowo przewidywalna for himself, for his participation, and make him realize towards the work of art and its perception within poznania jest oddanie głosu widzom. Cała prezentacja w swoich określonych ramach, kastrująca ze wszyst- the scope of his contribution. None of these projects the art institution. The gallery space, usually predict- odbywa się z perspektywy widza. Widz jest jedynym kich intuicyjnych odruchów i określająca sztywno could take place without the active, personal able in its defi ned framework – which castrates every przewodnikiem po projektach, jego narzędziem ana- sposób reagowania na dzieło sztuki – teraz może participation of spectators. A natural consequence intuitive refl ex and strictly determines how to react lizy jest własna pamięć, emocje i postawa wobec być zakwestionowana. Widzowie mogą, jeśli tak za- of this conclusion is to give the voice to spectators. to a work of art – can now be challenged. The spec- tematów. Ten osobisty komentarz nie ma ambicji być decydują, podważyć obowiązujące reguły dla widzów The entire presentation takes place from the perspec- tators may, if they so decide, undermine the rules pełnym, profesjonalnym sprawozdaniem ze zdarzenia. w galerii Veletržni Palác – i aktywnie wpłynąć na tive of the spectator. The spectator is the only guide binding spectators in the Veletržni Palác gallery – Jest prywatną historią na temat dzieła. Jest drugim kształt przestrzeni polskiej ekspozycji. Poprzez sym- to the projects, while his own memory, emotion and and actively infl uence the shape of the space of the dziełem, powstałym w wyniku kontaktu ze sztuką, jest boliczny gest, jakim jest możliwość zdrapania wierzch- attitude towards the topics serve as his analytical tool. Polish exhibition. Through a symbolic gesture in twórczą interpretacją tej sztuki. Osobisty komentarz niej warstwy white cube, widz zostaje zachęcony do This personal comment has no ambition to be a full, the form of the ability to scrape off the top layer of 6 7 widza staje się jedynym śladem po projekcie. odsłonięcia ukrytego potencjału własnych możliwości. professional report from the event. It is a private story the white cube, spectators are encouraged to uncover of the work. It is the second work created as a result the hidden potential of their own abilities. Ewa Machnio – scenografka, kostiumografka, kura- torka, architektka wnętrz. Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, na wydziałach Architektury Wnętrz (2005) oraz Scenografi i (2010). Współpracuje z teatrami dramatycznymi i operowymi. Stworzyła projekty scenografi i i kostiumów do przedstawień Małgorzaty Głuchowskiej Córeczki (Teatr Dramatyczny im. Gustawa Holoubka w Warsza- wie, 2011) oraz Lemoniadowy Joe (Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie, 2010), opery Gianni Schicchi Giacomo Pucciniego w reżyserii Pawła Łysaka (Opera Nova w Bydgoszczy, 2010), spektakli Wojciecha Farugi Sesja fotografi czna Izabeli Łęckiej. Is seeing really believing? (Centrum Nauki Kopernik w Warszawie, 2010), Some Girl(s) (Teatr Kamienica w Warszawie, 2010), Zachodnie Wybrzeże (Szkoła Aktorska Haliny i Jana Machulskich w Warszawie, 2009). Zaprojekto- wała kostiumy do spektaklu Ludzie i anioły w reży- serii Grzegorza Chrapkiewicza (Teatr Bogusławskiego w Kaliszu, 2009). Współpracowała również z Andrzejem Domalikiem – spektakl Trzy siostry (Collegium Nobilium w Warszawie, 2008) oraz Krzysztofem Rogulskim – fi lm Historia pewnego pokoju (2009). Swoje działania koncentruje wokół poszukiwania nowej przestrzeni na pograniczu teatru, codzienności, performansu. Ewa Machnio – stage designer, costume designer, curator, interior architect. Graduate of the Academy of Fine Arts in Warsaw, Faculty of Interior Architecture (2005) and Faculty of Stage Design (2010). Co-operates with theatres and operas. Stage and costume designer for: Małgorzata Głuchowska’s spectacles Córeczki (Daughters, Gustaw Holoubek Dramatic Theatre, Warsaw, 2011) and Lem- oniadowy Joe (Lemonade Joe, Stefan Jaracz Theatre, Olsztyn, 2010); the Gianni Schicchi opera by Giacomo Puccini, directed by Paweł Łysak (Opera Nova, By- dgoszcz, 2010); spectacles by Wojciech Faruga Sesja fotografi czna Izabeli Łęckiej. Is seeing really believing? (Izabela Łęcka Photo Session. Is seeing really believ- ing?, Copernicus Science Centre, Warsaw, 2010), Some Girl(s) (Kamienica Theatre, Warsaw, 2010), Zachodnie Wybrzeże (Quay West, Halina and Jan Machulski Act- ing School, Warsaw, 2009). She designed the costumes for Ludzie i anioły (People and Angels, dir. Grzegorz Chrapkiewicz, Bogusławski Theatre, Kalisz, 2009). She has also worked with Andrzej Domalik - on Trzy Siostry (Collegium Nobilium, Warsaw, 2008) and Krzysztof Rogulski - on the fi lm Historia pewnego pokoju (History of a Room, 2009). 8 9 She concentrates her activities on searching for new space at the crossroads of theatre, everyday life and performance art. Agata Skwarczyńska – scenografka, reżyserka Agata Skwarczynska – stage, lighting and costume światła, kostiumografka. designer. Absolwentka Wydziałów Filozofi i i Socjologii na Uni- Graduate of the Faculties of Philosophy and Sociology wersytecie Warszawskim, studiowała na Wydziale at the University of Warsaw. She studied at the Faculty Scenografi i Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. of Stage Design at the Academy of Fine Arts in Warsaw. Stworzyła scenografi ę do spektakli Nocny portier She created the stage design for Nocny Portier, directed w reż. Łukasza Chotkowskiego (Teatr im. Jana by Łukasz Chotkowski (Night Porter, Jan Kochanowski Kochanowskiego w Opolu, 2011), Olga Tokarczuk Theatre, Opole, 2011), Olga Tokarczuk z Wałbrzycha, z Wałbrzycha w reż. Bartosza Frąckowiaka i Łukasza directed by Bartosz Frąckowiak and Łukasz Chotkows- Chotkowskiego (Teatr Dramatyczny im. Jerzego ki (Olga Tokarczuk from Wałbrzych, Jerzy Szaniawski Szaniawskiego w Wałbrzychu, 2009), Okrutne i czułe Dramatic Theatre in Walbrzych, 2009), Okrutne i czułe w reż. Remigiusza Brzyka (Teatr Jeleniogórski im. by Remigiusz Brzyk (Cruel and Tender, Norwid Theatre, Norwida, 2008) oraz dwóch przedstawień Natalii Jelenia Góra, 2008) and two performances by Natalia Fijewskiej-Zdanowskiej De-naturat (Teatr Wytwórnia Fijewska-Zdanowska: De-naturat (Wytwórnia Theatre, w Warszawie, 2007) i Siostry (Fundacja Artystyczna Warsaw, 2007) and Siostry (Sisters, Młyn Artystyczny Młyn, 2008). Zaprojektowała kostiumy do spektakli Foundation, 2008). She designed the costumes for Oni w reż. Jarosława Gajewskiego (Akademia Teatralna Oni (Them, dir. Jaroslaw Gajewski, Theatre Academy, w Warszawie, 2007) oraz Brygada szlifi erza Karhana w Warsaw, 2007) and Brygada szlifi erza Karhana (Grinder reż. Remigiusza Brzyka (Teatr Nowy w Łodzi, 2008). Karhan’s Crew, dir. Remigiusz Brzyk, New Theatre, Współpracowała również z Janem Klatą (Triumf Woli, Łódź, 2008). She has also worked with Jan Klata: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2008; Szewcy.u- Triumf Woli (Triumph of the Will, Warsaw Uprising .bram, Teatr Rozmaitości, 2007), Piotrem Cieplakiem Museum, 2008), Szewcy.u.bram (Shoemakers at the (Historia o narodzeniu Jezusa Chrystusa na Dworcu Gates, Rozmaitości Theatre, 2007); Piotr Cieplak: Centralnym, 2008) oraz Pawłem Wodzińskim w Teatrze Historia o narodzeniu Jezusa Chrystusa na Dworcu Polskim w Bydgoszczy (Krasiński. Nie-Boska Komedia. Centralnym (The Story of the Birth of Jesus Christ at Instalacja teatralna, 2008; Słowacki. 5 dramatów. Central Station, 2008); and Paweł Wodziński at the Rekonstrukcja historyczna, 2010, Mickiewicz. Dziady. Polish Theatre in Bydgoszcz, Krasiński. Nie-Boska Performance, 2011). Stworzyła oprawę plastyczną Komedia. Instalacja teatralna (Krasiński. The Un-Divine wystawy „Teatr w stanie wojennym” w Instytucie Comedy. Theatre Installation), 2008; Słowacki. 5 dra- Teatralnym w Warszawie. matów. Rekonstrukcja historyczna (Słowacki. 5 Plays. Od 2007 roku stale współpracuje z Teatrem 21, A Historical Reconstruction), 2010, (Mickiewicz. Fore- członkami zespołu są uczniowie szkoły, osoby z ze- fathers’ Eve. Performance), 2011. She created the ex- społem Downa i autyzmem. W ramach tej współpracy hibition design for the Theatre During Martial Law powstały trzy spektakle: Lot nad Panamą, Alicja exhibition at the Theatre Institute in Warsaw. Rozprawa 14/06.Kraina Czarów. Pole Gry (Teatr Dra- Since 2007, she has co-managed Theatre 21, whose matyczny w Warszawie, 2009) oraz Portret (Teatr troupe consists of young people living with Down Studio w Warszawie, 2010). W swoich projektach syndrome and autism. This cooperation has seen kieruje się doświadczeniami sztuki konceptualnej oraz the production of three spectacles: Lot nad Panamą minimalizmu. Interesują ją podważanie konwencji (Flight over Panama) and Alicja Rozprawa 14/06. teatralnych oraz działania transgresyjne. Twierdzi, Kraina Czarów. Pole Gry (Alice Trial 14/06. Wonderland. że „scena nie jest miejscem, które należy udekorować, Playing Field) at the Dramatic Theatre in Warsaw, ale poprzez ingerencje przestrzenne nadać jej znacze- and Portret (Portrait) at the Studio Theatre in Warsaw. nie, które widz może rozwinąć poprzez wyobraźnię”. In her designs, she makes use of the experience of Najbardziej interesują ją działania, które dotykają gra- conceptual art and minimalism. She is interested in nic istniejących miejsc i wyobrażenia o nich. Uważa, challenging theatrical conventions and in transgressive że teatr jest miejscem, którego skonwencjonalizowa- action. She argues that “the stage is not a place which nie można i należy podważać. Nie tylko w obszarze should be decorated, but through spatial interference, działań na scenie. it should be endowed with importance, which view- ers can develop using their own imagination”. She is most interested in actions which touch on the bor- 10 11 ders of existing places and our imagination of them. She believes that the conventionalized nature of thea- tre can and should be undermined - not only in terms of the action on stage.

Kartoteka Card Index

12 13 Widzowie przykuwali moją uwagę tak samo jak bohaterowie. Kontakt był większy, posze- rzony, zaczęliśmy się rozpoznawać. W teatrze obserwujemy siebie nawzajem. [Anna, 20 lat] Kartoteka ------Tadeusz Różewicz ------Wrocławski Teatr Współczesny

reżyseria i opracowanie tekstu: Michał Zadara ------scenografi a i organizacja przestrzeni: Robert Rumas ------kostiumy: Julia Kornacka ------dźwięki: Barbara Wysocka ------choreografi a: Tomasz Wygoda ------światło: Ewa Garniec ------występują: Katarzyna Bednarz, Lena Frankie- wicz/Marta Malikowska-Szymkiewicz, Elżbieta Golińska, Irena Rybicka, Krzysztof Boczkowski, Tomasz Cymerman, Szymon Czacki, Marek Kocot, Jan Peszek, Jerzy Senator ------premiera: 8 i 9 grudnia 2006

14 15 Kartoteka Michała Zadary to teatralna jam session, w nieustannym oczekiwaniu na rozrachunek z prze- której podstawą jest żelazne realizowanie wskazówek szłością. Tak jak spektakl skonstruowany jest jako seria zawartych przez Tadeusza Różewicza w didaskaliach. luźno połączonych ze sobą scen, tak widz ma swobo- Sytuacje sceniczne składają się w kolorowy obrazek, dę decydowania o uczestniczeniu w pozornym chaosie by przy najmniejszej zmianie perspektywy natych- zdarzeń. To struktura teatralna bez początku i końca, miast się rozsypać i za chwilę ułożyć w nową całość – w której znaczenia i relacje między postaciami, jak w kalejdoskopie. Wszyscy wraz z Bohaterem widzem a aktorem, sceną a widownią, dowolnie zmie- (którym może się stać każdy z nas), aktorzy i wi- niają się i stale ulegają przekształceniom. dzowie – uczestnicy, jesteśmy na peronie metra,

16 17 Robert Rumas Rzeźbiarz, twórca obiektów, instalacji, interwencji, Jego indywidualne wystawy odbyły się m.in. w fotografi i, kurator, scenograf. Absolwent Wydzia- Galerii Zderzak w Krakowie, Kunsthalle w Wiedniu, łu Malarstwa Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Instytucie Polskim w Lipsku. Brał udział w wysta- Plastycznych w Gdańsku. W swojej wielowątkowej wach m.in. w Berlinie, Rydze, Tallinie, Moskwie, Bu- twórczości porusza przede wszystkim tematy na- dapeszcie, Brukseli, Portland, Poznaniu, Warszawie, rodowe i społeczne, na które patrzy przez pryzmat Orońsku, Sopocie. W latach 2006–2007 przygoto- mechanizmów manipulacji politycznych, ekono- wał scenografi e do spektakli na podstawie sztuk micznych i estetycznych. Jak sam mówi, jego sztu- Pawła Demirskiego: Kiedy przyjdą podpalić dom, ka to „przesuwanie akcentów i znaczeń, tworzenie to się nie zdziw w reż. Romualda Wiczy-Pokojskiego kontekstów, które są zamachem na rzeczywistość”. w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku oraz Dziady. Przykładem tego są akcje w przestrzeni miejskiej, Ekshumacja w reż. Moniki Strzępki w Teatrze Pol- takie jak Manewry miejskie, podczas której oznaczał skim we Wrocławiu. Opracował również projekt na nowo tkankę miejską specjalnie zaprojektowa- przestrzeni do Kartoteki w reż. Michała Zadary we nymi znakami drogowymi. Jest twórcą kunstka- wrocławskim Teatrze Współczesnym oraz spekta- mer – rekonstrukcji nieistniejących już przestrze- klu Orkiestra Titanic w reż. Rudolfa Zioło w Teatrze ni życia codziennego, przez co redefi niuje pamięć Wybrzeże w Gdańsku. W 2003 roku współpraco- o otaczającej nas rzeczywistości. W licznych wał z Leszkiem Bzdylem przy spektaklu Odys – 18 1919 seriach prac poświęconych wizerunkowi Matki Seas w Stoczni Gdańskiej. W 2010 roku przygoto- Boskiej oraz Chrystusa poddaje pod dyskusję kul- wał scenografi ę do Orestei w reż. Michała Zadary turową obecność ikonografi i katolickiej w Polsce. w Teatrze Wielkim Opery Narodowej w Warszawie. The audience had my attention as much as the English protagonists. The contact was bigger, broader; Card Index ------we began to recognize one another. We observe Tadeusz Różewicz ------each other at the theatre. [Anna, 20] Wrocławski Teatr Współczesny

text prepared and directed by: Michał Zadara ------scenography and spatial organization: Robert Rumas ------costumes: Julia Kornacka ------sound design: Barbara Wysocka ------choreography: Tomasz Wygoda ------lighting design: Ewa Garniec ------starring: Katarzyna Bednarz, Lena Frankiewicz/ Marta Malikowska-Szymkiewicz, Elżbieta Golińska, Irena Rybicka, Krzysztof Boczkowski, Tomasz Cymerman, Szymon Czacki, Marek Kocot, Jan Peszek, Jerzy Senator ------premiere: 8 i 9 December 2006

20 21 Robert Rumas Sculptor, creator of objects, installations, interven- galleries as: Zderzak Gallery in Krakow, Kunsthalle Card Index by Michał Zadara is a theatrical jam tions, and photographs, curator, scriptwriter. Grad- in Vienna, Polish Institute in Lepizig. Hee took session based on the literal implementation and uate of the Faculty of Painting of the State Higher part in exhibitions in, among others, Berlin,, RRiga,iga, the indications included in the didascalia written School of Fine Arts in Gdansk. In his multifaceted Tallin, Moscow, Budapest, Brussels, Portland,rtland, by Tadeusz Różewicz. The situations on stage oeuvre, he touches upon national and social issues, Poznań, Warsaw, Orońsko, Sopot. In the yyearsears make up a colourful image, which immediately which he sees through a prism of the mechanisms 2006–2007, he prepared the design for peperfor-rfor- falls into pieces at the slightest shift of a perspec- of political, economic and aesthetic manipulation. mances based on plays by Paweł Demirski: WhenWhen tive, so as to immediately create a new whole – As he himself says, his art is about “shifting accents they come to set your house on fi re, do notnot bebe just like in a kaleidoscope. Together with the main and meanings, creating contexts which constitute surprised, directed by Romuald Wicza-Pokojskiojski inin Character (whose place can be taken by each an attempted coup of reality”. An example of this the Wybrzeże Theatre in Gdansk and Forefathers’fathers’ of us), everyone – the actors and spectators/ are his actions in the urban space – such as Urban Eve. Exhumation, directed by Monika Strzrzępkpkaa participants – fi nd themselves on a metro plat- Manoeuvres, where he marked anew the collective in the Polski Theatre in Wrocław. He alsoo crecre-- form, constantly waiting to come to terms with the urban tissue with road signs especially designed for ated the spatial arrangement for The Card Indexx, past. Just as the spectacle is construed as a series this purpose. He is the creator of the kunstkameras – directed by Michał Zadara in the Współczesnyy The- of loosely connected scenes, the spectator has reconstructions of everyday living spaces which no atre in Wrocław, and for Titanic Orchestra, directedrected the freedom to decide about his participation longer exist, and by which he redefi nes the memory by Rudolf Zioło in the Wybrzeże Theatre in Gdansk.dansk. in the apparent chaos of events. It is a theatri- 22 23 about the reality surrounding us. In numerous se- In 2003, he cooperated with Leszek Bzdyl durinduringg cal structure without a beginning or end, where ries of works devoted to the image of the Mother the spectacle Odys – Seas in the Gdansk Shipyard.ipyard. meanings and relations between different char- of God and Jesus Christ, he opens cultural discus- In 2010, he prepared the stage design for Oresteiaresteia, acters, the spectator and the actor, the stage sions about the presence of Catholic iconography in directed by Michał Zadara in the Grand Theatreatre – and the audience vary freely and constantly Poland. His individual exhibitions took place in such National Opera in Warsaw. undergo transformations. Sprawa Dantona The Danton Case

24 25 reżyseria: Paweł Łysak ------scenografi a: Paweł Wodziński ------muzyka: Paweł Mykietyn ------reżyseria światła: Robert Łosicki ------występują: Karolina Adamczyk, Dominika Biernat, Michał Czachor, Mieczysław Franaszek, Sprawa Dantona Łukasz Gajdzis, Grzegorz Gierak, Paweł L. Gilew------ski, Marian Jaskulski, Artur Krajewski, Mateusz Stanisława Przybyszewska/Paweł Łysak/ Spektakl jest przeżyciem, które dotyka wszystkich zmysłów. Łasowski, Alicja Mozga, Jerzy Pożarowski, Maciej Łukasz Chotkowski Radel/Jakub Snochowski, Marta Ścisłowicz, Mał------Jestem jego częścią. Ale to nie jest bezpieczny spektakl. gorzata Trofi miuk, Marek Tynda, Jakub Ulewicz, Teatr Polski im. Hieronima Konieczki 26 Małgorzata Witkowska, Marcin Zawodziński w Bydgoszczy 27 [Jacek, 34 lata] ------premiera: 14 marca 2008 roku Ten spektakl za każdym razem jest o czym innym.

Ostatnio jest o tym, jak Widzom Sprawy Dantona Pawła Łysaka ode- zdarzeń na żywo, jednak z innej, niedostępnej politycy manipulują ludź- brana została bezpieczna bierność podglą- perspektywy. To wszystko jest wzięte w ramy dacza. Już nie jako widzowie, ale uczestnicy wprost obnażonej teatralności – w zasięgu mi, jak dają nadzieję rewolucji muszą, tak jak aktorzy na scenie wzroku stale znajdują się elementy niezbędne do teatralnej, ale i politycznej, odegrać swoją rolę – tworzenia iluzji na scenie (refl ektory, sztankiety, wpływu na rzeczywi- rolę kogoś z tłumu, od kogo może zależeć bieg mikrofony). Reżyser zachęca: „Bierzcie sprawy w historii. Wspólnie z zespołem teatru współtworzą swoje ręce”. Ale najpierw zmusza do tego, żeby stość, a potem się oka- spektakl na scenie, na której tańczą, skandują ha- przekonać się, czy potrafi my dokonywać wybo- sła, obserwują prywatne życie swoich przywódców rów, trzeźwo patrzeć na sprawy najważniejsze zuje, że żadnego wpływu i stają z nimi i ich radykalnym światem twarzą i korzystać z podstawowego prawa – wolności. w twarz. Jednocześnie towarzyszy im projekcja 28 mieć nie możemy. 29 [Jacek, 34 lata] Paweł Wodziński Reżyser, scenograf, aktor, animator przede wszystkim z Pawłem Łysakiem życia teatralnego. W latach 2000–2003 (m.in. Sędziowie, Teatr Polski w War- był dyrektorem naczelnym i artystycz- szawie 1998; Noc Helvera, Teatr Polski nym Teatru Polskiego w Poznaniu. Jako w Poznaniu, 2001; Iwanow, Teatr im. reżyser debiutował Woyzeckiem Büch- Jaracza w Łodzi, 2006; Sprawa Danto- nera w Teatrze Dramatycznym w War- na, Teatr Polski w Bydgoszczy, 2008; szawie (1992). Reżyserował spektakle Trzy siostry, Teatr Polski w Bydgosz- oparte na klasycznych i współczesnych czy, 2009; V [F] ICD-10. Transformacje, tekstach dramatycznych. W 1998 roku Teatr Polski w Bydgoszczy, 2009). Przy- rozpoczął współpracę z Pawłem Łysa- gotował scenografi e do przedstawień kiem, zakładając Towarzystwo Teatralne, w reżyserii Macieja Prusa (m.in. oper które zajmowało się wystawianiem Lukrecja Borgia w Teatrze Wielkim w Ło- najnowszej dramaturgii światowej. dzi, 2004 oraz Gracze w Teatrze Wiel- W Towarzystwie Teatralnym zrealizo- kim w Poznaniu, 2005), Rudolfa Zioły wano polskie prapremiery Shopping (Wesele w Teatrze Wybrzeże w Gdań- and fucking Marka Ravenhilla, Zbom- sku, 2005), Wiktora Rubina (Terrordrom bardowanych Sarah Kane oraz Ognia Breslau w Teatrze Polskim we Wrocła- w głowie Mariusa von Mayenburga. wiu, 2006 i Lilla Weneda w Teatrze Wy- Jako scenograf Wodziński współpracuje brzeże w Gdańsku, 2007).

30 31 English

directed by: Paweł Łysak ------stage design: Paweł Wodziński ------music: Paweł Mykietyn ------lighting design: Robert Łosicki ------starring: Karolina Adamczyk, Dominika Biernat, Michał Czachor, Mieczysław Franaszek, Łukasz Gajdzis, Grzegorz Gierak, Paweł L. Gilewski, Marian Jaskulski, Artur Krajewski, Mateusz Łasowski, Alicja Mozga, Jerzy Pożarowski, Maciej Radel/Jakub Snochowski, Marta Ścisłowicz, Mał- gorzata Trofi miuk, Marek Tynda, Jakub Ulewicz, Małgorzata Witkowska, Marcin Zawodziński ------premiere: 14 March 2008 The Danton Case ------Stanisława Przybyszewska/ Paweł Łysak/Łukasz Chotkowski ------Paweł Wodziński Hieronim Konieczka Polski Theatre in Bydgoszcz Director, stage designer, actor, animator of the- atrical life. In 2000-2003, he was the director-in- chief and artistic director of the Polski Theatre in Poznan. As a director, he debuted with Woyzeck by Büchner in the Dramatic Theatre in Warsaw (1992). He directed plays based on classical and contemporary dramatic texts. In 1998, he began cooperating with Paweł Łysak, establishing the Towarzystwo Teatralne (Theatrical Association), which endeavoured to show the newest achieve- The spectators of The Danton Case by Pawel Łysak ments of global theatre. The Theatrical Associa- were deprived of the secure passivity of a voyeur. tion oversaw the Polish premieres of Shopping Now, not as spectators but rather as participants and fucking by Mark Ravenhill, Blasted by Sarah of a revolution, they must – like actors on the Kane and Feuergesicht by Marius von Mayenburg. theatrical and political stage – play their role: the As a stage designer, Wodziński cooperates mainly role of someone from the crowd, on whom future with Paweł Łysak (among others Judges, Polski history may depend. Together with the theatre Theatre in Warsaw 1998; Helver’s Night, Polski team, they co-create a performance on the stage, Theatre in Poznan, 2001; Ivanov, Jaracz Theatre on which they dance, chant slogans, observe the in Łódź, 2006; The Danton Case, Polski Theatre in private lives of their leaders and confront them Bydgoszcz, 2008; Three Sisters, Polski Theatre and their radical world. At the same time, they in Bydgoszcz, 2009; V [F] ICD-10 Transforma- are accompanied by a projection of live events, tions, Polski Theatre in Bydgoszcz, 2009). but from a different, inaccessible perspective. He prepared the stage design for plays directed All this is set in the framework of a stripped by Maciej Prus (including the opera Lucrezia theatricalness – visible are elements necessary The spectacle is an experience Borgia in the Grand Theatre in Łódź, 2004; and to create an illusion on stage (fl oodlights, stage Players in the Grand Theatre in Poznań, 2005), barrels, microphones). The director encourages which involves all of the senses. Rudolf Zioło Wedding in the Wybrzeże Theatre us, saying “Take matters into your own hands”. 32 33 in Gdańsk, 2005), Wiktor Rubin (Terrordrom Nevertheless, fi rst he will force us to see whether I am part of it. But this isn’t Breslau in the Polski Theatre in Wroclaw, we can make the choices, take a sober look at the 2006, and Lilla Weneda in Wybrzeże Theatre most signifi cant issues and make use of our most a safe spectacle. [Jacek, 34] in Gdansk, 2007). basic right – the right to freedom. Supernova. Rekonstrukcja

Supernova. Reconstruction

34 35 Supernova. Rekonstrukcja na podstawie spektaklu Supernova Zsolta Zeldunga ------Teatr Łaźnia Nowa w Krakowie

reżyseria i scenariusz: Marcin Wierzchowski ------scenografi a: Matylda Kotlińska ------muzyka: Michał Litwa Litwiniec ------video: Adam Tarasiuk ------współpraca scenografi czno-grafi czna: Izabela Wądołowska ------światło: Ewa Garniec ------występują: Maciej Adamczyk/Marcin Wierzchow- ski, Agnieszka Jaworska, Jakub Kotyński, Maciej Litkowski, Tadeusz Ratuszniak, Karolina Sokołow- ska, Marta Waldera ------premiera: 16 maja 2009 roku

Ta sztuka pozwala nam po- patrzeć na siebie w krzywym zwierciadle, jak żyjemy i jak faktycznie wyglądamy. Ja prze- żyłam szok. W tym muzeum widziałam swoje życie, moich sąsiadów. Zobaczyłam, że źle żyjemy, nie tak, jak powinniśmy. Nowa Huta to tylko przykład, w każdym mieście w Polsce jest

36 taka atmosfera i takie społe- 37 czeństwo. [Barbara, 57 lat] Nie można tylko siedzieć, patrzeć, poklaskać i wyjść. [Barbara, 57 lat]

Widz zostaje zaproszony do muzeum-labiryntu, gdzie może dowiedzieć się, czym był strach – zapo- mniane już uczucie, posłuchać wspomnień z kolek- cji Nowohuckiej Księgi Umarłych, zapoznać się z kultem przodków polegającym na czyszczeniu butów, a zwanym chrześcijaństwem, poznać najnowsze badania udowadniające, że neandertalczyk był inte- ligentniejszy od homo sapiens czy zwiedzić antycz- ny tramwaj – domniemane miejsce spotkań różnych grup wyznaniowych lub zakochanych. Wyposażeni w odłamki wiedzy na temat przeszłości, możemy obej- rzeć rekonstrukcję powstałą na podstawie odnalezio- nej dokumentacji. Supernova odbywa się na scenie, na której wyrysowano świat jak w Dogville von Triera. I w takim świecie, zawieszonym między czasem i prze- strzenią, łaknącym niemożliwego dla niego istnie- nia, próbuje się ocalić swoją indywidualność. Autorzy projektu Supernova. Rekonstrukcja budują rzeczywi- stość w przyszłości, wciągają widza do gry przede wszystkim z własnym oglądem świata i siebie samego.

38 39 Matylda Kotlińska Rzeźbiarka, scenografka i kostiumografka. Stworzyła projekty przestrzeni do spektakli Piotra Ratajczaka (m.in. Pan Poduszka Martina McDonagha, Teatr Współczesny w Szczecinie, 2006; Dzień świra Marka Koterskiego, Teatr Współczesny w Szczecinie, 2007; Szewcy Witkacego, Bałtycki Teatr Dramatyczny w Koszalinie, 2009; Trzy siostry Czechowa, Lubuski Teatr w Zielonej Górze, 2009) oraz Marcina Wierz- chowskiego (m.in. Medea Eurypidesa, Teatr im. Horzy- cy w Toruniu, 2006; Justyna de Sade’a, 2008; Lubię być zabijana, Teatr Studio w Warszawie, 2008; Supernova. 40 41 Rekonstrukcja i Ostatnie kuszenie autorstwa reży- sera, Teatr Łaźnia Nowa w Krakowie, 2009 i 2010) W 2003 roku otrzymała Stypendium Ministra Kultury. Jest laureatką Nagrody Młodych za scenografi ę do spektaklu Supernova. Rekonstrukcja na VIII Festiwalu Prapremier w Bydgoszczy (2009). English

Matylda Kotlińska Sculptress, stage designer and costume designer. Medea by Euripides, Horzyca Theatre in Torun, 2006; She created spatial designs for theatrical performan- Justine by de Sade, 2008; I Like Being Killed, Studio ces by Piotr Ratajczak (among others: The Pillow- Theatre in Warsaw, 2008; Supernova. Reconstruction Supernova. Reconstruction man by Martin McDonagh, Współczesny Theatre in and The Last Temptation written by the director, based on Supernova by Zsolt Zeldung ------Szczecin, 2006; Day of the Wacko by Marek Koterski, Łaźnia Nowa Theatre in Cracow, 2009 and 2010). Łaźnia Nowa Theatre in Cracow Współczesny Theatre in Szczecin, 2007; The In 2003, she received the Minister of Culture Scho- Shoemakers by Witkacy, Bałtycki Teatr Drama- larship. She received the Youth Award for the stage tyczny in Koszalin, 2009; Three Sisters by design for Supernova. Reconstruction at the 8th A. Chekhov, Lubuski Theatre in Zielona Góra, 2009) Premieres Festival in Bydgoszcz (2009). and by Marcin Wierzchowski (among others: written and directed by: Marcin Wierzchowski ------stage design: Matylda Kotlińska This play allows us to look at ourselves through a false ------music: Michał Litwa Litwiniec mirror, how we live and how we really look. I experienced ------video: Adam Tarasiuk a shock. In this museum, I saw my life, my neighbours. ------collaboration on stage and graphic design: Izabela Wądołowska I saw how bad a life we were living; it wasn’t the life we ------starring: Maciej Adamczyk/Marcin Wierzchowski, should be living. The Nowa Huta district is just an exam- Agnieszka Jaworska, Jakub Kotyński, Maciej Lit- kowski, Tadeusz Ratuszniak, Karolina Sokołowska, ple – this atmosphere, this society exists in every city Marta Waldera ------in Poland. [Barbara, 57] premiere: 16 May 2009

You can’t just sit, look, clap and leave. [Barbara, 57]

In Supernova. Reconstruction, the theatre was straight- intelligent than homo sapiens, or visit a tramway – forwardly called a museum, and the performance – the alleged meeting place for lovers and members of a recreation of that which has been. The project various religious denominations. Provided with frag- is a fantasy about the year 3209, when a documenta- ments and pieces of knowledge about the past, we tion of a theatrical piece by a director from Cracow is can watch the reconstruction based on the discovered discovered, and it is decided to show the world from documentation. Supernova takes place on a stage onto 1200 years ago, just before the annihilation predicted which the world has been drawn, like in von Trier’s for the year 2012. The spectator is invited to the muse- Dogville. It is in this world – suspended between time um-labyrinth, where he can: learn what was fear – and space, yearning for an impossible existence – that a forgotten feeling, listen to the memories collected in they try to save their individuality. The authors of the The Nowa Huta Book of the Dead, familiarize himself Supernova. Reconstruction project create an (ir)reality 42 43 with the cult of his ancestors called Christianity, which in the future and engage the spectator in a game – consisted of polishing shoes, become acquainted with foremostly, a game with their own view of the world new research prooving that neanderthals were more and themselves. Wirus w spektaklu

Virus in the performance

44 45 Wirus w spektaklu. Sędzia Główny w Magnetyzmie serca ------TR Warszawa

Magnetyzm serca według Ślubów panie Aleksandra Fredry ńskich ------reżyseria i opracowanie tekstu: Sylwia Torsh (Grzegorz Jarzyna) ------scenografi a: Magdalena Maciejewska ------opracowanie muzyczne: Horst Leszczuk ------dźwięk: Piotr Domiński ------reżyseria światła: Mirosław Poznański ------konsultacja językowa: Zbigniew Zapasiewicz ------konsultacja ruchowa: Małgorzata Jóźwiak ------występują: Magdalena Cielecka, Magdalena Kuta, Maja Ostaszewska, Mariusz Benoit, Redbad Klijnstra, Cezary Kosiński, Mirosław Zbrojewicz ------premiera: 14 marca 1999 roku ------Akcja Wirus w spektaklu odbyła się 11 lutego 2006 roku w ramach projektu „Akcje TR. Artyści sztuk wizualnych w teatrze” ------kuratorka cyklu Akcje: Joanna Warsza

46 47 Dochodziło do dynamicznej zamiany ról i co chwila kto inny był aktorem. Nagle okazało się, że być na scenie nie jest takie proste. [Bartek, 29 lat]

48 49 Grupa Sędzia Główny (Aleksandra Kubiak i Karolina Wiktor) została zaproszona do zaingerowania w spektakl Magnetyzm serca w TR Warszawa w ra- mach cyklu „Akcje”. Widow nia miała możliwość, pod- czas trwania spektaklu, wysyłać polecania i żądania do obec nych na scenie performerek. Została w ten sposób uaktywniona i mogła spełniać swoje marzenia o wpływie na bieg akcji. Jedna z komend brzmiała: „Proszę wprowadzić publiczność na scenę”. Widzowie tłumnie weszli na podest, rozpanoszyli się wśród mebli i rekwizytów, pozjadali sceniczne ciasteczka. Aktorzy uciekli, spektakl został zawieszony, muzyka zapętlona. Ci, którzy zostali na widowni, patrzyli na scenę, osoby na scenie przyglądały się pozostałym w fotelach wi- dzom, zdając sobie sprawę ze swojej decyzji. Zabrakło dramaturgii. Po kilkunastu minutach zdecydowano o przywróceniu spek taklu, ponieważ „nie było już czego wirusować”, a „aktorzy nie mogą grać, jeśli publiczność znajduje się na scenie”. Publiczność zeszła, aktorzy powrócili i dokończyli przedstawienie prosząc performerki o zej- ście z pola akcji. Te kontynuowały dyskusję na temat teatru i performansu razem z krytykami sztuki, na tle rozgrywającej się w oszałamiającym tempie akcji. Doszło do wielu napięć i konfrontacji pomiędzy teatrem a performance art, pomiędzy powtarzalnym rytuałem a otwarciem na błąd, wariacje i spontaniczne działanie.

50 51 GrupaGrupa Sęddziazia Głóównywny DuetDuet performerskiperformerski założonyony w 2001 rorokuku pprzezrzez KarolinKarolinę Wiktor (1979) i AleksaAleksandrnddrę Kubiak (1978) – absolwentki Wydziału Artystycznego Uniwersytetu ZielonogórskieZielonogórskie-- go ((2004).2004). Otrzymały nagrodę International Prize for Performance w Trento oraz nominację do NagrodyNagrody FunFun-- dacjidacji DeuDeutschetsche BanBankuku „„Spojrzenia”.Spojrzenia”. IchIch praceprace zamiastzamiast tytutytułówów majmają numerynumery RozdziaRozdziałóóww i EpizodówEpizodów – dodo tejtej pporyory zreazrealizowalizowały ichich 57. PerPerformowaforrmowały i brabrały uudziadział w wystawachwystawach i festiwalach w Polsce (m.in. BWA Awan-Awan- ggardaarda we Wrocławiu, lokal_30 w Warszawie, Bunkier SSztukiztuki w KrakowieKrakowie,, a także w Łodziodzi,, ToruniuToruniu,, LublinieLublinie,, Poznaniu, KatowicachKatowicach)) oraz za granicą ((Berlin,Berlin, SztokSztok-- hholm,olm, Bruksela, Budapeszt,Budapeszt, Brema, TrentoTrento).). WWysta-ysta- wa indywidualnaindywidualna grupygrupy OutOut of me/intome/into meme odbyła sisię we FrankfurcieFrankfurcie nadnad OdrOdrą w MuseumMuseum JungeJunge KunstKunst w 2009 roku. roku W 2009 roku ukaza ła sie monogra fi a grupy Sędzia Główny. W swoich działaniach, mających źródło w fascynacji polską sztuką krytyczną lat 90. oraz wnikliwych obserwacjach kultury masowej i me- chanizmach społecznych, poruszają przede wszyst- kim tematy dotyczące stereotypów płci. Korzystają z wielu estetyk, wywodzących się np. z poetyki porno- grafi i lub telewizji oraz performansu czy żywej rzeźby. W ich pracach najczęściej obecny jest też metakomen- tarz w postaci autoironii lub inspiracji dokonaniami polskich awangardowych artystów. Często sięgają do własnych biografi i. Jedną z cech charakterystycznych ich twórczości jest działanie poza galeriami – w prze- strzeniach publicznych, klubach, teatrze lub telewizji.

52 53 English The roles changed dynamically; somebody else was constantly becoming the actor. It suddenly turned out that being on stage

is not that simple. [Bartek, 29] Virus in the performace Sędzia Główny (Chief Judge) in Magnetyzm serca (Magnetism of the Heart) ------TR (Rozmaitości Theatre) Warszawa

skie The Sędzia Główny Group (Chief Judge) appeared A duet of performers established in 2001 by Karo- Magnetism of the Heart based on Śluby panie in the middle of the repertoire spectacle entitled, lina Wiktor (1979) and Aleksandra Kubiak (1978) – (Maiden Vows) by Aleksander Fredro ń- Magnetyzm serca (Magnetism of a Heart), in TR (Roz- graduates of the Artistic Department of the University ------maitości Theatre) Warsaw. Through the intermediary of of Zielona Góra (2004). directed and adapted by: a host, the audience could send orders and demands They received the International Prize for Performan- Sylwia Torsh (Grzegorz Jarzyna) to the performers on the stage during the spectacle. ce in Trento and a nomination to the Deutsche Bank ------The audience could make its dreams come true, until Foundation Award, Views. Instead of titles, their works stage design: Magdalena Maciejewska the spectacle was suspended. Spectators crowded onto have numbers of Chapters and Episodes – until now, ------the stage, dominated the space among one-sized fur- they have implemented 57 such actions. They have music: Jacek Grudzień niture and props, ate stage cookies and chased away performed and taken part in exhibitions and festivals ------the actors. The spectators in the audience looked at in Poland (BWA Awangarda in Wroclaw, lokal_30 in music arrangement: Horst Leszczuk the spectators on stage, and the other way round. After Warsaw, Bunkier Sztuki in Krakow, as well as in Lodz, ------a dozens or so minutes of suspended spectacle, Torun, Lublin, Poznan and Katowice) and abroad (Berlin, sound design: Piotr Domiński it turned out that the spectacle had to be restored, sin- Stockholm, Brussels, Budapest, Bremen, Trento). Their ------ce, ”there is nothing more to be virused”. Theatre and individual exhibition – Out of me/into me – took place lighting design: Mirosław Poznański performance art – close to one another in their stage in Frankfurt (Oder) in the Junge Kunst Museum in 2009. ------action character – turned out to be extremely different In 2009, a monography devoted to the Sędzia Główny linguistic consultation: Zbigniew Zapasiewicz when it comes to tension, dramaturgy, motivation and Group appeared in print. In their actions, motivated by ------objectives. The theatre, however, managed to defend their fascination with Polish critical art from the 1990s movement consultation: Małgorzata Jóźwiak itself. The actors did not stray from the path of their and insightful observations into mass culture and social ------roles, whereas the female performers decided to leave mechanisms, they mainly touch upon topics concer- starring: Magdalena Cielecka, Magdalena Kuta, Maja the stage. ning gender stereotypes. They utilize many aesthetics, Ostaszewska, Mariusz Benoit, Redbad Klijnstra, Cezary stemming among others from the poetics of porno- Kosiński, Mirosław Zbrojewicz graphy or television, performance and living sculpture. ------In their works a meta-commentary is also often present, premiere: 14 March 1999 roku in the form of auto-irony or an inspiration with works ------of Polish avant-garde artists. They often reach for their The action entitled, Virus in the performance took place own biographies. One of the characteristics of their art on 11 February 2006 in the framework of the project, is acting outside of galleries – in public spaces, clubs, „TR Actions. Visual Artists in Theatre”. theatre or television. ------curator: Joanna Warsza

54 55 Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich

Greetings from Jerusalem Avenue

56 57 Taki absurdalny element stawia rzeczywistość w nowym świetle. [Kuba, 37 lat]

58 59 Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich ------autorka: Joanna Rajkowska ------współpraca: Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Fundacja Instytut Promocji i Sztuki, Michał Rudnicki (architekt), Katarzyna Łyszkowicz ------projekt zrealizowany na Rondzie de Gaulle’a w Warszawie, od 2002 roku ------www.palma.art.pl

Palma jest znakiem inności i otwiera czło- 60 wieka na myślenie o czymś innym, niż to, co 61 widzi pod nogami, czyli szara kostka, albo bruk, albo ten brykiet upiorny! [Olga, 50 lat] 62 63 Głównym elementem projektu jest sztuczna palma Projekt jest próbą zbadania społecznej świadomości, go, środkowoeuropejskiego pejzażu wywołało wiele wystąpień, oddolnych zbiórek pieniędzy na konserwa- daktylowa Phoenix Canariensis ustawiona na wysepce a właściwie spustoszeń wywołanych w niej przez emocji w sferze publicznej – dyskusji na temat inge- cję obiektu. Z biegiem lat, po okresie bycia symbolem na Rondzie de Gaulle’a, na skrzyżowaniu dwóch najważ- nieobecność po II wojnie światowej mniejszości rencji działań artystycznych w tkankę miasta, domi- podziału między mieszkańcami otwartymi na inność niejszych (historycznie, kulturowo i komunikacyjnie) żydowskiej w stolicy. Palma „wyrosła” zimą 2002 nujących i pozostających w niszy estetyk, wrażliwości, a zwolennikami tradycji, palma stała się jednym ulic Warszawy: Nowego Światu i Alej Jerozolimskich. roku. Ustawienie elementu obcego dla wielkomiejskie- a także zachowań społecznych, pro- i antysemickich z symboli Warszawy. Englishsh

The main element of the project is an artifi cial date European landscape evoked a lot of emotions in palm (Phoenix Canariensis) placed on a road island in the public sphere – discussions about intervention of Greetings from Jerusalem Avenue the middle of the De Gaulle Roundabout, at the inter- artistic actions into collective urban tissue, dominating ------section of the two most important streets of Warsaw and sidelined ethics and sensitivities, as well as social author: Joanna Rajkowska ------(historically, culturally, and communication-wise): behaviors, pro- and anti-Semitic events, grassroots collaboration: Center for Contemporary Art Ujaz- Nowy Świat (New World Street) and Aleje Jerozolim- fundraising for the conservation of the artwork. With dowski Castle,z Foundation of the Institute of Art skie (Jerusalem Avenue). The project is an attempt to the passing of time, after serving as a symbol of the Promotion, Michał Rudnicki (architekt), Katarzyna examine social consciousness, or indeed its devasta- divisions between inhabitants open to otherness and Łyszkowicz tion triggered by the absence of the Jewish minority traditionalists, the palm became a symbol of Warsaw. ------in the capital after WW2. The palm sprang up in 2002. project implemented at the De Gaulle Rounda- Placing an element alien to the metropolitan, Central bout in Warsaw since 2002 ------www.palma.art.pl Such an absurd element puts reality in a different light. [Kuba, 37]

The palm is a symbol of otherness and gets people to refl ect on some- 64 thing different than what we see 65 when we look down: the grey street tiles, the pavement, or that horrible briquette! [Olga, 50] Dotleniacz

Oxygenator

66 67 Dotleniacz ------autorka: Joanna Rajkowska ------kurator: Kaja Pawełek

koordynacja: Rafał Żurek ------architekci: Lech Mill, Maciej Walczyna ------inżynier: Piotr Kowalski ------specjalista od ozonatorów i zamgławiaczy: Roman Mrugałło ------realizacja: Zielony Horyzont, Garden Service, Firestone Pond Liner, Toro, Dom-Wit Ogrody, Grima Projekt, Związek Szkółkarzy Polskich, Był naturalny, niewymuszony i dla wszystkich. www.roslinywodne.pl, J.J.Majchrzak Ogrodni- 68 ctwo, Magnolia 69 Od nikogo niczego nie wymagał. [Olga, 50 lat] ------projekt zrealizowany przez Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski na Placu Grzybowskim w Warszawie w 2007 roku Miałam poczucie bycia w innej rzeczywistości, wszystko jakby spowalniało. Ja jestem dość typo- wą przedstawicielką Warszawy, 70 szybko chodzę i jestem wiecznie 71 zajęta. Ale tam to rzeczywiście było jakieś takie spowolnienie. [Anna, 31 lat] Pośrodku zieleńca na placu Grzybowskim, w ścisłym centrum Warszawy, Rajkowska zaaranżowała staw o powierzchni około 140 m² i głębokości 1 m, obsadzony zielenią, krzewami ozdobnymi i nenufarami, zaopa- trzony w specjalne urządzenia ozonujące powietrze i wytwarzające mgłę Dotleniacz, obiekt wyrwany z marzenia o przyjaznej człowiekowi miejskiej przestrzeni, umieszczony został w miejscu będącym symbolem współczesnej Warsza- wy. Ta Warszawa to miasto przeorane brutalną historią XX wieku. Wokół placu Grzybowskiego skupia się życie stołecznych Żydów, a jedną z dominujących tam budowli jest masywny katolicki kościół Wszystkich Świętych, wokół którego rozsiane są wielomieszka- niowe bloki. W tym środowisku powstała mała oaza poświęcona człowiekowi, miejsce wydawałoby się już niemożliwych zwyczajnych rozmów i spotkań.

Był dodatkową kostką domina w eklektycznym obrazie tego, co tutaj jest. Bo każdy ele- ment tego otoczenia placu jest z innej bajki. [Olga, 50 lat]

Joanna Rajkowska Artystka sztuk wizualnych, rzeźbiarka, autorka do takich prac należą: Pozdrowienia z Alej Jerozo- obiektów, instalacji, fotografi i, fi lmów i działań limskich, Dotleniacz, Minaret czy zaangażowany w przestrzeni publicznej. Absolwentka Akademii politycznie Camping Dżenin. Brała udział w licznych Sztuk Pięknych w pracowni prof. Jerzego Nowosiel- wystawach oraz konferencjach w kraju i zagranicą, skiego (1993) oraz historii sztuki na Uniwersytecie m.in. w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Niemczech, Jagiellońskim; studiowała także w Nowym Jorku. Belgii, Stanach Zjednoczonych, Szwecji, Wielkiej Jest członkinią zespołu redakcyjnego „Krytyki Po- Brytanii. Jej wystawy indywidualne odbyły się m.in. litycznej”. W latach 90. tworzyła obiekty i instalacje w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie, Bun- 72 73 polemizujące z powszechnym dyskursem na temat krze Sztuki w Krakowie, w Bernie w Szwajcarii czy cielesności i stereotypów płci, dotykające tematu w Umei w Szwecji. W 2007 roku otrzymała Pasz- samopoznania w sferze fi zycznej, zmysłowej i psy- port „Polityki” za „niezwykłe projekty realizowane chicznej (np. Satysfakcja gwarantowana). Przede w przestrzeni publicznej, za wyciąganie ręki w kie- wszystkim kreuje sytuacje pobudzające do interakcji runku błąkającego się po mieście człowieka”. W 2010 międzyludzkich oraz dyskusji o przeszłości i pamięci – roku otrzymała Nagrodę Wielką Fundacji Kultury. EnglishEnE glisi h

Dotleniacz ------author: Joanna Rajkowska ------curator: Kaja Pawełek

coordination: Rafał Żurek ------architects: Lech Mill, Maciej Walczyna ------engineers: Piotr Kowalski ------ozonator and droplant technician: Roman Mrugałło ------implementation: Zielony Horyzont, Garden It was natural, unforced and available Service, Firestone Pond Liner, Toro, Dom-Wit Ogrody, Grima Projekt, Związek Szkółkarzy Pols- to everyone. It didn’t demand anything kich, www.roslinywodne.pl, J.J.Majchrzak Ogrod- nictwo, Magnolia of anyone. [Olga, 50] ------project implemented by Center for Contem- porary Art Ujazdowski Castle at the Grzy- bowski Square in Warsaw in 2007 I had the feeling of being in a different reality, eve- In the middle of the greenery at the Grzybowski Joanna Rajkowska Square, in the very heart of Warsaw, Rajkowska rything seemed to go slow. Visual artist, sculptress, author of large-scale objects, such works include: Greetings from Jerusalem Avenue, arranged a pond covering around 140 squared me- installations, photographs, fi lms and actions in the Oxygenator, Minaret, or politically engaged Camping tres and one metre deep, surrounded by greenery, I am a rather typical in- public space. Graduate of Academy of Fine Arts in Jenin. The artist took part in numerous exhibitions decorative bushes and nenuphars, and equipped with Warsaw from Professor Jerzy Nowosielski’s atelier and conferences in Poland and abroad, among others special equipment oxygenizing the air and producing habitant of Warsaw: I walk (1993), and of the Faculty of Art History of the Ja- in Warsaw, Krakow, Poznan, Germany, Belgium, Uni- a mist. Oxygenator, taken straight from a dream about giellonian University; she also studied in New York. ted States, Sweden, and Great Britain. Her individual the human-friendly urban space, is set in a place fast and I am always busy. A member of the editorial team of ”Political Critique”. exhibitions took place, among others, in the Center for which is a symbol of modern Warsaw. This Warsaw is In the 1990s, she created objects and installations Contemporary Art in Warsaw, in the Bunkier Sztuki a city ravaged by the brutal history of the 20th century. But there, things really did discussing the general discourse on corporality and in Krakow, in Bern in Switzerland or Umeå in Sweden. The life of the city’s Jews centres on Grzybowski Square, gender stereotypes, touching upon the question of In 2007, she received the “Passport” award handed out 74 75 and one of the dominating buildings is the massi- slow down. [Anna, 31] self-knowledge in the physical, sensual and psycho- by “Polityka” weekly for “amazing projects realized in ve All Saints’ Catholic Church, surrounded by mass logical sphere eg. Satisfaction guaranteed. She mainly public space, and for reaching towards the human be- housing blocks. This environment gave rise to a tiny creates situations stimulating interhuman interac- ing wandering around the city”. In 2010, she received oasis devoted to human beings, a place for simple me- tion and discussion about the past and memory – the Grand Award of the Foundation of Culture. etings and conversations which today seem impossible. 3RGUµĺPodróż GR$]MLdo Azji

A Trip to Asia

76 77 Miejsce żywe, chaotyczne, niebezpieczne, bogate, nie sztuczne, nie stworzone przez jakiś biznes, nie do opanowania. [Marek, 53 lata]

Podróż do Azji ------projekt Joanny Warszy, Anny Gajewskiej, Ngo Van Tuonga ------Spacer akustyczny po sektorze wietnam- skim na Stadionie X-lecia w Warszawie ------produkcja: Fundacja Sztuki ARTERIA, 2006 ------współpraca: Jakub Królikowski, Adam Sienkiewicz

78 79 Co setny warszawiak jest Wietnamczykiem, współodpowiedzialnym za kształtowaną rzeczywi- Azjaci są jednak symbolicznie nieobecni w homo- stość. Inscenizacja podróży po Jarmarku Europa po- genicznym mieście. Projekt Podróż do Azji powstał służyła jako mechanizm naruszenia rzeczywistości, w odpowiedzi na tę niewidzialność. Spacer nawiązy- odwrócenia relacji mniejszość-większość, zacytowa- wał z jednej strony do idei miejskiej włóczęgi (dérive) nia codziennych gestów Wietnamczyków (przetrans- z drugiej zaś do muzealnych wizyt ze słuchawką. portowania kraciastej torby z towarem, kupienia soku Projekt Podróż do Azji odwoływał się do idei upra- mango, odwiedzenia pagody). Kiedy ekipy telewizyjne wiania turystyki we własnym mieście. Turysta jako chciały nakręcić relację z Podróży do Azji, pytały się: ktoś obciążony chorobą „turyzmu”: voyeuryzmu, Gdzie ten projekt?”, „Co fi lmować?”, okazywało się, alienacji, bierności czyczy bezmbezmyyślności, bbyył doskonałyymm że akcja bardziej osadzona jest w wwyobrayobraźni odbior- materiałem na pprzyznanierzyznanie się do swojej iignorancji.gnorancji. ców aniżeli w realności, w doświadczeniu innej rzeczrzeczy-y- Lektura świata z ppunktuunktu widzenia WietnamczykówWietnamczyków wistości, która, choć niewidzialna, jest w zasięgguu rękki.i. mieszkająccychych w Warszawie czczyniyniła popodródróżująccegoego

80 81 Every hundredth Varsovian is a Vietnamese, yet Asians are symbolically Joanna Warsza Anna Gajewska Ngo Van Tuong A Trip to Asia absent from the homogeneous city. The project Trip to Asia – An Audio Autorka i kuratorka akcji na pograniczu życia Jest współzałożycielką Fundacji Sztuki Urodził się w Hajfongu, w Wietnamie, w Pol------Tour of the Vietnamese Sector at the 10th Anniversary Stadium was codziennego, performatyki i sztuki. Pracuje Arteria, która była jednym z organizato- sce od 1983 roku. Działacz mniejszości project by Joanna Warsza, Anna Gajewska, conceived in the summer of 2006 as a response, among other things, m.in. w przestrzeni publicznej w odniesie- rów projektu Podróż do Azji. Absolwentka wietnamskiej, dziennikarz, aktor. Absolwent Ngo Van Tuong to that absence. The walk was a reference, on the one hand, to the niu do efemerycznych zjawisk społecznych: Wydziału Aktorskiego Akademii Teatralnej Wydziału Okrętowego Politechniki Szczeciń------idea of urban roaming, and on the other to headphone-guided museum heterotopii Stadionu X-lecia w Warszawie w Warszawie. Aktorka teatralna, fi lmowa skiej. Założył czasopismo opozycji wietnam- An Audio Tour of the Vietnamese Sector tours. The Trip to Asia project built on the idea of travelling around your i niewidzialności społeczności wietnamskiej i telewizyjna. skiej „Ðrn Chim Vięt” (Stada wietnamskich at the 10th Anniversary Stadium own city. The tourist, someone affl icted with the disease of “tourism” – ------(Finisaż Stadionu X-lecia, Fundacja Bęc W 2009 roku otrzymała Grand Prix na IX ptaków) wydawane w Warszawie. Jest kores- voyeurism, alienation, passivity, or lack of thoughtfulness – was perfect produced by: ARTERIA Art Foundation 2006 Zmiana 2006–2008); fenomenu delega- Międzynarodowym Festiwalu Sztuki Słowa pondentem i redaktorem portalu interneto------material for recognizing one’s own ignorance. By perceiving the world cji młodzieży izraelskiej do Polski (Spacer w Poznaniu. Była aktorką Teatru Drama- wego Kontynent Warszawa oraz członkiem collaboration: Jakub Królikowski, from the point of view of the Warsaw Vietnamese, the traveller was made przez Getto pod przewodnictwem Public tycznego.cznego. Ostatnio związana jest z nieza- Stowarzyszenia Wolnego Słowaowa.. Adam Sienkiewicz co-responsible for the reality around him. The staged trip around Jarmark Movement, Nowy Teatr 2009); czy postso- leżnnymiymi teatrami warszawskimi, takimi jak Europa market served as a mechanism of deconstructing reality, reversing wieckiego dziedzictwa architektonicznego Laboratoriumboratorium Dramatu (role w spektaklachspektaklach minority-majority relations by quoting the Vietnamese migrants’ everyday na Kaukazie (Frozen Moments, Tbilisi 2009). Kowalwal MalamboMalambo, reż. Ondrej Spišák, SSzajbazajba, gestures (carrying the chequered cargo bag, buying mango juice, visit- Od 2007 roku prowadzi Fundację Laury reż. Anna Trojanowska i MeMerlin.rlin. InnaInna hhistoriaistoria, ing the Pagoda). The TV crews present to provide coverage of the project Palmer, której nazwa pochodzi od imienia reż Ondrej SSpišák)pišák) oraz Studio Teatralne KOŁO were puzzled: “Where’s the action?”, “What are we supposed to fi lm?”, głównej bohaterki serialu Twin Peaks, która – (rolele w sspektaklachpektaklach IgoraIgora GorzkowskieGorzkowskiego:go: they asked. The action took place in the viewer’s imagination rather than mimo, że nie pojawia się w fi lmie – organizuje Hydraulik,draulik, UkryjUkryj mniemnie w gagałłęęzziachiach ddrzew,rzew, in actual reality, in the experience of another reality that, though invisible, jego akcję. Współpracowała m.in. z Nowym Dolinalina MMuminkówuminków w listopadzielistopadzie). is within hand’s reach. Teatrem w Warszawie, Centrum Pompi- dou, AICA Armenia, festiwalem Performa w Nowym Jorku czy Biennale de Belleville w Paryżu. Jest absolwentką Wiedzy o Teatrze We participated in the vibrant, pulsating Akademii Teatralnej w Warszawie, studiowała też na wydziale tańca Uniwersytetu Paris 8. world which existed there [Marek, 53] Wykładowczymi Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie.

Joanna Warsza Curator of performance, visual arts and dance Zachęta gallery and „Nowy Theatre Actions” – (she has appeared in such plays as Malabo theatre, producer, translator. Graduate of a series of events involving new technologies the Blacksmith, directed by Ondrej Spišák; Theatre Studies at the Theatre Academy and theoretical refl ections. In cooperation Szajba, directed by Anna Trojanowska; in Warsaw. Lecturer at the School of Social with the Nowy Theatre, she conducted the and Merlin. A Different Story, directed by On- Sciences and Humanities in Katowice. seminar entitled Non-theatre (2009) about drej Spišák) and the Studio Teatralne KOŁO In 2007, she established the Laura Palmer spectacles on the verge of art and everyday (KOŁO Theatrical Studio) she has appeared in Foundation (2007), which undertakes per- life. Her work has been presented, among Igor Gorzkowski’s plays, including Plumber, formance and multi-disciplinary curator others, at the PERFORMA 09 in New York, Hide Me in the Branches, Moominvalley projects placed at the crossroads of conceptual the Georgian Art Zona festival in Tbilisi, in November. and participatory art, and actions rooted in Points d’Impacte in Geneva, and the Biennale everyday life and theatre which redefi ne de Belleville in Paris. the roles of art participants and creators, Ngo Van Tuong fi ction and reality. He was born in Hai Phong in Vietnam and Among others, she has implemented Anna Gajewska has lived in Poland since 1983. Vietname- The Tenth Anniversary Stadium Finnisage A founding member of the Arteria Art Fo- se minority activist, journalist, and actor. (2006–2008) – a series of seven events undation, which was one of the organizers Graduate of the Faculty of Shipbuilding, created at the Tenth Anniversary Stadium of the Trip to Asia project. Graduate of the Szczecin Polytechnic University. Founder during its closing stages, which shed new Faculty of Acting of the Theatre Academy in of the Vietnamese opposition magazine light on the history and multidimensional Warsaw. Theatre, fi lm and television actress. „Ðrn Chimhim Vięt”t (Flocks of Vietnamese Birds) character of the destroyed site. The part of In 2009, she received the Grand Prix at the 9th in Warsaw.saw. HHee iiss a correscorrespondentpondent anandd editor-editor- 82 83 the project was A Trip to Asia (2006), which International Art of Word Festival in Poznań. in-chieff ooff ththee KKontynentontynent WarszawaWarszawa WebsiteWebsite commented on the problem of the Viet- A former actress of the Dramatyczny Theatre. and a member of the Free Word Association. namese minority in Warsaw. Author of the Recently, she has been involved in the work review Theatre for a Non-theatre Audience. of independent Warsaw theatres, such as New Theatre from Paris (2007) in Warsaw’s Laboratorium Dramatu (Drama Laboratory) Wspólna sprawa

Common Task

84 85 Wspólna sprawa ------autor: Paweł Althamer ------dokumentowane działania grupowe, rzeźba społeczna, fi lm dokumentalny w konwencji fantastyczno-naukowej ------4 czerwca 2009 w Brukseli tereny Expo ‘58

NibyNiby żadne życycie się na blokowi- skachskach nnieie ttoczy,oczy a jednak, a jednak się toczy,toczy,o,w o, w tten sposób, tak. Jednak ludzie ttam żyją, też coś chcą zrobić,ta, tak?k [pan B., 41 lat]

866 8787 Warszawskie osiedle mieszkaniowe Bródno-Podgrodzie powstało w czasach socjalistycznych jako zaplecze miesz- kalne dla pracowników fabryki samochodów, elektrocie- płowni i innych okolicznych zakładów przemysłowych. W tej scenerii pojawia się grupa sąsiadów z bloku przy Krasnobrodzkiej 13, w niezwykłych kostiumach – skafandrach i płaszczach w kolorze złotym. Uczestni- kami Wspólnej sprawy są wybrani ochotnicy – sąsiedzi Pawła Althamera. Biorą oni udział we wspólnych działa- 88 89 niach, spotkaniach z różnymi specjalistami i naukowcami oraz w niezwykłych podróżach po świecie złotym boein- giem – odwiedzili Brukselę, Brasilię, Londyn. Stają się „gośćmi” we własnej okolicy, podróżnikami, którzy poru- szają się na granicy dwóch rzeczywistości – tej codziennej, oswojonej oraz fantastycznej. Paweł Althamer Światowej sławy rzeźbiarz, performer, twórca insta- Bródno 2000 (wraz z mieszkańcami bloku na war- Swoje prace często poświęca kwestiom cielesności i ma- Zorganizowano monografi czne wystawy Althamera lacji, akcji i fi lmów wideo. Ukończył Wydział Rzeźby szawskim osiedlu Bródno ułożył wielki napis „2000” terialności ludzkiego ciała, czy to tworząc rzeźby, takie m.in. w Centrum Pompidou w Paryżu, Wrong Gallery Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni z zapalonych i zgaszonych świateł w poszczególnych jak Paweł Althamer (hiperrealistyczny autoportret z 1993 w Nowym Jorku, a także w Berlinie, Mediolanie, Trieś- Grzegorza Kowalskiego. W swojej twórczości zajmuje mieszkaniach), rzeźba pana Gumy na ulicy Stalowej roku), Obserwator (1995) lub Balon (2007), czy to w ramach cie, Maastricht i Düsseldorfi e. Laureat prestiżowej 909 919 się przede wszystkim kwestiami społecznymi i kre- w Warszawie (efekt współpracy z tzw. trudną mło- dokumentowanych performansów podczas których pod- Nagrody Vincenta Van Gogha (2004) oraz Nagrody atywnym odbiorem rzeczywistości, często angażując dzieżą) czy Wspólna sprawa (sąsiedzi artysty z Bródna dawał swoją świadomość różnym eksperymentom, np. specjalnej tygodnika „Polityka” dla Kreatora Kultury za w proces twórczy lokalne społeczności. Wymiar eks- przeistoczyli się w fantastycznych podróżników w zło- seria fi lmów Tak zwane fale oraz inne fenomeny umysłu „wytrwałe i konsekwentne udowadnianie, że sztuka plorowania wspólnotowego potencjału mają prace tych skafandrach na nowo badających rzeczywistość). (2003–2004). Jest związany z Fundacją Galerii Foksal. może dziać się zawsze i wszędzie” (2010). Common Task ------author: Paweł Althamer ------documented group actions, social sculpture, science-fi ction-style documentary fi lm ------4th June 2009 at Brussels Expo ‘58 grounds

Warsaw’s Bródno-Podgrodzie housing estate was created during the Socialist era as a council housing for workers from the nearby car factory, power plant and other local factories. A group of neighbours from 13 Krasnobrodzka Street appears in this land- scape, donning unusual costumes – golden anoraks and coats. The participants of Common Task are select- ed volunteers – Paweł Althamer’s neighbours. They 92 93 take part in common actions, meetings with various specialists and scientists, as well as in extraordinary journeys around the world in a golden Boeing jet – they have already visited Brussels, Brazil, and London. They become “guests” in their own neighbourhood, travellers who move about on the verge of two reali- ties – their tamed everyday reality, and a fantasy one. Apparently, there is no social life at housing estates, but then, here it is, this is what it looks like. After all, people also live there, they want to do something too, right? [Mr B., 41]

Paweł Althamer Internationally renowned sculptor, performer, creator with inhabitants of a housing block at the Warsaw He often devotes his works to the question of corporality dation. His solo exhibitions have been held at the Centre of installations, video actions and fi lms. Graduate of Bródno estate, he created a huge sign saying ”2000” and materiality of the human body, by creating sculptures Pompidou in Paris, Wrong Gallery in New York, as well as the Faculty of Sculpture, Warsaw Academy of Fine Arts by switching lights in the separate fl ats on and off), such as Paweł Althamer (a hyper-realistic self-portrait in Berlin, Milan, Trieste, Maastricht and Düsseldorf. (Grzegorz Kowalski studio). In his oeuvre, he mainly fo- a sculpture of Mr Guma (Mr Gum) at Warsaw’s Stalowa from 1993), Observer (1995) or Baloon (2007), or in his Laureate of the prestigious Vincent Van Gogh Award 94 95 cuses on social issues and the creative reception of re- Street in Warsaw (the effect of his cooperation with recorded performances, during which he subjected (2004) and the of ”Polityka” magazine Honorary Mention ality, often involving local communities in the creative so-called troubled youth) or Common Task (the artist’s his mind to various experiments, e.g. a series of fi lms en- for Culture Creator, for his ”perseverance and consistence process. The aspect of exploring community potential neighbours transform themselves into sci-fi travellers titled So-called waves and other phenomena of the mind in proving that art can take place at any time and place”. is present in works such as Bródno 2000 (together wearing golden anoraks and examining reality anew). (2003 – 2004). He cooperates with the Foksal Gallery Foun- (2010) Joanna Warsza | Przykłady z historii publiczności w 17 epizodach

Widzowie wyemancypowani Publiczność zwymyślana – próby krytyki instytu- Jacques Rancière w tekście Le Spectateur Emancipé cjonalnej pisze o paradoksie widza: bez jego obecności spek- takl się nie odbędzie, jednak sam akt patrzenia ocenia Serata futurista. Rzucić pomidor, rzucić pomysł Lehrstücke i teatr bez publiczności Bertolta Peter Handke krytykując deziluzyjność teatru Brechta, się jako zły, ponieważ zakłada bierność i brak dystan- Brechta mówił, że najbardziej dialektyczna relacja na scenie su krytycznego. Jak więc stworzyć widowisko bez „Drodzy przyjaciele, a może wrogowie” – tak Marinetti staje się niczym więcej jak „baśnią bożonarodzenio- widzów, czyli innymi słowy, z ich pełnym udziałem – zwracał się do widzów podczas słynnych futury- Sztuki uczące czy nauczające Brechta pisane w latach wą”. Zaproponował refl eksję z obszaru krytyki insty- zastanawia się Rancière, przywołując teorie Brechta stycznych wieczorów urządzanych w teatrach 1926–1933 były próbą radykalizacji i modernizacji tucjonalnej, w której negował teatr jako instytucję czy Artauda? Na czym i w jakich warunkach polega we Włoszech i całej Europie. Wieczory składały się relacji pomiędzy sceną a publicznością. Brecht i miejsce fabrykacji „rzeczywistości”, pseudo-neu- dziś współodpowiedzialność publiczności za udział z wygłaszania manifestów, odezw, czytania poezji, proponował zerwanie z podziałem na przestrzeń tralność obecnego na scenie języka i automatyzmy w odbiorze sztuki? Filozof zauważa, że akt oglądania ale też publicznego palenia fl ag i prowokowania obserwacji i gry, a tym samym na aktorów i na widzów. zachowań publiczności. Zamiast pisać anty-teatralny jest czynnością, którą uprawiamy codziennie interpre- widowni do czynu. Światła były zapalone, tak by Konstrukcja Lehrstücke przypomina nieco powstałe esej, napisał sztukę, która stała się formą krytyki tując rzeczywistość, i nie musi być ona pozbawiona anonimowa obserwacja w ciemności była niemoż- później koncepcje dramy, w których wszyscy uczest- obecnego teatru, kwestionując m.in. „uwięzienie” aktywności, ma bowiem siłę performatywną i widza liwa. W butnych, nierzadko aroganckich postawach nicy wykonują przygotowany wcześniej scenariusz, widowni oraz ramę sceniczną. Publiczność zwymy- czyni współautorem. Tytułowa emancypacja publicz- artystów można odnaleźć początki idei partycypacji jednocześnie dystansując się wobec niego i weryfi ku- ślana była próbą przeprowadzenia testów z udziałem ności to zmiana binarnego paradygmatu myślenia, w teatrze. Artyści pragnęli uczynić widzów współ- jąc teorie psychologiczne czy społeczne. Taka oparta publiczności, wyrywającą ją z mechanizmów recepcji to sytuacja, w której panuje równość doświadczeń odpowiedzialnymi za dramaturgię wydarzenia. Sprze- na ekonomii doświadczenia sytuacja miała pomóc i interpretacji. Handke zachęcał do grania jej w innej, i równość inteligencji, gdzie artysta nie wierzy, że dawali dziesięć biletów na to samo miejsce, dzielili w waloryzacji koncepcji politycznych i społecznych przypadkowej scenografi i, by zagmatwać sytu- widz odbierze dzieło w zaplanowany i właściwy spo- widownię na wolnych i niewolników czy inteligentnych oraz prowadzić do zmiany społecznej w duchu doktry- ację. Sztuka jest serią obelg pod adresem obecnych sób, ani że jest on mniej mądry czy wrażliwy. Każdy i głupich. Kiedy rozemocjonowani widzowie rzucali w ny marksistowskiej. Dziś najciekawszy w Lehrstücke w teatrze widzów. Mimo umowności inscenizacji seria widz staje się więc potencjalnym autorem, aktorem, performerów pomidorami, ci ripostowali: „Zamiast wydaje się – co zauważył jako pierwszy profesor wyzwisk, które aktorzy formułują, działa zazwyczaj translatorem i vice versa oraz ma wpływ na tworzenie pomidora, rzuć pomysł, idioto”. Dzięki tym, Andrzej Wirth – ich potencjał performatywny. Sztuki performatywnie, przełamując iluzję, domagając się dzieła. Ta płynność ról – po raz pierwszy silnie obecna z naszego punktu widzenia banalnym i prymitywnym uczące zakładały nie tylko krytyczne myślenie emocjonalnej odpowiedzi i komentarza na temat w sytuacjonizmie – ma dziś odbicie we wzroście zabiegom, widz został postawiony przed konieczno- i Brechtowski „nowy sposób patrzenia” na dzieło relacji widz-aktor-teatr instytucjonalny. Nurt krytyki idei społeczeństwa obywatelskiego, a jednocześnie ścią obrony przed artystą, a czyniąc to, stawał się teatralne, ale także partycypację wszystkich instytucjonalnej jest słabo obecny w samym teatrze, w rozmyciu się i łączeniu ról kuratora, producen- częścią sytuacji. uczestników. Progresywność Lehrstücke polega jednak przyjmował różne formy performatywne na ta, artysty, krytyka czy widza. Jak zauważa pisarz Boris Groys, futuryści tak reży- również na ich zorientowaniu na proces, a nie polu sztuk wizualnych. Nowojorska artystka Andrea serowali sytuacje, że nie można było pozostać na na produkt. Z dzisiejszej perspektywy stają się Fraser w Museum Highlights (1989) wcielała się w zewnątrz. Wieczór w teatrze przeradzał się w życie. one archeologią sztuk performatywnych, teatru rolę przewodniczki po muzeum, pokazując nie tyle I choć dziś często przez partycypację rozumiemy dokumentalnego, twórczości René Pollescha czy dzieła sztuki, ale kontekst i mechanizmy, na któ- wydarzenia konsyliacyjne, organizowane w duchu Augusto Boala. rych ugruntowana została ta instytucja (grabież estetyki relacyjnej – to jej początki sięgają metod eksponatów, wystrój wnętrz pochodzący z handlu konfrontacyjnych, w których komunikat sceniczny kolonialnego, etc.). Na gruncie tańca współczesnego mieszał się z życiem, a sztuka była elementem krytykiem instytucji jest m.in. francuski choreograf zmiany systemu i ideologii. Jérôme Bel. Jego spektakl Veronique Doisneau polega na monologu baletnicy, która zdaje relację ze swojej męczarni jako żywego tła do Jeziora łabędziego w Operze Paryskiej.

96 97 Sytuacjonistyczne Vivre Sans Temps Mort!

Francuski badacz Henri Lefebvre, autor Critique de la vie quotidienne (Krytyka życia codziennego), opisał teorię momentów – uprzywilejowanych, świątecznych Eliminowanie publiczności Allana Kaprowa chwil (m.in. miłości, posiłku, zabawy), które nadają Teatralni obywatele sens repetytywnej egzystencji i zapobiegają alienacji Allan Kaprow, amerykański artysta i autor pojęcia w zawłaszczonym przez spektakl życiu. Głoszone W teatrze Erwina Piscatora scena miała przypomi- happeningu, w eseju Notes on the Elimination następnie przez sytuacjonistów apele o tworzenie nać arenę politycznego sporu, w którym publiczność of the Audience z 1966 roku poszukiwał takiego sytuacji miały konstruować tymczasową scenografi ę aktywnie wpływała na przebieg akcji. Żeby pobudzić doświadczenia dnia codziennego poprzez sztukę, przekształcającą rzeczywistość i w efekcie prowadzić dialog pomiędzy sceną a widownią, część aktorów które pozbawiałoby widzów świadomości ich do zrewolucjonizowania egzystencji. Międzynarodów- została usadzona wśród publiczności i zabierała Fizyczna przewaga publiczności roli. Tytułowa eliminacja publiczności to sytuacja, ka Sytuacjonistyczna wypracowała własne metody głos w sprawie medycznych, teologicznych czy w której publiczność sama nie wie, że nią jest – badania życia codziennego, takie jak psychogeografi ę społecznych wątków związanych z treścią spektaklu. Richard Schechner, amerykański reżyser i teoretyk, przy pełnym założeniu obcowania ze sztuką: „Publicz- – badanie i eksperymentowanie na życiu miejskim Chodziło o komentarz na temat ucisku proletariatu i a potem założyciel kierunku performance studies, ność powinna zostać całkowicie wyeliminowana. relacji środowiska geografi cznego i jednostek czy paragrafu 218 dotyczącego aborcji, wprowadzanego w latach 60. konstruował spektakle na zasadzie Wszystkie elementy – ludzie, przestrzeń, materiał dryfowanie – krytyczne eksplorowanie miasta masowo w latach kryzysu w międzywojniu w Niem- demokratycznej. Dionisus in ‘69 miał ustanawiać i charakter środowiska, czas – powinny się zintegro- przez zagubienie i wykorzenienie, przeciwstawne czech. Wypowiedzi aktorów zachęcały pozostałych równość między wszystkimi obecnymi w spek- wać. Wówczas jakiekolwiek podejrzenie o konwencję wobec Benjaminowskiego, bardziej pasywnego, widzów do aktywnego udziału. Jednocześnie na taklu, często jednak emancypacja widzów sprawiała, teatralną zniknie” – pisał Kaprow. Zaczął od prostej pojęcia fl ânerie. Działania te miały przemienić miasta scenie przedstawiano los uciemiężonych. Sztuka z że nadużywali oni swojej wolności, obrażając aktorów, propozycji pisania scenariuszy dla rzeczywistości, z miejsc opresji w miejsca przyjemności, a czas wolny tezą kończyła się wspólnym, demokratycznym a cała sytuacja zamieniała się w chaos. Zaangażo- gdzie role były rozdawane potencjalnym uczestnikom, wykorzystać do refl eksji, a nie biernej konsumpcji. głosowaniem, a rozentuzjazmowanie widowni wany społecznie brazylijski reżyser Augusto Boal dokładnie tak, jak podczas rozgrywek piłkarskich, Sytuacjoniści apelowali też o życie bez czasu mar- przenosiło się niejednokrotnie na ulice w formie wprowadził w swoim „teatrze forum” osobę zwaną ślubów, manifestacji czy ceremonii religijnych. twego, o krytyczną analizę każdej chwili i odmowę demonstracji. Piscator zamówił w 1927 roku spect-actor. Ktoś z widzów był zaproszony na scenę Happeningi miały proponować sytuacje na wzór kontrybuowania w społeczeństwie spektaklu. Sztuka u Waltera Gropiusa budowę Teatru Totalnego, i aktywnie brał udział w przedstawianym dramacie. tych życiowych (lifelike): „Happening może mieć sytuacjonistyczna rozwijała się więc pomiędzy archi- w którym ludzie umieszczeni we wspólnej grupie Doświadczenie teatralne stawało się doświadczeniem miejsce w supermarkecie, przy autostradzie, w kuchni tekturą, urbanizmem a walką z nudą poprzez reży- mogliby wszyscy stać się życiowymi aktorami zbiorowym, a widownia utożsamiała się z obecnym na znajomego. Jego trwanie może rozciągnąć się do roku. serowanie emocjonalnych chwil, często w oparciu marksizmu, a obywatelskie i zaangażowane nawyki scenie swoim „reprezentantem”. Jerzy Grotowski razem Happening jest wykonywany według planu, ale bez o najprostsze życiowe schematy. W radykalnych, przenieść potem na ulice. Teatr nigdy jednak z architektem Jerzym Gurawskim zaprojektowali prze- próby, publiczności, powtarzalności. To sztuka, która często utopijnych strategiach sytuacjonistów, tkwi nie powstał, a Piscator wyjechał do Moskwy, a potem strzeń sceniczną, którą widzowie mieli oglądać tylko wydaje się bliższa życiu”. Tak rozumiany happening jedna z podstawowych zasad sztuki partycypacyjnej – do Stanów Zjednoczonych. zza ściany. Ograniczenie pola widzenia i stworzenie jest dla sztuki partycypacyjnej terminem klasycznym, rozmycie się roli publiczności, przekształcenie jej przeszkody w percepcji widowiska były jednocześnie źródłem refl eksji nad publicznością i jej rolą. w aktywne, kreatywne jednostki, a także świadome gestem uświadamiającym publiczności ich zrytuali- zagospodarowanie czasu wolnego. Sytuacjonistom zowany komfort. Podobnie działał Tadeusz Kantor, zależało, żeby nie tylko to, co się ogląda było ciekawe, który w Nadobnisiach i koczkodanach pozostawił ale żeby uczestnik akcji był też jej ciekawym całą publiczność w foyer. Drzwi otwierały się na pole elementem sprawczym, nadając jej nowe znaczenia. akcji tylko od czasu do czasu. Brytyjski teatr Forced Entertainment zaczynał przedstawienia od uświado- mienia publiczności ich liczebnej przewagi w przypad- ku, kiedy doszłoby do starcia fi zycznego.

98 99 This is Critique

Tino Sehgal jest choreografem, który przeniósł swoją aktywność do przestrzeni muzeów, między innymi ze względu na relację z widzem. Sztuka współczesna Widzisz to, co ja? jest obszarem, który widz odbiera indywidualnie, a nie w zbiorowości. Sehgala oprócz niematerialności Chorwacka choreografka Ivana Müller w spektaklu Publiczność to my sztuk, bezpośredniego kontaktu z widzem oraz If We Were Holding it Together uświadamia siłę rozmywania granic dokumentacji i praw autorskich projekcji widzów i granicę ich imaginacji. Przez W 2010 roku teatr Gessnerallee w Zurichu obchodził interesuje też taniec współczesny jako dziedzina, godzinę na scenie stoi pięciu, nieruchomych aktorów, Publiczność to relacja pomiędzy obcymi osobami swoje dwudzieste urodziny. O budżecie, a więc która pozbawiona własnego dyskursu może myśleć zawsze w tej samej, przypadkowej pozycji. Jeden istnieniu teatru, decydują mieszkańcy w demokracji na ukos. W kilku muzealnych interwencjach Sehgal ma otwarte ramiona, drugi upadł, trzecia przysiada Ktoś powiedział, że publiczność to relacja pomiędzy bezpośredniej. Żeby odwdzięczyć się im, teatr z okazji skupił się na strażnikach muzealnych jako na chwilę. Ten obraz, wręcz tableau vivant, nie ulega obcymi sobie osobami. Générique (czyli napisy tej rocznicy zorganizował akcję We save Zurich. na pierwszej i bezpośredniej widowni dzieła modyfi kacji. Nie wytrzymują tylko mięśnie aktorów, końcowe) to scenariusz sytuacji teatralnej, powstałej Budynek został zamknięty, a reżyserzy i artyści praco- sztuki, a jednocześnie często „niewidzialnych” którzy z minuty na minutę walczą z grawitacją i ogra- na otwartej licencji i dostępnej dla wszystkich, która wali z organizacjami, które tworzą esencję miasta ludzkich elementach wystawy. W This is New (2003), niczeniami fi zycznymi. Co chwile pada z ust aktorów inscenizuje tę relację. Klimat, temat, temperatura i społeczeństwa – ochotniczą strażą pożarną, This is Propaganda (2004) czy This is Critique (2008) propozycja komentarza na temat tego, kim potencjal- i długość wieczoru zależą od obecnych na sali aktorów stowarzyszeniami pływaków, działkowcami, informa- Sehgal zauważył, że strażnicy wpisani w pejzaż galerii nie są: grupą zamachowców z 11 września, klanem i widzów. Sytuacja oparta jest na prostej zasadzie – tykami pracującymi nad ulepszaniem szerokodostęp- funkcjonują w niej na zasadzie żywych obiektów, Robin Hooda czy postaciami z obrazu Moneta. Każda siedzący na scenie aktorzy odpowiadają na pytania nego oprogramowania i innymi ciałami, które opierają jednocześnie – w przeciwieństwie do obecnych propozycja warunkuje spojrzenie widzów i uruchamia i komentarze na temat fi kcyjnego spektaklu, który się na kreatywności, udziale dobrowolnym, złożoności tam przedmiotów – nie tworzą znaczeń, wydają ich zdolność projekcji. Reżyserka i aktorzy przerzucają nigdy się nie wydarzył i którego publiczność nigdy społecznej oraz kontrybucji do dobra wspólnego. się mniej ważni od artefaktów, które nadzorują. odpowiedzialność za tworzenie obrazu sytuacji na nie widziała. Rozmowa pozwala na wygenerowanie We save Zurich to gest wyjścia z teatru do obywatelskiej Choreografi czne instalacje Sehgala uświadamiały oglądającego. narracji nieistniejącego przedstawienia. Générique publiczności współczesnych miast i społeczeństw. mechanizmy nawyków publiczności w galeriach. pochodzi ze strony www.everybodystoolbox.net, gdzie Wielu z nich przechodziło obojętnie obok tarzającego gromadzi się gry i dyskusje o partycypacji, teatrze się strażnika, ponieważ nie był on obiektem, który tworzonym odśrodkowo, teatrze konceptualnym przyszli tu zobaczyć. Inni zaś sądzili, że jest on lalką i krytycznym, emancypacji widzów czy negacji iluzji. lub robotem. Włączając strażników do gry, Sehgal poszerzył przestrzeń galerii i odbiór sztuki o trzeci wymiar – kategorię czasu, co wymagało od widowni przeformułowania swoich przyzwyczajeń, nadając wszystkim obecnym prawo do performatywnej obecności bez usprawiedliwiania jej przez świat przedstawiony.

100 101 Lecture-performance

Inscenizowane wykłady stają się nowym gatunkiem na pograniczu sztuki współczesnej i teatru. Artyści Zawsze ktoś tam jest zapożyczają tradycyjną formę przemówień ex cathedra, kwestionując jej formalność i obiektywizm Amerykańska badaczka Peggy Phelan przypisuje na rzecz auto-refl eksji, ożywienia teorii czy kry- jedynie doświadczeniu na żywo charakter subwer- Aktorska agencja zastępstw tycznego użycia wiedzy w społeczeństwie infor- Performative turn sywny, niezapośredniczony, nieutowarowiony, mówiąc, macji. W trudnej relacji pomiędzy teatrem a sztukami że tylko pamięć jest w stanie przechować perfor- Francuska aktorka Johanna Korthals Altes stworzyła wizualnymi, naznaczonej naprzemiennie odrzuceniem Zwrot performatywny to obecna od ostatnich lat mans i siłę pojedynczego doświadczenia. aktorską agencję zastępstw (AIR – Agence Interna- lub fascynacją, takie wykłady łączą konceptualizm tendencja spojrzenia na świat i aktywność ludzką Czym jest jednak pojedyncze doświadczenie w społe- tionale de Remplacement). Wciela się w role każdych i dystans z bezpośrednim doświadczeniem, jak na performans kulturowy, która jednocześnie czeństwie sieciowym, gdzie rola publiczności nabiera – kuratorów, dyrektorów, urzędników – którzy z fi kcję z rzeczywistością, przedstawianie i jego znacznie redefi niuje pojęcie publiczności. Twórcy nowych, niezdefi niowanych jeszcze znaczeń? Publicz- jakiegoś powodu nie mogą pojawić się na spotkaniu. krytykę. Lecture-performances uprawiają m.in. artyści performatyki (performance studies), Marvin Carlson ność staje się wszechobecna i niewidzialna. Zawsze I choć są niezastąpieni, ich nieobecność może Bliskiego Wschodu, jak Walid Raad lub Rabih Mroué, i Richard Schechner, jako performans analizują aktywna i zawsze pozbawiona odpowiedzialności. przyjąć inną formę obecności, dając wreszcie akto- opowiadając „inną” historię Libanu, choreografowie wszelką ludzką aktywność, od czynności dnia Do sieci można wejść i wyjść beztrosko. Nie ma rytu- rom możliwość grania życiowych ról, a publiczności Xavier le Roy czy Jérôme Bel, którzy taniec zastępują codziennego, przez świat instytucji, religii, rytuałów, ału powitań i pożegnań. Tymczasowa nieobecność możliwość przejrzenia się w nich. fi lozofowaniem, artystka Fia Backström, która dekon- ulicy po sztukę czy choreografi ę badające kulturową on-line, jak zauważa Zygmunt Bauman, przechodzi struuje marketing polityczny, teoretycy, jak Jean-Yves obecność i znaczenie człowieka. Amerykański badacz niezauważalnie, bo zawsze ktoś inny jest obecny. Jouannais, który relacjonuje swoją pracę nad kolejnymi John McKenzie za performans uważa spektakl czy Zawsze ktoś spośród wirtualnej publiczności czuwa. hasłami Encyklopedii wojny, naukowcy, którzy starają konwencję społeczną o charakterze krytycznym, Zawsze ktoś tam jest. się spektakularne przekazać wiedzę na takich porta- wręcz wywrotowym, podważającym zastany porzą- lach, jak www.ted.com, zmęczeni rutyną konferencji dek. W książce Perform or Else określa performans kuratorzy,cations jak Vit Havránek, czy wreszcie kolektyw jako obecny, możliwy element nieposłuszeństwa, The Yes Men, który uprawia guerilla communi- dlatego też wypadek promu Challenger jest dla niego . Portugalski artysta Ricardo Valentim ma performansem podważającym wiarę człowieka też pomysł na inscenizację czasu martwego tuż przed w ujarzmienie kosmosu. W tak rozumianym per- wykładem, kiedy rytuał wygłaszania komunikatu formansie kulturowym, jakim jest nasze życie, rola jeszcze się nie zaczął, a publiczność jeszcze nie jest publiczności jest prosta – jesteśmy jednocześnie gotowa na odbiór. Ten martwy moment pęknięcia, te widzami i współautorami rzeczywistości. Cały nurt trzy minuty przed, stają się w inscenizacji Valentima teatru dokumentalnego zajmuje się tak pojmowaną Kurator wewnątrz przedstawienia zapętloną sytuacją oczekiwania na coś co nigdy nie rzeczywistością. Niemiecki kolektyw Rimini Protokoll nastąpi. W dyskretny sposób artysta wskazuje na zaprosił widzów do udziału w corocznym zebraniu W spektaklu Kosmos w reżyserii Renate Jett, reali- przybyłych jako warunkujących autorstwo sytuacji. rady nadzorczej fi rmy Mercedes-Benz jako cytatu zowanym w Nowym Teatrze w Warszawie, zamiast z rzeczywistości. Obecni tam widzowie byli świadkami tradycyjnej roli dramaturga pojawi się kurator. podejmowania decyzji o zasięgu globalnym. Świadka- Kurator wewnątrz przedstawienia będzie osobą mi, dzięki którym poważny wymiar spotkania decy- odpowiedzialną za „wejście” w tkankę widowiska dentów umieszczono w performatywnym nawiasie. i stworzenia własnego dyskursu w szerszych ramach reprezentacji. Dramaturg – jako translator pomiędzy reżyserem, aktorami i widzami – jest terminem zużytym, przynależącym do porządku teatru sprzed epoki postdramatycznej, uzurpującym sobie wiedzę, za którą współodpowiedzialne powinny być wszystkie pracujące nad spektaklem osoby.

102 103 Joanna Warsza | Examples from a history of the audience in 17 episodes

Emancipated spectators Offending the Audience – attempts of institu- In his text entitled Le Spectateur Emancipé, Jacques Ran- tional critique cière writes about the spectator’s paradox: without his presence a spectacle will not take place, but the act Serata futurista. Throw a tomato, throw an idea Lehrstücke and Bertolt Brecht’s theatre without When criticizing the disillusionism of the Brecht’s of looking itself is assessed as wrong, since it assumes audience theatre, Peter Handke said that the most dialectical passivity and a lack of critical distance. How do we “Dear friends, or maybe enemies” – this is how Mari- relation on stage becomes nothing more than a “Christ- create a spectacle without spectators - asks Rancière - netti would address his spectators during the famous Brecht’s teaching plays written between 1926 and mas tale”. He suggested a refl ection from the fi eld of and can it be done by referring to the theories of Brecht futuristic evenings organized in theatres in Italy and 1933 were an attempt to radicalize and modernize institutional critique, in which he negated theatre or Artaud? What is the co-responsibility of spectators all over Europe. Such evenings consisted of announcing relations between stage and audience. Brecht as an institution and a place for fabricating “reality”, for the participation in art reception based on and manifestos and proclamations, reading poetry, as well suggested breaking with the division between obser- the pseudo-neutrality of the stage language and the what are its circumstances today? The philosopher as of public fl ag-burning and provoking the audience vational space and game space, and thus with the automatic audience behaviour. Instead of writing notices that the act of watching is an activity which we to act. The lights were turned on so that an anony- division into spectators and actors. The construction of an anti-theatrical essay, he wrote a play which became undertake on an everyday basis by interpreting reality, mous observation of events would not be possible. the Lehrstücke to some extent reminds us of concep- a form of a critique of the theatre of those times, and that it does not have to be deprived of activity, In insolent and often arrogant attitudes of artists mark tions of drama that came later, where all participants questioning, among others, the “imprisonment” of since it possesses a performative force and thereby the beginnings of the idea of participation in thea- perform a pre-prepared scenario, while simultaneously the audience and the stage framework. Offending makes the spectator a co-author. The titular eman- tre. Artists wanted to make spectators co-responsible distancing oneself from it and verifying psychological the Audience constituted an attempt to conduct tests cipation of the audience constitutes a change in the for the event’s dramaturgy. They would sell ten tickets and social theories. Such a sitaution, based on the with the participation of the audience, while detaching binary paradigm of thinking; it is a situation governed for the same seat or divide the audience into free economy of experience, was meant to help in the it from the mechanisms of reception and interpreta- by the equality of experience and intelligence rule, people and slaves, or the intelligent and the stupid. valorization of political and social concepts and lead tion. Handke encouraged to perform it in a different, where the artist does not believe that the spectator When the agitated spectators would throw tomatoes to social change in the spirit of Marxism. What seems random stage design to complicate the situation. will decode his work in a planned and adequate way, at the performers, they would reply, “Throw an idea most interesting in Lehrstücke today is – as profes- Offending the Audience is a series of insults directed nor that he is less wise or less sensitive. Thus, every instead of a tomato, you idiot”. Thanks to these pro- sor Andrzej Wirth fi rst noticed – their performative at the spectators present in the theatre. Despite the spectator becomes a potential author, actor, translator cedures – from our perspective trivial and primitive – potential. The teaching plays assumed not only arbitrary character of the play, the series of insults and vice versa – and has an impact on the creation of the spectator was faced with a necessity to defend critical thinking and a Brechtian “new way of looking” formulated by the actors usually works in a performa- the work of art. This fl uidity of roles – for the fi rst time himself from the artist, and by doing so, he would at a theatrical work, but also the participation of all tive way, breaking illusions and demanding an emo- strongly present in the Situationist International – become part of the situation. As Boris Groys notices, participants. The progressiveness of the Lehrstücke is tional response and commentary on the subject of the today fi nds its refl ection in the expansion of civil futurists would direct situations in such a way that also based on their orientation towards the process, relation between spectator, actor, and institutional society idea, and, at the same time, in the blurring one could not stay outside of them. An evening at the and not the product. From today’s perspective, they theatre. The trend of institutional critique is vaguely of boundaries and linking of the roles of curator, theatre would turn into life. And even though today by become an archeology of performative arts, present in the theatre itself, but it has adopted vari- producer, artist, critic or spectator. participation we often understand conciliatory events documentary theatre, the oeuvre of René Pollesch or ous performative forms in the fi eld of visual arts. In a organized in the spirit of relational aesthetics – its Augusto Boal. piece entitled Museum Highlights (1989), a New York beginnings go back to confrontational methods in artist, Andrea Fraser, would impersonate a museum which stage announcements intertwined with life, guide, showing not so much the works of art them- and art was an element of a systemic and ideological selves, as the context and mechanisms on which change. the institution was founded (plundering of exhibits, interior design attributable to colonial trade, etc.). In the fi eld of contemporary dance, Jérôme Bel is one such institutional critic. His spectacle entitled Veronique Doisneau is based on a ballet dancer’s monologue, who gives account of her tortures as the living back- ground for Swan Lake in the Parisian Opera.

104 105 Situationist Vivre Sans Temps Mort!

The French researcher Henri Lefebvre, the author of Critique de la vie quotidienne (The Critique of Everyday Life), described the theory of moments – privileged, Allan Kaprow’s audience elimination celebratory moments (e.g. love, meal, fun) which lend Theatrical citizens sense to repetitive existence and prevent alienation Allanthe Elimination Kaprow, the of Americanthe Audience artist and creator of in life which has been appropriated by spectacle. In the theatre of an inter-war reformer Erwin Pisca- the notion of “happening”, in his 1966 essay Notes on Appeals pronounced later on by Situationists about tor, the stage was supposed to imitate a political , searched for such creating situations were supposed to construct debate arena, where the public actively infl uenced a way of experiencing the ordinary day through art a temporary stage design meant to change reality, the course of action. To stimulate dialogue between which would deprive spectators of the consciousness and, in effect, lead to a revolution of existence. Situ- the stage and the audience, some of the actors was Physical dominance of the audience of their role. The titular “elimination of the audience” ationism International worked out its own methods seated among the audience and they would voice their is a situation where an audience does not know that it of examining everyday life, such as psychogeography opinions about the medical, theological or social issues Richard Schechner - the American director and theore- constitutes the audience – with the full assumption of – examining and experimenting on urban life in terms related to the content of the spectacle. It was about a tician, and then the founder of “performance studies” participating in art: “It follows that audiences should be of relations between the geographic environment commentary on the oppression of the proletariat and in the 1960s - would construct spectacles according to eliminated entirely. All the elements – people, space, and individuals, or drifting – the critical exploration paragraph 218, which concerned abortion and was the democratic principle. Dionisus in ‘69 was supposed the particular materials and character of the environ- of the city by getting lost and eradication, contrary widely used during the crisis years in the inter-war to establish equality among all those present in a ment, time – can in this way be integrated. And the to Benjamin’s more passive notion of fl ânerie. These period in Germany. The actors’ statements encouraged spectacle, but the emancipation of spectators often last shred of theatrical convention disappears,” Kaprow actions were supposed to turn cities from places the rest of spectators to actively participate. At the resulted in them overusing their freedom, offending wrote. He started with the simple suggestion of writing of oppression into places of pleasure, and the free same time, the fate of the oppressed was presented actors, and thereby turning the entire situation turned scripts for reality, where roles were given to potential time was to be used for refl ection and not passive on stage. This thesis-backed play would end with into chaos. In his “forum theatre”, the socially involved participants, in the exact same way as during football consumption. Sitautionists appealed for life without a joint, democratic vote, while the enthusiasm of Brazilian director Augusto Boal introduced a person matches, weddings, demonstrations, or religious cer- dead time (vivre sans temps mort), for the critical the audience would often pour onto the streets in the called the spect-actor. Someone from the audience emonies. Happenings were supposed to offer life- analysis of each moment and a refusal to contribute form of a demonstration. In 1927, Piscator commis- was invited to the stage and actively participated like situations: “A happening, unlike a stage play, may to the society of the spectacle. Situationist art sioned Walter Gropius to construct of a Total Theatre, in the presented drama. Theatrical experience would occur at a supermarket, driving along a highway, under therefore developed somewhere at the crossroads where people placed in a common group could all become a common experience, and audience would a pile of rags, and in a friend’s kitchen, either at once of architecture, urbanism and fi ght with boredom by become life actors of Marxism, and then transfer identify with their “representative”, present on stage. or sequentially. If sequentially, time may extend to more means of directing emotional moments, often using their civic and involved habits onto the streets. None- Jerzy Grotowski and Jerzy Gurawski designed stage than a year. The happening is performed according to the simplest life schemes. The radical, and often uto- theless, the theatre was never created, and Piscator space which was to be watched by spectators only plan but without rehearsal, audience, or repetition. pian, Situationist strategies includes one of the basic left for Moscow and then to the United States. from behind a wall. Limiting the scope of vision It is art but seems closer to life”. The happening under- principles of participatory art – blurring the role of and creating obstacles in the perception of the stood in such a way is a classic term for participatory the audience, transforming it into active, creative spectacle at the same time constituted a gesture art, a source of refl ection on the audience and its role. individuals, as well as the conscious planning of free which made the audience aware of their ritualized time. Situationists wanted not only for what is being comfort. Tadeusz Kantor used to act in a similar way: watched to be interesting, but also for the action’s in his play entitled Nadobnisie i koczkodany, he left the participant to be an interesting causal element whole audience in a foyer. The doors opened onto the within it, thereby lending it new meanings. action space only from time to time. The British Forced Entertainment theatre began its spectacles by making the audience aware of their quantitative dominance in case of a physical confrontation.

106 107 This is Critique

Tino Sehgal is a choreographer who transferred his activity to the museum space, among others due to Can you see what I see? the relation with the spectator. Contemporary art is a fi eld received by the spectator in an individual way, In her spectacle If We Were Holding it Together, Croa- and not through a community. Apart from the immate- tian choreographer Ivana Müller depicts the power of The audience is us riality of the arts, the direct contact with the spectator the spectators’ projection and the limits of their and the blurring boundaries of documentation and imagination. Five motionless actors stand on stage In 2010, the Gessnerallee theatre in Zurich celebrated copyrights, Sehgal is also interested in contemporary for an hour, without once changing their randomly The audience is a relation between strangers its 20th anniversary. The decision regarding the dance as a domain which - being deprived of its assumed position. One has open arms, the second budget – and thus the existence of the theatre – own discourse - can think aslant. In several museum is lying down, as if he had fallen, the third looks like Somebody said that audience is a relation between is taken by the inhabitants through direct democracy. interventions, Sehgal focused on museum guards as is squatting for a moment. This painting - or, more strangers. Générique (or “fi lm credits”) constitutes To show its gratitude, on the occasion of this anniver- the fi rst and direct audience of a work of art, and precisely, this tableau vivant - is not subject to modi- a scenario of a theatrical situation created on an open sary the theatre organized an action entitled “We save at the same time as the “invisible” human elements of fi cation. Only the actors’ muscles give way as, each licence and accessible to everyone which performs Zurich”. The building was closed, and the directors and an exhibition. In This is New (2003), This is Propaganda passing minute, they fi ght gravity and their physical this relation. The atmosphere, subject, temperature artists worked with organizations which form the (2004), or This is Critique (2008), Sehgal noticed that limits. The actors constantly ask for a commentary and length of an evening depend on the actors and essence of a city or society – the voluntary fi re guards are inscribed into a gallery’s landscape, and concerning who they could potentially be: a group of spectators present. The situation is based on a simple brigade, swimmers’ associations, allotment gardeners, that they function like living objects; at the same time 9/11 suicide bombers, the Robin Hood gang or fi gures rule – actors sitting on stage reply to questions and IT specialists working on broadly accessible software, – contrary to the presented objects – they do not from a Monet painting. Each suggestion conditions the commentaries concerning a fi ctional spectacle as well as other entities based on creativity, voluntary create meanings, they seem to be less important spectators’ gaze and triggers their ability to project. which never took place and which was never seen participation, social complexity and contribution than the artefacts which they supervise. Seghal’s The director and actors transfer responsibility for by the audience. The conversation enables them towards the common good. “We save Zurich” is choreographic installations made people aware of creating a picture of the situation onto a spectator. to generate a narration of a spectacle which had a gesture of coming out of the theatre and towards the mechanisms governing the habits of gallery never existed. Générique comes from the Website the civil audience of contemporary cities and societies. audiences. Many of them would indifferently walk by www.everybodystoolbox.net, which gathers games a weltering guard, since he was not an object that and discussions about participation, theatre created they came to see. Others thought he might be a doll from the inside, conceptual and critical theatre, spec- or a robot. By including guards in his game, Sehgal tator emancipation or illusion negation. broadened the gallery space and the reception of art with a third dimension – the category of time which demanded from the audience that it reformulate its habits and thereby give everyone present the right to a performative presence without justifying it by means of the presented world.

108 109 Lecture–performance

Staged lectures are becoming a new genre on the crossroads of contemporary art and theatre. Artsists There is always someone there use the traditional form of speeches ex cathedra, questioning its formality and objectivity for the The American researcher Peggy Phelan ascribes sake of auto-refl ection, invigoration of theory a subversive, unmediated, uncommoditized character Actor substitution agency or the critical usage of knowledge in informa- Performative turn only to live experience, saying that only memory is tion society. In the diffi cult relation of theatre and able to store performances and the force of indi- The French actress Johanna Korthals Altes created the visual arts – marked, interchangeably, by rejection The performative turn is a tendency - present in recent vidual experience. But what is individual experience in International Substitution Agency (AIR – Agence and fascination - such lectures connect conceptual- years - to view the world and human activity as a cul- an Internet society, where the role of audience takes Internationale de Remplacement). She takes on the role ism and distance with a direct experience, fi ction tural performance, which at the same time redefi nes on new, as yet undefi ned meanings? The audience of everyone – curators, directors, offi cials – whom with reality, the act of presenting and its critique. The the notion of the audience. The creators of perfor- becomes omnipresent and invisible. It is always active due to one reason or another, cannot be present at form of lecture-performance is used, among others, mance studies, Marvin Carlson and Richard Schechner, and always deprived of responsibility. One can enter and a meeting. And even though they are irreplaceable, by artists from the Middle East such as Walid Raad or analyse all human activity as performance, starting exit the Internet in a carefree way. There is no ritual of there absence may take on a different form of Rabih Mroué, who tell a “different” history of Lebanon; with everyday activities and passing through the world hello and good-byes. Temporary absence on-line – presence, fi nally giving the actors a possibility to play choreographers Xavier le Roy and Jérôme Bel, who of institutions, religion, rituals, street life, right until as Zygmunt Bauman notes – passes unnoticed, life roles, and giving public a possibility to be refl ected replace dance with philosophical talk; and the artist choreography examining cultural presence and the since there is always somebody else who is present. in them. Fia Backström, who deconstructs political marketing; signifi cance of man. The American researcher John There is always someone from among virtual audi- theoreticians such as Jean-Yves Jouannais, who tells of McKenzie fi nds that performance is a spectacle or ence who is watchful. There is always someone there. his work on the subsequent entries of the Encyclopedia social convention of a critical character, or even of War; scientists who try to transmit their knowledge a revolutionary one, which undermines the exist- in a spectacular manner, using on such Websites as ing order. In the book Perform or Else, he describes www.ted.com; curators tired with routinized confer- performance as the present, possible element of ences like Vit Havránek; or fi nally the collective called disobedience - this why the Challenger disaster is for The Yes Men, which uses guerilla communications. him a performance which undermined man’s faith in The Portuguese artist Ricardo Valentim also has taming the cosmos. In a cultural performance (our life) an idea to stage dead time just before the lecture – understood as such, the role of the audience is simple: when a ritual of pronouncing a statement has not we are simultaneously spectators and co-authors yet started, and the audience is not yet ready for of reality. The whole trend of documentary theatre reception. This dead moment of rupture - these is concerned with reality understood in this way. Curator inside a spectacle three minutes before - become, in Valentim’s staging, The German collective called Rimini Protokoll invited a looped situation of waiting for something that spectators to participate in the annual meeting of the In a spectacle Cosmos, directed by Renate Jett will never happen. The artist discreetly points to the Mercedes-Benz supervisory board as a citation from and staged by Warsaw’s New Theatre (Nowy Teatr) the comers as those conditioning the authorship of the reality. Spectators present at the event witnessed traditional role of a dramatist will be replaced by situation. decision-making with a global reach. They were wit- a curator. The curator inside a spectacle will be nesses thanks to whom the serious dimension of the a person responsible for “entering” the spectacle’s decision-makers’ meeting was placed in performative tissue and creating his own discourse in broader brackets. frames of representation. The dramatist – as a trans- lator between director, actors and spectators – is an obsolete term, belonging to the theatrical order of the period preceding the post-dramatic epoch, usurping knowledge for which all people working on a spectacle should be co-responsible.

110 111 Izabela Kowalczyk | Teatr w dobie kultury konwergencji

Dzisiejsze rozumienie kultury akcentuje jej Pisano, że defi nicja sztuki jest niemożliwa, że artyści każda z nich prowadziła na lince białego, ufryzowa- Ważne jest tu założenie, że nasze zachowania są wewnętrzne sprzeczności, ambiwalencję, „zawsze mogą stworzyć rzeczy, jakich nie było, dlate- nego pudla. Ich wejściu na scenę towarzyszyło zamie- w zasadzie nieustanną grą, przy czym musimy pamię- przenikanie się różnych gatunków, zaprzecze- go warunki sztuki nie mogą być wymienione w sposób szanie, związane z wypuszczeniem świecy dymnej, tać o ambiwalencji – zarazem kontrolujemy tę grę nie podziałowi na kulturę wysoką oraz niską, wyczerpujący” (Moritz Weitz). Według niektórych teo- co kojarzyć się mogło z jakimś aktem terroryzmu (kontrolując nasze zachowania, próbując panować nad a także aktywne uczestnictwo odbiorców. Dzisiaj retyków podstawowym błędem estetyki była w ogóle (na przykład z wydarzeniami w teatrze na Dubrowce wrażeniem, jakie wywieramy), jak i jesteśmy ograni- myśląc o sztuce, nie kojarzymy jej już z pięknem, próba defi niowania sztuki, bo przecież nie ma cechy, w Moskwie w październiku 2002 roku). Zmusiło to czeni uprzednio istniejącymi konwencjami społeczny- chociaż przez długi czas to ono właśnie stanowiło jej która byłaby cechą wspólną wszystkich dzieł sztuki. publiczność do porzucenia zainteresowania spek- mi (do których musimy się dopasować). istotę. W połowie XVIII wieku Charles Batteux stwo- Sztuki w XX wieku zaczęły eksperymentować z rzeczy- taklem. Widzowie poproszeni o wydawanie poleceń Sędziny swoim przewrotnym działaniem, w któ- rzył defi nicję sztuk pięknych, wskazując, że sztuki wistością, zawłaszczać ją, poddawać w wątpliwość performerkom znaleźli się w sytuacji sprawczości. rym odwołały się do gry i symulacji, ale po to, aby te naśladują naturę, w tym znaczeniu, że wybierają swoje własne granice, między innymi poprzez łącze- Z kolei aktorzy, uprzedzeni o tej interwencji, mieli grać dokonać zaburzenia samego systemu, podobnie jak z niej to, co piękne (Sztuki piękne sprowadzone do jed- nie się z innymi gatunkami artystycznymi. Zbliżeniu dalej i starać się nie zwracać uwagi na działania grupy w innych tworzonych przez siebie akcjach, bez- nej zasady, 1747, Paryż). Piękno stało się cechą istotną do siebie uległy sztuki plastyczne oraz teatr, czego Sędzia Główny. Akcję tę można także przyrównać do pośrednio zaatakowały te konwencje oraz nasze i wyróżniającą sztuki. Batteux zaliczył do nich 7 sztuk: wyrazem stały się takie nurty, jak happening i perfor- różnego rodzaju psychologicznych eksperymentów, przyzwyczajenia związane z odbiorem sztuki, ale malarstwo, rzeźbę, architekturę, muzykę, poezję, wy- mans. Obecnie mówi się o gatunkach hybrydowych. badających, jak zachowują się ludzie dysponujący także z ludzkimi reakcjami i zachowaniami. W akcji- mowę oraz taniec. Do sztuk pięknych zaliczano rów- Artyści plastycy tworzą swoje prace jako spektakle, władzą, zwłaszcza, jeśli są na to nieprzygotowani, performansie Wirus w spektaklu niektóre polecenia nież teatr jako sztukę słowa. Należy jednak podkreślić, jak chociażby Katarzyna Kozyra, która występowała jeśli ta władza pojawia się w sposób zupełnie wydawały się dość okrutne zarówno dla performerek, że wszystkie te gatunki funkcjonowały oddzielnie, na deskach europejskich teatrów w przedstawieniach przypadkowy i pojawia się możliwość jej rozmaitych jak i dla aktorów. Okazało się, że niektórzy widzowie miały własne gatunkowe cechy i nie sposób było ich z cyklu W sztuce marzenia stają się rzeczywistością nadużyć. Tego problemu dotyczyło też Powtórzenie nie są już zainteresowani spektaklem i domagają się ze sobą pomylić. Według defi nicji z okresu 1750–1900 (2003–2006), wkraczają do widowisk teatralnych, Artura Żmijewskiego (2005), odwołujące się do słyn- na przykład udaremnienia gry jednej z aktorek, zejścia sztuka była rozumiana jako wytwarzanie piękna. jak grupa Sędzia Główny (Karolina Wiktor, Alek- nego eksperymentu ze Stanford przeprowadzonego ze sceny aktorów i wejścia na nią publiczności, czy też Pojęcie piękna było zastępowane też przez „przeżycie sandra Kubiak) dokonująca zawirusowania teatru przez Philipa Zimbardo w 1971 roku i będące również zdjęcia butów aktorom. Aktorzy, mimo tych wszystkich estetyczne”. Sztuka miała prowadzić do uwznioślenia (Wirus w spektaklu, 11.02.2006), wkraczając na scenę przykładem pracy należącej do gatunków hybrydo- interwencji, starali się grać dalej, co jeszcze bardziej widzów, choć ci, według Kantowskiej defi nicji przeży- przedstawienia Magnetyzm serca (według Ślubów wych, łączących sztuki plastyczne i teatralne, fi lm, podkreślało absurdalność całej sytuacji. cia estetycznego, nie powinni angażować się osobiście panieńskich Aleksandra Fredry) w TR Warszawa reportaż, reality TV, a także eksperyment psycholo- Jak napisał Łukasz Ronduda: „Ostatnio daje się zauwa- w jej odbiór. i wzywając widzów do zmiany kierunku przedsta- giczny czy akcję społeczną. żyć proces specyfi cznego »przechodzenia « artystów Około 1900 roku okazało się, że defi nicja sztuki wienia. Akcja ta odbyła się w ramach projektu kura- Prace Sędzin Głównych oraz Żmijewskiego łączy z pola sztuk wizualnych do » silniejszych « form kul- zakładająca, że jest ona wytwarzaniem piękna, torskiego Akcje Joanny Warszy, w którym chodziło to, że obie dotyczą zachowań człowieka w teatrze tury. […] Należy podkreślić, iż artyści w toku swych zdezaktualizowała się. Kwestie sporne pojawiły się właśnie o konfrontacje performerskich działań z pola życia codziennego. Metaforę tę stworzył Erving Goff- interdyscyplinarnych wędrówek w subwersywny spo- już w XIX wieku, wraz z rozwojem takich gatunków, sztuki z działaniami z obszaru teatru. Reżyser spekta- man próbując wniknąć w istotę ludzkich zachowań. sób aktualizują dyskurs sztuki współczesnej (z którego jak plakat, fotografi a, kabaret. Choć zaliczano do klu Grzegorz Jarzyna (występujący pod pseudonimem Udowadniał on, że natura jednostki wynika z jej się wywodzą) w obrębie nowych dla nich języków sztuki muzykę, to już nie farsy i operetki, podobnie jak Sylwia Torsh) zgodził się na to działanie rozbijające grupowych związków, zaś na jej wyrazistość składa kulturowych (które przejmują). Sytuacja zdaje się być muzykę taneczną (np. walce Straussa), którym brako- zupełnie strukturę spektaklu, mające w sobie coś się wrażenie, jakie chce ona wywrzeć oraz wrażenie, ożywcza dla wszystkich uczestników tej wymiany”. wało powagi. Jak gdyby, jak pisał Władysław Tatar- w rodzaju artystycznej partyzantki. Wkroczenie na jakie wywołuje. Jednostka może przekazywać o sobie kiewicz, o przynależności do sztuki stanowił poziom scenę i zajęcie jej odbyło się właśnie w sposób party- informacje nieprawdziwe, posługiwać się fałszem powagi i moralności. zancki, jeśli nie wręcz terrorystyczny. bądź symulacją. Występ jednostki na scenie społecz- W XX wieku pojawiło się wiele sprzecznych ze sobą Karolina Wiktor i Aleksandra Kubiak zaprezentowały nej jest asymetryczny, gdyż może ona kontrolować defi nicji sztuki, sztuka zaczęła sama siebie kwe- najpierw sposób, w jaki poddały się charakteryzacji, własny przekaz, ale nie ma kontroli nad wrażeniem, stionować, pojawiły się też defi nicje paradoksalne łącznie z goleniem głów i założeniem blond peruk, jakie wywiera. Totalność instytucji, jaką jest społe- (np. „sztuka jest defi nicją sztuki” Josepha Kosutha). przybierając tym samym inną tożsamość. Założyły czeństwo polega na tym, że nie mamy możliwości szykowne, eleganckie sukienki i, jakby dla niepoznaki, ucieczki, jesteśmy więc skazani na ciągłą grę, to wła- śnie poprzez grę odtwarzamy konwencje społeczne.

112 113 O próbie przewartościowania granic sztuki i testowa- złożoną ze szmerów; monologi, projekcje diapozytowe naszą rzeczywistość, poznania jej podstawowych zacjach Sprawy Dantona Stanisławy Przybyszewskiej niu artystycznych konwencji pisał też Adam Mazur oraz taniec. Cała akcja podzielona była na 6 nastę- wyróżników, jakimi są wojny i terroryzm (nazwane (reż. Paweł Łysak, Teatr Polski w Bydgoszczy) oraz w odniesieniu do Powtórzenia Artura Żmijewskiego pujących po sobie części, a każdą część tworzyły tu „apokalipsą spełnioną”), uczucie tłoku czy strach Kartoteki Tadeusza Różewicza (reż. Michał Zadara, (wersja kinowa, 2006) oraz Summer Love Piotra trzy równoległe happeningi. W ten sposób powstało (to nieznane już ludziom przyszłości odczucie Wrocławski Teatr Współczesny). W obu tych spek- Uklańskiego (2006), wskazując, że rozsadzanie granic 18 happeningów. Również w innych happeningach objaśniane jest w części „O pojęciu lęku mówi Corny taklach zrezygnowano z tradycyjnego podziału sztuki w stronę innych gatunków (w tym przypadku – tego artysty oraz twórców takich jak Robert Whit- Cinek”), ale również poznania podstawowych przy- na widownię oraz scenę, aktorzy pojawiają się po- kina) ma na celu oderwanie działań artystycznych od man, Jim Dine, Cleas Oldenburg, Robert Morris wy- jemności, jak np. dotyk czy zaciąganie się dymem między widzami, przechadzają się i siadają obok nich. hermetycznego kontekstu galerii (a w szerszym planie korzystywano przedziałową strukturę wydarzenia, z papierosa. W jednej z części, przy tzw. homo- W Sprawie Dantona widzowie wchodząc na przed- historii sztuki) i zwiększenia społecznego oddziaływa- a akcje odbywały się często w miejscach niebędących skanerze, aktorka objaśnia, że ludzie na początku stawienie, gdzie aktorzy tańczą, wykrzykują coś, piją, nia sztuki. Testowanie własnych granic przez sztukę tradycyjnymi salami ekspozycyjnymi (np. w stolarni XXI wieku byli podzieleni na homo sapiens, którzy mogą mieć wrażenie, jakby uczestniczyli w jakiejś prowokuje w tym przypadku do stawiania podstawo- czy na złomowisku starych samochodów). Warto działali w podstawowej komórce społecznej, jaką hucznej imprezie, obfi cie zakrapianej alkoholem. wych pytań o to, czym jest dzisiaj sztuka i jaka jest jej zauważyć, że współcześnie ta przedziałowa struk- była fi rma oraz na neandertalczyków, do których Otrzymują też na początku poczęstunek. Stają się relacja do rzeczywistości, a także, jaka jest rola widzów. tura wydarzenia wkracza również do samego teatru. należeli ludzie bezdomni, artyści i niektórzy naukowcy, więc od samego początku bardziej uczestnikami Jednakże nie tylko artyści plastycy kwestionują Przedstawienie Supernova. Rekonstrukcja na podsta- posiadający genom bezdomności. W latach 2011–12 wydarzenia, niż obserwatorami. Podobnie dzieje się granice sztuki, wymiana ta działa również w drugą wie wyimaginowanego spektaklu Supernova Zsolta doszło do zamieszek, które związane były z wielkim w Kartotece. Przedstawienia toczące się we wszystkich stronę. Twórcy teatru wykorzystują zdobycze sztuk Zeldunga w wykonaniu teatru Łaźnia Nowa z Krakowa kryzysem gospodarczym, zaś agresja skupiła się miejscach, akcje rozgrywające się także za plecami plastycznych, jak choćby zdynamizowanie przestrzeni podzielone jest na 10 interwałów, akcje odbywają się na neandertalczykach, których proponowano zamknąć widzów, nie dają im poczucia komfortu. Atmosfera oraz włączenie do akcji publiczności. Przedstawienie symultanicznie, zaś widzowie przechodzą pomiędzy w klatkach razem ze zwierzętami. Uprzedzenia rasowe podniecenia, zagrożenia, strachu udzielić powinna teatralne staje się bliskie happeningowi, w którym bar- poszczególnymi wydarzeniami i jak w happeningu na- prowadziły między innymi do podpaleń wiosek cygań- się także widzom, powinni ją odczuć poprzez własne dzo istotna jest „przedziałowa” struktura wydarzenia. stępuje ich uaktywnienie poprzez wciągniecie ich do skich, w obronie neandertalczyków stanęli zaś ludzie ciała, zmuszeni do zajmowania niewygodnych pozycji, Eliminuje się hierarchiczną strukturę pokazu na rzecz akcji, uczynienie aktywnymi uczestnikami wydarzenia. kultury, którzy publicznie ogłosili swoją przynależność przesuwania się, zmieniania miejsc, a także do ciągłej struktury równorzędnej, gdzie wszystkie elementy Widzowie proszeni są o wykonywanie konkretnych, do gatunku homo neandertalis (w Polsce – Krzysztof czujności. happeningu są równie ważne. Akcje są tu jasno wyod- nieraz absurdalnych, czynności, jak np. oczyszczanie Krawczyk, Doda i Violetta Villas). W ten sposób przed- Tadeusz Kantor mówił, że do teatru nie wchodzi rębnione, często dzieją się symultanicznie. Uległa też czy zmienianie aury. Poruszają się pomiędzy poszcze- stawienie to akcentuje przede wszystkim absurdal- się bezkarnie, przeświadczony był również o tym, zasadniczej zmianie relacja między przedstawieniem gólnymi interwałami jak w muzeum archeologicznym ność naszej rzeczywistości, zmusza do zastanowienia że w obliczu dehumanizacji, którą przyniosła II wojna i publicznością. Widzowie wciągani są w akcję, stają (tu określonym „Muzeum spektaklu Supernova”). Sztu- się nad zmianami, które przynosi nam globalizacja. światowa, sztuka nie może już dawać schronienia się aktywnymi uczestnikami wydarzeń, zmuszani ka ta korzystając z konwencji science-fi ction (również Tym samym uaktywnienie widzów zrozumieć moż- i wytchnienia, trzeba raczej dotrzeć do piekła i je spe- są do zmiany miejsca i przechodzenia pomiędzy po- nietypowej dla tradycyjnego teatru) sugeruje, że akcja na także jako wezwanie do odpowiedzialności za netrować. Uważał, że sztuka i iluzja w obliczu szaleją- szczególnymi częściami happeningu. toczy się w dalekiej przyszłości (1200 lat po XXI wie- naszą rzeczywistość, wezwanie do jej świadomego cego wokół terroru stały się bezużyteczne: „A oto moja Jeden z najbardziej charakterystycznych happenin- ku), a widzowie poznają dzięki niemu rzeczywistość kształtowania, a także krytycznego spojrzenia na (i nasza) odpowiedź: nie ma dzieła sztuki, nie ma więc gów (18 Happenings in 6 Parts) przeprowadził Allan początku XXI wieku, choć jest ona przedstawiona neoliberalny świat oraz produkowane przez niego świętej iluzji, nie ma funkcji świętego przedstawienia. Kaprow w październiku 1959 roku w nowojorskiej w sposób, który wskazuje na niemożność zrozumienia konfl ikty, wykluczenia, dehumanizację człowieka, któ- Jest tylko przedmiot wydarty z życia i z rzeczywistości. Reuben Gallery. Wśród wykonawców znaleźli się mię- zachowań ludzi z naszej epoki (np. zwyczajny maki- ry traktowany jest, jak pisał George Ritzer, jak towar Nie ma miejsca artystycznego, jest miejsce realne”. dzy innymi Red Grooms, Dick Higgins, George Segal. jaż określany jest nakładaniem maski kapłańskiej). na taśmie montażowej, ma działać sprawnie i szybko Dlatego twórca ten zaproponował przeniesienie real- Na ten happening złożyły się różne gatunki artystycz- Pojawia się sugestia spojrzenia z zewnątrz na i nie potrzebuje już interakcji z drugim człowiekiem. ności, zarówno do swojej sztuki, jak i do teatru. Niektó- ne. Wprowadzone zostały duże konstrukcje ścienne Ten ostatni problem w spektaklu Supernova pokazuje rzy twórcy chcą, aby sztuka teatralna zwróciła uwagę z półprzezroczystej folii plastikowej, które wyodręb- fragment monologu o Elżbiecie pracującej w rzeźni na grozę rzeczywistości, tę grozę powinni odczuć niły trzy wnętrza stanowiące miejsca symultanicznie („O życiu psychicznym Elżbiety Wolskiej-Wasiuk również widzowie. rozgrywających się akcji. Wykorzystano tu też malo- i Bractwie Tych, którzy Czynią mówi Orlotta Falcone”). Zmarła tragicznie Sarah Kane w odniesieniu do swych widła, ruchome rzeźby na kołach, muzykę konkretną Uaktywnienie widzów następuje również w insceni-

114 115 dramatów mówiła: „Moja sztuka jest tylko cieniem kultury konwergencji, zauważając, że obecnie stare odrzucająca zasadę decorum oraz dokonująca subwer- temu dziełu nieco inne znaczenia. Odbiorca staje się rzeczywistości, która jest znacznie trudniejsza do i nowe media wchodzą w coraz bardziej skompliko- sywnego „przepisania” dawnych utworów (bezpośredni więc użytkownikiem, który coraz bardziej kontroluje zniesienia”. W nurtach krytycznych pojawiających się wane związki i interakcje, zaś każda opowieść czy wpływ tego działania na teatr możemy obserwować i kreuje znaczenia, jak działo się to w przywołanej w sztukach plastycznych oraz teatralnych mamy do zdarzenie artystyczne prezentowane są poprzez różne również poprzez nowe interpretacje dawnych utwo- wcześniej akcji Wirus w spektaklu grupy Sędzia czynienia z eksploatowaniem obszarów marginalnych, dostępne kanały informacyjne i platformy medialne. rów, czego znakomitym przykładem jest omawiana Główny. Oczywiście akcja ta pokazała, że niekiedy uderzaniem w kulturowe tabu, odsłanianiem mrocz- Jenkins stworzył również w tym czasie pojęcie kultury tutaj Sprawa Dantona). Obecnie każda informacja może nie bardzo wiemy, jak wykorzystać możliwość bycia nych stron egzystencji. To wszystko, co negatywne, partycypacyjnej. Obserwował on zmiany zachodzące zostać skomentowana przez użytkowników internetu. aktywnym, bezpośredniego kształtowania znaczeń mroczne powinno zostać bezpośrednio odebrane w internecie typu Web 2.0 oraz coraz większą ak- Tworzą oni sieć sprzecznych, różnorodnych, niekohe- danego wydarzenia. Kultura 2.0 krytykowana jest jako przez widzów. Dlatego sztuka nie może im już za- tywność jego użytkowników jako twórców blogów rentnych znaczeń. Każdy z uczestników internetu jest płytka, zawierająca w sobie wiele utworów pozbawio- pewniać poczucia bezpieczeństwa. Również widzowie czy innych stron internetowych, uczestników forów już nie tylko biernym odbiorcą, ale również aktywnym nych jakiejkolwiek wartości artystycznej, jako kultura powinni dotrzeć na samo dno wyobraźni, spojrzeć dyskusyjnych, członków portali społecznościowych uczestnikiem, komentatorem, krytykiem, ekspertem, egocentryzmu, samouwielbienia, a także podglą- w otchłań piekła, o którym mówią omawiane spektakle. typu Facebook czy MySpace, twórców własnej produk- zyskuje możliwość wypowiadania się. Powstaje w ten dactwa. Nie powinno to zbytnio dziwić, nie do końca Jednakże zmiany w sztuce oraz teatrze, uaktywnienie cji prac czy fi lmów wrzucanych na serwisy w rodzaju sposób „demokracja semiotyczna”, w której każdy ma wiemy bowiem, jak użytkować tę kulturę, jak korzystać widzów, popularność nurtów krytycznych, prace arty- YouTube’a. Użytkownicy internetu sami wybierają to, władzę defi niowania siebie oraz określania swojego z danych nam możliwości. Ciekawe zresztą, że artystki styczne wkraczające w przestrzeń publiczną, próbujące co im najbardziej odpowiada, nadają kształt kulturze świata. Popularność zyskuje tzw. dziennikarstwo oby- z grupy Sędzia Główny odwołały się do metafory w niej coś zmienić, bądź naprawić, mogą mieć również czy informacjom, z których korzystają. Na zasadzie watelskie, współtworzenie wspólnych zasobów wiedzy wirusa komputerowego, dokonały swoistego wtar- związek z tworzącą się obecnie kulturą uczestnictwa. adbustingu, culture jamming czy remiksu kulturowego (np. Wikipedii), w internecie kwitną akcje obywatelskie, gnięcia w system, próby jego przejęcia czy choćby W 2006 roku Henry Jenkins zaproponował pojęcie kultura ulega ciągłym przetworzeniom, podważane ma miejsce nawoływanie do bojkotów konsumenckich, tylko zepsucia pewnych zastanych w nim mechani- są dominujące treści, dawne produkty kulturowe po- podpisywane są petycje, a na portalach społecznościo- zmów. Wirus zaś zawsze jest tym, co uświadamia, jawiają się w zupełnie nowej interpretacji. Powstaje wych uczestnicy zwołują się na akcje mające odbyć jak działa system, pokazuje jego słabości oraz jego w ten sposób pełna sprzeczności Kultura 2.0, się w rzeczywistości realnej. To tutaj więc rozwija się pozorną stabilność. Najważniejsze jest więc to, nierespektująca granic gatunkowej przynależności, społeczeństwo obywatelskie i kultura partycypacyjna. czy odbiorcy będą chcieli dzieło „użytkować” i w jaki Te formy zaś w sposób znaczący oddziałują na trady- sposób. Również teatr w dobie konwergencji każe cyjne gatunki kultury. zadać pytanie o kwestię „użytkowania” kultury, o jej Dlatego też tak radykalnie zmienia się model odbiorcy, użyteczność, także społeczną. Zmusza do zastano- zarówno sztuk plastycznych, jak i teatru, ale też sze- wienia nad rzeczywistością, nad funkcjonującymi rzej – całej kultury. Odbiorcy stają się dziś przede w niej mechanizmami opresji, a także nad tym, w jaki wszystkim użytkownikami kultury, nie chcą pozo- sposób można poszerzać obszar wolności. Wydaje się, stawać bierni. Można zresztą powiązać to również że właśnie w tym kierunku zmierzać będzie kultura, z iluzją, jaką był postulat biernego odbioru i przeko- która będzie ulegać coraz większej hybrydyzacji oraz nanie, że sens dzieła tworzony jest wyłącznie przez kłaść nacisk na uaktywnienie odbiorców (czy raczej jego twórcę. Tak naprawdę znaczenia dzieła zawsze właśnie użytkowników kultury). powstają w trakcie odbioru i każdy z odbiorców nadaje Izabela Kowalczyk – historyczka sztuki, krytyczka i publicystka. Pracowniczka naukowa Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autorka książek Niebezpieczne związki sztuki z ciałem oraz Ciało i władza. Polska sztuka krytyczna lat 90. Redak- torka internetowego pisma Artmix. Prowadzi blog strasznasztuka.blox.pl.

116 117 Izabela Kowalczyk | Theatre in the Age of Convergence Culture

Today’s understanding of culture accentuates its In the 20th century, there emerged many confl icting Firstly, Karolina Wiktor and Aleksandra Kubiak pre- we are forced to participate in a never-ending game. internal contradictions, ambivalence, intertwining of defi nitions of art, and art started questioning itself, sented their make-up procedure, including shaving It is through this game that we reenact social conven- different genres, and active participation of recipi- with paradoxical defi nitions also arising (e.g. “art is the their heads and donning blond wigs, thereby adopting tions. The importance here lies with the assumption ents. It also negates the divison into high culture and defi nition of art” – Joseph Kosuth). It was stated that a different identity. They wore chic and elegant dresses that our behaviours are essentially a never-ending low-brow culture. When thinking about art today, we the defi nition of art is impossible, and that artists “can and, as if remain unrecognized, each of them held a game, but we must not forget its ambivalence – no longer associate it with beauty, even though the always create things which never existed, thus the white, combed poodle on a leash. Their entrance onto we simultaneously control the game (by mastering our latter had long constituted the essence of art. In the conditions of art cannnot be enumerated in a exhaust- the stage was accompanied by huge commotion linked behaviour and trying to control impressions we make), mid-18th century, Charles Batteux created a defi nition ing way” (Moritz Weitz). According to some theoreti- to the ignition of a fl are, which could be associated and are limited by preexisting social conventions (by of fi ne arts, indictaing that these arts imitate nature, cians, the fundamental mistake of aesthetics was the with a terrorist act (e.g. the Dubrovka theatre attacks which we must abide). Sędzia Główny – with their in the sense that they choose from it that which is very attempt to defi ne art, for it does not possess in Moscow in October 2002). It forced the public to deceitful behaviour, in which they referred to games beautiful (The Fine Arts Reduced to a Single Principle, a feature which would be common to all works of art. loose their interest in the spectacle. Spectators were and simulations for the purpose of interfering with 1747, Paris). Beauty became an essential and distinctive Arts in the 20th century started experimenting with asked to give orders to the performers and thus found the system, analogically to other actions undertaken feature of art. Batteux distinguished seven types of art: reality, appropriating it, and questioning its own themselves in a causal position. The actors, however, by them – they directly attacked these conventions painting, sculpture, architecture, music, poetry, oratory borders by, among others, combining different artistic had been warned about this intervention, and were and the habits connected to our reception of art, and dance1. Theatre was also included in the fi ne arts genres. Visual arts and theatre became more closely supposed to continue acting without paying much but also to people’s reactions and behaviours. In their as an oratoric art. Nevertheless, it is worth highlighting connected, a thought expressed in tendencies such as attention to the actions of Sędzia Główny. This action performance action, Virus in the performance, some that all genres functioned separately, having their own happenings and performance art. Currently, we talk of can be compared to various psychological experiments of the orders seemed rather cruel both to performers genre-specifi c features. Thus, it was not possible to hybrid genres. Visual artists create their works as the- which examined how people behave in a situation of and actors. It turned out that some of the spectators mistake one art for another. According to the defi ni- atre performance. Examples include Katarzyna Kozyra, power, especially if they are not prepared for this task were no longer interested by the spectacle, and e.g. tions from the period between 1750 and 1900, art was who appeared in European theatres in shows from the and this power appears by chance, bringing with it the demanded that one of the female actors quit the understood as the production of beauty. The notion series In Art Dreams Come True (2003-2006); visual possibility of a number abuses. Artur Żmijewski’s Rep- performance, that the actors leave the stage and the of beauty was also replaced by “aesthetic experience”. artists made their way into theatre shows: the Sędzia etition (2005) also concerned this issue, referring to public enter, or that the actors have their shoes taken Art was supposed to lead to the sublimation of specta- Główny group (Karolina Wiktor, Aleksandra Kubiak) the famous Stanford experiment conducted by Philip off. Despite all these interventions, the actors tried to tors, even though the latter, according to the Kantian introduced a viral environment to theatre (Virus in the Zimbardo in 1971, another example of the hybrid genre continue performing, which highlighted the absurdity defi nition of aesthetic experience, should not engage Performance, 11.02.2006), by entering the stage during combining visual and theatrical arts, reality TV, as well of the situation even more. personally in its reception. the performance of Magnetyzm serca (Magnetism of as the psychological experiment or social action. As Łukasz Ronduda wrote, “Recently, one may observe Around the year 1900, it turned out that the defi nition the Heart, based on Śluby Panieńskie (Maiden Vows) What the works by Sędzia Główny and Żmijewski have the process of a specifi c “shift” of artists from visual which assumed that art consists of the production by Aleksander Fredro) in Warsaw’s Rozmaitości in common is that they both refer to human behaviour arts to “stronger” forms of culture. (…) It should be of beauty became outdated. Debatable issues had Theatre and encouraging spectators to alter the in the theatre of everyday life. This metaphor was emphasized that in the course of their interdisciplinary emerged already by the end of 19th century, together course of the performance. This action was conducted coined by Erving Goffman while trying to investigate wanderings, artists subversively update contemporary with the development of such genres as poster art, within the framework of the Actions project curated the essence of human behaviour. He argued that an art discourse (from which they originate) in the frame- photography, and cabaret. Despite the fact that music by Joanna Warsza, and was aimed at confronting art- individual’s nature results from his connections to a work of the cultural languages new to them (which was included in the arts, operettas and farces were related performance actions with theatrical activity. group, and that its distinctivness is composed of the they adopt). not, similarily to dance music (e.g. Strauss’s waltzes) The director of the theatrical performance – Grzegorz impression it wants to achieve, and the impression it since they lacked seriousness. In a way – as wrote Jarzyna (functioning under the pen name of Sylwia achieves. An individual may convey untrue information Tatarkiewicz – the degree of seriousness and morality Torsh) agreed to this action, which completely demol- about himself, using false behaviour or simulation. were decisive in ascertaining whether a given work ished the structure of the show, and possessed the The performance of an individual on the social scene belongs to art. characteristics of an artistic guerrilla action. Entering is asymmetric, since he can control his own message, the scene and taking it over was done in guerrilla-like, but has no control over the impression it makes. The if not terroristic, fashion. totality of the institution of society relies on the fact that we have no possibility to escape, and as such

118 119 The situation seems to envigorate all of the partici- music composed of murmurs, monologues diaposi- rorism (called the “fullfi lled apocalypse”), the feeling of The activation of spectators also takes place in pants of this exchange”. Adam Mazur has also written tive projections, and dance elements were also used. crowdiness and fear (this feeling – already unknown the theatrical adaptation of The Danton Case by about the attempt to reevaluate the borders of art and The whole action was divided into six succesive parts, to the people of the future – is elucidated in the Stanisława Przybyszewska (directed by Paweł Łysak test artistic conventions, referring to Artur Żmijewski’s and each part was composed of three parallel hap- section entitled “Corny Cinek talks about the notion in Bydgoszcz) and The Card Index by Tadeusz Różewicz Repetition (cinema version, 2006) and Piotr Uklański‘s penings. In this way, 18 happenings were created. In of fear”), but also to get to know its basic pleasures, (directed by Michał Zadara, Contemprary Theatre Summer Love (2006), showing that bursting the banks the other happenings by this artist and other, such such as the sense of touch or inhaling on a cigarette. Wrocław). In both of those spectacles, the traditional of art towards different genres (in this case - cinema) as Robert Whitman, Jim Dine, Cleas Oldenburg, and In one of the sections, an actress stands next to a so- division into audience and stage was eliminated, actors is aimed at hedging artistic action from the hermetic Robert Morris, the compartamental structure of called homo-scanner and recounts that people in the appeared among spectators, walking among them and context of the gallery (and, more broadly, of the history events was implemented, and actions often took place beginning of the 21st century were divided into homo sitting next to them. In The Danton Case, spectators of art), as well as broadening the social impact of art. in places which were not exhibition halls in traditional sapiens – who were organized into primary social enter the stage – where the actors dance, shout, and In this case, art’s testing of its own limits poses the sense of the term (e.g. a wood shop or a scrapyard). entities in the form of companies, and neanderthals drink – and may get the impression of participating in basic questions on what is art today, what is its rela- It is worth noting that currently this compartamen- – consisting of homeless people, artists, and certain a loud party with lot of alcohol. In the beginning, they tion to reality, and what is the role of the spectator. tal structure of event is also entering theatre itself. scientists possessing the genome of homelessness. are also invited to help themselves to some snacks. Nevertheless, it is not only visual artists who ques- The performance entitled Supernova. Reconstruction – In the years 2011-2012 riots broke out in connection Thus, from the very start they become participants tion the borders of art: this exchange works both based on the imagined performace of Supernova by with a massive economic crisis, and the agression was of the event rather than its observers. An analogous ways. Theatrical creators use the achievements of Zsolt Zeldung, perfomed by the Łaźnia Nowa theatre directed at the neaderthals. There were even sugges- situation takes places in The Card Index. The spectacle visual arts, such as the dynamization of space and from Kraków – is divided into 10 intervals, the actions tions to lock them up in cages together with animals. takes place in all locations, and the actions unfolding the inclusion of the audience into an action. Theatre take place simultaneously, whereas spectators pass Racial prejudice had led to setting fi re to gypsy settle- behind the spectators’ backs does not provide them performance approaches the happening, in which the from one event to another, and get involved in the ac- ments, whereas people of culture stood up in defense with a feeling of comfort. The atmosphere of excite- “compartamental” structure of event is very important. tion, just like during a happening. Spectators are asked of the neanderthals, and publicly announced their ment, danger, fear should constitute part of the spec- The hierarchical structure of the show is eliminated to perform specifi c and at times absurd actions, like belonging to the homo neandertalis species (in Poland, tators’ experience, they should feel it in their bodies, and replaced by an equivalent structure, where all e.g. cleansing or changing of an aura. They move be- these included Krzysztof Krawczyk, Doda and Violetta while being forced to adopt uncomfortable positions, the elements of the happening are equally important. tween particular intervals as if in an archeological mu- Villas). Thus, the spectacle mainly highlights the ab- shifting, changing places, and being on constant The actions are clearly separated here, and often seum (described here as the “Supernova Performance surdity of our reality, and forces us to refl ect on the guard. Tadeusz Kantor said that one cannot enter the take place simultaneously. The relation between per- Museum“). By using the science-fi ction convention changes brought about by globalization. As such, the theatre without any consequences, persuaded that formance and public has also undergone signifi cant (also atypical for traditional theatre), this theatrical activation of spectators can also be understood as a in the light of the dehumanization brought about by changes. Spectators become involved in the action, piece suggest that the action takes place in far future call to responsibility for our reality, a call to shape it in World War II, art can no longer give shelter and respite, are active participants in the events and are forced (1200 years after the 21st century), while it allows the a conscious way, and to undertake a critical evaluation but is rather about reaching hell and penetrating it. He to change their places, and pass from one part of the spectators get to know reality of the early 21st century, of the neo-liberal world and its confl icts, exclusions, as thought that art and illusion are useless in the context happening to another. even though it is presented in a way which implies well as its dehumanization of man, who – according of raging terror: “And this is my (and our) answer: One of the most characteristic happenings (18 Hap- the impossibility of understanding the behaviour of to George Ritzer – is treated like goods on a conveyor there is no work of art, so there is no sacred illusion, penings in 6 Parts) was conducted by Allan Kaprow in people from our era (e.g. simple make-up is described belt: he is supposed to act effi ciently and quickly, and there is no function of the sacred spectacle. There is October 1959 in the Reuben Gallery in New York. The as putting on priestly mask). It is suggested to glance does not need interaction with other human beings. only an object deprived of life and reality. There is no performers included Red Grooms, Dick Higgins, and at reality from the outside, so as to see its basic The latter problem is presented in Supernova in the artistic place, there is a real place”. This is why this George Segal. This happening was composed of dif- characteristics, which take the form of wars and ter- fragment which includes a monologue about Elżbieta, artist suggested transferring reality both to his art, and ferent artistic genres. Large wall constructions made a woman working at a butcher’s shop (“Orlotta Falcone to theatre. Some creators want theatrical art to pay of semi-transparent plastic foil were set up, which Talks About the Mental Life of Elżbieta Wolska-Wasiuk attention to the terror of reality, and this terror should divided the space into three interiors, constituing and the Brotherhood of Those Who Do”.) be felt by the spectators. spaces for simultaneously ongoing actions. Paint- ings, mobile sculptures on wheels, a specifi c form of

120 121 The tragically deceased Sarah Kane spoke of her dra- In 2006, Henry Jenkins proposed the notion of con- the aforementioned The Danton Case). Currently each Culture 2.0 is criticized as being shallow and including ma: “My art is only a shadow of reality, which is much vergence culture, remarking that old and new media and every piece of information can be commented many which lack any artistic value whatsoever; as the more diffi cult to bear”. In the critical trends emerging are entering into more and more complicated relations by Internet users. They form a network of contradic- culture of egocentrism, self-adoration, and voyeurism. in visual and theatrical arts, we deal with the utilization and interactions, whereas each story or artistic event tory, diverse, and incoherent meanings. Every Internet This should not come as too much of a surprise, since of marginal areas, attacks on cultural taboos, revela- is presented by means of various available informa- user is not only a passive recipient, but also an active we do not really know how to utilize this culture, or tions of the dark sides of existence. All that is negative tion channels and media platforms. Around this time, user, commentator, critic, and expert – he gains the how to use possibilities given to us. Nevertheless, it is and dark should be directly received by the spectators. Jenkins also created a notion of participation culture. possibility to express himself. Thus, “semiotic democ- interesting that artists from the Sędzia Główny group This is why art cannot provide them with the feeling of He observed the changes taking place in the form racy” is achieved, in which everyone has the power to referred to the metaphor of the computer virus, and security any longer. Spectators should also get to the of Web 2.0 and the growing activity of bloggers and defi ne himself and to describe his world. A so-called have in a way breached the system, and attempted to very bottom of imagination, and look into the abyss of other Web site users, the participants of Internet civil journalism is gaining in popularity, along with the take over or at least displace some of the preexisting hell discussed by the aforementioned spectacles. forums, members of social networkds like Facebook co-creation of common knowledge resources (e.g. mechanisms. Nevertheless, changes in art and theatre, the activa- or MySpace, the creators of self-produced works or Wikipedia), the Internet sees the spread of civil actions, The virus is always the element that makes us realize tion of spectators, the popularity of critical trends, and fi lms uploaded on YouTube. Internet users choose there are calls for consumer boycotts, petitions are how the system works, that shows its weaknesses artistic works which enter the public sphere and try themselves what they like best, they shape culture signed, and people invite each other to events taking and its apparent stability. The most important issue to change or fi x it can also be related to the currently and information, which they use. Together with ad- place in the real world. It is here that civil society and is, then, whether recipients will want to “utilize” the emerging culture of participation. busting, culture jamming or cultural remix, culture is participation culture is developing. In turn, these forms work and how. constantly being reshaped, dominating contents are have signifi cant impact on traditional cultural genres. In the era of convergence, the theatre also forces us undermined, past cultural products appear in totally This is also why there are such radical changes in the to pose the question about the “utilization” of culture new interpretations. This leads to the emergence of model of the recipient, both in terms of visual arts and „utilization“, about its utility, including in the social Culture 2.0, full of contradictions, unrespectfull of bor- theatre, and more broadly – of culture as a whole. dimension. It forces us to refl ect on reality, on the ders, and not adhereing to a specifi c genre, rejecting Today, recipients are foremostly becoming users of cul- mechanisms of opression functioning within it, and the principle of decorum and performing a subversive ture; they do not want to remain passive. This can also also on the way in which it is possible to enlarge the “rewriting” of past works (the direct impact of this kind be linked with the illusion of passive reception and the scope of freedom. It seems that that culture – which on theatre can also be observed in new interpretations conviction that the meaning of a work is only created will undergo a process of a growing hybrydization of past works, a great example of which is offered by by its author. As a matter of fact, meanings of works and focus on the activation of recipients (or rather always emerge in the course of their reception, and the recipients of culture) – is heading in this direction. each of recipients ascribes a slightely different meaning to them. Thus, the recipient becomes a user who grow- Izabela Kowalczyk – art historian, critic and journalist. ingly controls and creates meanings, as in the case of An research fellow at the University Adam Mickiewicz the aforementioned Virus in the performance by Sędzia University in Poznan. Author of books The Dangerous Główny. This action certainly showed that sometimes Liaisons of Art and the Body and The Body and Power – we do not really know how to use possibility of being Polish Critical Art of the 1990s. Editor of the net-maga- active, of directly shaping the meaning of a given event. zine Artmix. Author of the blog strasznasztuka.blox.pl.

122 123 Paweł Sztarbowski | Przeciw konwencjom

Weźmy dowolną pustą przestrzeń i nazwijmy ją „nagą Czy jest szansa, by z tego zaklętego koła się wyrwać? Tradycyjny teatr mocno skonwencjonalizował te zacho- Zauważał to już Jerzy Grotowski, twierdząc, że w nie- sceną”. Niechaj w tej przestrzeni porusza się człowiek, Jak sprawić, by panujący porządek – jednorodny wania, pozbawiając je tym samym tajemnicy i elementu których projektach próbował włączać widzów w akcję i niechaj obserwuje go inny człowiek. I to już wszyst- i domknięty, oparty na bezrefl eksyjnym odgrywaniu zaskoczenia. Dlatego coraz częstszą strategią staje się i prowokować ich do współudziału. Szybko z tego ko, czego trzeba, by spełnił się akt teatru. Gdy jednak ról – stał się sam dla siebie znakiem zapytania? burzenie konwencji odbioru. Idealna sytuacja jest wtedy, zrezygnował. Okazało się bowiem, że ich reakcje ogra- mówimy o teatrze – mamy zwykle na myśli znacznie Jedną z takich możliwości jest gest, który byłby na gdy widz nie ma żadnych gotowych skryptów, wedle niczały się zaledwie do kilku banalnych możliwości, więcej. Czerwone kurtyny, refl ektory, biały wiersz, granicy widzialności, wkraczający i zaburzający procesy których powinien się w danym momencie zachować najczęściej jeszcze bardziej sztucznych i skonwen- śmiech, ciemność – wszystko to miesza się bezładnie codziennej komunikacji na tyle skutecznie, by stać się i nie może się schować za żadnym sprawdzonym cjonalizowanych niż tradycyjne śledzenie przebiegu w wyobrażeniu, wywołanym przez jedno, obejmujące dla nich wirusem, a jednocześnie nie tak ostentacyjny, rytuałem. Początkowa niezręczność przerodzić się spektaklu z perspektywy wyciemnionych foteli. wiele znaczeń słowo. Mówiąc, że kino zabija teatr, my- by od razu dawał się poznać jako element łatwej do może w aktywne uczestnictwo w zdarzeniu teatralnym. Z drugiej strony to właśnie Grotowski wraz z Jerzym ślimy o teatrze, jaki istniał w momencie narodzin fi lmu, obłaskawienia konwencji, jak ma to miejsce choćby Jednak nawet w przedstawieniach takich jak Kar- Gurawskim na przełomie lat 50. i 60. przyczynili się do o teatrze z kasą i foyer, z rampą, strapontenami, zmianą w występach ulicznych kuglarzy, których obecność toteka, w otwartej, nie uznającej podziału na scenę ogołocenia sceny teatralnej z jej waloru dekoracyjnego dekoracji, z antraktami i orkiestrą – jak gdyby teatr w pejzażu, mimo że nie należy do codzienności, jest i widownię scenografi i Roberta Rumasa (Wrocławski i każdorazowego szukania nowej organizacji prze- był z samej swej istoty tym właśnie i niczym więcej. jednak mocno utrwalona i skodyfi kowana. A przede Teatr Współczesny, reż. Michał Zadara), Sprawa Dantona strzennej przedstawienia, umożliwiającej twórczą Peter Brook, Pusta przestrzeń wszystkim jest możliwa do pomyślenia w ramach w podzielonej na agorę i forum, aktywizującej relację widza i aktora. Jednak nawet w takim układzie panującego porządku, jest jego częścią. politycznie scenografi i Pawła Wodzińskiego (Teatr były to sytuacje ściśle wyreżyserowane. Codzienność Życie społeczne i właściwie całą rzeczywistość Przyciągnięcie uwagi odbiorcy wymaga gestu zburze- Polski w Bydgoszczy, reż. Paweł Łysak) czy pierw- i przypadkowość do desek scenicznych mają mocno można postrzegać jako spektakl. Jeśli jednak przyjąć nia konwencjonalnej zwyczajności wraz z jej znanymi sza część Supernowej. Rekonstrukcji, zapraszająca ograniczony dostęp lub wręcz nie mają go wcale. A więc za Guy Debordem, że „spektakl to nieustanny pean, do bólu dramatyzacjami i wkroczenia w inny czas widza na spacer po stworzonym przez Matyldę nawet jeśli pojawiają się w teatrze próby zburzenia jaki panujący porządek wygłasza na swoją cześć, jego i w inną przestrzeń. To właśnie ten gest rodzi najstar- Kotlińską wyimaginowanym muzeum (Teatr Łaźnia konwencjonalnej zwyczajności, to są one zwykle jedynie chełpliwy monolog”, należałoby pogodzić się z tym, sze i najtrwalsze przedstawienia, uznawane za glebę, Nowa, reż. Marcin Wierzchowski), to aktorzy są siłą zabiegiem scenicznym. że role już dawno zostały rozdane i pozostaje jedynie z której wyrósł teatr pojmowany jako sztuka. Gdy sza- dominującą i na nich spoczywa prowadzenie scena- Co innego, gdy tego typu zabiegi teatralne przenieść biernie wpasować się w ich układ. Rzeczywistość rysuje man wyrusza w podróż poza granice znanego świata, riusza aż do wcześniej zaplanowanego rozwiązania. w przestrzeń publiczną. Takimi właśnie gestami posłu- się jako szereg dobrze sprawdzonych dramatyzacji gdy do afrykańskiej wsi wkraczają maski, a do polskich To, że widzowie sami mogą decydować o swoim miejscu gują się, teatralizując przestrzeń miejską, artyści wizual- i konwencji, zapoznanych i ogólnie zaakceptowanych chat wpadają kolędnicy, rzeczywistość codzienna wraz w przestrzeni teatralnej, a czasem włączać się do akcji, ni. Dlatego za projekty w samym swym rdzeniu teatral- już do tego stopnia, że nie sposób sobie wyobrazić z wyznaczającymi jej granice normami i zakazami wyzwala ich energię w ograniczonym stopniu, bo prze- ne można uznać Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich funkcjonowania poza nimi. Człowiek żyjący w takim zostaje zniesiona. Dążenie do przekroczenia pozwala bieg wypadków jest ściśle kontrolowany. Poza tym teatr i Dotleniacz Joanny Rajkowskiej, Wspólną sprawę Pawła systemie nie przeżywa świata autentycznie, a jedynie wkroczyć w fazę liminalną i sprawia, że wszystko staje jest przestrzenią na tyle wyizolowaną, że więcej w niej Althamera czy Podróż do Azji – spacer akustyczny po poprzez zapośredniczenie. „W spektaklu wyobcowanie się możliwe, bo świat został wyrwany z codziennych wolno nie tylko aktorom, ale i odpowiednio zachęconym sektorze wietnamskim Stadionu X-lecia Anny Gajew- działającego podmiotu przejawia się w tym, że gesty kolein. Wymaga to zwykle jakiegoś elementu nienatu- i sprowokowanym widzom. Akcja grupy Sędzia Główny skiej, Joanny Warszy i Ngo Van Tuonga. Partycypacja i czyny tego podmiotu nie należą już do niego, lecz ralnego, który zaburza codzienność i wyrywa uczestnika Wirus w spektaklu, zrealizowana podczas Magnetyzmu odbiorców jest dla nich nie tylko jednym z zabiegów, do tego, kto je przedstawia. Ponieważ spektakl jest z normalnych form funkcjonowania. serca w TR Warszawa, pokazała, że oddanie widzom ale istotą. Wszystkie bowiem stawiają sobie za cel wszechobecny, widz nigdzie nie może się czuć u siebie”. pełnej wolności i wpływu na to, co dzieje się na scenie zerwanie z tym, co normalne i zastane, poszukując Każdy szczegół jest drobiazgowo wyreżyserowany, i tak nie pozwala im wyjść poza szereg zachowań gestu, który byłby niezwykły, odświętny, i w ten sposób co staje się pożywką dla działań propagandowych wpisanych w konwencję teatralną. chcą wpływać na odbiorców i ich model postrzega- i zarządzania poprzez psychologię tłumu. nia rzeczywistości. Jeśli przyjąć za Hannah Arendt, że teatr jest „jedyną sztuką, której jedynym tematem jest człowiek w jego powiązaniach z innymi ludźmi”,

124 125 to wymienione powyżej projekty warunek bycia teatrem Stała się jednak czymś więcej – obiektem wobec Uczestnicy projektu stawali się za każdym razem aktora- przyciągać „ludzi niemających żadnych wspólnych spełniają. Ich tematem i głównym zadaniem jest bo- którego każdy przechodzień musi się ustosunkować mi wkraczającymi w przestrzeń publiczną, działającymi interesów, podążających różnymi ścieżkami, posiadają- wiem wyzwolenie swobodnych relacji międzyludzkich. nie tylko w kontekście jednego tematu czy zagadnie- poprzez zaskoczenie. Jednak sens projektu tkwi nie tylko cych różne wizje świata. Tylko po to, aby uświadomić Nieprzypadkowo Joanna Rajkowska o swoich projektach nia, ale w ogóle w kontekście jej funkcjonowania w tej w oddziaływaniu na świat zewnętrzny, ale przede im, że to miejsce jest dla nich, że wspólnota oparta na w przestrzeni publicznej mówiła, że „są to scenografi e właśnie konkretnej przestrzeni. Dla jednych będzie ona wszystkim w tworzeniu silnie zintegrowanej wspólnoty przypadkowej obecności jest możliwa”. Dzięki takiemu dla toczących się 24 godziny na dobę spektakli ulicy”. oznaką kiczu, dla innych piękna związanego z podró- sąsiedzkiej, która potrafi wspólnie działać nie tylko założeniu Dotleniacz mógł stać sceną dla dialogu Istotą przywołanych tu projektów jest uwalnianie relacji żami do ciepłych krajów. „Stawiam drzewo i traktuję ubierając złote kombinezony. Ten zwariowany, rzucający i konfl iktów. Funkcjonował bowiem jak „scenografi a”, międzyludzkich i tak naprawdę to widzowie-uczestnicy to jako element komunikacji między ludźmi, komunika- się w oczy element spełnia funkcję jednoczącą i wy- w której mieli szansę usiąść obok siebie biznesmeni tworzą ich sensy, przebieg i ustalają zasady gry, a arty- cji pozawerbalnej i nieangażującej intelekt” – mówiła zwala kreatywność żyjących we wzajemnym sąsiedz- i emerytki, młodzi Izraelczycy zwiedzający teren dawne- sta jedynie przygotowuje dla nich „scenografi ę”, godząc artystka, wskazując tym samym, że nie chce wpływać twie ludzi. I to jest istota projektu. go getta i antysemici, znawcy sztuki współczesnej oraz się na nieprzewidywalność. Każdy projekt wyzwala na odbiór swojego dzieła. Ono samo ma działać poprzez Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich Rajkowskiej czy ci, którzy o sztuce nie mają zielonego pojęcia lub wręcz energię odbiorców w inny sposób i inaczej funkcjonuje zaskoczenie i niedopasowanie do kontekstu otoczenia, Wspólna sprawa Althamera nie przystają do ofi cjalnego żywią do niej głęboką pogardę. Niczym nieskrępowane w przestrzeni publicznej. To, co teatralne zawsze bo- ale to nie ono jako obiekt jest ważne. Ważniejsza jest wizerunku przestrzeni i zadziwiają już na pierwszy uwalnianie relacji między ludźmi odbywało się dzięki wiem w jakiś sposób zaburza normę. Dlatego wszystkie ukryta w nim potencjalność relacji międzyludzkich. rzut oka. Ich charakter jest jawnie teatralny, związany czystej zmysłowej przyjemności. te projekty sprawiają wrażenie niedopasowania do Teatralne jest też podłoże projektu Wspólna sprawa, z przesadą i zaburzeniem normy. Inaczej jest W Podróży do Azji artyści zaproponowali, by jak na otoczenia i zaburzają to, co dostępne w normalnej który Paweł Althamer realizuje wraz z mieszkańcami w Dotleniaczu, zrealizowanym również przez Joannę spektakl lub obiekt galeryjny patrzeć na Jarmark Eu- percepcji. swojego bloku na warszawskim Bródnie – biednej, Rajkowską czy Podróży do Azji Anny Gajewskiej, Joanny ropa – targowisko, które powstało na terenie dawnego Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich to sztuczna palma robotniczej dzielnicy, której monotonny pejzaż wy- Warszy i Ngo Van Tuonga. To projekty, które odbywają się Stadionu Dziesięciolecia, stając się czymś na kształt ustawiona pośrodku ronda w centrum Warszawy. znaczany jest przez pudełka blokowisk. Althamer właściwie na granicy widzialności. Dotleniacz to niechcianego symbolu polskiej transformacji po 1989 Jej lokalizacja pośród monumentalnej, socjalistycz- współdziała ze społecznością lokalną, opierając swoje niewielkie oczko wodne wykopane w dawnej dzielnicy roku i związanego z nią rodzącego się kapitalizmu. nej architektury, w pobliżu potwierdzających system projekty na partycypacji. Wspólna sprawa rozpoczęła żydowskiej. Dla osób, które nigdy wcześniej tego miejsca Głównym bohaterem akcji artystycznej stała się wiet- pomników sprawia, że funkcjonuje jako obiekt karna- się tym, że artysta wraz z grupą sąsiadów wyruszył nie widziały wcale nie musi on być czymś nadzwyczaj- namska część Stadionu, zwana „małą Azją”. Pozwoliło to wałowy, łamiący obowiązujące rygory smaku i dostoj- w kolejne podróże, m.in. do Brazylii, Belgii, Wielkiej nym czy też nieprzystającym do otoczenia. Może być zwrócić uwagę na wielokulturowość i wieloaspektowość ności. Dzięki niej złamany zostaje ofi cjalny porządek, Brytanii i Afryki. Wszyscy uczestnicy podróży ubrani byli po prostu częścią zieleni miejskiej. Jedynym elementem tego miejsca. Zwracała na to uwagę Joanna Warsza, bo okazuje się, że to ona przyćmiewa inne ele- w złote kombinezony, co jest nawiązaniem do estetyki artystycznej fantazji była niewielka chmurka ozonowa pisząc, że to miejsce „można było odczytywać na bardzo menty otoczenia. Stało się to wbrew założeniom fi lmów science-fi ction. Najbardziej rozreklamowany unosząca się nad lustrem wody. Wokół oczka wodnego wiele, często sprzecznych, sposobów: jako azjatyckie Joanny Rajkowskiej, która stawiając palmę w Alejach stał się wyjazd do Brukseli 4 czerwca 2009, w rocznicę rozłożone zostały materace, na których mogli siadać suburbia, dziki las, królestwo tymczasowości, kontro- Jerozolimskich, arterii nawiązującej swą nazwą do pierwszych wolnych wyborów i upadku komunizmu przechodnie i okoliczni mieszkańcy. Zgromadzenie nie lowanego chaosu i tanich zakupów, upadający klub Nowej Jerozolimy, chciała powrócić do wielokulturowych w Polsce. Ubrana na złoto grupa ludzi kojarzyć się miało jednak żadnego utylitarnego celu. Było świado- sportowy, ruinę architektury socrealizmu, obóz pracy korzeni Warszawy, w której przedwojennym pejzażu mogła z kosmitami, którzy wylądowali w stolicy Unii mie bezcelowe. Rajkowska mówiła, że to miejsce miało archeologów i botaników, siedzibę świadków Jehowy nieodłącznym elementem była społeczność żydow- Europejskiej, a jednocześnie stawała się wyzywa- i wiele innych”. Zaproponowany przez artystów spacer po ska. Dziś pamięć po niej jest coraz mocniej zacierana. jącym postawieniem problemu integracji i dialogu dawnym Stadionie w ramach Podróży do Azji pozwalał Dlatego palma w zamierzeniu artystki miała być między członkami tzw. nowej i starej Unii. Podczas dostrzec te wszystkie paradoksy, odkryć mnogość ściera- ironicznym wyzwoleniem tej niechcianej pamięci wystawy w Modern Art Oxford Althamer zamienił jących się w tym miejscu narracji, a przede wszystkim ich i odwołaniem do wielokulturowych korzeni, a przez to przestrzenie wystawowe w strefę teleportacji, dzięki różne formy widowiskowe. Wpuszczenie do tego miej- sprawdzianem tolerancji. czemu każdy zwiedzający galerię mógł wziąć udział sca uczestników wyposażonych w audiobooki sprawiło, w wyprawie. Jednak Wspólna sprawa to nie tylko tak spektakularne projekty. Czasem uczestnikom zdarza się zakładać kombinezony również w codziennych sytuacjach. W ten sposób uczestniczyli kiedyś wspólnie w mszy świętej odprawianej w osiedlowym kościele.

126 127 że otoczenie zaczęło funkcjonować jako wielowarstwo- w nim ani o tworzenie, ani o wykonanie, lecz o Zresztą, Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich jako projekt Opisane tu projekty, które nie poddają się łatwej semio- wa, tętniąca znaczeniami scenografi a, która cały czas podejmowanie się i działanie”, przez co eksponuje on najdłużej już działający w przestrzeni publicznej, powoli tyzacji, funkcjonując w przestrzeni jak scenografi czne jest przebudowywana i prowizoryczna. Na surowej, medialność. Gest zatem, w odróżnieniu od należącego stają się elementem oswojonym i zaakceptowanym, znaki zapytania, otwierają przestrzeń do negocjacji. zniszczonej części dawnego stadionu, utrzymanej do porządku estetyki obrazu, przynależy do porząd- co jednocześnie osłabia potencjał krytyczny palmy, Nie chodzi w nich jednak o kontemplację świata, w ryzach socrealizmu wyrosły kolorowe, bogato zdobio- ku etyki i polityki. Stąd bierze się pozaartystyczna która coraz częściej staje się tłem do zdjęć ślubnych, ale budowanie przestrzeni do potencjalnego buntu wo- ne budki handlowe zagospodarowane przez Wietnam- doniosłość wszystkich opisywanych powyżej projek- pocztówek, a nawet komercyjnych reklam. bec zastanego porządku i uświadomienie podmiotom czyków. Jednocześnie uczestnicy projektu byli na tyle tów w przestrzeni publicznej. Dzięki temu, że są one Wszystkie te projekty próbują wrócić do pierwotnego ich siły sprawczej. Pozwala na to strategia wpisania się wtopieni w otoczenie, że stawali się widzami niewi- zorganizowane na sposób teatralny, ich istotą nie jest rozumienia teatru, uwolnionego od konwencji instytucji w konwencję teatralną i jednoczesne jej przekraczanie. dzialnymi, nie ingerowali w to, co się dzieje, zacierając obiektowość traktowana jako cenny fetysz, ani deko- teatralnych. Pozwala to odbiorcom-uczestnikom czuć Jako dzieła sztuki wszystkie wymienione projekty są tym samym granicę między sztuką a życiem. racyjność. Ich istotą jest wyzwalanie ludzkiej energii, się swobodnie. Celem wszystkich tych projektów jest z defi nicji sztuczne – przez kogoś wymyślone i skon- pomysłowości i inicjatywy, czego efektem może się więc proces przeobrażenia społeczeństwa. Wszystkie struowane, ale działają samoistnie, realnie wpływając Wszystkie te projekty działają na styku utopii i codzien- stać tworzenie nowych form społecznych. Ewa Rewers próbują urzeczywistnić ideę Guy Deborda, który za- na relacje międzyludzkie. Tym samym przestają być ności, a tworzący je artyści stają się reżyserami tymcza- zwraca uwagę na różnicę między aktywnym i otwar- uważał: „Nowoczesny proces rozpadu wszelkiej sztuki, fi kcją. Stają się życiem. sowej publiczności. W samej ich istocie leży otwarcie tym widzeniem przestrzeni miejskiej, które zostało jej unicestwienie formalne, wyraża explicite zanik języ- na spontaniczność, bo tylko ona pozwala otwierać nowe wyparte przez automatyczne i bezrefl eksyjne patrzenie ka komunikacji, implicite zaś konieczność odnalezienia Paweł Sztarbowski – krytyk teatralny, teatrolog i fi lozof. znaczenia. Nie są one nadane z góry, ale publiczność oraz omylne i nieuważne spoglądanie. W dobie me- nowego języka wspólnego – już nie w jednostronnej Zastępca dyrektora Teatru Polskiego im. Hieronima Ko- ma je dopiero tworzyć. Wyzwalają więc kreatywność chanizacji codzienności zadaniem sztuki jest tworzenie konkluzji, która w przypadku sztuki społeczeństw nieczki w Bydgoszczy. Współpracuje z Teatrem Polskiego i stwarzają przestrzeń dla nowych pomysłów. Przede siatki relacji i sytuacji społecznych. Przestrzeń publicz- historycznych przychodziła zawsze za późno, Radia. Doktorant w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii wszystkim jednak są to projekty przeciw wyspecjali- na zbudowana jest bowiem tak, by wzmacniać nadzór, oznajmiała innym to, co zostało przeżyte z dala od Nauk w Warszawie. zowanej publiczności, odwiedzającej galerie czy teatry, bierność i budować w ludziach poczucie, że nie mają rzeczywistego dialogu i godziła się na tę ułomność i w ten sposób mają szansę dotrzeć również do osób rzeczywistego wpływu na swoje życie. W przywołanych życia. Chodzi bowiem o odnalezienie tego języka wykluczonych z uczestnictwa w kulturze. tu projektach, posługujących się różnymi formami w praxis jednoczącej bezpośrednią działalność i jej Rajkowska nazywając projekty realizowane w przestrze- teatralizacji, najistotniejszy jest ich potencjał krytyczny. język, a więc o urzeczywistnienie w życiu tej wspólnoty ni publicznej scenografi ami do toczących się całą dobę Nie chcą, co różni je choćby od pomników, wspierać dialogu i gry z czasem, którą twórczość poetycko- spektakli ulicy, zauważała, że „natura tych spektakli jest i uwiarygodniać istniejącego porządku społecznego, artystyczna jedynie przedstawiała”. taka, że absorbują każdy gest, jaki wydarza się w polu ale pozwalają wziąć go w nawias, ironicznie podważyć. Utopia? Z pewnością. Zderzenie utopii z twardą rażenia projektu”. Można nawet powiedzieć mocniej – Wyobrazić sobie takie formy relacji międzyludz- codziennością ukazuje jednak przestrzeń publiczną one same są gestem. Giorgio Agamben zauważył, kich, które wcześniej wydawały się niewyobrażalne. jako marzenie, według którego sami sobie urządzamy że „dla gestu charakterystyczne jest to, że nie chodzi Bez elementu krytycznego byłyby skazane na niewi- świat, jak chcemy. dzialność lub komercję jako tryb w maszynie politycznej i ekonomicznej. W większości są to projekty czasowe, co również wpływa na ich nieoczywistość i efekt zaskoczenia.

128 129 Paweł Sztarbowski | Against Convention

I can take any empty space and call it a bare stage. Attracting the recipient’s attention requires a gesture which invites the spectator for a walk around an im- tions. Everyday life and coincidentality have very limited A man walks across this empty space whilst someone of the destruction of convention – together with its all agined museum created by Matylda Kotlińska (Łaźnia access to the theatrical stage – or even none at all. else is watching him, and this is all that is needed for too familiar dramatizations – and entering a new time Nowa, directed by Marcin Wierzchowski), it is nonethe- Thus, even if attempts to destroy conventional habits do an act of theatre to be engaged. Yet when we talk about and space. It is this gesture that gave birth to the oldest less the actors who are the driving force; it is up to them appear in theatre, they usually constitute an on-stage theatre this is not quite what we mean. Red curtains, and most permanent plays, considered to be the soil to lead the scenario to its previously planned fi nale. manoeuvre. spotlights, blank verse, laughter, darkness, these are all from which the theatre perceived as art emerged. When Despite the fact that spectators can decide about their The situation differs when we transfer such manoeu- confusedly superimposed in a messy image covered by a shaman departs for a journey beyond the limits of the place within theatre space, and sometimes engage in vres onto the public sphere. Such gestures are used by one all-purpose word. We talk of the cinema killing the world as we know it; when an African village is fi lled the action, their causative energy is liberated only to visual artists when they theatricalize the urban space. theatre, and in that phrase we refer to the theatre as it with masks, or when Polish country huts are fi lled with a limited degree, since the order of events is strictly This is why we may perceive as essentially theatrical was when the cinema was born, a theatre of box offi ce, carollers, the everyday reality is abolished, together with controlled. Apart from that, theatre is an isolated space such projects as Greetings from Jerusalem Avenue and foyer, tip-up seats, footlights, scene changes, intervals, the norms and borders delimiting it. This strive towards to the extent that not only actors are capable of doing Oxygenator by Joanna Rajkowska, Common Task by music, as though the theatre was by very defi nition transgression enables us to enter a liminal phase, and more in it, but also adequately enticed and provoked Paweł Althamer, or A Trip to Asia – An Audio Tour of these and little more. makes everything possible, since the world is uprooted spectators. The action performed by the Sędzia Główny the Vietnamese Sector at the 10th Anniversary Stadium Peter Brook, The Empty Space from framework of daily life. It usually requires a super- group – entitled, A Virus in the performance – during by Anna Gajewska, Joanna Warsza and Ngo Van Tuong. natural element which interferes with everyday life and the performance of Magnetism of the Heart in Warsaw’s In the case of these projects, recipient participation is Social life and, indeed, all reality may be perceived as takes the participant away from the normal norms of Rozmaitości Theatre, showed that giving spectators not only a manoeuvre, but their very essence. This is a spectacle. If we assume after Guy Debord that, “the functioning. Paradoxically, however, traditional theatre the full freedom and infl uence over what is happening because all of them aim to break with the normal and spectacle is the ruling order’s non-stop discourse about has conventionalized these behaviours so strongly that on stage still does not mean that theu will avoid behav- existing order, and search for a gesture which would be itself, its never-ending monologue of self-praise,” we it has deprived itself of mystery and the element of iours inscribed into the theatrical convention. extraordinary and celebratory, and would thereby infl u- would have to accept the fact that roles have long been surprise. Jerzy Grotowski noticed this, stating that in some of his ence recipients and their way of perceiving reality. If we distributed and all we are left with is the passive adap- This is why an increasingly popular strategy consists projects, he tried to engage spectators into on-stage assume, after Hannah Arendt, that theatre is “the only tation to their existing order. Reality appears as a set of of the destruction of the habitual method of reception. actions and to provoke them to participate. He swiftly art whose sole subject is man in his relationship to oth- well tested dramatizations and conventions, familiar and The ideal situation is when the recipient has no ready- abandoned the idea. It turned out that their reactions ers,” then the above projects do meet the condition of universally accepted to the degree that it is impossible made scripts telling him how to behave at a given were limited only to a couple of trivial options, often being theatre. Their theme and main task is to liberate to imagine functioning beyond them. A human being moment, and thus cannot hide behind any tried and even more artifi cial and conventionalized than the spontaneous interhuman relations. It is not a coinci- living in such a system does not experience the world tested ritual. The initial clumsiness may turn into ac- traditional way of following the spectacle from the dence that Joanna Rajkowska called her public space in an authentic way, but only through an intermediary. tive participation in a theatrical event. In theatre plays perspective of the seats and booths. However, it was projects “stage designs for 24-hour street spectacles”. “The spectacle’s estrangement from the acting subject like: Card Index, with Robert Rumas’ open stage design Grotowski – together with Jerzy Gurawski – who, at the The essence of the discussed actions is the liberation is expressed by the fact that the individual’s gestures which rejects the stage/audience division (Wrocławski turn of the 1950s and 1960s, contributed to the act of of interhuman relations. Indeed, it is the spectators/ are no longer his own; they are the gestures of someone Teatr Współczesny, directed by Michał Zadara), The stripping the theatre stage bare of its decorative value participants who give the relations their sense, direc- else who represents them to him. The spectator does Danton Case with Paweł Wodziński’s politically activat- and renewed the quest for a new spatial organization tion and rules, while the artist only prepares the “stage not feel at home anywhere, because the spectacle is ing stage design, dividing the space into an agora and of the play, enabling new creative relations to appear design” for them, accepting the element of unpredict- everywhere”. Is there a chance to escape this vicious a forum (Polski Theatre in Bydgoszcz, directed by Paweł between the spectator and the actor. Nevertheless, ability. Each project liberates recipients’ energy in a dif- circle? How to make the existing order – homogeneous Łysak), or the fi rst part of Supernova. Reconstruction, even in such settings, these were strictly directed situa- ferent way and functions differently in the public space. and closed, based on nonrefl exive role-play – become a The theatrical always somehow disrupts the norms in question mark for itself? one way or another. Thus, all these projects give the impression of being unsuited to their surroundings and seem to disturb what is accessible in normal perception.

130 131 Greetings from Jerusalem Avenue is an artifi cial palm The basis for Paweł Althamer’s Common Task project Rajkowska’s Greetings from Jerusalem Avenue or Al- In Trip to Asia, the artists suggested to view, as a spec- standing in the middle of a roundabout in Warsaw’s are also theatrical. The project is performed together thamer’s Common Task do not fi t into the offi cial image tacle or artistic object, what remained of the Jarmark city centre. Its location – among the monumental, with the inhabitants of the author’s housing estate: of space, and surprise the viewer already at fi rst glance. Europa – a market which emerged within the former socialistic architecture, in the vicinity of monuments Bródno, one of poorer districts of Warsaw, with its mo- Their character is explicitly theatrical, and connected 10th Anniversary Stadium, thus becoming an unwanted affi rming the system – makes it function as a carni- notonous landscape characterized by box-like blocks with exaggeration and interference with accepted symbol of the Polish post-1989 transformation and the val object, breaching the existing rigours of taste and of fl ats. Althamer cooperates with the local community norms. The case of Oxygenator (another project by rampant capitalism that ensued. The Vietnamese part elegance. Thanks to it, the offi cial order is interrupted, by basing his projects on participation. Common Task Joanna Rajkowska) or A Trip to Asia (by Anna Gajewska, of the stadium – known as “Little Asia” – became the since it ends up overwhelming the other surrounding began with the artist departing on journeys with his Joanna Warsza and Ngo Van Tuong) is different. These title character of this artistic action. This enabled the elements. This happened in spite of the assumptions neighbours, visiting such places as Brazil, Belgium, projects take place on the verge of visibility. Oxygenator authors to draw attention to the place’s multiculturality of Joanna Rajkowska, who – by placing the palm at Great Britain and Africa. The travellers were dressed is a small pond, dug out in Warsaw’s former Jewish dis- and multifaceted elements. Joanna Warsza wrote that Jerusalem Avenue, an communication hub alluding in golden uniforms – a nod towards science-fi ction. trict. For people who have never seen it before, it may this place “could be interpreted in many, often contra- to the historical Jewish housing estate of “New Jeru- The most famous trip was his journey to Brussels on not seem extraordinary or unsuited to its surroundings. dictory ways: as the Asian suburbs, as a wild forest, as a salem” – wanted to refer to the multicultural roots of the June 4th 2009, on the anniversary of the fi rst free It simply constitutes a part of the urban green space. The realm of temporariness, as controlled chaos and cheap Warsaw, where the Jewish community constituted an elections and the fall of communism in Poland. The only element of this artistic fantasy was a small cloud of shopping, as a collapsing sports club, as a ruin of social- inseparable element in the pre-WW II landscape. Today, group of people dressed in gold could be associated ozone fl oating above the water. Mattresses were placed ist architecture, as a work camp for archeologists and memory of this is becoming increasingly blurred. This is with astronauts landing in the capital of the European around the pond for passers-by and local inhabitants botanists, the headquarters of the Jehovah’s Witnesses, why, in the artist’s intention, the palm was supposed to Union, while also serving as a provocative statement to enjoy. However, this gathering had no utilitarian aim and many others”. The walk around the new Stadium constitute an ironic liberation of this unwanted memory on a problem of integration and dialogue between to it; it was consciously aimless. Rajkowska said that proposed by the artists in the framework of A Trip to and a reference to Warsaw’s multicultural roots, and the members of “old” and “new” Europe. During an the place was supposed to attract “people who have Asia made it possible to notice all these paradoxes, to thereby a test of its tolerance. Nevertheless, it became exhibition in Modern Art Oxford, Althamer changed the no common interests, who follow different paths and discover the multitude of narrations confronted in this something more than that – an object which each exhibition halls into a sphere of teleportation, thanks have varying visions of the world – simply to make place, and in particular its different, spectacular forms. passer-by must confront, not only in the context of this to which each visitor could participate in the escapade. them aware that this place is for them, and that a com- Participants were given audiobooks, which allowed the question in general, but also in the context of physically Nevertheless, Common Task consists not only of such munity based on an accidental presence is possible”. space to function as a stage design with many layers and functioning in this specifi c space. For some, it will be spectacular projects. Sometimes, the participants don Thanks to this assumption, Oxygenator could become meanings, constantly being transformed but temporary. a sign of kitsch, for others – of the beauty linked to the uniforms in everyday situations. This is how they a kind of stage for dialogue and confl ict. It functioned as The rough, destroyed, Socialist part of the stadium was exotic journeys. “I place a tree and treat it as an element took part in mass in their local church. The project a “stage design” which gathered businessmen, pension- covered with the colourful, decorative booths used by of communication between people; non-verbal com- participants became actors each time they entered ers, young Israelis visiting the former ghetto and anti- Vietnamese salesmen. At the same time, the project’s munication which does not involve the intellect,” said public space, and they acted by surprise. Nevertheless, Semites, modern art experts, and those who have no participants were so immersed in the background that the artist, thereby indicating that she does not want to the meaning of the project lies not only in its impact idea about art, or even feel deep contempt towards it. they became invisible spectators, and did not interfere infl uence the reception of her creation. It should act by on the external world, but foremostly in the creation of The unrestrained liberation of relations between people with what was happening, thereby blurring the border itself: by surprise; by being unsuited to the surround- a strongly integrated neighbourhood community which took place thanks to the sensual pleasure. between art and life. ing context, but it is not important as an object. What can act together, not only when wearing golden uni- matters more is the potentiality of interhuman relations forms. This crazy, eye-catching element fulfi ls a unifying hidden inside. function and liberates the creativity of those who live in the vicinity of each other. This is the very essence of the project.

132 133 All of the described projects function on the verge of as if they were actors playing certain roles. However, the urban space, which has been superseded by automatic communication has been lost. The negative implication utopia and everyday life. The artists behind them be- salesmen must have looked in a similar manner at the and non-refl exive perception, as well as by fallible and of this development is that a common language can no come the directors of a temporary audience. Their very group of people walking around the area with headsets inattentive glancing. In the era of the mechanization of longer take the form of the unilateral conclusions that essence consists of the openness to spontaneity, since and behaving in accordance with a certain structure. everyday life, the task of art is to create a network of characterized the art of historical societie — belated only the latter allows new meanings to be opened. They All these elements allow for a never-ending game with relations and social situations. Public space is created portrayals of someone else’s dialogueless life which ac- are not superimposed; it is the audience which is sup- receptive habits and they become the answer to Peter in such a way as to reinforce supervision, passivity and cepted this lack as inevitable — but must now be found posed to create them. Therefore, they liberate creativ- Brook’s dream, cited as the motto above. The act of instil a feeling that people do not have real impact on in a praxis that unifi es direct activity with its own ap- ity and make space for new ideas. These projects are theatre is fulfi lled when man moves in space, and is their lives. In the projects mentioned here, which use propriate language. The point is to actually participate against an audience of specialists visiting galleries and observed by another man. Projects in the urban space various forms of theatralization, the most important in the community of dialogue and the game with time theatres, and so they stand a chance of reaching people result in the fact that the observer may also become aspect is their critical potential. What differentiates that up till now have merely been represented by poetic excluded from taking part in culture. The most important the observed. This way, the division between the acting them from, among others, monuments, is the fact they and artistic works”. issue in terms of the above-mentioned public space actor and the voyeur spectator is blurred. Their mutual do not want to support and authenticate the existing Utopia? Certainly. However, the confrontation of utopia projects is the fact that reality shapes their course and relation becomes interchangeable, and, in fact, impos- social order, but rather make it possible to put this order with gritty reality presents the public space as a dream infl uences their development. This is what differenti- sible to differentiate. in parentheses, to ironically undermine it. They create which enables us to arrange the world the way we want ates them from street theatre or happenings, which are By naming her public projects “stage designs for 24 space so as to imagine such forms of interhuman to. The projects described herein – which do not yield infl uenced by reality only to a certain degree. Such ac- hour street spectacles,” Rajkowska noticed that “nature relations which earlier seemed unimaginable before. to a simple semiotization and which function in space tions make it possible to grant new roles to accidental of these spectacles is that they absorb every gesture Without a critical element they would be sentenced in the form of question marks on stage design – open people and question the relation between the creator which takes place in the project’s sphere of infl uence”. to invisibility or commerciality in the form of a cog in the space to negotiations. They are not about contem- and the recipient of an art work. This division becomes It can even be said more directly – they themselves the political and economic machine. These projects are plating the world, but rather about creating the space blurred. After all, who is the spectator of Greetings from constitute a gesture. Giorgio Agamen remarked that mostly temporary, which also infl uences their ambiguity for a potential rebellion against the existing order and Jerusalem Avenue or Oxygenator? Passers-by or rather “what characterizes gesture is that in it there is nei- and intensifi es their surprise effect. Indeed, Greetings making subjects aware of their causative force. This is Joanna Rajkowska herself and the circle of art experts ther production nor enactment, but undertaking and from Jerusalem Avenue – the longest-lasting project made possible by the strategy of inscribing them into and sociologists who observe and describe the reac- supporting”. Therefore, the gesture – contrary to the in the public space – is slowly becoming domesticated theatrical convention, and simultaneously transgressing tions of accidental people, who thereby become actors? images, which belong to aesthetic order – belongs to and accepted, which thus weakens the critical potential this convention. As works of art, all of the mentioned Analogically, in Common Task, the actors are both the the order of ethics and politics. This is the source of the of the palm, turning it into the backdrop for wedding projects are, by defi nition, artifi cial – invented and con- golden-dressed participants of Paweł Althamer’s pro- extra-artistic signifi cance of the public space projects photos or even commercials. structed by someone – but functioning independently, ject, and accidental people who enter into interactions described above. Thanks to the fact that they are or- The projects described above constitute an attempt to realistically infl uencing interhuman relations. This is with them. In A Trip to Asia, the point was to look at ganized in a theatrical way, their essence is not about return to the original understanding of theatre, liber- where they stop being fi ction. They become life. animated and inanimate objects at the Europa Bazaar being an object which is treated as a precious fetish or ated from the conventions of theatrical institutions. It decoration: their essence is the liberation of human en- enables recipients-participants to feel at ease. The aim Paweł Sztarbowski – critic, theatrologist and philoso- ergy, creativeness, and initiative, which may result in the of such actions is therefore the process of transforming pher. Deputy Director of the Hieronim Konieczka Polski creation of new social forms. Ewa Rewers notes the dif- society. They all attempt to make real Guy Debord’s idea Theatre in Bydgoszcz. He cooperates with the Polish ference between the active and open perception of the that, “the positive signifi cance of the modern decompo- Radio. PhD student at the Institute of Art, Polish Acad- sition and destruction of all art is that the language of emy of Sciences in Warsaw.

134 135 TEATRALIZACJA PRZESTRZENI MIEJSKIEJ

THE THEATRALISATION OF URBAN SPACE

136 137 Joanna Erbel | Jak działa sztuka w przestrzeni publicznej?

Sztuka w przestrzeni publicznej, która jeszcze do Rajkowskiej Dotleniacz (2007), realizowana przez Palma reprezentując to, co obce, egzotyczne i lekko i symboliczną. Tym stało się właśnie postawienie pal- niedawna była w polskich miastach ekscesem i wywo- Joannę Warszę Podróż do Azji – spacer akustyczny tandetne, nie mieściła się w ramach estetyki prze- my w centrum Warszawy i wprowadzanie tym samym ływała bardziej lub mniej uzasadnione kontrowersje, po wietnamskim sektorze Stadionu Dziesięciolecia strzeni miejskiej Warszawy. Proponowała inną wizję w przestrzeń publiczną związaną ze sferą reprezenta- powoli wchodzi do mainstreamu. Projekty artystyczne (2006) w ramach szerszego projektu Stadion X – metropolii niż ta, którą można było wyczytać z kierun- cji elementu kiczowatego oraz egzotycznego. Projekt pojawiające się na ulicach i placach to już nie głów- miejsce, którego nie było oraz Wspólna sprawa (2009) ku przemian przestrzeni publicznej. Nie mieściła się Rajkowskiej podważał oczywistość podziału na to, nie guerilla-akcje podważające zastany porządek Pawła Althamera były projektami czasowymi. Obec- w obowiązującej logice miejskiej Warszawy. co czyste i równe (więc dozwolone do bycia obecnym społeczny, wykraczające poza znaną i rozpoznawaną nie istnieją one w postaci dokumentacji, archiwum Początkowo zielona i zadziorna, na skutek zuży- w przestrzeni publicznej) oraz to, co chropowate, estetykę. Sztuka staje się kolejnym uznanym językiem oraz w pamięci i ciałach osób, które brały w nich cia materiału straciła liście i zanim doczekała się popękane, kosmate, organiczne (zepchnięte do sfery komunikacji między różnymi grupami społecznymi, udział. nowych, drażniła przechodniów gołym pniem. Trudno prywatnej albo poza granice miasta). Obecność palmy przydatnym narzędziem konsultacji społecznej czy ją było uznać za element dekoracyjny i, aby znowu uprawomocniała estetykę, która kojarzona była albo atrakcją, która może poprawiać wizerunek miasta Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich przypominać egzotyczne drzewo, musiała uzyskać z ludycznością i pozamiejskością, albo z dziedzictwem i pośrednio generować zyski. Po dziesięciu latach wsparcie fi nansowe ze strony miasta, mieszkańców kultury żydowskiej. Palma stając w opozycji do domi- od projektu Joanny Rajkowskiej Pozdrowienia z Alej Spotkanie z nowym projektem artystycznym przy- albo prywatnego inwestora. Po serii zmagań udało się nującego wizerunku zawiesiła oczywistość podziału Jerozolimskich (2002), którego datę powstania można pomina poznanie nowego sąsiada czy sąsiadki, Rajkowskiej zebrać odpowiednią sumę, żeby zamó- na estetykę władzy opartą na prymacie czystości oraz uznać za początek walki artystek i artystów o prawo o których wiemy, że będziemy ich mijać przez następ- wić nowe liście. Palma, mimo początkowych ataków estetykę ludu utożsamianą z brakiem gustu i obcia- ingerowania w przestrzeń miejską, przestajemy ne dni, miesiące, lata wychodząc z domu. Jeśli się od i niechęci, z czasem na stałe weszła w krajobraz chem. Podważyła również przekonanie, że wstępem wreszcie pytać: Czy sztuka w przestrzeni publicznej? nas różni, będzie nam przypominać o alternatywnych miejski stając się jednym ze znaków rozpoznawczych do zaistnienia w przestrzeni publicznej konieczna jest A zaczynamy zastanawiać się jaka? I po co? scenariuszach, których nie realizujemy, bo powiodło Warszawy. Była tłem dla ślubnych fotografi i, zagrała estetyczna transformacja i wygładzenie chropowatej Czy projekty artystyczne mogą przełamywać poczucie nam się w życiu lepiej lub gorzej. Wywodząc się z innej w spocie reklamowym Zielonych 2004, a w 2007 roku formy czy poddanie się zasadom dominującej logiki. niemocy wpływu na przestrzeń publiczną, które wciąż kultury lub klasy społecznej może nas zaskakiwać lub przybrała czepek pielęgniarski na znak solidarności jest doświadczeniem wielu mieszkańców i mieszkanek drażnić swoim sposobem bycia. Każde takie spotkanie warszawianek i warszawiaków z pielęgniarkami Dotleniacz polskich miast? Oraz na chwilę zawiesić obowiązujące to nadzieja na poszerzenie naszego horyzontu po- i położnymi protestującymi pod Kancelarią Prezesa reguły, żeby pokazać jak inaczej mogłyby wyglądać znania, ale również potencjalne zarzewie konfl iktów. Rady Ministrów. Dominującej logice przestrzeni przeciwstawiał się relacje sąsiedzkie, na placach i ulicach miast? Jednym z takich projektów była właśnie sztuczna Oswojenie się warszawiaków z palmą i uznanie jej za również Dotleniacz. Tak samo jak palma nie powstał Rozważania nad zasadnością umieszczania obiektów palma postawiona na Rondzie de Gaulle’a przez Jo- jeden z prawomocnych, a nawet reprezentacyjnych w wyniku długotrwałego procesu konsultacji społecz- artystycznych w przestrzeni miejskiej (oczywiście, annę Rajkowską. Palma, która w 2002 roku pojawiła elementów miasta miało istotny wpływ na poszerze- nych, które pozwoliłyby artystce rozpoznać potrzeby jest to zasadne), i kogo powinny reprezentować się w przestrzeni Warszawy, była egzotyczną przy- nie horyzontu poznawczego, który Jacques Rancière mieszkańców i na drodze negocjacji pomiędzy róż- (oczywiście wykluczonych) powoli są zastępowane jezdną i została potraktowana przez władze miasta i nazywa „podziałem zmysłowości”, defi niującym co nymi grupami stworzyć obiekt, który byłby wypad- przez pytania o to, czy rzeczywiście generują one mieszkańców w podobny sposób, w jaki traktuje się dana wspólnota uznaje za odpowiednie i obecne kową ich oczekiwań. Dotleniacz był przeciwieństwem zmiany społeczne, jakich życzyliby sobie artyści niezapowiedzianych gości, dla których nie przewidzia- w przestrzeni publicznej. Podział zmysłowości silnie partycypacyjnego planowania. Pojawił się nagle i artystki oraz kuratorzy i kuratorki. Oraz, jeśli mają one no miejsca. Jej początkowy status był nieokreślony. wpływa na społeczne relacje i jest przestrzenią walki i bez ostrzeżenia. Jednocześnie stał się przyczyn- na społeczeństwo wpływ, to na czym on polega? Jako projekt artystyczny w przestrzeni publicznej nie politycznej. Dla Rancière’a polityka nie jest jedynie kiem do pokojowego współbycia, a w konsekwencji Czy efekty tych działań da się przewidzieć, zaplano- mieściła się w ramach ofi cjalnych kategorii opisują- sprawowaniem władzy czy walką o władzę, ale kon- wspólnotowego działania szerokiego przekroju wać, czy może wrzucenie projektów artystycznych cych obiekty miejskie. Początkowo niewidzialna dla fi guracją specyfi cznej przestrzeni, która określa, kto grup społecznych, które, gdy projekt dobiegał koń- w przestrzeń publiczną generuje sytuacje, które są tak administracji, po wielu godzinach spędzonych przez jest podmiotem politycznym i w ramach jakich konfi - ca, postanowiły zawalczyć o jego pozostawienie. złożone, że praktycznie niemożliwe do prześledze- artystkę i współpracowników w miejskich urzędach guracji oraz sojuszy mogą być podejmowane decyzje Mimo, że walka została przegrana i plac Grzybowski nia? Kim są odbiorcy tej sztuki? Pytanie o społeczny uzyskała ofi cjalny status jako „obiekt niedrogowy”. dotyczące wspólnoty. „Polityka polega na rekonfi gu- po remoncie, który nastąpił po zakończeniu projektu wpływ sztuki w przestrzeni publicznej towarzyszy Raziła swoją egzotyczną formą, przez wielu uznawaną racji podziału zmysłowości defi niującego, co jest ma niewiele wspólnego z projektem Rajkowskiej, również projektom prezentowanych na Praskim za nadmiernie karnawałową i niestosowną w wielko- wspólne dla danej wspólnoty, na wprowadzeniu tam to walka o pozostawienie Dotleniacza pokazała, Quadriennale 2011. Pochodzą one z różnych lat, miejskiej przestrzeni. Drażniła odniesieniami do kul- nowych podmiotów i przedmiotów, uwidacznianie że możliwy jest pewien rodzaj porozumienia między cechują się odmiennym czasem trwania. Najstarszy tury żydowskiej, wzmagając lokalny antysemityzm, tego, co nie było widoczne”. różnymi osobami reprezentującymi często wyklucza- z nich, Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich, zwyczajo- zwłaszcza zimą, kiedy zajmowała miejsce stawianej Rancière wskazuje na polityczne znaczenie, jakie może jące się interesy. Co więcej, to porozumienie nie jest wo nazywany „palmą”, wciąż jest obecny w centrum na rondzie od lat bożonarodzeniowej choince. Mimo mieć sztuka przez „tworzenie określonej czasoprze- wynikiem skutecznie przeprowadzonego dialogu ani Warszawy. Pozostałe, jak późniejszy projekt Joanny iż fi nansowana ze środków zebranych przez artystkę, strzeni zawieszającej zwykłe formy doświadczenia nie jest zjednoczeniem się w imię walki przeciwko była piętnowana jako obciążenie dla budżetu mia- zmysłowego”, dzieląc na nowo przestrzeń materialną wspólnemu wrogowi, ale tworzy się w kontakcie 138 139 sta, w którym brakuje pieniędzy dla prawowitych z pewnym obiektem, który każda z grup defi niuje obywateli. na inny sposób. Dla jednych był przykładem świetnej sztuki współ- Codziennie wokół stawu tworzył się rodzaj wspólnoty Podróż po Azji – spacer akustyczny po sektorze wiet- Wspólna sprawa czesnej w przestrzeni publicznej, dla innych wiejskim ludzi, którzy są sobie bliscy, nie przez poglądy, styl ży- namskim Stadionu Dziesięciolecia, jak i inne projekty stawem, nowoczesnym parkiem, atrakcyjnym przy- cia, pokrewieństwo, ale przez proksemiczną bliskość. realizowane w ramach Stadionu X, eksplorowały multi- Najmniej widocznym dla przypadkowych widzów kładem miejskiego designu albo kolejnym projektem To pokojowe współbycie razem było możliwe nie sensualne doświadczenie bycia na stadionie, zapozna- i zarazem najbardziej lokalnym z prezentowanych pro- cenionej artystki. Sposób postrzegania zależał od tylko dzięki samej obecności wody i zieleni, której jąc uczestników zarówno z życiem i pracą na Jarmarku jektów jest projekt Wspólna sprawa Pawła Althamera. pochodzenia, wykształcenia, wieku i różnych innych mieszkańcy zdawali się tak bardzo potrzebować, Europa, jak i z jego historią. Były formą wycieczki Pojawienie się grupy kosmonautów (czyli sąsiadów czynników. ale przede wszystkim dzięki specyfi cznej formie Dotle- w nieznany obszar Warszawy, a jednocześnie swo- Althamera ubranych w złote kombinezony) przy blo- Dotleniacz uwolnił polityczny potencjał mieszkańców niacza, który łatwo dostosowywał się do różnych form istym badaniem etnografi cznym miejsca, które niedłu- ku przy Krasnobrodzkiej 13, na warszawskim osiedlu Warszawy, a w szczególności placu Grzybowskiego. cielesnego użytkowania przestrzeni, jakie narzucali go później miało zniknąć z mapy miasta. Rozciągnięcie Bródno-Podgrodzie, zaburza codzienny rytm życia, Nie tylko zyskał ogromną popularność, potwierdzoną mu użytkownicy. Różnorodność miejskich mebli projektów w czasie pozwoliło wielokrotnie wracać na wprowadzając elementy karnawału, przywołując fi zyczną obecnością mieszkańców wokół stawu oraz rozstawionych wokół stawu zachęcała do siedzenia stadion i poznawać go z perspektyw proponowanych marzenia o lotach międzyplanetarnych i wyprawie nagrodą „Gazety Wyborczej” Wdechy 2007. O jego po- osoby o bardzo różnych potrzebach. Mieszkańcy przez autorów i autorki projektów. Wiele z nich było do wymarzonego, choć nieznanego świata. Są oni zostawienie walczyli nie tylko przedstawiciele świata mieli do wyboru nie tylko klasyczne ławki, ale również zaproszeniem do uczestnictwa w życiu mieszkańców zżytą grupą podróżników, którym niestraszne są dale- sztuki i warszawskiej inteligencji, ale przede wszyst- plastikowe K.myki i wielkie kolorowe materace. bazaru. Podróż do Azji nawiązywała z jednej strony do kie wyprawy, konieczne, żeby spełnić swojego marze- kim lokalni mieszkańcy. Walka o Dotleniacz była zbio- Jednocześnie wokół było odpowiednio dużo prze- miejskiej włóczęgi, z drugiej zaś do zwiedzania prze- nia. Wybór Brukseli z jednej strony podkreśla spójność rowym protestem przeciwko dotychczasowej polityce strzeni, żeby rozłożyć się z kocem czy postawić przy- strzeni muzealnych z dźwiękowym przewodnikiem. Unii Europejskiej, z drugiej zaś wskazuje na brak urbanistycznej miasta stołecznego Warszawy, która niesione w domu ulubione krzesło. Złożone otoczenie Podróż do Azji pozwalała zrozumieć logikę życia baza- możliwości dostępu do nowej rzeczywistości dla bied- prowadziła do powstawania betonowych pustyń czy Dotleniacza sprawiło, że doskonale odpowiadał on na ru i oswoić się z innymi regułami miejskiego życia niż niejszych warstw społecznych, z których wywodzą się nieprzyjaznych mieszkańcom placów lub ulic, gdzie różniące się od siebie cielesne i estetyczne potrzeby te obecne na co dzień. Seria projektów artystycznych w większości sąsiedzi Althamera. Jednocześnie akcja szaleje wiatr albo upiory historii. Przestrzeń publiczna, potencjalnych użytkowników. Pokazał, że przestrzeń wokół Stadionu Dziesięciolecia umożliwiła włączenie nie jest ani pierwszym wspólnym działaniem artysty zamiast służyć jako miejsce spotkań mieszkańców inkluzywna to przestrzeń, która odwołuje się różnych go w tkankę miasta jako kolejną przestrzeń, która z mieszkańcami Bródna, ani ostatnim. Wspólna Spra- i mieszkanek miasta, była redukowana do przejścia, estetyk, proponuje różne interpretacje i oferuje wiele nie jest jedynie miejscem nielegalnego handlu, ale wa nie jest jednorazowym rocznicowym projektem, korytarza łączącego prywatne mieszkania z prze- sposobów bycia i współbycia w przestrzeni. jest również kojarzona z odpoczynkiem, kontaktem ale działaniem wpisanym w poprzednie akcje sąsiedz- strzenią komercyjną albo państwowymi placówkami. z inną kulturą czy szeroką ofertą gastronomiczną. kie podejmowane przez Althamera, i nadal kontynu- Miasto stawało się coraz bardziej nieludzkie, a wręcz Podróż do Azji Stadion X wprowadził na mapę warszawskiej klasy owanym. Uczestnicy akcji po powrocie do Warszawy antyludzkie. Ulice i place były tylko dla tych, którzy średniej bazar, który dopiero pod pretekstem kontaktu chętnie wybierali się na wspólne spacery po mieście mieli coś konkretnego do załatwienia i musieli przejść Kolejnym projektem, który zmieniał nasze poczucie ze sztuką został uznany za przestrzeń bezpiecz- i angażowali się w działania słabo kojarzone ze sztuką, od-do. Nie było miejsca na bezinteresowne spędza- przestrzeni i rozumienie zasad kierujących miastem, ną, przyjazną i ciekawą. O popularności stadionu jak wspólne odmalowanie klatki czy spotkania nie czasu. Prowadziło to do wykluczania tych grup była seria działań Stadion X zainicjowanych przez świadczyła ilość osób odwiedzająca go codziennie, w pracowni rzeźbiarskiej prowadzonej przez artystę. społecznych, które nie pasują do wizji nowoczesnego Joannę Warszę na Stadionie Dziesięciolecia. Sta- a zwłaszcza w weekendy, kiedy alejka z restauracjami Wspólna sprawa jest projektem o tyle nietypowym społeczeństwa kapitalistycznego ludzi zaradnych dion Dziesięciolecia, nieużywany zgodnie ze swoim zapełniała się imprezowiczami z dnia poprzedniego w polu sztuki, że w przeciwieństwie do wielu innych i zajętych. Starsi ludzie, czyli większość mieszkańców początkowym przeznaczeniem, na początku lat 90. i rodzinami z dziećmi, które po drodze z pobliskiego projektów w przestrzeni publicznej, dotyczy miejsca okolic placu Grzybowskiego, z braku przyjaznych im przekształcił się w bazar, na którym handlowali Parku Skaryszewskiego przychodziły na smaczny i wspólnoty, które jest najbliższym sąsiedztwem miejsc zostali zepchnięci do przestrzeni prywatnej głównie wietnamscy i rosyjscy kupcy i emigranci. i tani obiad. Obecność coraz większej grupy przedsta- artysty. Althamer wybierając na uczestników i part- swoich domów albo do wnętrza kościoła stojącego Znany również jako Jarmark Europa, stadion stał się wicieli klasy średniej na stadionie oswoiła ją z estetyką nerów artystycznych swoich sąsiadów jest jednym przy placu. Dotleniacz dał im możliwość odzyskania najbardziej zróżnicowaną kulturowo przestrzenią metalowych budek, które zaczęły się kojarzyć nie tylko z niewielu społecznie zaangażowanych artystów, któ- prawa do obecności. Jednocześnie powołał do życia Warszawy. Pomimo iż mieścił się w centrum Warsza- z chaosem, podrobionymi ubraniami znanych marek, rzy na poziomie życia codziennego mogą odczuć skutki przestrzeń przyjazną również innym grupom miesz- wy, przez długi czas był ignorowany zarówno przez ale również i przede wszystkim z kulturową różnorod- działania swojej sztuki. Od tego, jak będzie przebiega- kańców: młodym ludziom, rodzicom z dziećmi czy władze miasta, jak i miejskich aktywistów. W 2008 nością, która jest istotnym, a wciąż słabo widocznym ła współpraca podczas projektów, zależy jakość życia wielu innym. roku stadion został zamknięty z powodu przebudowy elementem logiki Warszawy. codziennego. Daje to nadzieję na włączenie artystycz- na mistrzostwa w piłce nożnej Euro 2012. nej działalności i twórczego wyrażania się nie jedynie jako egzotycznego działania, jak wycieczka złotym samolotem, ale jednego z narzędzi komunikowania swoich emocji i budowania relacji międzyludzkich. 140 141 Sztuka tutaj może być przestrzenią realizowania Projekty artystyczne mają potencjał tworzenia kon- wania, [...] a podobieństwo nie istnieje bez praktyki które sprawią, że z sojuszników staną się oponentami alternatywnych scenariuszy społecznych i marzeń, tekstu, w którym zawarte zostaną sojusze pomiędzy upodabniania. Słowo może utożsamić się ze zna- i zamiast przekraczać stereotypy zaczną je wzmac- które w innym kontekście mogą wydawać się mało grupami społecznymi, które na co dzień nie mają czeniem, sekwencją słów, stwierdzeniem, neuronem, niać. Złoty samolot wynajęty przez Althamera z pojaz- realne. Wspólny projekt zakorzeniony w polu sztuki okazji spotkać się ze sobą. Ważnymi aktorami tych in- gestem, murem, maszyną, twarzą... czymkolwiek”. du spełniającego marzenia o wyjeździe z kraju może pozwala nie tylko realizować pomysły traktowane terakcji są często same obiekty artystyczne, jak palma Sojusze pomiędzy aktorami ludzkimi i nie-ludzkimi zmienić się w niepotrzebny wydatek, który zabiera zwyczajowo jako głupie i niemożliwe, ale rów- czy Dotleniacz, ale również inne miejskie obiekty, nie są ustalone raz na zawsze. Ponieważ nie wyni- pieniądze możliwe do wydania na mniej kontrower- nież pokazuje, że wiele naszych marzeń nie jest takie jak kraciasta torba, która noszona po mieście kają z immanentnych właściwości danej struktury, syjne i sprawdzone działania. Spadek jakości jedzenia tak nieosiągalna, jak moglibyśmy sobie to wyobrażać. przypomina o bazarze, zupa Pho, galaretki z soi i fasoli ale zachodzą pomiędzy poszczególnymi jej ele- na stadionie (i w skrajnym wypadku zatrucie) może czy inne potrawy wietnamskiej kuchni, które przycią- mentami, mogą ulec rekonfi guracji. Struktura może wywołać falę niechęci do tymczasowych lokali ga- Zarówno Podróż do Azji Joanny Warszy, jak i Pozdro- gały na stadion nawet wiele miesięcy po zakończeniu rozpaść się, a wchodzące w jej skład elementy mogą stronomicznych. Podobnie z innymi projektami, które wienia z Alej Jerozolimskich i Dotleniacz Joanny projektu Warszy. Nowe elementy miejskiej architektury stworzyć całkowicie nową konfi gurację niosącą mogą zostać potraktowane jako niepotrzebne i wpro- Rajkowskiej oraz Wspólna Sprawa Pawła Althamera wprowadzane w przestrzeń miasta przez artystki odmienne znaczenia. wadzające niechciany chaos w przestrzeń miejską. pokazują, gdzie są granice tego, co uznajemy za i artystów oraz te odkrywane podczas różnego rodza- Latour wskazuje na aktorów nie-ludzkich jako istotny Projekty artystyczne, które zmieniają tożsamość mia- właściwe i stosowne w przestrzeni publicznej. Repre- ju działań są istotnymi aktorami miejskich interakcji. element relacji społecznych, a także na wzajemność sta i jego mieszkanek oraz mieszkańców pojawiają się zentowały to, co nieobecne, wyparte ze społecznej Ciekawość i stempel pola sztuki pozwala przełamać relacji pomiędzy nimi. Przedmioty i elementy natury, zawsze na zasadzie skandalu. Kwestionują zastany świadomości i skutecznie usuwane z przestrzeni strach, np. przed byciem napadniętym i okradzionym. z którymi aktorzy ludzcy wchodzą w interakcje nie są porządek, wprowadzając nowe znaczenia, zajmują miejskiej. Przez samą swoją obecność przypominały Z kolei plakat z wietnamskiego baru może okazać się jedynie pasywnym otoczeniem, kontekstem dla relacji miejsce przechodniom. Nawet jeśli pojawiają się o tych, których warszawiacy na co dzień nie widzą albo propozycją nowej estetyki stosowanej w pracach desi- między ludźmi, ale aktywnymi uczestnikami. Mogą w pustej przestrzeni czekającej na zapełnienie, wcho- nie chcą widzieć. Projekty artystyczne z jednej strony gnerów, której, oswojonej raz, nie będzie łatwo zdys- wchodzić w proponowane im relacje albo stawiać dzą w konfl ikt z alternatywnymi fantazjami na temat stały się rzecznikami grup wykluczonych, wnosząc kredytować jako kiepskiej i kiczowato-egzotycznej. opór. W przypadku palmy poza jej trwałością, zwłasz- danego miejsca. Zamiast widzianej oczami wyobraźni do debaty publicznej słabo obecne kwestie, z drugiej cza w przypadku liści wrażliwych na zmiany pogody, ławki pojawia się rzeźba, zamiast parkingu jest staw, zaś, jak to widać zwłaszcza w przypadku Dotleniacza Sojusze z różnymi aktorami nie-ludzkimi mogą istotna jest również jej zdolność do wywołania zamiast choinki – palma. Miała być powaga i miej- i Podróży do Azji, mogły stać się mediatorami pomię- wywodzić się zarówno z poziomu praktyki, jak i być pozytywnych skojarzeń, które doprowadziły do oswo- sce pamięci ofi ar walk wyzwoleńczych, a pojawia się dzy różnymi grupami społecznymi. Otwarte na wielość zakorzenione w wymiarze symbolicznym. Nieraz tym, jenia się z nią przez warszawianki i warszawiaków. plaża. Albo na odwrót. Projekty w przestrzeni pu- interpretacji mogły być traktowane zarówno jako pro- co może przekonać do danego projektu, który jest Wietnamskie bary będą przyciągały tak długo, jak blicznej, nawet te o niewielkim zasięgu, burzą rytuały jekty pochodzące z pola sztuki stworzone przez zna- silnie związany z ideą wielokulturowego miasta długo będą oferować smaczne, zdrowe i łatwo do- dnia codziennego i społeczne wyobrażenie na temat nych artystów (atrakcyjne dla klasy średniej i mediów), nie jest chęć walki o prawa mniejszości etnicznych, stępne egzotyczne jedzenie. Zarówno aktorzy ludzcy, tego, co ma prawo być jawnie obecne i widoczne, a co jak i obiekty kojarzące się z różnymi, nie zawsze ale potrzeba dostępu do smacznego jedzenia, wspie- jak i nie-ludzcy mogą z czasem ujawnić nowe cechy, powinno zostać ukryte na marginesie jako wstydliwe związanymi ze sobą, praktykami społecznymi, tak jak ranie sztuki w przestrzeni publicznej w ogóle czy to, i niegodne pokazania. Ta walka symboliczna o prawo palma – zarówno z kulturą żydowską i z wakacyjnym że dany projekt kojarzy się z wakacjami i odpoczyn- do widoczności jest w mieście szczególnie wyraźna. odpoczynkiem, wolnym od pędu dnia życia miejskiego. kiem. Jak podkreśla Bruno Latour, „każdy element może okazać się sojusznikiem, ponieważ nic jako takie nie jest ani zredukowane ani niemożliwe do zreduko-

142 143 Wielość potencjalnych napięć wynika z tego, że prze- Przesunięcie w rozłożeniu akcentów w przestrzeni Obecność albo brak budownictwa socjalnego w dziel- Joanna Erbel – socjolożka, aktywna działaczka miej- strzeń miasta jest znacznie silniej nasycona znacze- miejskiej może przyczynić się do zmiany systemu nicach uznawanych za atrakcyjne przekłada się na ska, fotografka. Współzałożycielka stowarzyszenia niami niż każda inna. Każdy skrawek miasta ma swoją wartości osób ją zamieszkujących. stosunek do mniej uprzywilejowanych grup spo- DuoPolis. Członkini zespołu „Krytyki Politycznej”. historię, która jest zapisana w ścianach budynków Na silny związek przestrzeni miejskiej i struktur łecznych. Możliwość odcięcia się innych czy osiedla Doktorantka w Instytucie Socjologii Uniwersytetu i ciałach mieszkańców. W mieście ideologiczne walki poznawczych wskazuje socjolożka miasta, Martina nieoferujące przestrzeni wspólnej, w której można Warszawskiego. o kształt społeczeństwa materializują się pod posta- Löw. Wskazuje ona na obecność właściwej każdemu spotkać sąsiadów, wzmacniają poczucie alienacji cią siatek ulic, nazw placów, liczbie pomników, treści z miast logiki, która wpływa na struktury poznawcze- w mieście. Wielokulturowe bazary wraz z towarzyszą- tablic pamiątkowych, obecności przestrzeni zielonych go jego mieszkańców. Reguły wyznaczające kształt cą im ofertą gastronomiczną oswajają nas z obecno- (lub ich braku) czy typie osiedli mieszkalnych. Kształt tkanki miejskiej stanowią ramy dla zmysłowego ścią imigrantów. Powszechnie dostępna przestrzeń tkanki miejskiej jest ściśle związany z tym, jakie grupy doświadczenia obecnych w niej ludzi i uprawomoc- publiczna wysokiej jakości wyznacza nasze potrzeby społeczne są brane pod uwagę jako potencjalni użyt- niają codzienne praktyki. Miasto kształtuje „habitus”, odnośnie typu i wielkości przestrzeni prywatnej. kownicy i użytkowniczki, a kogo się wyklucza. Z tym, czyli ucieleśniony system dyspozycji poznawczych. Materialność miasta znajduje odbicie w praktykach kto ma prawo być obecny, zarówno poprzez swoje „Miasta odtwarzają zmysłowe struktury, które wnikają życia codziennego, poglądach politycznych czy innych ciało i sposób bycia, jak i przez swoją historię zapisaną w habitusy mieszkańców. Wprawdzie miasta uwikłane społecznych odruchach. w nazwach ulic. są w sieć obiektywnych relacji, ale nie odpowiada ona Znaczenie materialnej struktury miasta może po- Miasto jest areną, na której ścierają się przeciwstawne logice żadnego pola, ponieważ uniwersum miasta wodować z jednej strony poczucie impasu i bariery. interesy i gdzie toczona jest walka o formę wspólnoty w przeciwieństwie do sztuki, nauki czy polityki, W drugiej zaś, czyni tkankę miejską uprzywilejowaną politycznej. Różne grupy społeczne wydobywają nie jest rozplanowane wedle specyfi cznej danemu przestrzenią działania, zarówno dla grup dążących do swoje historie i przeciwstawiają je innym. Równolegle polu struktury zmysłowej. Swoista logika miasta zmiany społecznej, jak i dla tych, które chcą stabilizo- z polityką historyczną toczy się walka o przyszłość będąca jego podstawową strukturą odróżnia je wać obecny system relacji. Spojrzenie z perspektywy reprezentowaną przez projekty modernizacji prze- od innych miast oraz innych form terytorialnych”. logiki miasta jako czynnika wpływającego na struktury strzeni. Projekty artystyczne w przestrzeni publicznej Logika miasta wpływa na nasze codzienne praktyki poznawczego jego mieszkanek i mieszkańców, wska- aktywnie wchodzą w te spory, wzmacniając jedne i wyznacza rozumienie bezpieczeństwa, komfortu zuje również na związek pomiędzy reprezentacją grup narracje przeciwko innym i często całkowicie zmieniają życia, wolności, kształtuje nasz stosunek do inności. wykluczonych w przestrzeni miejskiej a stosunkiem układ stron w konfl ikcie. Zdarza się, jak w przypadku Homogeniczna estetyka i nadmiar ładu przestrzenne- mieszkańców do inności. Pozwala również wskazać Dotleniacza, że stają się symbolem wspólnej walki go powodują niechęć do tego, co nowe, spontaniczne na ogromny potencjał, jaki niosą ze sobą projekty o alternatywny sposób planowania przestrzeni. Biorą, i niezapowiedziane. Miasto wzmaga naszą czujność w przestrzeni publicznej, zarówno te, które oddzia- jak projekty Althamera, na warsztat relacje sąsiedzkie w jednych kwestiach, a przytępia w innych. Kształtuje łują głównie punktowo, przez zmianę zachowań, i kwestię społecznej solidarności. Uwrażliwiają na to, naszą wyobraźnię i poczucie oczywistości. Stosunek odruchów pewnej określonej grupy osób, jak i te, które co obecne w mieście, ale ignorowane albo traktowa- liczby kościołów do świątyń innych wierzeń przekła- na stałe (lub na pewnie czas) stają się częścią tkanki ne wrogo jako inne, obce kulturowo jak palma czy da się na nasz stosunek do obecności w przestrzeni miejskiej. Projekty artystyczne, które pojawiają się mniejszości etniczne obecne na dawnym Stadionie publicznej więcej niż jednej religii. Nazwy ulic i rodzaj w przestrzeni miejskiej wpływają na logikę miasta Dziesięciolecia. pomników wpływają na nasze rozumienie historii. oraz na nawyki jego mieszkańców. Sprawia to, że nawet projekty pojawiające w miastach tymczaso- wo mogą generować zmianę społeczną, która nie znika wraz z końcem projektu, ale zmienia logikę i codzienne życie miasta.

144 145 Joanna Erbel | How Does Art Function Within the Public Space?

Art in the public space – which until recently consti- The oldest, Greetings from Jerusalem Avenue – It annoyed people with its references to Jewish cul- The distribution of the sensible strongly infl uences so- tuted an excess in Polish cities and triggered more or habitually called “the palm” is still present in War- ture, re-enforcing local anti-Semitism, especially in cial relations and constitutes a space of political strug- less justifi ed controversies – is slowly entering the saw city centre1. The remaining projects, like Joanna the wintertime, as it took over the space which had gle. For Rancière, politics is not only about exercising mainstream. Artistic projects appearing in streets and Rajkowska’s later works, Oxygenator (2007), A Trip to been occupied for many years by a festive Christmas power or fi ghting for it, but rather about the confi gura- squares are no longer predominantly guerilla actions Asia – An Audio Tour of the Vietnamese Sector at the tree. Despite the fact that it was fi nanced by the artist, tion of a specifi c space which defi nes who is a political which undermine the existing social order and trans- 10th Anniversary Stadium (2006), realized by Joanna it was stigmatized as being a burden for the municipal subject, in the framework of which confi gurations and gress well-known and recognized aesthetics. Art is Warsza in the framework of a larger project, entitled budget, which lacked money for legitimate citizens. alliances can community decisions be made. becoming another respected language of communica- Stadium X – A Place Which Never Was, and Paweł By representing that which is strange, exotic and “The important thing is that the question of the rela- tion between different social groups, a useful means Althamer’s Common Task (2009), were temporary in slightly kitschy, the palm did not fi t into the aesthetic tionship between aesthetics and politics be raised at of social consultation, or perhaps a kind of attraction nature. Today, they exist in the form of documentation, framework of Warsaw’s urban space. It did not fi t this level, the level of sensible delimitation of what is which can upgrade a city’s image and generate indi- as well as in the memory and bodies of people who into Warsaw’s binding urban logic. Initially green and common to the community, the forms of its visibility rect profi ts. Ten years after Rajkowska’s Greetings from participated in them. feisty, as a result of wear and tear, it lost leaves before and of its organizations”. Jerusalem Avenue project (2002) – which marked the getting new ones, thus irritating passers-by with its Rancière points to the political signifi cance which can beginning of artists’ fi ght for the right to intervene in Greetings from Jerusalem Avenue bare trunk. It was diffi cult to consider it as a decorative be exerted by art by “[overturning] an entire well- the urban space, we have fi nally stop asking whether element and, in order to once again resemble an exotic ordered distribution of sensory experience,” dividing art should function in the public space, started won- A meeting with a new artistic project resembles meet- tree, it had to obtain fi nancial support from the city, anew the material and symbolic space. This is what dering what kind of art should function in it, and why? ing a new neighbour, whom we know we will encoun- the inhabitants, or a private investor. After a series of has become of placing the palm in Warsaw’s city cen- Are artistic projects capable of breaking with the ter over the coming days, months, and years when struggles, Rajkowska managed to gather the neces- tre – and thus introducing a kitschy and exotic ele- feeling of impotence of impacting the public space, leaving our house. If the neighbour differs from us, he sary sum to commission new leaves. Despite the initial ment into the public space, connected with the sphere still experienced by many inhabitants of Polish cities? will remind us of various alternative scenarios which attacks and scorn, with time the palm entered the of representation. Or can they temporarily suspend the binding rules to we did not see happen, because our life took a right urban landscape for good, becoming one of Warsaw’s Rajkowska’s project undermined the obviousness of show how neighbourly relations could exist differently or wrong turn. By stemming from a different culture distinctive symbols. It served as the backdrop for wed- the division into what is clean and equal (and thus in a city’s streets and squares? or social class, our neighbour can surprise or irritate ding photos, appeared in a commercial for Zieloni 2004 legitimate in the public space), and into what is rough, Refl ections on the legitimacy of placing artistic objects us with his behaviour. Each such meeting constitutes (the Green Party), and in 2007, it donned a nurse’s cap cracked, hairy, and organic (pushed into public sphere in the urban space (which is, of course, legitimate), a hope of broadening our cognitive horizons, but also as a sign of solidarity of Warsaw’s inhabitants with or beyond city borders). The presence of the palm and whom they should represent (excluded persons, a potential bone of contention. The aforementioned the nurses and midwives protesting outside the Prime legitimized a form of aesthetics associated with the for obvious reasons) are slowly being replaced by artifi cial palm placed at the De Gaulle Roundabout by Minister’s Chancellery. ludic and rural, or with Jewish cultural heritage. Stand- questions whether these works of art actually gener- Joanna Rajkowska was one such project. The palm, The fact that inhabitants of Warsaw got used to the ing in opposition to the dominating image, the palm ate the social changes that artists and curators wish which appeared in Warsaw’s urban space in 2001, was palm and started considering it as one of the legitimate suspended the obviousness of the division into the for. If they do have an impact on society, what kind an exotic visitor and was treated by the city council or even representative elements of the city played aesthetics of power, based on the primacy of clean- of impact? Are the effects of such actions predictable and its inhabitants in a similar way in which we treat a signifi cant role in broadening the cognitive horizon, liness, and folk aesthetics, identifi ed with bad taste. and possible to plan, or does placing artistic projects unexpected guests, for whom we have not foreseen which Jacques Rancière calls “the distribution of the It also undermined the conviction that in order to exist in the public space generate situations which are so a free place. Its initial status was undefi ned. As an sensible,” which defi nes what a given community in public space, there is a need to undergo an aesthetic complex that they become practically impossible to artistic project in public space, it did not fi t into offi cial considers adequate and present in the public space. transformation, smooth out rough forms, or become track? Who are the recipients of this art? The ques- categories used to describe urban objects. Initially, subjected to the rules governing the dominant logic. tion concerning the social impact of art in the public it passed unseen by the administration; then, after space is also present in projects presented at the 2011 long hours spent by the artist and her co-workers in Prague Quadriennale. The projects date from different local offi ces, it gained the offi cial status of a “non-road years and are characterized by varied life spans. object”. It irritated others with its exotic form, perceived by many as excessively carnival-like and unsuited to the metropolitan space.

146 147 Oxygenator A Trip to Asia

Oxygenator also opposed the dominant logic of space. Warsaw’s existing urban politics, which led to the Another project which changed our feeling of space present daily. A series of artistic projects connected Analogically to the palm, it was created as a result of building of concrete wastelands and hostile streets and and our understanding of the rules governing the city, to the 10th Anniversary Stadium enabled its inclusion a long-term social consultation process which would squares, battered by the wind and phantoms of history. took the form of a series of actions entitled, Stadium X, into the city’s collective tissue, in the form of yet an- enable the artist to familiarize herself with the needs Instead of serving as a meeting place for urbanites, the conducted by Joanna Warsza at the 10th Anniversary other space, associated not with illegal commerce, but of the inhabitants, and – by way of negotiations public space was reduced to a passage, a corridor con- Stadium. In the 1990s, the latter – used inadequately also with leisure, contacts with a different culture, and between different groups – create an object which necting private apartments with commercial or public to its original purpose – turned into a bazaar, where its broad culinary offer. Stadium X placed the bazaar would constitute the median of their expectations. places. The city grew more and more inhuman, or even mainly Vietnamese and Russian emigrants and sales- on the map of Warsaw’s middle class, which deemed Oxygenator was the contradiction of participatory anti-human. Streets and squares were for those who men hawked their goods. Also known as the Europa the stadium a safe, friendly and interesting space only planning. It appeared suddenly and without warning. had something specifi c to do and had to pass to and Bazaar, the stadium became the most culturally under the pretext of artistic contacts. Large numbers Simultaneously, it became a reason for peaceful coex- fro. There was no space for the disinterested passing diverse space in Warsaw. Despite the fact that it was of people visited it every day, refl ecting the popular- istence, and consequently a community-based action of time. It led to the exclusion of those social groups located in the city centre, it had long been ignored by ity of the stadium, especially on weekends, when the involving a broad spectrum of social groups, which which do not match the vision of a modern capitalist both the authorities and urban activists. In 2008, the restaurant row was fi lled with party-goers from the decided to fi ght for the project to stay as it was coming society, full of resourceful and busy people. Due to the stadium was closed for reconstruction work related to day before, and families with children who would drop to an end. Despite their defeat – and the fact that the lack of friendly space, the elderly – who make up the the EURO 2012 football championships. by for a tasty, inexpensive lunch on their way to the ensuing renovation of the Grzybowski Square has little a majority of the Grzybowski Square’s inhabitants – A Trip to Asia – An Audio Tour of the Vietnamese Sector nearby Skaryszewski Park. The presence of an increas- in common with Rajkowska’s project – the struggle have been pushed to the private space of their homes at the 10th Anniversary Stadium, as well as the other ing middle class presence at the stadium accustomed to have the Oxygenator stay where it was showed or the interior of the church located by the square. projects realized in the framework of Joanna Warsza’s these inhabitants with the aesthetics of metal booths, that a certain agreement is possible, even between Oxygenator gave them the possibility to regain their Stadium X project, explored the multi-sensual experi- which started being associated not only with chaos, different people representing often contradictory in- right to be present. At the same time, it brought to ence of being at the stadium, familiarizing participants knock-off merchandise, but also – foremostly – with terests. Moreover, the agreement is not the result of life a space which was friendly towards other social with life and work at the Europa Bazaar, and with its cultural diversity: a crucial, but still hardly visible ele- an effi ciently conducted dialogue, nor a form of unity groups: young people, parents with children, and many history. It was an excursion into an unknown part of ment of Warsaw’s logic. in the face of a common enemy, but is rather created others. Everyday, people gathered around the pond, Warsaw, all the while being an ethnographic study of by entering into contact with a certain object, defi ned forming a closely-knit community: not due to their sorts, devoted to a place which would soon to disap- Common Task differently by each of the groups. opinions, lifestyle, or family connections, but through pear from the map. Protracting the projects enabled For some, it was an example of a great contem- a nominal proximity. people to return to the stadium multiple times, and to The least visible for accidental viewers, and at the porary work of art in the public space, for others it This peaceful coexistence was possible not only get to know it from the perspectives suggested by the same time the most local of all the presented projects, was a countryside pond, a modern park, an attractive thanks to the very presence of water and greenery, project’s authors. Many of them were an invitation to is Paweł Althamer’s Common Task. example of urban design, or yet another project by a which inhabitants seemed to be need, but mainly participate in the life of the bazaar’s inhabitants. On The appearance of a group of astronauts (a group of renowned artist. The way in which it was perceiving thanks to the specifi c form of Oxygenator, which easily the one hand, A Trip to Asia referred to an urban stroll, Althamer’s neighbours dressed in golden overalls) by depended on people’s backgrounds, education, age, adapted to the various physical ways of utilizing space, and, on the other hand, to a museum visit using an a block of fl ats at 13 Krasnobrodzka Street, in War- and other factors. imposed by its users. The variety of urban furniture audio-guide. A Trip to Asia made it possible to under- saw’s Bródno-Podgrodzie housing estate, disrupts Oxygenator freed the political potential of the citizens placed around the pond encouraged people with very stand the logic of life at the bazaar and to accustom the rhythm of everyday life, introducing elements of of Warsaw, especially those inhabiting the Grzybowski different needs to sit down. The inhabitants could oneself with rules of urban life differing from those carnival, bringing dreams about interplanetary fl ights Square. It gained huge popularity, confi rmed by the choose not only from standard benches, but from also and journeying into an unknown dream world. They physical presence of inhabitants gathered around plastic stones and huge colourful mattresses. At the formed a tight group of travellers, for whom faraway the pond, and the Wdechy 2007 prize awarded to it same time, there was enough space to lay a blanket journeys – necessary to make dreams come true – by Gazeta Wyborcza daily. Those who fought for it to or bring one’s favourite chair from home. The complex stay were not only representatives of the Warsaw art environment of Oxygenator provided the perfect an- scene and its intelligentsia, but also local inhabitants. swer to the different bodily and aesthetic needs of the The fi ght for Oxygenator was a collective revolt against potential users. It showed that inclusive space is one which refers to different aesthetics, proposes various interpretations, and offers many ways of existing and coexisting in space. 148 149 are not at all frightening. The choice of Brussels on the sphere of art not only enables the realization of ideas or the Pho soup, soy and red bean jellies, or other a machine, a face…anyting”. Alliances between human one hand highlighted the coherence of the European treated habitually as stupid and impossible, but also Vietnamese cuisine dishes which attracted people to and non-human actors are not established once and Union and, on the other hand, pointed to the lack of shows that many of those dreams are not as inacces- the bazzar for many months after the end of Warsza’s for all. Since they do not result from the immanent possibilities of accessing the new reality for poorer so- sible as we would imagine. project. New elements of urban architecture intro- features of a given structure, but take place between cial classes, from which Althamers’ neighbours mostly duced into the city space by artists and discovered its particular elements, they can undergo reconfi gura- derive. At the same time, this action is not the fi rst Joanna Warsza’s Trip to Asia, Joanna Rajkowska’s during different types of actions are important actors tion. The structure may fall apart, and its constituting joint action of the artist and inhabitants of Bródno, nor Greetings from Jerusalem Avenue and Oxygenator, and in urban interactions. Curiosity and the artistic imprint elements may create a completely new confi guration is it the last. Common Task is not a one-off, anniver- Common Task by Paweł Althamer all depict the borders enable people to overcome the fear of, for example, bringing with it new meanings. sary project, but rather an action inscribed into previ- of what we see as proper and adequate in public space. being attacked and robbed, whereas a poster from a Latour points at non-human actors as an essential ele- ous neighbourhood actions undertaken by Althamer, They all represented that which is absent and margin- Vietnamese bar may suggest a new form of aesthet- ment of social relations, and also at the reciprocity of some of which are still continued. After coming back alized from social awareness and effi ciently removed ics for application in the work of graphic designers, relations between them. Objects and natural elements, to Warsaw, the participants were eager to go for walks from the urban space. Their very presence reminded which, once assimilated, would be diffi cult to discredit with which human actors interact, are not only passive together, and engaged in activities vaguely associated us about those people, whom inhabitants of Warsaw as tacky or kitsch. surroundings or contexts for interhuman relations, but with art, such as repainting their staircase as a team, do not see – or do not want to see – on an everyday Alliances with various non-human actors may both rather active participants. They may enter into the or holding meetings in the artist’s sculpture studio. basis. On the one hand, artistic projects spoke out for derive from practical level of practise, and be strongly suggested relations or resist them. What is essential in Common Task is a rather untypical project in the sphere excluded groups, bringing vaguely present issues into rooted in the symbolic dimension. Sometimes the the case of the palm – apart from its tenacity, espe- of art, since contrary to many other projects in public the public debate; on the other hand – especially in factor which convinces people with regard to a given cially in the case of the weather-sensitive leaves – is space, it concerns a place and a community located in the case of Oxygenator and A Trip to Asia – they could project, strongly connected with the idea of a multicul- also its ability to trigger positive associations, which the artist’s closest vicinity. By choosing his neighbours serve as mediators between different social groups. tural city, is not the will to fi ght for minority rights, but led to Warsaw’s inhabitants growing accustomed to it. as participants and artistic partners, Althamer is one Open to a multitude of interpretations, they could be rather their need to access tasty food, their support for Vietnamese bars will attract people as long as they will of the few socially engaged artists who – on an eve- treated as projects from the sphere of art, created art in the public space, or perhaps even the fact that offer tasty, healthy, and easily accessible exotic cuisine. ryday level – can feel the effects of his art. by famous artists (attractive for the middle class and a given project is associated with holidays and leisure. With the passing of time, both human and non-human The quality of everyday life depends on the level of the media), and as objects associated with different, As Bruno Latour highlights, “an actant can make an actors may reveal new features, which will turn sup- cooperation during the projects. This gives hope for not always interconnected, social practices – in the ally out of anything, since nothing is by itself reducible porters into opponents, and fortify stereotypes instead the inclusion of artistic action and creative expression, case of the palm, this meant both Jewish culture and or irreducible, and since there is no equivalence with- of transgressing them. Instead of a dream come true not only as an exotic activity like a place excursion, but holiday leisure, free from the hectic urban day. out the work of making equivalent. A word can thus about leaving the country, the golden plane rented by as one of the means of communicating emotions and Artistic projects have the potential to create a context enter into partnership with a meaning, a sequence Althamer can turn into an unnecessary expenditure, forming interhuman relations. Here, art may consti- in which alliances are made between social groups of words, a statement, a neuron, a gesture, a wall, which diverts money from less controversial, tried tute a space for realizing alternative social scenarios which would not have the occasion to meet in their and tested activities. The decline in food quality at and dreams, which would seem rather unrealistic in everyday lives. The art objects themselves are impor- the stadium (and the extreme case of food poisoning) a different context. A common project rooted in the tant actors of these interactions – this includes the palm or the Oxygenator, but also other urban objects like the chequer bag, which reminds people of bazaars,

150 151 may result in a wave of animosity towards temporary is closely connected with the social groups taken into it and legitimize everyday practice. The city shapes The signifi cance of the material structure of the city restaurants and bars. A similar situation concerns consideration as the potential users, and which groups the “habitus”, or the embodied system of cognitive may result, on the one hand, in the feeling of a deadlock other projects which may be treated as pointless and are excluded. It is connected with defi ning who has the dispositions. “Cities recreate sensual structures which and barrier. On the other hand, it makes the collective introducing an unwanted chaos into the urban space. right to be present – both by way of their bodies and enter into in the inhabitants habituses. Although cities urban tissue a privileged action space for both groups Artistic projects, which change the identity of the city their way of living – as well as by their history, written are intertwined in the network of objective relations, striving for social change, and for those who wish to and and its inhabitants always appear in the form of down in the names of the streets. but this network does not correspond to the logic of stabilize the existing system of relations. Looking at a scandal. They question the existing order, introduce The city is an arena which pits contradictory interests any fi eld, since the urban universe – contrary to art, the perspective of urban logic as a factor infl uencing new meanings, take away space from passers-by. Even against one another, and where the fi ght for the form science, or politics – is not planned according to a the cognitive structure of its inhabitants also points to if they appear in an empty space waiting to be fi lled, of the political community is being led. Different social sensual structure specifi c to a given fi eld. The particu- the relation between the representation of excluded they enter into confl ict with alternative fantasies about groups unveil their stories and contrast them with the lar logic of the city which constitutes its fundamental groups in urban space and the attitude of inhabitants that specifi c space. Instead of a bench seen through others. In parallel to historical politics, there is a fi ght structure differentiates it from other cities and other toward otherness. It also enables us to point at the the eyes of imagination, there appears a sculpture; for the future – represented by spatial modernization territorial forms”. huge potential brought about by public space projects, instead of a parking lot, there is a pond; instead of a projects. Artistic projects in the public space actively The logic of the city infl uences our daily practices and both those which act in a pinpoint way, by adapting Christmas tree – a palm. What was meant to be a seri- enter into such confl icts, strengthening some narra- shapes our understanding of safety, comfort of living, the behaviour and gestures of a given group of peo- ous place of remembrance for freedom fi ghters turns tions against others, and often completely changing freedom, and shapes our approach toward otherness. ple, as well as those which become part of collective into a beach. Or the other way round. Projects in the the confl ict’s balance of power. As in the case of Homogenous aesthetics and a surplus of space order the urban tissue for good (or for a specifi c period of public space, even those of minor scope, destroy daily Oxygenator, they sometimes become a symbol of the result in a hostility towards the new, spontaneous, time). Artistic projects which appear in the urban rituals and social idea about what objects possess the common fi ght for an alternative method of spatial and unannounced. The city intensifi es our vigilance space infl uence the urban logic and its inhabitants right to be overtly present and visible, and which other planning. Like Althamer’s projects, they concentrate with regard to some issues, and blurs it with regard customs. The result is that even projects which ap- objects – shameful and unworthy of being displayed – on neighbourhood relations and the question of social to others. It shapes our imagination and feeling of pear temporarily in cities may generate social change, should be hidden on the outskirts. solidarity. They sensitize us to what is present in the obviousness. The ratio of churches to temples of dif- which does not disappear with the end of the project, This symbolic fi ght for the right to be visible is espe- city, but ignored or treated in a hostile way, as some- ferent denominations is refl ected in our attitude to the but transforms the logic and everyday life of the city. cially clear-cut in the city. A multitude of potential ten- thing different or culturally alien, such as the palm presence of more one religion in the public space. The sions results from the fact that urban space is much or the ethnic minorities present at the former 10th names of the streets and the types of monuments Joanna Erbel – sociologist, public space and city more saturated with meanings than any other space. Anniversary Stadium. Shifting accents in the urban infl uence our understanding of history. The presence activist, photographer. Co-founder of the Associa- Each part of the city has its history, inscribed on the space may infl uence changes in the system of values or lack of social housing in districts perceived as at- tion DuoPolis. Member of “Krytyka Polityczna” team. walls of building and bodies of their inhabitants. of people inhabiting it. tractive refl ects our attitude towards less privileged PhD student at the Institute of Sociology, University In the city, ideological fi ghts for the shape of the so- Martina Löw points to the strong relation of urban social groups. The possibility to be cut off from other Warsaw. ciety materialize themselves in the form of networks space and cognitive structures, and to the presence of social groups or housing estates which do not offer of streets, square names, numerous monuments, the a logic particular to each city, which impacts the cog- common spaces, where one could meet neighbours, inscriptions on commemorative plaques, the presence nitive structures of its inhabitants. Rules defi ning the fortify the feeling of alienation in the city. Multicultural of green spaces (or lack thereof), and the type of hous- shape of the urban tissue constitute the framework bazaars and their gastronomic offer acquaint us with ing estates. The shape of the collective urban tissue for the sensual experience of people present within the presence of immigrants. Commonly accessible, high quality public spaces shape our needs regarding the type and size of the private space. The materiality of the city is refl ected in daily practices, political views, or other social gestures.

152 153 25-35 lat 40-50 lat powyżej 50 lat DOTLENIACZ Wykształcenie: podstawowe średnie Sztuka w przestrzeni publicznej. Raport z badania niepełne wyższe Joanna Erbel, Krzysztof Herbst wyższe

Miejskie projekty artystyczne nie pojawiają się w społecznej próżni. Niezależnie od tego, czy są to nowe obiekty, które tworzą trwałą tkan- kę miasta, czasowe instalacje czy różnego rodzaju happeningi, zyskują one życie i znaczenie dopiero w kontakcie z obecnymi w mieście ludźmi. Odbiór projektów nie zależy jedynie od ich obiektywnych właściwości, ale także od tego, czy i jak trafi ają one do odbiorców, jak odnoszą się do ich życia codziennego, jakie fantazje pobudzają.

20-26 lat 30-38 lat 40-42 lata powyżej 50 lat Druga kwestia to znaczenie, jakie badani nadają sztuce w przestrzeni WSPÓLNA SPRAWA publicznej i ich stosunek do poszczególnych projektów. Pytaliśmy, czy obecność obiektów sztuki zmieniła miasto? Czy dzieła i akcje arty- styczne mogą być uznawane za sztukę? Czy przypisanie im cechy (wła- sności) „sztuki” ma znaczenie dla ich oddziaływania? Wraz z zespołem badawczym* przeprowadziliśmy wywiady pogłębione z 44 osobami.

20-28 lat 30-31 lat powyżej 50 lat PODRÓŻ DO AZJI * Zespół w składzie: Zuzanna Cichowska, Iga Konińska, Karolina Mikołajewska, Maria Wierz- bicka, Katarzyna Wojnicka, Natalia Wyszkowska, Natalia Żaboklicka, Monika Żychlińska. Wywiady były prowadzone na podstawie trzech scenariuszy dotyczących Dotleniacza, Podróży do Azji oraz Wspólnej Sprawy. W każdym z nich znajdowały się pytania o palmę (Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich), którą uznaliśmy za obiekt znany większości mieszkańców i mieszkanek Warszawy. Wśród badanych osób nie było nikogo, kto nie miałby zdania na temat palmy. W przy- padkach, gdy badani znali więcej niż dwa projekty, do których zostali zrekrutowani, posługiwaliśmy się odpowiednimi fragmentami z innych scenariuszy. W przypadku Podróży do Azji oraz Wspól- nej Sprawy respondentów dobieraliśmy metodą „kuli śniegowej”. Przy Dotleniaczu staraliśmy się dobrać reprezentacyjną próbę użytkowników placu Grzybowskiego, którzy byli na nim obecni podczas trwania projektu. Ze względu na różny zasięg oddziaływania projektów różna była ilość wywiadów, które dotyczyły poszczególnych projektów. Temat Dotleniacza pojawił się w ponad połowie wywia- dów, 10 wywiadów dotyczyło Podróży do Azji, 12 zaś Wspólnej Sprawy. Każdy wywiad trwał średnio 154 POZDROWIENIA 155 koło godziny. Z ALEJ JEROZOLIMSKICH

O Palmie rozmawiali wszyscy Warszawa nie jest monocentryczną jed- nostką administracyjną. Jedną z jej cech, pojawiającą się w wypowiedziach większo- ści badanych, jest różnorodny charakter jej [P]rzepadaliśmy [za tym miej- dzielnic. Nasi respondenci mają różne gusta. scem] dlatego, że to jest niby Dla każdego z nich miasto ma inny smak. Centrum, ale trochę na uboczu; Wybierają te smaki świadomie, odnajdują jest zamaskowane i tak naprawdę się w nich i zaczynają z nimi identyfi ko- wiele osób, nawet z Warszawy, wać. Niezależnie od tego, w której dzielnicy o nim nie wie. mieszkają, podkreślają przywiązanie do [właścicielka kawiarni, 32 lata] miejsca, w którym żyją. Jeśli mieszkają w centrum (jak mieszkańcy okolic pl. Grzy- Trzy miejsca: jedno jest w starej poniemiec- bowskiego) mówią o zanurzeniu w miejskości, kiej dzielnicy na wyspie pomiędzy rzekami, klimacie Śródmieścia i wygodzie, jaką daje z mostami i jest magiczne. Drugie miejsce to mieszkanie w miejscu, skąd wszędzie jest jest Grochów, Praga, Warszawa, blokowisko, blisko. Pomimo że mieszkają w przestrzeni, ale z klimatycznym placem Szembeka i trzecie to jest wieś nad jeziorem, gdzie ani z jednej, która jest użytkowana również przez osoby ani z drugiej strony przez okno nie widać ludzi. z innych dzielnic czy miast, silnie podkreślają [menadżerka kultury, 36 lat] lokalną specyfi kę poszczególnych skwerów czy placów. Mieszkańcy innych starych dzielnic re- zydencyjnych (Żoliborz, Mokotów, Saska Kiedyś jechałem z kolegą na rowerach i pytaliśmy, gdzie jest [hotel] Bristol. Kępa) wskazują na inteligencką historię tych Nie wiedzieliśmy. Mówiliśmy, że jesteśmy miejsc, zaś w przypadku dawnych dzielnic z Poznania. [magazynier, 27 lat] robotniczych (Wola, Powiśle, Kamionek) – na ich przemianę z przestrzeni proletariackich w ojczyzny elit kulturalnych miasta. Więk- Moje blokowisko? Na pewno mój blok. […] szość naszych badanych jest przywiązana W Warszawie jest tyle bardzo podobnych miejsc, a zupełnie innych. Taka mała duża do swojego miejsca zamieszkania i zna je Mieszkam w przecudownym miejscu […] wioska. […] Moi rodzice dostali tutaj miesz- stosunkowo dobrze, jednak ta znajomość niesamowite przeżycie. […] Jak większość kanie. [Ja] mieszkanie kupiłem na zasadzie, ogranicza się często tylko do najbliższej z moich znajomych, rodziny, jestem raczej że „blisko swoich”. [fotomechanik, 41 lat] okolicy, a nie całego miasta. mieszkańcem lewobrzeżnej Warszawy, więc przeniesienie się do Pragę to było jak przenie- sienie się do innego miasta. [student, 23 lata]

Jest to normalne blokowisko, za moim domem jest zaraz pole z kapustą, i las. A z drugiej strony Kabaty są takim miejscem, gdzie jest zapewnione wszystko, i tak napraw- dę nie trzeba dojeżdżać do centrum. Od zawsze w tym samym domu […] i wszyst- Są takie miejsca, gdzie można pójść i napić kie moje siostry też. Jestem bardzo związana 156 157 się kawy, iść do kina, basen, las. Jest wolniej z tą dzielnicą i tak... wrośnięta. […] Jestem niż w Śródmieściu, jest tam taki mikroklimat. taką lokalną patriotką [studentka, 26 lat] [urzędniczka, 32 lata] Mieszkałam przez 6 lat w Nowym Jorku. Warszawa nie jest dużym miastem. [… ] Wielkie miasto to znaczy, że jest się anonimowym. Warszawa jest taka, że zawsze spotykam tych samych ludzi, gdziekolwiek nie pójdę. […] Bywam w Przestrzeń publiczna Kopenhadze i porównując komfort i jakość życia w krajach skandynawskich, to widzę, że Warszawie jeszcze bardzo dużo brakuje. [menadżerka kultury, 36 lat].

Dobra czy zła przestrzeń publiczna?

Przywiązanie do stolicy (lub najbliższej Jak wróciliśmy do Warszawy, najbardziej okolicy) nie oznacza, że badani uznają Warszawa jest miastem uderzyła nas ta przestrzeń, to, że jeszcze Warszawę za miasto idealne. Największa Wielu i wiele z badanych widzi rozwojowym, tu się ciągle możesz tyle wstawić. W Londynie jest tak, jednostka administracyjna to nie jest dla coraz większy udział mieszkańców zmienia, ciągle się coś dzieje. że wszystko jest jednym wielkim chodnikiem, nich Wielkie Miasto, światowa metropolia. w przestrzeni publicznej, ale uważają, [księgowa, 36 lat] cegłą, murem, wszystko wyrasta z czegoś. Nasi respondenci rzadko przyznają ten że jest on wciąż zbyt mały. Wśród ba- [biolożka na urlopie macierzyńskim, 26 lat] status Warszawie. Część mieszkała za danych pytanych o to, kto ma wpływ granicą; widzą skalę i słabości Warszawy. na zmiany zachodzące w mieście, Wielu z nich żyło także w innych dużych miastach Polski (Wrocław, Kraków, Poz- nań). Porównując, widzą zalety, ale nie Przestrzenie publiczne […] wiążą się oceniają dystansu między nimi jako „róż- z projektami artystycznymi. […] Chyba nicy klas”. Raczej jako konkurencję między 20 osób stwierdziło, że mieszkańcy w całej Polsce mamy taką tendencję, równymi. jako ogół, ale tylko 5 z nich, że oni żeby jednak się rozwijać i inwestować w infrastrukturę, [a nie w] miasto jako sami mają wpływ. Jak Paweł [Althamer] organizuje jakieś tam przestrzeń publiczną. […] Coraz Pojęcie „przestrzeni publicznej” staje rzeczy; jest artystą, ale nie takim, co tworzy dla większa jest świadomość, czym jest się dla mieszkańców i mieszkanek samej sztuki, ale z ludźmi, że pracuje z ludźmi, ta przestrzeń publiczna, że to jest Warszawy coraz ważniejsze. Niegdyś 10 osób wskazało urzędników jako angażuje ich do tego. To jest coś takiego, że się nasza przestrzeń, nie tylko jakiś me- pojawiające się głównie w ustach eks- główne osoby decydujące, nie idzie do szkoły, pracy, praca, dom i koniec, chanizm, którym można zarządzać, […] pertów i ekspertek obecnie wchodzi do prawda? [księgowa, 36 lat] języka potocznego i jest coraz popular- że tworzymy wszyscy tę przestrzeń. [menadżerka kultury, 36 lat] niejsze w rozmowach o mieście, chociaż, 5 osób – polityków (z czego 1 kon- tak jak „sztuka w przestrzeni publicznej”, kretnie prezydent Warszawy Hannę nie ma jednej defi nicji. O „przestrze- Gronkiewicz-Waltz). ni publicznej” mówiła połowa naszych badanych. Pojęcie pojawiło się 75 razy. Stan przestrzeni publicznych to nie tylko Trójka badanych mówiła o znaczącej inwestycje. Respondenci widzą znacze- roli architektów i urbanistów, Tutaj podstawowym problemem nie było to, co jest charakterem instalacji nie projektów artystycznych i swoistą artystycznych, że to jest statek kosmiczny, ale [to], że działamy […] w przestrzeni, konkurencję z działaniami inwestycyjny- która jest półpubliczna. Wiąże się to z poczuciem pewnej własności. […] Bardziej mi. Jednym z najciekawszych zjawisk są dwoje o skutkach działań artystów myślimy, że to nasze, a z drugiej strony nie jest nasze, bo należy jeszcze do tych narodziny poczucia przestrzeni publicznej (jedna osoba powoływała się na innych ludzi. Już nie publiczne, ale wciąż jeszcze nie prywatne. [architekt, 37 lat] w skali lokalnej, w dzielnicach zaniedba- działania Pawła Althamera, druga – nych, a nawet w klasycznych blokowi- na projekty Joanny Rajkowskiej). 158 159 skach. W ich wypadku jeszcze mocniej podkreślane jest znaczenie własnej inicja- tywy i roli artystów. Palma (Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich) alternatywnytywny symbol WarszawyWarszawy

Najpopularniejszym z omawianych projek- albo alternatywny (obok warszawskiej sy- Azja, egzotykagzotyka tów były Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich renki) symbol Warszawy. Pomimo, że pra- Joanny Rajkowskiej. Sztuczna palma nadaje wie nikt z badanych nie używał nazwy pro- ludzie potrzebują mieeć coś takietakiego,go, tak, żebebyy sztuka jjakoakoś wwychodziychodziła na nowy koloryt centrum Warszawy i wywołu- jektu (Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich) ulicę, a nie tylko była zamknięta w Zamku Królewskim (śmiechmiech)) je różne skrajne emocje. Spośród badanych i mniej niż połowa osób znała jego genezę, osób tylko jedna była wobec niej obojętna. to palma Rajkowskiej nie jest traktowana Ponad 30 twierdziło, że polubiło palmę od jako obcy czy niezrozumiały obiekt. Wręcz razu, 3 przekonały się do niej z czasem, przeciwnie – jest oswajana, zawłaszcza- a zaledwie 5 respondentów uważała ją za na; wśród odpowiedzi pojawiły się również nietrafi ony i niepotrzebny projekt. Wiele głosy, że każdy ma prawo do własnego od- osób mówiło, że obecność palmy popra- czytywania palmy, nawet wbrew intencjom wia im humor, sprawia, że się uśmiechają, artystki. nowy zabytekabytek powoduje uczucie ciepła, zwłaszcza zimą, Badani pytani o przyszłość palmy mieli kiedy na jej liściach leży śnieg. nadzieję, że zostanie ona w Warszawie atrakcja turystycznaczna Palma jest uznawana za absurdalny, dziw- na zawsze. Część osób nie wyobraża sobie, ny, fi glarny, niepasujący do reszty miasta że palma miałaby zniknąć. Jedna z nich na- obiekt, ale większość respondentów trak- wet deklarowała aktywne zaangażowanie sprawia, że miasto żyjee tuje to jako jej atut. Jest traktowana jako się w walkę w jej obronie. punkt orientacyjny, atrakcja turystyczna z innej pplanetylanety

uczy tolerancji

nie wyobrażam sobie mmiastaiasta bbezez ppalmyalmy

takie „wow”wow”

wyrywa z szarego marazmurazmu

znak innoności

mrugnięcie okiem

160 słup ogłoszeniowy – wiwieleele iinicjatywnicjatyw uznało za ważne 161 zawieszenie na palmie swojej deklaracji czy symbolusymbolu..

punkt orientacyjny – umawianiemawianie ssiię „„podpod ppalmalmą” Dotleniacz według badanych: Lokalny charakter różnych miejsc Warszawy, Badani podkreślali znaczenie, jakie miał on przestrzeń który wraz z większymi remontami prze- dla zmiany myślenia o placu Grzybowskim. więziotwórcza prowadzanymi przez ostatnie lata powoli Dzięki Dotleniaczowi plac nie tylko doczekał zaczął znikać z przestrzeni miejskiej stolicy, się remontu, ale również zintegrował lokal- pojawia się na nowo wraz z projektami arty- ną wspólnotę. Niepozorny „stawik” sprawił, stycznymi. Dotyczyło to zarówno Dotlenia- że zaniedbany plac został potraktowany cza, Wspólnej Sprawy, jak i Podróży do Azji priorytetowo przez władze miasta i odno- niepozorny stawik czy Pozdrowień z Alej Jerozolimskich. Każdy wiony. Jednak po remoncie Dotleniacz nie z tych projektów wytwarzał lub wzmacniał został odtworzony. Zamiast oczka wodnego lokalny charakter. Dotleniacz był uznawa- w wiejskim stylu pojawiła się sadzawka bajkowy, ny za oazę spokoju w centrum ruchliwego otoczona granitowym placem, który nie zys- zaskoczenie nierealny miasta, odróżniał się estetycznie od oto- kał aprobaty mieszkanek i mieszkańców. czenia, sprzeciwiał się logice przemian w To wciąż Dotleniacz (a nie nowy plac Grzy- spowalnia tempo miasta tkance miasta oraz proponował nowy rodzaj bowski) jest dla nich punktem odniesie- przestrzeni. nia, kiedy mowa jest o dobrej przestrzeni publicznej.

miejsce spotkań

wiejski element w centrum miasta Ten Dotleniacz i te kamienie, atrakcja turystyczna i te pagórki przypominały mi trochę wieś. Taki zakątek wiejski, taki urokliwy. Z jakimiś dodatkami nowoczesności, no bo prawda, plastikowe kamienie w formie siedzisk. otwiera ludzi [szatniarka, 53 lata]

zabawne kolorowe siedziska

Jeden z moich kolegów kiedyś słusznie powiedział tak: wanna dla W pewnym momencie, jak teatr „Bardzo to jest fajne, ale to jest po prostu staw bezdomnych wyjeżdżał o szóstej rano, to trzeba i robienie z tego większej ideologii jest bez sensu”. powiedzieć, że Dworzec Centralny Znalazłem w nim coś podobnego I trudno mi się z nim nie zgodzić. Dla mnie to było, się tu kąpał. Oczywiście, że tak było. co później, czy w podobnym czasie, po prostu, jakieś novum, które się pojawiło na tym […] Sama widziałam, jak parę osób znalazłem na Stadionie X-lecia. […] placyku, które faktycznie przyciągnęło tam ludzi; przychodziło. Później popołudniami To był rodzaj takiego cichego miej- które stało się miejscem spotkań; które było przy- wytwarza lokalność: przychodziły panie, no wystawiały, sca, trochę jakby z innego świata, jemne w formie swojej estetycznej, ja lubię takie. 162 nawet nie wiem, takie leżaczki, trochę działającego w innym rytmie, [animatorka kultury, 27 lat] 163 postanowiły siedzieć w centrum na innych zasadach, takich interper- miasta w biustonoszach. sonalnych. [animator kultury, 36 lat] [aktorka, reżyserka, 61 lat] Podróż do Azji Podróż do Azji pokazała fragment Warszawy, który, mimo że umieszczo- ny blisko centrum, działał według zupełnie innej logiki. Była pretekstem, aby pokonać strach przez wielokulturowym Jarmarkiem Europa (bazarem obecnym od lat 90. na Stadionie Dziesięciolecia) i móc zwiedzić jego te- ren w ramach uczestniczenia w projekcie artystycznym. Nie zawsze spotka- Czym była Podró ? nie z innością przekładało się na zmianę podejścia do tego specyfi cznego ż do Azji miejsca. Niektórzy uczestnicy akcji jednak chętnie wracali na Stadion w po- szukiwaniu nowych doznań, często kulinarnych, oraz z potrzeby kontaktu dobrze zaplanowany projekt z przestrzenią, która nie aspiruje do sterylności, a raczej ekscytuje swoją spacer z przewodnikiem nieprzewidywalnością. poczucie bezpieczeństwa pokazanie miejskiego folkloru Właśnie po tej wycieczce trochę zmieniłam pokazuje problemy społeczne podejście, bo zobaczyłam, że dużo jest w opowiada o migracjach i życiu Wietnamczyków tym takiego klimatu, że [Stadion X-lecia] to pokazuje ludzi jest w sumie coś takiego bardzo unikalnego . działa na rzecz tolerancji [studentka, 25 lat] zacieśnia więzi między imigrantami a warszawiakami rezygnuje się ze stereotypów pokazanie nowego miejsca Warszawy stadion i światynia buddyjska początek mody na Stadion X-lecia nowa moda na alternatywność pokazuje społeczność wietnamską w kontraście Stadion X-lecia: daje poczuć, jak to jest być handlarzem straszny śmietnik („człowiek staje się zwykłym handlarzem, taki syf z taką torbą pasiastą … z materiału specjalnego, niebezpieczne miejsce zapomniałem, jak się nazywa ten materiał, nieznane miejsce Warszawy – daleko czyli czują się, jak ci ludzie mogą się czuć”) mimo, że geografi cznie blisko centrum zaskoczenie, że powierzali mp3 – zaufanie

Fajne było to, że to zrobili ludzie właśnie z pasją, którzy chcieli przekazać rzeczy [Chodziło o to,] żeby zrezygnować z tego ważne, dobrze opakowane, dobrze zor- stereotypu, Wietnamczyków, takich „żółt- ganizowane. To był bardzo dobrze zor- ków” czy „skosów”, że nic nie kumają, ganizowany projekt. […] Założenia też tylko zapieprzają w tę i z powrotem były fajne, że to musi być i wesołe, i przy- z tymi torbami i mówią w swoim języku. jemne, takie że właśnie posłuchasz sobie Więc pokazać ich mieszkańcom tych trochę ładnej piosenki na wstępie, żeby najbliższych miejsc, czy Woli, z Osiedla się łatwiej móc nakręcić, pojedziesz so- za Żelazną Bramą, którzy z nimi żyją na bie pociągiem w podróż, że możesz sobie co dzień z ludzkiej strony i ich kultury. zjeść coś fajnego, a jednocześnie przemy- […] Nie są to ludzie, którzy tylko handlują cić w tym wszystkim rzeczy dla tego pro- majtkami. Jest im ciężko, ale starają się jektu ważne, czyli pokazanie kontekstu tutaj żyć w wspólnocie. 164 kulturowego, tego, że ten stadion funkcjo- [studentka, 26 lat] 165 nuje w naszej przestrzeni, że tutaj ludzie naprawdę żyją, mają faktyczne problemy. [animator kultury, 31 lat] Wspólna sprawa

Wspólna Sprawa była projektem, który rozgrywał się w prze- Identyczne złote skafandry jednoczyły i wzmacniały toż- strzeni miejskiej, ale głównie miał służyć jej uczestnikom: samość grupową podczas wspólnych wypraw uczestników przez tworzenie wspólnoty, której znakiem rozpoznawczym i uczestniczek projektów. Znalazły również swoją były złote stroje, a następnie poprzez polepszenie jakości kontynuację w estetyce odremontowanej klatki w bloku przy życia w bloku przy ul. Krasnobrodzkiej 13 (budowanie relacji Krasnobrodzkiej 13, która przypominała statek kosmiczny, sąsiedzkich i remont klatki). Złote skafandry były pretekstem nadając nowy charakter zdewastowanemu miejscu. do nawiązywania nowych kontaktów, zarówno podczas Uczestnicy i uczestniczki akcji chętnie nosili złote skafandry wypraw do Brukseli, Afryki czy Brazyli, jak i podczas spaceru również między projektami zaplanowanymi przez Althamera: do osiedlowego sklepu czy pobliskiego baru. Badani, nawet na spacer do sklepu czy, w przypadku dzieci, na bal w szkole. Paweł przychodził do nas rozmawiać, żeby było jeśli twierdzili, że na początku czuli się dziwnie („Tak idę po Stroje teatralizowały relacje, rozbijały powagę, wprowadzały coś, co jest symbolem takim grupy. Bo, w ogóle, tej ulicy: ci ludzie pomyślą, że jestem jakiś chory psychicznie” element luzu. to wyszło od tego, że dres, jakby, był takim pierwo- [PB]), to szybko oswajali się z nowymi strojami i zaczynali Ja traktowałam to jako swojego rodzaju spektakl wzorem, że to jest symbol blokersów – dresy. A to lubić tą nową niecodzienną sytuację. [...] I była grupka, taka wycieczka, nie wiem skąd, mieszkańcy bloku, no jeszcze takiego na Pradze, gdzieś z Azji, Indonezji, ten typ. W każdym razie, na Bródnie, to w ogóle. No więc, dres. No i te dre- robili tam zdjęcia sobie i w pewnym momencie po- sy zaczęły być tak bardziej stylizowane. [śmiech] deszli do nas, bo oni by z nami chcieli sobie zrobić Najpierw miały być jednakowe, srebrne. Coś zostało stworzone, zbudowane, […] wiele osób na zasadzie prób, pierwsze koty za płoty, jak lu- zdjęcie. Śmiać mi się chciało, bo z reguły, to się robi A w końcu srebrny [...] wyszło, że nie sprawdził się się wykruszyło z tej starej [grupy], wiele osób do- dzie zareagują. Różnie reagowali. Dzieci bardzo z pomnikiem sobie jakieś zdjęcie. A my robiliśmy za w praktyce. Nie zwraca tak uwagi. Stanęło na tym, szło, ale uważam, że bardzo było to dobre, bo zinte- sympatycznie, dorośli udawali często, że nas nie atrakcję. [trenerka Tai-Chi, 56 lat] że złote, no i z dresów te skafandry, bo wygodniejsze growało naprawdę mieszkańców w dużym stopniu, widzą. [...] Takich skrajnie negatywnych [reakcji] do zakładania... Ale jednak, ten kapturek został [...] a poza tym wzbudziło sensację. Bo jak to, takie „lu- – na szczęście – nie było. Były tylko: „A po co?”. W kombinezonach byliśmy odbierać nagrodę Pawła i suwaczek. [trenerka Ta-Chi, 56 lat] dziki” biegają w złotych strojach? To na początku Ale takich negatywnych nie było. Za to jak poje- [Althamera] w Teatrze Wielkim, Kreatora Kultury – był szok, nie wiedzieli, o co chodzi, załóżmy, sąsie- chaliśmy do Brazylii, to były praktycznie same to w ramach Paszportu Polityki. W złotych ska- dzi. Ale potem już wiedzieli. Szczególnie ten wyjazd pozytywne lub bardzo pozytywne. Tam inaczej fandrach, nie raz, paradowaliśmy po parku. Wła- Nie znalem tam wszystkich, tych pań i panów, ale do Brukseli, gdzie poleciało ponad 150 osób, to już ludzie postrzegają rzeczywistość. Tam jest zaba- śnie, na przykład, to było pierwsze otwarcie Parku miałem świadomość, że istnieją. Jak ich zobaczy- była taka akcja ogólnotargówkowa, tak bym to na- wa. Życie tam przede wszystkim toczy się na ulicy. Rzeźby (bo w tym roku była druga edycja), też było łem w złotym stroju, to ich rozpoznałem, że chyba zwał. [fotograf, 69 lat] […] Ludzie nas zaczepiali, pytali się – ale tak pozy- w tych złotych skafandrach. Więc trochę się nacho- mieszkają w bloku obok. To też jest minus życia w tywnie – „Fajnie wyglądacie!”, „Skąd jesteście?”, dziliśmy w tych złotych skafandrach. dużym mieście. W takiej przestrzeni czterech bloków 166 167 Pojechaliśmy do tej Brazylii i tam na co dzień cho- Dlaczego tak ubrani?” […] Było zainteresowanie. [artystka, gospodyni domowa, 36 lat] mieszka kilka tysięcy ludzi. Jeden blok to jest duża dziliśmy w tych złotych skafandrach. Tutaj wcze- Trąbili na nas, pokazywali, że jest OK. No super, su- wieś. Jeżeli w bloku jest 230 mieszkań, to nie spo- śniej były jakieś przejścia, jakieś spacery, ale to per, naprawdę, ekstra było”. [fotomechanik, 41 lat] sób jest znać wszystkich. [pracownik galerii, 26 lat] Na podstawie własnych doświadczeń mogę stwierdzić, Im więcej takich bodźców [jak palma], czegoś nowego i Po co przestrzeni publicznej sztuka? że to nie może być tak, że zrobi się akcję fajną, cały czegoś dziwnego, co potem nagle się oswaja, bo pozo- świat się o tym dowie i środowisko lokalne będzie już – staje, tym lepiej. [dziennikarka, 27 lat] nie wiem – szczęśliwe, w siódmym niebie, do końca życia. To musi być cyklicznie powtarzane, żeby podtrzy- Od tej pory [Wspólnej Sprawy] większej ilości ludzi mó- Od 20 lat przestrzeń miejska jest w procesie dynamicznej trans- Wyzwaniem, przed którym stoją władze miasta, jest włączenie mywać tę świadomość, żeby podtrzymywać tę atrakcyj- wię dzień dobry, bo jakoś naocznie ich kojarzę. Także ten formacji. Jednak zmiany, które zachodzą, pozostawiają wciąż tych głosów w proces rządzenia (współrządzenia) i otwarcie ność miejsca. [fotomechanik, 42 lata] rodzaj więzi, takiej platonicznej, się nawiązał. niewiele przestrzeni na zaangażowanie mieszkańców i miesz- miasta na potrzeby i ekspresję mieszkańców i mieszkanek miast. [bankowiec, 21 lat] kanek miast w proces decyzyjny. Miasta stają się coraz bardziej Trwają próby wypracowania nowego modelu myślenia o mieście, anonimowe, zaś wszelkie próby oswajania przestrzeni przez który odpowiadałby na nowo pojawiające się potrzeby różnych mieszkańców i mieszkanki oraz innych użytkowników i użytkow- osób korzystających z danej przestrzeni. Jednym z kierunków niczki są traktowane jako bezprawne ingerencje. Dominacja sil- jest spojrzenie na miasto jako strukturę emergentną propono- nego inwestora, słabość obywateli i obywatelek oraz zwodniczość wane przez architektkę Aleksandrę Wasilkowską. Inne wskazuje zabiegów partycypacyjnych, zagrały razem z siłą anonimowej, na sztukę w przestrzeni publicznej. Sztuka oraz inne działania biurokratycznej urbanistyki. Mieszkańcy mają silne poczucie utra- kulturotwórcze zyskują obecnie na znaczeniu. Świadczy o tym ty wpływu na swoje miasto, nie władają już jego fragmentami rozkwitająca sztuka spontaniczna w przestrzeni publicznej – i elementami. Inicjatywy, pomysły, pojedyncze działania nie łą- street art, community art oraz mnożące się inicjatywy obywa- czą się ani nie wzmacniają wzajemnie. Przeciętny warszawiak telskie, gry miejskie, angażowanie się młodzieży w alternatywne czy warszawianka nie wiedzą, kto decyduje o mieście. Ale wcale projekty urbanistyczne, eksplozja kawiarni i klubów środowi- nie oznacza to, że nie chcą współdecydować. skowych. Te działania pełnią coraz większą rolę socjalizacyjną, ułatwiają łączność ze światem, dostarczają kodów komunika- cyjnych. Pokazują, jak można aktywnie funkcjonować w mieście, a często również – jak myśleć inaczej. Wypowiedzi artystyczne są niejako sublimacją osamotnienia mieszkańca/mieszkanki oraz jego/jej „wywłaszczenia” z sytuacji obywatela, podmiotu, gospodarza.

miasta ą animuje, integruje wspólnoty

emocjonaln ę ą ń map Co robi sztuka? ą

ładanie przestrzeni

– indywidualn ą łeczne w

nobilituje przestrze ść miejscu żsamo przywraca spo nadaje to

– spersonalizowan ć ą ę wypowiedzie Wydaje mi się, że jest też „nobilitujące”, kie- pozwala si dy artysta, architekt pojawia się z pozycji ętrznej, dając coś, co nie jest arogancką materializuje utopijne wizje miasta zewn tworzy osobist formą kolonizowania przestrzeni. […] Może 168 być to odczytane jako forma zadbania przez One działają jak piłka do metalu. […] Rozci- 169 twórcę o tych mieszkańców, podstawowych nają kłódki, na które jesteśmy pozamykani. użytkowników przestrzeni. To oczywiście za- My jesteśmy pozatrzaskiwani, każde z nas – leży od tego, jaki jest charakter tej ingerencji. także i z powodów historyczno-politycznych. [architekt, 37 lat] [dziennikarka, emerytka, 60 lat] […] Jak widzowie to odbierają. Jako przejaw nor- Sztuka nie-sztuka – co wolno artyst(k)om? Artysta – jak sama nazwa wskazuje – malnej działalności człowieka, czy jako coś, co ma nie może mieć ograniczeń, bo wtedy ich zainspirować, czy zaskoczyć. […] I tutaj jest ten za- nie jest artystą, tylko rzemieślnikiem. sięg słowa „sztuka”. Były jakieś kolorowe krówki, które [dziennikarka, emerytka, 60 lat] niektórzy nazywali sztuką. Dla mnie to było właśnie ki- Dla naszych badanych nie jest ważne, czy dany obiekt to „sztuka” czy „nie- czem. [...] Oczywiście na początku ludzie się tym intere- -sztuka”. Traktują je jako pewnego rodzaju wypowiedzi pojawiające się sowali, ale na zasadzie, że nagle się cos pojawiło ta- w przestrzeni publicznej, które im się podobają albo nie. Nie oznacza to jed- kiego dziwnego. [fotomechanik, 41 lat] nak, że projekty nieartystyczne pozbawione stempla „sztuki” miałyby podobny efekt. Artyści i artystki działający w przestrzeni publicznej odważnie, wręcz rady- kalnie upominają się o to, co pozostaje wykluczone – zarówno na poziomie miasta, jak i dyskursu. Ich projekty to odpowiedzi na trudne i niezadane pytania dotyczące […] Rzeczy biznesowe i użytkowe też mogą być działania miasta. Rysują nowe wizje, dają poczucie sprawczości, integrują zatomi- sztuką, wszystko, co porusza nasze emocje i inspiru- „[G]dyby artystka najpierw zapytała, zowane zbiorowości, wytwarzają wspólnotowość. je nas do działania, jest sztuką. A można stanąć na pozy- czy może zrobić projekt i opowiedzia- cji, że jedynie to, co powstało z intencją bycia sztuką, może ła, dlaczego ten projekt jest taki, a nie Nasi badani, niezależnie od swojego pochodzenia społecznego i wieku, dawali duży być sztuką […] Ja chyba stoję na takiej trochę bardziej libe- inny i zaczęła to konsultować, to myślę, kredyt zaufania artystom i artystkom jako osobom kompetentnym, posiadającym ralnej pozycji, że jestem w stanie uznać za sztukę nawet jakąś że nic by z tego nie wyszło. [A]rtysta, który społeczne wyczucie oraz intuicję. Głosy sprzeciwu i odmowa przyznania wartości górę śmieci, która leży od dłuższego czasu na mojej ulicy, bo wychodzi w przestrzeń publiczną, powi- (zarówno artystycznej, jak i społecznej) pojawiała ze strony księdza oraz dyrek- bądź co bądź, do czegoś to może inspirować, do jakichś prze- nien zrobić to, co uważa, oczywiście mając tora teatru. Ich sprzeciwowi towarzyła nostalgia za Warszawą lat przeszłych myśleń, może to powodować jakieś uwrażliwienie... Tak, zezwolenia, niekoniecznie poprzedzając to wszystko może być sztuką. Ale pytanie, czy w ogóle (czasów wazowskich oraz żydowskiej historii placu Grzybowskiego). konsultacjami. Czyli ktoś nam daje jednak trzeba to defi niować. [student, 23 lata] pozwolenie, chyba, że są projekty, które nie naruszają na stałe tej przestrzeni pu- Sztuka to także sposób pozwalający na testowanie nowego. Obiekt sztuki blicznej. [menadżerka kultury, 32 lata] ulotnej, z defi nicji, po jakimś czasie ginie. Chyba że utrwali się, wpisze w miasto, uwiarygodni przesłanie albo przeciwnie – nabierze nowych znaczeń (trudno wyobrazić sobie zburzenie Pałacu Kultury). Projekty artystyczne w przestrzeni publicznej, nawet jeśli są to punktowe Artyści muszą [działać w prze- interwencje, mają potencjał zmiany logiki działania miasta. Mogą strzeni publicznej], bo wychodze- Na samym początku uważałem, że trochę to głupie wydawać być pretekstem do udania się w uprzednio omijane lub pomijane nie ze sztuką na ulicę jest uboga- pieniądze na coś takiego dzikiego, równie dobrze możnaby okolice lub pośredniczyć między muzealnymi kolekcjami sztuki caniem każdego człowieka, […] posprzątać chodniki albo postawić nowe śmietniki i tak dalej. współczesnej a szerokim gronem widzów. Materializują nowe to trzeba robić, bo się ludzi jakoś No ale to jest potrzebne, bo ludzie żyją w mieście i go używają wizje przestrzeni miejskiej, przyczyniają się do urealnienia przez to rozwija, zapewnia im się i miasto powinno być w jakiś sposób ciekawe, zastanawiające, utopijnych scenariuszy, które na stałe zmieniają oczekiwania rozrywkę, […] to mogą być proste inspirujące. I palma na pewno do tego doprowadziła. Podróż projekty, stricte rozrywkowe, to też mieszkańców. do Azji też, bo najpierw to była to dla mnie przyjemna rozryw- jest fajne, też potrzebne ludziom ka weekendowa, i dobra zabawa, a z drugiej strony jednocześnie na co dzień. Tak, artyści na ulicy Nasi badani byli otwarci na pojawianie się sztuki w prze- był ten przekaz społeczny pokazujący obecność mniejszości w są fajni. [student, 23 lata] strzeni publicznej Warszawy i na traktowanie jej jako poligonu Warszawie, która ma swoje problemy, funkcjonuje w sposób doświadczalnego dla przyszłych rozwiązań architektoniczno- zupełnie inny niż przeciętny warszawiak. [student, 23 lata] -urbanistycznych. Rozmowy z naszymi badanymi wskazały na możliwość zmiany, jaką niosą ze sobą działania, które korzystają z autonomii pola sztuki, a jednocześnie czerpią z logiki danego miasta: codziennych i wszechobecnych nawyków, oporów, nadziei czy miejskich fantazji. [ Ze strony miasta potrzebna jest ] otwartość. Co prawda, jest wielu artystów, z wieloma pomysłami […] i teraz pytanie, jeżeli każdy chciałby 170 171 w jakimś miejscu stawiać w przestrzeni taki swój pomysł, moglibyśmy mieć wielką kakofonię, tak. Teraz pytanie, jak to zrobić i jakie przestrzenie prze- znaczać na takie dzieła, i takie realizacje. Niektóre są tymczasowe, nie- które zostaną już na zawsze. [urzędniczka, rzeczniczka prasowa, 32 lata] Art in the public space. Research Report

Joanna Erbel, Krzysztof Herbst

Artistic projects in the public space never appear in During the survey, we interviewed 44 people: 22 wom- Common Task * Team: Zuzanna Cichowska, Iga Konińska, Karolina a social vacuum. Regardless of whether they consist en and 22 men. 24 people talked about Oxygenator, 14 people: 7 men, 7 women Mikołajewska, Maria Wierzbicka, Katarzyna Wojnicka, of objects that permanently enter the urban fabric, 14 - about Common Task, 10 - about A Trip to Asia. 2 people aged 20 - 26 (2M), Natalia Wyszkowska, Natalia Żaboklicka, Monika temporary installations, or various types of happen- We discussed the palm (Greetings from Jerusalem 6 people aged 30 to 38 (5F, 2M), Żychlińska. ings, they exist only when coming into contact with Avenue) with each interlocutor. 3 people aged 40 - 42 (3M), the city’s inhabitants. The perception of the works 1 person aged 56 Interviews were conducted on the basis of three depends not only on their objective characteristics, scenarios centred on Oxygenator, A Trip to Asia, and but also on how their form reaches the wider audience, Education : Common Task. Each included questions concern- how it relates to their daily lives and their fantasies of Oxygenator Secondary: 8: 4F, 4M ing the palm (Greetings from Jerusalem Avenue) wanted or unwanted scenarios of urban development; 24 people: 10 women, 10 men Incomplete higher: 2: 1F, 1M which we considered as familiar to most Warsaw whom they make happier and smarter, and whom they 9 people aged 25 - 35 (4M, 5F), Higher: 4: 2K, 2M residents. Among the respondents, there was no disturb with their presence. Artistic projects in public 3 people aged 40 - 50 (2M, 1F), one who did not possess an opinion of the palm. spaces interact with the logic of the city. They comple- 8 people aged over 50 (4M, 4F) Occupations: In cases where the respondents knew more than two ment and/or change this logic, both on the imagina- banker/team worker; gallery staff/assistant project projects for which they were recruited, we used the tive and functional level. Education: coordinator; photographer; cultural manager/deputy relevant fragments of the other scenarios. For A Trip Primary: 1F director for cultural development; architect; publishing to Asia and Common Task, we selected respondents In order to evaluate the importance of individual Secondary: 4: 1F, 3M accountant/billing specialist (female); entrepreneur; on the basis of the “snowball” method. In the case of artistic projects in the public space (Greetings from Incomplete higher: 8: 3F, 5M photography equipment repairman/owner; pensioner Oxygenator, we tried to select a representative sample Jerusalem Avenue, Oxygenator, Journey to Asia, Higher: 11: 6F, 5M (female); artist; currently housewife; housewife; entre- of “users” of Grzybowski Square who were present and Common Task), in our research we focused on two preneur; warehouse worker; architect there during the term of the project. Due to the varying issues. Firstly, on the attitude of respondents towards Occupations: scope of impact of the individual projects, the number the city of Warsaw, the comfort of their daily lives, coach-educator/manager/freelancer, educator/pro- of interviews relating to individual projects also varied. the feeling of having an impact on the changes taking ject coordinator; journalist (female); cultural animator/ The topic of Oxygenator appeared in more than half place in the city. Secondly, on the importance which anti-discrimination coach (female); anti-discrimination A Trip to Asia of the interviews, 10 interviews concerned A Trip to respondents place on art in public space, their attitude coach/project coordinator; cafe owner (female); mas- 10 people: 5 women, 5 men Asia, and 12 concerned Common Task. Each interview towards the above projects, their view of art’s role in seur; actor/archivist at the Jewish Theatre; entre- 5 people aged 20 - 28 (3F, 2M), lasted one hour on average. the transformation of public space. We asked them preneur; reporter/editor (female); laundry operator, 3 persons aged 30-31 (2M, 1F), whether the presence of art-related activities changes actress/director; singer (female); pensioner (female); two men aged 53 and 57 the city, and whether artistic objects and projects are general and artistic director at Jewish Theatre/direc- regarded as art. Or does placing them in the domain tor; priest; laundry owner; student; anthropologist Education: of art have no importance at all? Together with the (female); academic lecturer (female); district offi ce Incomplete higher: 3: 2F, 1M research team* we conducted 43 in-depth interviews inspector; spokeswoman Higher: 7: 5M, 2F with 44 people. We talked with every respondent about his/her place of residence and their overall comfort Occupations: of living in Warsaw. We were interested whether the works in the ‘Stocznia’ social research lab on the respondents believed that they can infl uence the ‘Social City Warsaw’ project; unemployed; unemployed changes taking place in the city, and who makes the (female) - caring for 4 month old baby; cultural ani- key decisions regarding the space in which they live; mator; museum curator (radio DJ for 10 years); sales we then asked them about the role of art in the public representative; Mokotów activist; sociologist (female); space. expert in the President’s Chancellery; anthropologist.

172 173 Warsaw in the eyes of respondents Good or bad public space?

Warsaw is certainly not a mono-centric administra- Always in this same house […] And all my sisters too. I am The fact that the respondents are attached to their I lived in New York for 6 years. Warsaw is not a big tive unit. The diverse nature of Warsaw’s neighbour- very much connected with this neighbourhood and sort city (or their most immediate neighbourhood) does city… A huge city means that you become anonymous. hoods is a characteristic which featured in most of of… rooted. […] I’m a local patriot. [student, 26] not mean that they consider Warsaw to be an ideal The thing about Warsaw is that I always meet the same the responses. Our respondents consist of the city’s city. The country’s capital and largest administrative people wherever I go. […] I visited Copenhagen and residents and all have different tastes. For each one of I live in a wonderful place […] an amazing experience. unit is not seen as a Great City, a global metropolis. when I compare the quality of life in Scandinavia and them, the city has a different fl avour. They consciously […] Like most of my friends and family, I am more of a Our respondents rarely grant this status to Warsaw. here, I see that Warsaw still has a lot of catching up to select those fl avours in which they fi nd a refl ec- left-bank resident of Warsaw, so moving to Praga was Some have lived abroad; they notice the size and do. [cultural manager, 36]. tion of themselves, and begin to identify with them. like moving to another city. [student, 23 years] weaknesses of Warsaw. Many of them have also lived Regardless of which district they live in, they emphasize in other large Polish cities (Wrocław, Kraków, Poznań). Warsaw is a city undergoing development, things are their attachment to their place of residence. If they live My housing estate? My housing block, for sure. […] In When comparing, they see the advantages, but they do constantly changing here, there is always something in the city centre (like the residents of the Grzybowski Warsaw there are very many places which are similar not judge the distance between the cities as a “class going on. [accountant, 36] Square area), they speak of an immersion in urban life, but completely different. It’s like a little big village. […] difference”, rather as competition between equals. of the “Śródmieście” (City Centre) atmosphere and the My parents got a fl at here. [I] bought a fl at because When we got back to Warsaw, what struck us most is comfort of living in a place where everything is close I wanted to be close to my relatives. [photo technician, 41] The concept of “public space” is becoming increasingly the space, the fact that there is still so much to ex- by. Although they live in an area which is also used important for the residents and inhabitants of Warsaw. hibit. In London, everything is one big sidewalk, a brick by people from other neighbourhoods or cities, they Once used only by experts, it is now entering everyday facade, a wall; everything grows out of something else. strongly emphasize the local specifi city of individual It’s a normal housing estate, behind my home there are language and is increasingly popular in conversations [biologist on maternity leave, 26] squares and parks. only cabbage fi elds and forests. […] Kabaty is a place concerning the city. Nevertheless, like “art in the public Inhabitants of other old residential districts (Żoliborz, where everything has been provided for. And in reality, space”, it does not possess a single defi nition. Half public spaces […] are associated with artistic projects. Mokotów, Saska Kępa) point to the history of these you don’t have to make the commute downtown. There of our respondents talked about the “public space”. […] we probably have the same tendency in all of Po- places, connected to the intelligentsia. In the case are places where you can go and have coffee, go to The term appeared 75 times. The status of public land, to develop and invest in infrastructure [and not in] of former working-class districts (Wola, Powiśle, the cinema, a swimming pool, a forest… And things are space is not just about investments. Respondents see the city as public space. […] There is an increasing Kamionek), the inhabitants note the transformation slower than downtown, there is this micro-climate over the importance of artistic projects and their type of awareness of public space, that it is our space, not just from proletarian spaces to hubs for the city’s cultural there. [public offi cial/spokeswoman, 32] competition with investments. One of the most inter- a mechanism which can be managed. […] that we all elite. Most of our respondents are attached to their esting phenomena is the onset of the sense of public make up this space. [cultural manager, 36] place of residence and know it reasonably well, but this Three places: one in a former German neighbourhood space on the local scale in neglected neighbourhoods, knowledge is often limited to the immediate vicinity on an island between the rivers, with the bridges or even in traditional housing estates. In the latter When Paweł [Althamer] organizes something; he is and does not cover the entire city. - it’s magical. The second place is Grochów, in the case, own initiatives and artists’ roles are emphasized an artist, but one who creates art for art’s sake, but with Praga district, a housing estate but with its atmospheric even more strongly. other people, he works with people, gets them involved Szembeka Square. And the third is a village on the lake, in it. So it’s not just: go to school, work, work, go home I once went cycling with a friend and we asked where where there are no people to be seen on either side. Many respondents see an increasing participation and that’s that. [accountant, 36] the [hotel] Bristol was. We didn’t know. We said we’re [cultural animator, 36]. of residents in the public space, but they still con- from Poznań. [warehouse worker, 27] sider it too small. When asked about who infl uences Here, the basic problem was not the nature of artistic the changes taking place in the city, as many as 20 installation, the fact that this is a spaceship, but that [E]arlier, I lived in Ursynów, in Ochota. Before that, I respondents claimed that the residents at large, we operate […] in a space which is semi-public. This is moved out from Ochota to Brwinów […] I live near but only 5 respondents claimed that they themselves connected with the sense of ownership. […] We tend to Modlińska Street. In the very beginning, I also lived in possess infl uence. 10 people indicated that offi cials think that it is ours, but on the other hand it is not ours, Bródno, but not here, nearer Rembelińska […] and now are the main decision makers, 5 people mentioned because it also belongs to those other people. It is no I’ve moved back here. [accountant, 38] politicians (one person spoke specifi cally of Warsaw longer public, but not yet private. [architect, 37] Mayor Hanna Gronkiewicz-Waltz). Three respondents [W]e liked [this place] since it was kind of like the city spoke of the signifi cant role played by architects centre, but slightly off the beaten track; it is hidden and and urban planners, and two spoke of the effects in fact many people, even those from Warsaw, do not of artists’ actions (one referred to Paweł Althamer’s know about it. [cafe owner, 32] actions, the other - to Joanna Rajkowska’s projects). 174 175 Palm (Greetings from Jerusalem Avenue) Oxygenator

The most popular project among those discussed Categories to describe the palm: The local character of different parts of Warsaw, which, Bath for the homeless: at some point, when the theatre was Joanna Rajkowska’s Greetings from Jerusalem due to the larger renovations carried out in recent left at six in the morning, well I have to say the entire Avenue. The artifi cial palm tree brings new life to alternative symbol of Warsaw years, slowly began to disappear from the capital’s Central Station came here to take a bath. This is really Warsaw’s city centre and gives rise to extreme emo- “from another planet” urban space, reappears along with artistic projects. what happened. […] I myself saw a few people come tions. Among all of the respondents, just one person Asia, exoticism This concerned all of the projects: Oxygenator, here. Later on, ladies would come in the afternoons with was indifferent to it. More than 30 claimed that they “blink of an eye” Common Task, Journey to Asia and Greetings from these, I don’t know, easy chairs and would decide to sit took to the palm straight away, 3 acquired a taste for landmark - meeting “under the palm tree” Jerusalem Avenue. Each of these projects created or in the city centre in their bras on. [actress, director, 61] it with time, while only 5 respondents thought it was new monument reinforced the local character. Oxygenator was seen a mistaken and unnecessary project. Many people said tourist attraction as an oasis of peace in the bustling city centre, dis- - Lake Baikal that the palm’s presence boosts their mood, makes makes the city live tinguishing itself aesthetically from the surroundings, them smile, creates a feeling of warmth - especially in symbol of otherness objecting to the logic of change in the urban tissue Creates local identity: In it, I found something similar the winter the leaves are covered with snow. teaches tolerance and suggested a new kind of space. to what I found later, or around the same time, at the “I can’t imagine the place without the palm” Tenth Anniversary Stadium. […] It was this kind of quiet The palm is considered as an absurd, weird, humor- “wow” Respondents emphasized its importance in changing place, as if from another world, operating to a slightly ous object and one which does not match the rest tears you away from the mundane greyness the way of thinking about Grzybowski Square. Thanks different rhythm, on different terms, interpersonal ones. of the city, but the majority of respondents consider “people need to have something like this, for art to to Oxygenator, the Square was not only renovated, but it [cultural animator, 36] this as the palm’s assets. It is regarded as a landmark, somehow venture onto into the street, and not just be also integrated the local community. An inconspicuous a tourist attraction or an alternative symbol of Warsaw locked up in Royal Castle (laughs)” “pond” meant that a neglected square was prioritized Rural element in the city centre: That Oxygenator and (alongside the Warsaw mermaid). Despite the fact by the municipal authorities and renovated. However, these stones, those hills reminded me a little bit of that almost none of the respondents used the name after the renovation, Oxygenator was not recreated. a village. This charming rural nook. With some modern of the project (Greetings from Jerusalem Avenue) and Instead of a rural-style pond, the new element was elements, since after all there were these stones in less than half were aware of the project’s origins, a pool surrounded by a granite square which did not the form of plastic seats. [cloakroom attendant, 53] Rajkowska’s palm is not treated as a foreign or in- gain residents’ approval. Oxygenator (and not the new comprehensible object. On the contrary - it has been Grzybowski Square) still serves as a reference point for One of my colleagues once rightly said: “It’s great, but tamed and appropriated; the responses also included these residents when talking about good public space. it’s just a pond and creating this huge ideology is point- voices that everyone is entitled to their own interpre- less”. And I fi nd it hard to not to agree with him. For me tation of the palm, even against the artist’s intentions. Oxygenator according to respondents: it was just a novelty which appeared on that square, which really did attract people, which became a meet- When asked about the future of palm, respondents - Space which creates bonds ing place, which was aesthetically pleasing, because hoped that it would remain in Warsaw forever. Some - Inconspicuous pond I like those things. [cultural animator, 27] of them could not imagine a situation where the palm - Surprise would disappear. One of them even declared the will to - Slows down the pace of the city play an active role in defending it. - Fairy-tale, unreal - Meeting place - Opens people up - Tourist attraction - Funny, coloured seats

176 177 A Trip to Asia Common Task

A Trip to Asia depicted a part of Warsaw, which – […] It was defi nitely… We defi nitely visited a Ukrainian beginning of fashion for Tenth Anniversary Stadium Common Task was a project which took place in though located close to the city centre – functioned man in a shop selling videotapes and porn movies. new fashion for alternative things urban space, but was primarily meant to serve according to a different logic. It was a pretext to And strange stuff. And he was very communicative its participants: by creating a community, the hallmark conquer one’s fear of the multicultural Jarmark Europa and willing to talk about his clients, how he borrows depicts the Vietnamese community of which was to be their golden costumes, and then (a bazaar which had been operating at the Tenth An- money. They also talked about these, from a colour- by improving the quality of life in the housing block by niversary Stadium since the 1990s) and to visit the site ful perspective, about showing the city within a city, gives you the feeling of what it’s like to be a trader 13 Krasnobrodzka Street (building neighbourly relations while participating in an artistic project. This meeting where cultures meet. There was also a parallel story (“you become an ordinary trader, with that bag… and repairing the staircase). The golden spacesuits with otherness did not always translate into a different about how it looks from the perspective of the Viet- made using that special material, I forgot what the were a pretext for making new contacts, both dur- approach towards this unique place. Some partici- namese… who are often brought to work in Warsaw material is called, so they felt like those people feel ing the trips to Brussels, Africa and Brazil, and when pants, however, were willing to return to the Stadium in trucks or other horrible conditions. Or how they and are labelled ‘traders’”.) going to the local store or the neighbourhood bar. in search of new experiences, often culinary ones, can’t pay themselves off during their entire lives, or The respondents, though claiming that they felt and out of their need to interact with a space which for several years… and they keep pulling these carts. surprise that they were given mp3 players - trust strange in the beginning (“So I’m walking down the does aim to be sterile, but is rather excitingly unpre- And this was good, because at one point someone street: these people will think that I’m mentally ill dictable. said, “Look around you, do you see such porters…”. in contrast, the Tenth Anniversary Stadium: or something”. [PB]), they quickly got used to the new There are hundreds of them, people pulling these a terrible mess costumes and began to like this new and unusual JE: Yes. And how did it look? You got to the Powiśle carts. And these are precisely those people who are… massive jumble situation: Station, received a ticket and rode off, is that right? most of them work only for food, because they have dangerous place OŚ: So the most important thing was that you got some huge - obviously fi ctional - debts with their an unknown place in Warsaw - far away, although Identical golden spacesuits united and strength- an mp3 player, which had tracks with different types creditors. And…and suddenly you see that they turn geographically not far from the city centre ened the group’s identity during the joint journeys of commentaries and there were specifi c places where your attention a situation and it’s not like you have to undertaken by the project participants. They were also it was meant to be played. There was a recorded in- look for something. When for fi fteen minutes you did [The idea was] to abandon the dominant stereotype […] aesthetically mirrored by the renovated staircase of terview, a conversation with a Vietnamese man who not see anybody, then if they start telling you about with the Vietnamese as “yellows” or “chinkies”, that they the housing block at 13 Krasnobrodzka Street, which spoke about the stadium. So he talked about different it, you see them everywhere. Just that it escapes you, don’t understand anything, and that they run back and resembled a spaceship, thus giving the dilapidated places and also in terms of audio, it was done in such because there was really a lot going on there and you forth with these bags and talk their language. So [ …] place with a new feel. The participants of the project a way that, for example, when arriving at Powiśle had to be terribly… the sole fact of listening to the to show the inhabitants of these closest places - Wola, were also keen to wear the golden spacesuits in be- Station, you would feel that you’re at a station where mp3s and looking at all of this was diffi cult to coor- or the Za Żelazną Bramą estate - who live with them on tween Althamer’s projects: when walking to the shop there are thousands – probably it’s like that at three dinate. What else… there were many, many different a day-to-day basis, their human side and their culture. or, in the case of children, at fancy dress parties at o’clock in the morning – where there are lots of peo- stimuli. A lot went on, but I don’t remember all of it, […] These are not just people who sell underwear. school. Costumes theatricalized relations, did away ple… there was a recording with the sounds of those because it was…about three years ago. It may be diffi cult for them, but they try to live in with seriousness, and introduced a laid-back element. bags. There was a buzz and a feeling that we are really a community. [student, 26] going to a sort of different, different world. Suggestions for graphic designer: to show which After this trip, I changed my approach a little, because projects are linked with Common Task (Sculpture JE: There was something going on at the station? A Trip to Asia - what was it? I saw that there is a lot of atmosphere in it, that [the Park, Bródno cafe, Althamer’s projects in Mirów) and OŚ: I think that when you got out, they greeted you a well-planned project Tenth Anniversary Stadium] it’s actually something the stages of Common Task (fl ights to Brazil, Brus- in Vietnamese or whatever. And then there were dif- a guided tour unique [student, 25] sels – the most participants – plane full of people, ferent points… And, for example, what was really nice a sense of security and the renovation of the staircase at 13 Krasno- and what I certainly would not have seen by myself, a presentation of urban folklore The great thing was that it was done by people who brodzka Street). was that you could take a look inside this Buddhist presents social problems were passionate, who wanted to communicate impor- temple, which is in this bizarre place where I would speaks of migration and the life of the Vietnamese tant issues; it was well packaged, well organized. It was Categories that appear in the project descriptions: never get by myself. I don’t even know if it still exists. shows people very well organized project. […] The assumptions were - Art makes you see more It was very mysterious. What was nice was… So you promotes tolerance also good: that it has to be both cheerful and fun, - Integration, community walked around and played the recordings in specifi c strengthen bonds between immigrants and Warsaw so that you can listen to a nice song to start with, to get - Social sculpture places. There were some arranged situations, but I’m citizens in a positive vibe, go on a train journey, eat something - Gives a sense of attractiveness not sure if it involved any scenes. There was defi nitely dispenses with stereotypes good, while at the same time do something important - Fun, carnival a couch on you could sit. You defi nitely went in and got show a new place of Warsaw: stadium and Buddhist from the point of view of the project, which is showing - Ennobling 178 179 this strange food, these edible Vietnamese…donuts, temple the cultural context, the fact that the stadium operates jelly beans… in our space, and that people really live here and have real problems. [cultural animator, 31] What use for art in the public space?

points to art in public spaces. Art and other culture- I treated it as a kind of spectacle (…) There was a small I didn’t know all these men and women, but I was For 20 years, the urban space has been undergoing creating activities are currently gaining in signifi cance. group, a tourist group, I do not know where they were aware that they existed. When I saw them in the golden a dynamic transformation. The changes taking place, An example of this is the blossoming of spontaneous from, somewhere from Asia, Indonesia, that sort of tracksuits, I recognized them, that they live in the block however, still leave precious little space for citizens’ art in public spaces - street art, community art and thing. Anyway, they were taking photos and, at one next to mine. This is another downside of living in the involvement in the decision making process. Cities are increasing amounts of civic initiatives, urban games, point, they came over to us because they wanted to take city. Several thousand people live in the space of four becoming more anonymous and any attempt to tame involving young people in alternative urban planning pictures with us. I felt like laughing, since generally you blocks. One block is like one big village. If there are 230 the space by citizens and residents is regarded as an projects, an explosion of community cafes and clubs. take photos with monuments and such. And it was us fl ats in one block, there is no way of knowing everyone. instance of unlawful intervention. The dominance of These activities play an increasing role in socializa- the tourist attraction here [tai-chi coach, 56] [gallery worker, 26] strong investors, the weakness of the citizens and the tion, facilitate communication with the world, provide deceitfulness of participatory procedures play along codes for communication. They show how one may We wore the suits when we went to receive the prize Something was created, constructed, […] a lot of people with the strength of anonymous, bureaucratic urban actively function within a city, and often also how one awarded to Paweł [Althamer] at the Grand Theatre, opted out of the old [group], a lot of people joined, planning. Residents have a strong feeling that are los- may think differently. Artistic statements are a kind of the “Polityka” Passport for Cultural Creator. We donned but I think it was a very good thing, because it re- ing infl uence over their city; they no longer have con- sublimation of the loneliness of inhabitants and their the golden spacesuits more than once when parading ally integrated the inhabitants a lot, and it also raised trol over its constituent parts and elements. Initiatives, “expropriation” from the position of citizens, entities, around the park. For example, the fi rst opening of the eyebrows. After all, what were these “martians” doing ideas, individual actions are not interconnected, nor or hosts. Sculpture Park (this year the second edition was held) running around in golden tracksuits? In the beginning, do they reinforce one another. The average Varsovian also took place in those golden spacesuits. So we did it came as a shock, because they didn’t know what was does not know who takes the decisions regarding the * Alexandra Wasilkowska, Warszawa jako struk- walk around a bit in those golden spacesuits. going on, let’s say - the neighbours. But later on they city. But this in no way implies that they do not want tura emergentna [Em_Wwa 1.0], in: Em.Wwa_1.0: [artist, housewife, 36] knew. Especially with the trip to Brussels, with more to have their say. Warszawa jako struktura emergentna. Fundacja Bęc than 150 people fl ying there; I would say that all of Zmiana, Warszawa 2009. At fi rst it was supposed to be - when he came to us to Targówek was in on the event. [photographer, 69] The challenge faced by municipal authorities is to discuss things - for there to be something like a symbol include these voices in the process of governance of the entire group. Because actually, it started with We went to Brazil and we would walk around in the (co-governance) and to open up the city to the needs the whole tracksuit subculture as a prototype; that golden spacesuits all day. Earlier, we did some trial of citizens and the ways these needs are expressed. tracksuits are the symbol of the housing estates. Espe- runs, a few strolls, but on a trial basis, to get that fi rst Efforts are underway to work out a new model of cially with the residents of that block, in Praga, Bródno. time over with, and see how people react. They reacted thinking about the city, which would correspond with So tracksuits. And those tracksuits began to be more in different ways. The kids were very nice, the adults the newly emerging needs of the different users of a stylized. (laughs) First, they were… so they were meant often pretended not to see us. (…) Luckily, there were given space. One of the directions is to perceive the to be identical…silver. And then, the silver… it turned no extremely negative [responses]. All we got was: city as an emergent structure, as proposed by the ar- out that it won’t work in practice. It doesn’t get people’s “Why?”. But no negative ones. But when we went to chitect Alexandra Wasilkowska*. A different direction attention. So we decided on gold…and that they would Brazil, it was practically always positive or very positive. be made from tracksuits, since it’s easier to put on… Over there, people perceive reality in a different way. It’s But still, this hood stayed […] and so did the zipper about having fun. Above all, people spend their lives on [tai-chi coach, 56] the street. […] People approached us, asked stuff and - in very positively - would say, “it looks nice!”, “where are you from?, “why are you dressed up?” […] There was plenty of interest. They honked at us, showed us the thumbs up. I mean, it was really, really great”. [photo technician, 41]

180 181 What does art do? Art or non-art - what are artists permitted to do?

- Restores social control of space From the point of view of our respondents, it is not - Creates a personal - personalised - individual, important whether a given object qualifi es as “art” or Our respondents were open to the emergence of The artist - as the name suggests - cannot have any emotional map of the city “non-art”. They treat it as a kind of statement which art in Warsaw’s public space and to treating it as imposed limits, because then he would not be an artist - Materializes utopian visions of the city appears in the public space, which they either like or an experimental training ground for future architec- but a craftsman. [journalist, retired, 60] - Gives space an identity do not like. This does not mean, however, that non- tural and urban solutions. Conversations with our re- - Ennobles space artistic projects without the “art” label would have spondents pointed to the possibility of change entailed Artists have to [act in the public space], since taking art - Allows oneself to comment a similar effect. Artists acting boldly in the public space by activities benefi ting from the autonomy of the fi eld into the street leads to the enrichment of everyone, […] - Animates and integrates communities make radical claims for that which remains excluded – of art, while simultaneously drawing from logic of is must be done, because people are somehow devel- both at the urban level, and the discourse level. Their a given city: its daily and omnipresent habits, resist- oped by it, it creates entertainment, […] these may be It seems to me that it is also ennobling when an art- projects constitute answers to diffi cult and unasked ance, hopes, or urban fantasies. simple projects, strictly for entertainment, that’s good ist, an architect appears from the outside and creates questions regarding the city’s functioning. They map as well, it’s also what people need on an everyday basis. something that is not an arrogant form of spatial colo- a new vision, create a sense of causality, integrate […] how viewers perceive it. As a manifestation of Yes, artists in the street are great. [student, 23] nization. […] It may be interpreted as the creator’s care an atomized population, produce a sense of community. normal human activity, or as something that is meant for these residents, the main users of this space. This to inspire or surprise them. […] and here we have the [I]f an artist were to fi rst ask if she can create a project of course depends on the nature of this interference. scope of the word “art”. There were these coloured and then say why the project is what it is, and were [architect, 37] Our respondents, regardless of their social background cows, which some people called art. For me this was to begin consulting it, I think that nothing good would and age, have lots of confi dence in artists as compe- just kitsch. […] Of course, in the beginning people were come of it. [A]n artist who enters the public space Based on my own experience I can say that one can’t tent persons with a social feel and intuition. Opposi- interested in it, but on the basis of something strange should do what he pleases, of course with a permit, but just organize a nice artistic action, the whole world will tion arguments denying the projects’ artistic and social suddenly appearing. [photo technician, 41] not necessarily with anyone’s consultation. So someone learn about it and the local community will be - well, value were presented by a priest and a theatre director. gives permission, unless these are projects which do I don’t not know - happy, in seventh heaven, for the rest Their opposition was accompanied by a nostalgia for […] Business and utilitarian stuff can also be art, eve- not permanently affect the public space. of their lives. It must be repeated periodically, so as to a bygone Warsaw (the Vasa era and the Jewish history rything which stirs our emotions and inspires us to act [cultural manager, 32] keep up this awareness, to maintain the attractiveness of Grzybowski Square.) is art. But you can be of the position that only things of the place. [photo technician, 42] which were created with the intention of being art, can [On the part of the city] openness is necessary. Indeed, The more stimuli [like the palm], new things and bi- Art is also a way of testing that which is new. By defi - be art […] I think I represent a slightly more liberal posi- there are many artists with many ideas […] and now zarre things people suddenly get used to, the better. nition, an object of ephemeral art is something which tion, I can consider art to be even that pile of garbage the question is, if each one wanted to put his or her [journalist, 27] dies after a certain time - unless it perpetuates itself, lying on my street for ages, since, after all, it can also idea into the space, we would end up with a huge inscribes itself into the cityscape, authenticates its inspire you to some sort of refl ection, it can raise your cacophony, right? Now the question is how to do it They are like metal saws. […] they cut the padlocks message or, on the contrary - acquires a new meaning sensitivity… Yes, everything can be art. But the question and which spaces to allocate for such works, such im- which enclose us. We are shut tight, all of us, each (it would be diffi cult to imagine destroying the Palace is whether is should be defi ned at all. [student, 23] plementations. Some of them are temporary, some will one of us - also due to historical and political reasons. of Culture). Artistic projects in the public space, even stay there forever. [public offi cial/spokeswoman, 32] [journalist, retired, 60] if they consist in focalized interventions, have the po- [Artists] have, so to speak, the basis for knowing where tential to change the city’s logic of functioning. They they would like things to go. What their vision is, hot to In the very beginning, I thought it was slightly foolish Since that time [of Common Task], I say ‘good morning’ can be a pretext to take a trip to a previously bypassed integrate it. It seems to me that these people should to spend money on something so wild, they could very to more people, because I somehow associate them or ignored neighbourhood, or may mediate between have a large say in terms of what is happening where. well clean the sidewalks, or install new garbage bins visually. There is a kind of bond which has been estab- contemporary art museum collections and a broad What is built or adapted to make it more attractive. and so on. But it is necessary, because people live in lished, also in the platonic sense. [banker, 21] group of viewers. They materialize new visions of [cloakroom attendant, 53] the city and use it and the city should be somehow urban space, contribute to making utopian scenarios interesting, intriguing and inspiring. And the palm has a reality, and thereby permanently alter the expecta- certainly led to this happening. Journey to Asia as well, tions of inhabitants. since at fi rst it was for me an interesting form of week- end entertainment and good fun, while on the other hand there was this social message showing the pres- ence of a Warsaw minority which has its problems, and operates in a completely different way than the average Varsovian. [student, 23] 182 183 PQ 11

Organizator/Organizer: Nagrania materiałów video do sekcji narodowej Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego i architektonicznej/Video recordings for national and architecture sections: Magda Mosiewicz

Montaż materiałów multimedialnych/Multimedia editing: Mateusz Szlachtycz

Projekt fi nansuje/Project fi nanced by: Współpraca techniczno-organizacyjna sekcji studenckiej/ Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Architectural and organizational collaboration on student section: Łukasz Kosela

Projekt grafi czny materiałów promocyjnych i oprawy wizualnej ekspozycji/Graphic design and visuals: Cynamon, Izuma, Heniek

Komisarz Generalny Polskiej Ekspozycji/General Commissioner Rzecznik Prasowy/Press spokesperson: Kaja Stępkowska of the Polish Exposition: Maciej Nowak Redakcja katalogu/Catalogue editors: Kuratorki sekcji narodowej, architektonicznej i prezentacji kostiu- Joanna Baranowska, Paweł Sztarbowski mu ekstremalnego oraz autorki oprawy plastycznej obu sekcji/ Curators of national, architecture and extreme costume sections; Tłumaczenie na język angielski/English translation: authors of the artistic concept for both sections: Anna Szyjkowska Ewa Machnio i Agata Skwarczyńska Tłumaczenie na język rosyjski/Russian translation: Kurator sekcji studenckiej/Curator of student section: Irina Kisielowa prof. Grzegorz Kowalski Tłumaczenie na język hiszpański/Spanish translation: Opracowanie raportu badań socjologicznych/Sociological survey Julia Asperska, Anna Galas report: Joanna Erbel i Krzysztof Herbst Tłumaczenie na język japoński/Japanese translation: Konsultacja sekcji narodowej i architektonicznej/ Jagna Nieuważny Consultant of national and architecture sections: Joanna Warsza Autorzy zdjęć / Photo credits: Koordynator i producent Polskiej Ekspozycji/ Grzegorz Głazik (Supernova 39 dół/bottom); Dominik Hamala Coordinator and producer of the Polish Exposition: Anna Galas (Supernova 36, 39 góra/up); bogdankrezel.com (Wspólna sprawa 84–95); kubica.deviantart.com/gallery (Supernova. Rekonstrukcja 43); Asystentka/Assistant: Joanna Janiszewska Katarzyna Pałetko (Supernova 37, 38–39, 40–41, 42-43); Marta Pruska (Podróż do Azji); Konrad Pustoła (Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich Kierownictwo techniczne/Technical coordination: 62–63); Joanna Rajkowska (Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich Paweł Janicki, Rafał Zięba i Dotleniacz 56, 58, 66–73); Joanna Rajkowska i Konrad Pustoła (Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich 60–61); Bartek Sowa (Kartoteka Budowa polskiej ekspozycji/Construction of the Polish Exposi- i Sprawa Dantona 12–33); pawelsuder.pl (Supernova. Rekonstrukcja tion: Fabryka Dekoracji 34–35); Marek Szczepański (Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich i Dotleniacz 64, 65, 74–75); Joanna Warsza (Podróż do Azji); Patroni medialni / Media partners: kadry z rejestracji wideo akcji Wirus w spektaklu (46–55)

Wydał/Published by: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego 202 Druk/Printed by: www.offdruk.pl

ISBN: 978-83-931155-4-9