CZARNY OGRÓD

WARIACJA SCENICZNA NA MOTYWACH KSIĄŻKI MAŁGORZATY SZEJNERT

SCENARIUSZ KRZYSZTOF KOPKA

REŻYSERIA JACEK GŁOMB

CZARNY OGRÓD THE BLACK GARDEN

WARIACJA SCENICZNA NA MOTYWACH KSIĄŻKI MAŁGORZATY SZEJNERT

STAGE VARIATION BASED ON A BOOK BY MAŁGORZATA SZEJNERT —

SCENARIUSZ / SCRIPT KRZYSZTOF KOPKA

REŻYSERIA / DIRECTION JACEK GŁOMB —

Prapremiera: 17 kwietnia 2015, Duża Scena Premiere: 17th April 2015, Main Stage Sen o „Czarnym ogrodzie” JACEK GŁOMB

Z „Czarnym ogrodem” Małgorzaty Szejnert mówić Ślązakom jacy są, bo oni dobrze wie- jest jak z Biblią. Każdy o niej wie, wszyscy dzą jacy są. Nie będę się wymądrzał. o niej słyszeli, być może wiele osób ma ją Wybraliśmy więc z „Czarnego ogrodu” po- w domu na półce, ale niewielu po tę książkę jedyncze ludzkie historie i zdarzenia, zdra- tak naprawdę sięgnęło i przeczytało od de- matyzowaliśmy i ożywiliśmy je poprzez dia- ski do deski. Ma ona status ikony, co jest dla logi, których u Małgorzaty Szejnert prawie nas, twórców, szalenie niebezpieczne. Długo nie ma, a które na użytek spektaklu napisał zatem wraz z Krzysztofem Kopką, dramatopi- Krzysiek Kopka. Wypreparowaliśmy z tego sarzem, szukaliśmy sposobu na inscenizację. morza opowieści wybrane tylko historie. Bo jasne jest, że dyrektor Robert Talarczyk Pokazanie wszystkich to przecież przedsię- wymyślił tę realizację także po to, by upo- wzięcie nierealne. Jeśli którejś z opowieści wszechnić w jakiś sposób samą książkę. Państwu zabraknie, wybaczcie, każdy z nas Nie jestem, podobnie jak autorka „Czarnego śni swój „Czarny ogród”. ogrodu”, Ślązakiem. W Gliwicach mieszka Nie chcieliśmy skansenu, muzeum i etnogra- mój stryj, profesor od mostów, w Zabrzu fii. Opowiadamy o Śląsku w pewien sposób jego syn z rodziną, ale oni wszyscy pojawi- go „porzucając”. Ale z drugiej strony nie ma li się na Śląsku po 1945 r. Nigdy nie oddy- innego „Czarnego ogrodu” niż opowieść chałem tym światem, nie rozumiem gwary. o Śląsku, który jest w gwarze, w nazwach, Mam tu natomiast wielu dobrych znajomych, w silnie wykorzystywanej w spektaklu tra- gramy tu bardzo często spektakle legnickie- dycji chórów i muzykowania. Chcę też ja- go teatru i przestrzeń ta, jako klasycznego sno powiedzieć: nasza „lokalna” realizacja lokersa, zawsze mocno mnie interesowała, powstaje z miłości do tego świata i ludzi, fascynowała. o których opowiadamy. Bez tego nie ma sen- Bo to Inny Świat, inny niż pozostały kawałek su brać się za lokalne opowieści. Nie intere- Polski i nie ma w tej kwestii dwóch zdań. suje nas publicystyka i prowokacja, zlepki Czuję się tu więc jak „barbarzyńca w ogro- i strzępki, od tego są w polskim teatrze lepsi dzie” (czarnym ogrodzie!) i nie zamierzam specjaliści. Dream about "The Black Garden" JACEK GŁOMB

“The Black Garden” by Małgorzata Szejnert Herbert would say), in black garden! and functions exactly like Bible. Everybody I won’t tell what they are, they do knows about it, all heard about it, maybe know. I won’t act wise guy. quite a number of people have it in their li- We selected some individual stories and braries, but only a few took this book in one’s occurrences from “The Black Garden”, we own had and read it from cover to cover. It changed it into drama and enlivened it has an icon status, what for us, artists is through dialogues, non-existing in Szejnert extremely dangerous. That’s why we, myself original work, written for a show by Krzysiek and playwright Krzysztof Kopka, were won- Kopka. We isolated from this sea of stories dering what is a best way to put in on stage. only some tales. Mind You, presenting all Because it was clear that general manager would be an unreal task. If You’ll miss some Robert Talarczyk had found this production stories, please forgive us, everyone dream desirable wanting to make the book itself their own “Black Garden”. better known. We didn’t want heritage park, museum, eth- I’m not, likewise the authoress of “The Black nography. We’ll tell on in a way leaving Garden”, Silesian. In Gliwice lived my uncle, it behind. On the other hand there is no oth- a scholar teaching bridge construction, in er “Black Garden” than a story about Silesia Zabrze lived his son and his family, but they that is in godka, in names, in strongly used all had appeared in Silesia only after 1945. in the show tradition of choirs and music I never breathed this world, I don’t under- making. And I want to make this clear: our stand godka (Silesian jargon). But I have many local production comes from love to this friends there, we (Legnica Theatre) often world and people we talk about. Without it perform here, and as is a case for a classic there is no sense to work on local stories. We lockers this space also fascinated me. aren’t interested in journalism and provoca- This is Other World then the rest of , tion, hotchpotch and shreds, if it comes to there’s no question about it. So I feel here that there are better experts in Polish theatre as a barbarian in a garden (as Zbigniew then we are.

CZARNY OGRÓD / THE BLACK GARDEN

Wariacja sceniczna na motywach książki Małgorzaty Szejnert Stage variation based on a book by Małgorzata Szejnert

Prapremiera: 17 kwietnia 2015, Duża Scena Premiere: 17th April 2015, Main Stage

Jacek Głomb reżyseria \ direction Krzysztof Kopka scenariusz \ script Małgorzata Bulanda scenografia, kostiumy \ stage design, costumes Witold Jurewicz ruch sceniczny \ movement Bartek Straburzyński muzyka \ music Maria Machowska koncepcja i realizacja światła \ concept of lightning and lightening operator Szymon Adamczyk realizacja światła \ lightening operator Mitrosław Witek, Mikołaj Lichtański realizacja dźwięku \ sound operator Zbigniew Wróbel asystent reżysera \ director’s assistant Ewa Leśniak konsultacje językowe gwary śląskiej \ Silesian dialect consultant Marcin Całka inspicjent \ stage manager Katarzyna Dudek sufler \ prompter Przemysław Jendroska sesja zdjęciowa \ photo shoot Małgorzata Długowska producent wykonawczy \ executive producer

Instytucja Kultury – Miasto Ogrodów \ współproducent Institution of Culture Katowice – City of Gardens \ co-producer OBSADA \ CAST

Katarzyna Błaszczyńska Kobieta II \ Anka \ Sekretarka \ Woman II \ Anka \ Secretary Alina Chechelska Kobieta IV \ Panna Sadie \ Woman IV \ Miss Sadie Anna Kadulska Rozalia Badura \ Rozalia Badura Dorota Chaniecka Maria Wuzik \ Truda \ Maria Wuzik \ Truda Ewa Leśniak Rozalia Junger \ Lekarka \ Rozalia Junger \ Doctor Aleksandra Fielek Dorota Badura \ Dorota Badura Agnieszka Radzikowska Joanna Kneblówna \ Jadzia \ Joanna Kneblówna \ Jadzia Anna Wesołowska Kobieta III \ Żona \ Woman III \ Wife Krystyna Wiśniewska Ela Lubowiecka \ Ela Lubowiecka Katarzyna Gajowniczek Kobieta I \ Marta Damas \ Iwonka \ Woman I \ Marta Damas \ Iwonka Beata Wójcicka (Studium Aktorskie \ Theatre School) Kobieta V \ Woman V Adam Baumann Powstaniec II \ Mąż \ Insurgent II \ Husband Bartłomiej Błaszczyński Naczelnik Szeja \ Ewald Gawlik \ Chief Szeja \ Ewald Gawlik Dariusz Chojnacki Albert-Wojtek Badura \ Albert-Wojtek Badura Andrzej Dopierała Kaspar von Pelzchrim \ Porucznik Żychoń \ Pracownik I \ Kaspar von Pelzchrim \ Lieutenant Żychoń \ Employee I Jerzy Głybin Kosynier \ Scythe-Bearer Antoni Gryzik Walter Goj \ Walter Goj Bernard Krawczyk Wojciech Bywalec \ Wojciech Bywalec Jerzy Kuczera Andreas Dudek \ Kostia \ Andreas Dudek \ Kostia Wiesław Kupczak Nauczyciel Losse \ Müller \ Dyrektor Sender \ Teacher Losse \ Müller \ Director Sender Grzegorz Przybył Uthemann \ Ludwik Lubowiecki \ Uthemann \ Ludwik Lubowiecki Marek Rachoń Górnik V \ Gajowski \ Pitman V \ Gajowski Michał Rolnicki Milicjant \ Teofil Ociepka \ Pan Zbyszek \ Militiaman \ Teofil Ociepka \ Mr Zbyszek Wiesław Sławik Kluge \ Ksiądz Kominek \ Kluge \ Reverand Kominek Artur Święs Antek Badura \ Otto Klimczok \ Antek Badura \ Otto Klimczok Marcin Szaforz Wieczorek \ Jan Stegman \ Wieczorek \ Jan Stegman Andrzej Warcaba Georg Giesche \ Ksiądz Dudek \ Georg Giesche \ Reverand Dudek Zbigniew Wróbel Górnik I \ August Bochynok \ Pitman I \ August Bochynok Aleksander Kurzak (Studium Aktorskie \ Theatre School) Górnik II \ Iwan \ Pitman II \ Iwan Arkadiusz Machel (Studium Aktorskie \ Theatre School) Zillmann \ Agent Kazimierz \ Paweł Wróbel \ Zillmann \ Agent Kazimierz \ Paweł Wróbel Michał Piotrowski Klaussmann \ Jan Lubowiecki \ Klaussmann \ Jan Lubowiecki Wojciech Żak (Studium Aktorskie \ Theatre School) Górnik IV \ Powstaniec I \ Pitman IV \ Insurgent I Karol Gaj (Studium Aktorskie \ Theatre School) Górnik III \ Pracownik II \ Pitman III \ Employee II Zuzanna Godlewska, Zuzanna Kiczka, Bartosz Huras, Miłosz Śmiałkowski Dzieci \ Children Sebastian Krysiak, Jerzy Śpiewakowski (statyści \ extras) Granatowy policjant I, Granatowy policjant II \ Polnische Polizist I, Polnische Polizist II W spektaklu wykorzystano fragmenty następujących pieśni: „Marsz górniczy” „Posłuchaj górniku, w swoim pięknym stanie” „O górniku, cieszże się tym” „Móm trzewiki nowe” „Idzie śmiertka po zapłocie”

In the performance are used songs: “The Pitmen March” “Listen, Pitman, in Your Own Profession” “Oh, Pitman, Enjoy This” “I Got New Shoes” “Byway Goes The Death”

Licencja na wystawienie utworu została wydana przez Małgorzatę Szejnert, Krzysztofa Kopkę oraz Stowarzyszenie Autorów ZAiKS. Copyright by Małgorzata Szejnert, Krzysztof Kopka and Stowarzyszenie Autorów ZAiKS.

Teatr Śląski dziękuje Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu za udostępnienie rękopisu Wojciecha Bywalca realizatorom przedstawienia. Teatr Śląski expresses its deep gratitude to Muzeum Górnictwa Węglowego in Zabrze for producers’ of the performance access to Wojciech Bywalec’s manuscript.

Premiera sfinansowana z budżetu Miasta Katowice z okazji jubileuszu 150-lecia Miasta. Premiere financed from City of Katowice budget on occasion of 150 anniversary of the City.

MIASTO opowieści CITY of stories

Miasto chowa miliony tajemnic, opowieści The city hides millions of secrets, ordinary zwykłych i tych mogących zmieniać losy tales and ones that can change fate of the świata. Reportażystka Małgorzata Szejnert world. Małgorzata Szejnert delved into mi- zanurzyła się w mikroświat Giszowca cro-world of and Nikiszowiec i Nikiszowca kilka lat temu. Dziś my, w 150. some years ago. Today on 150th Katowice Urodziny Katowic, ożywiamy kawałki jej hi- anniversary we relive parts of her story on storii na teatralnych deskach, historie ludzi, stage boards, stories of people who co-cre- którzy współtworzyli unikatowe miejsce, ated the place we live in. w którym żyjemy. Some prints of old Katowice lasted on pic- Pewne ślady byłych Katowic zostały nam tures, f.ex. “Wilhelmina” zinc foundry chim- na fotografiach, jak komin Wilhelminy, inne ney stack, other we can only imagine, as the możemy sobie tylko wyobrażać, jak zapach, smell of eau de factory at Załęże or który unosił się w fabryce wód kolońskich na evening glow of neon signs illuminating town Załężu albo wieczorny blask neonów rozświe- centre. In some houses standing until today tlających śródmieście. W niektórych domach were born such dreamers as stojących do dziś przyszli na świat tacy ma- of Szopienice, who from behind the camera rzyciele jak Kazimierz Kutz z Szopienic, który told about that what was the most important za kamerą opowiedział o tym, co dla Śląska for Silesia or some little boy who grown up, najważniejsze, albo inny mały chłopak, który left tenement house in to conquer wyrósł i opuścił kamienicę w Bogucicach, Himalaya mountains (Jerzy Kukuczka). To by zdobywać himalajskie szczyty (Jerzy Katowice Muchowiec since 1926 regularly Kukuczka). Do Katowic na Muchowiec od flew airplanes bringing passengers from 1926 roku przylatywały regularnie loty pasa- Warszawa. Great architects not only of mod- żerskie z Warszawy. Przestrzeń do życia kre- ern art created living space. They made inim- owali wielcy architekci, nie tylko modernizmu. itable intimate places, private, public, these Tworzyli unikatowe niepowtarzalne miejsca for work, destined to prayer and spiritual intymne, prywatne, publiczne, te do pracy, experiences, but also for meeting others, przeznaczone do modlitwy i duchowych sport, nattering or fun. Facts mixed with ur- przeżyć, ale i do spotykania z innymi, do ban legends as those on parachute jump sportu, plotkowania czy zabawy. Fakty zmie- tower. Building of red bricks stand by rough szały się z miejskimi legendami, jak ta o wieży concrete examples of brutalist architecture spadochronowej. Budynki z czerwonej cegły (Katowice Maizes). Today 150-years Katowice stoją obok surowych betonowych brutali czy is divided into 22 districts – for us 22 subjects wieżowców na kształt amerykańskich osie- of next extraordinary tales, reportages, films dli (katowickie kukurydze). Dziś 150-letnie or legends. Katowice dzielą się na 22 dzielnice – dla nas 22 tematy na kolejne niezwykłe opowieści, reportaże, filmy czy legendy. 14

15

Katowice Śródmieście Town centre

Spośród tak wielu ciekawostek o centrum From many curiosities about centre of Katowic, z powodów nam bliskich wybrali- Katowice we have chosen because of rea- śmy tę, która dotyczy ul. Teatralnej 2. W 1873 son dear to us the one concerning ulica roku działająca w Katowicach loża masońska Teatralna 2. In 1873 Katowice freemasons nabyła od Tiele-Wincklera niewielką dział- lodge bought from Tiele Wincler small plot kę nad rzeką Rawą. Zaprojektowany przez at Rawa river. Designed by Ignatz Grünfeld Ignatza Grünfelda neoklasyczny budynek po- neo-classic building was built thanks to fi- wstał dzięki finansowemu wsparciu jednego nancial support of rich merchant and was z zamożnych kupców i stał się prezentem dla gift for freemasons. This was Richard Holtze przewodniczącego loży masońskiej. Richard who founded Katowice association and till Holtze był inicjatorem katowickiego zgru- his death in 1901 was a Master Mason of powania i Mistrzem Katedry aż do śmierci Cathedral. Katowice freemasons belonged w 1901 roku. Katowiccy masoni nazwali się to Grand Orient rite. Their meetings in first „Lożą dla światła na Wschodzie”. Ich spotka- floor hall where to white marble stairs lead nia, które odbywały się w sali na pierwszym had as their goals improvement of individual, piętrze, do której prowadziły białe marmuro- work on spiritual development of man and we schody, miały na celu doskonalenie jed- society, unification across the religious and nostki, pracę nad wewnętrznym rozwojem political lines. What decisions were made by człowieka i społeczeństwa, łączenie ponad freemasons gathering for some decades in podziałami religijnymi i politycznymi. Jakie place where today actors stand on stage? decyzje zostały podjęte przez masońskie This will be kept in secret… zgromadzenie przez kilka dekad w miejscu, w którym dziś aktorzy stają na scenie? To pozostanie tajemnicą… Os. Paderewskiego – The Paderewski Housing 16 Muchowiec Estate – Muchowiec 17 Osiedle Paderewskiego, gdzie mieszka dziś The Paderewski Housing Estate, where to- ponad 12 tysięcy ludzi, jest jednym z najbar- day live 12 000 habitants is one of the most dziej lubianych osiedli w centrum miasta. popular in town centre. But one looking for Wyjątkowych historii o tym miejscu należy exceptional tales about this place shouldn’t jednak szukać nie na ziemi, a w chmurach. search the ground but in clouds. Though first Choć pierwsze katowickie loty odbywały Katowice flights were made above Katowice- się na lotnisku w Katowicach-Panewnikach Panewniki airport (on some November morn- (pewnego listopadowego poranka 1923 roku ing in 1923 above south Katowice districts nad południowe dzielnice Katowic wzleciał flied up small airplane steered by young pilot pierwszy mały samolot, za którego stera- Kłosek) then history of amateur flying move- mi siedział młody pilot Kłosek), to historia ment at Silesia happened on 56 hectares amatorskiego ruchu lotniczego na Śląsku of earthen airfield in Muchowiec. Hardly rozgrywała się na utwardzonym terenie lot- anybody remembers that from here were niska na Muchowcu o powierzchni 56 hekta- made regular flights to Gdańsk, Warszawa, rów. Mało kto pamięta, że latały tu regularne Lvov, Bucharest or Vienna. About airplane linie lotnicze m.in. do Gdańska, Warszawy, “Silesia S-3”, about pilots and sportsmen, also Lwowa, Bukaresztu czy Wiednia. O samolo- world master, about “Pilot” monthly surely cie „Silesia S-3”, o pilotach i sportowcach, one can shoot whole documentary cycle. w tym mistrzach świata, o wydawanym mie- sięczniku „Pilot”, pewnie można by było na- kręcić dziś osobny cykl dokumentalny. Koszutka

Najmniejsza z dzielnic, której początki sięgają The smallest district whose beginnings date XVIII wieku, gdy nad nieistniejącym już poto- back to 17th century where at today non-exist- kiem postawiono młyn. Najmłodsi mieszkańcy ing stream was built a mill. The youngest in- nie tylko nie wiedzą o istniejącym tu dopływie habitants not only don’t know about flowing Rawy, ale zastanawiają się np. o jakim miejscu there Rawa river tributary but wonder about mówią starsi mieszkańcy, gdy wspominają what place are talking older inhabitants when tzw. „niebieskie bloki”, tymczasem kompleks remembering so called blue blocks of flats, mieszkaniowy wzniesiony pod koniec lat 60. while residential complex built at the end of przy ul. Chorzowskiej był naprawdę w cało- 60’ by ulica Chorzowska was whole really ści intensywnie błękitny (dziś zostały tylko royal blue (today only balconies left). Here niebieskie balkony). To w tych okolicach had to walk Zbigniew Cybulski, the most przechadzać się musiał Zbigniew Cybulski, prominent Polish film actor in 50’ and 60’, którego rodzina w 1965 roku przeniosła się do whose family moved in 1965 from a flat by mieszkania przy Placu Grunwaldzkim, z okien Plac Grunwaldzki where from a window one którego było widać Kino Kosmos. Na swoje could see Kosmos cinema. For its rediscov- ponowne odkrycie czeka dziś usytuowany ery waits also situated by Plac Grunwaldzki także na Placu Grunwaldzkim historyczny historic office block built in constructivist budynek biurowy wzniesiony po 1950 roku style, designed by Janusz Ballenstedt. He w stylu konstruktywizmu, autorstwa Janusza had done that just before his profession- Ballenstedta. Zaprojektował go tuż przed al achievements in France, where he also swoją karierą we Francji, gdzie m.in. wykładał taught architecture in Paris. architekturę w Paryżu. Bogucice Bogucice 18

24 marca 1948 roku w Katowicach- On 24th March 1948 in Katowice-Bogucice in 19 Bogucicach, w kamienicy przy ulicy tenement in ulica Markiefki situated in front Markiefki, usytuowanej naprzeciw Kościoła of Church of Hail Mary Bougucka dedicated Matki Boskiej Boguckiej p.w. Św. Szczepana, to St. Szczepan, was born Jerzy Kukuczka. przyszedł na świat Jerzy Kukuczka. Jak sam As he said himself actually he was born in mówił, urodził się co prawda w typowym typical Silesian familok, tenement for sev- śląskim „familoku”, ale zawsze pamiętał eral families, heavy industry workers, but o swoim górskim rodowodzie i zawsze spo- he always remembered his highlander’s rym sentymentem darzył Istebną i okolicz- heritage and always shawn affection for ne góry. W tym samym czasie, gdy nale- Istebna and nearby mountains. When he żał do Klubu Taternickiego, był członkiem belonged to Tatry Club he was a member HKS „Szopienice”, gdzie trenował podno- of Steelworkers Sport Club “Szopienice” szenie ciężarów. Kiedy trzeba było wybrać where he was doing weightlifting. When życiową drogę, wybrał wspinaczkę. Jako he had to choose his life path he decided drugi człowiek na świecie, po Reinholdzie on mountain climbing. As second man on Messnerze, zdobył Koronę Himalajów Earth he won The Crown of Himalaya and i Karakorum. W 1989 roku Kukuczka zginął Karakoram. In 1989 he died on eight-thou- na ośmiotysięczniku Lhotse, od którego sands Lhotse, where precisely ten years dokładnie dziesięć lat wcześniej zaczął ago he had begun his Himalaya successes. swoje himalajskie sukcesy. Na temat wy- There were written many articles and books bitnego himalaisty napisano wiele artyku- about the eminent climber, also some films łów i kilka książek, nakręcono także kilka were shoot. In the newest document-fic- filmów – w najnowszej dokumentalno-fabu- tionalised production “Jurek” from 2014, dir. laryzowanej produkcji „Jurek” z 2014 roku, by Paweł Wysoczański, played also Dariusz w reżyserii Pawła Wysoczańskiego, zagrał Chojnacki, actor of our stage. In Bogucice m.in. Dariusz Chojnacki, aktor naszej sceny. one can find graffiti dedicated to the climb- W Bogucicach można odnaleźć mural z graf- er and memorial plaque at the front of the fiti poświęcony himalaiście i pamiątkową tenement where he was born. tablicę na froncie kamienicy, w której się urodził. Osiedle Witosa The Witos Housing Estate

Osiedle Witosa to jedna z tych dzielnic, gdzie The Witos Housing Estate is one of these rozwój przemysłu wyznaczał nowe warunki districts where developing industry dictated do życia. Od wiejskiego charakteru w prze- new living conditions. Village in the past, szłości, z folwarkiem, gdzie m.in. wypasano with granges where sheep were grazed, owce, przez dobrodziejstwa techniki: otwar- due to blessings of technology in 1846 cie w 1846 roku odcinka Kolei Górnośląskiej there was opened a part of Upper Silesian relacji Świętochłowice-Mysłowice czy uru- Railway, Świętochłowice-Mysłowice or big chomienie dużej Kopalni Kleofas, która pra- mine Kleofas working until 2004. Today there cowała do 2004 roku. Dziś na jej terenie and around are historic objects, under re- i wokół znajdują się obiekty o charakterze storer’s protection (also ventilation shafts zabytkowym, objęte ochroną konserwa- and headframe). There are also preserved, in torską (m.in. szyby wentylacyjne i wieża ulica Obroki 90, built at the start of 20th cen- wyciągowa). Tu także zachowały się, przy tury beautiful familoki, former mine clerks ul. Obroki 90, wzniesione na początku homes. Form, layout and structure of red XX wieku piękne familoki, przeznaczone brick many-families houses with annexes, pierwotnie dla urzędników kopalni. Bryła, so characteristic of Katowice and neighbour układ i struktura wielorodzinnych domów towns, could be a subject of separate study z czerwonej cegły z przyległościami, tak cha- just like other architecture form, so called rakterystycznych dla Katowic i sąsiednich Finnish houses or wooden frame houses miast, to temat na osobną rozprawę. Tak jak coming from Finland indeed. Assembled inna popularna forma architektoniczna, tzw. out of prefabricated elements small houses fińskie domki, czyli fenomen budownictwa had ideal values: functionality and easy as- istotnie pochodzący z Finlandii. Składane semblage. Diligent team could put up whole z prefabrykatów niewielkie domki miały ide- house in less then two weeks. One of these alne zalety: funkcjonalność i łatwość monta- characteristic Finnish began to dis- żu. Pracowity zespół mógł zmontować cały sappear in 1976 and there was built housing dom w czasie nie dłuższym niż dwa tygodnie. estate, since 1983 named Witos. Jedną z takich charakterystycznych fińskich kolonii zaczęto wyburzać w 1976 roku, by wybudować znane dziś osiedle, noszące od 1983 roku nazwę Witosa. The Tysiąclecie Osiedle Tysiąclecia Housing Estate 20

Pierwotna wizja mieszkaniowa zakładała First housing vision assumed building of an 21 budowę osiedla dla 45 tysięcy mieszkań- estate for 45 thousands inhabitants, also ców, wraz ze szkołami, żłobkami, ośrodka- schools, nurseries, health centres, cinema, mi zdrowia, kinem, biblioteką, parkingami, library, car parks, football pitch, and chain boiskiem i siecią pawilonów sklepowych. of shop pavilions. In large estate the most W rozległym osiedlu najciekawszą i najbar- interesting and daring was built last, at the dziej śmiałą realizacją okazał się wybudo- end of communist regime, urbane complex wany najpóźniej, bo u schyłku PRL-u, zespół inspired by American sky-scrapers, the urbanistyczny, inspirowany amerykańskimi highest building at Tysiąclecie [1000-years wieżowcami. Chodzi o najwyższe budynki na Anniversary] estate, 25-stories high Maizes osiedlu Tysiąclecia, 25-piętrowe Kukurydze, (the highest block of flats in Katowice and in wysokie na ponad 80 metrów (najwyższe whole Poland, except Warszawa). Inspiration budynki mieszkalne w Katowicach i jedno- for architects Henryk Buszko and Aleksander cześnie w Polsce poza Warszawą). Inspiracją Franta were famous Marina City sky-scrap- dla architektów Henryka Buszko i Aleksandra ers in Chicago. Katowice five blocks repeat Franty były słynne wieżowce Marina City concept of rounded balconies that resem- z Chicago. Katowickie pięć bloków powta- ble giant maize cob. From highest stories rza koncept zaokrąglonych balkonów, które one can see vista of whole city, and roofs przypominają gigantyczną kolbę kukurydzy. are popular among BASE jumping fans, Najwyższe piętra gwarantują dziś panora- the most dangerous kind of parachuting. mę całego miasta, dachy zaś zyskały popu- One day hiding their identity dare-devils larność wśród amatorów BASE jumping’u, appeared on the roof of one Maize to jump najniebezpieczniejszej odmiany spadochro- from there – one can see this excess in niarstwa. Ukrywający swoją tożsamość śmiał- Internet. kowie tej ekstremalnej dyscypliny pewnego dnia pojawili się na dachu jednej z Kukurydz, by skoczyć ze szczytu – relację video z ich wyczynu można oglądać w internecie. Załęże Załęże

Jedna z gazetowych reklam dwudziestolecia One of newspapers ads in 20’ or 30’ en- kusiła sloganem: „…ale mydło Czwikilicer ticed with slogan: “…but Czwikilicer soap is jest wydajniejsze”, chwaląc się jednocześnie, more efficient”, boasting at the same time, że Czwiklitzer to jedyna wytwórnia mydła that Czwiklitzer is the only soap maker at na Górnym Śląsku. Mało kto przechodząc . Hardly anybody going by obok hal w Katowicach przy ul. Pośpiecha 7 workshops in Katowice, ulica Pośpiecha 7 podejrzewa, że obecne Katowickie Zakłady suspects that now Katowickie Zakłady Chemii Gospodarczej Pollena-Savona Chemii Gospodarczej Pollena-Savona mają ponad 100-letnią tradycję produkcji. [Washing Agents Plant] have 100 year tradi- Założona w 1867 roku fabryka zlokalizowa- tion. Founded in Katowice in ulica Wawelska na w Katowicach przy ul. Wawelskiej (wte- (then Rüppelstraße) in 1867 factory had be- dy Rüppelstraße) rozpoczęła działalność gun as producer of soaps and eaux de co- od produkcji mydeł i wód kolońskich, jed- logne, but was relocated in 1922–1925 to nak w latach 1922–1925 produkcja została Załęże. Interestingly enough history of per- przeniesiona do nowo wybudowanych hal fume mixed unexpectedly with sport history. w Katowicach na Załężu. Co ciekawe, historia One of sport jouranlist of “Gazeta Wyborcza” pachnideł przemieszała się niespodziewanie tracked down a plot about so called wild z dziejami sportowymi. Jeden ze sportowych [unregistered] football clubs. Supposedly dziennikarzy „Gazety Wyborczej” tropił wątek the Czwiklitzers backed financially one of tzw. „dzikich klubów” piłkarskich. Podobno local teams, generously spending money Czwiklitzerowie finansowali jedną z lokal- on players and matches results. Was there nych drużyn, nie szczędząc pieniędzy dla also gambling involved? One doesn’t know, pozyskania i graczy, i meczów. Na ile owe, but very idea of illegal games played for jak doniosła gazeta, „siejące zamęt” i nie- high stakes could be a background of thriller. oficjalne drużyny wiązały się z hazardową rozrywką? Nie wiadomo, ale sam pomysł nie- legalnych rozgrywek o duże stawki mógłby być kanwą sensacyjnego filmu. Dąb Dąb 22

Z najstarszej dzielnicy Katowic, którą w do- From the oldest district of Katowice, for the 23 kumentach po raz pierwszy nazywano jako first time listed in documents as a village wieś Krasny Dąb, a wspomina o niej kroni- Krasny Dąb [Fairest Oak], and mentioned karz Jan Długosz, pochodzą także najstarsze also by annalist Jan Długosz, come also wzmianki o karczmie, która była nie tylko the oldest remarks on tavern, being not centrum towarzyskim, ale i miejscem spo- only social centre but also meeting place tkań miejscowych i podróżnych. Pierwsza for local people and travellers. First writ- odnotowana informacja o karczmie z 1529 ten information about the tavern from 1529 roku dotyczy właśnie Dębu, kiedy to w do- concerns Dąb indeed, when in Bogucice chodach proboszcza bogucickiego pojawia parson’s incomes appeared an entry about się zapis o wpływach z tego typu działal- revenues from this kind of business. Among ności. Wśród wielu powinności karczmarza, many duties of publican, who also sold beer, który był także szynkarzem sprzedającym were obligation to deliver water for harvest- piwo, należało dostarczanie wody na pola ers. According to custom inns offered night dla żniwiarzy. Zgodnie z obyczajem, karczmy accommodation, food and… entertainment. oferowały nocleg, wyżywienie i… rozrywkę. Dancing and drinking evenings ended with Wieczory z tańcami i alkoholem kończyły fights and “debauchery” what is mentioned się nierzadko bijatyką i „rozpustą”, o czym in cultural-historic study of one of Katowice wspomniał w swoim studium kulturowo- founders, Richard Holtze’s, who adds that -historycznym jeden z założycieli Katowic, Katowice acquired scandalous fame of “mer- Richard Holtze, dodając, że Katowice zyskały etricious” town. gorszącą opinię miasta „wszetecznego”. Wełnowiec – Józefowiec Wełnowiec – Józefowiec

Znawcy fotografii wiedzą, że w 1905 roku Experts on photography know that in 1905 przed 120-metrowym kominem Huty Cynku before 120-meter chimney stack of zinc „Hohenlohe” w Wełnowcu, wtedy najwyż- foundry “Hohenlohe” in Wełnowiec came to szym kominem w Europie, stanął jeden stop one of the best photographers of Upper z najlepszych fotografów Górnego Śląska Silesia during first half of 20th century, Max pierwszej połowy XX wieku, Max Steckel. Steckel. Pioneer of industry photography Pionier fotografii przemysłowej oraz miło- and fan of making picture of wild animals in śnik fotografowania dzikich zwierząt w ich natural environment. Most probably Steckel naturalnym środowisku. Steckel był najpraw- was the first and only photographer who dopodobniej pierwszym i jedynym fotogra- has taken pictures of work in mines still in fem, który uwieczniał pracę w kopalniach 19th century. His first cycle of photographs jeszcze w XIX wieku. Jego pierwszy cykl in blue sepia documented meticulously pit- zdjęć w niebieskiej sepii dokumentował men’s work. No one before him talked with skrupulatnie pracę górników. Nikt przed nim pictures about mines and industry from so nie opowiadał zdjęciami o kopalniach i prze- near a distance. Steckel with his camera myśle z tak bliska. Steckel był z aparatem was also during important events, he pho- także podczas ważnych wydarzeń społecz- tographed Silesia voivode Józef Rymer’s fu- nych, uwiecznił na fotografii m.in. pogrzeb neral or president of RP Ignacy Mościcki’s wojewody śląskiego Józefa Rymera czy visit at Katowice-Załęże. wizytę prezydenta Ignacego Mościckiego w Katowicach-Załężu. Zawodzie Zawodzie 24

Pewnie nikt nie przypuszczał, że hale produk- For sure nobody suspected that production 25 cyjne dawnych Magazynów Paszowych staną halls of former Fodder Storehouses after się po wykupieniu przez spółkę „Giesche” buy-out by “Giesche” company would be- miejscem, gdzie w rozgrzanych piecach come a place where in hot furnaces be fired będzie się wypalać nie tylko elementy elek- not only electrotechnical elements but soon trotechniczne, ale wkrótce i piękne naczynia also beautiful crockery. stołowe. Zmodernizowania linia produkcyj- Modernized production line and right design na i odpowiednie wzornictwo pozwalały na made possible production crockery and fig- produkcję naczyń i figurek w stylu art deco. urines in art deco style. One 1927 issue of Jedna z „Handlowych Gazet” z 1927 roku po “Codzienna Gazeta Handlowa” daily wrote wizycie w fabryce porcelany chwaliła, że approvingly that it was one of the biggest to jedno z największych i najładniejszych and most beautiful factories in whole coun- przedsiębiorstw w kraju, gdzie najlepiej na try, where workplaces of Upper Silesia were Górnym Śląsku urządzono miejsce pracy, best set, caring about space and comfort of dbając o przestrzeń i komfort pracy w ja- work in bright, well lighted halls with fans. snych, doświetlonych halach z wentylatora- Owners and name of the factory changed mi. Fabryka, po zmianach właścicieli i nazw, but for a long time it has kept high level of długo trzymała wysoki poziom produkcji. production. The crockery was shown also Kolekcję porcelany pokazywano np. na wy- at Expo in New York in 1939. And when it stawie światowej w Nowym Jorku w 1939 seemed that this exceptional place will end roku. I kiedy wydawało się, że to wyjątko- its history as “Porcelana Śląska” declared in we miejsce kończy swoją historię jako fir- 2009 bankruptcy, new chapter has began ma „Porcelana Śląska” ogłaszając upadłość three years later – old factory is renovated w 2009 r., nowy rozdział rozpoczął się trzy step by step and Fundacja Giesche also lata później – historyczna fabryka małymi works there promising it will bring to light etapami jest remontowana i działa w niej forgotten histories of one of the most most m.in. Fundacja Giesche, która obiecuje, famous European porcelain factory. że wydobędzie na światło dzienne zapo- mniane historie jednego z najsłynniejszych w Europie zakładów porcelany. Dąbrówka Mała Dąbrówka Mała

Jak podają źródła, zanim do okazałego bu- As sources say, before audience began to dynku teatru przy dzisiejszym Rynku zaczęła attend magnificent theatre building in to- chodzić publiczność, w Dąbrówce Małej wy- day Rynek, in Dąbrówka Mała happened darzyła się istotna historia teatralna. W 1882 significant theatre occurrence. In 1882 in roku w ogrodzie oberżysty wystawiono publican garden was staged first Polish pierwsze polskie przedstawienie na obsza- play in today Katowice borders. There was rze dzisiejszych Katowic. Pokazano obrazek presented small play “St. Jadwiga’s Bell” by sceniczny „Dzwonek Św. Jadwigi” Karola Karol Miarka. Notes about theatre activity Miarki. Wzmianki o działalności teatralnej appeared also in 1891 when in Weissenberg’s pojawiają się także w 1891 roku, w którym garden was shown “Consilium Facultatis” – pokazano w ogrodzie gospody Weissenberga one act comedy by Jan . „Consilium Facultatis” – komedyjkę w jednym Cultural life before the great war was also akcie Jana Aleksandra Fredry. Kulturalne ży- provided through activity of mixed choir cie przed pierwszą wojną światową zapew- “Wanda” where sung more than 50 people, niała ponadto działalność mieszanego chóru mostly workers and farmers from Dąbrówka „Wanda”, w którym śpiewało podczas utwo- Mała. Today when going to Burowiec one rzenia ponad 50 osób, głównie robotników can see a plaque on a wall of a house in i rolników Dąbrówki Małej. Dziś, w drodze do ulica Le Ronda 56, the same place where in Burowca, można zobaczyć tablicę wmuro- the Płonka’s apartment in 1912 was found- waną w ścianę domu przy ulicy Le Ronda 56, ed Singing Associatiation. After many per- tam właśnie, w mieszkaniu państwa Płonków, formances but also historic intricacy and w 1912 roku powstało Towarzystwo Śpiewu. changes choir suspended its activity in 1953 Po licznych występach, ale i historycznych and after fruitless reactivation attempts zawiłościach i zmianach, chór w 1953 roku za- was in October 1955 delated from the list wiesił działalność i po bezowocnych próbach of Polish Choirs. wznowienia pracy został skreślony z listy członków Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych w październiku 1955 roku.

Janów-Nikiszowiec Janów-Nikiszowiec

Każda dzielnica czy osiedle ma takie miej- Every district or estate has a place where sce, w którym krążą najnowsze wiadomo- the newest informations about everything ści o wszystkim i o wszystkich, niezależnie and everybody circulate, no matter what do tego, co pisze się w gazetach lub mówi was written in newspapers or talked about w lokalnym radiu. Nietrudno wyobrazić so- in local radio. One can easily imagine a din bie gwar, jaki panował przy dzisiejszej ulicy in today ulica Rymarska in Nikiszowiec, Rymarskiej w Nikiszowcu, gdzie kiedyś znaj- where once was a laundry. It was free fa- dowała się pralnia. Mogli z niej bezpłatnie cility for all estate inhabitants. On first floor korzystać wszyscy mieszkańcy osiedla. Na of high building were laundry posts with parterze wysokiego budynku mieściły się taps and at every one of them two women murowane stanowiska pralnicze z kranami, could work at the same time. There was also przy każdym z piętnastu mogły jednocze- nursery room. Hot water was flowing from śnie pracować dwie kobiety. Było też prze- mine heating plant. In drying room were widziane specjalne pomieszczenie dla dzie- movable wardrobes with warm ventilation. ci. Wystarczyło przyjść z koszem brudnych ubrań, by uprać je w gorącej wodzie, która płynęła z kopalnianej ciepłowni. Według potrzeb mokre rzeczy można było suszyć w dostępnej na piętrze suszarni z przesuw- nymi szafami z ciepłym nawiewem. Giszowiec Giszowiec

Po podziwianej dziś części kolonii według After admired today part of designed projektu architektów z Charlottenburga by architects from Charlottenburg could be 28 mogło nie pozostać ani śladu, co więcej, no trace left, more, Giszowiec had to lose its Giszowiec miał także stracić swoją nazwę. name. On woody area 800 by 1200 meter 29 Na leśnym terenie 800 na 1200 metrów, na- general CEO of a company, Uthemann or- czelny dyrektor spółki Uthemann w 1907 roku dered in 1907 to built workers housing estate, polecił zbudować osiedle robotnicze, które puttin into effect idea of garden housing realizowało ideę osiedla-ogrodu. Zaledwie estate. Only 70 years later whole west and 70 lat później wyburzono całą zachodnią north-est parts were demolished to built i północno-wschodnią część osiedla, by there multi-storey blocks and for ever pa- stanęły tam wielopiętrowe bloki, a dzielnicy tron hadn’t to be intermediately Georg von miał patronować już na zawsze nie pośrednio Giesche, who founded industrial concern in Georg von Giesche, twórca przemysłowe- Silesia, but Stanisław Staszic. Due to many go koncernu na Śląsku, a Stanisław Staszic. people efforts and large group’s discontent Dzięki staraniom wielu ludzi i niezadowoleniu by preservationist decision urbanistic lay- sporej grupy, zapadła decyzja konserwatora out of Giszowiec was entered into his regis- zabytków o wpisaniu układu urbanistyczno- ter. Alas saved was only 1/3 of the housing -przestrzennego Giszowca do rejestru zabyt- estate that in its heyday provided private ków województwa katowickiego. Uratowano small gardens and bathrooms, hydrants in niestety tylko 1/3 osiedla, które w swoim the streets, inn, ice factory, bakery, shops, najlepszym okresie mieszkańcom zapew- cantine, beanery, bathhouse, laundry or… niało: prywatne ogródki i toalety, na ulicach – golf course just outside the hamlet, where hydranty, w okolicy gospodę, fabrykę lodu, one could meet American workers and their piekarnie, sklepy, kantynę, jadłodajnię, łaźnię, family. Today extant houses stand side by pralnię czy... pole golfowe tuż za kolonią, side like “bead of a rosary” – subject that gdzie można było spotkać np. amerykań- provoked Kazimierz Kutz to produce film sto- skich pracowników z rodzinami. Dziś ocalałe ry (1979) and for Małgorzata Szejnert was od wyburzenia domy stoją koło siebie, jak a tangible evidence on existence of garden „paciorki jednego różańca” – temat, który city within industrial Silesia landscape. sprowokował Kazimierza Kutza do filmowej opowieści (1979 rok), a Małgorzacie Szejnert posłużył jako namacalny dowód na istnienie miasta-ogrodu pośrodku industrialnego pej- zażu Śląska. Szopienice – Burowiec Szopienice – Burowiec

Wieś Szopienice miała burzliwe dzie- Szopienice Village has a stormy past; in je, w XV wieku została zniszczona przez 15th century was destroyed by Hussites raid najazd Husytów z Zagórza koło Będzina, coming from Zagórze by Będzin, and two a w XVII wieku można ją było wraz z pobli- centuries later one could buy it at an auction skim Roździeniem nabyć na licytacji. Po cza- with near Roździeń. After years of industrial sach przemysłowej świetności pozostały dziś glory we can see today such unique icons takie unikatowe ikony jak budynek dyrekcji as Uthemann Zinc Plant management’s Huty Uthemanna, stara walcowania która od- building, old rolling mill that regains its zyskuje świetność czy wodna wieża ciśnień glory or water-tower at Borki, designed na Borkach, zaprojektowana przez kuzynów by cousins Georg and Emil Zillmann, one Georga i Emila Zillmannów, jedna z pierw- of first reinforced concrete constructions. szych budowli w konstrukcji żelbetonowej. At its top two telescopes were later added Na jej szczycie w późniejszym czasie doda- and due to them one could see horizon at no dwa teleskopy obejmujące widnokrąg 40 km diameter. But when speaking about o średnicy prawie 40 km. Ale o Szopienicach Szopienice one never forgets that it was mówi się także jako o miejscu, w którym ro- a place where rebellious artists were born. dzili się niepokorni artyści. Obok najbardziej Besides best known creator, film and stage znanego twórcy, filmowego i teatralnego re- director Kazimierz Kutz its worth to men- żysera Kazimierza Kutrza, warto wspomnieć tion also Zygmunt Magner, neo-expressionist także o Zygmuncie Magnerze, malarzu neo- painter, Warszawa Academy of Art profes- ekspresjoniście, profesorze warszawskiej sor, whose works are exhibited in Warszawa, ASP, którego prace znajdują się w zbiorach Gdańsk, Katowice or Washington museums. muzeum w Warszawie, Gdańsku, Katowicach Also don’t forget about Paweł Wróbel mem- czy Waszyngtonie, o Pawle Wróblu, jednym ber of the so-called Janowska Group, who z członków tzw. grupy janowskiej, który zo- left in his wake Szopienice landscapes on stawił po sobie krajobraz Szopienic na kolo- colourful canvases or artist and stage de- rowych płótnach czy o artyście i scenografie signer Hilary Krzysztofiak, who together with Hilarym Krzysztofiaku, który m.in. wspólnie Konrad Swinarski founded after-the-war ar- z Konradem Swinarskim założył powojen- tistic group St-53. Since 2009 Krzysztofiak is ną artystyczną grupę St-53. Od 2009 roku a patron of one of greens at Burowiec. Krzysztofiak jest patronem jednego ze skwe- rów na Burowcu. Załęska Hałda – Brynów Załęska Hałda – Brynów

Nie tak dawno historycy sztuki odkryli, że Not so long ago art historians discovered that 30 za projektem domów na Załęskiej Hałdzie, after design of terraced housed in Załęska które powstały na zamówienie Zakładów Hałda, built on Hohenlohe Works demand, 31 Hohenlohego, stoi Brunon Taut, jeden z naj- stood Brunon Taut, one of the most emi- wybitniejszych architektów modernizmu, nent architects of modernist style, known znany m.in. z realizacji w Berlinie. Zgodnie also from his projects in Berlin. In accord- z doktryną architektoniczną odrzucał bo- ance with architecture doctrine he rejected gate zdobienia, jednak w odróżnieniu od gilded adornment still, otherwise then his kolegów wyróżniał się w projektach moc- colleagues, he distinguished himself in his nym i śmiałym kolorem poszczególnych projects due to intensive and daring col- elementów, np. drzwi, okien, okapów czy ours of particular elements, f.ex. of doors, rynien. Zaprojektowane dla Katowic partero- windows, eaves or gutters. Designed for we przytulne domki z malutkimi ogródkami Katowice one-story cosy little houses with wpisywały się w ideę miasta-ogrodu, Taut small gardens came from idea of city-garden, uważał bowiem, że ludzie powinni mieszkać because Taut thought that people should live w kontakcie z przyrodą. Pełnego projektu close to nature. The design wasn’t carried z 1915 roku górniczego osiedla nie udało out fully because of the war. There were built się w pełni zrealizować z powodu wojny. only 72 houses and until today we can see Powstały tylko 72 domy, stanowiące do dziś distinctive line of red low roof everywhere linię charakterystycznego czerwonego nisko slightly raised above main doors. It’s worth to opadającego dachu, podwiniętego lekko do say that on one of the last plots bought from góry nad wszystkimi drzwiami wejściowymi. owners of farms in 1935 was built a com- Warto dodać, że na jednym z ostatnich pól plex of concrete swimming-pools, then sec- wykupionych od właścicieli gospodarstw ond greatest in Europe (behind Budapest rolnych, w roku 1935 wybudowano kompleks Palatinus). betonowych basenów, który w tym czasie był drugim co do wielkości kąpieliskiem w Europie Środkowej (po budapeszteńskim Palatinusie). Brynów – Brynów – The Zgrzebniok Osiedle Zgrzebnioka Housing Estate

Choć na mapie obszernego osiedla w tej Though on a map patron of a large hous- części Katowic patronuje administracyjnie ing estate in this part of Katowice is Alfons Alfons Zgrzebniok (komendant Powstań Zgrzebniok (Silesian Uprisings commendant) Śląskich), o osiedlu najczęściej mówi się this housing estate is most often called dziś „Ptasie” za sprawą nazw ulic, m.in. ”Bird’s” because of names of the streets, f.ex. ul. Drozdów, Kukułek, Szpaków czy Słowików. Thruses, Cuckoos, Starlings or Nightingales. Zabudowę stanowią w większości niewyso- Houses are mostly only one- or two-stories kie domy, a jednym z atutów lokalizacji jest high and not far from them is Kościuszki pobliski Park Kościuszki, który mieszkańcy Park, treated by estate inhabitant as a public traktują jak wspólny duży ogród. Zielona garden. It is English-style and has 100 plus przestrzeń utrzymana w stylistyce angiel- shrubs and trees. In park monuments regis- skiego ogrodu ma prawie sto różnorodnych ter are also loved by newly-weds St Michał odmian krzewów i drzew. W rejestrze parko- Church (relocated there from Syrynia in 1938 wych zabytków znajdują się m.in. uwielbiany and coming from 1510), bandstand from 1927, przez młodożeńców na ceremonie ślubne arbour from 1937 and parchute jump tow- drewniany kościół Św. Michała (przeniesiony er. The last attraction, the only extant one tu z Syryni w 1938 roku, a datowany z 1510 r.), in Poland initially was 50 m high. Present, muszla koncertowa z 1927 roku, altana z 1937 rebuilt one is 35 m high. For years prob- roku oraz wieża spadochronowa. Ta ostania, ing historians and journalists argue about jedyna w Polsce zachowana wieża tego typu, alleged events from 1939 that in common wznosiła się początkowo 50 metrów w górę, conscience were recorded also in novel (not obecna, odbudowana na nowo wieża liczy historical work) by Kazimierz Gołba “The 35 m. Od lat dociekliwi historycy i publicy- Parachute Jump Tower” and next in film from ści spierają się o domniemane wydarzenia 1979 “The Birds for Birds” about pioneers z 1939 roku, które w powszechnej świado- defending jump tower. Who remembers mości zostały utrwalone m.in. w powieści today that film opening night with evoca- (nie pracy historycznej) Kazimierza Gołby tive Wojciech Kilar’s music was in Katowice „Wieża spadochronowa”, czy następnie w fil- Spodek attended by crowds? mie „Ptaki ptakom” z 1976 roku o harcerskiej obronie wieży spadochronowej. Kto dziś pa- mięta, że pokaz premierowy filmu z suge- stywną muzyką Wojciecha Kilara odbył się w hali katowickiego Spodka, gdzie oglądały do tłumy? Ligota – Panewniki Ligota – Panewniki

Przez lata to miejsce kojarzyło się głównie For years this place was in everybody’s mind z kompleksem specjalistycznych szpitali, only the complex of specialist hospitals, 32 studenckim miasteczkiem oraz z nasilonym campus and place of pilgrimage, especially ruchem pielgrzymów, szczególnie w okresie during Christmas, due to live nativity scene 33 Bożego Narodzenia z powodu przygotowy- in Panewniki, present in monastery since wanej ruchomej panewnickiej szopki, ekspo- beginning of 20th century and now on almost nowanej w klasztorze od początków XX wie- 600 m2. For some years one can also add it to ku, a obecnie zajmującą prawie 600 m2. Od the list of architecture curiosities, examples kilku lat do listy zainteresowań można dodać of Katowice modernist style. In Ligota one architekturę katowickiej moderny. W Ligocie can see beatifully preserved villas clerks col- bowiem można oglądać pięknie zachowa- ony built in 30’. Council ne wille z kolonii urzędniczej budowanej in special act decided to let built modern w latach 30. XX wieku. Specjalnie przyjęta living places for clerks working in Katowice uchwała Śląskiej Rady Wojewódzkiej pozwa- centre. There were built spacious houses lała na budowę nowoczesnych mieszkań with flat roofs, terraces, gardens and wide z myślą o urzędnikach pracujących w cen- windows freely letting in light. It’s enough trum Katowic. Powstały przestronne budyn- to look attentively on elegant houses in ul- ki, z płaskimi dachami, tarasami, ogrodami ica Mazowiecka 1 (dr B. Mroczkowski’s vil- i szerokimi oknami wpuszczającymi wiele la, design Lucjan Sikorski), Mazowiecka 16 światła. Wystarczy przyjrzeć się dokładnie (dr W. Kowal’s villa, design Kazimierz eleganckim domom na ul. Mazowieckiej 1 Sołtykowski), or private premises, no. 11. (willa dr. B. Mroczkowskiego według pro- Next modernist style examples, also pride of jektu Lucjana Sikorskiego), Mazowieckiej 16 Gdynia, are A. Pająk’s villa (ulica Poleska 16) (willa dr. W. Kowala projektu Kazimierza and R. Hollek’s (Poleska 26). Sołtykowskiego) czy prywatnej posesji pod numerem 11. Kolejne dwa przykłady moderni- zmu, jakim może poza Katowicami poszczy- cić się np. Gdynia, to realizacje architekto- niczne willi A. Pająka (ul. Poleska 16) i willi R. Holleka na Poleskiej 26. Piotrowice – Ochojec Piotrowice – Ochojec

Kto pamięta lub słyszał o tzw. Wunderteam’ie? Who remember or heard about Wunderteam? W 1957 roku niemieccy dziennikarze sportowi In 1957 German sport journalist used this nazwali tak polską reprezentację lekkoatle- term writing on Polish track and field squad tyczną, która przez 10 lat odnosiła sukces za that for 10 years had success after success. sukcesem. Dotyczyło to prawie 300 lekko- There were almost 300 athletes. About this atletów – o fenomenie nie tylko sportowym phenomenon, not only sport one, in 2002 w 2002 roku powstał krótki dokument, kiedy was made short documentary when living to żyjący sportowcy postanowili się spotkać sportsmen decided to meet after many years. po latach. Do czołówki talentów z lat 50. i 60. Among the best in 50’ and 60’ was also Jerzy zaliczali się m.in. Jerzy Chromik, urodzony Chromik, born in Mysłowice olympian, world w Mysłowicach olimpijczyk, rekordzista record-holder, long-distance runner who świata, specjalista od biegów długodystan- was exercised also in Piotrowice stadium. sowych, który m.in. ćwiczył na stadionie In cult Piotrowice place exercised also Polish w Piotrowicach. W kultowym miejscu dla foilist Wanda Kaczmarczyk, next olympian, Piotrowic ćwiczyli także polska florecistka or awarded épéeist, Henryk Nielaba, born in Wanda Kaczmarczyk, kolejna uczestniczka Piotrowice, who after his career as sports- olimpiady czy nagradzany szpadzista Henryk man worked as a coach in Sweden. It’s worth Nielaba, urodzony w Piotrowicach, który po to remember that in heyday of this sport zakończeniu kariery pracował jako trener complex it was not only stadium there but w Szwecji. Warto przypomnieć, że w latach also practice field, sport hall, tennis courts świetności kompleks sportowy stanowił nie and loved by inhabitants ice-rink. tylko stadion, ale i boisko treningowe, sala sportowa, korty tenisowe i uwielbiane przez mieszkańców lodowisko. Podlesie Podlesie 34

W miejscu dzisiejszej spokojnej południo- Podlesie – there where today is a quiet south 35 wej dzielnicy Katowic w XVII i XVII biegł ko- Katowice district in 17th and 18th century was rzystny nie tylko dla lokalnej ludności trakt profitable not only for local society com- handlowy, zwany „furmańcem”, którym prze- mercial track, called “carter’s” which way wożono cenne towary na Śląsk. Niektórzy valuable commodities were transported chłopi z Podlesia mający własne konie i wozy to Silesia. Some peasants from Podlesie, uzyskali przywilej przewozu cennej soli z żup owners of their own horses and carts got z Wieliczki do Gliwic i dalej. Z czasem trakt precious privilege, haulage salt from salt stracił na znaczeniu, początek XIX w. także mines in Wieliczka to Gliwice and farther. nie okazał się łaskawy, podobno w 1800 roku Supposedly in 1800 Podlesie was destroyed nad Podlesiem przeszła straszna burza. Grad by a horrible thunderstorm. Egg-size hail wielkości kurzego jaja ranił ludzi, zwierzęta, wounded people, animals, lied wasted crops. zniszczył uprawy. Na przebłaganie ludność Village inhabitants raised small mound and wioski usypała kopczyk i wybudowała ka- built a roadside shrine to propitiate, but alas pliczkę, która niestety nie zachowała się do the shrine didn’t last. dnia dzisiejszego. Murcki

Poszukiwaczy faktów należy na pewno ode- Facts seekers for sure should be send to słać do sprawdzenia lokalnej inicjatywy – check out local initiative – trail “Tracking szlaku „Śladami najstarszej kopalni węgla na the Oldest Coal Mine at Upper Silesia” on Górnym Śląsku”, który znajduje się na tere- Murckowski Park grounds. When walking nie Parku Murckowskiego. Podczas spaceru the trail or educational path one can get szlakiem lub ścieżką edukacyjną można do- to know that the oldest pub of miners es- wiedzieć się, że najstarsza gospoda kolonii tate was so well known a place that before górniczej stała się tak znanym gościńcem, the war people on vacation came there on że przed wojną przybywali tu letnicy specjal- special train from Katowice, to use here nym pociągiem z Katowic, by korzystać np. f.ex. luge track. From Fryderyk Ermann Hill z toru saneczkowego. Podobno ze wzgórza on sunny days one could supposedly see Fryderyka Ermanna w pogodne dni można Beskidy Mountains vista. But Murcki is also było podziwiać panoramę Beskidów. Jednak the place for researchers of legends and folk Murcki to także miejsce dla badaczy podań tales. One of these mentions about witches i legend. Jedna wspomina o obecności cza- presence, other concerns the name. One rownic, inne związane są z nazwą. Mówią, day children went out to forest to depas- że pewnego dnia dzieci wyszły ze świnia- ture pigs. The animals began to burrow earth mi do lasu na wypas. Zwierzęta zaczęły ryć and black stones were found. Children came w ziemi i znalazły w niej czarne kamienie. back home and played with stones, but they Dzieci wróciły do domu i zaczęły się bawić made them dirty, small ones were “murcked nietypowymi kamieniami, które niestety po- up”. Angry mother threw black stones into zostawiały czarne ślady i dzieci były „umurc- stove, not knowing anything about coal. To kane”. Zdenerwowana matka wrzuciła czarne everyone surprise stones caught the flame kamienie do pieca, nie wiedząc jeszcze, że to and nice heat has spread. węgiel. Ku zdziwieniu wszystkich te zaczęły się palić i dawać przyjemne ciepło. 36

37

Kostuchna

Spokojna dzielnica, o rekreacyjnym wręcz Quiet district, indeed recreational even, with charakterze, z popularnym źródełkiem popular little mineral spring “Maria”, giving „Maria”, któremu przypisuje się walory nie not only tasty but also healing water, was tylko smakowe, ale i zdrowotne, zapisała się the place where some avant-garde invention jako miejsce wdrożenia pewnego awangar- was made. Engineer and inventor Tadeusz dowego wynalazku. Tadeusz Sendzimir, in- Sędzimir, who could be easily called “Edison żynier i wynalazca, zwany śmiało „Edisonem of metallurgy”, owner of 70 patents or more, metalurgii”, posiadacz ponad 70 patentów, has decided to put into practice one of them postanowił jeden z nich w życie wdrożyć in Kostuchna. Silesian Zinc Industry later w Kostuchnie. Śląski Przemysł Cynkowy published even special booklet advertising wydał później nawet specjalną broszurę all advantages of so called “Sędzimir pro- reklamującą wszystkie zalety tzw. „Taśmy cess”. Until then galvanized steel was pro- Sędzimira”. Blachę cynkową produkowano duced in small sheets but new technology dotąd w niewielkich arkuszach, jednak nowa let to produce long sheet, even some hun- technologia pozwoliła na przygotowanie bla- dred long. One stressed its strength, tight- chy o sporej długości, nawet do kilkuset me- ness and even “thriftiness in material and trów. Podkreślano jej wytrzymałość, szczel- labour costs”. On a last page of the booklet ność, ale także „oszczędność w materjale Silesian Zinc Industry Ltd appealed expres- i robociźnie”. Na ostatniej ze stron broszury sively: “Cover your roofs, demand every- Śląski Przemysł Cynkowy Sp. Akc. apelował where iron sheets galvanized in Sędzimir dobitnie: „Kryjcie dachy, żądajcie wszędzie process”. The factory was so well-known żelaznej, cynkowanej taśmy Sędzimir”. O fa- that it was visited even by president Ignacy bryce było na tyle głośno, że odwiedził ją Mościcki, chemist himself, seemingly giving nawet prezydent Ignacy Mościcki, chemik, the punch line to the visit: “It’s not a zinc podobno puentując wizytę „To nie cynkow- plant, it’s a sanatorium!”. nia, to sanatorium! ”. Zarzecze Zarzecze

Nieczęsto się zdarza, że przy jednej ulicy It’s not often that in one street there are so zachowało się tak wiele zabytków objętych many monuments under restorer’s care. Who ochroną konserwatorską. Kto nie miał okazji didn’t have an occasion to walk Zarzecze spacerować po Zarzeczu, powinien zacząć should start from ulica Grota-Roweckiego. do ul. Grota-Roweckiego. Od starego przy- From old roadside cross, through former drożnego krzyża, przez zespół dawnego grange, house with a restaurant from the folwarku, dom z restauracją z początków beginning of 20th century to residential-farm XX wieku po domy mieszkalno-gospodar- buildings and pens with barn. Newer houses cze i zagrody ze stodołą. Inne skarby kryją where hang f.ex. Alfons Wieczorek’s works, i nowsze domy mieszkańców, w których na also hide other treasures. Born in Mikołów ścianach wiszą np. prace Alfonsa Wieczorka. in 1916 Wieczorek was author of many pic- Urodzony w Mikołowie w 1916 roku autor wie- tures, mainly water-colours, and lived to be lu obrazów, głównie akwarel, dokumentują- 81. Some of his pictures hang until today in cych pejzaż Śląska, dożył 81 lat. Część jego Silesian houses and in Zarzecze church. obrazów podobno do dziś wisi w śląskich domach oraz m.in. w Kościele w Zarzeczu. 38

W redakcji informacji o katowickich dzielnicach korzystano m.in. z następujących książek: 39 W. Janota, Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922–1939, Łódź 2010. Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, pod red. A. Barciaka, E. Chojeckiej, S. Fertacza, Katowice 2012. I. Kozina, Ikony designu w województwie śląskim, Katowice 2013. J. Moskal, Katowice. Rozwój w czasie i przestrzeni, Katowice 1993. L. Szaraniec, Moje Katowice, Katowice 2014. L. Szaraniec, Osady i osiedla Katowic, Katowice 1983.

Sources: W. Janota, Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922–1939, Łódź 2010. Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, ed. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz, Katowice 2012. I. Kozina, Ikony designu w województwie śląskim, Katowice 2013. J. Moskal, Katowice. Rozwój w czasie i przestrzeni, Katowice 1993. L. Szaraniec, Moje Katowice, Katowice 2014. L. Szaraniec, Osady i osiedla Katowic, Katowice 1983.

Jacek Głomb

Reżyser teatralny i filmowy, od 21 lat dyrektor Theatre and film director, for 21 year gen- Teatru Modrzejewskiej w Legnicy. Zrealizował eral manager of The Helena Modrzejewska tu – w przestrzeniach postindustrialnych –gło- Theatre in Legnica. He produced there – in śne i zauważone spektakle: „Złego” według post-industrial spaces – well-known and Leopolda Tyrmanda (1996), wystawionego acclaimed performances “The Man with w starej poniemieckiej fabryce amunicji, White Eyes“ from Leopold Tyrmand (1966) „Koriolana” (wspólnie z Krzysztofem Kopką) staged in old postgerman ammunition fac- według Williama Szekspira (1998), pokazy- tory, “Coriolanus“ (together with Krzysztof wanego na terenie byłych pruskich, a następ- Kopka) from (1998), nie radzieckich koszar wojskowych, „Balladę staged in postprussian, then postrussian o Zakaczawiu” Jacka Głomba, Krzysztofa barracks, his own, by Krzysztof Kopka Kopki i Macieja Kowalewskiego (2000), gra- and Maciej Kowalewski “The Ballad on ną w nieczynnym kinie „Kolejarz”, „Łemko” Zakaczewie District“ (2000) played in old 40 Roberta Urbańskiego (2007) – w byłym te- cinema theatre “Railwayman“, “Łemko“ by atrze varietes na Zakaczawiu oraz „Orkiestrę” Robert Urbański (2007) in ex-variete at 41 Krzysztofa Kopki (2011) – w cechowni kopal- Zakaczewie and “The Orchestra“ by Krzysztof ni w Lubinie. Reżyserował także w teatrach Kopka (2011) – in old coal mine building. w Bydgoszczy, Zielonej Górze, Gorzowie He also directed in theatres in Bydgoszcz, Wielkopolskim, Łodzi i Warszawie. Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski, Łódź Laureat Nagrody im. Konrada Swinarskiego i Warszawa. za reżyserię „Ballady o Zakaczawiu”. Cztery He was awarded The Konrad Swinarski Award z przedstawień Głomba – „Pasja” według for directing “The Ballad on Zakaczewie Mieczysława Abramowicza (1996), „Ballada District“. Four of his performances – “The o Zakaczawiu” (2002), „Wschody i Zachody Passion“ by Mieczysław Abramowicz (1996), Miasta” Roberta Urbańskiego (2004) oraz “The Ballad on Zakaczewie District“ (2002), „Orkiestra” (2013, wyróżnienie na festiwalu “The Sunrises and Sunsets of the City“ by telewizyjnym CIRCOM w Dubrowniku) – zo- Robert Urbański (2004) and “The Orchstra“ stały przeniesione do telewizji, dla której – awarded honouary mention at TV festival zrealizował też widowisko muzyczne „Kwiaty CIRCOM in Dubrovnik (2013) were produced polskie” (2005). W 2008 roku nakręcił swój de- in TV, where he also produced musical “The biutancki film fabularny „Operacja Dunaj”, któ- Polish Flowers“ (2005). In 2008 he shoot his rego światowa premiera odbyła się na festi- debut film “The Danube Operation“ opened walu w Karlowych Warach w lipcu 2009 roku. at Karlove Vary Festival in July 2009. The Film odwiedził festiwale w Polsce, Czechach, film was shown at festivals in Poland, Czech, Bułgarii, Niemczech, Austrii, Portugalii, USA, Bulgaria, Germany, Austria, Portugal, USA, Turcji, Indiach, na Islandii i na Litwie. Turkey, India, Iceland, Lithuania. Poza sferą inicjatyw artystycznych, Jacek Jacek Głomb is also activist who attend Głomb jest także działaczem społecznym, zaj- to activation and supporting local soci- mującym się aktywizacją i wspieraniem spo- eties. For his activity on behalf of ethnic łeczności lokalnych. Założył w tym celu w 2011 r. minorities was granted European Citizens Fundację „Naprawiacze Świata”. Za swoją Prize (2013) given by European Parliament. działalność, m.in. na rzecz mniejszości na- rodowych, otrzymał Europejską Nagrodę Obywatelską (2013), przyznawaną przez Parlament Europejski. Krzysztof Kopka

Scenarzysta, teatrolog, reżyser teatral- Stage designer, theatrologist, stage direc- ny, wykładowca wrocławskiej Państwowej tor, The National Academy of Theatre Arts Wyższej Szkoły Teatralnej oraz tłumacz. Od in Kraków Wrocław Department lecturer wielu lat jest związany z teatrami w Legnicy and translator. For many years collaborat- i Wrocławiu, a wcześniej w Wałbrzychu, ed with theatre in Legnica and Wrocław, gdzie pełnił funkcję dyrektora artystycz- earlier with Wałbrzych theatre where he nego. Jako kierownik literacki i konsultant was artistic manager. As dramaturge and programowy pracował w Teatrze im. Heleny programme consultant he worked in The Modrzejewskiej w Legnicy, Wrocławskim Helena Modrzejewska Theatre in Legnica, Teatrze Współczesnym, Wrocławskim Wrocławski Teatr Współczesny, Wrocławski Teatrze Lalek, Teatrze Wybrzeże w Gdańsku Teatr Lalek, Teatr Wybrzeże in Gdańsk and i Teatrze Powszechnym w Łodzi. Autor sce- Teatr Powszechny in Łódź. Scriptwriter (with nariusza (wraz z Waldemarem Krzystkiem) Waldemar Krzystek) of Polish Oscar candi- do polskiego kandydata do Oscara 2013, date 2013, “80 Millions“. Grand Prix laure- filmu „80 milionów”. Laureat Grand Prix ate at All-Poland Polish Contemporary Play w Ogólnopolskim Konkursie na wystawie- Staging Contest (2001) for “The Ballad on nie Polskiej Sztuki Współczesnej (2001) za Zakaczewie District“ written with Maciej „Balladę o Zakaczawiu”, napisanej wspól- Kowalewski and Jacek Głomb. In 2013 he nie z Maciejem Kowalewskim i Jackiem made his debut as a writer publishing “The Głombem. W 2013 roku zadebiutował jako Bovver“. Author of plays: “The Vetting“, “The prozaik powieścią „Siwy dym”. Autor sztuk: Orchestra“, “I’m Burning Russia! Syberian m.in. „Lustracja”, „Orkiestra”, „Palę Rosję! Tale“, “The Wrocław Train of Spectres“. On Opowieść syberyjska”, „Wrocławski pociąg May 2015 is planned opening of his adapta- widm”. Na maj 2015 zaplanowano premie- tion of “The End of the World in Breslau“ pro- rę sztuki „Koniec świata w Breslau”, której duced with Agnieszka Olsten, director, who adaptację przygotował Krzysztof Kopka wraz stages well-known crime-story for Wrocław z Agnieszką Olsten, reżyserką, która insce- Teatr Współczesny. nizuje głośny kryminał dla Wrocławskiego Teatru Współczesnego. Małgorzata Bulanda

Scenograf i kostiumolog. Od 1994 roku pra- Stage and costume designer. Since 1994 she cuje w Legnicy, gdzie wprowadziła w życie works in Legnica where she put into effect ideę wystawiania sztuk poza budynkiem idea of staging outside theatre building. She teatru. Współtworzyła najbardziej znane co-produced the best-known Legnica perfor- legnickie spektakle: „Jak wam się podoba”, mances: “As You Like It“, “The Man with White „Złego”, „Koriolana”, „Hamleta”, „Portową Eyes“, “Coriolanus“, “Hamlet“, “The Harbor Opowieść”, „Szawła”, „Made in Poland”, Story“, “Saul“, “Made in Poland“, “Personal „Osobistego Jezusa”, „Otello”, „Łemko” Jesus“, “Othello“, “Łemko“ and many others. i wiele innych. Zaprojektowała wystrój She did stage design for TV versions of The sceniczny do telewizyjnych wersji przed- Helena Modrzejewska Theatre: “The Ballad stawień Teatru Modrzejewskiej: „Ballady on Zakaczewie District“ and “The Sunrises o Zakaczawiu” oraz „Wschodów i Zachodów and Sunsets of the City“. She worked as set Miasta”. Była scenografem filmu „Operacja designer of “The Danube Operation“. She 42 Dunaj” (2009). Współpracowała także collaborated also with Teatr Polonia and m.in. z Teatrem Polonia i Teatrem Studio Teatr Studio in Warszawa. She has shown 43 w Warszawie. Swoje kostiumy prezentowa- her costumes at staged exhibitions: “The ła także na dramatyzowanych pokazach: Shakespearian Dream“ (International Stage „Sen Szekspira” (Międzynarodowa Wystawa Design Exhibitions Prague Quadriennale Scenograficzna Prague Quadriennale 2003, 2003, 8th Shakespearian Festival in Gdańsk, VIII Festiwal Szekspirowski w Gdańsku, 2004) 2004) and “Rags“ (1st International Stage oraz „Szmaty” (1. Międzynarodowy Festiwal Festival “The City“, Legnica 2007). For stage Teatralny „Miasto”, Legnica 2007). Za sceno- design for “Personal Jesus“ and “Killing grafię do „Osobistego Jezusa” i „Zabijania Gomułka“ she was awarded at 13th All-Poland Gomułki” Bulanda otrzymała Nagrodę w XIII Polish Contemporary Play Staging Contest Ogólnopolskim Konkursie na wystawienie (2007). Polskiej Sztuki Współczesnej (2007). “I love theatre and I always have wanted to „Kocham teatr i zawsze chciałam go robić. produce it. I was my family’s headache be- Byłam utrapieniem dla rodziny, bo wszyst- cause I altered, built, set, rearranged all and ko przerabiałam, budowałam, nastawia- disguised myself (…). We came to Legnica łam, przestawiałam i się przebierałam (…). because we wanted to conquer the world. Przyjechaliśmy do Legnicy, ponieważ chcie- We wanted to create such a world that comes liśmy podbić świat. Chcieliśmy stworzyć taki into being from our dreams. That’s why świat, który wyrasta z naszych marzeń. Długo I search, one shouldn’t decide too quickly. szukam, nie wolno decydować się zbyt szyb- My creed is to surprise the audience. I also ko. Moim credo jest, aby zaskakiwać widza. try to outstrip myself in a way. The most im- Usiłuję też w jakiś sposób przeskoczyć siebie. portant thing is to make what I make in noble Najważniejsze jest, żeby to, co robię, było way, low key. I have an energy that gives me szlachetne, bez fajerwerków. Jest we mnie strength to transform everything. I try actors energia, która daje mi siłę do przetwarza- and techies to feel this energy. Beginnings nia wszystkiego. Staram się, żeby aktorzy were hard, men look at me with doubt but i zespół techniczny czuli tę dobrą energię. a woman can surprise many blokes“. Początki były trudne, mężczyźni patrzyli na mnie z powątpiewaniem, ale kobieta potrafi zaskoczyć niejednego faceta.” Bartek Straburzyński

Muzyk rockowy, aranżer, producent muzycz- Rock musician, arranger, music producer ny i kompozytor. Autor muzyki do ważnych and composer. Author of music for im- spektakli legnickiej sceny (m.in. „Ballada portant Legnica stage performances (also o Zakaczawiu”, „Made in Poland”). Wskazany “The Ballad on Zakaczewie District“, “Made w rankingu „Najlepsi, najlepsze” miesięcznika in Poland“). He was mentioned by Jacek „Teatr” przez Jacka Sieradzkiego za muzykę Sieradzki in ranking “The Best“ of “Teatr“ do przedstawienia „Orkiestra” w reżyserii monthly for the music for “The Orchestra“ Jacka Głomba, który często zaprasza go do dir. Jacek Głomb who often invistes him to współpracy, zarówno do realizacji lokalnych, collaboration when producing locally, con- współczesnych opowieści, jak i szekspirow- temporary tales but also Shakespearian titles skich tytułów (m.in. „Ryszard III” w Teatrze (also “Richard III“ in Teatr Polski in Bydgoszcz Polskim w Bydgoszczy czy „Kochankowie or “The Lovers of Verona“ in Legnica). Author z Werony” w Legnicy). Autor ponad 20 kom- of 20 plus musical compositions for stage. pozycji muzycznych dla teatru. Pracował He worked also for TV theatre productions, przy realizacjach Teatru Telewizji, m.in. przy also for “The Side Effects“ by Petr Zelenka „Skutkach ubocznych” Leszka Dawida (Grand dir. Leszek Dawid (Grand Prix for music at Prix za muzykę na Krajowym Festiwalu Teatru Polish Radio and TV Theatre “Two Theatres“ Polskiego Radia i Teatru TV „Dwa Teatry” National Festival 2014), he did music for doc- 2014), komponował muzykę do filmów do- umentary films, serials, feature films also for kumentalnych, seriali, filmów fabularnych, Marek Lechki’s acclaimed by audience and w tym praca dla Marka Lechkiego przy bar- critics director debut “Erratum“ or “Down dzo dobrze przyjętym przez publiczność Colorful Hill“ dir. Przemysław Wojcieszek. i krytykę pełnometrażowym debiucie reży- serskim „Erratum” czy filmu „W dół koloro- wym wzgórzem” w reżyserii Przemysława Wojcieszka. Witold Jurewicz

Nauczyciel tańca, choreograf, reży- Dance teacher, choreographer, direc- ser, performer, wykładowca Akademii tor, performance artist, lecturer at Music Muzycznej w Łodzi (kierunek: choreogra- Academy in Łódź (choreography depart- fia), Państwowego Pomaturalnego Studium ment), State Collage of Culture Animators Kształcenia Animatorów Kultury w Kaliszu in Kalisz (PPSKAK) and nationwide instructor (PPSKAK) i kursów instruktorskich z tańca classes of modern dance. Founder, artistic współczesnego w całym kraju. Założyciel, dy- manager and choreographer of Teatr Tańca rektor artystyczny i choreograf Teatru Tańca Alter. In years 1992–2008 artistic manager of Alter. W latach 1992–2008 dyrektor artystycz- International Presentations of Contemporary ny festiwalu Międzynarodowe Prezentacje Dance Forms Festival in Kalisz. Author of con- Współczesnych Form Tanecznych w Kaliszu. temporary dance teaching programme and Autor programu nauczania tańca współcze- theory of movement. Creator of movement snego i teorii ruchu. Twórca techniki ruchu technique using fulcrum as basis of move- 44 wykorzystującej punkt podparcia jako pod- ment concordant to individual body motil- stawę do ruchu zgodnego z indywidualną ity. He collaborates with theatres in whole 45 motoryką ciała. Współpracuje z teatrami dra- Poland, also with The Theatre matycznymi w całej Polsce, m.in.: Teatrem in Łódź, The Wojciech Bogusławski Theatre im. Stefana Jaracza w Łodzi, Teatrem im. in Kalisz, The Juliusz Słowacki Theatre in Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, Kraków, Teatr Polski in Poznań and The Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Helena Modrzejewska Theatre in Legnica. He Teatrem Polskim w Poznaniu oraz Teatrem takes part in many dance and stage projects. im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy. Bierze He runs workshops at home and abroad. udział w licznych projektach tanecznych i te- atralnych. Prowadzi warsztaty w kraju i za granicą.

TEATR ŚLĄSKI IM. STANISŁAWA WYSPIAŃSKIEGO W KATOWICACH THE STANISŁAW WYSPIAŃSKI SILESIA THEATRE IN KATOWICE RYNEK 10 40-003 KATOWICE, POLSKA [email protected] www.teatrslaski.art.pl www.facebook.com / TeatrSlaski

DYREKTOR \ GENERAL MANAGER Robert Talarczyk ZASTĘPCA DYREKTORA \ ASSISTANT MANAGER Bogusław Jasiok DORADCA DYREKTORA \ GENERAL MANAGER’S ADVISOR Krystyna Szaraniec

AKTORKI \ ACTRESSES: Katarzyna Błaszczyńska, Katarzyna Brzoska, Grażyna Bułka, Dorota Chaniecka, Alina W. Chechelska, Karina Grabowska, Natalia Jesionowska, Anna Kadulska, Ewa Kutynia, Ewa Leśniak, Barbara Lubos, Bogumiła Murzyńska, Agnieszka Radzikowska, Violetta Smolińska, Anna Wesołowska, Krystyna Wiśniewska AKTORZY \ ACTORS: Adam Baumann, Bartłomiej Błaszczyński, Dariusz Chojnacki, Andrzej Dopierała, Jerzy Głybin, Antoni Gryzik, Jerzy Kuczera, Wiesław Kupczak, Grzegorz Przybył, Marek Rachoń, Michał Rolnicki, Wiesław Sławik, Artur Święs, Marcin Szaforz, Andrzej Warcaba, Zbigniew Wróbel, Mateusz Znaniecki

Dramaturg \ Dramatist Artur Pałyga Kierowniczka Literacka \ Rzeczniczka Prasowa \ Literary Manager & Press Secretary Aleksandra Czapla-Oslislo Koordynacja Pracy Artystycznej \ Artistic Work Coordinator Anna Podsiadło Realizator Światła \ Lightning Maria Machowska Oświetlenie Sceny \ Lightning Ireneusz Pawliszyn (brygadzista \ foreman), Szymon Adamczyk, Krzysztof Dębkowski, Waldemar Janiszek, Krzysztof Woźniak Akustycy \ Sound Mikołaj Lichtański (kierownik \ manager), Marek Skutnik, Paweł Szymkowiak, Mirosław Witek Inspicjenci \ Stage Managers Marcin Całka, Barbara Dudek, Dagmara Habryka-Białas Sufler \ Prompter Anna Wesołowska

Główny Księgowy \ Chief Accountant Danuta Klima Pełnomocnik ds. Produkcji i Promocji \ Executive Producer & Marketing Manager Małgorzata Długowska-Błach Menadżer ds. Współpracy Międzynarodowej \ Impresariat \ Manager for International Cooperation & Impresario Irena Świtalska Asystentka Dyrektora \ Koordynator Współpracy z Uczelniami Wyższymi \ General Manager Assistant & University Colleges’ Liaison Julia Korus Asystentka Zastępcy Dyrektora i Specjalista ds. BHP \ Assistant’s Manager Attendant \ Occupational Safety and Health Specialist and Health Specialist Sylwia Szewczyk Biuro Obsługi Widzów \ Audience Attendance Office Barbara Chodacka (kierownik \ manager), Kamil Falenta, Anna Januszewska, Ewa Wójcik Kasa Biletowa \ Ticket Office Ewa Kokuła, Krystyna Fornalczyk Księgowość \ Accountancy Małgorzata Juszczyk-Frączek (zastępca Głównego Księgowego \ Assistant Chief Accountant), Joanna Banek, Izabela Koniarek, Anna Satława-Solarz, Elżbieta Solipiwko Kancelaria \ Specjalista ds. Pracowniczych \ Workflow Management \ HR Specialist \ Teresa Kundich (kierownik \ manager), Agnieszka Witkowska Specjalista ds. Biznesu \ Business Specialist Barbara Wolniewicz Specjalista ds. Zamówień Publicznych \ Public Auction Specialist Barbara Płaza

Dyrektor Studium Aktorskiego \ Theatre School Principal Jerzy Kuczera Menadżer ds. Strategii Sprzedaży i Koordynator ds. Edukacji Teatralnej \ Theatre Education Coordinator Renata Goliasz-Janiszewska Specjalista ds. Tłumaczeń \ Translator Paweł Korombel Specjalista ds. Archiwizacji i Funduszy \ Fundraiser Miłosz Markiewicz Archiwum Artystyczne i Biblioteka \ Library & Artistic Archives Anna Podsiadło Dokumentacja Wizualna i Multimedia \ Visual Documentation and Multimedia Kamil Małecki Fotograf \ Webmaster \ Photographer & Webmaster Krzysztof Lisiak Informatyk \ IT Marcin Müller

Główny Inżynier \ Chief Engineer Edward Wrzesień Kierownik Techniczny \ Chief Foreman Maciej Rokita Koordynator Działu Technicznego \ Specjalista ds. Administrowania Majątkiem \ Chief Foreman’s Assistance & Property Supervisior Katarzyna Malcharek Dział Zaopatrzenia i Transportu \ Supplies & Transport Jan Szypura (kierownik \ manager), Maria Kraczla, Konrad Parys Główny Elektryk \ Chief Electrician Kazimierz Strzelecki Elektryk \ Electrician Jerzy Boczkowski Montażyści Dekoracji \ Stage Hands Dariusz Sobieraj (brygadzista \ foreman), Wojciech Smolarczyk (zastępca \ assistant stage hands foreman), Łukasz Furmanek, Mariusz Konieczny, Sebastian Krysiak, Sylwester Pozłótko, Piotr Sobota, Jerzy Śpiewakowski, Robert Witkowski, Sebastian Zastróżny, Pracownia Krawiecka \ Dressmaker Workshop Ewa Kerger-Gardas (kierownik \ manager), Anna Malinowska (zastępca \ assistant manager), Barbara Manowska, Jolanta Woszczyńska-Kolonko Garderobiane \ Dressers Ewa Połońska (brygadzistka \ forewoman), Joanna Kulik, Aneta Oskard, Dorota Słaboszewska Rekwizytornia \ Props Room Ireneusz Gajda, Aneta Oskard Magazyn Kostiumów \ Costumes Storeroom Małgorzata Kaczmarek Pracownia Fryzjersko-Perukarska \ Hairdresser & Wigmaker Workshop Teresa Melek (kierownik \ manager), Karina Karpiczak, Wioleta Krysiak Pracownia Stolarska \ Carpentry Workshop Franciszek Kraczla (kierownik \ manager), Jerzy Graczyk Pracownia Malarsko-Modelarorska \ Painting and Model-Making Workshop Agata Kurzak (kierownik \ manager), Berta Witowska Pracownia Tapicerska \ Upholstered Workshop Karol Koj Konserwatorzy \ Handymen Ryszard Grabowski, Jerzy Musiedlak Inspektor P. Poż. \ Fire Safety Officer Jacek Misiak Recepcjoniści \ Receptionists Anna Witt, Damian Chwaliszewski, Zbigniew Jaszczak, Marek Kazibudzki, Jacek Nos, Romuald Smolarz, Bernard Szablicki PROGRAM \ PUBLICATION Wydawca \ Publisher: Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego Redakcja \ Editor: Aleksandra Czapla-Oslislo Tłumaczenie \ Translation: Paweł Korombel Korekta \ Proofreader: Julia Korus Zdjęcia \ Photography: Przemysław Jendroska Projekt graficzny \ Design&Layout: Katarzyna Wolny Typografia \ Typeface: Graphik Papier \ Paper: Munken Print White 15 Druk \ Print: Centrum Usług Drukarskich CUD Druk

Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach jest Instytucją Artystyczną Samorządu Województwa Śląskiego The Stanisław Wyspiański Silesia Theatre in Katowice is Silesian Voivodeship Self-Governance Art Institution

Sponsor Teatru Śląskiego \ Teatr Śląski’s Sponsor:

Współproducent premiery \ Co-producer:

Premiera sfinansowana z budżetu Miasta Katowice z okazji jubileuszu 150-lecia Miasta Premiere financed from City of Katowice budget on ocassion of 150 anniversary of the City

Patroni medialni \ Media Patronage:

Mecenasi \ Patrons: www.teatrslaski.art.pl