Programma September|Oktober|2017

Programma september | oktober | 2017

studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale Bureau Studium Generale Universiteit Leiden Postbus 9500, 2300 RA Leiden 071 527 7295/7296/7283/1964 www.studiumgenerale.leidenuniv.nl [email protected]

Medewerkers Tilman Grünewald Studium Generale organiseert brede, [email protected] academische activiteiten, zoals Yvonne Leunissen lezingen, symposia, filmvertoningen [email protected] en debatten. Het programma van Norbert Peeters Studium Generale is bedoeld voor [email protected] studenten, medewerkers en alle andere Pink Meltzer / secretariaat geïnteresseerden. Studium Generale [email protected] wil een grotere belangstelling voor de wetenschappen wekken, meer Toegang inzicht geven in de samenhang Tenzij anders staat aangegeven, zijn de tussen verschillende wetenschappen, activiteiten van Studium Generale Universiteit bijdragen aan de culturele en Leiden gratis toegankelijk en hoeft u zich hier maatschappelijke ontplooiing en een niet voor aan te melden. beter begrip laten ontstaan van de relatie tussen wetenschap en samen- Commissie leving. De Commissie Studium Generale vormt de denktank van Studium Generale en wordt voorgezeten door Rector Magnificus en Voorzitter College van Bestuur prof.mr. Carel Stolker. Een lijst van alle commissieleden vindt u op de website van Studium Generale.

Op de hoogte blijven www.studiumgenerale.leidenuniv.nl www.facebook.com/studium.generale. universiteit.leiden www.twitter.com/sgleiden Voorwoord Preface

Graag willen we alle studenten die dit We would like to wish our new students jaar in Leiden en Den Haag aan hun studie in Leiden and The Hague all the best beginnen veel succes wensen. for their studies. Studium Generale Studium Generale geeft je ruim de provides you with ample opportunity to gelegenheid om naast je verplichte broaden your horizon, next to your vakken je horizon te verbreden - met compulsory subjects, and without the wetenschapsevenementen zonder pressure of tests or exams. Many of studiedruk, in het Engels en Nederlands, our lectures and science events are in in Leiden en Den Haag. Je kunt bijna English. Some take place in Leiden, some altijd zonder aanmelding binnenlopen in The Hague. With few exceptions, en op enkele uitzonderingen na zijn onze attending our events is free and you can evenementen gratis. drop in without registering in advance. Bezoek onze series over ‘Global Attend our series on Global 3 Challenges’ en over India, denk na over Challenges and on India, reflect on the de relevantie van Karl Popper en relevance of Karl Popper and Hannah Hannah Arendt voor onze populistische Arendt for our populist times, learn tijd, kom meer te weten over de more about the Russian Revolution and Russische Revolutie en raak in de ban be enchanted by the history and van botanische tuinen, hun geschiedenis varying functions of botanic gardens! en hun veranderende functie! Not a student? As always our Natuurlijk bent u ook als medewer- invitation extends to the whole ker van de universiteit, alumnus of niet university community, alumni and aan de universiteit verbonden belang- everyone with a taste for science and stellende weer van harte uitgenodigd. scholarship.

Wees welkom! Wees welkom!

Studium Generale, Studium Generale, Tilman Grünewald Tilman Grünewald Yvonne Leunissen Yvonne Leunissen Pink Meltzer Pink Meltzer Norbert Peeters Norbert Peeters 6 Hutspot SG 8

9 Global Challenges 11 11

12 India in Leiden 14 15 15

16 16 17 4 Inhoud 17

20 Hannah Arendt en Karl Popper 22 over het verschil tussen feit en fictie 22 22 22

26 Botanische tuin 28 Van hortus medicus tot levend lab 28 28

29 30 30

31 31

32 Rondom de Russische Revolutie 34 From Sandcastles to Smartphones TUE I 05 I 09 The Development of Microchips and Modern Electronic Devices

Germany New Leader of the Free World? WED I 06 I 09 Hindu Nationalism in Indian Politics Past, Present, Future WED I 04 I 10

Buddhism in India WED I 13 I 09 Mujarewali Courtesans and their art of seduction WED I 20 I 09 The Indian Ocean World in the 18th and 19th Century WED I 27 I 09 Forced Journeys, Unfree Labour, Marginal Stories AFTER THE BREAK: Shadow-Lines Re-Framing Decolonization in South Asia Hindu Nationalism in Indian Politics Past, Present, Future WED I 04 I 10 Community through Custom? Changing Perspectives on Tribe in South Asia WED I 11 I 10 Mapping the S´aiva Landscape Text and Temple WED I 18 I 10 5

De politieke filosofie van Karl Popper MA I 18 I 09 Hannah Arendt over het totalitarisme MA I 25 I 09 De wetenschapsfilosofie van Karl Popper MA I 09 I 10 Hannah Arendt over mensenrechten MA I 16 I 10

Botanische tuinen in Nederland NA DE PAUZE: DI I 19 I 09 Biomimetica en de botanische tuin Rijk van Flora De hortus medicus en hortus botanicus als DI I 26 I 09 openluchtacademie in de Nederlandse 17de eeuw Orde in de chaos Hoe Carolus Linnaeus het plantenrijk indeelde DI I 10 I 10 Wie was toch die Dr. Von Siebold? NA DE PAUZE: Joseph Dalton Hooker en de rododendrons van Sikkim DI I 17 I 10 Of: An Englishman in India The Seed of the Rubber Tree NA DE PAUZE/AFTER THE BREAK: TUE/DI I 24 I 10 Een eeuwig glimlachende bloementuin Kroonjuwelen uit de beginjaren van de botanie

Komst en uitkomst van de Russische Revolutie WO I 25 I 10

HHutspot

7 Dit keer: een Engelstalige lezing naar This time: a lecture in English on the aanleiding van het 70-jarige jubileum occasion of the 70th anniversary of the van de transistor. transistor.

Zie volgende pagina voor details! See next page for details!

A SERIES OF LECTURES ON CURRENT ISSUES IN WORLD POLITICS – EVERY FIRST WEDNESDAY OF THE MONTH

Early computers were built using components so large that they filled entire rooms. Thanks to the invention of the transistor and chips (integrated circuits), technologies thousands of times more powerful are now merely pocket-sized. The main components you find inside your iPads and smartphones are semiconductors, fabricated from silicon, which is one of the most common constituents of sand. In this lecture, find out how we go from a simple particle of sand to a complicated, studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale modern electronic device. We’ll discuss studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale 5|09 • 2017 A SERIES OF LECTURES ON CURRENT ISSUES IN WORLD POLITICS – EVERY FIRST WEDNESDAY OF THE MONTH

studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale Lectures on every first Wednesday of the month In this series of lectures experts provide 6 September and 4 October a broad perspective and background 7:00 pm – 8:30 pm information on global challenges. Auditorium Each first Wednesday of the month a Leiden University College new present-day issue takes centre Anna van Buerenplein 301 stage. The Hague

10 All welcome! Entrance is free. Limited seats available – please register in advance through our website!

Further information and registration: www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

This series is a co-production of Studium Generale and the Research Centre of Leiden University College.

6|09 - 4|10 • 2017 WED | 06 | 09 become chancellor for the fourth time. Germany What will the outcome of the elections New Leader of the Free World? mean for the new global role of Germany? Speaker: Merlijn Schoonenboom, journalist and historian, correspondent in Germany for several Dutch media, such as De groene Amsterdammer (see also www.merlijnschoonenboom.nl) Discussant: Dr Kai Hebel, Assistant Professor of International Relations, Leiden University College Especially after the political turbulence in the USA, some point to Germany as WED | 04 | 10 the last ‘beacon of stability’ in the West. Hindu Nationalism in The German elections in September Indian Politics are therefore considered crucial for the Past, Present and Future 11 rest of Europe. Since the refugee crisis, Speaker: Pralay Kanungo, Professor of Contemporary India Studies, International Institute for Asian Studies/Leiden University Institute for Area Studies, Leiden University Discussant: to be announced Hindu nationalism, once peripheral, has now become the mainstream as well as the ruling dispensation in India. The hegemonic rise of Hindu nationalism is seen by some as a challenge to India’s liberal, secular, plural and diverse traditions. This lecture, traversing through the evolution of Hindu nationalism and analyzing the contour of its ideology the country has experienced political and practice, will make an attempt to protests that could radically change the anticipate future possibilities. political landscape. Over the last This event is also part of our series months, however, Angela Merkel seems India in Leiden. View the next pages to have regained popularity and could for more lectures on India!

Global Challenges India in Leiden

13, 20 and 27 September 11 and 18 October 7:30 pm to 9:00 pm (27 September: until 10:00 pm; 18 October: until 9:30 pm) Room 019 Lipsius Building Cleveringaplaats 1 Leiden On the occasion of the Leiden Asia Year 2017, Studium Generale organizes All welcome! lectures which present research about Entrance is free. India that is being conducted in Leiden. No prior registration required. 13

The aim of the Leiden Asia Year 2017 is 4 October to put Leiden (the city, its museums 7:00 pm to 8:30 pm and the university) more firmly on the Auditorium international map as one of the Leiden University College world’s leading knowledge hubs on Anna van Buerenplein 301 Asia, covering research, teaching, The Hague collections and expertise. In close collaboration with the municipality of For the lecture on 4 October, limited Leiden, the museums and other seats are available. organizations and partners in the city, Please register in advance through our Leiden University will be organizing website! symposia, conferences, lectures and exhibitions in the city throughout 2017, Further information: all on the theme of Asia. www.studiumgenerale.leidenuniv.nl studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale 13|09 - 18|10 • 2017 WED | 13 | 09 Buddhism in India Jonathan Silk, Professor of Buddhist Studies, Leiden University Institute for Area Studies (LIAS), Leiden University The Buddhist tradition begins in India round about the 5th to 4th century BCE, and continues with various degrees of vibrancy until around the 13th century CE. We know something about the The Buddhist tradition begins in India circumstances of the arisal of this tradition, and something about its end, 14 but details of both remain shrouded in uncertainty. Likewise, we know something of the literature produced over the centuries by Indian Buddhists, something of the architecture and art, but it is very difficult to piece together

an overall picture. Despite this challenge, the lecture will attempt an overall sketch of Indian Buddhist traditions, what we can know, and what we are less sure about.

13|09 - 18|10 • 2017 WED | 20 | 09 WED | 27 | 09 Mujarewali The Indian Ocean World in Courtesans and their art of seduction the 18th and 19th Century Lecture cum demonstration Forced Journeys, Unfree Labor, Drs. Jolanda Boejharat, dance Marginal Stories scholar, choreographer, artistic Nira Wickramasinghe, Professor of director of the Monsoon Foundation Modern South Asian Studies, LIAS, Mujara is a North-Indian entertainment Leiden University genre performed by courtesans (the Turning away from histories of ‘mujarewali’) that combines singing and territories, this lecture recounts the Mujara is a North-Indian forced journeys of peoples from India entertainment genre and Sri Lanka/Ceylon across the Indian Ocean. These marginal stories of dancing. The art was originally based on subaltern individuals shipped and the classical Hindustani music tradition. trans-shipped between the Dutch and Dancing girls have long been a part of British colonial territories of India, Indian public life and were already Sri Lanka/Ceylon, Mauritius and the 15 mentioned in Vedic times (1000 BC). Cape in the 18th and 19th century Courtesan arts flourished under royal give insights into the various forms of patronage and had its heydays about mobility that shaped the making of 200 years ago. This splendour abruptly societies in the Indian Ocean world. came to an end with the arrival of They also help us capture the remarka- the British who despised and next stigmatised it as mere prostitution. In present day India, Mujara as a consequence is hence still severely tabooed. However, there are still small pockets of practitioners of this ancient art, powerful women who still consider themselves as heir to the mujarewali. Jolanda Boejharat will present some of her materials that she collected during previous fieldwork trips among the ble capacity of some of these involun- mujarewali of Safedabad and will tary migrants to forge fragile communi- demonstrate what this former art of ties, preserve practices of meaning seduction may have looked and and resist the predation of masters and sounded like. rulers.

India in Leiden WED | 04 | 10 Hindu Nationalism in Indian Politics Past, Present and Future Speaker: Pralay Kanungo, Professor of Contemporary India Studies, International Institute for Asian Studies/Leiden University Institute for Area Studies, Leiden University Discussant: to be announced Hindu nationalism, once peripheral, has now become the mainstream as well AFTER THE BREAK: as the ruling dispensation in India. The Shadow-Lines hegemonic rise of Hindu nationalism Re-Framing Decolonization in South Asia is seen by some as a challenge to Dr Sanjukta Sunderason, Assistant India’s liberal, secular, plural and diverse 16 Professor of Modern South Asian traditions. This lecture, traversing Studies, LIAS, Leiden University through the evolution of Hindu This talk will go back to the transitional nationalism and analyzing the contour decades of decolonization in South Asia, of its ideology and practice, will make to rethink the meanings of freedom an attempt to anticipate future that accompanied anti-colonial struggle. possibilities. Using visual art and aesthetics, Dr Sunderason will try to de-center and re-frame the arrival of independence in post-colonial South Asia by foreground- ing stories of displacement that accompanied the retreat of empire, and the incompleteness of decolonization that continued beyond the arrival of freedom in 1947. Pursuing ‘shadow- lines’ that lie beneath the more visible histories of 20th-century South Asia, this talk will ask how cultural imagina- Please note again the different venue tion became and remains a site for (Leiden University College, The alternative imaginations of histories and Hague) and timings (7:00 pm to 8:30 futures. pm) for this lecture!

13|09 - 18|10 • 2017 WED | 11 | 10 ethnographic involvement with the Garo Community through Custom? community of North East India. Changing Perspectives on Tribe in South Asia Dr Erik de Maaker, Assistant WED | 18 | 10 Professor, Institute of Cultural Mapping the S´aiva Landscape Anthropology and Development Text and Temple Sociology, Leiden University Peter Bisschop, Professor of Sanskrit and Ancient Cultures of South Asia, LIAS, Leiden University Dr Elizabeth Cecil, Postdoctoral Researcher in South Asian Religions and Material Culture, LIAS, Leiden University In this combined lecture Peter Bisschop and Elizabeth Cecil will introduce the study of religious landscapes in South Asia using ancient Sanskrit texts and the 17 remains of temples and other important archaeological sites. The first half of the lecture will focus on a text called the Skandapurāṇa, dedicated to the mythology and ritual worship of the Hindu god Śiva. The second half will work to connect the textual and the The sociological relevance of categories historical landscape by sharing fieldwork such as ‘tribe’ and ‘indigeneity’ is done on key sites associated with this increasingly being contested, and that text. certainly holds for its applicability in South Asia. It seems almost unavoidable that in South Asia a notion such as tribe (and the related adivasi) invokes a hierarchical perspective on culture. What is the political and cultural relevance of ‘tribe’ in India today, and how does it have a bearing on everyday life? Erik de Maaker will address these questions, drawing on his long-time

India in Leiden septemberi *TUE 05 7:30 pm Dr Donna Carroll From Sandcastles to Smartphones The Development of Microchips and Modern Electronic Devices *WED 06 7:00 pm Merlijn Schoonenboom Germany New Leader of the Free World? *WED 13 7:30 pm Prof. Jonathan Silk Buddhism in India MA 18 19.30 Prof.dr.mr. Herman Philipse De politieke filosofie van Karl Popper DI 19 19.30 Rolf Roos Botanische tuinen in Nederland NA DE PAUZE: Bob Ursem Biomimetica en de botanische tuin *WED 20 7:30 pm Jolanda Boejharat Mujarewali Courtesans and their art of seduction MA 25 19.30 Prof.dr.mr. Herman Philipse Hannah Arendt over het totalitarisme DI 26 19.30 Prof.dr. Erik de Jong Rijk van Flora De hortus medicus en hortus botanicus als openluchtacademie in de Nederlandse 17de eeuw *WED 27 7:30 pm Prof. Nira Wickramasinghe The Indian Ocean World in the 18th and 19th Century Forced Journeys, Unfree Labour, Marginal Stories AFTER THE BREAK: 18 Agenda Dr Sanjukta Sunderason Shadow-Lines Re-Framing Decolonization in South Asia

oktoberi *WED 04 7:00 pm Prof. Pralay Kanungo Hindu Nationalism in Indian Politics Past, Present, Future MON 09 19.30 Prof.dr.mr. Herman Philipse De wetenschapsfilosofie van Karl Popper DI 10 19.30 Dr. Gerda van Uffelen Orde in de chaos Hoe Carolus Linnaeus het plantenrijk indeelde *WED 11 7:30 pm Dr Erik de Maaker Community through Custom? Changing Perspectives on Tribe in South Asia MA 16 19.30 Prof.dr.mr. Herman Philipse Hannah Arendt over mensenrechten DI 17 19.30 Carla Teune Wie was toch die Dr. Von Siebold? NA DE PAUZE: Alexander Reeuwijk Joseph Dalton Hooker en de rododendrons van Sikkim Of: An Englishman in India *WED 18 7:30 pm Prof. Peter Bisschop and Mapping the S´aiva Landscape Text and Temple Dr Elizabeth Cecil **TUE/DI 24 7:30 pm Redmond O’Hanlon The Seed of the Rubber Tree AFTER THE BREAK/NA DE PAUZE: 19.30 Prof.dr. Tinde van Andel Een eeuwig glimlachende bloementuin Kroonjuwelen uit de beginjaren van de botanie WO 25 19.30 Dr. Henk Kern Komst en uitkomst van de Russische Revolutie

*This lecture is in English. ** The first lecture of this evening is in English. 7:30 pm Dr Donna Carroll From Sandcastles to Smartphones The Development of Microchips and Modern Electronic Devices 8 7:00 pm Merlijn Schoonenboom Germany New Leader of the Free World? 10 7:30 pm Prof. Jonathan Silk Buddhism in India 14 19.30 Prof.dr.mr. Herman Philipse De politieke filosofie van Karl Popper 22 19.30 Rolf Roos Botanische tuinen in Nederland NA DE PAUZE: 28 Bob Ursem Biomimetica en de botanische tuin 28 7:30 pm Jolanda Boejharat Mujarewali Courtesans and their art of seduction 15 19.30 Prof.dr.mr. Herman Philipse Hannah Arendt over het totalitarisme 22 19.30 Prof.dr. Erik de Jong Rijk van Flora De hortus medicus en hortus botanicus als openluchtacademie in de Nederlandse 17de eeuw 28 7:30 pm Prof. Nira Wickramasinghe The Indian Ocean World in the 18th and 19th Century 15 Forced Journeys, Unfree Labour, Marginal Stories AFTER THE BREAK: Dr Sanjukta Sunderason Shadow-Lines Re-Framing Decolonization in South Asia 16 19

7:00 pm Prof. Pralay Kanungo Hindu Nationalism in Indian Politics Past, Present, Future 16 19.30 Prof.dr.mr. Herman Philipse De wetenschapsfilosofie van Karl Popper 22 19.30 Dr. Gerda van Uffelen Orde in de chaos Hoe Carolus Linnaeus het plantenrijk indeelde 29 7:30 pm Dr Erik de Maaker Community through Custom? Changing Perspectives on Tribe in South Asia 17 19.30 Prof.dr.mr. Herman Philipse Hannah Arendt over mensenrechten 22 19.30 Carla Teune Wie was toch die Dr. Von Siebold? NA DE PAUZE: 30 Alexander Reeuwijk Joseph Dalton Hooker en de rododendrons van Sikkim Of: An Englishman in India 30 7:30 pm Prof. Peter Bisschop and Mapping the S´aiva Landscape Text and Temple 17 Dr Elizabeth Cecil 7:30 pm Redmond O’Hanlon The Seed of the Rubber Tree AFTER THE BREAK/NA DE PAUZE: 31 19.30 Prof.dr. Tinde van Andel Een eeuwig glimlachende bloementuin Kroonjuwelen uit de beginjaren van de botanie 31 19.30 Dr. Henk Kern Komst en uitkomst van de Russische Revolutie 34

*This lecture is in English. ** The first lecture of this evening is in English. Hannah Arendt Karl en Popper

Iedereen welkom! Gratis entree. Hannah Geen aanmelding nodig. over het verschil tussen feit en fictie 21 door Herman Philipse

to be ‘losers,’ offered themselves as the Meer informatie: sole solution to these crises, and www.studiumgenerale.leidenuniv.nl pledged a return to the glories of an imagined golden past’. Deze serie kwam tot stand in samen- Kunnen we iets leren voor onze tijd werking met Home Academy. van belangrijke filosofische critici van het nazisme? Prof.dr.mr. Herman Philipse, Zowel Hannah Arendt (1906-1975) universiteitshoogleraar in de als Karl Popper (1902-1994) waren van wijsbegeerte, Universiteit Utrecht Joodse afkomst en vluchtten voor Hitler. Beiden probeerden de ideolo- gische wortels van het nazitijdperk te doorgronden. Ook formuleerden ze normen waaraan een open en democratische samenleving moet voldoen. Deze reeks behandelt centrale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumthema’s uitgenerale het werk van Karlstudium Popper generalestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumen Hannahgenerale Arendt. studiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale 18|09 - 16|10 • 2017 MA | 18 | 09 MA | 09 | 10 De politieke filosofie van De wetenschapsfilosofie Karl Popper van Karl Popper In 1937 emigreerde Karl Popper uit Reeds in zijn studententijd raakte Karl Wenen naar Nieuw-Zeeland. Aangesteld Popper gefascineerd door de vraag wat aan Canterbury University College te echte wetenschappelijke theorieën, Christchurch, voltooide hij twee werken zoals die van Einstein, onderscheidt van waarin hij politieke vrijheid verdedigde wat hij later pseudo-wetenschap ging tegen totalitaire en autoritaire noemen, zoals bijvoorbeeld de doctrines: The Poverty of Historicism theorieën van Marx of Freud. In de Logik (1944-1945), en The Open Society and its der Forschung (1934) verdedigde hij zijn Enemies (1945). Zoals hij later schreef in falsificatiecriterium, en onderscheidde zijn autobiografieUnended Quest (1974), hij graden van toetsbaarheid. Dit is waren dit zijn ‘oorlogsinspanningen’. In Poppers zogenaamde ‘demarcatiecrite- dit eerste college worden beide boeken rium’. Is het criterium nog houdbaar in besproken. We zullen ons afvragen wat het licht van latere wetenschapsfiloso- 22 we ervan kunnen leren voor onze tijd. fische ontwikkelingen?

MA | 25 | 09 MA | 16 | 10 Hannah Arendt over Hannah Arendt over het totalitarisme mensenrechten In 1951 publiceerde Hannah Arendt haar In The Origins of Totalitarianism wijdt trilogie The Origins of Totalitarianism, Hannah Arendt een hoofdstuk aan een waarin ze probeerde met wetenschap- kritische analyse van mensenrechten. pelijke afstandelijkheid te begrijpen hoe Die zouden bloot staan aan de volgende totalitaire staten konden ontstaan in paradox. Enerzijds zouden er rechten zowel Rusland als Duitsland. De Duitse zijn die mensen toekomen ongeacht de uitgave van 1955, Elemente und gemeenschap waarin ze leven. Ursprünge totaler Herrschaft, is iets Anderzijds maken mensen wezenlijk uitgebreider en telt meer dan duizend deel uit van een gemeenschap. Bijgevolg pagina’s. De twee belangrijkste zijn mensenrechten moeilijk te oorzaken van totalitaire ontwikkelingen handhaven, vooral voor vluchtelingen. zijn volgens Arendt enerzijds het verval Ook met betrekking tot dit betoog van van de nationale staten en anderzijds Hannah Arendt rijst de vraag in hoeverre het ontstaan van moderne massa- het verhelderend is in de tegenwoordige samenlevingen. Is dit juist en doorstaat tijd. haar analyse de tand des tijds?

18|09 - 16|10 • 2017 Van hortus medicus tot levend lab

Botanische tuin

Door Norbert Peeters maatschappij. Vanuit deze historische Het jaar 2017 is uitgeroepen tot het Jaar blik verschijnt de botanische tuin in van Botanische Tuinen. Maar wat wordt al haar facetten als een unieke plek 23 daar eigenlijk onder verstaan? In ieder waar natuur, kunst en wetenschap geval neemt de botanische tuin in de tezamen komen. rij tuintypes en -stijlen een bijzondere plaats in. In de ruimste zin van het Vanouds is de botanische tuin een woord betreft het een verzamelnaam voorziening van de medische faculteit. voor wetenschappelijke plantcollecties Verschillende Europese universiteiten die in een tuin zijn ondergebracht voor lieten apothekerstuinen aanleggen met beheer, bescherming en bestudering. geneeskrachtige kruiden voor het Toch is daarmee de kous niet af. Zo onderricht aan geneeskundestudenten. biedt de botanische tuin ook een plek Maar dankzij de vele ontdekkingsreizen van rust en contemplatie voor de in de 17de, 18de en 19de eeuw bezoeker en een lommerrijk toverbos ontgroeit de botanische tuin langzaam van inheemse en exotische planten haar medische functie. Allereerst voor de enthousiasteling. Bezien vanuit verandert de kruidentuin geleidelijk een historisch perspectief wordt het aan in een pronktuin met een nog moeilijker om een sluitende curiositeitenkabinet voor exotische definitie te geven. Door de eeuwen gewassen. Met de aanbouw van heen heeft de botanische tuin zich op oranjerieën en later ook verwarmde uiteenlopende manieren dienstbaar kassen ontstaat de mogelijkheid om gesteld aan de wetenschap en de een levende collectie van mediterrane en tropische planten te beheren. katalysator is de koloniale uitbreiding Aangezien deze plantenverzamelingen van Nederland. Het kapitaal van in omvang toenemen, wordt een Nederland als koloniale mogendheid overkoepeld classificatiesysteem wordt grotendeels verkregen uit het onontbeerlijk. Het is de Zweedse verbouwen en verhandelen van botanicus Carolus Linnaeus (1707-1778) exotische gewassen, zoals koffie, thee, die gehoor geeft aan deze noodzaak. kinine, opium en rubber. Hierdoor Tot dan toe dragen planten, naast een ontstaat de noodzaak om, naast het veelheid aan volksnamen, ook beschrijven en indelen van soorten, ook langdradige Latijnse namen. Neem aandacht te besteden aan de ecologie bijvoorbeeld de reukerwt, die destijds en biogeografie van economische 24 bekend stond als de Lathyrus disto- gewassen. Proefnemingen met platyphyllys hirsutus mollis, magno & plantensoorten blijken van grote peramana odoro (‘zoete erwt met waarde om te bepalen welke soorten brede en ver uit elkaar geplaatste geschikt zijn voor grootschalige bladeren met zachte haren en bloemen verbouw en export. Neem bijvoorbeeld met een sterke en aangename geur’). de vanilleplant. In 1852 lukt het Pas met de invoer van Linnaeus’ Johannes Elias Teijsmann (1808-1882), classificatiesysteem en bijhorende prefect van de botanische Buitenzorg systeemtuin komt er een einde aan de op Java (thans Bogor genoemd), om onoverzichtelijke brij aan planten- deze Zuid-Amerikaanse orchidee op te namen. Alle reeds bekende planten- kweken. Al snel wordt de orchidee op soorten worden voorzien van een commerciële schaal aangeplant. dubbele Latijnse naam: een geslachts- Hierdoor groeit Nederlands-Indië, nu naam (genus) en een soortnaam Indonesië, uit tot de grootste vanille- (species). Dankzij dit nieuwe systeem producent ter wereld. Proefnemingen draagt de reukerwt inmiddels de naam met nieuwe plantensoorten richten zich Lathyrus odoratus. niet alleen op nuttige gewassen, maar ook op siergewassen. In de loop van Langzaam verandert de botanische tuin de 19de eeuw wordt de introductie van in de werkplaats van de botanicus en gewassen voor de sierteelt een zeer niet de medicus. Een belangrijke lucratieve bezigheid. Expedities van beroemde botanici zoals Philipp von als een museum met levende collecties. Siebold (1796-1866), David Douglas Botanische tuinen in Nederland (1799-1834) en Joseph Dalton Hooker beheren waardevolle nationale (1817-1911) zorgen voor een stroomver- plantencollecties. In de toekomst zullen snelling in de aanvoer van sierplanten. deze collecties van onschatbare waarde De botanische tuin speelt vervolgens zijn in het behoud van biodiversiteit. een voorname rol in de verspreiding Tegelijkertijd vervult de botanische tuin van deze siersoorten. Zendingen van een belangrijke educatieve rol. Ons zaden en levende exemplaren gaan stadsbestaan verbloemt vaak onze eerst naar botanische tuinen. Hier afhankelijkheid van planten. Vrijwel al worden planten opgekweekt, verzorgd onze dranken en spijzen zijn direct of en bestudeerd op sierwaarde om indirect afkomstig van planten. Maar 25 vervolgens via kwekers een plek te denk ook aan het katoen waarvan je veroveren in particuliere tuinen. kleding is gemaakt, het hout in je huis, Veel van de moderne tuinplanten, zoals de benzine in je auto, het rubber van je de wisteria-, hortensia- en rododen- banden, de vezels in het frame van je dronsoorten, hebben onze tuinen auto en niet te vergeten de vele andere bereikt via de botanische tuinen van geneeskrachtige, geestverruimende, Nederland. verkwikkende en verdovende producten die van planten worden Vandaag de dag vervult de botanische gemaakt. tuin wederom een nieuwe rol in de maatschappij. In het licht van urgente Norbert Peeters MA studeerde globale problemen op het gebied van archeologie en filosofie aan de voeding, klimaatsverandering en Universiteit Leiden. Samen met filosoof biodiversiteit is conservatie tegenwoor- Wouter Oudemans schreef hij eerder dig één van haar voornaamste functies. Plantaardig: vegetatieve filosofie (2014). Veelal is er enkel aandacht voor Als botanisch filosoof schrijft Peeters op bedreigde diersoorten, terwijl ook veel het raakvlak van filosofie en botanie. plantensoorten in hun bestaan worden Sinds dit jaar is hij tevens programma- bedreigd. Eigenlijk zou je een botani- maker bij Studium Generale Universiteit sche tuin tegenwoordig kunnen typeren Leiden.

Van hortus medicus tot levend lab Botanische tuin

universiteiten tot de hedendaagse Iedereen welkom! botanische tuinen als levende Gratis entree. laboratoria en hoeders van de Geen aanmelding nodig. botanische biodiversiteit. Meer informatie: www.studiumgenerale.leidenuniv.nl www.hortusleiden.nl

Deze serie kwam tot stand in samenwerking met Hortus botanicus Leiden.

studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale 19|09 - 24|10 • 2017 DI | 19 | 09 NA DE PAUZE: Botanische tuinen in Nederland Biomimetica en de botanische Rolf Roos, publicist en documentaire- tuin maker op het gebied van ecologie en Drs.ing. Bob Ursem, wetenschappelijk natuurbescherming directeur van de Botanische Tuin TU Rolf Roos heeft met Joke ’t Hart het Delft boek Botanische tuinen in Nederland De plantaardige natuur is altijd inspiratie- samengesteld, dat dit voorjaar is bron geweest voor de techniek. verschenen. In zijn lezing gaat hij in Nergens wordt dat duidelijker dan in de vogelvlucht langs de tuinen, hun Botanische Tuin van de Technische ontstaan, geschiedenis, collectie en Universiteit Delft. Deze tuin huisvest bijzonderheden. In de 25 Nederlandse zo’n 8.000 gewassen die nuttig zijn voor botanische tuinen bloeien en groeien mens en industrie. Denk bijvoorbeeld bijna 20.000 soorten planten. Deze aan vezelplanten voor de auto-industrie, tuinen tonen zich in grote verscheiden- nieuwe medicinale eigenschappen van heid: bomentuinen, kruidentuinen, planten en planten die de grondstof 28 universitaire botanische tuinen, leveren voor nieuwe producten, zoals landgoederen en soms ook als plastics en biofuels. In deze lezing zal onderdeel van een diergaarde. Van Bob Ursem stilstaan bij de honderd- gloednieuwe tuinen, gelegen op een jarige geschiedenis van de Botanische industrieterrein, tot zeer oude bij Tuin van de TU Delft en de nieuwe een kerk of klooster. Elk met een eigen manieren waarop het plantenrijk zich botanische sfeer, kleur en karakter. dienstbaar stelt voor mens en techniek.

DI | 26 | 09 Rijk van Flora De hortus medicus en hortus botanicus als openluchtacademie in de Nederlandse 17de eeuw Prof.dr. Erik de Jong, Artis-hoogleraar Cultuur, Landschap en Natuur, Universiteit van Amsterdam Nederlandse steden zagen, net als andere Europese steden, in de 16de en 17de eeuw de geboorte van de hortus medicus: een tuin waar medicinale planten werden samengebracht en hun

19|09 - 24|10 • 2017 Het indelen van planten is al zo oud als het gedocumenteerde gebruik ervan. De Griekse geleerden Theophrastus en Dioscorides namen bij hun indeling eerder de toepassing dan het uiterlijk van de plant in overweging, net als de auteurs van de eerste gedrukte kruidboeken, zoals Fuchs en Dodoens. In 1735 ontwierp Carolus Linnaeus een kunstmatige indeling voor alle planten, en Darwin bood in 1859 eindelijk een betekenis en werking voor algemeen verklaring voor de verwantschappen welzijn werd onderwezen aan van alles wat leeft. Inmiddels zien de aankomende apothekers en medici. Sommige van deze tuinen transformeer- den zich tot hortus botanicus waarin de botanische wetenschap tot bloei kwam. 29 Dat gebeurde mede onder invloed van nieuwe plantintroducties uit de hele wereld. Deze tuinen waren onderdeel van stedelijke zorg en trots. Planten stonden centraal in opvattingen over natuur, natuurfilosofie, gezondheid, menselijk lichaam, cultuur en schoon- heid. Flora’s Rijk kende vele bewonde- rende onderdanen. Deze lezing neemt u mee op een wandeling met voorbeelden van de 17de-eeuwse horti in Leiden, Amsterdam en Haarlem.

DI | 10 | 10 plantenbedden van de systeemtuin Orde in de chaos er dankzij de evolutiebiologie en de Hoe Carolus Linnaeus het plantenrijk moleculaire genetica compleet anders indeelde uit. Hoe de classificatie van het Dr. Gerda van Uffelen, hoofd plantenrijk door de tijd heen verander- collectiebeheer van de Hortus de, dat vertelt Gerda van Uffelen tijdens botanicus haar lezing.

Botanische tuin DI | 17 | 10 niet zonder moeilijkheden. De radja van Wie was toch die Dr. Von Sikkim, een prinsdom hoog in de Himala- Siebold? ya, had Hookers expeditiegroep Carla Teune, oud-hortulanus en nadrukkelijk verboden om de grens naar medewerker van de Hortus botanicus Tibet over te steken. Als hij in 1849 dit In Japan weet iedereen bij de naam directe bevel aan zijn laars lapt, belandt ‘Shiboruta-san’ direct wie je bedoelt, Hooker in de gevangenis. De lezing van maar in het Westen geniet Dr. Von Alexander Reeuwijk vertelt over Siebold weinig bekendheid. Daar mag Hookers botanische expeditie naar India best eens verandering in komen. en de bijzondere planten die hij tijdens Philipp Franz Balthasar von Siebold werd deze reis verzamelde. geboren in 1796 in Würzburg en studeerde daar medicijnen. Deze avontuurlijk ingestelde jongeman verliet Würzburg en trok via Nederland in 1823 naar Japan, waar hij op het 30 eilandje Dejima in de baai van Nagasaki als chirurgijn-majoor aan de slag ging. De lezing van Carla Teune vertelt het verhaal van deze boeiende man en de prachtige sierplanten zoals Hortensia, Hosta, Japanse sierkers en Blauwe regen die hij introduceerde. NA DE PAUZE: Joseph Dalton Hooker en de rododendrons van Sikkim Of: An Englishman in India Alexander Reeuwijk, auteur van o.a. DI/TUE | 24 | 10 Darwin, Wallace en de anderen (2011) The seed of the rubber tree en Reizen tussen de lijnen (2013) (lecture in English) In 1847 gaat Hooker in dienst van de Redmond O’Hanlon, British author, Royal Botanic Gardens in Kew op explorer and documentary maker expeditie naar India, Nepal en Tibet. In Deep in the Amazonian rainforest grew drie jaar tijd verzamelt hij meer dan a solitary tree. From its bark flowed a zevenduizend plantensoorten, milky white sap that changed the world: waaronder vijfentwintig nieuwe soorten rubber. It was Sir Henry Alexander rododendron. Toch verloopt zijn reis Wickham (1846-1928) who was

19|09 - 24|10 • 2017 De botanie als wetenschap is geboren tijdens de Italiaanse Renaissance. In Bologna en Pisa legde men botanische tuinen aan voor wetenschap en onderwijs, en werden de eerste plantkundigen opgeleid. Studenten uit heel Europa kwamen erop af, en de tomaat, tabak en Spaanse peper waren hier voor het eerst te zien. Rond 1540 maakten deze studenten de eerste herbaria: boeken met gedroogde planten. Ook in Nederland werden botanische tuinen aangelegd: als reservoir voor medicinale planten, als commissioned by the Royal Botanic Gardens in Kew to smuggle seeds from the rubber-bearing tree out of Brazil and 31 bring them to London. From Kew Gardens seedlings were dispatched to Ceylon (Sri Lanka), and Malaya (Malaysia) thus bringing an end to the Brazilian monopoly on rubber production. During this lecture author and explorer Redmond O’Hanlon will talk about the treacherous journey Henry Wickham undertook to obtain rubber seeds of the Hevea brasiliensis.

NA DE PAUZE/AFTER THE BREAK: Een eeuwig glimlachende bloementuin Kroonjuwelen uit de beginjaren van de opleidingslocatie voor artsen, botanie apothekers en kunstenaars, als Prof.dr. Tinde van Andel, Clusiushoog- wetenschappelijke broedplaats, maar leraar, Universiteit Leiden; bijzonder ook als statussymbool: hoe meer hoogleraar etnobotanie, Universiteit exotische planten, hoe beter. Wat waren Wageningen de kroonjuwelen van die tijd?

Botanische tuin Rondom de Russische Revolutie

De gevolgen hiervan waren evenzeer Iedereen welkom! indrukwekkend als angstaanjagend. Gratis entree. Russische Revolutie En hoewel deze revolutie sinds 1991 in Geen aanmelding nodig. Rusland voorbij is, heeft ze blijvende sporen getrokken door de wereld- Op woensdagavonden in november en geschiedenis. Reden genoeg om na december honderd jaar terug te kijken op deze (tot en met 13 december) tijdperkbepalende gebeurtenis. Wat volgen verdere evenementen in deze heeft de Russische Revolutie teweeg- serie. gebracht? Zie hiervoor ons volgende programma- boek en hou onze website in de gaten!

Meer informatie: www.studiumgenerale.leidenuniv.nl studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale 25|10 - 13|12 • 2017 WO | 25 | 10 Komst en uitkomst van de Russische Revolutie Dr. Henk Kern, universitair docent, Instituut voor Geschiedenis, Universiteit Leiden

Tijdens deze eerste lezing op de symbolische datum van 25 oktober 2017 zal dr. Henk Kern een historisch kader bieden voor een goed begrip van de oorzaken en gevolgen van de revolutie, De (non)herdenking van de revolutie in het hedendaags Rusland is opmerkelijk alsook een beschouwing geven over de wijze waarop de revolutie door successievelijke waarnemers werd geduid. Hierbij is de (non)herdenking van de revolutie in het hedendaags Rusland een opmerkelijk eindpunt.

25|10 - 13|12 • 2017 Studiepunten verkrijgbaar Partners Studium Generale is een samenwerking aangegaan met het Honours College FSW en Universiteit Leiden Honours College Campus Den Haag. Deze samenwerking biedt Honours-studenten de mogelijkheid om 3 ECTS aan studiepunten krijgen voor het bijwonen van de activiteiten Leiden University College van Studium Generale. Hiertoe dient de module Lectures and Journalism gevolgd te worden. Voor meer informatie: neem contact op met Marian Verhallen via LUC Research Centre [email protected]

Colofon Dit programmaboekje is een uitgave van Podium 071 PO0 Studium Generale van de Universiteit Leiden DI7 en verschijnt vier keer per jaar. Het boekje UM1 wordt gratis uitgegeven en ligt verspreid over Home Academy een groot aantal adressen in Leiden. Daarnaast kunnen geïnteresseerden zich aanmelden voor de digitale weekagenda – via Hortus botanicus Leiden [email protected]. Deze agenda wordt tweewekelijks verstuurd en geeft een overzicht van de activiteiten die Studium Generale Leiden organiseert. Hortus: botanical guardians

Oplage: 3500 stuks Ontwerp: Frits Deys Drukwerk: Drukkerij Nautilus, Leiden Leiden Asia Year

Stichting Monsoon 2017-03

Studium Generale Universiteit Leiden Postbus 9500 2300 RA Leiden 071 527 7295/7296/7283/1964 www.studiumgenerale.leidenuniv.nl [email protected]

studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale studiumgeneralestudiumgeneralestudiumgenerale