Wandelen Ontdekken – Ontspannen

Cultuur | Toerisme | Economie | Wetenschap

Wandelen Ontdekken – Ontspannen – Beleven

Info- en boekingen: +49 (0)2571 / 949392 www.muensterland.nl Wandelparadijs Tecklenburger Land

Wandelaars vinden talrijke ‚highlights‘ in het Tecklenburger Land. De regio scoort niet alleen met onverwachte hoogteverschillen, maar ook met routes van de allerbeste kwaliteit: ▪ De Hermannsweg - door het ‚Deutsche Wanderverband‘ erkend als kwaliteits- route ‚Wanderbares Deutschland‘ ▪ De vijf ‚Teuto-touren‘ die in 2013 zullen worden geöpend en door het ‚Deutsche Wanderinstitut‘ als ‚Premiumwege‘ zullen worden gecertificeerd Wandelen op de Door spannende themaroutes zoals b.v. Hermannsweg de St. Jacobsroute, de Töddenland- 3 overnachtingen met rondwandeling of de lokale wandel- ontbijt en bagagevervoer paden kunt u zeker zijn van een vanaf € 182 p.p. bijzondere wandelbelevenis!

Wandelen met uitzicht 16 routetips in de Kreis Warendorf met kaarten en beschrijving op www.kreis-warendorf.de/wandern Wandelen 3

Münsterland – een regio boordevol vakantie-inspiratie

Fietsen of paardrijden, wandelen of waterkastelen – waarom ver reizen, als het goede zo dichtbij ligt? Bekende highligts en insider tips ontdekken. Wij helpen u graag, wanneer u maar wilt. Telefonisch, per email en internet of via de facebook-community blijft u steeds op de hoogte van nieuwe brochures, leuke evenementen en andere wetenswaardigheden.

Info- en boekingen: +49 (0) 25 71 / 94 93 92 Online boeken en informatie: www.muensterland.nl

Themaroutes Stap voor stap Hermannshöhen ...... 10 Töddenland-rondwandeling ...... 13 het Münsterland ontdekken! Handelsweg ...... 14 St. Jacobsroute Osnabrück – Wuppertal ...... 15 Noaberpad ...... 16 Kommiezenpad ...... 16

Grensbelevenis: TOPs ...... 17 Inhoud: X-Wegen ...... 18 Wandelen in het Münsterland ...... 4 Premiumwege Tecklenburger Land (vanaf voorjaar 2013) ...... 25 Natuurparken ...... 6 Routetips ...... 26 Wandelrouteplanner NRW ...... 7 Nordic Walking ...... 27 Kwaliteit ...... 8 Overzichtskaart ...... 30

Colofon of niet nagekomen dienstverlening kan geen Gemeinde Recke (p. 23-2), IngImage.com Legenda recht op schadevergoeding worden ontleend (p. 4 – 5 achtergrond, 7, 9 onder, 16 boven, Uitgever, tekst en redactie: tegenover het Münsterland e.V. als uitgever 18, 28 midden, 29 onder), Naturpark Terra. Lengte van de route Münsterland e. V. van dit product. Bij het boeken van arrange- Vita (p. 6 boven en midden re), OWL GmbH am FMO Flughafen Münster/Osnabrück menten gelden de reisvoorwaarden van de Teutoburger Wald Tourismus (p. 10 re, 12 Verein zur Förderung des Münsterlandes desbetreffende reisorganisator. boven, 10 li, 11 boven, 11 midden + onder), Stadt Hoogteverschil Airportallee 1 Olfen (p. 19-1), Stadt Rhede (p. 27 onder), D-48268 Greven Vormgeving, vertaling en druk: Stadt Sassenberg (p. 23-1), Stephan Kube (p. Hoogste punt Tel.: +49 (0) 25 71 / 94 93 - 92 Die Gezeiten, Münster 24-1), Tecklenburger Land e.V. (p. 4 onder re, Fax: +49 (0) 25 71 / 94 93 - 99 Drukkerij: Druckhaus Tecklenborg, Steinfurt 20-2, 25, 27 midden), Tourist-Info Recke (p. 13 Grensoverschrijdende route [email protected] Nederlandse vertaling: NLConnection, Bremen boven), Touristeninformation Bad Bentheim www.muensterland.nl (p. 20-4), Touristik & Marketing GmbH Bad www.muensterland.com Fotoverantwoording: Waldliesborn (p. 28 onder), Verkehrsverein Route langs een rivier Münsterland e. V.), behalve Rheine (p. 20-3, 22-1, 23-4, 26 midden, 2e v. li), Alle gegevens baseren op de stand van Altertumskommission für Westfalen (LWL) VV Emsdetten (p. 24-4) Route met veel bos zaken van september 2012. Deze brochure is (p. 15), EUREGIO e. V. Tourismus-Marketing gemaakt met het doel de omzet te vergroten (Titel, p. 5 onder re, 14 boven, 17 midden + Overzichtskaart p. 30-31: GPS-routes en te informeren. Vanwege foute informatie onder, 20-1, 27 boven), Forum Oelde (p. 24-2), EUREGIO e. V. Tourismus Marketing

Mede mogelijk gemaakt door/Unterstützt durch:

www.deutschland-nederland.eu 4 Wandelen in het Münsterland

Wandelen in het Münsterland

Uitgestrekt, vlak en zeer groen: dat is het Münsterland. Het Münsterland lijkt op het eerste gezicht niet echt een wandelregio, maar bij het zien van het aantrekkelijke en uiterst afwisselende natuurlandschap blijkt toch niets minder waar te zijn. De 2.500 km wandelpaden spreken voor zichzelf: Naast 24 hoofdwandelwegen, die de plaatsen in het schilderachtige parklandschap van het Münsterland en de heuvels van het Teutoburger Wald met elkaar verbinden, zijn het vooral de bekende routes zoals de Hermannsweg en de Handelsweg, die de wandelregio Münsterland voor jong en oud, voor beginners en gevorderden, aantrekkelijk maken.

Een weids landschap, verfrissend water en een omvangrijk, goed aangegeven wegennet – kijk uit naar het Münsterland! Wandelen in het Münsterland 5

Onvergetelijke wandelingen hebben ook het Neder- biedt wandelliefhebbers een ideaal uitstapje: in het lands-Duitse grensgebied tussen Montferland in de rond 1.500 vierkante kilometers grote natuur- en regio Achterhoek en Emlichheim in de Grafschaft geopark in het Teutoburger Wald, het Wiehengebirge Bentheim voor u in petto: waar vroeger smokkelaars, en het Osnabrücker Land vindt u afwisselende land- marskramers en andere avonturiers onderweg waren, schapsvormen – een perfecte mix tussen cultuur en beleven wandelaars nu een regio vol verrassingen – natuur met een geschiedenis van 300 miljoen jaar. cultureel, culinair en vooral ook natuurlijk. De zogenaamde TOP’s, de Toeristische Overstappunten, Het grootste deel van het Münsterland is vanwege zorgen voor de beste oriëntatie: In de nabijheid van het vlakke landschap bijzonder geschikt voor ont- een TOP zijn er een aantal aantrekkelijke, goed spannende wandelingen, ook over langere afstanden. aangegeven, wandelroutes, die niet alleen voor een Voor wie het wel wat heuveliger mag zijn, biedt – naast dagtocht, maar ook voor een meerdaagse wandeling het Tecklenburger Land in het noordoosten van de zeer geschikt zijn. regio, die met de eerste uitlopers van het Teutoburger Wald een puur wandelgenot biedt – ook Baumberge in Vaak lopen deze wegen door mooie natuurparken, het westelijke Münsterland een welkome afwisseling. waardoor de wandelbelevenis nog intensiever wordt: Tot een hoogte van 100 meter domineert het idyllische Natuurpark Hohe Mark – in het zuidelijke deel van heuvellandschap het voornamelijk vlakke aangrenzen- het Münsterland, in de overgang naar het Ruhrgebied de gebied. Vele wandelroutes in het Münsterland zijn en Niederrhein gelegen – behoort met ongeveer 1.000 geasfalteerde of verharde landelijke wegen – en zorgen vierkante kilometers tot de grootste natuurparken in op deze manier voor een zorgeloze, veilige wandelbe- Noordrijn-Westfalen. Een opvallend element in dit levenis. Hier laat de wandelregio Münsterland zich park vormt de rivier Lippe, die met kronkelig verloop van een sportieve en ontspannende kant zien. en schilderachtige uiterwaarden door het natuurpark stroomt. Talrijke andere beken, die in de Lippe of Verrassende, maar ook onvergetelijke wandelbeleve- Halterner Stausee uitmonden, dragen bij aan het nissen in een schilderachtige omgeving: dat is het landschapsbeeld langs de wandelroutes. Münsterland. Op de volgende pagina’s presenteren De Westruper Heide, een van de in totaal 5 heide- wij u de (wandel-)diversiteit van onze regio. gebieden in Natuurpark Hohe Mark, evenals de aangrenzende bosgebieden, zijn zeer geschikt voor een Wij wensen u veel plezier! prachtige wandeling. Ook Natuurpark TERRA.vita 6 Natuurparken

Natuurparken in het Münsterland

Natuurpark TERRA.vita

Natuurpark Hohe Mark Westmünsterland Natuurpark TERRA.vita

Pure ontspanning in een prachtige omgeving, dat belooft bieden een royaal waterlandschap met veelsoortige recreatie- Natuurpark Hohe Mark Westmünsterland (www.hohemark- mogelijkheden. westmuensterland.de): met een oppervlakte van 1.040 m², gelegen tussen het Münsterland, Rheinland en het Ruhrgebied, is de Ook Park TERRA.vita (www.naturpark-terravita.de) biedt Hohe Mark een van de grootste natuurparken van Noordrijn- wandelfans een waar natuurparadijs: het rond de 1.500 m² grote Westfalen. Verschillende natuurlandschappen nodigen wandelaars natuur- en geopark in het Teutoburger Wald, Wiehengebergte en uit voor kleine en grote ontdekkingstochten: het noordelijke en het Osnabrücker Land herbergt zo´n 300 miljoen jaar geologische westelijke deel van de Hohe Mark behoren tot het Parklandschap geschiedenis. In deze verscheidenheid aan landschapsvormen Münsterland. Hagen, bomen, bossen, gras- en akkerland bepalen kunt u de natuur(-geschiedenis) actief ervaren: planten, dieren, hier het idyllische landschapsbeeld. Ook de talrijke waterburchten bodem, water en lucht brengen wandelaars terug naar de roots, en kastelen, herenhuizen en met grachten omringde hoven zijn de geschiedenis van de aarde. Op meer dan 100 punten in het typisch voor het Münsterland. Natuurpark Datteln in het oosten, park komt de oertijd tot leven, hier treffen de natuur en culturele van Lembeck en Schermbeck tot de zuidwestelijke rand naar geschiedenis elkaar: bij de talrijke zwerfkeien en heuvelgraven, bij Hünxe, wordt gekenmerkt door een dicht bebost landschap. De de legendarische rots het ‘Hockenden Weib’ bij Ibbenbüren of bij bosgebieden zijn overwegend vlak met heuvels van tussen de 25 de pootafdrukken van een dinosaurus in Bad Essen-Barkhausen. en 75 meter hoog. Verrassend anders met veel heuvels en toppen De geologische verschijnselen en de natuurmonumenten maken wordt het bos in de Haard. Vanaf de drie brandtorens heeft u hier het Natuurpark TERRA.vita uniek – en maken wandelingen over een prachtig uitzicht over het heuvelige landschap. De Lippe en de paden van het uitgebreide wandelroutenetwerk van ongeveer Stever evenals kanalen, stuwdammen, grindgaten, beken, 2.300 km tot een onvergetelijke ervaring. moerassen en uitgestrekte drinkwaterbeschermingsgebieden GPS | Wandelrouteplanner NRW 7

De Wandelrouteplanner NRW | Noordrijn-Westfalen

www.wanderroutenplaner.nrw.de

Het plannen van wandelroutes wordt kinderspel dankzij de Wandelrouteplanner NRW. Plan uw eigen wandelroute, dan printen of downloaden. Zo begint de (wandel)vakantie al bij de planning meteen goed.

Fietsers kennen en waarderen hem al jaren: de Fietsroute- planner NRW (Noordrijn-Westfalen). Sinds februari 2012 is er een pendant voor wandelaars: de Wandelrouteplanner NRW is volgens hetzelfde principe ontwikkeld. Technologie, kaarten, luchtfoto’s en veel locatie-gebonden gegevens van de Fietsrouteplanner zijn met de informatie over wandelroutes in NRW samengevoegd.

Zo zijn op www.wanderroutenplaner.nrw.de veel praktische functies te vinden, zoals de zeer nauwkeurige routeplanner, een precieze resultatenweergave, bijvoorbeeld voor het afdrukken van kaarten, of de mogelijkheid om GPS-Tracks te downloaden. Wie een uitstapje of een langere wandelvakantie wil plannen, kan hier zijn eigen route naar wens samenstellen. Het programma berekent de lengte van de afstand, het hoogteprofiel en de duur van de wandeling met een persoonlijk instelbare snelheid. De routeplanner geeft een perfecte wandelroute of berekent de snelste weg. Verschillende symbolen geven de interessante locaties en toeristische voorzieningen aan, evenals de bushaltes en treinstations langs de route. Daarnaast biedt het programma een overzicht van de themaroutes en de geclassificeerde wandelwegen in Noordrijn-Westfalen. Tip: Individueel samengestelde wandelroutes kunnen als GPS-Tracks op een GPS-compatibel apparaat gedownload worden. Ook op www.muensterland.nl vinden GPS-gebruikers downloads over geselecteerde routes in de regio. 8 Kwaliteit

Wandelen in het Münsterland: hoge kwaliteit

Wandelen in Duitsland; de meeste mensen denken dan aan de Beierse Alpen en misschien aan het Sauerland. Het wandelland Duitsland biedt echter nog veel meer!

Ongeveer 200.000 km verharde paden zorgen voor veel en uitrusting te laten drogen en de wandelschoenen variatie en afwisseling. Belangrijk is het feit dat bijna te poetsen. Actuele weersinformatie, een wandelapo- alle wandelroutes in Duitsland voldoen aan de hoogste theek, lunchpakket evenals wandelroute-deskundige kwaliteitsnormen. Daarvan profiteren naast de regio’s, medewerkers, kaartmateriaal en wandelroute-voor- die het wandeltoerisme allang als groeimarkt hebben stellen zijn voor gecertificeerde hotels en restaurants ontdekt, vooral de gasten: geclassificeerde wegen, uiteraard vanzelfsprekend. Restaurants bieden ook overnachtingsaccommodaties en gastronomische gratis drinkwater, een doorlopend geopende keuken bedrijven beloven een onvergetelijke wandelervaring. evenals gerechten met regionale producten. De Dit is mogelijk geworden dankzij het kwaliteitsoffen- wandelroute-deskundigen, die ook de kwaliteit van de sief van het Deutsche Wanderverband (DWV): paden testen, worden door het Duitse Wanderver- ‘Wanderbares Deutschland’. 86 wandelwegen, 1.200 band in tweedaagse trainingen ter plaatse opgeleid. horecabedrijven, evenals 790 opgeleide wandelroute- In totaal zijn er in Duitsland inmiddels 86 kwaliteits- deskundigen hebben op dit moment dit keurmerk. Zij wandelpaden en meer dan 1.200 horecabedrijven – worden allemaal volgens strenge kwaliteitscriteria met het certificaat ‘Wanderbares Deutschland’ getoetst. Alle routes moeten voldoen aan de volgende geclassificeerd. kerncriteria: ‘dicht bij de natuur’‚ ‘gebruikersvriendelijk gemarkeerd’, ‘afwisselend’ en ‘met belevenispotentieel’. Slecht begaanbare of drukke wegen, een monotoon Kwaliteitswandelpad natuurlandschap of de nabijheid van bedrijventerrei- ‘Wanderbares Deutschland’ nen sluiten een certificering uit. Hetzelfde geldt voor in het Münsterland hotels en herbergen langs de route: de accommodaties moeten bijvoorbeeld de mogelijkheid bieden kleding ◾ Hermannsweg

Kwaliteit 9

e v

Kwaliteitsaccomodatie r

d n

he ‘Wanderbares Deutschland’ c

)

c in het Münsterland (

◾ Hotel Zur Mühle, Lengerich ◾ Landhotel Altes Gasthaus Greve, Recke ◾ Landgasthof Upmeyer, Tecklenburg-Brochterbeck ◾ Ringhotel Teutoburger Wald, Tecklenburg-Brochterbeck

www.wanderbares-deutschland.de/ Meer over het kwaliteitsoffensief ‘Wanderbares Deutschland’, de kwaliteitswegen en wandelvriendelijke accomodaties vindt u op www.wanderbares-deutschland.de 10 Hermannshöhen

De Hermannshöhen

Uitgestrekte bossen, indrukwekkende rotsformaties en talrijke historische bezienswaardigheden: De Hermannshöhen, dat is puur wandelgenot! Gelegen in de natuurparken TERRA.vita en het Teutoburger Wald/Eggebirge, verbinden de Hermannshöhen twee traditierijke wandelroutes van de regio met elkaar: de Hermannsweg en de Eggeweg.

De 156 km lange Hermannsweg, een van de bekendste wandelen bergpadenroutes van Duitsland, loopt vanuit het Westfaalse Rheine midden door het parklandschap van het Münsterland tot aan de rotsformatie van de Lippische Velmerstot. Hermann der Cherusker, die 2.000 jaar geleden in de slag bij het Teutoburger Wald de Romeinse veldheer Varus versloeg, gaf zijn naam aan deze geliefde wandelroute. Het Hermannsdenkmal in Detmold is voor hem Dörenther Klippen

opgericht en is slechts een van de vele interessante wegwijzers langs deze wandelroute: het klooster Bentlage en het Salinenpark in Rheine, de Dörenther Klippen met het unieke uitzicht over het Münsterland, de Externsteine of het Silberbachtal bij Horn-Bad Meinberg zijn andere interessante voorbeelden. Hoewel de kam van het Teutoburger Land grotendeels bebost is, heeft u vanaf hier steeds weer een prachtig uitzicht over de omgeving. Bijzonder zijn ook de historische stadskernen van Tecklenburg en Bad Iburg. Wie naar Marsberg in het Sauerland wil wandelen, komt bij de Externsteine automatisch op de Eggeweg: deze beboste wandelweg over de bergkam, die ooit als militaire route en handelsweg werd gebruikt, is nu een natuurpad voor natuurlief- hebbers en wandelaars met geweldige vergezichten. De Externsteine op de Hermannsweg

220 km 3821 m 460 m

Meer informatie: Markering Markering Projektbüro Hermannshöhen Hermannsweg Eggeweg Teutoburger Wald Tourismus Jahnplatz 5 D-33602 Bielefeld +49 (0)521/9673325 www.hermannshoehen.de [email protected]

Info- en kaartenmateriaal: Hermannshöhen – Wandelkaart Telefonisch bestellen +49 (0)2571/949392 Hier läuft das Leben! (D) ‚Erlebnis Hermannsweg‘ of in het internet op Magazine, brochure met Prijs: € 14 + porto www.muensterland.nl overnachtingsmogelijkheden en arrangementen gratis bestellen Hermannshöhen 11

Spannende 50 km Hermannsweg in het Tecklenburger Land Ontdek het noordelijke deel van het Teutoburger Wald, dat met culturele highlights, landschapsbelevenis en schitterende uitzichten heel hoog scoort. Info´s: info@tecklenburger- land-tourismus.de

Het Hermannsdenkmal

Beide wandelroutes van de Hermannshöhen behoren als lid van Top Trails of Germany tot de top 10 van de lange-afstand wandelroutes van Duitsland. Ook de certificering van de Eggeweg en Hermannsweg als Qualitätsweg Wanderbares Deutschland vormt een bewijs voor de hoge kwaliteit, die beide routes hebben. Het oorspronkelijke karakter van de routes, ver weg van de drukke paden, straten en bedrijventerreinen, belooft een zorgeloze natuurbelevenis tussen de weilanden, bossen en water. Wie langer dan een dag onderweg is heeft de keuze uit verschillende ‘Qualitätsgastgeber’, uitstekende wandelvriendelijke overnachtingsmogelijkheden langs deze route: poetsmateriaal voor uw wandelschoenen, een lunchpakket voor de volgende wandeling, de juiste kaart, evenals deskundige medewerkers zijn slechts enkele criteria waaraan deze zeer wandelvriendelijke accommodaties, voldoen.

De Velmerstot op de Eggeweg

d n

) c ( Qualitätsbetriebe Hermanshöhen (wandelvriendelijke accomodaties)

Hotel-Restaurant XtraGleis Bahnhofstr. 52, 48477 Hörstel www.xtra-gleis.de, [email protected] Hof Gehring Tecklenburger Str. 53, 48477 Hörstel-Riesenbeck www.hof-gehring.de, [email protected] Ringhotel Teutoburger Wald Im Bocketal 2, 49545 Tecklenburg-Brochterbeck www.ringhotel-teutoburger-wald.de [email protected] Waldschlösschen Holperdorper Str. 31, 49536 Lienen www.waldschloesschen-lienen.de [email protected]

Wandelen over Wandelen over een afstand van 156 km over een van Programmaduur: 8 dagen/7 overnachtingen de mooiste bergpaden van Duitsland en daarbij gelijk Lengte wandeltocht: ca. 156 km de Hermannsweg talrijke culturele en natuurlijke bezienswaardigheden Prijs per persoon: vanaf € 379,– in een 2-PK ontdekken? De Hermannsweg biedt beide mogelijk- Extra mogelijkheden bagagevervoer, diner, extra heden. Ontdek gedurende de 7-daagse wandeltocht met toeslag: overnachting, 1-PK culturele en natuurlijke hoogtepunten op een van de ‘Top Trails of Germany’. Vanaf Rheine tot aan het Reisorganisator: Verkehrsverein Rheine eindpunt bij Horn-Bad Meinberg loopt de Hermanns- Bahnhofstr. 14 weg dwars door de natuur, ver weg van de dagelijkse D-48431 Rheine hectiek. Tip: Voor wie het relaxter mag of minder tijd Telefoon: +49 (0)5971/800650 heeft kan de gehele wandeltocht naar wens worden Fax: +49 (0)5971/8006520 ingekort. Prijzen op aanvraag. Internet: www.rheine.de Email: verkehrsverein@ Inbegrepen: tourismus.rheine.de 7 overnachtingen in een 2-persoonskamer, 7 lunchpakketten, wandelkaarten, reisbescheiden m.b.t. hotels, bezienswaardigheden en andere locaties. Stap voor stap genieten

De Hermannshöhen bestaan eigenlijk uit de twee bekendste wandelroutes van het Teutoburger Wald: de Hermannsweg en de Eggeweg. De lengte van de route van Rheine naar Marsberg bedraagt 226 km. De Hermannshöhen staan voor: midden in de natuur zijn, zich ontspannen en tegelijkertijd een actieve vakantie beleven in een uniek landschap, dat wordt gekenmerkt door schilder- Projektbüro der Hermannshöhen achtige bossen, romantische beekjes, veelsoortige graslanden Tel. +49 (0)5 21/ 9 67 33 25 en prachtige vergezichten. [email protected] Deze natuur-mix geeft een bijzondere charme aan de www.hermannshoehen.de Hermannshöhen. www.facebook.com/Hermannshoehen Töddenland-rondwandeling 13

Töddenland-rondwandeling

De Töddenland-rondwandeling dankt zijn naam aan de Tödden, ook Tüötten genaamd. Dit waren kooplieden uit Westfalen, die vooral in de 17e en 18e eeuw met een linnen rol op de rug naar Nederland trokken, om daar hun koopwaar te verkopen. Over een afstand van 135 km voerde de weg door het vlakke Münsterland, over de heuvelruggen van het Teutoburger Wald en het Schafberg-Plateau evenals langs de bos-, veen– en rivierlandschappen van het zuidelijke Emsland. Als aanvulling op de nationale Handelsweg loopt de Töddenland- wandelroute niet alleen door het prachtige landschap, maar ook door dorpscentra waar ooit de Tödden woonden. Uitgangs- punt van deze route is het Tüötten-dorp Mettingen, waar nog veel huizen uit de Recker Moor tijd van de Tüötten bewaard zijn gebleven. Via Ibbenbüren gaat het dan verder naar Hopsten: in Haus Nieland met het Tödden- 135 km 571 m 160 m museum komt de geschiedenis van de rondtrekkende kooplieden weer tot leven. Vanuit Hopsten leidt de wandelroute in het zuidelijke Emsland door de plaatsen Schapen, Beesten en Freren. Via Schale en Meer informatie: Halverde loopt de route dan verder naar Münsterland e.V. Recke: ook hier herinneren de vakwerk- Airportallee 1 D-48268 Greven Markering huizen met versierde gevels aan het leven +49 (0)2571/949392 en werk van de Tödden. www.muensterland.nl [email protected]

2-Daagse rondwandeling over Volg het spoor van kooplieden uit vervlogen tijden op Programmaduur: 2 dagen/1 overnachting de ca. 135 km lange Töddenweg. Hopelijk niet zo Lengte wandeltocht: variabel de Töddenland-wandelroute zwaar bepakt als vroeger bij hen de gewoonte was, Prijs per persoon: vanaf € 58,– in 2-PK (guesthouse) maar in ieder geval wel op een route met hetzelfde vanaf € 72,– in 2-PK (hotel) landschap als toen kunt u het noordelijke Münsterland Extra‘s: bagagevervoer, diner, extra nacht van haar mooiste kant ontdekken. ’s Avonds wacht u tegen toeslag, 1-PK tegen toeslag tijdens deze tweedaagse wandeltocht gastronomische lekkernijen in een ontspannen sfeer: geniet van de Reisorganisator: AG Töddenlandweg culinaire hoogstandjes van het Töddenland – pure c/o Stadtmarketing verwennerij, u wilt hier niet meer weg. Dankzij een Ibbenbüren GmbH verlengingsnacht is dat snel en eenvoudig mogelijk. Bachstr. 14 D-49477 Ibbenbüren Inbegrepen: Telefoon: +49 (0)5451/5454540 1 x overnachting met ontbijt in 3/4 sterren hotels of Fax: +49 (0)5451/5454590 goede guesthouses (2-PK), 1x seizoensgebonden Internet: www.tourismus-ibbenbueren.de 3-gangendiner, 1x Töddendrankje, kaartmateriaal met Email: Touristinformation@tourismus- routebeschrijving. ibbenbueren.de

Info- en kaartenmateriaal: Gratis flyer Wandelkaart Stadtmarketing Ibbenbüren GmbH ‘Töddenland-wandelcircuit’ (NL) ‘Töddenland-Rundwanderweg’ (D) Bachstr. 14 Uitvoerige routebeschrijving D-49477 Ibbenbüren met wandelkaart +49 (0)5451/5454540 € 3 + porto www.tourismus-ibbenbueren.de [email protected] 14 Handelsweg

Handelsweg

Tödden, marskramers, venters, Holland- gänger en hanzekooplieden: ze waren vroeger allemaal op de Handelsweg onderweg, het traject tussen de Vredes- stad Osnabrück en de Nederlandse Hanzestad Deventer, dat ook nu nog zeer geliefd is. Maar de tijden zijn veranderd: waren het vroeger de kooplieden en handelaars die onderweg hun koopwaar verkochten, nu genieten wandelaars in de 21e eeuw op dezelfde wegen van het idyllische natuurlandschap. En die is de moeite waard: over een totale afstand van 229 km gaat de Handelsweg eerst door het heuvelige Osnabrücker en Tecklenbur- ger Land, aansluitend verder door het vlakke groene landschap in het Münster- en Emsland. In het buurland bieden het parkachtige coulissenlandschap van de regio Twente en de beboste Sallandse heuvelrug even aantrekkelijke wandelerva- 229 km 1026 m 154 m ringen. Onderweg getuigen stenen graven, kolenmijnen, kanalen, spoorwegen, oude boerderijen en landhuizen van de eeuwenoude cultuur- en woongeschiedenis. Zo Markering (NL) is een wandeling over de Handelsweg Meer informatie: tegelijkertijd ook een tijdreis door een Projectbureau voor Toerisme stukje Europa. Gronausestraat 1260 7534 AV Enschede Markering (D) www.handelsweg.com [email protected]

Töddenarrangement Maak kennis met het prachtige landschap en de Programmaduur: 6 dagen/5 overnachtingen bezienswaardigheden in de oude ‘Töddenregio’ Lengte wandeltocht: 86 km tijdens een wandeling over de historische Handelsweg Prijs per persoon: vanaf € 289,– per persoon van Osnabrück naar Rheine. Spannende paden leiden in een 2-PK u tijdens deze 5-daagse wandeltocht vanaf de Extra‘s: reisverzekering, 1-PK, Vredesstad Osnabrück via Mettingen, Recke, Hörstel lunchpakket, HP tegen toeslag en een kort stukje langs het Dortmund-Ems-Kanal naar Rheine. Het mooiste Hunebed van Westfalen, Reisorganisator: TV Osnabrücker Land idyllische agrarische landschappen met vakwerkhuizen Krahnstr. 52/53 en beschermde natuurgebieden met meren vormen D-49074 Osnabrück slechts enkele hoogtepunten langs deze route. Telefoon: +49 (0)541/9511195 Internet: www.handelsweg.com Inbegrepen: Email [email protected] 5 x overnachting met ontbijt in goede hotels of guesthouses, bagagevervoer, kaartmateriaal en verdere informatie

Prijs set: € 10 Info- en kaartenmateriaal: Wandelkaart Wandelkaart Wandelkaart Telefonisch bestellen: ‘Handelsweg 1 ‘Handelsweg 2 ‘Handelsweg 3 +49 (0)2571/949392 Osnabrück – Rheine’ (NL) Rheine – Oldenzaal’ (NL) Oldenzaal – of in het internet op Uitgebreide route- Uitgebreide route- Deventer’ (NL) www.muensterland.nl beschrijving met kaart. beschrijving met kaart. Uitgebreide route- Prijs: € 4 Prijs: € 4 beschrijving met kaart. Prijs: € 4 St. Jacobsroute Osnabrück – Wuppertal 15

St. Jacobsroute Osnabrück – Wuppertal

Al meer dan 1.000 jaar wandelen pelgrims geheel met het landschap. Vanuit Münster over de St. Jacobsroute, de bekendste gaat het verder door de Münsterländer pelgrim-route ter wereld, naar het graf van Bucht via Rinkerode en Herbern naar Werne. de apostel Jacobus in de Spaanse stad Hier is kasteel Cappenberg een bezoekje Santiago de Compostela. Ook in Noordrijn- waard, dat als voormalig seminarie met Westfalen kunnen wandelaars een stuk van ziekenhuis in de Middeleeuwen als onder- de beroemde route ervaren: vanaf de Dom komen diende voor pelgrims. Op deze van Osnabrück loopt de route over een gehele route lopen tegenwoordig wande- afstand van totaal 205 km via het Teuto- laars over historische grond: dit deel van burger Wald door Lengerich, Ladbergen en de St. Jacobsroute was vroeger namelijk Münster tot aan Herbern, en aansluitend een oude handelsroute, die vanuit Lübeck verder naar Lünen en Dortmund in het naar Keulen aan de Rijn liep. Delen van Ruhrgebied en daarna naar de stad Wuppertal deze route zijn sinds de 12e eeuw aantoon- in het Bergische Land. Achter Lengerich baar. In de 17e eeuw was in ieder geval het gaat de route door het overwegend vlakke noordelijk deel van de route van groot Münsterland, waarin wandelaars de talrijke belang: tijdens de onderhandelingen over bezienswaardigheden van de regio van de Vrede van Münster en de Vrede van dichtbij kunnen ervaren: adelijke heren- Westfalen reden de bodes, de zogenaam- huizen, molens evenals kasteel- en de ‘Friedensreiter’, tussen de steden slotcomplexen vormen een harmonisch Münster en Osnabrück heen en weer. boven: Stiftskirche Leeden beneden: Mühlenbach Ladbergen

Pelgrimsstempel uit Lengerich en Münster

205 km 1820 m 337 m

Meer informatie:: Münsterland e.V. Airportallee 1 D-48268 Greven Markering +49 (0)2571/949392 www.muensterland.nl [email protected]

Tip: Info- en kaartenmateriaal: Fiets- en wandelkaart Telefonisch bestellen: ‘Jacobswege – Wege der Jakobspilger +49 (0)2571 949392 in Westfalen. Band 6’ (D) Het passende arrangement voor de St. of in het internet op Jacobsroute Osnabrück-Wuppertal vindt www.muensterland.nl Prijs: € 14,95 + porto u op www.muensterland.nl 16 Noaberpad | Kommiezenpad

Het Noaberpad

De Nederlands-Duitse grens is 567 km lang. De bewoners in dit grensgebied worden Noabers (buren) genoemd. Het Noaberpad loopt dan ook langs deze grens met een totale lengte van 415 km. Op het noordelijkste punt van deze route in de 415 km 1042 m 88 m provincie Groningen ligt het kleine kuuroord Bad Nieuweschans. In het zuiden eindigt de route in Kleve aan de Niederrhein, een oud hertogdom met de van veraf zichtbare Schwanenburg. Daartussen liggen ongerepte en indrukwekkende natuur- en cultuurland- Meer informatie en het bestellen van kaartenmateriaal: schappen. Van de burchten in Groningen Münsterland e.V. uit de 13e eeuw via prehistorische graf- Airportallee 1 Markering D-48268 Greven heuvels in de Grafschaft Bentheim, langs +49 (0)2571/949392 kastelen en molens in het parklandschap www.muensterland.nl [email protected] van het Münsterland komt men uiteindelijk, aan in ’s-Heerenberg met het imposante

kasteel Huis Bergh. Rijke landstreken zoals Kaart Kaart de Achterhoek of Gelderland, die met bossen, Falk Fietskaart 21 Falk Fietskaart 22 Grafschaft Bentheim/Twente Westmünsterland/Achterhoek/Twente landgoederen en kleine rivieren tot de (D/NL) (D/NL) mooiste natuurlandschappen van Nederland Prijs: € 8,95 + porto Prijs: € 8,95 + porto behoren, laten de bijnaam Coulisseland- schap geheel tot hun recht komen.

Het Kommiezenpad

Het Kommiezenpad is een ca. 17 km lange route langs de voormalige grens Hoofdroute: 17 km 65 m Rondweg: 6 – 15 km van het Hertogdom Gelre en het bisdom Münster en die met het Burloer Konvention (Verdrag) van 1765 werd vastgelegd. Smokkelaars, die daarvoor bij de grens- Meer informatie en het Markering bestellen van kaartenmateriaal: overgang vrij spel hadden, moesten toen SOMIT Südlohn-Oeding rekening gaan houden met Kommiezen, Marketing Information und Touristik e.V. Winterswyker Str. 8 douanebeambten, totdat deze controle D-46354 Südlohn 200 jaar later werd afgeschaft. Van de 186 +49 (0)2862/417626 www.suedlohn.de grensstenen die ooit tussen Eibergen- [email protected] Rekken en Dinxperlo werden gezet, zijn er nog veel bewaard gebleven. Naast de Het Kommiezenpad – of gebruik van de in-house bowlingbaan, 2 x lunch- hoofdweg tussen de St. Vitus-Stein en het pakket, 1x regionaal diner (menu/buffet), 1 x 3-gangen- klooster Burlo leiden 4 rondwandelingen wandelen over tolpaden diner, 2 x overnachtiging/ontbijtbuffet, afscheidsdrankje. langs de route. Wie wil kan op elk gewenste Het Kommiezenpad (‘Zöllnerpfad’ in het Platduits) Programmaduur: 3 dagen/2 overnachtingen neemt u aan weerszijden van de grens mee over Lengte wandeltocht: variabel locatie starten, de routes zijn in beide schilderachtige tol- en smokkelaarspaden, naar vele Prijs per persoon: € 149,– p.P. (2-PK), richtingen goed aangegeven. oude grensstenen door ons unieke cultuurlandschap. € 169,– p.P. (1-PK) U verblijft in de voormalige Burg Oeding, het heden- Extra‘s: extra nacht tegen toeslag daagse Burghotel Pass en geniet van de spreekwoor- delijke gastvrijheid van het Münsterland – regionale Reisorganisator: SOMIT Südlohn-Oeding Marketing Kaart en routeboek lekkernijen, een ongedwongen atmosfeer en vriendelijk Information und Touristik e.V. ‘Kommiezenpad’ (D/NL) personeel. Winterswykerstr. 8 Prijs: € 2 + porto D-46354 Südlohn Inbegrepen: Telefoon: +49 (0)2862/417626 wandelbrochure Kommiezenpad met gedetailleerde Fax: +49 (0)2862/418105 routebeschrijving, ontvangst met koffie en zelfgebakken Internet: www.suedlohn.de taart, dorpswandeling met een nauwkeurige kaart en/ Email: [email protected] Grensbelevenis 17

Uitgebreid kaartenmateriaal kan op www.grensbelevenis.nl, bij de restaurants bij de TOPs en bij de plaatselijke VVVs of bij Münsterland e.V. voor € 1,90 (+ porto) worden gekocht.

www.muensterland-shop.com Telefonisch bestellen: +49 (0)2571/949392

Vakantiefactor ‘grens’ – in alle rust actief zijn in het Nederlands-Duitse grensgebied

TOP’s zijn ‘Toeristische Overstappunten’, die actieve toeristen de maaltijd af te kunnen sluiten. Wie al vanuit thuis een wandelweg naar de mooiste routes in de omgeving wijzen. De grote tocht wil plannen kan hiervoor terecht op de website: stenen kegels, die al van veraf zichtbaar zijn, staan meestal op www.grensbelevenis.nl: Hier zijn naast de 13 TOP-routekaarten gratis parkeerplaatsen. Met behulp van de informatieborden ter met geselecteerde grensoverschrijdende routes ook de uit- plaatse kunnen wandelaars direct hun wandeltocht starten: op spanningen ter plaatse te vinden. de aantrekkelijke, goed aangegeven routes zijn vele cultuurhisto- rische bezienswaardigheden in de nabije omgeving direct met elkaar verbonden. Naast de lokale paden geven de TOP’s ook de locatie aan van de mooiste regionale en nationale routes. Wie zin heeft in een ‘grensbelevenis’ wandelt op een van de talrijke routes langs de Duits-Nederlandse grens.

Na een wandeltocht is er op bijna iedere TOP een leuk café of restaurant om de dag met koffie en gebak of met een stevige

Grenzeloos genieten voor jong en oud in het Nederlands-Duitse grensgebied tussen Montferland in de regio Achterhoek en Emlichheim in de Grafschaft Bentheim. 18 X-Wegen

ER CH HE IS IM L A Ä T

F B

U S

X-Wegen: de belangrijkste wandelroutes N

E D W

- - M R van de ‘Westfälische Heimatbund’ Ü N S TE

Met zijn gevarieerde en aantrekkelijke landschap biedt het Münsterland niet alleen fietsers en ruiters, maar ook wandelaars passende wegen naar mooie bestemmingen. Van beklimmingen die voor beginners haalbaar zijn, tot vlakke veen- en heidelandschappen, met af en toe een historisch bouwwerk of een schilderachtig stadje, door eeuwenoude lanen of langs rivieren. Voor elke wandelaar is er iets te vinden.

Ontdek het typische landschap van het Münsterland en verheug worden. Soms zijn de markeringen aan bomen door kapwerk- u op een bijzondere belevenis bij het bewandelen van deze streek. zaamheden of vandalisme niet meer zichtbaar. Daarom adviseren De X-Wegen bieden daartoe een uitstekende basis. In totaal 24 we u om een wandelkaart mee te nemen. De vele kruisingen en hoofdwegen en talrijke verbindings- en rondwegen doorkruisen overlappingen van routes zorgen voor eenvoudige wissel- en met een lengte van 2500 km het hele Münsterland. De coördinatie goede combinatiemogelijkheden. Ook op de bereikbaarheid met ligt in handen van de ‘Westfälische Heimatbund’. Talrijke het openbaar vervoer hebben we gelet, zodat u een bepaalde vrijwilligers die als ‘wegenwacht’ voor de vereniging actief zijn, route niet twee maal hoeft af te leggen. zorgen voor de markering en vinden altijd weer het een of andere highlight dat in de X-Wegen kan worden opgenomen. De ‘Westfälische Heimatbund’ is de koepelorganisatie van talrijke regionale verenigingen die zich met de streekgeschiedenis en het Informatie: Westfälischer Heimatbund culturele erfgoed bezighouden. Het handelsmerk van de route is Kaiser-Wilhelm-Ring 3 het witte andreaskruis, dat de wandelaars de weg door de natuur D-48145 Münster www.westfaelischerheimatbund.de wijst. Verbindingswegen worden aangegeven met een ruit. De [email protected] gemarkeerde X-wegen kunnen in beide richtingen bewandeld X-Wegen 19

X 1 Het startpunt van deze wandelroute ligt in waar de wandelwegen X 1 en X 23 elkaar Olfen – Lippstadt Olfen, dat bekend staat om de uitgestrekte, kruisen. Wandel door het uitgestrekte ca. 102 km idyllische uiterwaarden. Langs historische recreatiegebied ‘Liesborner Holz’, dat gebouwen, zoals Haus Sandfort, Haus vooral bij joggers vanwege de schaduw- Berge en Schloss Cappenberg loopt u via rijke en goede verbindingswegen tot het aantrekkelijke centrum van Werne met diep doorademen uitnodigt. Het einde het gotische stadhuis naar Hamm, dat van de ongeveer 102 km lange X 1-route ook bekend staat als ‘de poort naar het leidt u naar het eerbiedwaardige Lippstadt, Münsterland, het Ruhrgebied en het dat vanwege de vele riviertjes door de Sauerland’. Ontdek het sprookjesachtig lokale bevolking liefkozend ‘Venetië van gelegen openluchttheater Heessen op het Westfalen’ wordt genoemd. Hier heeft u gezamelijke deeltraject van de X 1 en X 15, aansluiting op het openbaar vervoer. Wilde paarden langs de Stever in Olfen op de route langs de Werse tot aan Beckum,

X 2 Het pittoreske Haltern am See vormt de Arenbergische Forst komt u aan bij het Haltern am See – Isselhorst grens van het Münsterland. De X 2-wandel- barokke waterslot Westerwinkel, waar een ca. 137 km route start hier. Dit gebied staat bekend bezichtiging van de salons en zalen op u om het unieke merenlandschap en de wacht. In de steegjes en straatjes van historische opgravingen van een voorma- Ennigerloh, dat ook ‘Drubbel’ wordt lige Romeinse nederzetting. Gelijk aan het genoemd, is het de moeite waard om een begin van de route komen liefhebbers van bezoek te brengen aan de Romaanse eerbiedwaardige gebouwen aan hun trekken: Jakobus-Kirche. Maar niet te lang want de Burgen Lüdinghausen en Vischering in deze wandelroute heeft nog zoveel moois Lüdinghausen, het ‘Westfaalse Versailles’ in petto! Als u onderweg moe wordt dan Schloss Nordkirchen laten de harten van vindt u op de X 2 altijd een geschikte kasteelliefhebbers sneller kloppen. Na locatie om gezellig op krachten te komen. Burg Vischering in Lüdinghausen een wandeling door het bosgebied

X 3 Wandel over de X 3 door het Münsterland kruisen de X-routes elkaar en leiden naar Bocholt – Wiedenbrück van de westelijke naar de oostelijke grens. het traditie-bewuste Sendenhorst met het ca. 177 km Vlakbij de Nederlandse grens, in de gezellige uitgebreide culturele programma. Kort stad Bocholt, begint de route langs de Aa voor de finish komt u nog bij een andere tot aan de Aa-See. U komt langs het Textil- bezienswaardigheid: het voormalige museum dat met het educatieve programma Klooster Clarholz, een indrukwekkend voor cultuurgeïnteresseerden zeker een ensemble van barokke en middeleeuwse tussenstop waard is. Via Kreisstadt Borken architectuur met een volgens historische met gotische en barokke bezienswaardig- patronen gereconstrueerde kloostertuin. heden loopt de route door kleine dorpen en beboste gebieden naar de Merfelder Bruch, thuisbasis van de Dülmener wilde Werkmanshuis Textielmuseum Bocholt paarden. Langs het Dortmund-Ems-Kanal

X 4 De X 4 begint meteen al met een hoogte- En in het hart ligt de zeer bezienswaar- Anholt – Halle/Westfalen punt: Schloss Anholt. De 200 km lange dige stad Münster met haar veelzijdige ca. 200 km wandelroute loopt na een korte omweg bezienswaardigheden en recreatiemoge- door het aangrenzende Nederland langs lijkheden. talrijke historische bezienswaardigheden. Van Burg Gemen, het Sportschloss Velen, Burg Hülshoff en Haus Rüschbusch tot aan de Loburg in Ostbevern en Schloss Harkotten is de X 4 een fantastische reis langs de voor het Münsterland zo typische kastelen, waterburchten en landhuizen.

Wasserburg Schloss Anholt 20 X-Wegen

X 5 Op deze wandelroute wandelt u door deze regio. Via Legden, waar zich ‘Dorf Vreden – Dissen slaperige dorpjes, langs interessante Münsterland’ bevindt, gaat de route ca. 137 km gebouwen, dwars door het idyllische verder naar Laer en Altenberge. U kunt in parklandschap van het Münsterland. Kattenvenne door het uitgestrekte en Vreden, bekend door zijn flamingo’s in oorspronkelijke veenlandschap wandelen, het Zwillbrocker Venn, is het startpunt van tot Bad Laer, waar u een tussenstop kunt deze wandeling. Regelmatig komt u op plannen bij het Heimatmuseum, waar de de X 5-route andere X-wegen tegen. ‘De geschiedenis van de traditionele Piepstei- Bröcke’ is een bosgebied, dat behoort ne (poreus zandsteen) wordt verteld en u tot een van de grootste aaneengesloten de indrukwekkende fossielverzameling eiken- en beukenbossen van het westelijke van Bad Laer kunt bewonderen. Münsterland en daarom ook een belangrijke Zwillbrocker Venn rol speelt in het bosbiotopen-netwerk van

X 6 De Zwillbrocker Klosterkirche werd ligt een goed aangegeven wandelroute Zwillbrock – Tecklenburg gebouwd als toevluchtsoord voor vervolgde langs alle bezienswaardigheden van het ca. 110 km Nederlandse katholieken en is tevens het park. Vervolgens loopt u langs de Ems startpunt van de X 6-wandelroute in het verder richting Emsdetten. Het doel van Münsterland. Door het beschermd natuur- deze X 6-wandelroute is het sprookjes- gebied Lüntener Mark en Graeser Venn achtig gelegen vakwerkstadje Tecklenburg, leidt de route naar Metelen, dat wordt dat, op de kam van het Teutoburger Wald gekenmerkt door weelderige uiterwaarden, gelegen, ook wel het ‘Balkon van het akkers en weilanden, het typische land- Münsterland’ wordt genoemd. schapsbeeld van het Münsterland. Daarna gaat u in de richting van Burgsteinfurt, dat met het Bagno-park een perfecte plek Tecklenburg biedt voor ontspanning en recreatie. Hier

X 7 Deze route brengt u van het ene paarden- Münsterland ontdekken. De plaatsen van Gronau – Riesenbeck paradijs naar het andere. Vanaf de paarden- Rheine laten naast goed onderhouden ca. 62 km boerderij Rüenberg, die slechts enkele wandelwegen en het Dortmund-Ems- honderden meters is verwijderd van de Kanal met indrukwekkende schepen, ook idyllische Dreiländersee en voor ruiter- een veelzijdige natuur zien. De uitge- sportfans een hele hoop te bieden heeft, strekte akkers, smalle paden en vele loof- gaat het verder naar Ochtrup. Deze stad bomen zijn een lust voor het oog. Vooral kan op een eeuwenoude traditie van Schloss Surenburg is ongeevenaard. aardewerk- en textielhandwerk terug- Zoals parels aan een ketting zijn geregen, kijken. Dit wordt op indrukwekkende wijze zo leiden bomen langs de weg naar deze zichtbaar in verschillende monumentale adellijke woning. Ook het indrukwekkende gebouwen. Deze route loopt dwars door paardrij- en mencomplex van Reitverein Rheine Steinfurt en laat u een groot deel van het Riesenbeck is zeker een bezoek waard.

X 8 Het hart van Bad Bentheim, Burg Bentheim, gebied ‘Gildehauser Venn’, dat voorname- Bad Bentheim – Bislich brengt kinderdromen weer tot leven: wie lijk uit veen- en heidegebieden bestaat. ca. 131 km door de nauwe straatjes over de hobbelige Hier kunt u een uitkijktoren beklimmen. kinderkopjes wandelt, mag zich gerust een Via de Dreiländersee, een veelzijdig ridder of jonkvrouw voelen en wordt aan recreatiegebied, gaat de route verder naar het eind van de weg met een overweldigend Stadtlohn. Niet ver hier vandaan loopt de mooi uitzicht beloond. Direct bij het X 8-route langs luchthaven Wenningfeld, kasteel start de X 8-wandelroute. Enkele populair bij zakenlieden. Via kleine honderden meters verder, in Gildehaus, idyllische dorpjes komt u uiteindelijk aan bevindt zich al weer de volgende beziens- in Bocholt, waar u het textielmuseum kunt waardigheid: de Ostmühle, een zogenaamde bezoeken of aan de Aasee kunt ontspannen. Hollandse windmolen. Nu leidt de route u Burg Bentheim door het ca. 650 ha beschermd natuur- X-Wegen 21

X 9 Wie Groß Reken niets zegt, zou zich kunnen historische dierentuin. Daarna volgt de Oldenkott – Groß Reken verdiepen in het merk ‘Iglo’. In dit uitge- plaats Stadtlohn, uitermate geschikt voor ca. 51 km strekte gebied van Reken worden namelijk uitgebreide rondleidingen in de diverse diverse groenten- en kruidensoorten voor musea. U zult zich zeker niet lang vervelen, dit merk geteeld en hiervandaan wereldwijd want het mooiste gedeelte van de route verkocht. Indrukwekkend zijn de grote volgt nu: de terrassen van de uiterwaarden akkers voorzien van een modern irrigatie- van de Berkel, ook ‘Teufelsschlucht’ systeem, als je weet waarvoor ze bedoeld (‘Duivelsravijn’) genoemd. Steek de Berkel zijn. Over uitgestrekte, zacht glooiende over en wandel over de X 9 in de richting gebieden loopt de route naar Velen, waar van Vreden, bekend om het Hamaland- de waterburcht zeker een bezoek waard is. Museum, waar u zowel de vaste collectie Dit in de 14e eeuw gebouwde kasteel biedt als wisselende tentoonstellingen kunt ‘Energiecentrale’ in Vreden naast het imposante complex ook een bewonderen.

X 10 Een van de kortste routes van het X-netwerk waarvan het centrum dankzij de toren Gronau – Raesfeld is de X 10. Deze begint bij de in 1914 inge- van de St.-Pankratius-Kirche al vanuit de ca. 78 km wijde Antonius-Kirche in Gronau. Enkele verte goed zichtbaar is. Het doel van kilometers later bereikt u Gut Flörbach, deze wandelroute is een stad, die de brug waarvan het vochtige grasland sinds 1988 vormt tussen de Niederrhein en het onder de natuurbescherming valt. Direct Ruhrgebied, nl. Raesfeld. Ook hier is het daarna volgt het beschermd natuurgebied centrum dankzij de indrukwekkende Eper Graeser Venn. In het hierna volgende kasteeltoren niet over het hoofd te zien. Ahaus is het de gewoonte om het symbool Een van de oudste dierentuinen uit de van de stad in ieder geval aan de buitenkant Duitse Renaissance wacht hier op uw te bezichtigen. De barokke waterburcht bezoek. heeft u veel te vertellen en is geknipt voor Schloss Ahaus een fotomoment. Daarna bereikt u Gescher,

X 11 De X 11 start in de Emsstadt Rheine, tegenwoordig nog wordt bewoond. Bekijk Rheine – Maria Veen ontmoet daar de Hermannsweg en gaat daarna het stadhuis, dat opvallend ca. 84 km verder naar Hauenhorst. Van daaruit gaat midden in het bijna vierkant aangelegde de tocht verder door het beschermd centrum van Horstmar staat. Over een natuurgebied Emsdettener Venn, dat in prachtig ‘Pättken’ komt u bij de volgende 1941 het eerste beschermd natuurgebied bestemming, Haus Burlo, een voormalig van de Kreis Steinfurt werd. Voor de klooster. Geniet van het Westfaalse volgende ontspanning voor al uw parklandschap en wandel langs de grote zintuigen leidt de X 11 u door de Burg- en kleine kapellen in de buurt van steinfurter Bagno langs de meer-oevers en Coesfeld over de Coesfelder Heide naar via de Aa tot het Horstmarer Haus Alst, Maria Veen, het eindpunt van de X 11. het enige van vroeger acht ‘Burgmannhö- Zoutziederij in Rheine/Bentlage fe’ in het voormalige burchtcomplex dat

X 12 Kasteel Bad Bentheim is hét symbool van naarsdorp en ‘cultuursmederij’ biedt het Bad Bentheim – Dülmen de stad en hier begint dan ook de X 12. wandelaars ook andere bezienswaardig- ca. 80 km Door het uitgestrekte landschap van het heden. Bevalt het zien van eerbiedwaar- Münsterland worden wandelaars van de dige gebouwen u? Verlaat de X 12 dan X 12 naar Haus Welbergen geleid, een niet want hier zijn er genoeg: Haus Burlo, ‘insider tip’ voor alle liefhebbers van Schloss Darfeld, de Billerbecker Dom of historische gebouwen. In 1282 werd deze de Daruper Kirche. Gelegen tussen prachtige waterburcht voor het eerst alleeën, bossen of langs brede paden gedocumenteerd. Bezoek de koninklijke wachten deze bezienswaardigheden van tuinen of bekijk deze mooie gebouwen vol het Münsterland op uw bezoek. geschiedenis. Langs de Waldsee en door de Metelener Heide leidt de X 12 u direct Haus Welbergen bij Ochtrup naar Schöppingen. Bekend als kunste- 22 X-Wegen

X 13 De uitlopers van het Teutoburger Wald gaat de route via Bevergern naar Schloss Schale – Lüdinghausen herbergen plaatsen, die het typische lande- Surenburg. Hier geven oude loofbomen u ca. 124 km lijke karakter hebben behouden en toch een koele schaduwplek en kunt u van het onderling zeer van elkaar verschillen. De uitzicht op het kasteel genieten. Daarna X 13 start bij de kerk in Schale en leidt via volgt het ‘neusje van de zalm’ voor de Recke en Steinbeck naar Gravenhorst, dat kanovaarders in het Münsterland: Ems- eens een machtig klooster was, en zich nu detten. De Ems biedt voor deze sport met nog meer trots als DA, Kunsthaus ideale omstandigheden en staat ook Kloster Gravenhorst presenteert. De koffie- garant voor een sportieve vakantie in specialiteiten van het kloostercafé zijn tot deze stad. Maar het beste is voor het ver over de kloostermuren bekend. Op de laatst bewaard: Lüdinghausen met de ‘natte driehoek’ waar het Mittelland- en prachtige Burg Vischering en de statige Kanovaren op de Ems Dortmund-Ems-kanaal elkaar tegenkomen, Burg Lüdinghausen.

X 14 Het hart van het Münsterland is het start- De X 14 gaat daarna verder door het Münster – Rauschenburg punt van de X 14. Door de ‘groene gordel’ Arenbergische bos langs Haus Ichterloh ca. 76 km van Münster leidt deze weg langs de naar Schloss Cappenberg. Hier kunt u bezienswaardigheden van de stad. Vanaf nog eens genieten van de charme van het de Aasee tot de Mühlenhof kunt u genieten parklandschap van het Münsterland. Via van het groene gezicht van Münster en de gemarkeerde wandelweg komt u wordt u direct naar het stadsdeel Mecklen- daarna bij Haus Dahl, dat de moeite van beck geleid. De route gaat verder naar een bezichtiging waard is. Aan het eind Davensberg, een wijk van Ascheberg. Hier van de X 14 bereikt u Wirtshaus zur bevindt zich de ronde toren van Burg Rauschenburg. Hier kunt u ontspannen Davensberg, die in de 16e eeuw als gevan- en de wandeling nog even de revue te genis en kerker diende. Ascheberg zelf laten passeren. Mühlenhof-Museum in Münster nodigt uit om de kerk te bezoeken.

X 15 De X 15 loopt tot ver buiten de grenzen het wandelhart sneller kloppen. Het Osnabrück – Hamm van het Münsterland, want dit keer begint belangrijke bedevaartsoord Telgte ligt ca. 118 km de wandelroute in het Nedersaksische langs de X 15 en nodigt u uit om een Osnabrück. U dient wel enkele meters rustpauze te nemen, voordat u de groen- hoogteverschil te overbruggen, voordat u strook aan de rand van Münster bereikt. de uitgestrektheid van het Münsterland Na het passeren van twee burchten komt kunt ontdekken. Wandel door het poort- u op het eind van de route bij Bad Hamm gebouw van Lengerich uit de 13e eeuw en aan, een deel van Hamm, dat tot 1955 ontdek vervolgens het sprookjesachtig een kuuroord was. Het monumentale gelegen Haus Vortlage in Lengerich. De Kurhaus met het aangrenzende kuurpark wandelroute loopt door het Kattenvenner is tegenwoordig het populaire recreatie- Moor tot naar Westbevern. Het stukje gebied van Hamm. Telgte langs Haus Lange en langs de Ems laten

X 1648 Deze route is een eerbetoon aan de Vrede Dortmund-Ems-Kanal gaat de route de Münster – Osnabrück van Westfalen (bij ons eerder bekend als de Bockholter Berge in, waarvan het vredige ca. 73 km Vrede van Münster) die in het katholieke landschap dankzij de uitgebreide maatre- Onze Münster en het protestantse Osnabrück gelen van de REGIONALE 2004 kon worden tip! werd gesloten ter beëindiging van de Dertig- behouden of ten dele zelfs te worden ver- jarige Oorlog in Duitsland en onze Tachtig- beterd. Via Lengerich wordt u geleid langs jarige Oorlog. Hierbij waren bijna alle de Leedener Mühlenweg naar de Natruper Europese machthebbers betrokken, die op Mühle. Uiteraard eindigt de route van de basis van confessionele, staatsrechtelijke Vrede van Westfalen in de Friedenssaal en politieke conflicten een decennia durende van het stadhuis van Osnabrück. Hier kunt oorlog voerden. De X 1648 laat deze mijl- u de portretten aanschouwen van de paal opnieuw herleven en loopt van voormalige onderhandelaars en de Het historische stadhuis van Münster Münster naar Osnabrück. Langs het gerestaureerde Vredeszaal bewonderen. X-Wegen 23

X 17 Deze ca. 81 km lange wandelroute start wordt bewoond. Kort hierna komt u langs Bad Iburg – Hamm fantasierijk in de wereld van ridders en klooster Vinnenberg. Als voormalig adellijk ca. 81 km jonkvrouwen, nl. vanaf de binnenplaats landgoed werd dit complex aan een van kasteel Iburg in Bad Iburg. Aan de cisterciënzer orde verkocht en herbergt Glandorfer Merschmühle kunt u zien, dat nu Förderverein Kloster Vinnenberg e.V., oude gebouwen ook nu nog nuttig kunnen die zich bezighoudt met de culturele zijn: al 750 jaar levert deze molen water- veranderingen maar ook de traditie met krachtenergie voor de omliggende bewoners de toekomst verbindt. In een recreatiege- en voedt tegenwoordig zelfs het elektrici- bied van Hamm, dat vroeger een kuur- teitsnet met groene energie. Hierna volgt oord was en tegenwoordig nog van de het imposante dubbele kasteelcomplex prachtige ambiance van het kuurpark Harkotten, dat alleen aan de buitenkant profiteert, eindigt de X 17-route. Het dubbele kasteelcomplex Harkotten kan worden bezichtigd omdat het nog

X 18 Statig gelegen in recreatiegebied Bentlage wetenschappers trekt. In het mooie Rheine – Lienen ligt het voormalige kruisherenklooster Ibbenbüren en de hierop volgende ca. 114 km Bentlage, dat nu de locatie is voor opvoerin- plaatsen speelt cultuur weer de hoofdrol: gen van een divers kunst- en cultuurpro- Hier leidt de X 18 langs het Heimathaus gramma voor jong en oud. Langs het naar Tecklenburg, dat bekend staat om Dortmund-Ems-Kanal, bij de sluizen van het unieke en mooie openluchttheater. Altenrheine, komen techneuten en zee- Aan het eind van de X 18 is er nog een mansvrienden aan hun trekken. Tussen bezienswaardigheid: het Barfußpark Recke en Hopsten ligt het beschermd (blote voetenpark) in Lienen is zowel een natuurgebied ‘Großes Heiliges Meer’, dat ontspanning als een uitdaging voor de vooral vanwege de unieke ‘Erdfallseen’ voeten. (meren die zijn ontstaan door het inzakken ‘Heiliges Meer’ van het aardoppervlak) de aandacht van

X 19 Wandel over de ca. 80 km lange weg door zien dansen. In de Kreisstadt heeft u de Münster – Bielefeld de groenste hoek van Münster, langs het mogelijkheid om in een restaurant te ca. 80 km Dortmund-Ems-Kanal tot aan Telgte, het ontspannen, zonder dat u hiervoor de Mekka van de pelgrims van het Münster- wandelroute hoeft te verlaten. Na de land. Er vinden hier jaarlijks bedevaarts- Emsbrug bij Harsewinkel komt u bij tochten naar het genadebeeld van Onze- Klosterkirche Marienfeld aan, die in 1185 Lieve-Vrouw van Smarten plaats. Na de werd gesticht en nu de deuren voor splitsing van de X 19 en X 20, bereikt u orgelconcerten opent. Na enkele statige Warendorf, dat zeer bekend staat bij de boerderijen te zijn gepasseerd, eindigt de ruitersport en veel paardenliefhebbers X 19 in het Bielefelder Tierpark, waar ook trekt. In de nazomer verheugt het Landgestüt de Hermannsweg langs komt. zich op de vele bezoekers, die de paarden Pelgrimstocht in Telgte tijdens de ‘Symphonie der Hengste’ willen

X 20 De X 20 start in de Emsstadt Rheine, die ook bij vakantiegangers bijzonder geliefd. Rheine – Warendorf vooral bij families zeer geliefd is vanwege Van daaruit wandelt u over de Kanaal- ca. 82 km NaturZoo Rheine. Het motto van de brücke naar Ladbergen. Daarna komt u dierentuin ‘de natuur begrijpen’ is ook op door het Kattenvenner Moor, een mooi de wandeltocht van toepassing want hier veen- en heidelandschap, bij het eindpunt gaat de route verder door de Gellendorfer van de X 20, nl. het Mekka van de paarden- Mark, langs vliegveld Eschendorf tot café sport, Warendorf. Bockholt. Hier schijnt de tijd stil te hebben gestaan. Met het kleine Bockholter Emsveer kunt u oversteken of u kunt ontspannen in het café. Iets verder op de route bereikt u het vliegveld Münster/ NaturZoo Rheine Osnabrück, zowel bij vrijetijdspiloten als 24 X-Wegen

X 21 In Billerbeck leidt de wandelroute X 21 u even op adem komen om daarna ge- Billerbeck – Davensberg direct langs het openluchttheater. Dit motiveerd en aangesterkt uw wandeling ca. 40 km theater is al door honderdduizenden richting Bösensell voort te zetten. Langs gasten bezocht, die zich door het altijd de oever van het Dortmund-Ems-Kanal afwisselende programma hebben laten wandelt u naar de Davensberger Kirche. verrassen. Wie niet bang is voor een Dit dorp staat nog bol van legendes en klimmetje is op deze wandelroute zeker mythen en nodigt u uit om naast de aan het juiste adres. Het volgende traject bezichtiging van de historische gebouwen met de Billerbecker Berg heeft het in zich. ook naar de een of andere legende te U bent nu midden in de Baumberge, een luisteren. van de meest uitdagende gebieden voor fietsers en wandelaars. In Café Waldfrieden Kloster Gerleve in Billerbeck bij de kruising van de X 4 en de X 21 kunt

X 22 In de ‘groene gordel’ van Münster, de nu een favoriete bestemming voor Münster – Lippstadt Promenade, ligt het startpunt van de ca. gezinnen. Naast vele kronkelende paden ca. 90 km 90 km lange X 22. Van hieruit gaat u door en een voortdurend veranderend tuin – de nette wijk Mauritz naar de oever van en landschapsbeeld is het kindermuseum het Dortmund-Ems-Kanal, waar u bijna Klipp Klapp leuk voor kinderen. Er worden vergeet dat u zojuist nog in het centrum regelmatig culturele evenementen van de stad was. Richting Telgte komt u georganiseerd, die tot de highlights van Landgut Haus Möllenbeck tegen. Via het evenementenprogramma in Oelde Freckenhorst, Westkirchen en Ostenfelde behoren. De X 22 eindigt daarna bij het komt u in Oelde aan, waar een bijzondere station in Lippstadt. parel van de tuinbouw ligt. Hier, in het Vier-Jahreszeiten-Park, werd in 2001 een Vier-Jahreszeiten-Park in Oelde Landesgartenschau gehouden en het is

X 23 Het Dreiländereck vormt een raadsel, want von Ostenfelde. Tegenwoordig kunt u Bad Laer – Lippetal/Lippborg hier komen de drie landsgrenzen helemaal hier het Kavallerie-Museum bezichtigen. ca. 75 km niet samen. Een blik in het verleden geeft Alleen al de buitenkant van het gebouw ons het antwoord en vertelt ons, dat hier is fascinerend genoeg. Daarna passeert u vroeger de drie zelfstandige gebieden Graf- verschillende X-paden totdat u uiteindelijk schaft Ravensberg, Bistum Münster en in het mooie Lippetal-Lippborg aankomt. Hochstift Osnabrück aan elkaar grensden. Hier is het de moeite waard om de Nu zijn het de Landkreise Gütersloh, eerbiedwaardige oude kerk te bezoeken. Warendorf en Osnabrück. Vanaf de kerk in Bad Laer start de X 23 en leidt u via Sassenberg naar Ostenfelde. Hier is het de moeite waard om Haus Vornholz te Haus Vornholz en omgeving bezoeken, vroeger de residentie van Ritter

X 24 Bad Bentheim, bekend vanwege de impo- zeker waard. Door het beschermd natuur- Bad Bentheim – Münster sante Burg Bentheim, vormt het startpunt gebied Emsdettener Venn gaat de route ca. 92 km van de populaire X 24. Langs de burcht verder naar Greven. In Greven steekt u volgt u de weg naar het Kurhaus tot aan de Ems over en slaat af in de richting van Samerrott, een bosgebied met een grote Münster. Met Gimbte wordt het begin variatie aan flora en fauna en eeuwenoude van de jong gebleven stad aangekondigd. bomen. Recreatiegebied Haddorfer See is Bijzonder zijn de Rieselfelder, een gebied ideaal voor een ontspannende pauze om dat ondertussen is erkend als EU beschermd van de vredige natuur te kunnen genieten. vogelgebied. Net buiten Münster ligt Via Neuenkirchen komt u aan bij Sankt kasteel Wilkinghege. De voormalige Arnold, met weliswaar een korte geschie- waterburcht, die wordt omgeven door een denis maar vanwege het door bomen en gracht herbergt nu een hotel-restaurant. Emsdettener Venn hagen gekenmerkte landschap een bezoek Premiumwege Tecklenburger Land – Teuto-Touren | Speurtocht 25

NIEUW vanaf 2013 Premiumwege Tecklenburger Land – Teuto-Touren

Het Tecklenburger Land, ook ‘Balkon van het Münsterland’ met een lengte van tussen de 6,5 en 20 km beloven buitengewo- genoemd, is bij uitstek geschikt voor wandelen, fietsen en Nordic ne wandelbelevenissen in de prachtige natuur. Walking. Deze regio tussen Münster en Osnabrück ligt in het Iedereen, die nu al de wandelschoenen aan wil trekken, kan de midden van het Teutoburger Wald – en biedt van hieruit het eerste Teuto-Tour uittesten: over een afstand van 10,5 km en 300 mooiste uitzicht op het parklandschap van het Münsterland. Wie meter hoogteverschil voert de idyllische rondweg tussen Tecklen- sportief bezig wil zijn maar gelijktijdig rust en ontspanning zoekt burg en Brochterbeck langs akkers en weilanden, bizarre is hier aan het juiste adres: De Hermannsweg, de best bekende rotsformaties en dichte bossen. Heel bijzonder: de bekende route in de regio, nodigt uit tot een uitgebreide boswandeling, Duitse schrijver Manuel Andrack heeft de route al getest. Hij, als waarbij het schilderachtige Tecklenburg met de vakwerk- en fanatieke wandelaar, weet wat belangrijk is en geeft passende notabelenhuizen verleiden tot het nemen van een langere pauze. tips, zoals een bezoek aan het openluchttheater Tecklenburg. Voor nog meer afwisseling rondom het geliefde openlucht- en wellness-kuuroord zullen in de toekomst vijf zogenaamde Teuto- Wandelaars herkennen de Teuto-Tour Tecklenburg-Brochterbeck Touren zorgen, die voor 2013 klaar zullen zijn: de wandelwegen aan een gebogen witte ‘T’ op een groene achtergrond.

Speurtocht: wandeltips van de ‘Westfälische Heimatbund’

Met een 2.500 km lang wandelroutenet heeft het Münsterland kaarten met gemarkeerde routes op schaal 1:25.000 wandelvrienden van alles te bieden. Om ervoor te zorgen dat dit inclusief gedetailleerde routebeschrijvingen. Ter ook in de toekomst zo blijft, worden de wegen door de ‘Westfäli- plekke geeft een ruitje de geselecteerde route aan. In sche Heimatbund’ als overkoepelende organisatie voor regionaal totaal 12 ‘Spurensuche’-wandelingen beloven unieke landschaps- en cultuuronderhoud, intensief verzorgd. Wie zo wandelervaringen in het Münsterland. U kunt de dicht bij dit thema staat kan ook de beste tips geven: onder het beschrijvingen online vinden onder motto ‘Spurensuche’ (‘Speurtocht’) presenteert deze vereniging geselecteerde wandelingen van tussen de 10 en 20 km, langs de www.lwl.org/LWL/Kultur/whb/wanderwege/ mooiste plekjes van het Münsterland. Speciaal samengestelde wander-tipps/Spurensuche 26 Routetips

Routetips

Wandelaars vinden het vaak moeilijk om te kiezen uit het veelzijdige wegennet in het Münsterland. Met onze routetips willen wij voor u de keuze uit het grote aanbod aan mooie wandelroutes gemakkelijker maken:

‘Auf Schusters Rappen’ heet de route rond ‘Rund um den Hermannsweg’ is het Vijf wandelpaden rond Raesfeld en Erle Warendorf: ver van de grote hoofdwegen motto van de 7 wandelroutes in en om zijn opgenomen in de wandelkaart ‘Rund- lopen 16 idyllische wandelroutes van 2 tot Rheine. De bekende stad aan de Ems vormt wanderwege’ van de gemeente Raesfeld. 22 km lengte door het aantrekkelijke het startpunt van de Hermannsweg, die ‘Wo Ritter Otto versunken ist’ (‘Waar parklandschap rondom de Westfaalse na ongeveer 160 km in Horn-Bad Meinberg ridder Otto is ondergegaan’) en ‘Deutsch- paardenhoofdstad. Kleine riviertjes en als de Eggeweg verder gaat, de tweede lands älteste Eiche’ (‘De oudste eik van glooiende heuvels, groene weiden en grote wandelroute van de Hermannshö- Duitsland’) zijn slechts twee van de vijf dichte bossen kenmerken hier het landschap hen. Wie een kortere wandelroute wenst, veelbelovende routenamen. Zo leiden de langs de route. Ontspannende, maar ook kan in Rheine tussen 7 wandelingen met 12 tot 15 km lange routes over goed langere wandelingen leiden u langs de een lengte van 8 tot 15 km kiezen. Een onderhouden wandelpaden langs verschil- karakteristieke kastelen van het Münster- nauwkeurige kaart bevat informatie over lende bezienswaardigheden zoals de land, boerderijen en herenhuizen. de route, afstand en de bezienswaar- Renaissance-Tiergarten en het Raesfelder digheden. Het Salinenpark (zoutziederij) Schloss, de bron van de Issel (onze IJssel) Alle wandeltips rondom Warendorf zijn evenals de naburige NaturZoo en Klooster en de rotsformatie Teufelsstein. Op de ene inclusief routebeschrijving en kaart te Bentlage vormen een leuke invulling van kant van de wandelkaart staan aantrekke- downloaden op de pauze. lijke foto’s, een beschrijving van de wandel- www.kreis-warendorf.de/wandern route evenals verdere wetenswaardighe- De wandelkaart ‘7 Wanderwege in Rheine’ den. Op de andere kant vinden wandelaars is verkrijgbaar bij het Verkehrsbüro een uitstekende kaart op schaal 1:25.000. Rheine. Deze kaart is verkrijgbaar bij het Ver- kehrsbüro van de gemeente Raesfeld.

Schloss Loburg in Ostbevern Laan in Bentlage Schloss Raesfeld

Zin gekregen in een wandelvakantie in het Münsterland? U bent van harte welkom! Begin vandaag nog met de planning: u vindt geselecteerde kaarten en brochures op www.muensterland-shop.com Nordic Walking 27

Nordic Walking in het Münsterland

Nordic Walking, dat is allang geen trend meer, maar een echte sport en vrijetijdsbesteding. Het stevig doorwandelen met twee stokken combineert duurtraining en natuurbelevenis – en trekt jong en oud, in hun eentje, samen of in groepen naar de parken en bossen.

Het Münsterland met zijn vlakke gebieden en gevarieerde landschappen is zeer geschikt voor deze sport. Acht Nordic Walking-parken met zeer verschillende routes – van korte afstanden voor beginners tot langere tochten voor echte wandelfans – nodigen Walking-vrienden uit tot een actieve tocht. Voor iedereen, die liever jogt, wandelt of fietst, zijn de Nordic Walking-parken ook een ware natuur- en landschapsbelevenis.

Nordic-Walking-park Tecklenburger Land

33 routes met een totale lengte van 200 meter zijn hier gemakkelijk te over- ongeveer 300 km van een verschillende bruggen. Wie op zoek is naar een fysieke moeilijkheidsgraad en conditieniveau: het uitdaging, vindt deze in Lienen, Lengerich, Nordic Walking-Park Tecklenburger Land Hörstel, Ibbenbüren en Tecklenburg. De biedt alles, wat het (wandel-) hart begeert. Teuto-Route bij Tecklenburg is echt uit- Beginners kunnen hier een korte route dagend: met een lengte van 17,6 km en zonder veel hoogteverschillen nemen. 288 m hoogteverschil vormt deze route Daartoe behoren de routes langs het een echte fitness-oefening. Alle tochten Dortmund-Ems-Kanal in Ladbergen, de bieden telkens weer een prachtig uitzicht Fitness-Trail in Lotte of de route rondom over het Münsterland. het centrum van Hopsten. De lengte van deze routes bedraagt tussen de 5 en 10 km en de hoogteverschillen tussen de 35 en

Nordic-Walking-park Rhede

Beweging, plezier en puur natuur, dat vrienden ‘zich uitleven’ over afstanden van belooft het Nordic Walking-park Rhede in 3 tot 12 km, die – afhankelijk van conditie het Westmünsterland. Rondom de stads- of weersomstandigheden – met elkaar kern komen de afwisselende wandelroutes kunnen worden gecombineerd. Op de samen in een aantrekkelijk Nordic Walking- vertakkingspunten van de routes geven park. Drie routes met in totaal tien afzonder- borden de nog resterende kilometers aan, lijke trajecten bieden een omvangrijk aanbod zodat wandelaars het verloop van hun voor iedere wens en behoefte: onder de verdere wandeling nog eventueel aan plaatselijke namen ‘Prinzenbusch’, ‘Haus kunnen passen. Kretier’ en ‘Aa-Landschaft’ kunnen wandel- 28 Nordic Walking

Nordic-Walking-park Sassenberg

Sassenberg is dé aspergeshoofdstad van Herxfeld en Waldstadion Brook) staan het Münsterland. Wat nog niet zo bekend informatieborden ter oriëntatie. is, is dat de stad in Kreis Warendorf ook De routes lopen meestal over geasfalteerde liefhebbers van Nordic-Walking het nodige wegen in een vlak terrein. Iedereen die op te bieden heeft. Het bekende recreatieoord zoek is naar een gewrichtsvriendelijk Feldmark en het beschermd natuurgebied alternatief, vindt die in de 2 kilometer Tiergarten met het bosgebied ‘Brook’ zijn lange route rondom de Feldmarksee, die uitstekend om te sporten. Drie Sassen- geheel over watergebonden wegen verloopt. berger rondjes met een lengte van 4,7 tot De ‘Winterronde Feldmark’ is compleet 6 km bieden Walking-plezier voor walkers van verlichting voorzien en daarom ook in van alle leeftijdscategorieën. De trajecten de donkere maanden geschikt voor een kunnen met elkaar worden gecombineerd vlotte wandeling. en indien gewenst ook worden afgekort. Bij het starptpunt van elke rondwandeling (parkeerplaatsen Feldmark, Sportveld

Nordic-Walking-park Billerbeck

Wie het over het Münsterland heeft, denkt plezier. Elke route heeft zijn eigen kleur. niet meteen aan bergen. Dat is bij Billerbeck, Het begin- en eindpunt van alle routes is de ‘Parel van de Baumberge’, anders. Het het openluchttheater Billerbeck, een rustige domstadje ligt midden op de perfect vertrekpunt om van de auto op de gelijknamige heuvelrug in het westelijke benenwagen over te stappen. Münsterland en biedt Nordic Walkers telkens weer een fantastisch uitzicht over de wonderschone omgeving. Het Nordic- Walking-park Billerbeck nodigt het hele jaar door uit, lichaam en geest tijdens het walken actief bezig te houden. Drie routes, die als rondwegen zijn aangelegd, variëren in lengte van tussen de zes en de elf kilometer en zorgen voor puur walking-

NordicActivPark Bad Waldliesborn

Walibo, zo als Bas Waldliesborn liefdevol ‘Eichholz Route’ met een lengte van 2,3 door het parklandschap van het Münster- wordt genoemd, is een officiëel erkend kilometer en de ‘Intersport Arndt Route’, land met een hoogteverschil van 9 meter. geneeskrachtig kuuroord en ligt in de die drie kilometer lang is. De middelmatig Alle routes komen bij elkaar bij het ‘Haus meest zuidoostelijke hoek van het zware route is de ‘Liebelt Route’: over een des Gastes’ en kunnen zo gemakkelijk met Münsterland. Gezondheid en Fitness afstand van 8,5 kilometer gaat het dwars elkaar worden gecombineerd. worden hier met een hoofdletter geschre- ven. Naast een van de grootste thermale solebaden van Noordrijn-Westfalen biedt het bekende kuuroord ook een afwisselend aanbod voor Nordic Walkers. Bad Waldliesborn is een van de drie plaatsen die deel uitmaken van het NordicAktivPark. De drie gemarkeerde Nordic-Walking- routes hebben een verschillende moeilijkheidsgraad. Gemakkelijk te doen is de Nordic Walking 29

Nordic-Walking-park Hohe Mark

Wie alle touren in het Nordic-Walking-park Merfelder Bruch werpen of door de velden Hohe Mark wil doen, zal dagenlang op pad en prachtige bosgebieden tot aan de zijn. Maar liefst 250 kilometer aan paden ‘Teufelssteine’ in Heiden lopen. In het telt het gebied tussen de plaatsen Dülmen, Nordic-Walking-park Hohe Mark zijn Haltern am See, Heiden en Reken. Het zowel gemakkelijke (blauw gemarkeerd) normaal zo vlakke parklandschap van het als ook middelmatig zware routes (rood Münsterland krijgt in de Hohe Mark gemarkeerd) te vinden. Tussen de ver- onverwacht wat meer reliëf. Zo bieden de schillende plaatsen binnen het park wijzen verschillende walking-routes voor elk wat groen gemarkeerde paden op de onder- wils. In elke van de vier deelnemende linge verbindingen. plaatsen zijn korte rondwandelingen van drie tot vijftien kilometer uitgezet. Hier kunnen sportliefhebbers op een schilderachtig traject rondom de Silbersee lopen, een blik op de wilde paarden in de

Haard WalkingPark

Het Haard WalkingPark voert door het weilanden: het Haard WalkingPark biedt afwisselende landschap van de Haard veel afwisseling. De Walking-routes tussen het Münsterland en het Ruhrge- variëren in lengte van 3,2 tot 9,3 kilometer bied. Het 50 kilometer lange routenetwerk en zijn zowel voor de beginner als ook bestaat uit zeven walking-routes en voor de geoefende loper geschikt. Aan het verbindt de steden Haltern am See, Marl, begin van elke route staat een bord met Datteln en Oer-Erkenschwick. De Haard is informatie over het routeverloop, de lengte, een uitgesproken bosrijk deel van natuur- het hoogteprofiel en de bezienswaardig- park Hohe Mark. De Stimberg, met zijn heden onderweg. Via verbindingswegen 157 meter de hoogste heuvel in de Haard kunnen de routes onderling zonder pro- biedt een prachtig uitzicht over de regio. blemen met elkaar worden gecombineerd. Of u nu kiest voor de Jammertal-, Stimberg- of Dachsbergroute, voor smalle of brede bospaden, of voor een tocht langs gras- en

Nordic-Walking-park Reken

Met zijn lengte van 100 kilometer verdeeld Melchenberg. De inzet wordt beloond: over 15 routes maakt het routenetwerk eenmaal boven aangekomen, heeft men van het Nordic-Walking-park Reken het een schitterend uitzicht over het Münster- zowel sporters als ook recreanten niet land tot aan het noordelijke Ruhrgebied. gemakkelijk om een keuze te maken. De Cultureel interessant is de 6,6 kilometer afzonderlijke routes die verdeeld zijn over lange route van Maria Veen naar de ‘Wald- de vijf deelgemeentes Groß Reken, Bahn- kapelle’, via de Benediktushof en het hof Reken, Klein Reken, Maria Veen en streekmuseum ‘Alte Hülsten leiden walker dwars door het land- Windmühle’. schap van het Münsterland door bossen en weilanden, heide- en veengebieden, langs beken en voor de regio typische boerderijen. De meest uitdagende route loopt over een afstand van 10,7 kilometer van Groß Reken naar de 133 meter hoge 30 Übersichtskarte

Themenrouten und X-Wege

1 Hermannshöhen 2 Handelsweg 3 Töddenland-Rundwanderweg/ Töddenland-rondwandeling 4 Pilgerweg: Jakobsweg/St. Jacobsroute 5 Noaberpad 6 Kommiesenpad/Kommiezenpad X-Wege X1648 Wandelweg Friedensroute Orte mit Nordic Walking-Park/ Plaatsen met Nordic Walking-park

5 Overzichtskaart 31

Themaroutes en X-Wege