Kapliczki Ziemi Olkuskiej Świadkowie Historii, Obyczaju, Wiary Ojców
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Kapliczki Ziemi Olkuskiej Świadkowie historii, obyczaju, wiary ojców Olkusz 2009 Ryczówek Zapraszam na wędrówkę po drogach i bezdrożach Ziemi Olkuskiej, na malownicze trasy Jury Krakowsko-Częstochowskiej. W podróży napotkacie mnogość krzyży, kapliczek, figur świętych. Znaczą one drogę, stanowią ciekawe miejsce odpoczynku, służą refleksji, zadumie, modlitwie. Olkuskie kapliczki, przydrożni świadkowie historii naszego powiatu, wpisały się na trwałe w pejzaż regionu. Stanowią o historycznym i kulturowym bogactwie Olkuskiej Ziemi. Mówią wiele o naszych przodkach, o ich troskach i radościach. Są świadectwem kunsztu ludowych artystów. Olkuskie kapliczki, powstałe przed laty ludowe obiekty sakralne, wymagają ciągłej dbałości, pietyzmu. W ich murach zapisane są nierzadko indywidualne losy ich fundatorów. Motywacje wznoszenia kapliczek bywały różnorakie. Raz dziękczynne, innym razem proszące. A to w podzięce za boskie wsparcie, a to w intencji powodzenia w życiu i pracy, innym znów razem za Ojczyznę, za wiarę. Wszystkie z serca płynące, z chęci manifestacji uczuć religijnych i patriotycznych. Wiele kaplic, figur i krzyży przydrożnych powstało w czasach, kiedy zarówno państwowa, jak i religijna wolność były towarem deficytowym. Zapraszam Państwa na wędrówkę szlakiem olkuskich kapliczek. Zapraszam do systematycznej i przemyślanej opieki nad tymi najmniejszymi obiektami sakralnymi. Zapraszam do zbierania świadectw ich powstawania i ważnych zdarzeń z ich historii. Ocalmy kapliczki od zapomnienia, przekażmy je w nienaruszonym kształcie kolejnym pokoleniom. Starosta olkuski Leszek Konarski Od wydawcy Oddajemy do rąk Czytelników kolejną pozycję promocyjną Powiatu Olkuskiego. Tym razem podjęliśmy się próby opisania kapliczek Ziemi Olkuskiej. Wydawnictwo nie rości sobie pretensji do bycia katalogiem wszystkich „przydrożnych świadków historii” naszego regionu. Skupiliśmy się bardziej na zaprezentowaniu małych obiektów sakralnych wschodniej i północno- -wschodniej części powiatu i uczyniliśmy to z rozmysłem. Chcieliśmy bowiem zapoznać z tymi mało znanymi i dotąd rzadko prezentowanymi perłami religijnego kultu szerszą publiczność. Tę swoistą wybiórczość w prezentacji kapliczek tłumaczą również dodatkowe okoliczności. Po pierwsze, główne kapliczki w gminach: Bolesław, Bukowno oraz częściowo Klucze i Olkusz zostały opisane przez Józefa Liszkę w wydawnictwie „Przydrożni świadkowie historii” . I należy dodać, że autor wspomnianej publikacji swoją pracę wykonał doskonale. A zatem nie było potrzeby, aby powielać jego dokonania. Po drugie zaś, w niniejszym albumie nie znalazły się także i te kapliczki, które opisaliśmy na ostatnich stronach Powiatowego Biuletynu Samorządowego „Ziemia Olkuska” i na rewersie Mapy Powiatu Olkuskiego. Naszej pracy nie uważamy bynajmniej za zakończoną. Tematyka małych przydrożnych obiektów kultu religijnego będzie nadal obecna w wydawnictwach promocyjnych Starostwa Powiatowego w Olkuszu. Materiał promocyjny Powiatu Olkuskiego Rozdawany bezpłatnie. Wydawca: Starostwo Powiatowe w Olkuszu 32-300 Olkusz, ul. Mickiewicza 2 Koncepcja, opracowanie: Jerzy Nagawiecki Redakcja: Olgerd Dziechciarz Teksty i zdjęcia: Jerzy Nagawiecki, Olgerd Dziechciarz Korekta: Jarosław Nowosad, Agnieszka Zub Nakład: 500 egz. Skład i druk: Centrum Poligraficzno-Reklamowe OMEGA RT 32-300 Olkusz, Bogucin Mały 78 Kapliczki Ziemi Olkuskiej Świadkowie historii, obyczaju, wiary ojców Świadkowie historii, świadkowie obyczaju, świadkowie wiary ojców. Przydrożne kapliczki porozsiewane po polskiej ziemi, od stuleci zżyte z rodzimym pejzażem. Znaczyły skrzyżowania gościńców, miejsca kultu, refleksji i odpoczynku. Pod kapliczkami szukali schronienia zdrożeni wędrowcy, przy nich na klęczkach wznosili modły do Pana ludzie potrzebujący, tutaj zanoszono maryjne śpiewy. Nierzadko i teraz majową porą słychać zawodzenie: „Cześć Maryi”, „Chwalcie łąki umajone”, „Po górach, dolinach”… Stąd wyruszały procesje święcenia pól, czy pokarmów w Wielką Sobotę. Kapliczki są pamiątką po naszych przodkach i po zdarzeniach, w których mieli oni swój udział. Stawiano je zwykle z inicjatywy osób prywatnych lub też całych społeczności wiejskich. Motywacje bywały różnorakie: a to w podzięce za dar zdrowia, a to za udane plony, za ocalenie z pożogi, wojny, zawieruchy. Dokładnie nie wiadomo, kto pierwszy podjął dzieło budowy tych miniaturowych obiektów sakralnych. Ich geneza jest stara jak chrześcijański świat. Jedni wywodzą je od św. Marcina, biskupa z francuskiego Tours; inni od św. Ambrożego, biskupa Mediolanu z IV stulecia. Jedno jest pewne: oficjalną zgodę na odprawianie nabożeństw przy kapliczkach Kościół wydał w początkach VI wieku. Małe obiekty sakralne są na trwałe wpisane w krajobraz wiejski Olkuskiej Ziemi; z nim kojarzone. Są one otaczane przez lokalne społeczności wielkim szacunkiem i opieką. Ich obfitość, różnorodność, architektoniczna oryginalność są wypadkową kilku nakładających się na siebie tradycji. Kształtami, kolorystyką i wystrojem zaświadczają o etnograficznym bogactwie regionu. Dostrzegamy w nich dziedzictwo sztuki ludowej, wypracowanej autonomicznie przez lokalnych, anonimowych twórców, jak również powszechnie panujące w tej dziedzinie trendy, czerpiące inspirację z historycznych stylów architektonicznych. Mimo zanikania obyczaju fundowania kapliczek i opieki nad nimi, mimo iż wiele z tych wspaniałych świadectw przeszłości obróciło się w niebyt, mimo fali złodziejstwa, która przed kilkunastoma laty ogołociła kapliczki Ziemi Olkuskiej z zabytkowych figur, obrazów, elementów wystroju, pojawiła się niedawno nadzieja, iż ludowa tradycja, tak silnie związana z kapliczkami, nie tylko przetrwa, ale na nowo rozkwitnie. Dzieje się tak dlatego, że najmniejsze obiekty sakralne, nierzadko o ciekawej przeszłości, znalazły dodatkowego mecenasa. Jest nim samorząd – zarówno wojewódzkiego, jak powiatowego i gminnego szczebla. Władze Powiatu Olkuskiego (Rada Powiatu oraz Zarząd) czynnie włączyły się w zaktywizowanie ludzi Ziemi Olkuskiej, odnowienie ich przywiązania do tak niegdyś ważnych w życiu regionu miniaturowych obiektów sakralnych – tych dawnych, jak i tych nowych – stanowiących wspólne kulturowe dziedzictwo. Począwszy od 2006 roku przez Zarząd Powiatu, wespół z Komisją Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Wodnej, organizowany jest konkurs na zagospodarowanie terenu wokół kapliczek i miejsc pamięci narodowej w powiecie. Jego rozstrzygnięcie następuje podczas dorocznego powiatowego święta plonów. Konkursowa rywalizacja dodatkowo mobilizuje do szczególnego poszanowania kapliczek, połączonego z ich uwielbieniem. Zyskując zmotywowanych dodatkowo opiekunów, kapliczki przydrożne mają przed sobą długi żywot. Wzbudzają i wzbudzać będą w przyszłości zainteresowanie historyków, etnografów, architektów, poetów, malarzy, rzeźbiarzy… a co najważniejsze – zwykłych zjadaczy chleba. Dlatego, że są piękne, oryginalne, że są NASZE! Jerzy Nagawiecki gm. BOLESŁAW Stara Wieś „Kapliczka zbudowana z kamieni polnych około 1810 roku. Otrzymała za patrona Jana Nepomucena. Drewniana figurka świętego ozdabiała wnętrze. Niestety, figurkę skradziono, a kapliczka z czasem uległa rozpadowi. Z inicjatywy najbliższych sąsiadów w 2007 roku udało się przywrócić należyty stan i wygląd. W dniu 15.07.2007 została poświęcona i na jej patronkę wybrano Matkę Boską Szkaplerzną” (fragment tekstu z tabliczki). 9 gm. BOLESŁAW Krzykawa Duża murowana kaplica zbudowana w latach 1890-1898 na posesji Antoniego Liszki. W wieży znajduje się dzwon, który konsekrował biskup kielecki ks. Tomasz Teofil Kuliński (1823-1907). Do czasu budowy kościoła w Krzykawce kaplica pełniła rolę małego kościółka. Odprawiano tu msze święte, odbywały się tutaj różne kościelne uroczystości. 10 gm. BOLESŁAW Ujków Stary Ruiny dużej klasycystycznej kapliczki. Nieznana jest data jej budowy (koniec XVIII wieku, a może początek XIX stulecia?). Brak wzmianek źródłowych. 11 gm. BUKOWNO Bukowno Kapliczka pw. św. Teresy, na Skałce, obok ogrodzenia szkoły. Kapliczka typu domkowego, z zębatym zdobieniem frontu, zwieńczona kulą. Zbudowana została w 1919 roku, ma więc 90 lat. Ponoć nie jest wpisana do rejestru zabytków, choć symbol zabytku się na niej znajduje. Niedawno ktoś powybijał w niej szyby. 12 gm. BUKOWNO Bukowno Kapliczka w Wodącej, z początku XIX wieku, ufundowana przez miejscowego gospodarza Lekstona. Znajduje się w niej obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, ponoć 300-letni. Kapliczka jest zadbana i na bieżąco remontowana. 13 gm. KLUCZE Bogucin Duży Kapliczka z rzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem, ufundowana w 1880 r. przez Feliksa Banysia. Na cokole, przypominającym antyczną kolumnę, zachował się napis: „fondatorum Felix Banyś RP 1880”. 14 gm. KLUCZE Cieślin 1,5-metrowa figura św. Jana Nepomucena, z XVIII lub początku XIX wieku. Rzeźba wykuta z wapienia pińczowskiego przez rzeźbiarza nieznanego nam z imienia i nazwiska. Do Cieślina trafiła w latach 20-tych XX wieku z Kwaśniowa Dolnego, z inicjatywy ks. Romana Pytlarza. 15 gm. KLUCZE Cieślin Figura betonowa Jezusa Chrystusa wykonana przez ks. Marcina Dubiela (1900-1986), rzeźbiarza i malarza, miejscowego proboszcza. Ks. Dubiel był artystą samoukiem. Spod jego ręki wyszły także inne rzeźby wokół kościoła pw. św. Stanisława w Cieślinie, a także m.in. z otoczenia kościoła w Porębie Dzierżnej, w której czynił pasterską posługę podczas II wojny światowej, kiedy wieś ta przeżyła niemiecką pacyfikację (7 sierpnia 1944 r.). 16 gm. KLUCZE Bydlin Miejscowość wzmiankowana w dokumentach z 1120 roku. Dziś duża wieś, ongiś – w XV wieku – miasto. Bydlin znany jest z zamku rycerskiego na wzgórzu Święty Krzyż oraz cmentarza,