N A J W Y ś S Z A I Z B A K O N T R O L I
DEPARTAMENT KOMUNIKACJI I SYSTEMÓW TRANSPORTOWYCH
KKT-410-02/2009 Nr ewid.: 1/2010/P09059/KKT
Informacja o wynikach kontroli gospodarki finansowej spółek Grupy PKP
Warszawa styczeń 2010 r.
Misją NajwyŜszej Izby Kontroli jest dbałość o gospodarność i skuteczność w słuŜbie publicznej dla Rzeczypospolitej Polskiej
Wizją NajwyŜszej Izby Kontroli jest cieszący się powszechnym autorytetem najwyŜszy organ kontroli państwowej, którego raporty będą oczekiwanym i poszukiwanym źródłem informacji dla organów władzy i społeczeństwa
Informacja o wynikach kontroli gospodarki finansowej spółek Grupy PKP
Dyrektor
Departamentu Komunikacji i Systemów Transportowych:
Krzysztof Wierzejski
Akceptuję: Jacek Kościelniak Wiceprezes NajwyŜszej Izby Kontroli
Zatwierdzam:
Jacek Jezierski
Prezes
NajwyŜszej Izby Kontroli
dnia 25 stycznia 2010 r.
NajwyŜsza Izba Kontroli ul. Filtrowa 57 00 950 Warszawa tel./fax: 22 444 50 00 www.nik.gov.pl
Spis treści
1. WPROWADZENIE...... 4 2. PODSUMOWANIE WYNIKÓW KONTROLI ...... 6 2.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalno ści...... 6 2.2. Synteza wyników kontroli...... 7 2.3. Uwagi ko ńcowe i wnioski...... 11 3. WA śNIEJSZE WYNIKI KONTROLI ...... 13 3.1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowań ekonomiczno-organizacyjnych ...... 13 3.1.1. Stan prawny ...... 13 3.1.2. Uwarunkowania ekonomiczno-organizacyjne...... 15 3.2. Istotne ustalenia kontroli...... 22 3.2.1. Wyniki finansowe Grupy PKP oraz skontrolowanych spółek ...... 22 3.2.1.1. Grupa PKP...... 22 3.2.1.2. Skontrolowane spółki...... 24 3.2.2. Działalno ść podstawowa skontrolowanych spółek...... 27 3.2.3. Zdolno ść do regulowania zobowi ąza ń...... 30 3.2.4. Skuteczno ść windykacji nale Ŝno ści...... 34 3.2.5. Czynniki kształtuj ące sytuacj ę finansow ą spółek Grupy PKP ...... 37 3.2.5.1. Problemy z funkcjonowaniem spółki PKP Przewozy Regionalne...... 37 3.2.5.2. Wyposa Ŝenie spółek w maj ątek niezb ędny do prowadzenia statutowej działalno ści...... 39 3.2.5.3. Wykonywanie planów prywatyzacji spółek...... 43 3.2.5.4. Sprzeda Ŝ nieruchomo ści przez PKP SA...... 44 3.2.5.5. Opłaty za korzystanie z infrastruktury kolejowej...... 46 3.2.6. Działalno ść inwestycyjna skontrolowanych spółek ...... 49 3.2.7. Działania restrukturyzacyjne i oszcz ędno ściowe w Grupie PKP ...... 52 3.2.8. Funkcjonowanie kontroli i audytu wewn ętrznego...... 54 3.2.9. Finansowe efekty kontroli ...... 55 4. INFORMACJE DODATKOWE O PRZEPROWADZONEJ KONTROLI...... 58 4.1. Przygotowanie kontroli...... 58 4.2. Post ępowanie kontrolne i działania podj ęte po zako ńczeniu kontroli ...... 59 5. ZAŁ ĄCZNIKI...... 64 Zał ącznik 1. Wykaz skontrolowanych podmiotów...... 64 Zał ącznik 2. Lista osób zajmuj ących kierownicze stanowiska, odpowiedzialnych za kontrolowan ą działalno ść w okresie obj ętym kontrol ą...... 64 Zał ącznik 3. Wykaz aktów prawnych, dotycz ących kontrolowanej działalno ści...... 66 Zał ącznik 4. Wykaz organów, którym przekazano informacj ę o wynikach kontroli...... 67
3 Wprowadzenie
1. Wprowadzenie
Temat kontroli: Gospodarka finansowa spółek Grupy PKP.
Numer kontroli: P/09/059
W okresie od 12 maja 2009 r. do 27 pa ździernika 2009 r. Najwy Ŝsza Izba Kontroli przeprowadziła z własnej inicjatywy (w zwi ązku z sugesti ą Sejmowej Komisji Infrastruktury 1) kontrol ę gospodarki finansowej wybranych spółek Grupy PKP w latach 2007 – 2009 (I półrocze) 2.
Grupa PKP 3 została utworzona na podstawie ustawy z dnia 8 wrze śnia 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi ębiorstwa pa ństwowego „Polskie Koleje Pa ństwowe” 4 (zwanej dalej ustaw ą o komercjalizacji).
Od pocz ątku utworzenia Grupy PKP (tj. w 2001 r.) nie osi ągała ona zadowalaj ących wyników finansowych. Grupa ta ponosiła straty, rosło jej zadłu Ŝenie oraz wyst ępowały zatory płatnicze mi ędzy spółkami. Do istotnej poprawy sytuacji finansowej spółek Grupy PKP nie przyczyniło si ę równie Ŝ wdra Ŝanie rz ądowych programów naprawczych.
Kontrol ą obj ęto 5 spo śród 9 spółek o najwi ększych przychodach ze sprzeda Ŝy w Grupie PKP 5, a tak Ŝe działalno ść Ministerstwa Infrastruktury w zakresie realizacji strategii rozwoju transportu kolejowego i jej zwi ązku z gospodark ą finansow ą spółek Grupy PKP. Ze wzgl ędu na fakt, Ŝe akcje b ądź udziały skontrolowanych spółek
1 Por. Biuletyn Sejmowej Komisji Infrastruktury Nr 847/VI z dnia 25 czerwca 2008 r. 2 Kontrol ę przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwy Ŝszej Izbie Kontroli (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701 ze zm.). 3 Grupa PKP jest rodzajem grupy kapitałowej, czyli struktur ą ł ącz ącą spółki za pomoc ą zwi ązków kapitałowych. W kontrolowanej grupie kapitałowej jednostk ą dominuj ącą jest PKP SA, natomiast jednostkami zale Ŝnymi (kontrolowanymi przez jednostk ę dominuj ącą) pozostałe osiem spółek tej Grupy, tj. PKP PLK SA, PKP Energetyka SA, PKP Informatyka sp. z o.o., Telekomunikacja Kolejowa sp. z o.o., PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa sp. z o.o., PKP Szybka Kolej Miejska sp. z o.o., PKP Cargo SA oraz PKP Intercity SA. 4 Dz.U. Nr 84. poz. 948 ze zm. 5 Wykaz skontrolowanych spółek zawiera Zał ącznik 1 do niniejszej informacji.
4 Wprowadzenie w cało ści nale Ŝą do Skarbu Pa ństwa oraz pa ństwowych osób prawnych 6, to kontrol ę w tych spółkach przeprowadzono pod wzgl ędem legalno ści, celowo ści, gospodarno ści i rzetelno ści 7.
Podstawowym celem kontroli było dokonanie oceny uwarunkowa ń działalno ści zarz ądów poszczególnych spółek w zakresie prawidłowo ści pozyskiwania i wykorzystywania środków finansowych oraz gospodarowania posiadanym maj ątkiem pa ństwowym, a tak Ŝe wpływu tej działalno ści na ogóln ą sytuacj ę ekonomiczno-finansow ą danej spółki oraz całej grupy kapitałowej.
6 I tak, wszystkie akcje spółki PKP Intercity nale Ŝą do PKP SA. Akcje spółek PKP Cargo i PKP Energetyka nale Ŝą do Skarbu Pa ństwa oraz PKP SA z tym, Ŝe na wszystkich akcjach Skarbu Pa ństwa zostało prawo ich u Ŝytkowania oraz prawo do dokonywania na nich prawa głosu przez PKP SA. Akcje spółki PKP PLK nale Ŝą do Skarbu Pa ństwa i PKP SA, natomiast w liczbie udziałów głosów wi ększo ść posiada PKP SA (72,9%). 7 Stosownie do art. 5 ust. 1 ustawy o NIK.
5 Podsumowanie wyników kontroli
2. Podsumowanie wyników kontroli
2.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalności
Najwy Ŝsza Izba Kontroli negatywnie ocenia system gospodarowania maj ątkiem w ramach Grupy PKP. Niestabilne regulacje prawne dotycz ące dost ępu do infrastruktury kolejowej, nierzetelne realizowanie przez spółk ę dominuj ącą ustawowego obowi ązku wyposa Ŝenia spółek zale Ŝnych w maj ątek 8, niecelowe utrzymywanie zb ędnych składników maj ątkowych, zaniechanie prywatyzacji oraz działalno ść spółek Grupy w ramach jej antykonkurencyjnej struktury 9 - nie stwarzały poszczególnym spółkom warunków do prowadzenia racjonalnej gospodarki finansowej.
W rezultacie powy Ŝszych uwarunkowa ń, wyniki finansowe wi ększo ści spółek Grupy PKP były niezadowalaj ące, a w okresie obj ętym kontrol ą uległy dalszemu pogorszeniu. Zadłu Ŝenie ogółem Grupy PKP – według stanu na koniec 2008 r. – wynosiło 6,8 mld zł. Sytuacja taka miała miejsce mimo podejmowania przez zarz ądy skontrolowanych spółek działa ń maj ących na celu rozszerzanie asortymentów sprzeda Ŝy, redukcj ę kosztów i popraw ę windykacji nale Ŝno ści (w przypadku spółek zale Ŝnych) oraz regulowanie zobowi ąza ń przez spółk ę dominuj ącą10 .
8 Skutkuj ącego konieczno ści ą wydzier Ŝawiania od spółki dominuj ącej (przez spółki zale Ŝne) składników maj ątkowych. Nie sprzyja to równie Ŝ inwestowaniu w rozwój tego maj ątku. 9 Polegaj ącej na funkcjonowaniu w tej samej grupie kapitałowej spółek zarz ądzaj ących infrastruktur ą kolejow ą i spółek przewozowych oraz sprawowaniu przez spółkę dominuj ącą (PKP SA) nadzoru nad działalno ści ą obu grup tych spółek (tj. spółek zale Ŝnych). Od tego zało Ŝenia nie odst ąpiono nawet w „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013” (z uwzgl ędnieniem zmian z dnia 19 lutego 2008 r.), w której m.in. przyj ęto, Ŝe w celu wzmocnienia systemu zarz ądzania Grup ą PKP, przewodnicz ącymi rad nadzorczych spółek tej Grupy b ędą członkowie kierownictwa PKP SA. 10 Do głównych przyczyn stwierdzonych nieprawidłowo ści w działalno ści skontrolowanych spółek (zwłaszcza w wymiarze finansowym) nale Ŝy zaliczy ć nieskuteczn ą restrukturyzacj ę finansow ą, organizacyjn ą i własno ściow ą w obr ębie Grupy PKP, a tak Ŝe pogorszenie koniunktury gospodarczej w kraju. W zakresie restrukturyzacji transportu kolejowego były realizowane – do czasu zako ńczenia kontroli - nast ępuj ące programy, przyj ęte przez Rad ę Ministrów: program dalszej restrukturyzacji oraz prywatyzacji spółek Grupy PKP (z dnia 16 grudnia 2003 r.), strategia restrukturyzacji i prywatyzacji Grupy PKP (z dnia 22 lutego 2005 r.) oraz strategia dla transportu kolejowego do roku 2013 (z dnia 17 kwietnia 2007 r. W dniu 19 lutego 2008 r. Rada Ministrów wprowadziła do tej ostatniej strategii zmiany, które dotyczyły spółki Przewozy Regionalne oraz obsługi zadłu Ŝenia zewn ętrznego PKP SA. W rezultacie nierzetelnego i niekonsekwentnego wdra Ŝania tych programów (przez kolejnych ministrów wła ściwych do spraw transportu) nie zostały osi ągni ęte zakładane w nich cele.
6 Podsumowanie wyników kontroli
2.2. Synteza wyników kontroli
1) W okresie obj ętym kontrol ą, tj. w latach 2007 - 2009 (I półrocze) nast ąpiło pogorszenie sytuacji ekonomiczno-finansowej zarówno całej Grupy PKP [str. 22 - 23 ]11 , jak i skontrolowanych spółek [str. 24 - 26 ]. Dotyczyło ono wyników finansowych na działalno ści podstawowej (operacyjnej), finansowej i gospodarczej 12 . Ponadto, we wszystkich skontrolowanych spółkach nast ępowało pogorszenie płynno ści finansowej [str. 24 - 34 ].
2) Stwierdzone pogorszenie efektywno ści gospodarowania (wska źników rentowno ści) było m.in. skutkiem – oprócz dekoniunktury gospodarczej – niecelowych zaniecha ń prywatyzacyjnych, nierzetelnego wyposa Ŝenia przez spółk ę dominuj ącą spółek zale Ŝnych w maj ątek do prowadzenia działalno ści statutowej, niecelowego utrzymywania niewykorzystywanych (zb ędnych) składników maj ątkowych oraz nieracjonalnego zatrudnienia [str. 24, 28, 39, 43, 44 ].
3) NIK pozytywnie ocenia pod wzgl ędem celowo ści i rzetelno ści podejmowanie działa ń przez zarz ądy skontrolowanych spółek, dotycz ących egzekwowania nale Ŝno ści oraz funkcjonowania kontroli i audytu wewn ętrznego. Stwierdzono, Ŝe nale Ŝno ści długoterminowe wyst ępowały tylko w spółce dominuj ącej (PKP SA), które zmniejszyły si ę z 10.034,3 mln zł w 2001 r. do 3.318,1 mln zł w 2008 r., tj. o 66,9%. Nale Ŝno ści długoterminowe od jednostek niepowi ązanych zwi ększyły si ę w tym okresie prawie czterokrotnie, jednak stanowiły one na koniec 2008 r. tylko 0,4% nale Ŝno ści netto ogółem. Nale Ŝno ści krótkoterminowe
11 Strony w kwadratowych nawiasach oznaczaj ą miejsca, w których szerzej omówiono poszczególne zagadnienia. 12 W 2007 r. ł ączna strata skontrolowanych spółek na sprzeda Ŝy wyniosła 398,8 mln zł, osi ągaj ąc zysk na działalno ści gospodarczej w kwocie 55,0 mln zł (strat ę poniosła jedynie PKP PLK SA). W 2008 r. strata na sprzeda Ŝy wzrosła do kwoty 1.333,0 mln zł (przy zbli Ŝonych przychodach ze sprzeda Ŝy), natomiast zysk z działalno ści gospodarczej wyniósł 455, 1 mln zł. Wynik ten był jednak skutkiem sprzeda Ŝy udziałów jednostek podporz ądkowanych, z których najwi ększy wpływ miało zbycie przez PKP SA udziałów spółki Przewozy Regionalne (na rzecz Skarbu Pa ństwa w zwi ązku z usamorz ądowieniem tej spółki, a zatem wynik ten był nast ępstwem zdarze ń jednorazowych). W I półroczu 2009 r. nast ąpiło dalsze pogorszenie sytuacji ekonomiczno- finansowej spółek, szczególnie za ś w spółce PKP Cargo, w której strata na działalno ści gospodarczej zwi ększyła si ę prawie 4-krotnie w stosunku do wyniku za I półrocze 2008 r.
7 Podsumowanie wyników kontroli
skontrolowanych spółek na koniec I półrocza 2009 r. wynosiły ł ącznie 2.833 mln zł. Najwy Ŝsza kwota tych nale Ŝno ści (1.185 mln zł na koniec czerwca 2009 r.) dotyczyła PKP PLK SA, z czego 567 mln zł stanowiły nale Ŝno ści przeterminowane 13 [str. 34 - 36, 54 ].
4) Spółka dominuj ąca, tj. PKP SA, rzetelnie regulowała zobowi ązania z tytułu obsługi zaci ągni ętych kredytów i wyemitowanych przez ni ą obligacji. Nie wyst ąpiła konieczno ść spłaty tych zobowi ąza ń przez Skarb Pa ństwa, który jest ich gwarantem na kwot ę ok. 5 mld zł. W ocenie NIK istnieje jednak zagro Ŝenie dla terminowej spłaty zadłu Ŝenia w latach 2010 - 2011 (w kwocie 2.695 mln zł) w przypadku nieosi ągni ęcia zakładanych przychodów z poszczególnych źródeł, w tym z tytułu prywatyzacji spółki PKP Intercity oraz sprzeda Ŝy nieruchomo ści [str. 30 - 31 ].
5) Niecelowa bądź nierzetelna była natomiast działalno ść PKP SA w zakresie sprzeda Ŝy nieruchomo ści zb ędnych, prywatyzacji spółek zale Ŝnych oraz wyposa Ŝenia spółek zale Ŝnych w niezb ędny maj ątek. I tak:
niecelowe było niewystawienie do sprzeda Ŝy 233 nieruchomo ści zb ędnych, maj ących uregulowany stan prawny (o warto ści 62 mln zł) w 2007 r. oraz 180 takich nieruchomo ści (o warto ści 164 mln zł) w 2008 r. [str. 44 - 46 ];
nierzetelnie wykonywane były w latach 2007 – 2008 plany wpływów ze sprzeda Ŝy akcji i udziałów. Zaplanowane z tego tytułu przychody w łącznej kwocie 129,3 mln zł zostały zrealizowane w 11,8%. Decyzje prywatyzacyjne w ramach ofert publicznych zostały natomiast po raz kolejny odło Ŝone na nast ępne lata [str. 43 - 44 ];
nie był wykonywany ustawowy obowi ązek wniesienia do spółek Grupy PKP – utworzonych na podstawie art. 14 i 15 ustawy o komercjalizacji - wkładów niepieni ęŜ nych w postaci składników materialnych i niematerialnych. I tak, według stanu na dzie ń
13 W ogólnej kwocie nale Ŝno ści krótkoterminowych spółki PKP PLK przewa Ŝały nale Ŝno ści z tytułu opłat za dost ęp do infrastruktury (781 mln zł). Spo śród spółek Grupy PKP nale Ŝno ści te dotyczyły głównie PKP Cargo SA (364 mln zł) oraz PKP Intercity SA (180 mln zł). Nale Ŝno ści krótkoterminowe w jednostkach spoza Grupy PKP na koniec I półrocza 2009 r. wynosiły 627 mln zł i przede wszystkim dotyczyły spółki Przewozy Regionalne.
8 Podsumowanie wyników kontroli
31 marca 2009 r. a Ŝ 71,3% powierzchni działek (wchodz ących w skład linii kolejowych) miało uregulowany stan prawny, to jednak do czasu zako ńczenia kontroli nie zostały one wniesione do PKP PLK SA (w formie wkładów niepieni ęŜ nych). W przypadku spółki przewozowej PKP Cargo wniesiono zaledwie 0,02% nieruchomo ści niezb ędnych dla jej funkcjonowania, za ś spółki PKP Intercity - 0,25%. Reszta składników maj ątkowych nadal była obj ęta umowami dzier Ŝawy 14 [str. 39 - 41 ].
6) Nierzetelna i niegospodarna była działalno ść inwestycyjna spółek PKP SA oraz PKP PLK SA z powodu niepełnego wykorzystania środków na finansowanie inwestycji. Głównymi przyczynami niskiego wykorzystania tych środków (w tym środków publicznych) było nieterminowe rozpoczynanie i prowadzenie robót (opó źnienia w post ępowaniach przetargowych, w uzyskiwaniu decyzji administracyjnych b ądź konieczno ść wykonywania robót dodatkowych). Na przykład:
w 2007 r. PKP PLK SA dysponowała środkami na inwestycje w kwocie 2.279 mln zł, a wykorzystała 2.090 mln zł (tj. 91,7%), natomiast w 2008 r. z przeznaczonej na ten cel kwoty 3.341 mln zł – wykorzystała 2.502 mln zł, tj. 74,9%. Nierzetelna i niecelowa była równie Ŝ działalno ść tej spółki w zakresie składania wniosków o dofinansowanie realizacji projektów w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Świadczy o tym fakt, Ŝe do czasu zako ńczenia kontroli, na 35 projektów uj ętych na li ście podstawowej, które dotyczyły PKP PLK SA, spółki ta zło Ŝyła do Komisji Europejskiej zaledwie jeden wniosek [str. 49 - 51 ];
w 2007 r. plan inwestycyjny PKP SA (124,6 mln zł) został wykonany w 78% (a bez uwzgl ędnienia środków z Funduszu Schengen – w 63%), natomiast w 2008 r. (77,2 mln zł) - w 33%15 [str. 51 ].
14 Główn ą przyczyn ą niewykonania omawianego obowi ązku (nało Ŝonego ustaw ą o komercjalizacji) jest konieczno ść (w obecnym stanie prawnym) poniesienia przez PKP SA wysokich kosztów podatkowych. Poniesienie tych wydatków miałoby z kolei negatywny wpływ na realizacj ę przez tę spółk ę zada ń, dotycz ących spłaty zadłu Ŝenia po byłym przedsi ębiorstwie pa ństwowym PKP. 15 Planowane za ś środki na finansowanie inwestycji dworcowych były ok. 2-, a nawet 3-krotnie mniejsze od zakładanych w „Strategii utrzymania i funkcjonowania dworców kolejowych”.
9 Podsumowanie wyników kontroli
7) NIK negatywnie ocenia pod wzgl ędem rzetelno ści i celowo ści działalno ść kolejnych ministrów wła ściwych do spraw transportu w zakresie:
nadzoru nad działalno ści ą PKP SA dotycz ącą wyposa Ŝenia spółek zale Ŝnych w niezb ędny maj ątek do prowadzenia statutowej działalności. Spółki te nie zostały wyposa Ŝone - mimo obowi ązku okre ślonego w ustawie o komercjalizacji - w niezb ędny maj ątek i zmuszone były go dzier Ŝawi ć od PKP SA (w okresie obj ętym kontrol ą poniosły one z tego tytułu koszty nie mniejsze ni Ŝ 660 mln zł). Ponadto, mimo 9-letniego okresu obowi ązywania przywołanej ustawy, kolejni ministrowie, b ędący jednocze śnie Walnym Zgromadzeniem Wspólników PKP SA nie zapewnili tej spółce warunków do wykonania omawianego obowi ązku 16 [str. 42 ];
zapewnienia stabilizacji ustalania warunków dost ępu do infrastruktury kolejowej. Coroczne zmiany zasad naliczania opłat za dost ęp do infrastruktury utrudniaj ą przewo źnikom prowadzenie stabilnej polityki w ramach wewn ętrznych regulacji dotycz ących organizacji przewozów i ruchu kolejowego oraz wieloletniej polityki wobec klientów. Brak uregulowa ń, umo Ŝliwiaj ących ustalanie na wieloletnie okresy stawek dost ępu do infrastruktury w wysoko ści zapewniaj ącej konkurencyjno ść transportu kolejowego mo Ŝe by ć równie Ŝ jedn ą z barier prywatyzacji spółek kolejowych (koszty dost ępu wynosz ą obecnie ok. 25% kosztów operacyjnych przewo źników) [str. 46 - 48 ];
przygotowania koncepcji funkcjonowania zarz ądcy infrastruktury kolejowej. Koncepcja taka nie została opracowana pomimo upływu 2 lat od przyj ęcia „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013”
16 Przekazanie spółkom zale Ŝnym przedmiotowego maj ątku wymagałoby zapłacenia przez PKP SA podatku w wysoko ści ok. 6 mld zł, co miałoby negatywny wpływ na jej zdolno ść do spłaty zadłu Ŝenia zewn ętrznego. W „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013” zakładano, Ŝe z dniem 1 stycznia 2008 r. wejd ą w Ŝycie zmiany ustawy o komercjalizacji dotycz ące m.in. zwolnienia PKP SA z podatku dochodowego od warto ści wnoszonych aportów do spółek zale Ŝnych. Stosowny projekt zmian tej ustawy, który byłby zgodny z prawem wspólnotowym, nie został – do czasu zako ńczenia kontroli - przesłany do Sejmu RP.
10 Podsumowanie wyników kontroli
(zakładaj ącej wydzielenie PLK SA z Grupy PKP) i upływu 9 lat od uchwalenia ustawy o komercjalizacji. Dotychczas PKP PLK SA nie ma wła ścicielskiego umocowania prawnego do zarz ądzania tą infrastruktur ą. Ponadto, wynikaj ący z obecnych uregulowa ń prawnych status tej spółki, jedynie jako u Ŝytkownika linii kolejowych (na podstawie umów odpłatnego korzystania), nie zapewnia warunków do pełnej realizacji obowi ązków zarz ądcy kolei, okre ślonych w ustawie z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym 17 [str. 54 ]
8) Finansowe skutki nieprawidłowo ści, ujawnionych w toku post ępowania kontrolnego, wyniosły ogółem 1.140.862 tys. zł, natomiast korzy ści finansowe - 3.500 tys. zł [str. 55 - 57 ].
2.3. Uwagi końcowe i wnioski
Aktualne uwarunkowania działalno ści zarz ądów spółek Grupy PKP, w tym funkcjonowanie w tej samej grupie kapitałowej spółek zarz ądzaj ących infrastruktur ą kolejow ą i spółek przewozowych, niestabilny i antymotywacyjny systemem regulacji warunków dost ępu do infrastruktury kolejowej 18 , a tak Ŝe nierzetelne realizowanie ustawowego obowi ązku wyposa Ŝenia spółek zale Ŝnych w maj ątek niezb ędny do prowadzenie działalno ści statutowej 19 nie sprzyjaj ą efektywnemu gospodarowaniu w spółkach tej Grupy. Istniej ą równie Ŝ zagro Ŝenia dla regulowania zobowi ąza ń przez PKP SA. Spółka ta spłaca bowiem znaczn ą cz ęść zadłu Ŝenia, zaci ągaj ąc kredyty i emituj ąc obligacje. Odsuwa to w czasie spłat ę długu, ale jednocze śnie powoduje jego wzrost.
17 Dz.U. z 2007 r., Nr 16, poz.94 ze zm. 18 Opłaty nie mog ą słu Ŝyć do wyrównywania zysków i premiowania ni Ŝszej efektywno ści. Na przykład, PKP Cargo SA została zmuszona do świadczenia nierentownych usług trakcyjnych na rzecz spółek przewozów pasa Ŝerskich, zwłaszcza dla PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o. 19 Do czasu zako ńczenia kontroli nie okre ślono nawet finalnego zakresu wyposa Ŝenia poszczególnych spółek w taki maj ątek. Do realizacji tego celu nie zostały tak Ŝe stworzone odpowiednie warunki przez Rz ąd RP, w tym ministra wła ściwego do spraw transportu. Wynika to z faktu, i Ŝ przekazanie maj ątku wymagałoby ponoszenia przez spółk ę dominuj ącą wysokich kosztów podatkowych. Tymczasem Rz ąd nie przygotował w tym zakresie projektu stosownej nowelizacji ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi ębiorstwa pa ństwowego „Polskie Koleje Pa ństwowe.
11 Podsumowanie wyników kontroli
W zwi ązku z powy Ŝsz ą sytuacj ą, Najwy Ŝsza Izba Kontroli dostrzega potrzeb ę podj ęcia przez Ministra Infrastruktury (tj. ministra właściwego do spraw transportu) stosownych działa ń maj ących na celu:
1) zwi ększenie nadzoru nad działalno ści ą spółki dominuj ącej (PKP SA) oraz zapewnienie tej spółce prawno-ekonomicznych warunków do realokacji maj ątku mi ędzy spółkami Grupy PKP przy jednocze śnie pełnym wykonaniu przez ni ą ustawowego obowi ązku okre ślonego w art. 17 ustawy z dnia 8 grudnia 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi ębiorstwa pa ństwowego „Polskie Koleje Pa ństwowe”;
2) stabilizacj ę zasad ustalania opłat z tytułu dost ępu do infrastruktury kolejowej;
3) organizacyjne i własno ściowe wydzielenie ze struktury Grupy PKP zarz ądcy infrastruktury kolejowej.
Ponadto Najwy Ŝsza Izba Kontroli wnosi pod adresem Ministra Infrastruktury, będącego jednocze śnie Walnym Zgromadzeniem Wspólników Spółki PKP SA, o rozwa Ŝenie zasadno ści ograniczania zakresu działalno ści tej spółki w miar ę post ępuj ącej prywatyzacji spółek Grupy PKP oraz sprzeda Ŝy zb ędnego maj ątku.
12 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
3. WaŜniejsze wyniki kontroli
3.1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowań ekonomiczno organizacyjnych
3.1.1. Stan prawny
Problematyk ę funkcjonowania spółek kolejowych okre śla ustawa z dnia 8 wrze śnia 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi ębiorstwa pa ństwowego „Polskie Koleje Pa ństwowe 20 , zwana dalej ustaw ą o komercjalizacji . Ustawa ta okre ślała komercjalizacj ę przedsi ębiorstwa pa ństwowego PKP, w drodze przekształcenia w spółk ę akcyjn ą (PKP SA), a nast ępnie restrukturyzacj ę tej spółki, polegaj ącą na utworzeniu przedsi ębiorstw kolejowych, przystosowanych do prowadzenia działalno ści w warunkach gospodarki rynkowej. Wła ściwe funkcjonowanie tych przedsi ębiorstw - tworzonych jako spółki prawa handlowego 21 , miało zapewni ć ich wyposa Ŝenie w maj ątek niezb ędny do działalno ści. Proces ten miał doprowadzi ć do prywatyzacji wymienionych spółek, z wyj ątkiem spółki zarz ądzaj ącej pa ństwow ą sieci ą kolejow ą (PKP PLK SA).
W okresie obowi ązywania powy Ŝszej ustawy wprowadzano istotne zmiany, które dotyczyły sytuacji finansowej i maj ątkowej PKP SA, w szczególno ści:
ustaw ą z dnia 28 marca 2003 r. 22 , która okre śliła m.in. zasady restrukturyzacji finansowej zobowi ąza ń publiczno-prawnych, polegaj ące na ich umorzeniu na warunkach okre ślonych ustawowo. Po wprowadzeniu tej zmiany, PKP SA mogła wyemitowa ć obligacje o warto ści nominalnej do 6.000 mln zł i mogła zawiera ć ugody restrukturyzacyjne z wierzycielami wierzytelno ści cywilnoprawnych, z wyj ątkiem zobowi ąza ń obj ętych por ęczeniami lub gwarancjami Skarbu Pa ństwa. Na podstawie omawianej zmiany, grunty wchodz ące w skład linii kolejowych, które nie mog ą by ć wniesione w formie
20 Dz.U. Nr 84. poz. 948 ze zm. 21 Ustawa z dnia 15 wrze śnia 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) okre śla tworzenie, organizacj ę, funkcjonowanie, rozwi ązywanie, ł ączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych. 22 Dz.U. Nr 80, poz. 720.
13 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
wkładu niepieni ęŜ nego z powodu nieuregulowanego stanu prawnego, zostan ą oddane PKP PLK SA (przez PKP SA) do nieodpłatnego korzystania na podstawie umowy. PKP SA została zobowi ązana do wnoszenia PLK SA w formie wkładów niepieni ęŜ nych gruntów b ędących przedmiotem umowy niezwłocznie po uregulowaniu stanu prawnego poszczególnych działek ewidencyjnych; ustaw ą z dnia 25 kwietnia 2008 r. 23 okre ślono zasady i kwoty przekazania PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o. rekompensaty z tytułu wykonywania przewozów pasa Ŝerskich w ramach obowi ązku świadczenia usług publicznych w okresie od dnia 1 pa ździernika 2001 r. do 30 kwietnia 2004 roku. Ponadto, ustawa okre śliła zasady udzielania po Ŝyczek na podwy Ŝszenie kapitału zakładowego PKP PLK SA oraz przeniesienia udziałów PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o. na rzecz samorz ądów województw; ustaw ą z dnia 24 pa ździernika 2008 r. 24 wprowadzono zmiany umo Ŝliwiaj ące realizacj ę zawartych w „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013” nowych rozwi ąza ń. Celem tych zmian było m.in. usprawnienie restrukturyzacji maj ątkowej PKP SA, w tym procedury zbywania udziałów mniejszo ściowych w spółkach spoza Grupy PKP oraz regulacj ę stanów prawnych nieruchomo ści oraz wzmocnienie funkcji PKP SA w zakresie zada ń koordynacyjnych i regulacyjnych mi ędzy spółkami.
Zasady zarz ądzania infrastruktur ą kolejow ą, utrzymania i korzystania z tej infrastruktury oraz instrumenty regulacji transportu kolejowego okre śla ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym 25 . Kwestie udost ępniania infrastruktury kolejowej i opłaty za korzystanie z tej infrastruktury okre ślaj ą przepisy art. 29 - 36 ustawy. Art. 35 zobowi ązuje ministra wła ściwego do spraw transportu do okre ślenia – w drodze rozporz ądzenia - szczegółowych warunków dost ępu przewo źników kolejowy ch do infrastruktury kolejowej i zasad ustalania opłat. Aktualnie obowi ązuje w tym zakresie rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury
23 Dz.U. Nr 97, poz. 624. 24 Dz.U. Nr 206, poz. 1289. 25 Dz.U. z 2007 r., Nr 16, poz. 94 ze zm.
14 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dost ępu i korzystania z infrastruktury kolejowej 26 .
Zasady rachunkowo ści, tryb badania sprawozda ń finansowych przez biegłych rewidentów oraz ogłaszania tych sprawozda ń, a tak Ŝe problematyk ę skonsolidowanych sprawozda ń finansowych grupy kapitałowej reguluj ą przepisy ustawy z dnia 29 wrze śnia 1994 r. o rachunkowo ści 27 . Rozdział 4 powy Ŝszej ustawy okre śla wycen ę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego (art. 28 - 44). W rozdziale 5. okre ślono sprawozdania finansowe jednostki (art. 45 - 54). Stosownie do art. 45 ust. 2 – sprawozdanie finansowe składa si ę z bilansu, rachunku strat i zysków oraz informacji dodatkowej, obejmuj ącej wprowadzenie do sprawozdania finansowego dodatkowych informacji i obja śnie ń. W rozdziale 6. okre ślono skonsolidowane sprawozdanie grupy kapitałowej (art. 55 - 63d). Stosownie do art. 59 – dane jednostki zale Ŝnej konsoliduje si ę metod ą konsolidacji pełnej, o której mowa w art. 60 tej ustawy. Metoda konsolidacji pełnej polega na sumowaniu, w pełnej warto ści, poszczególnych pozycji odpowiednich sprawozda ń finansowych jednostki dominuj ącej i jednostek zale Ŝnych, dokonaniu wył ącze ń i korekt, o których mowa w dalszej tre ści tego przepisu. Wył ączeniu podlegaj ą m.in. wzajemne nale Ŝno ści i zobowiązania oraz inne rozrachunki o podobnym charakterze jednostek obj ętych konsolidacj ą (art. 60 ust. 6).
3.1.2. Uwarunkowania ekonomiczno organizacyjne
W 2001 r., w ramach komercjalizacji, rozpoczęła działalno ść spółka pn. Polskie Koleje Pa ństwowe Spółka Akcyjna (PKP SA), wst ępuj ąc we wszystkie prawa i obowi ązki b. Przedsi ębiorstwa Pa ństwowego PKP (p.p. PKP), w tym przejmuj ąc jego zaległe zobowi ązania o warto ści 7,2 mld zł. W tym samym roku z PKP SA wydzielono 24 spółki zale Ŝne, tworz ąc Grup ę PKP 28 .
26 Dz.U. Nr 35, poz. 274. 27 Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm. 28 Zob. wykres 1. Według stanu na koniec 2008 r. w skład Grupy wchodziły PKP SA (jako spółka dominuj ąca) oraz spółki operatorskie obsługuj ące przewozy pasa Ŝerskie (PKP Intercity SA oraz Szybka Kolej Miejska Sp. z o.o.), przewozy towarowe (PKP Cargo SA i PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa Sp. z o.o) i infrastruktur ę kolejow ą (PKP Polskie Linie Kolejowe SA, PKP Energetyka SA, Telekomunikacja Kolejowa Sp. z o.o. oraz PKP Informatyka Sp. z o.o.).
15 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
Wykres 1. Struktura Grupy PKP
P K P SA
Przewozy pasa Ŝe rsk ie Infrastruktura Przewozy towarowe
PKP Szybka Teleko- PKP PKP Kolej munika- PKP PKP Infor- Linia PKP Miejska cja Ener- PKP PLK matyka Szeroko- Cargo Intercity w Kolejo- getyka SA Trój- SA Sp. torowa SA wa SA mie ście z o.o. Sp. z o.o. Sp. z o.o. Sp. z o.o.
Spółki zale Ŝne nie zostały obci ąŜ one zaległymi zobowi ązaniami p.p. PKP. Zało Ŝono bowiem, Ŝe zaległe zobowi ązania p.p. PKP zostan ą spłacone przez PKP SA ze środków uzyskanych ze sprzeda Ŝy maj ątku, w tym głównie nieruchomo ści oraz udziałów i akcji spółek Grupy PKP. Ze wzgl ędu na trudno ści z regulowaniem stanu prawnego nieruchomo ści, a tak Ŝe przygotowania spółek zale Ŝnych do prywatyzacji, środki uzyskane ze sprzeda Ŝy maj ątku okazały si ę niewystarczaj ące w stosunku do potrzeb, okre ślonych w pierwotnych harmonogramach spłaty zobowi ąza ń. W tej sytuacji PKP SA zmuszona była do konwersji wymagalnych zobowi ąza ń krótkoterminowych na długoterminowe oraz zaci ągni ęcia kredytów i wyemitowania obligacji, gwarantowanych przez Skarb Pa ństwa.
Uwag ę zwraca fakt, ze w strukturze organizacyjnej Grupy PKP nie rozdzielono pod wzgl ędem własno ściowym zarz ądzania infrastruktur ą kolejow ą od świadczenia usług przewozowych. Współistnienie w tej Grupie operatorów infrastruktury kolejowej oraz przewo źników pozostaje w sprzeczno ści z wymogami skutecznej konkurencji na rynku usług kolejowych.
Istniej ąca struktura organizacyjna nie wymusza bowiem na spółkach poprawy efektywno ści gospodarowania. Wynika to z jednej strony z braku dostatecznych bod źców do obni Ŝania kosztów działalno ści poszczególnych spółek (np. poprzez
16 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli racjonalizacj ę zatrudnienia), a z drugiej – na skutek dominuj ącej pozycji na rynku – nie skłania ich do oferowania potencjalnym klientom odpowiedniej jako ści usług. Ponadto, PKP SA nie przekazała poszczególnym spółkom maj ątku niezb ędnego do prowadzenia statutowej działalno ści. W rezultacie zmuszone s ą one do dzier Ŝawienia tego maj ątku od tej Spółki. Ma to m.in. negatywny wpływ na stan techniczny tego maj ątku, poniewa Ŝ dzier Ŝawcy nie maj ą bod źców do inwestowania w utrzymanie i rozwój u Ŝyczonego mienia 29 .
Skutecznej konkurencji na rynku usług kolejowych nie sprzyjaj ą równie Ŝ niektóre decyzje regulacyjne, uprzywilejowuj ące podmioty z Grupy PKP. Dotyczy to zwłaszcza warunków dost ępu i korzystania z infrastruktury kolejowej. Ustalane opłaty z tego tytułu nie mog ą słu Ŝyć do wyrównywania zysków b ądź premiowa ć ni Ŝsz ą efektywno ść gospodarowania, lecz powinny zach ęca ć do wzrostu produktywno ści przewozów kolejowych. Opłaty za korzystanie z dost ępu do infrastruktury kolejowej w Polsce stanowi ą ponad 30% kosztów przewozu i nale Ŝą do najwy Ŝszych w Europie (np. w 2009 r. stawki te były w Niemczech ok. dwukrotnie ni Ŝsze ni Ŝ w Polsce). Tak wysokie stawki s ą jedn ą z przyczyn spadku kolejowych przewozów towarowych, a tak Ŝe utrudniaj ą zast ępowanie transportu samochodowego kolejowym.
Do zmiany powy Ŝszych uwarunkowa ń funkcjonowania Grupy PKP nie doprowadziło wdra Ŝanie rz ądowych programów b ądź strategii restrukturyzacji transportu kolejowego 30 , poniewa Ŝ nie zostały w pełni osi ągni ęte cele zakładane w tych programach (strategiach). Uwag ę przy tym zwraca fakt, Ŝe kolejne programy (strategie) zawierały szereg elementów poprzednich, a nowe dokumenty, nie zmieniaj ąc ogólnej koncepcji restrukturyzacji, ulegały tylko modyfikacji. I tak:
29 Stanowiło to jedn ą z przyczyn degradacji technicznej infrastruktury kolejowej. Spo śród aktualnie eksploatowanych ok. 19 tys. km linii kolejowych w dobrym stanie technicznym jest 37%, natomiast a Ŝ 25% znajduje si ę w stanie niezadowalaj ącym. W rezultacie na ok. 40% linii kolejowych poci ągi nie mog ą przekroczy ć szybko ści 80 km/godz., a na 9% tych linii pr ędko ść przejazdu nie mo Ŝe by ć wi ększa ni Ŝ 40 km/godz. 30 Rada Ministrów przyj ęła nast ępuj ące programy w zakresie transportu kolejowego: program dalszej restrukturyzacji oraz prywatyzacji spółek Grupy PKP (przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dniu 16 grudnia 2003 r.), strategia restrukturyzacji i prywatyzacji Grupy PKP SA (z dnia 22 lutego 2005 r.) oraz strategia dla transportu kolejowego do roku 2013 (z dnia 17 kwietnia 2007 r. W dniu 19 lutego 2008 r. Rada Ministrów wprowadziła do tej ostatniej strategii zmiany, które dotyczyły spółki Przewozy Regionalne oraz obsługi zadłu Ŝenia zewn ętrznego PKP SA.
17 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
1) w programie Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. zwrócono m.in. uwag ę, Ŝe restrukturyzacja PKP w latach 2000 - 2003 przyniosła tylko cz ęś ciowe efekty. Zbyt wolne było tempo zmian wewn ątrz Grupy PKP, wynikaj ące zarówno z przyczyn wewn ętrznych (głównie z powodu wolniejszego ni Ŝ zakładano uwłaszczania nieruchomo ści i przekazywania ich spółkom oraz zaniechania reformy przewozów pasa Ŝerskich), jak i zewn ętrznych (opó źnienia emisji obligacji, długotrwały brak decyzji urz ędów skarbowych w zakresie restrukturyzacji zobowi ąza ń), a przestarzały i wyeksploatowany tabor oraz brak wystarczaj ącej liczby specjalistycznych i nowoczesnych wagonów towarowych przyczyniaj ą si ę do zmniejszenia konkurencyjno ści PKP Cargo. W Programie tym zakładano m.in., i Ŝ ;
do dnia 31 marca 2004 r. zostanie zako ńczony proces przekazania spółkom Grupy PKP (w formie aportu) maj ątku o uregulowanym stanie prawnym, niezb ędnego do prowadzenia działalno ści przez te spółki; zadłu Ŝenie Grupy PKP ulegnie zmniejszeniu do 4 mld zł w 2010 r.; w wyniku prywatyzacji, która zako ńczy si ę w 2006 r., istotnej zmianie ulegnie rola PKP SA (w miar ę post ępuj ącej sprzeda Ŝy zb ędnego mienia nast ąpi ograniczenie zakresu działalno ści tej spółki).
2) w strategii restrukturyzacji i prywatyzacji Grupy PKP SA z dnia 22 lutego 2005 r. zwrócono m.in. uwag ę na niezadowalaj ące tempo prywatyzacji i restrukturyzacji maj ątkowej Grupy PKP w stosunku do zało Ŝeń programu rz ądowego z dnia 16 grudnia 2003 r. i przyj ęto, Ŝe:
podstawowym zadaniem PKP SA będzie podj ęcie ostatecznych decyzji w sprawie wniesienia składników maj ątkowych do poszczególnych spółek; w okresie trzech miesi ęcy od daty przyj ęcia strategii zostanie zapewniona pełna niezale Ŝno ść PLK SA od PKP SA; w celu zwi ększenia konkurencyjno ści transportu kolejowego PLK SA systematycznie b ędzie realizowa ć od 2005 r. polityk ę redukcji cen dost ępu do infrastruktury kolejowej (zało Ŝono obni Ŝenie średniego poziomu stawek dost ępu o 15%);
18 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
w 2005 r. zostanie przeprowadzona restrukturyzacja spółki PKP SA maj ąca na celu redukcj ę kosztów oraz zmniejszenie zasobów, a nast ępnie utworzenie Funduszu Mienia Kolejowego; w latach 2006-2007 zostan ą sprywatyzowane spółki PKP Cargo, PKP Energetyka, PKP Intercity i PKP Telekomunikacja Kolejowa; w celu usprawnienia wnoszenia aktywów do spółek Grupy PKP podlega ć zmianom będą przepisy prawne, które umo Ŝliwi ą m.in. zwolnienie PKP SA z podatku dochodowego od czynno ści zwi ązanych z wnoszeniem maj ątku przez PKP do spółek ze 100% udziałem Skarbu Pa ństwa, a tak Ŝe uwłaszczenie Skarbu Pa ństwa na wszelkich gruntach znajduj ących si ę we władaniu PKP SA, niestanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa, jednostek samorz ądu terytorialnego lub PKP (pod warunkiem ochrony praw osób trzecich i z zachowaniem trybu odwoławczego); działalno ść inwestycyjna PLK SA będzie finansowana głównie ze środków UE i bud Ŝetu państwa (nakłady inwestycyjne PLK w latach 2005 - 2007 miały wynosi ć: 1.300 mln zł, 3.200 mln zł i 4.700 mln zł, w tym odpowiednio środki bud Ŝetowe: 400 mln zł, 600 mln zł i 600 mln zł.
3) w strategii dla transportu kolejowego do roku 2013 (z uwzgl ędnieniem zmian z dnia 19 lutego 2008 r.) podkre ślono m.in., Ŝe dotychczasowy przebieg działa ń restrukturyzacyjnych realizowanych w obr ębie Grupy PKP oraz osi ągni ęte rezultaty wskazuj ą, Ŝe wyczerpał si ę zakres zmian w jej funkcjonowaniu. Realizacja tych programów nie doprowadziła m.in. do podniesienia konkurencyjno ści transportu kolejowego w stosunku do pozostałych rodzajów transportu, rozładowania zatorów płatniczych wewn ątrz Grupy PKP, uregulowania spraw zwi ązanych z wyposa Ŝeniem w maj ątek spółek Grupy PKP, wyra źnego rozdzielenia zarz ądcy infrastruktury od działalno ści komercyjnej spółek i spadku zadłu Ŝenia zewn ętrznego. W zwi ązku z tym przyj ęto m.in., Ŝe:
nale Ŝy wdro Ŝyć mechanizmy zapewniaj ące m.in. stworzenie warunków do prowadzenia uczciwej konkurencji na rynku kolejowym, tworzenie warunków zapewniaj ących „spokój społeczny” w Grupie PKP oraz absorpcj ę środków pomocowych;
19 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
głównym zadaniem PKP SA b ędzie m.in.: przygotowanie wybranych spółek do prywatyzacji, zahamowanie zatorów płatniczych mi ędzy spółkami, ustabilizowanie zadłu Ŝenia Grupy, uregulowanie kwestii maj ątkowych (w tym wniesienie gruntów pod liniami kolejowymi do PLK SA oraz wniesienie do spółek Grupy pozostałych składników maj ątkowych niezb ędnych technologicznie do prowadzenia działalno ści podstawowej tych podmiotów); do spółki PKP Cargo zostanie przekazany maj ątek stanowi ący potencjał produkcyjny do realizacji zada ń w dziedzinie transportu rzeczy i logistyki. Znajduj ące si ę w posiadaniu Cargo SA lokomotywownie i wagonownie zostaną odpowiednio sklasyfikowane i w cz ęś ci alokowane do przewo źników pasa Ŝerskich. Cargo SA zwolni dotychczas dzier Ŝawione od PLK SA składniki infrastruktury kolejowej (z których - zgodnie z zasad ą równego dost ępu do tej infrastruktury - maj ą prawo korzysta ć inni u Ŝytkownicy); w celu wzmocnienia systemu zarz ądzania Grup ą PKP, przewodnicz ącymi rad nadzorczych spółek tej Grupy b ędą członkowie kierownictwa PKP SA; utrzymana b ędzie zasada dofinansowania kosztów remontu i utrzymania infrastruktury kolejowej ze środków publicznych, ze skutkiem obni Ŝania cen za dost ęp do infrastruktury; zostanie wdro Ŝony system monitoringu procesu inwestycyjnego w PLK SA; zostanie okre ślony zakres koniecznych prac legislacyjnych, w tym dotycz ących realokacji maj ątku mi ędzy spółkami Grupy PKP, zwolnienie PKP SA z podatku dochodowego od wnoszonych aportów do spółek zale Ŝnych, uregulowanie zadłu Ŝenia PKP SA, restrukturyzacji zadłu Ŝenia spółki Przewozy Regionalne i jej usamorz ądowienia.
W świetle wyników kontroli, dotychczasowe działania na rzecz poprawy sprawno ści funkcjonowania Grupy PKP nie rozwi ązały podstawowych problemów ekonomiczno- finansowych transportu kolejowego w Polsce.
W 2009 r. istotny wpływ na uwarunkowania działalno ści spółek Grupy PKP miała Sejmowa Komisja Infrastruktury. W celu zwi ększenia zainteresowania Rz ądu tą
20 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli problematyk ą, w dniu 21 kwietnia 2009 r. Komisja skierowała do Prezesa Rady Ministrów dezyderat w sprawie sytuacji w spółkach Grupy PKP i w spółce Przewozy Regionalne. Dezyderat ten dotyczył potrzeby powołania zespołu mi ędzyresortowego, którego zadaniem byłoby wskazywanie sposobów łagodzenia wpływu niekorzystnych tendencji w gospodarce na sytuacj ę podmiotów Grupy PKP, w tym rozwa Ŝenie mo Ŝliwo ści udzielenia pomocy publicznej tym spółkom (w formie dokapitalizowania).
W zwi ązku z realizacj ą powy Ŝszych postulatów, Prezes Rady Ministrów powołał Mi ędzyresortowy Zespół do spraw Kolejnictwa 31 , zostały podj ęte działania zmierzaj ące do pozyskania gwarancji Skarbu Pa ństwa spłaty zobowi ąza ń, wynikaj ących z emisji przez PKP SA w 2009 r. obligacji (o warto ści do 650 mln zł), z przeznaczeniem na cz ęś ciowe refinansowanie wyemitowanych w 2002 r. obligacji (o warto ści 1 mld zł)32 , Urz ąd Transportu Kolejowego oraz PKP PLK SA podj ęły prace nad mo Ŝliwości ą obni Ŝenia opłat za dost ęp do infrastruktury kolejowej, a Minister Rozwoju Regionalnego wydał w dniu 14 lipca 2009 r. rozporz ądzenie zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie wydatków zwi ązanych z realizacj ą programów operacyjnych 33 .
31 Zarz ądzeniem Nr 54 z dnia 17 lipca 2009 r. (M.P. Nr 47, poz. 687). Zgodnie z tym zarz ądzeniem, do zada ń powołanego zespołu nale Ŝy m.in. przedstawianie Prezesowi Rady Ministrów propozycji działa ń programowych i legislacyjnych dla łagodzenia wpływu niekorzystnych tendencji w gospodarce na sytuacj ę podmiotów działaj ących w sektorze transportu kolejowego oraz monitorowanie płatno ści z funduszy publicznych środków finansowych, kierowanych na potrzeby transportu kolejowego. 32 W ramach działa ń w celu pozyskania tych gwarancji Minister Finansów, na wniosek Zarz ądu PKP SA z dnia 30 czerwca 2009 r., przesłał projekt stosownej uchwały do rozpatrzenia przez Rad ę Ministrów. 33 Dz.U. Nr 114, poz. 914. W uzasadnieniu do tego rozporz ądzenia wskazano, Ŝe przyj ęte rozwi ązanie ma umo Ŝliwi ć PKP PLK SA pozyskanie środków na prefinansowanie wydatków na przedsi ęwzi ęcia współfinansowane z funduszy europejskich.
21 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
3.2. Istotne ustalenia kontroli
3.2.1. Wyniki finansowe Grupy PKP oraz skontrolowanych spółek
3.2.1.1. Grupa PKP
Według skonsolidowanego rachunku zysków i strat 34 , w latach 2007 - 2008 Grupa PKP ponosiła straty na działalno ści podstawowej (operacyjnej 35 ) oraz finansowej. Popraw ę wyników finansowych w tym okresie odnotowano natomiast na pozostałej działalno ści operacyjnej oraz działalno ści gospodarczej. Przedstawiaj ą to dane na wykresie 2.
Z danych, zamieszczonych na tym wykresie wynika m.in., Ŝe głównie z powodu recesji gospodarczej, skutkuj ącej ograniczeniem zapotrzebowania na usługi transportowe, w 2008 r. (w porównaniu z 2007 r.) Grupa PKP miała:
o 1.205,3 mln zł wi ększ ą strat ę na działalno ści podstawowej (sprzeda Ŝy);
o 1.083,3 mln zł wi ększ ą strat ę na działalno ści operacyjnej 36 ;
o 864,5 mln zł gorszy wynik na działalno ści finansowej 37 .
Ponadto nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe osi ągni ęty przez Grup ę PKP w 2008 r. lepszy ni Ŝ w 2007 r. wynik na działalno ści gospodarczej - pomimo gorszych wyników na działalno ści operacyjnej i działalno ści finansowej – był głównie skutkiem sprzeda Ŝy udziałów jednostek podporz ądkowanych, z których najwi ększy wpływ miało zbycie przez PKP SA udziałów PKP Przewozy Regionalne Sp. z o.o. na rzecz Skarbu
34 W skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym w cało ści wył ączeniu podlegaj ą m.in. wzajemne nale Ŝno ści i zobowi ązania oraz inne rozrachunki o podobnym charakterze jednostek obj ętych konsolidacj ą, a tak Ŝe zyski lub straty powstałe w wyniku operacji gospodarczych dokonanych mi ędzy jednostkami obj ętymi konsolidacj ą, zawarte w warto ści aktywów podlegaj ących konsolidacji. 35 Przez działalno ść operacyjn ą rozumie si ę – stosownie do art., 48b ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 29 wrze śnia 1994 r. o rachunkowo ści (Dz.U. z 2009 r., Nr 152, poz. 1223 ze zm) - podstawowy rodzaj działalno ści jednostki lub inne rodzaje działalno ści, niezaliczane do działalno ści inwestycyjnej (lokacyjnej) lub finansowej. 36 Pomimo, Ŝe wynik na pozostałej działalno ści operacyjnej był wy Ŝszy od uzyskanego w 2007 r. o 121,9 mln zł. 37 Ujemny i gorszy od uzyskanego w 2007 r. wynik na działalno ści finansowej był przede wszystkim skutkiem wzrostu kosztów finansowych, w tym nadwy Ŝki ujemnych ró Ŝnic kursowych nad dodatnimi, wy Ŝszych odsetek oraz wy Ŝszych odpisów aktualizuj ących warto ść inwestycji.
22 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
Pa ństwa w zwi ązku z usamorz ądowieniem tej spółki. Tak wi ęc, lepszy wynik był głównie nast ępstwem jednorazowych zdarze ń gospodarczych.
Wykres 2. Wyniki finansowe Grupy PKP według skonsolidowanego rachunku zysków i strat (w mln zł). 500 90.6 129.9 0
-159.5 -221 -138.9 -500 -64.5
-1000 -929
-1242.8 -1500 -1383
-2000
-2500 -2588.3 -3000 2007 r. 2008 r. Zysk (strata) na sprzeda Ŝy Zysk (strata) na działalno ści operacyjnej Wynik na działalno ści finansowej Zysk (strata) na działalno ści gospodarczej Zysk (strata) netto
Źródło: Opracowano na podstawie danych raportów rocznych Grupy PKP za 2007 i 2008 r. oraz wyników kontroli.
O niezadowalaj ącej sytuacji finansowej Grupy PKP świadczy równie Ŝ poziom nale Ŝno ści i zobowi ąza ń. Na koniec 2008 r. nale Ŝno ści ogółem wynosiły 2.099,2 mln zł, z czego ok. 99,0% stanowiły nale Ŝno ści krótkoterminowe. Zobowi ązania ogółem wynosiły natomiast 11.658,7 mln zł. Wśród tych zobowi ąza ń przewa Ŝały (podobnie jak w 2007 r.) zobowi ązania długoterminowe (57,2%). Struktura zobowi ąza ń Grupy PKP jest skutkiem prowadzonej od 2001 r. restrukturyzacji finansowej. Restrukturyzacja ta polega m.in. na konwersji 38 zobowi ąza ń krótkoterminowych na długoterminowe .
38 Konwersj ę zobowi ąza ń w ramach restrukturyzacji finansowej Grupy PKP prowadzi głównie PKP SA. Dotyczy ono zadłu Ŝenia, które przeszło do tej spółki z byłego p.p. PKP.
23 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
3.2.1.2. Skontrolowane spółki
Wyniki finansowe skontrolowanych spółek Grupy PKP w latach 2007 – 2008 uległy znacznemu pogorszeniu 39 . W ocenie NIK, do podstawowych przyczyn niezadowalaj ących wyników finansowych tych spółek - niezale Ŝnie od recesji gospodarczej – nale Ŝy zaliczy ć m.in. niepodejmowanie działa ń prywatyzacyjnych, niedostateczne wyposa Ŝenie w niezb ędny maj ątek do prowadzenia działalno ści statutowej, przy jednoczesnym wyst ępowaniu niewykorzystywanych (zb ędnych) składników maj ątkowych, a tak Ŝe nieracjonalne zatrudnienie. Wyniki finansowe netto z całokształtu działalno ści gospodarczej skontrolowanych spółek w latach 2007 - 2008 przedstawiaj ą dane na wykresie 3.
Wykres 3. Wyniki finansowe netto skontrolowanych spółek Grupy PKP (w mln zł).
1000
800 763.7
600
400
200
62.8 45.2 42.4 7.8 0
-6.5 -13.2 -93.7 -200 -110.1 -178.7
-400 2007 r. 2008 r. PKP SA (spółka dominuj ąca) PKP Cargo SA PKP Intercity SA PKP Energetyka SA PKP PLK SA
Źródło: Opracowano na podstawie wyników kontroli.
Ujemne wyniki finansowe i ich pogorszenie w 2008 r. w skontrolowanych spółkach zale Ŝnych były natomiast skutkiem wielu ró Ŝnych przyczyn. I tak:
39 Wyniki finansowe tych spółek za I półrocze 2009 r. wskazuj ą, Ŝe pod tym wzgl ędem nie nast ąpi poprawa tak Ŝe w całym 2009 roku.
24 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
na strat ę netto PKP Cargo SA (-178,8 mln zł w 2008 r. oraz -314,1 mln zł za 6 miesi ęcy 2009 r.) istotny wpływ miała osłabiaj ąca si ę od 2008 r. koniunktura gospodarcza, co skutkowało m.in. zmniejszeniem przewozów towarowych (w 2008 r. - w porównaniu do 2007 r. - wyst ąpił 7% spadek masy ładunków przewiezionych przez Spółk ę, a w okresie 6 miesi ęcy 2009 r. – w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego - spadek ten wynosił a Ŝ 34,9%) oraz wzrastaj ąca konkurencja na rynku kolejowych przewozów towarowych;
podstawow ą przyczyn ą poniesionej w 2008 r. straty ( -6.5 mln zł) przez spółk ę PKP Intercity było przej ęcie cz ęś ci maj ątku od PKP Cargo S.A. (w postaci lokomotyw i zaplecza technicznego o znacznym stopniu zu Ŝycia) oraz zorganizowanej cz ęś ci przedsi ębiorstwa PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o. W konsekwencji nast ąpił wzrost zatrudnienia oraz zwi ązanych z nim kosztów;
ujemny wynik spółki PKP Energetyka w 2008 r. ( -13,2 mln zł) wynikał głównie ze wzrostu kosztów z tytułu wypłaconych nagród jubileuszowych oraz utworzenia rezerwy na świadczenia pracownicze, a tak Ŝe z niekorzystnej wyceny instrumentów pochodnych, zabezpieczaj ących rentowno ść długoterminowych kontraktów budowlanych 40 ;
na poniesione straty przez spółk ę PKP PLK ( -93,7 mln zł w 2007 r., -110,1 mln zł w 2008 r. i 164,3 mln zł w półroczu 2009 r.) główny wpływ miały straty na sprzeda Ŝy. Straty na tej działalno ści wzrosły z 434,3 mln zł w 2007 r. do 813,7 mln zł w 2008 r., tj. o 87,3%.
W I półroczu 2009 r. nast ąpiło pogorszenie efektywno ści gospodarowania w trzech spo śród pi ęciu skontrolowanych spółkach, tj. PKP SA, PKP Cargo SA i PKP PLK SA. Popraw ę pod tym wzgl ędem odnotowano natomiast w PKP Intercity SA
40 W badanym okresie spółka uczestniczyła w realizacji dla PLK SA pi ęciu takich kontraktów (o łącznej warto ści 162,6 tys. €) z udziałem środków pomocowych UE i rozliczanych w €. W celu zapewnienia uzyskania zakładanej rentowno ści oraz utrzymania wpływów po kursie € przyj ętym do kalkulacji oferty, z powodu spadku kursu EUR, w latach 2007 – 2008 Spółka zawarła struktury opcyjne. W rezultacie tych transakcji, Spółka została zobowi ązana do sprzeda Ŝy w latach 2009 – 2010 okre ślonej ilo ści omawianej waluty w wyznaczonych transakcj ą terminach (skorelowanych z planowanymi przychodami z tytułu realizacji kontraktów), po kursach wymiany w przedziale od 3,8 do 3,96 PLN/€. Znaczny wzrost kursu € (do poziomu 4,1724 PLN/€ na koniec 2008 r.) oznaczał jednak, Ŝe warto ść tych transakcji po kursie opcyjnym była o 81.113,3 tys. zł mniejsza od wyceny według aktualnego kursu tej waluty. Ujemna z tego powodu ró Ŝnica miała bezpo średni wpływ na zmniejszenie bilansowego wyniku finansowego Spółki w 2008 r.
25 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli oraz PKP Energetyka SA. Świadcz ą o tym wska źniki rentowno ści działalno ści gospodarczej 41 , zamieszczone na wykresie 4.
Wykres 4. Wska źniki rentowno ści netto skontrolowanych spółek Grupy PKP (w %).
30 22.8 20
10 4.0 4.2 2.0 0.1 1.4 0.3 0 -0.6 -0.6 -2.7 -2.7 -2.7 -10 -10.1
-20 -16.5
-30
-34.0 -40 2007 r. 2008 r. I półrocze 2009 r. PKP SA (spółka dominuj ąca) PKP Cargo SA PKP Intercity SA PKP Energetyka SA PKP PLK SA Źródło: Opracowano na podstawie wyników kontroli.
Podstawow ą przyczyn ą wyst ąpienia ujemnej rentowno ści na działalno ści gospodarczej ogółem PKP SA w I półroczu 2009 r. były wysokie koszty finansowe (396,3 mln zł) 42 w porównaniu z przychodami finansowymi (51,3 mln zł). W konsekwencji spółka ta poniosła w tym okresie strat ę netto w wysoko ści 233,3 mln zł.
41 Iloraz wyniku netto na działalno ści gospodarczej do przychodów ogółem. Informuje o udziale zysku po opodatkowaniu w warto ści przychodów. Wi ększa warto ść wska źnika oznacza korzystniejsz ą sytuacj ę w firmie. 42 Koszty finansowe nie s ą bezpo średnio zwi ązane z działalno ści ą operacyjn ą danej jednostki. Na koszty finansowe składaj ą si ę m.in. odsetki i prowizje od po Ŝyczek i zobowi ąza ń, płacone dyskonto, straty na sprzeda Ŝy papierów warto ściowych, a tak Ŝe ujemne ró Ŝnice kursowe.
26 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
3.2.2. Działalność podstawowa skontrolowanych spółek
Skontrolowane spółki, mimo podejmowanych działa ń maj ących na celu zwi ększenie przychodów netto ze sprzeda Ŝy43 lub zmniejszenie kosztów działalno ści operacyjnej 44 osi ągn ęły w 2008 r. ogólnie gorsze wyniki na tej działalności ni Ŝ w 2007 roku 45 . Świadcz ą o tym dane zamieszczone w tabeli 1.
Tabela 1. Rachunek zysków i strat na działalno ści operacyjnej (w mln zł). PKP PKP PKP L.p PKP Cargo Wyszczególnienie Rok PKP SA Intercity Energetyka PLK . SA SA SA SA Przychody netto ze 2007 735,8 5.633,4 1.045,0 2.069,9 2.929,2 1. sprzeda Ŝy i zrównane z nimi 2008 757,6 5.458,1 1.215,5 2.256,8 2.911,8 Koszty 2007 872,3 5.557,9 1.007,7 2.010,0 3.354,5 2. działalno ści operacyjnej 2008 915,5 5.694,0 1.199,1 2.198,7 3.725,5 3. Zysk (strata) na 2007 -136,6 75,5 37,4 59,9 -434,3 sprzeda Ŝy 2008 -157,9 -235,9 16,4 31,1 -813,7 Zysk (strata) na 2007 55,2 -8,0 47,9 22,9 -63,9 4. działalno ści operacyjnej 2008 31,9 -76,5 7,9 35,8 -88,9 Źródło: Wyniki kontroli w poszczególnych spółkach.
Z rozpatrywanego punktu widzenia nieskuteczne okazały si ę działania zarz ądów: spółki dominuj ącej, tj. PKP SA oraz spółki przewozowej PKP Cargo SA, a tak Ŝe zarz ądcy infrastruktury, tj. PKP PLK SA mimo, Ŝe w przypadku:
PKP SA – nast ąpiło zmniejszenie tempa wzrostu kosztów operacyjnych w stosunku do tempa wzrostu przychodów ze sprzeda Ŝy i zrównanych z nimi. W porównaniu z 2006 r., koszty operacyjne wzrosły na koniec 2008 r. o 2,6%, podczas gdy przychody ze sprzeda Ŝy i zrównanych z nimi wzrosły o 3,7%.
43 Przychody te obejmuj ą kwoty nale Ŝne - bez podatku od towarów i usług - z tytułu sprzeda Ŝy wyrobów gotowych i usług, skorygowane o nale Ŝne dopłaty i udzielone rabaty oraz bonifikaty. 44 Działalno ść operacyjna polega na sprzeda Ŝy i zakupie lub produkcji dóbr lub usług (nale Ŝno ści od odbiorców, zapłata za kupione dobra, usługi, prac ę, zapłata czynszu, podatków, odsetek, otrzymanie odsetek i dywidend z inwestycji. Na koszty działalno ści operacyjnej - bez wzgl ędu na to, jaki ma ona charakter - składaj ą si ę przede wszystkim koszty zwi ązane z zu Ŝyciem materiałów i energii, wynagrodzenia na rzecz pracowników, inne świadczenia zwi ązane z zatrudnianiem pracowników (np. składki na ubezpieczenia społeczne), amortyzacja środków trwałych oraz warto ści niematerialnych i prawnych, koszty usług obcych. 45 Obliczony jako wynik na sprzeda Ŝy skorygowany o koszty niezb ędne do prowadzenia podstawowej działalno ści jednostki (ale bezpo średnio z ni ą niezwi ązane, tj. koszty ogólnego zarz ądu oraz koszty sprzeda Ŝy).
27 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
Zmniejszeniu uległy m.in. koszty zu Ŝycia materiałów, energii i paliw (o 13,2%) oraz koszty amortyzacji (o 5,7%). Wzrosły jednak w tym okresie koszty wynagrodze ń (o 12,9%), mimo zmniejszenia poziomu zatrudnienia (o 149 osób według stanu na koniec I półrocza 2009 r. w stosunku do stanu na koniec 2006 r.). Przyczyn ą tego były m.in. podwy Ŝki wynagrodze ń, wynikaj ące z podpisanego porozumienia ze zwi ązkami zawodowymi oraz wy Ŝszymi ni Ŝ zakładano kosztami nagród jubileuszowych i odpraw emerytalnych. W konsekwencji, strata na działalno ści podstawowej stanowiła od 18% do 21% przychodów ze sprzeda Ŝy oraz zrównanych z nimi. Przy relatywnie stałych rocznych przychodach ze sprzeda Ŝy (na poziomie 750 mln zł), najwi ększy wpływ na wynik finansowy na tej działalno ści miały koszty amortyzacji (stanowi ące ponad 30% kosztów działalno ści operacyjnej), koszty usług obcych (21%), podatki i opłaty (18%) oraz koszt wynagrodze ń (14%); PKP Cargo SA – zmniejszono koszty działalno ści operacyjnej, w tym z tytułu zatrudnienia. W porównaniu z 2008 r., na 2009 r. zaplanowano zmniejszenie tych kosztów o 18,2% (o 746,5 mln zł ). Po upływie połowy okresu obj ętego „planem oszcz ędno ściowym na 2009 r.”, skutkowało to obni Ŝeniem kosztów działalno ści operacyjnej o m.in. 29,0% (w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego). Redukcja kosztów była jednak o 4 punkty procentowe mniejsza od spadku przychodów ze sprzeda Ŝy46 ; PKP PLK SA – zmniejszono koszty operacyjne, m.in. poprzez dostosowywanie wielko ści i struktury zatrudnienia do zakresu wykonywanych zada ń. W latach 2006 – 2008 przeci ętne zatrudnienie zostało zmniejszone o 4%, tj. z 43.562 do 41.628 osób. Na 2009 r. zaplanowano zmniejszenie kosztów operacyjnych Spółki o 165 mln zł.
Bior ąc jednak pod uwag ę nieskuteczno ść powy Ŝszych działa ń na rzecz poprawy
46 W I półroczu 2009 r. Zarz ąd Spółki podj ął działania zmierzaj ące do zmniejszenia kosztów z tytułu opłat za dost ęp do infrastruktury kolejowej. Ustalono, Ŝe w zwi ązku z tym m.in. zmniejszono liczb ę wykorzystywanych stacji rozrz ądowych, opracowano wykaz zb ędnej infrastruktury torowej na ponad 350 stacjach, przygotowano decyzje o odpowiedzialno ści słu Ŝbowej za zamawiane trasy poci ągów oraz obj ęto rankingiem zakłady spółki pod wzgl ędem wielko ści ponoszonych kosztów tras. Zarz ąd Spółki podj ął równie Ŝ negocjacje z PKP PLK SA w zakresie obni Ŝenia stawek opłat z tytułu przewozów rozproszonych. W 2008 r., w porównaniu z rokiem poprzednim, pomimo spadku przewiezionej masy towarowej o 7,2%, koszty dost ępu zmniejszyły si ę tylko o 3,2%. Podkre ślenia wymaga fakt, i Ŝ koszty opłat za dost ęp do infrastruktury kolejowej stanowiły ok. 25% kosztów działalno ści operacyjnej tej spółki.
28 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli wyników finansowych, głównie na sprzeda Ŝy, negatywnie nale Ŝy oceni ć pod wzgl ędem celowo ści i gospodarno ści działalno ść zarz ądów powy Ŝszych trzech spółek. Ocena ta dotyczy m.in. wzrastaj ących kosztów z powodu utrzymywania maj ątku trwałego niewykorzystywanego do bie Ŝą cej działalno ści operacyjnej 47 (w przypadku PKP SA), świadczenia usług po cenach niepokrywaj ących kosztów (PKP Cargo SA) 48 oraz nieobci ąŜ ania przewo źników odsetkami za nieterminowe regulowanie opłat z tytułu korzystania z infrastruktury kolejowej 49 i utrzymywania nieeksploatowanych odcinków linii kolejowych (w przypadku PKP PLK SA) 50 .
NIK pozytywnie natomiast ocenia skuteczno ść działa ń zarz ądów dwóch pozostałych spółek, tj. PKP Intercity SA i PKP Energetyka SA. Spółki te w latach 2007 – 2008 nie poniosły strat na działalno ści podstawowej, poniewa Ŝ:
PKP Intercity SA zwi ększyła w tym okresie przychody ze sprzeda Ŝy (odpowiednio: o 7,7% i o 16,3%) przy proporcjonalnym wzro ście kosztów działalno ści, a w I półroczu 2009 r. wpływy ze sprzeda Ŝy były o 19.693,1 tys. zł wy Ŝsze od poniesionych kosztów (971.246,7 tys. zł). Nale Ŝy przy tym podkre śli ć, Ŝe w stosunku do 2008 r. praca przewozowa (liczona w poci ągokilometrach) wzrosła w I półroczu 2009 r. o 17%, podczas gdy o 78% wzrosła liczba przewiezionych pasa Ŝerów51 . Nale Ŝy przy tym podkre śli ć, Ŝe wynik finansowy tej Spółki byłby lepszy w 2008 r., gdyby prawidłowo zostały oszacowane koszty dotowanej działalno ści w zakresie przewozów pasa Ŝerskich, świadczonych w ramach usług publicznych. Na skutek ich niedoszacowania, Spółka poniosła
47 W latach 2007 - 2008 koszty z tego tytułu wzrosły z 23,8 mln zł do 30,6 mln zł, tj o 28,6%. 48 Z zakresu obsługi trakcyjnej poci ągów pasa Ŝerskich, uruchamianych przez PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o. oraz PKP Intercity SA. W latach 2007 - 2008 strata Spółki na tej działalno ści wyniosła 307,3 mln zł. 49 Dopiero w toku kontroli NIK, PKP PLK SA wystawiła m.in. not ę odsetkow ą dla PKP Intercity SA na kwot ę 3.500,5 tys. zł. 50 Dotyczyło to ok. 1,5 tys. km takich odcinków, a poniesione z tego tytułu koszty wyniosły 9,4 mln zł. Dotychczasowe działania PKP PLK SA, zmierzaj ące do wydania przez wła ściciela tych linii (tj. PKP SA) decyzji o likwidacji b ądź ich wył ączeniu z przedmiotu dzier Ŝawy były bezskuteczne. 51 W 2009 r. Zarz ąd Spółki podj ął działania zmierzaj ące do restrukturyzacji kosztów działalno ści (uchwała z dnia 19 maja 2009 r. w sprawie przyj ęcia krótkookresowego planu działa ń zmierzaj ących do poprawy efektywno ści funkcjonowania Spółki). Przewidywane oszcz ędno ści, wynikaj ące z realizacji tego planu (m.in. poprzez zmniejszenie zatrudnienia, zu Ŝycia energii trakcyjnej i rezygnacji z podwy Ŝek płac dla pracowników), maj ą wynie ść w 2009 r. ok. 296 mln zł.
29 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
strat ę na tej działalno ści w ł ącznej wysoko ści 11.548,7 tys. zł. Wynikało to z podpisanych umów z Ministrem Infrastruktury o dotowanie przedmiotowych przewozów W umowach postanowiono bowiem, i Ŝ ryzyko pokrycia deficytu z tytułu świadczenia powy Ŝszych usług w cało ści pozostaje po stronie Spółki 52 ;
PKP Energetyka SA sukcesywnie rozszerzała asortymenty sprzeda Ŝy (w tym dla kontrahentów spoza Grupy PKP), uzyskuj ąc odpowiedni wzrost przychodów z tego tytułu (przychody ze sprzeda Ŝy wynosiły odpowiednio: 1.578.736,4 tys. zł w 2006 r., 2.069.949,3 tys. zł w 2007 r., 2.256.840,5 tys. zł w 2008 r. i 1.206.419,6 tys. zł w I półroczu 2009 r.). Ponadto, zmniejszano koszty operacyjne (sprzeda Ŝy) pozostaj ące w zwi ązku z dystrybucj ą energii elektrycznej oraz robotami przy urz ądzeniach sieci trakcyjnej 53 .
3.2.3. Zdolność do regulowania zobowiązań
Struktura zobowi ąza ń ogółem Grupy PKP jest skutkiem przej ęcia w 2001 r. przez PKP SA zobowi ąza ń po b. p.p.PKP. Z ogólnej kwoty 7,2 mld zł zobowi ąza ń krótko- i długoterminowych PKP SA (wg bilansu otwarcia po komercjalizacji), zobowi ązania długoterminowe (tj. o okresie wymagalno ści powy Ŝej 12 miesi ęcy) stanowiły 47%, natomiast według stanu na koniec 2008 r. zobowi ązania ogółem wynosiły 6,8 mld zł, z czego zobowi ązania długoterminowe stanowiły 67,3%. Struktur ę zobowi ąza ń długoterminowych spółki dominuj ącej, tj. PKP SA 54 , przedstawiają dane tabeli 2.
W zwi ązku z tym, Ŝe w strukturze zobowi ąza ń długoterminowych prawie 42% stanowiło zadłu Ŝenie w walutach obcych, to na wielko ść tego zadłu Ŝenia PKP SA wpływały tak Ŝe ró Ŝnice kursowe. Na przykład:
w 2008 r. kwota ujemnych ró Ŝnic wyniosła 784,5 mln zł, a dodatnich - 198,5 mln zł (nadwy Ŝka ujemnych ró Ŝnic nad dodatnimi wynosiła zatem
52 Zagro Ŝenie niepokrycia cało ści deficytu na przewozach wykonywanych w ramach usług publicznych mo Ŝe tak Ŝe dotyczy ć 2009 roku. Według stanu na dzie ń 25 sierpnia 2009 r. Spółka otrzymała dofinansowanie w wysoko ści 133.099,8 tys. zł, co stanowiło 77,9% cało ści kwoty dofinansowania z omawianego tytułu, przewidzianej na ten rok przez Ministra Infrastruktury. 53 W 2009 r. Spółka podj ęła decyzje skutkuj ące zmniejszeniem wydatków na wynagrodzenia (o 19.774 tys. zł), co umo Ŝliwiło utrzymanie konkurencyjno ści jej ofert na rynku energii elektrycznej. 54 Restrukturyzacja finansowa polega m.in. na konwersji zobowi ąza ń krótkoterminowych na długoterminowe.
30 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
586 mln zł);
w I półroczu 2009 r. nadwy Ŝka ujemnych ró Ŝnic kursowych wynosiła 221,8 mln zł.
Tabela 2. Struktura zobowi ąza ń długoterminowych PKP SA wobec podmiotów spoza Grupy PKP (w mln zł). w tym: w tym: wg źródeł wg czasu wymagalno ści Zobowi ązania L.p. Lata długoterminow z tytułu emisji e ogółem kredyty dłu Ŝnych powy Ŝej 5 do 3 lat od 3 do 5 lat i po Ŝyczki papierów lat warto ściowych 1. 2007 4.779,2 2.407 2.372 3.260 650 859
2. 2008 4.548,7 3.143 1.406 2.466 1.468 615 Źródło: Wyniki kontroli w PKP SA.
NIK pozytywnie ocenia pod wzgl ędem rzetelno ści regulowanie przez PKP SA zobowi ąza ń z tytułu obsługi zaci ągni ętych kredytów i wyemitowanych obligacji - bez konieczno ści ich spłaty przez Skarb Pa ństwa, który jest gwarantem spłaty zobowi ąza ń na kwot ę ponad 5 mld zł 55 . Zarówno w 2008 r., jak i w 2007 r. nie stwierdzono zakłóce ń przepływów środków pieni ęŜ nych oraz problemów z płynno ści ą finansow ą.
Celowe – w ocenie NIK – było zawarcie w dniu 9 maja 2008 r. przez PKP SA umowy o kredyt w kwocie 104 mln €, bez gwarancji Skarbu Pa ństwa i innych zabezpiecze ń maj ątkowych. Pozyskanie tego kredytu mo Ŝe mie ć zasadniczy wpływ na mo Ŝliwo ść obsługi zobowi ąza ń w 2009 r., w którym spółka winna uregulowa ć dług w kwocie ok. 1,4 mld zł. Planowane na ten cel środki w kwocie 650 mln zł maj ą by ć uzyskane ze sprzeda Ŝy obligacji, a reszta ma by ć spłacona ze środków własnych oraz spłaconego długu przez spółk ę Przewozy Regionalne. W przypadku nieosi ągni ęcia zakładanego poziomu przychodów z tych źródeł, w tym z tytułu prywatyzacji PKP Intercity SA (w ramach oferty publicznej) oraz sprzeda Ŝy nieruchomo ści, PKP SA mo Ŝe mie ć w latach 2010 – 2011 trudno ści ze spłat ą zadłu Ŝenia. W okresie tym spółka zobowi ązana jest bowiem do spłaty zadłu Ŝenia w łącznej kwocie 2.695 mln zł.
Niezale Ŝnie od zadłu Ŝenia spółki dominuj ącej, tj. PKP SA, zobowi ązania długoterminowe miały równie Ŝ cztery skontrolowane spółki zale Ŝne. Dane o zadłu Ŝeniu tych spółek zawiera tabela 3.
55 Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe brak spłaty jakiejkolwiek raty mo Ŝe skutkowa ć postawieniem w stan natychmiastowej wymagalno ści (i konieczno ści spłaty przez Gwaranta) całego zadłu Ŝenia.
31 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
Tabela 3. Zobowi ązania długoterminowe skontrolowanych spółek zale Ŝnych (w mln zł). PKP Intercity PKP Energetyka L.p. Lata PKP Cargo SA PKP PLK SA SA SA 1. 2007 r. 280 32 43 5.735 2. 2008 r. 462 330 51 6.069 I półrocze 4. 417 859* 89 6.010 2009 r. * - Kwota podana w sprawozdaniu zarz ądu z działalno ści Spółki w 2008 r. W kwocie tej 540 mln zł przypada na kredyty i po Ŝyczki, a 319 mln zł – na dłu Ŝne papiery warto ściowe. Źródło: Wyniki kontroli w wymienionych spółkach.
Ustalono, Ŝe: zobowi ązania długoterminowe PKP PLK SA powstały w wyniku podpisanej w 2001 r. umowy o dzier Ŝaw ę środków trwałych od PKP SA. Środki te nie mogły by ć wniesione w formie wkładu niepieni ęŜ nego z powodu ich nieuregulowanego stanu prawnego; zobowi ązania długoterminowe PKP Cargo SA powstały z tytułu umów o leasing oraz z tytułu kar finansowych, nało Ŝonych na spółk ę przez Urz ąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za „nadu Ŝywanie dominuj ącej - wobec kontrahentów – pozycji” oraz za „łamanie prawa konkurencji” (do ko ńca 2008 r. Prezes Urz ędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wydał w tej sprawie trzy decyzje); zobowi ązania długoterminowe spółek PKP Energetyka oraz PKP Intercity dotyczyły kredytów inwestycyjnych oraz umów z tytułu leasingu.
Wszystkie skontrolowane spółki, tj. spółka dominuj ąca i spółki zale Ŝne miały tak Ŝe zobowi ązania krótkoterminowe (tj. o okresie wymagalno ści do 12 miesi ęcy), których łączna warto ść wynosiła 5.918 mln zł. Wielko ść tych zobowi ąza ń w poszczególnych spółkach przedstawiaj ą dane tabeli 4.
Tabela 4. Zobowi ązania krótkoterminowe badanych spółek (w mln zł). PKP PKP PKP PKP Cargo PKP PLK L.p. Lata Intercity Energetyka SA* SA SA SA SA 1. 2007 r. 941 1.030 234 446 2.061
2. 2008 r. 2.214 828 408 471 1.733
3. I półrocze 2009 r. 2.534 1.050 508 458 1.368
* - Istotny wpływ na wzrost krótkoterminowych zobowi ąza ń tej spółki miało przekwalifikowanie do tej grupy zobowi ąza ń rat kapitałowych, przypadaj ących do spłaty w roku nast ępnym. Źródło: Wyniki kontroli w poszczególnych spółkach.
32 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
Celowym i gospodarnym działaniem spółek Grupy PKP było stosowanie wzajemnych potr ące ń nale Ŝno ści i zobowi ąza ń. Na przykład:.
PKP SA dokonała w latach 2006 - 2009 (koniec czerwca) ł ącznie 860 potr ące ń wzajemnych nale Ŝno ści i zobowi ąza ń w ramach spółek skonsolidowanych na łączn ą kwot ę 244,0 mln zł. Najwi ększe warto ściowo potr ącenia we wzajemnych rozliczeniach dotyczyły m.in. PKP Energetyka SA (83,9 mln zł), PKP PLK SA (34,4 mln zł) oraz z PKP Cargo SA 56 (27,2 mln zł); PKP Intercity SA m.in. podpisała porozumienia w sprawie wzajemnego nieobci ąŜ ania si ę z tytułu nieterminowych płatno ści faktur, a tak Ŝe wzajemnym dokonywaniu kompensat nale Ŝno ści w ramach spółek Grupy PKP. Ponadto, w latach 2007 - 2008 spółka ta podpisała ł ącznie cztery porozumienia w sprawie wzajemnego nie naliczania odsetek z tytułu nieterminowych płatno ści; na zmniejszenie wysoko ści omawianych zobowi ąza ń PKP PLK SA istotny wpływ miały wielostronne porozumienia kompensacyjne w zakresie wzajemnych potr ące ń zobowi ąza ń i nale Ŝno ści oraz wielostronnych porozumie ń kompensacyjnych. Potr ąceniami i kompensatami obj ęto nale Ŝno ści i zobowi ązania na ł ączn ą kwot ę 233,2 mln zł w 2007 r. oraz 94,9 mln zł w 2008 r., przy czym w ponad 80% dotyczyło to spółek Grupy PKP.
W okresie obj ętym kontrol ą – mimo podejmowania powy Ŝszych działa ń - systematycznie zmniejszała si ę jednak zdolno ść badanych spółek do regulowania bie Ŝą cych (krótkoterminowych) zobowi ąza ń, czyli pogarszała si ę ich płynno ść finansowa. I tak, w przypadku:
PKP Cargo SA zobowi ązania przeterminowane na koniec czerwca 2009 r. wobec spółek Grupy PKP wynosiły 234,4 mln zł. W związku z tym Spółka korzystała z kredytów w celu regulowania bie Ŝą cych płatno ści;
56 W przypadku PKP Cargo SA, przy wzro ście zobowi ąza ń krótkoterminowych tej spółki z powodu niskich przychodów (skutkuj ących zatorami płatniczymi), na zobowi ązania krótkoterminowe (według stanu na dzie ń 30 czerwca 2009 r.) składały si ę m.in. zobowi ązania wobec spółek Grupy PKP z tytułu dostaw i usług w kwocie 404 mln zł, co stanowiło 38,5% ł ącznej kwoty zobowi ąza ń. W tej ostatniej kwocie – 358,8 mln zł (88,8%) stanowiły zobowi ązania wobec PKP PLK SA. Wzrost zobowi ąza ń krótkoterminowych w I półroczu 2009 r. o 222,4 mln zł w stosunku do bilansu otwarcia, w 85,8% dotyczył spółek Grupy PKP. Wzrosły tak Ŝe zobowi ązania z tytułu wynagrodze ń i dotyczyły wypłat jednorazowych odpraw pracownikom korzystaj ącym z „Programu Dobrowolnych Odej ść ”.
33 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
PKP PLK SA odzyskała płynno ść finansow ą w 2007 r. dzi ęki kredytowi obrotowemu. W 2008 r. Spółka posiadała przez cały rok płynno ść finansow ą. Płynno ść ta mo Ŝe by ć jednak zagro Ŝona w 2009 r. (w przypadku nieterminowej wpłaty nale Ŝno ści od spółek PKP Cargo i PKP Przewozy Regionalne); pozostałych spółek (tj. PKP SA, PKP Energetyka SA oraz PKP Intercity SA) wska źniki płynno ści finansowej równie Ŝ ulegały w kontrolowanym okresie systematycznemu pogorszeniu, jednak nie zagra Ŝało to utracie płynno ści finansowej.
3.2.4. Skuteczność windykacji naleŜności
Spo śród skontrolowanych spółek nale Ŝno ści długoterminowe 57 wyst ępowały tylko w PKP SA. Nale Ŝno ści te zmniejszyły si ę z 10.034,3 mln zł w 2001 r. do 3.318,1 mln zł w 2008 r., tj. o 66,9%. Nale Ŝno ści długoterminowe od jednostek powi ązanych zmniejszyły si ę w tym w okresie o 62,2%, natomiast od pozostałych jednostek zwi ększyły si ę prawie czterokrotnie, jednak nale Ŝno ści te stanowiły na koniec 2008 r. tylko 0,4% nale Ŝno ści netto ogółem.
Nale Ŝno ści krótkoterminowe 58 skontrolowanych spółek wynosiły ł ącznie na koniec I półrocza 2009 r. 2.833 mln zł. Ich rozkład mi ędzy poszczególne spółki przedstawiaj ą dane tabeli 5.
Tabela 5. Nale Ŝno ści krótkoterminowe badanych spółek (w mln zł). PKP PKP PKP PKP Cargo PKP PLK L.p. Lata Intercity Energetyka SA* SA SA SA SA 1. 2007 r. 413 1.367 91 173 1.113
2. 2008 r. 186 971 159 217 1.063
3. I półrocze 2009 r. 187 851 260 350 1.185
Źródło: Wyniki kontroli w poszczególnych spółkach.
57 Nale Ŝno ści długoterminowe jest to prawo do otrzymywania korzy ści najcz ęś ciej w formie środków pieni ęŜ nych, od ró Ŝnych powi ązanych jednostek. S ą to nale Ŝne jednostce sumy pieni ędzy z innych tytułów ni Ŝ dostawy wyrobów i towarów oraz wykonanych usług, które maj ą zosta ć spłacone po okresie dłu Ŝszym od jednego roku. 58 Do nale Ŝno ści krótkoterminowych zalicza si ę wszystkie nale Ŝno ści z tytułu dostaw i usług oraz inne nale Ŝno ści wymagalne w okresie krótszym ni Ŝ 12 miesi ęcy od dnia bilansowego.
34 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
W okresie obj ętym kontrol ą najwy Ŝsza kwota nale Ŝno ści krótkoterminowych (1.185 mln zł na koniec czerwca 2009 r.) dotyczyła PKP PLK SA, z czego 567 mln zł stanowiły nale Ŝno ści przeterminowane. W ogólnej kwocie nale Ŝno ści krótkoterminowych tej spółki przewa Ŝały nale Ŝno ści z tytułu dostaw i usług, tj. opłat za dost ęp do infrastruktury (781 mln zł). Spo śród spółek Grupy PKP nale Ŝno ści te dotyczyły głównie PKP Cargo SA (364 mln zł, co oznacza prawie 3-krotny wzrost w stosunku do 2006 r.) oraz PKP Intercity SA (180 mln zł - prawie 10-krotny wzrost w porównaniu z 2006 r.). Nale Ŝno ści krótkoterminowe od jednostek spoza Grupy PKP na koniec I półrocza 2009 r. wynosiły 627 mln zł i to głównie od spółki Przewozy Regionalne.
NIK pozytywnie ocenia pod wzgl ędem rzetelno ści i celowo ści działania zarz ądów skontrolowanych spółek maj ące na celu egzekwowanie nale Ŝno ści. I tak, w okresie obj ętym kontrol ą:
w ramach działa ń windykacyjnych PKP SA - m.in. wystawiono łącznie 88,2 tys. wezwa ń do zapłaty, dotycz ących nale Ŝno ści o warto ści 317,4 mln zł, do sądów skierowano 8,2 tys. spraw, dotycz ących wierzytelno ści o warto ści 70,6 mln zł, a w ok. 8,6 tys. spraw, dotycz ących nale Ŝno ści o warto ści 128,7 mln zł, wszcz ęto post ępowanie egzekucyjne; w wyniku działa ń windykacyjnych stan nale Ŝno ści krótkoterminowych PKP Cargo SA zmniejszył si ę z 1.366,5 mln zł na koniec 2007 r. do 850, 6 mln zł na koniec I półrocza 2009 roku. W rezultacie tempo spadku nale Ŝno ści było wy Ŝsze od tempa spadku przychodów (np. w porównaniu z 2007 r., nale Ŝno ści krótkoterminowe w 2008 r. uległy zmniejszeniu o 29%, podczas gdy przychody zmniejszyły si ę o 3,1%);
działania windykacyjne spółki PKP Intercity wobec najwi ększego dłu Ŝnika, tj. PKP Przewozy Regionalne sp. z. o.o. (na koniec lipca 2009 r. nale Ŝno ści bie Ŝą ce i przeterminowane wynosiły ł ącznie 130,8 mln zł) polegały na wysyłaniu bez zb ędnej zwłoki wezwa ń do zapłaty, a nast ępnie kierowaniu spraw na drog ę s ądow ą. Wezwania do zapłaty dotyczyły w 2009 r. ł ącznej kwoty 63,8 mln zł, a z powodu bezskuteczno ści tych działa ń przekazano spraw ę do sądu w celu wydania nakazu zapłaty 48,2 mln zł wraz z nale Ŝnymi odsetkami
35 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
(s ądowy nakaz zapłaty uzyskano w dniu 31 lipca 2009 r.). Spółka wyst ępowała równie Ŝ do Ministra Infrastruktury o podj ęcie działa ń w tej sprawie 59 ;
najwi ększe kwotowo i przeterminowane nale Ŝno ści PKP Energetyka SA wyst ępowały wobec podmiotów z Grupy PKP i w 2006 r. dotyczyły PKP PLK SA (162,0 mln zł) oraz PKP Przewozy Regionalne Sp. z o.o. (89,4 mln zł). W wyniku skutecznej windykacji, do ko ńca 2007 r. zostały one spłacone, a regulowanie bie Ŝą cych zobowi ąza ń wobec Spółki przez te podmioty ulegało w kolejnych okresach znacznej poprawie. Z tytułu nieterminowego regulowania przez kontrahentów nale Ŝno ści (w latach 2006 – koniec maja 2009 r.), Spółka naliczyła odsetki w ł ącznej kwocie 27.129,9 tys. zł (w tym podmiotom z Grupy PKP – w kwocie 25.544,6 tys. zł). Ł ącznie z odsetkami z lat poprzednich, wyegzekwowano w tym czasie 33,7 mln zł (w tym od podmiotów z Grupy PKP – 31,8 mln zł). Z ogólnej kwoty wyegzekwowanych odsetek, a Ŝ 31,0 mln zł (92%) pochodziło od PKP PLK SA oraz PKP Przewozy Regionalne Sp. z o.o. Nale Ŝy przy tym podkre śli ć, Ŝe na skutek opó źnie ń w regulowaniu zobowi ąza ń przez dłu Ŝników Spółki, poniosła ona równie Ŝ koszty z tytułu nieterminowego regulowania własnych zobowi ąza ń. Z tego tytułu Spółka zapłaciła odsetki w łącznej kwocie 17,2 mln zł, z czego 15,9 mln zł (tj. 92,2%) podmiotom spoza Grupy PKP;
w wyniku działa ń windykacyjnych, podejmowanych przez zarz ąd PKP PLK SA nast ąpiło zmniejszenie kwoty zaległych (przeterminowanych) nale Ŝno ści z 1.001,3 mln zł w 2006 r. do 78,2 mln zł na koniec 2008 roku. Nale Ŝno ści te dotyczyły przede wszystkim opłat od spółki PKP Przewozy Regionalne z tytułu udost ępnianych linii kolejowych. W I półroczu 2009 r. odnotowano jednak wzrost nale Ŝno ści do ł ącznej wysoko ści 567,4 mln zł, w tym 265,3 mln zł wobec PKP Cargo SA i 139,6 mln zł wobec PKP Intercity SA 60 .
59 W rezultacie - w celu omówienia zasad współpracy pomi ędzy obiema spółkami - zostało zorganizowane w Ministerstwie Infrastruktury spotkanie z przedstawicielami wojewódzkich władz samorz ądowych, spółki Przewozy Regionalne oraz PKP Intercity SA. 60 W toku kontroli NIK trwały negocjacje PKP PLK SA ze spółkami PKP Cargo oraz PKP Intercity w sprawie rozło Ŝenia na raty zaległych nale Ŝno ści i okre ślenia odsetek.
36 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
3.2.5. Czynniki kształtujące sytuację finansową spółek Grupy PKP
3.2.5.1. Problemy z funkcjonowaniem spółki PKP Przewozy Regionalne
Podstawowym problemem Grupy PKP pozostaje od lat niewypłacalno ść spółki PKP Przewozy Regionalne. Ze wzgl ędu na niepełne dofinansowanie działalno ści tej spółki w zakresie przewozów pasa Ŝerskich (świadczonych w ramach usług publicznych) ze środków bud Ŝetu pa ństwa, nie była ona w stanie regulowa ć swoich zobowi ąza ń.
W zwi ązku z powy Ŝszym, na podstawie art. 33d ustawy o komercjalizacji oraz Kodeksu post ępowania administracyjnego, Minister Infrastruktury wyraził zgod ę (22 grudnia 2002 r.) na wszcz ęcie post ępowania restrukturyzacyjnego zobowi ąza ń cywilnoprawnych poprzez zawarcie Ugody Restrukturyzacyjnej przez spółk ę Przewozy Regionalne z jej wierzycielami. Spółka ta zawarła Ugod ę Restrukturyzacyjn ą z PKP PLK S.A., tj. spółk ą posiadaj ącą ponad 50% ogólnej sumy wierzytelno ści. Ugoda obj ęła równie Ŝ innych wierzycieli. Zgodnie z jej postanowieniami 40% zadłu Ŝenia Spółki (tj. 760 mln zł, powstałego do dnia 31 grudnia 2003 r.) wobec pi ęciu najwi ększych wierzycieli, tj. PKP PLK SA, PKP Cargo SA, PKP Energetyka SA, PKP Intercity SA i PKP SA, zostało umorzone (w tym kwota 458,8 mln zł zobowi ąza ń wobec PKP PLK SA). Ugoda zobowi ązała spółk ę Przewozy Regionalne do ratalnej spłaty pozostałej cz ęś ci zobowi ąza ń do 2007 r. (co zostało zrealizowane) oraz regulowania co najmniej 54% bie Ŝą cych zobowi ąza ń wobec stron Ugody.
Trudna sytuacja ekonomiczna PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o., nie pozwoliła jednak na pełn ą realizacj ę postanowie ń powy Ŝszej Ugody. Dlatego te Ŝ w dniu 2 kwietnia 2007 r. został podpisany Aneks do wy Ŝej przywołanej Ugody Restrukturyzacyjnej. W aneksie tym okre ślono zasady regulowania bie Ŝą cych zobowi ąza ń przez spółk ę Przewozy Regionalne wobec spółek Grupy PKP oraz zasady spłaty pozostałych zobowi ąza ń (w dwóch ratach w 2008 r. i 2009 r.), przy wykorzystaniu środków bud Ŝetowych na restrukturyzacj ę zadłu Ŝenia, przewidzianych w „ Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013 ". W rezultacie, PKP PLK SA otrzymała od PKP SA 1.383 mln zł na dokapitalizowanie (stosownie do art. 33s ustawy o komercjalizacji) oraz odzyskała od Spółki Przewozy Regionalne cz ęść
37 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli nale Ŝno ści w kwocie 867,2 mln zł. Spółce PKP Przewozy Regionalne pozostały zatem do spłaty w 2009 r. zobowi ązania w kwocie 306,4 mln zł. Uwag ę przy tym zwraca fakt, i Ŝ w przypadku nieuregulowania tych zobowi ąza ń, spółce Przewozy Regionalne grozi zerwanie Ugody Restrukturyzacyjnej, dotycz ącej długów w kwocie ok. 1,5 mld zł. Spółka PKP Przewozy Regionalne nie wywi ązywała si ę z realizacji wszystkich postanowie ń Aneksu z dnia 2 kwietnia 2007 r. wobec PKP PLK SA. I tak, w terminie nie pó źniej ni Ŝ do dnia 29 listopada 2009 r. miała ona pokry ć koszty kredytu (w kwocie 500 mln zł), który PKP PLK SA zmuszona była zaci ągn ąć w zwi ązku z zawieszeniem przez PKP Przewozy Regionalne regulowania bie Ŝą cych zobowi ąza ń. Wprawdzie pierwsz ą rat ę z tego tytułu (w kwocie 12,2 mln zł) spółka wpłaciła, to z kwoty 13,1 mln zł, stanowi ącej drug ą rat ę, rozliczyła tylko – do czasu zako ńczenia kontroli NIK – 1,1 mln zł (poprzez wzajemne potr ącenia nale Ŝno ści i zobowi ąza ń).
Ponadto, przej ęcie w grudniu 2008 r. przez PKP Intercity SA od PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o. Oddziału Przewozy Mi ędzywojewódzkie zmieniło w zasadniczy sposób relacje finansowe pomi ędzy tymi spółkami. Pocz ąwszy od dnia 1 grudnia 2008 r. wszystkie przychody ze sprzeda Ŝy biletów na mi ędzywojewódzkie poci ągi po śpieszne stały si ę przychodami PKP Intercity SA. Jednocze śnie sprzeda Ŝ tych biletów realizowana była w znacznej cz ęś ci przez sie ć kas biletowych spółki (ponad 1.100 kas tej spółki wobec 330 kas PKP Intercity SA).
W zwi ązku z zaprzestaniem przez PKP Przewozy Regionalne regularnego zwrotu kwot nale Ŝnych PKP Intercity SA z tytułu sprzedaŜy biletów nast ąpił znaczny wzrost nale Ŝno ści krótkoterminowych spółki PKP Intercity (z 26,0 mln zł na koniec pa ździernika 2008 r. do 137,4 mln zł na koniec maja 2009 r.). Kilkumiesi ęczne negocjacje prowadzone mi ędzy tymi spółkami, przy wsparciu PKP SA doprowadziły do ustale ń, na mocy których od lipca 2009 r. Intercity SA rozpocz ęła przejmowanie od spółki PKP Przewozy Regionalne kolejnych 43 kas biletowych, usytuowanych na najwi ększych dworcach kolejowych. PKP Intercity SA podj ęła równie Ŝ działania w celu odzyskania od spółki Przewozy Regionalne nale Ŝnych jej kwot z tytułu sprzedanych biletów 61 .
61 W dniu 19 czerwca 2009 r., w S ądzie Okr ęgowym dla Warszawy Pragi zło Ŝony został pozew w post ępowaniu nakazowym wobec Spółki Przewozy Regionalne o zapłat ę 48,2 mln zł.
38 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
3.2.5.2. WyposaŜenie spółek w majątek niezbędny do prowadzenia statutowej działalności
NIK negatywnie ocenia pod wzgl ędem legalno ści, rzetelno ści i celowo ści działalno ść Zarządu PKP SA w zakresie zapewnienia spółkom Grupy PKP - utworzonym na podstawie art. 14 i 15 ustawy o komercjalizacji - warunków do prawidłowego funkcjonowania na rynku kolejowym. Spółki te nie zostały bowiem wyposa Ŝone w niezb ędny maj ątek do prowadzenia statutowej działalno ści.
PKP SA nie wykonała ustawowego obowi ązku okre ślonego w art. 17 ust. 7 ustawy o komercjalizacji. Zgodnie z tym przepisem PKP SA zobowi ązana jest do wnoszenia do PKP PLK SA w formie wkładów niepieni ęŜ nych gruntów wchodz ących w skład linii kolejowych, niezwłocznie po uregulowaniu stanu prawnego poszczególnych nieruchomo ści (b ędących przedmiotem umowy, o której mowa w ust. 6 62 ). O nierzetelno ści działania tej spółki świadczy fakt, Ŝe pomimo uregulowanego stanu prawnego a Ŝ 71,3% powierzchni omawianych gruntów (według stanu na dzie ń 31 marca 2009 r.), to do ko ńca I półrocza 2009 r. PKP SA nie wniosła do PKP PLK SA Ŝadnych gruntów (w 2005 r. wniesiono linie kolejowe bez gruntów).
Do czasu zako ńczenia kontroli, PKP SA nie wykonała tak Ŝe ustawowego obowi ązku okre ślonego w art. 17 ust. 1 ustawy o komercjalizacji. Na mocy tego przepisu jest ona zobowi ązana do wniesienia do spółek Grupy PKP wkładów niepieni ęŜ nych w postaci składników materialnych i niematerialnych, wyodr ębnionych z jej przedsi ębiorstwa, niezb ędnych do prowadzenia działalno ści przez spółki okre ślone w art. 14 i 15 przywołanej ustawy 63 . I tak, w przypadku spółki przewozowej PKP Cargo wniesiono zaledwie 0,02% nieruchomo ści, za ś spółki PKP Intercity - 0,25%. Reszta składników maj ątkowych nadal była obj ęta umowami dzier Ŝawy.
Pomimo 9-leteniego okresu obowi ązywania przepisów ustawy o komercjalizacji nie
62 Stosownie do art. 17 ust. 6, grunty wchodz ące w skład linii kolejowych, które nie mog ą by ć wniesione w formie wkładu niepieni ęŜ nego z uwagi na nieuregulowany stan prawny, zostan ą oddane PKP PLK przez PKP SA do nieodpłatnego korzystania na podstawie umowy. 63 Podkre ślenia wymaga jednak fakt, Ŝe realizacja tego obowi ązku wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą (w obecnym stanie prawnym) ponoszenia przez PKP SA wysokich kosztów podatkowych. Aport nieruchomo ści oraz pozostałej cz ęś ci nawierzchni do spółek Grupy PKP spowodowałby wyst ąpienie obci ąŜ eń podatkowych w postaci VAT i CIT oraz obowi ązkow ą wpłat ę z zysku w przypadku zbycia na rzecz Skarbu Pa ństwa akcji PKP PLK SA, obj ętych aportem w kwocie około 6.378 mln zł. Miałoby to negatywny wpływ na realizacj ę przez Spółk ę zada ń, dotycz ących spłaty zadłu Ŝenia po byłym p.p.PKP.
39 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli został okre ślony zakres wyposa Ŝenia poszczególnych spółek w maj ątek niezb ędny do prowadzenia ich statutowej działalno ści. Dopiero w czerwcu 2006 r. Zarz ąd PKP SA powołał Zespół ds. dokonania oceny alokacji maj ątku trwałego PKP S.A. pod k ątem jego przydatno ści dla poszczególnych Spółek Grupy PKP. Po upływie ponad 3 lat od powołania tego Zespołu oraz upływu pierwotnego terminu okre ślenia infrastruktury kolejowej i innych nieruchomo ści niezb ędnych do prowadzenia działalno ści przez spółki Grupy PKP - nie zostały w pełnym zakresie przedstawione propozycje w sprawie sposobu i zakresu wyposa Ŝenia poszczególnych spółek w maj ątek.
Negatywnym skutkiem niewykonania przez PKP SA ustawowego obowi ązku przekazania spółkom zale Ŝnym maj ątku niezb ędnego do prowadzenia działalno ści statutowej jest konieczno ść płacenia przez te spółki (na rzecz PKP SA) czynszu za dzier Ŝaw ę tego maj ątku 64 . W konsekwencji, czynsze te zwi ększały koszty działalno ści spółek Grupy PKP. Koszty z omawianego tytułu, które poniosły skontrolowane spółki w okresie obj ętym kontrol ą, tj. w latach 2007 – 2009 (I półrocze), wyniosły:
291,7 mln zł w przypadku PKP Cargo SA. Spółka ta dzier Ŝawiła, znajduj ące si ę na stacjach i w terminalach kolejowych, niektóre składniki ogólnie dost ępnej infrastruktury kolejowej (które powinny by ć w posiadaniu PLK SA), słu Ŝą cej do prowadzenia działalno ści w zakresie kolejowych przewozów rzeczy, w tym tory o ł ącznej długo ści 627 km, 800 rozjazdów, 14 ładowni o powierzchni ok. 24 tys. m², place ładunkowe o ł ącznej powierzchni 1.865 tys. m², rampy ładunkowe o ł ącznej powierzchni 592 tys. m², nastawnie, wagi wagonowe, suwnice itp. urz ądzenia. Stanowiło to brak zapewnienia równego dost ępu do infrastruktury kolejowej innym licencjonowanym przewo źnikom 65 ;
143,0 mln zł w przypadku PKP PLK SA. Ponadto, spółka ta poniosła koszty w kwocie 9,4 mln zł zwi ązane z utrzymywaniem ok. 1,5 tys. km linii kolejowych, które nie były eksploatowane. Jej starania o likwidacj ę b ądź wył ączenie z przedmiotu umowy dzier Ŝawy nieeksploatowanych linii przez ich wła ściciela, tj. PKP SA, okazały si ę bezskuteczne;
64 Ponadto, brak prawa własno ści do u Ŝytkowanego maj ątku skutkuje zani Ŝeniem kapitału zakładowego spółek zale Ŝnych, co obni Ŝa ich zdolno ść kredytow ą. 65 Zob. „Informacja o wynikach kontroli działalno ści Cargo SA na rynku przewozów krajowych i mi ędzynarodowych”, NIK, Warszawa, lipiec 2009 r., Nr ewid. 153/2009/08/067/KKT.
40 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
65,2 mln zł w przypadku PKP Energetyka SA 66 ;
19,6 mln zł w przypadku PKP Intercity SA (tylko z tytułu dzier Ŝawy stacji postojowej Warszawa Grochów).
W zwi ązku z tym, Ŝe koszty powy Ŝsze dzier Ŝawy (poniesione przez spółki zale Ŝne) stanowiły przychody spółki dominuj ącej (PKP SA), to wynik finansowy brutto tej spółki byłby odpowiednio mniejszy. I tak, przy innych warunkach niezmienionych, w 2007 r. zamiast zysku brutto (w wysoko ści 84,6 mln zł) PKP SA poniosłaby strat ę nie mniejsz ą od kwoty 149,9 mln zł 67 , natomiast w 2008 r. zysk brutto tej spółki (902 mln zł) byłby mniejszy o przychody z tytułu omawianego czynszu przynajmniej o kwot ę 112,5 mln zł.
Wyniki finansowe brutto skontrolowanych spółek zaleŜnych (po skorygowaniu o czynsze z tytułu wydzier Ŝawianych od PKP SA składników maj ątkowych) byłyby za ś odpowiednio lepsze, co zilustrowano na wykresie 5.
Wykres 5. Hipotetyczne wyniki finansowe brutto skontrolowanych spółek po korekcie o zapłacony czynsz z tytułu dzier Ŝawy składników maj ątkowych od PKP SA (w mln zł).
200 162.7 150
100 68.9 57.6 47.7 41.8 50 26.8 7.9 -1.1 -32.3 0
-7.2 -18.5 -50 -52.7 -49.1 -100 -93.7 -110.1 -150 -161.7 -200 PKP Cargo SA PKP Intercity SA PKP Energetyka SA PKP PLK SA
Wynik faktyczy w 2007 r. Wynik po korekcie w 2007 r.
Wynik faktyczny w 2008 r. Wynik po korekcie w 2008 r.
Źródło: Opracowano na podstawie wyników kontroli.
66 Spółka ta wydatkowała równie Ŝ 18 mln zł z tytułu dzier Ŝawy układu przesyłowo – rozdzielczego od PKP PLK SA. 67 Tylko przy uwzgl ędnieniu otrzymanego czynszu dzier Ŝawnego od skontrolowanych czterech spółek w ł ącznej wysoko ści 234,5 mln zł.
41 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
W zwi ązku z nieskutecznym wnoszeniem przez spółk ę dominuj ącą składników maj ątkowych do spółek zale Ŝnych negatywnie nale Ŝy oceni ć pod wzgl ędem rzetelno ści i celowo ści działalno ść kolejnych ministrów wła ściwych do spraw transportu 68 . Mimo 9-letniego okresu obowi ązywania ustawy o komercjalizacji ministrowie ci nie zapewnili PKP SA warunków do wykonania obowi ązków wynikaj ących z tre ści art. 17 tej ustawy .
Zgodnie z zało Ŝeniami „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013” stosowne zmiany w ustawie o komercjalizacji (dotycz ące m.in. realokacji maj ątku mi ędzy spółkami Grupy PKP oraz zwolnienia PKP SA z podatku dochodowego od wnoszonych aportów do spółek zale Ŝnych) miały wej ść w Ŝycie z dniem 1 stycznia 2008 roku. Ustalono, Ŝe przygotowany przez Ministerstwo Infrastruktury (MI) pierwszy projekt zmian przywołanej ustawy został przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dniu 28 lutego 2008 r., jednak - ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść nie uzyskania notyfikacji Komisji Europejskiej (projekt zawierał propozycje rozwi ąza ń, które mogły stanowi ć pomoc publiczn ą) – MI podj ęło decyzj ę o podj ęciu prac nad nowym projektem, który nie b ędzie wymagał opracowania programu pomocowego (tzw. II projekt). W rezultacie, dopiero w dniu 14 sierpnia 2009 r. projekt ten został przekazany do rozpatrzenia Komisji Wspólnej Rz ądu i Samorz ądu Terytorialnego.
Nawet w przypadku uchwalenia nowelizacji ustawy o komercjalizacji, to czynnikiem spowalniaj ącym proces aportowania przez PKP SA składników maj ątkowych do spółek zale Ŝnych b ędzie brak naniesie ń na mapach geodezyjnych linii projektowanych granic gruntów wchodz ących w skład linii kolejowych, które s ą niezb ędne przy wydzieleniu gruntów wchodz ących w skład linii kolejowych, zarz ądzanych przez PKP PLK SA 69 .
68 Minister wła ściwy do spraw transportu (Minister Infrastruktury) jest jednocze śnie Walnym Zgromadzeniem Wspólników PKP SA. 69 Bez naniesionych na mapach geodezyjnych granic gruntów wchodz ących w skład linii kolejowych oznacza brak zdolno ści aportowej tych gruntów. W toku niniejszej kontroli, w PKP SA był przygotowywany projekt decyzji Prezesa Zarz ądu PKP SA w sprawie wydzielenia gruntów wchodz ących w skład linii kolejowych zarz ądzanych przez PKP PLK SA. Zgodnie z tym projektem zostan ą powołane zespoły składaj ące si ę z przedstawicieli PKP SA i PKP PLK SA, które na mapach geodezyjnych nanios ą linie projektowanych granic gruntów wchodz ących w skład linii kolejowych. Przyj ęto, Ŝe czynno ści te mog ą by ć przeprowadzone do dnia 31 grudnia 2010 r. w odniesieniu do linii o znaczeniu pa ństwowym i do dnia 31 grudnia 2011 r. w odniesieniu do pozostałych linii kolejowych.
42 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
3.2.5.3. Wykonywanie planów prywatyzacji spółek
NIK negatywnie ocenia pod wzgl ędem celowo ści działalno ść PKP SA polegaj ącą na zaniechaniu prywatyzacji spółek Grupy PKP, co oznaczało mniejsze od planowanych przychody z tego tytułu. W planach działalno ści na lata 2007 - 2009 okre ślono wpływy ze sprzeda Ŝy akcji i udziałów (bez pozycji „Oferty publiczne”) na poziomie 12,1 mln zł w 2007 r., 117,2 mln zł w 2008 r i 151,3 mln zł w 2009 roku. Ustalono, Ŝe tylko w latach 2007 - 2008 faktycznie uzyskane przychody z omawianego tytułu były o ponad 114 mln zł mniejsze od planowanych. Do podstawowych przyczyn niezrealizowania zakładanych wpływów z prywatyzacji nale Ŝy zaliczy ć:
odebranie PKP SA w dniu 15 grudnia 2005 r. przez ministra wła ściwego do spraw prywatyzacji udzielonych pełnomocnictw do dokonania czynno ści prawnych zwi ązanych ze zbyciem akcji PKP Cargo SA oraz PKP Intercity SA. PKP SA uzyskała ponownie pełnomocnictwo we wrze śniu 2007 r. odno śnie spółki PKP Intercity, a w listopadzie 2008 r. – odno śnie spółki PKP Cargo. Zakres tych pełnomocnictw został jednak ograniczony do wyboru doradców prywatyzacyjnych oraz opracowania i zarekomendowania przez doradców strategii prywatyzacji; małe zainteresowanie potencjalnych inwestorów nabyciem udziałów lub akcji spółek, przewidzianych do prywatyzacji, zwłaszcza z mniejszo ściowym udziałem PKP SA; konieczno ść uzgadniania z pozostałymi wspólnikami (akcjonariuszami) spółek warunków wyj ścia kapitałowego PKP SA ze spółek, przewidzianych do prywatyzacji.
W dniu 30 kwietnia 2009 r. Zarz ąd PKP SA przedło Ŝył na Walnym Zgromadzeniu „Strategi ę prywatyzacji spółek z udziałem PKP SA”. W strategii tej zało Ŝono m.in. prywatyzacj ę w latach 2009 - 2010 spółki PKP Intercity i w latach 2011 - 2013 spółek PKP Cargo i PKP Energetyka. Nale Ŝy jednak podkre śli ć, Ŝe jednocze śnie w dokumencie tym wskazano na bariery, które mog ą utrudni ć prywatyzacj ę przedmiotowych spółek w zakładanym terminie. Do takich barier zaliczono m.in.:
spadek popytu na usługi przewozowe, w zwi ązku z pogorszeniem koniunktury gospodarczej, a w konsekwencji - popytu na akcje/udziały spółek;
43 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
zasady zabezpieczenia wierzytelno ści Skarbu Pa ństwa z tytułu udzielonych gwarancji lub por ęcze ń. Aktualnie, wierzytelno ści Skarbu Pa ństwa z tytułu udzielonych gwarancji lub por ęcze ń spłaty przez PKP SA zobowi ąza ń wobec banków zabezpieczone s ą poprzez przewłaszczenie na rzecz Skarbu Pa ństwa akcji i udziałów PKP SA w 15 spółkach. Ł ączna warto ść tych akcji/udziałów, jako przedmiotu przewłaszczenia, wynosi 6,3 mld zł, a pełna wysoko ść zabezpiecze ń, z uwzgl ędnieniem wzrostu kursu €, wynosi około 11 mld zł (minister wła ściwy do spraw finansów publicznych wymaga zabezpieczenia w 205%). W przypadku sprzeda Ŝy akcji lub udziałów, PKP SA b ędzie zobowi ązana udzieli ć zamiennego zabezpieczenia oraz uzupełni ć przedmiot przewłaszczenia do 205% gwarantowanych zobowi ąza ń. Zatem, dla realizacji projektów prywatyzacyjnych, dotycz ących w szczególno ści du Ŝych podmiotów Grupy PKP, niezb ędne jest oddłu Ŝenie PKP SA lub zmiana sposobu zabezpieczenia gwarancji, udzielonych przez Skarb Pa ństwa;
brak uregulowa ń umo Ŝliwiaj ących ustalanie stawek dost ępu do infrastruktury (na wieloletnie okresy) dla przewo źników kolejowych w wysoko ści zapewniaj ącej konkurencyjno ść z transportem drogowym.
Ustosunkowanie si ę do powy Ŝszych barier przez Ministerstwo Infrastruktury miało nast ąpi ć do ko ńca sierpnia 2009 r. w ramach nowelizacji „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013”70 . Do czasu zako ńczenia niniejszej kontroli, strategia ta nie została znowelizowana, a w Ministerstwie Infrastruktury trwały prace nad „Programem rozwoju transportu kolejowego do roku 2015”, który jednocze śnie będzie nowelizacj ą poprzedniej strategii.
3.2.5.4. SprzedaŜ nieruchomości przez PKP SA
NIK negatywnie ocenia pod wzgl ędem celowo ści działalno ść PKP SA w zakresie niewykonywania planów sprzeda Ŝy nieruchomo ści. Pomimo uregulowanego stanu prawnego 302 nieruchomo ści, planowanych do sprzeda Ŝy w 2007 r., nie zostało wystawionych do sprzeda Ŝy 233 (o warto ści 62,03 mln zł), za ś w 2008 r., na 180 nieruchomo ści nie wystawiono do sprzeda Ŝy 108 (o warto ści 164,02 mln zł).
70 Decyzja została zamieszczona w protokole z posiedzenia kierownictwa Ministerstwa Infrastruktury w dniu 15 lipca 2009 r.
44 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
W latach 2007 – 2008, przychody z tego tytułu były o ok. 296 mln zł ni Ŝsze od planowanych. Podkre ślenia wymaga jednak fakt, Ŝe w porównaniu do zało Ŝeń „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013” łączna warto ść sprzedanych 211 nieruchomo ści (wraz z warto ści ą nieruchomo ści przekazanych na podstawie art. 66 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa 71 ) była o ok. 10 mln zł wy Ŝsza. Warto ść sprzeda Ŝy nieruchomo ści w I połowie 2009 r. wyniosła natomiast 128,3 mln zł, co oznacza, Ŝe przychody w całym 2009 r. - przy utrzymywaniu si ę tempa z tego okresu - mog ą by ć mniejsze o 174,5 mln złotych w porównaniu do kwot okre ślonych w skorygowanym „Planie działalno ści Spółki na rok 2009” oraz o 222,4 mln zł – w porównaniu do warto ści okre ślonej w przywołanej Strategii. Do podstawowych przyczyn niewykonania planów sprzeda Ŝy nieruchomo ści nale Ŝy zaliczy ć brak uzgodnie ń z innymi spółkami Grupy PKP, a tak Ŝe brak zgody Ministerstwa Infrastruktury na wył ączanie gruntów z terenów zamkni ętych.
Nieskuteczne i nierzetelne okazały si ę tak Ŝe dotychczasowe działania PKP SA w zakresie realizacji projektu zagospodarowania 86 nieruchomo ści strategicznych (rozpocz ęte w IV kwartale 2006 r.). W maju 2008 r. liczb ę takich nieruchomo ści zmniejszono do 28 pozycji, obejmuj ących m.in. dworce, układy torowe, place przydworcowe oraz budynki biurowe i magazynowe. Nieruchomo ści te miały by ć zagospodarowane we współpracy z inwestorami zewn ętrznymi, w innym trybie ni Ŝ sprzeda Ŝ. Wkładem PKP SA w omawiane przedsi ęwzi ęcia miały by ć wył ącznie prawa do nieruchomo ści. Do czasu zako ńczenia kontroli NIK został wdro Ŝony zaledwie jeden projekt W sze ściu innych przypadkach rozpocz ęto prace przygotowawczo-uzgodnieniowe, z których w dwóch przypadkach odło Ŝono post ępowanie dotycz ące wyłaniania inwestora. W pozostałych przypadkach nieruchomo ści strategicznych prowadzone były procedury uwłaszczeniowe.
Stwierdzono równie Ŝ brak ostatecznych rozstrzygni ęć w sprawie wyłonienia Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI), który utworzyłby Fundusz Inwestycyjny Zamkni ęty (FIZ), dedykowany PKP SA. Do czasu zako ńczenia kontroli, działania w tym zakresie ograniczyły si ę bowiem do:
71 Dz.U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 ze zm.
45 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
podj ęcia (w listopadzie 2008 r.) przez Zarz ąd PKP SA uchwały w sprawie akceptacji zapytania ofertowego przez Rad ę Nadzorcz ą oraz Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy PKP SA;
podj ęcia (w grudniu 2008 r.) przez Rad ę Nadzorcz ą PKP SA uchwały pozytywnie opiniuj ącej wniosek Zarz ądu PKP SA do Walnego Zgromadzenia PKP SA w sprawie akceptacji procedury utworzenia FIZ;
podj ęcia (w marcu 2009 r.) przez Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy PKP SA uchwały akceptuj ącej działania Zarz ądu, zmierzaj ące do wyłonienia TFI, z którym zostanie utworzony FIZ dedykowany PKP SA;
wyra Ŝenia (w kwietniu 2009 r.) przez Zarz ąd PKP SA zgody na skierowanie zapytania ofertowego do istniej ących na rynku TFI oraz w sprawie powołania zespołu roboczego do oceny ofert i dalszych negocjacji;
skierowania (w maju 2009 r.) do TFI, które posiadają fundusze nieruchomo ściowe, zaproszenia do udziału w negocjacjach i zło Ŝenia oferty.
W ocenie NIK, w najbli Ŝszych latach nie b ędą mogły by ć osi ągni ęte ewentualne korzy ści finansowe z omawianego tytułu.
3.2.5.5. Opłaty za korzystanie z infrastruktury kolejowej
NIK negatywnie ocenia pod wzgl ędem celowo ści działalno ść kolejnych ministrów wła ściwych do spraw transportu w zakresie ustalania warunków dost ępu i korzystania z infrastruktury kolejowej. Ministrowie ci nie zapewnili bowiem w przedmiotowym zakresie wystarczaj ącej stabilizacji warunków, okre ślanych w drodze rozporz ądze ń, wydawanych na podstawie art. 35 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym 72 . Na przykład:
w rozporz ądzeniu Ministra Transportu z dnia 25 kwietnia 2007 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie warunków dost ępu i korzystania z infrastruktury kolejowej 73 zmieniono m.in. zasady naliczania opłaty podstawowej i sposób naliczania opłat rezerwacyjnych za zamówion ą i przyznan ą zdolno ść
72 Dz.U. z 2007 r., Nr 16, poz. 94 ze zm. 73 Dz.U. Nr 81, poz. 552.
46 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
przepustow ą, która nie zostanie przez przewo źnika wykorzystana (opłata rezerwacyjna została wprowadzona na podstawie rozporz ądzenia Ministra Transportu z dnia 30 maja 2006 r. w sprawie warunków dost ępu i korzystania z infrastruktury kolejowej, która w okresie poprzednim nie obowi ązywała);
w rozporz ądzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dost ępu i korzystania z infrastruktury kolejowej 74 , w porównaniu do poprzedniego rozporz ądzenia w tej samej sprawie, m.in. wprowadzono zmiany do zasad kalkulacji stawek jednostkowych opłaty podstawowej oraz zwi ększono stawki opłat za przewozy intermodalne (co mo Ŝe spowodowa ć zmniejszenie konkurencyjno ści tych przewozów transportem kolejowym).
Coroczne zmiany zasad naliczania opłat za dost ęp do infrastruktury utrudniaj ą przewo źnikom prowadzenie stabilnej polityki zarówno w ramach wewn ętrznych regulacji dotycz ących organizacji przewozów i ruchu kolejowego, jak i regulacji procesów przewozowych pod k ątem prowadzonej polityki w umowach z klientami.
Brak uregulowa ń umo Ŝliwiaj ących ustalanie na wieloletnie okresy dla przewo źników kolejowych stawek dost ępu do infrastruktury w wysoko ści zapewniaj ącej konkurencyjno ść z transportem drogowym mo Ŝe by ć jedn ą z barier prywatyzacji spółek kolejowych. Brak stabilizacji uregulowa ń utrudnia tak Ŝe funkcjonowanie i prowadzenie polityki transportowej przez marszałków województw 75 .
W okresie obj ętym kontrol ą stosowano zasad ę niskich stawek dost ępu dla przewozów pasa Ŝerskich (jedne z najni Ŝszych w Unii Europejskiej), co miało generowa ć niskie dotacje. Wzgl ędnie wysokie - w stosunku do średniej europejskiej - stosowano natomiast stawki w przewozach towarowych 76 .
74 Dz.U. Nr 35, poz. 274. 75 Wysoko ść opłat za korzystanie z infrastruktury – stosownie do art. 33 ustawy o transporcie kolejowym - ustalana była przez PKP PLK SA corocznie z uwzgl ędnieniem kwoty dotacji z bud Ŝetu pa ństwa na remonty i utrzymanie infrastruktury (w wysoko ści 380 mln zł na rozkład jazdy poci ągów 2006/2007, 500 mln zł na rozkład jazdy poci ągów 2007/2008 oraz 680 mln zł na rozkład jazdy 2008/2009). 76 Zbyt wysokie stawki dost ępu dla przewozów towarowych, ograniczaj ą w dłu Ŝszym okresie popyt i źle słu Ŝą polityce transportowej pa ństwa. Wysokie stawki dost ępu mog ą wpływa ć na spadek udziału przewozów towarowych transportem kolejowym w przewozach towarów ogółem transportem l ądowym, a tak Ŝe negatywnie wpływaj ą na atrakcyjno ść Polski jako kraju tranzytu kolejowego.
47 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
Nale Ŝy nadmieni ć, Ŝe wysoko ść i sposób ustalania stawek dost ępu do infrastruktury kolejowej ma istotny wpływ nie tylko na koszty działalno ści przewo źników kolejowych, ale przede wszystkim na przychody zarz ądcy tej infrastruktury, tj. PKP PLK SA.
Udział opłat z rozpatrywanego tytułu w kosztach działalno ści operacyjnej skontrolowanych spółek przewozowych (tj. PKP Cargo SA i PKP Intercity SA) wynosił w latach 2007 – 2008 ok. 25%. W zwi ązku z wysokim udziałem analizowanych opłat w kosztach operacyjnych pozytywnie nale Ŝy oceni ć pod wzgl ędem celowo ści działalno ść Zarz ądu PKP Cargo SA. Zarz ąd tej spółki podj ął w I półroczu 2009 r. działania zmierzaj ące do redukcji zarówno opłat z tytułu dost ępu do infrastruktury, jak i kosztów działalno ści operacyjnej ogółem 77 . Działania te polegały m.in. na zmniejszeniu liczby wykorzystywanych stacji rozrz ądowych, opracowaniu wykazu zb ędnej infrastruktury torowej na ponad 350 stacjach, przygotowaniu decyzji o odpowiedzialno ści słu Ŝbowej za zamawiane trasy poci ągów oraz obj ęciu rankingiem poszczególnych zakładów spółki pod wzgl ędem wielko ści ponoszonych kosztów tras. Zarz ąd Spółki podj ął równie Ŝ negocjacje z PKP PLK SA w zakresie obni Ŝenia stawek opłat z tytułu przewozów rozproszonych.
W okresie obj ętym kontrol ą, wpływy zarz ądcy infrastruktury kolejowej, tj. spółki PKP PLK, z tytułu opłat za dost ęp do tej infrastruktury były natomiast głównym (i maj ącym coraz wi ększe znaczenie) źródłem jego przychodów ze sprzeda Ŝy. W 2007 r. przychody PKP PLK SA z tytułu opłat za dost ęp do infrastruktury kolejowej wyniosły ogółem 2.624,4 mln zł i stanowiły 90,4% przychodów ze sprzeda Ŝy, natomiast w 2008 r. przychody z tego tytułu wynosiły łącznie 2.686,3 mln zł, a ich udział w przychodach ze sprzeda Ŝy wzrósł do 92,2%.
Struktur ę przychodów PKP PLK SA w 2008 r. z tytułu opłat za dost ęp do infrastruktury według usługobiorców 78 przedstawiono na wykresie 6.
77 W 2008 r., w porównaniu z rokiem poprzednim, pomimo spadku przewiezionej masy towarowej o 7,2%, koszty dost ępu zmniejszyły si ę jednak tylko o 3,2%. 78 Nie wyst ępowały istotne ró Ŝnice mi ędzy t ą struktur ą w 2007 r. a struktur ą w 2008 r.
48 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
Wykres 6. Procentowa struktura przychodów PKP PLK SA z tytułu opłat za dost ęp do infrastruktury kolejowej wg usługobiorców w 2008 r.
13,2%
0,9%
21,4% 7,8% 56,7%
PKP Cargo SA PKP Intercity SA PKP Przewozy Regionalne sp. z o.o. Pozostali przewo źnicy Grupy PKP Przewo źnicy spoza Grupy PKP
Źródło: Opracowano na podstawie wyników kontroli.
3.2.6. Działalność inwestycyjna skontrolowanych spółek
Spo śród spółek obj ętych kontrol ą najwy Ŝsze nakłady na działalno ść inwestycyjn ą ponosiła spółka PKP PLK. Według planów inwestycyjnych skontrolowanych spółek na 2008 r., przewidywano łącznie wydatkować na ten cel 3.833 mln zł, z czego na poszczególne spółki przypadało:
2.984 mln zł w PKP PLK SA (tj. 77,9% ogólnej kwoty nakładów inwestycyjnych); 492 mln zł w PKP Intercity SA (12,8%); 170 mln w PKP Cargo SA (4,4%); 110 mln zł w PKP Energetyka SA (2,9%); 77 mln zł w PKP SA (2%).
W okresie obj ętym kontrol ą ze środków publicznych współfinansowana była działalno ść inwestycyjna PKP SA, PKP PLK SA oraz PKP Cargo SA. Spółki PKP Energetyka oraz PKP Intercity nie korzystały w tym czasie z przedmiotowych środków.
49 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
Pan nakładów inwestycyjnych PKP PLK SA na 2007 r. w kwocie 2.979,4 mln zł został zrealizowany w 82,1%, za ś plan tych nakładów na 2008 r. w kwocie 3.634,9 mln zł 79 wykonała w 87,4% 80 . Główn ą przyczyn ą niepełnego wykorzystania środków - zaplanowanych na finansowanie inwestycji - były opó źnienia w post ępowaniach przetargowych, które wynikały z nieskutecznego egzekwowania od wykonawców umownych terminów przygotowania dokumentacji technicznej, a tak Ŝe z opó źnie ń w uzyskiwaniu decyzji administracyjnych, pozwalaj ących na rozpocz ęcie robót 81 b ądź z pojawiaj ących si ę problemów w trakcie prowadzenia robót (np. roboty dodatkowe). Miała równie Ŝ miejsce dłu Ŝsza od zakładanej procedura przetargowa wyboru wykonawców robót (ze wzgl ędu na znaczn ą ilo ść protestów i zapyta ń, co z kolei opó źniało rozpoczynanie robót). Opó źnienia w realizacji inwestycji, a zwłaszcza w ich rozpoczynaniu – niezale Ŝnie od innych skutków 82 - mogą powodowa ć roszczenia finansowe wykonawców robót wobec PKP PLK SA z tytułu braku mo Ŝliwo ści prowadzenia robót w umownych terminach 83 .
NIK negatywnie ocenia pod wzgl ędem celowo ści działalno ść PKP PLK SA w zakresie składania wniosków o dofinansowanie realizacji projektów w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Ustalono, Ŝe z 39 projektów z zakresu infrastruktury transportowej, uj ętych na li ście podstawowej, 35 dotyczyło PKP PLK SA. Do czasu zako ńczenia kontroli, spółka zło Ŝyła do Komisji Europejskiej tylko jeden taki wniosek 84 . Miało to miejsce mimo niewystarczaj ących nakładów na utrzymanie infrastruktury kolejowej oraz pogarszania si ę stanu technicznego linii
79 Na 2009 r. spółka ta zaplanowała wydatki na inwestycje w kwocie 2.949 mln zł. 80 W tym środki bud Ŝetowe (470,2 mln zł) wykorzystano w 91,4%, środki Funduszu Kolejowego (412,8 mln zł) - w 63%, a unijne środki pomocowe (936,9 mln zł) – w 90,9%. 81 Np. brak pozwole ń na budow ę. 82 W tym post ępuj ąca degradacja linii kolejowych, która jest tak Ŝe skutkiem małych – w stosunku do dróg krajowych – nakładów środków bud Ŝetowych, z przeznaczeniem na popraw ę stanu technicznego infrastruktury kolejowej. Według danych PKP PLK SA, w latach 1989 - 2009 wydatki na infrastruktur ę kolejow ą wyniosły ok. 17 mld zł, natomiast wydatki na drogi krajowe - 108 mld zł. 83 Na przykład, w toku kontroli spółki PKP Energetyka ustalono, Ŝe PKP PLK SA nie wywi ązała si ę z terminowego dostarczenia dokumentacji wraz z pozwoleniem na budow ę linii kolejowej E-65 w obr ębie Tczewa. Z powodu niezawinionych przestojów PKP Energetyka SA - jako wykonawca robót - mo Ŝe nie osi ągn ąć planowanych na 2009 r. przychodów w kwocie ok. 12 mln € z tytułu realizacji tej inwestycji i wyst ąpi ć wobec PKP PLK SA ze stosownym roszczeniem. 84 Dotycz ący zadania pn. ”Modernizacja linii kolejowej E-59 na odcinku Wrocław – Pozna ń, etap II”.
50 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli kolejowych, co m.in. skutkuje zmniejszaniem dopuszczalnej pr ędko ści poci ągów 85 .
Nierzetelnie wykonywała równie Ŝ plany inwestycyjne PKP SA. W 2007 r. plan inwestycyjny (124,6 mln zł) spółka ta zrealizowała w 78% (a bez uwzgl ędnienia środków z Funduszu Schengen – w 63%), natomiast w 2008 r. (77,2 mln zł) plan inwestycyjny wykonała w 33%. Nale Ŝy przy tym zwróci ć uwag ę na fakt, Ŝe planowane środki na finansowanie inwestycji dworcowych były ok. 2-, a nawet 3-krotnie mniejsze od zakładanych w „Strategii utrzymania i funkcjonowania dworców kolejowych” 86 . W ocenie NIK, mo Ŝe to mie ć niekorzystny wpływ na stan techniczny infrastruktury zarz ądzanej przez PKP SA (nawet przy uwzgl ędnieniu środków budŜetowych przeznaczonych w 2010 r. na budow ę lub przebudow ę dworców kolejowych w zakresie bezpo średnio zwi ązanym z obsług ą podró Ŝnych), a w konsekwencji – na zdolno ść spółki do spłaty zadłu Ŝenia (z powodu braku mo Ŝliwo ści uzyskania odpowiedniej rentowno ści na działalno ści operacyjnej)
Nie stwierdzono istotnych nieprawidłowo ści w działalno ści inwestycyjnej PKP Energetyka SA oraz PKP Intercity SA. W przypadku spółki PKP Cargo, zakres działalno ści inwestycyjnej dostosowywano do aktualnej sytuacji finansowej (wielko ści środków własnych) oraz mo Ŝliwo ści zakupów inwestycyjnych w formie leasingu finansowego. W okresie obj ętym kontrol ą, wielko ść nakładów inwestycyjnych w tej spółce (na modernizacj ę i zakup taboru) była jednak zbyt mała, poniewa Ŝ nie pokrywały one warto ści amortyzacji. Oznaczało to post ępuj ącą dekapitalizacj ę maj ątku spółki, a zwłaszcza taboru kolejowego.
85 W latach 2001 - 2008 dotyczyło to ponad 7,9 tys. km torów głównych linii. Jedynie 37% linii kolejowych było w stanie dobrym – czyli wymagaj ących tylko konserwacji. 86 Dokument wewn ętrzny PKP SA, przyj ęty przez Zarz ąd Spółki w dniu 27 maja 2009 roku.
51 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
3.2.7. Działania restrukturyzacyjne i oszczędnościowe w Grupie PKP
Rozpocz ęta w okresie obj ętym kontrol ą restrukturyzacja spółek kolejowych w Grupie PKP wynikała z zało Ŝeń rz ądowej „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013”, czyli była wymuszona czynnikami zewn ętrznymi 87 . W zwi ązku z realizacj ą tej strategii, wszystkie skontrolowane spółki opracowały i rzetelnie wdraŜały stosowne programy oszcz ędno ściowe.
W ocenie NIK celowe były działania zarz ądów skontrolowanych spółek, podejmowane w ramach wdra Ŝania przywołanej strategii oraz programów oszcz ędno ściowych, poniewa Ŝ skutkowały one m.in.:
zmniejszeniem w spółce PKP Cargo 88 liczby zakładów (z 42 do 16) oraz ujawnieniem przerostów zatrudnienia o ponad 7 tys. pracowników, co stanowiło ok. 20% łącznego zatrudnienia na pocz ątku tego roku. Wdro Ŝenie programu oszcz ędno ściowego w PKP Cargo SA nast ępowało m.in. poprzez ograniczenie nakładów inwestycyjnych w 2009 r. do poziomu zapewniaj ącego ci ągło ść prowadzenia działalno ści, pozyskanie zewn ętrznego finansowania cz ęś ci nakładów inwestycyjnych, optymalizacj ę wielko ści zapasów oraz bie Ŝą cy monitoring regulowania płatno ści dokonywanych przez klientów W ramach restrukturyzacji dokonano równie Ŝ realokacji (w ramach spółek Grupy PKP) lokomotyw do obsługi kolejowych przewozów pasa Ŝerskich, wyposa Ŝenia zaplecza warsztatowego oraz pracowników. W wyniku realokacji maj ątku dokonano na rzecz PKP SA sprzeda Ŝy 508 lokomotyw (o warto ści ksi ęgowej netto ok. 138 mln zł), z przeznaczeniem dla spółki PKP Przewozy Regionalne oraz PKP Intercity SA. Do tych spółek przekazano równie Ŝ ok. 6 tys.
87 W okresie poprzednim nie przeprowadzano restrukturyzacji spółek kolejowych m.in. z powodów społecznych. Na przykład, w listopadzie 2003 r. na spotkaniu zwi ązków zawodowych z przedstawicielami Rz ądu RP, pracodawców kolejowych oraz Przewodnicz ącym Rady Nadzorczej PKP SA postanowiono m.in. odst ąpi ć od: 1) planów podziału spółki PKP Przewozy Regionalne i przekazania samorz ądom kolejowych przewozów regionalnych; 2) planów prywatyzacji PKP Cargo SA i innych spółek przewozowych do czasu uzgodnienia ze zwi ązkami zawodowymi programu dalszej restrukturyzacji i prywatyzacji spółek Grupy PKP; 3) planów podziału zespołu dru Ŝyn trakcyjnych na ró Ŝne spółki przewozowe. 88 Do czasu wdro Ŝenia „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013” struktura organizacyjna PKP Cargo SA nie była zmieniana od pocz ątku jej funkcjonowania.
52 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
pracowników 89 ;
zmniejszeniem w spółce PKP Energetyka kosztów dystrybucji energii elektrycznej, obrotu tą energi ą oraz kosztów robót przy urz ądzeniach sieci trakcyjnej. Ponadto, wobec pogorszenia si ę koniunktury gospodarczej, podj ęto decyzje skutkuj ące w 2009 r. zmniejszeniem wydatków na wynagrodzenia (o 19.774 tys. zł). Ł ączne oszcz ędno ści z powy Ŝszych tytułów wyniosły w okresie obj ętym kontrol ą 282 mln zł. Nale Ŝy przy tym podkre śli ć, Ŝe redukcja kosztów (zwi ązanych zwłaszcza z zakupem energii oraz działalno ści ą dystrybucyjn ą) umo Ŝliwiała spółce utrzymanie konkurencyjno ści jej ofert na rynku energii elektrycznej;
redukcj ą kosztów operacyjnych w PKP PLK SA m.in. poprzez dostosowywanie struktury organizacyjnej do zakresu wykonywanych działa ń. W latach 2006 - 2008 przeci ętne zatrudnienie zmniejszono o 4%, tj. z 43.562 do 41.628 osób 90 ;
popraw ą efektywno ści gospodarowania w PKP Intercity SA. W krótkookresowym planie działa ń zało Ŝono uzyskanie w 2009 r. oszcz ędno ści w kwocie 296 mln zł (w tym poprzez zmniejszenie zatrudnienia, zu Ŝycia energii trakcyjnej oraz rezygnacji z podwy Ŝek płac dla pracowników);
zmniejszeniem kosztów działalno ści w PKP SA, a zwłaszcza kosztów zu Ŝycia materiałów i energii. W 2008 r. – w porównaniu do 2007 r. - koszty te były ni Ŝsze o 3,3, mln zł (tj. o 13,8%).
89 Zaznaczy ć przy tym nale Ŝy, i Ŝ działaniem niegospodarnym spółki PKP Cargo było utrzymywanie dru Ŝyn trakcyjnych do obsługi ruchu pasa Ŝerskiego, poniewa Ŝ miało to negatywny wpływ na jej wynik finansowy. Spółka ta świadczyła bowiem omawiane usługi po cenach, które nie pokrywały kosztów. W latach 2007 - 2008 strata na tej działalno ści wyniosła 307,3 mln zł. Sytuacja ta była skutkiem zobowi ązania PKP Cargo SA, od momentu utworzenia w 2001 r., do utrzymywania w ramach swojej działalno ści lokomotyw pasa Ŝerskich, dru Ŝyn trakcyjnych oraz zaplecza technicznego (niezb ędnych do obsługi ruchu pasa Ŝerskiego) i ich wynajmu spółkom PKP Przewozy Regionalne i PKP Intercity, a tak Ŝe skutkiem przyj ętego sposobu ustalania cen pomi ędzy wymienionymi podmiotami Grupy PKP. W zwi ązku z powy Ŝszym, w kwietniu 2009 r. spółka PKP Cargo wyst ąpiła do Ministra Finansów z wnioskiem o rekompensatę poniesionych strat w zwi ązku z nało Ŝeniem na ni ą wymogu utrzymywania dru Ŝyn trakcyjnych oraz lokomotyw, koniecznych do prowadzenia regionalnych przewozów pasa Ŝerskich przez spółk ę PKP Przewozy Regionalne w okresie od 1 pa ździernika 2001 do 31 grudnia 2003 roku. Wniosek dotyczył kwoty 229,8 mln zł. Do czasu zako ńczenia kontroli sprawa ta nie została rozstrzygni ęta. 90 Na 2009 r. zaplanowano zmniejszenie kosztów operacyjnych o 165 mln zł.
53 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
W kontek ście restrukturyzacji spółek Grupy PKP - NIK negatywnie ocenia pod wzgl ędem rzetelno ści nadzór ministra wła ściwego do spraw transportu nad wdra Ŝaniem „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013”. Taka ocena wynika z niezrealizowania zało Ŝeń tej strategii, dotycz ących wydzielenia i uniezale Ŝnienia zarz ądcy infrastruktury kolejowej, tj. PKP PLK SA od pozostałych spółek Grupy PKP. Rozdział zarz ądcy infrastruktury kolejowej (maj ącego cechy naturalnego monopolu) od przewo źników jest niezb ędny z punktu widzenia realizacji równych warunków konkurowania 91 . Ponadto, Minister Infrastruktury, mimo upływu 2 lat od przyj ęcia przywołanej strategii, nie podj ął nawet działa ń zmierzaj ących do opracowania koncepcji funkcjonowania zarz ądcy infrastruktury kolejowej. W konsekwencji, PKP PLK SA, jako podmiot zarz ądzaj ący liniami kolejowymi i innymi obiektami, nie miał – do czasu zako ńczenia kontroli - wła ścicielskiego umocowania prawnego do zarz ądzania omawian ą infrastruktur ą. Wynikaj ący z obecnych uregulowa ń prawnych status tej spółki, jedynie jako u Ŝytkownika linii kolejowych (na podstawie umów odpłatnego korzystania), nie zapewnia warunków do pełnej realizacji obowi ązków, okre ślonych w ustawie o transporcie kolejowym, tj. ponoszenia odpowiedzialno ści za jej rozwój i utrzymanie infrastruktury kolejowej w stanie zapewniaj ącym bezpiecze ństwo ruchu.
3.2.8. Funkcjonowanie kontroli i audytu wewnętrznego NIK pozytywnie ocenia funkcjonowanie kontroli i audytu wewn ętrznego w wi ększo ści, tj. w pi ęciu spo śród sze ściu skontrolowanych jednostek. Ustalono, Ŝe dobór zada ń do planów audytu wewn ętrznego wynikał z analizy obszarów ryzyka, a plany te były rzetelnie i sprawnie realizowane przez stosowne komórki organizacyjne. Poza tym, kierownicy skontrolowanych jednostek sprawowali skuteczny nadzór nad wykonywaniem zalece ń pokontrolnych, w przypadku stwierdzonych nieprawidłowo ści. Na przykład:
zgodnie z planami na lata 2007 – 2008, w spółce PKP Energetyka badania
91 Z tego punktu widzenia, zadaniem zarz ądcy infrastruktury powinno by ć jej udost ępnianie na równych warunkach wszystkim koncesjonowanym przewo źnikom, niezale Ŝnie od ich struktury własno ściowej. Przeszkod ą dla rozwoju konkurencji jest tak Ŝe utrzymywanie pod kontrol ą PKP Cargo SA cz ęś ci infrastruktury kolejowej, w tym infrastruktury przeładunkowej na wielu stacjach kolejowych.
54 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
audytowe zostały przeprowadzone we wszystkich jej zakładach. Ujawnione w toku tych bada ń nieprawidłowo ści, głównie w zakresie gospodarki materiałowej i paliwami płynnymi, stanowiły podstawę do formułowania stosownych zalece ń w celu usuni ęcia tych nieprawidłowo ści. Ustalono, Ŝe procedury obowi ązuj ące w Spółce, zapewniały rzetelny nadzór nad sprawnym wdra Ŝaniem zalece ń pokontrolnych. Ponadto, przed przyst ąpieniem do kolejnego audytu, obligatoryjnie zapoznawano si ę z wynikami poprzedniego audytu oraz pisemn ą informacj ą z wykonania zalece ń pokontrolnych;
w latach 2007 - 2008 Biuro Audytu i Kontroli Wewn ętrznej PKP PLK SA rzetelnie i zgodnie z planem przeprowadziło ponad 100 kontroli (m.in. w zakresie planowania i wykonania funduszu wynagrodze ń, procedur przetargowych na wykonanie robót b ądź sporz ądzania kosztorysów wykonywanych robót budowlanych). Ustalenia tych kontroli wskazywały na wyst ępowanie nieprawidłowo ści m.in. w zakresie przygotowania dokumentacji przetargowej (np. dzielenie zamówienia na mniejsze, niewła ściwy wybór trybu zamówienia, brak kosztorysów inwestorskich, niejednoznaczne postanowienia w umowach dotycz ące zapłaty i sposobu potwierdzenia wykonania zadania, wykonywanie robót bez zlecenia lub zawartej umowy). W rezultacie przeprowadzonych kontroli zostały skierowane dwa zawiadomienia do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przest ępstwa przez pracowników Spółki.
W PKP SA stwierdzono natomiast, Ŝe nierzetelnie dokonywano doboru zada ń do planów audytu wewn ętrznego. Przyj ęty tryb kwalifikowania zada ń do tych planów nie był bowiem skutkiem analizy obszarów ryzyka w skali całej spółki (plany takie sporz ądzał Dyrektor Biura Audytu Wewn ętrznego i Kontroli uwzgl ędniaj ąc tematy zgłaszane przez członków Zarządu PKP SA oraz kierowników innych komórek organizacyjnych). W rezultacie, Zarz ąd PKP SA nie miał rozeznania, Ŝe audytem obj ęto obszary o potencjalnie najwi ększym ryzyku dla działalno ści spółki.
3.2.9. Finansowe efekty kontroli
Stwierdzone w toku post ępowania kontrolnego nieprawidłowo ści, które miały wymierny skutek finansowy wyniosły ł ącznie 1.140.862 tys. zł. Na kwot ę t ę zło Ŝyły si ę:
55 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
uszczuplenia środków finansowych w łącznej wysoko ści 626.012,0 tys. zł, z czego 226.050 tys. zł dotyczyło PKP SA (z powodu niewystawienia do sprzeda Ŝy działek o uregulowanym stanie prawnym o tej wartości), 307.300 tys. zł – PKP Cargo SA (poniesiona strata z powodu świadczenia usług trakcyjnych po zani Ŝonych cenach), 11.549 tys. zł – PKP Intercity SA (poniesiona strata na działalno ści dotowanej na skutek niedoszacowania kosztów tej działalno ści), 81.113 tys. zł – PKP Energetyka SA (strata bilansowa w wyniku zawarcia struktur opcyjnych);
kwoty wydatkowane z naruszeniem prawa w ł ącznej wysoko ści 481 tys. zł dotyczyły PKP Cargo SA (warto ść umów podpisanych ze zleceniobiorcami od których nieegzekwowano umownego obowi ązku składania sprawozda ń z czynno ści doradztwa 92 );
kwoty wydatkowane w nast ępstwie działa ń stanowi ących naruszenie prawa w łącznej wysokości 464.449 tys. zł, z czego 454.345 tys. zł dotyczyło spółek PKP Cargo, PKP Intercity i PKP PLK (z tytułu poniesionych kosztów dzier Ŝawy na skutek nieprzekazania tym spółkom maj ątku przez PKP SA, mimo obowi ązku okre ślonego w art. 17 ust. 1 ustawy o komercjalizacji), 9.400 tys. zł - spółki PKP PLK (koszty utrzymywania nieeksploatowanych torów kolejowych w rezultacie odmowy ich przejęcia przez wła ściciela, tj. PKP SA), 704 tys. zł – PKP Energetyka SA (skutki likwidacji nieumorzonych środków trwałych);
potencjalne finansowe skutki nieprawidłowo ści w kwocie 49.920 tys. zł dotyczyły spółki PKP Energetyka w wyniku niewyst ąpienia z roszczeniami finansowymi z tytułu niewywi ązania si ę PKP PLK SA (jako inwestora) z terminowego dostarczenia kompletnego projektu budowlanego. Z tego powodu spółka mo Ŝe nie osi ągn ąć przychodów w tej kwocie, planowanych na 2009 rok.
Korzy ści finansowe, które powinny zosta ć pozyskane w rezultacie realizacji wniosku pokontrolnego wyniosły 3.500 tys. zł. Wniosek ten został skierowany do Zarz ądu
92 Tego rodzaju nierzetelno ść miała miejsce w przypadku wszystkich 6 zbadanych umów. Brak sprawozdania z wykonania zlecenia uniemo Ŝliwia - w ocenie NIK - dokonanie obiektywnych, tj. niezale Ŝnych od osoby zlecaj ącej, ocen efektywno ści zlece ń, a tak Ŝe stwarza warunki do wyst ępowania dowolno ści przy zawieraniu umów.
56 Wa Ŝniejsze wyniki kontroli
PKP PLK SA i dotyczył obci ąŜ enia not ą odsetkow ą przewo źników (w wymienionej kwocie) za nieterminowe regulowanie nale Ŝno ści z tytułu korzystania z infrastruktury kolejowej.
57 Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli
4. Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli
4.1. Przygotowanie kontroli
Niniejsza kontrola obejmowała zarówno kontrol ę prawidłowo ści, jak i kontrol ę wykonania zada ń. Temat kontroli pozostawał w zwi ązku z głównym kierunkiem kontroli NIK „Pa ństwo efektywnie zarz ądzaj ące zasobami publicznymi” oraz z pozostaj ącymi z nim w zwi ązku obszarami bada ń kontrolnych, obejmuj ących zarz ądzanie i gospodarowanie maj ątkiem Skarbu Pa ństwa, a tak Ŝe rozwój infrastruktury i jej utrzymanie.
Kontrola gospodarki finansowej Grupy PKP była poprzedzona innymi kontrolami z zakresu funkcjonowania transportu kolejowego, które dotyczyły restrukturyzacji finansowej PKP SA 93 , gospodarowania maj ątkiem przez PKP SA 94 oraz działalno ści PKP Cargo SA na rynku przewozów krajowych i mi ędzynarodowych 95 .
Ustalenia kontroli restrukturyzacji finansowej PKP SA wykazały, Ŝe było to przedsi ęwzi ęcie nieudane. Nie udało si ę bowiem osi ągn ąć zasadniczego celu tej restrukturyzacji, którym było uzyskanie płynno ści finansowej przez spółki Grupy PKP, co skutkowało wzrostem zadłu Ŝenia poszczególnych spółek. W wyniku realizacji wniosków pokontrolnych uległa m.in. istotnej poprawie windykacja nale Ŝno ści spółek Grupy PKP oraz uregulowano zasady sprzedaŜy wierzytelno ści PKP SA.
Z ustale ń kontroli gospodarowania maj ątkiem przez PKP SA wynikało, Ŝe nie zostały zrealizowane w tym zakresie przepisy ustawy o komercjalizacji. Nie uregulowano stanu prawnego ponad połowy u Ŝytkowanych gruntów oraz nie wyposa Ŝono nowo utworzonych spółek w maj ątek niezb ędny do ich funkcjonowania. PKP SA w niedostatecznym stopniu zabezpieczała interesy prawne i ekonomiczne w cz ęś ci
93 Informacja o wynikach kontroli restrukturyzacji finansowej PKP SA, Nr ewid. 185/2004/P/03/071/KKT, Warszawa, listopad 2004 r. 94 Informacja o wynikach kontroli gospodarowania majątkiem przez PKP SA, Nr ewid. 146/2005/P/04/073/KKT, Warszawa, wrzesie ń 2005 r. 95 Informacja o wynikach kontroli działalno ści PKP Cargo SA na rynku przewozów krajowych i mi ędzynarodowych, Nr ewid. 153/2009/P/067/KKT, Warszawa, lipiec 2009 r.
58 Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli umów sprzeda Ŝy, najmu i dzier Ŝawy maj ątku. Mała była skuteczno ść windykacji nale Ŝno ści z tytułu dostaw i usług, świadczonych dla podmiotów spoza Grupy PKP. W wyniku realizacji wniosków pokontrolnych m.in. nast ąpiło zintensyfikowanie składania wniosków o potwierdzenie praw własno ści do nieruchomo ści zarz ądzanych przez PKP SA oraz podj ęto działania dla ochrony maj ątku zb ędnego dla działalno ści spółek Grupy PKP.
Wyniki kontroli PKP Cargo SA wykazały natomiast, Ŝe spółka prowadziła polityk ę handlow ą na zasadach ograniczaj ących innym przewo źnikom dost ęp do infrastruktury kolejowej (m.in. do torów oraz budowli i urz ądze ń słu Ŝą cych do załadunku i rozładunku wagonów). Oznaczało to ograniczanie konkurencji na rynku przewozów kolejowych. Spółka poinformowała NIK, i Ŝ dopiero wyniki prowadzonych post ępowa ń Urz ędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie naduŜywania pozycji dominuj ącej na rynku przewozów towarowych b ędą miały decyduj ący wpływ na dalsze jej działanie w omawianym zakresie.
Niniejsz ą kontrol ą obj ęto 5 spo śród 9 spółek Grupy PKP, których ł ączny udział w przychodach ze sprzeda Ŝy wynosił ok. 95% warto ści sprzeda Ŝy w całej Grupie PKP 96 . Kontrol ą obj ęto tak Ŝe działalno ść ministra wła ściwego do spraw transportu (tj. Ministra Infrastruktury) w zakresie nadzoru nad gospodark ą finansow ą spółki dominuj ącej (PKP SA) oraz realizacji zada ń okre ślonych w rz ądowej „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013”.
4.2. Postępowanie kontrolne i działania podjęte po zakończeniu kontroli
Minister Infrastruktury oraz zarządy spółek PKP Cargo SA, PKP Energetyka SA i PKP Intercity SA podpisali sporz ądzone protokoły kontroli, nie zgłaszaj ąc zastrze Ŝeń do ich tre ści. Do protokołów kontroli, przeprowadzonych w PKP SA oraz PKP PLK SA, zarz ądy zgłosiły zastrze Ŝenia 97 , które zostały w cało ści uwzgl ędnione. Zastrze Ŝenia te dotyczyły korekty danych liczbowych bądź doprecyzowania
96 Przy badaniu płynno ści finansowej spółek za I półrocze 2009 r. zastosowano te same kryteria, którymi posługiwali si ę biegli rewidenci badaj ący sprawozdania finansowe tych spółek za lata 2007 – 2008. Badanie windykacji nale Ŝno ści przeterminowanych dokonano na próbie 10 przypadków o najwy Ŝszej kwotowo warto ści. 97 Na podstawie art. 55 ust. 1 ustawy o NIK.
59 Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli niektórych okre śle ń. W zwi ązku z uwzgl ędnieniem zastrze Ŝeń w cało ści wprowadzono stosowne zmiany w protokołach kontroli, dotycz ących tych spółek.
Do wszystkich skontrolowanych jednostek NIK skierowała wyst ąpienia pokontrolne, zawieraj ące oceny, uwagi i wnioski pokontrolne. Do wyst ąpie ń pokontrolnych nie zgłoszono zastrze Ŝeń98 .
Pod adresem Ministra Infrastruktury NIK wnosiła o podj ęcie stosownych działa ń maj ących na celu:
1) finalizacj ę prac nad projektem ustawy o zmianie ustawy z dnia 8 wrze śnia 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi ębiorstwa pa ństwowego „Polskie Koleje Pa ństwowe” (tzw. II projekt);
2) wydanie rozporz ądzenia na podstawie art. 40 ust. 3 ustawy z dnia 8 wrze śnia 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi ębiorstwa pa ństwowego „Polskie Koleje Pa ństwowe”;
3) opracowanie koncepcji funkcjonowania zarz ądcy infrastruktury kolejowej, tj. PKP PLK SA;
4) aktualizacj ę „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013”, stosownie do ustale ń kierownictwa Ministerstwa Infrastruktury z dnia 15 lipca 2009 roku.
Wnioski pokontrolne skierowane do Zarz ądu PKP SA (spółki dominuj ącej) dotyczyły potrzeby – w ocenie NIK - podj ęcia działa ń zmierzaj ących do:
1) osi ągni ęcia rentowno ści na działalno ści podstawowej;
2) wykonywania planów w zakresie sprzeda Ŝy nieruchomo ści, prywatyzacji oraz działalno ści inwestycyjnej;
3) przyspieszenia realizacji zada ń przez Zespół ds. dokonania oceny alokacji majątku trwałego PKP SA pod k ątem jego przydatno ści dla poszczególnych spółek Grupy PKP;
4) rozwi ązania problemu wnoszenia wkładów niepieni ęŜ nych w postaci zespołu składników materialnych i niematerialnych do wła ściwych spółek Grupy PKP;
98 Na podstawie art. 61 ust. 1 ustawy o NIK.
60 Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli
5) uzyskania pełnej zdolności aportowej gruntów, na których poło Ŝone s ą linie kolejowe;
6) przyspieszenia pozbywania si ę zb ędnego (niewykorzystywanego) maj ątku;
7) zamieszczania w planach pracy audytu wewn ętrznego zada ń wynikaj ących z analizy ryzyka.
Wnioski pokontrolne skierowane do zarz ądów pozostałych spółek Grupy PKP dotyczyły głównie działa ń zmierzaj ących do:
1) obni Ŝenia kosztów funkcjonowania spółki,
2) ograniczania dzier Ŝawy składników maj ątkowych od innych spółek Grupy PKP.
Z odpowiedzi na wyst ąpienia pokontrolne wynika, Ŝe z 25 wniosków pokontrolnych zostało zrealizowanych 3, a w trakcie realizacji pozostawały 22 wnioski. I tak:
1) Minister Infrastruktury poinformował NIK, i Ŝ:
projekt ustawy o zmianie ustawy z dnia 8 wrze śnia 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi ębiorstwa pa ństwowego „Polskie Koleje Pa ństwowe” (tzw. II projekt) został przyj ęty przez Komisj ę Wspóln ą Rz ądu i Samorz ądu Terytorialnego i zostanie skierowany do rozpatrzenia przez Rad ę Ministrów,
na podstawie art. 40 ust. 3 wy Ŝej przywołanej ustawy wydał w dniu 11 wrze śnia 2009 r. rozporz ądzenie w sprawie okre ślenia sposobu i trybu organizowania przez Polskie Koleje Pa ństwowe Spółk ę Akcyjn ą przetargów oraz rokowa ń na zbycie aktywów trwałych 99 ,
sprawy zwi ązane z koncepcj ą funkcjonowania zarz ądcy infrastruktury kolejowej (tj. PLK SA) oraz aktualizacj ą „Strategii dla transportu kolejowego do roku 2013” zostan ą uwzgl ędnione w opracowywanym dokumencie pn. „Program rozwoju transportu kolejowego do roku 2015”;
2) Zarz ąd PKP SA poinformował NIK, Ŝe m.in.:
99 Dz.U. Nr 155, poz. 1231.
61 Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli
głównym celem, który został wyznaczony dla spółki, jest zmniejszenie straty na sprzeda Ŝy i zachowanie stałego trendu zaw ęŜ ania ujemnej mar Ŝy na sprzeda Ŝy. Sposobami dalszego zwi ększania przychodów b ędzie aktywne poszukiwanie najemców, zmiana funkcjonalno ści posiadanych powierzchni, a tak Ŝe remonty i inwestycje w obiektach, których podwy Ŝszenie standardu umo Ŝliwi podniesienie stawek za najem,
w opracowaniu znajduj ą si ę projekty prywatyzacyjne dotycz ące m.in. PKP Intercity SA i PKP Cargo SA. Ponadto prowadzone są rozmowy z przedstawicielami Ministerstwa Skarbu Pa ństwa dotycz ące skonstruowania wspólnej oferty sprzeda Ŝy udziałów lub akcji spółek, powstałych w wyniku komercjalizacji przedsi ębiorstw pa ństwowych, które zostały obj ęte przez PKP SA. Mimo niekorzystnej sytuacji na rynku nieruchomo ści, PKP SA podejmuje działania intensyfikuj ące sprzeda Ŝ zb ędnych nieruchomo ści. Do 31 pa ździernika 2009 r. ogłoszono 424 przetargi dotycz ące nieruchomo ści o ł ącznej warto ści 514 mln zł. PKP SA podj ęła równie Ŝ działania o pozyskanie dodatkowych źródeł finansowania działalno ści inwestycyjnej. Do Ministerstwa Infrastruktury zło Ŝono wniosek o współfinansowanie ze środków bud Ŝetowych dworców obj ętych „programem inwestycyjnym”. Zło Ŝono tak Ŝe wniosek o współfinansowanie - w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko - trzech projektów,
podj ęto działania maj ące na celu zako ńczenie do ko ńca 2013 r. procesu alokacji maj ątku do poszczególnych spółek Grupy PKP. W ramach tych działa ń podpisano w dniu 6 listopada 2009 r. porozumienie z PKP PLK SA w sprawie rozgraniczenia gruntów linii kolejowych, a tak Ŝe trwaj ą prace dotycz ące uregulowania trybu i zasad ustalania granic gruntów pod liniami kolejowymi o znaczeniu pa ństwowym,
prowadzone s ą wielokierunkowe działania w zakresie zbywania zb ędnego (niewykorzystanego) maj ątku, w tym w formie fizycznej likwidacji tego maj ątku (w przypadku wyczerpania innych mo Ŝliwych form zagospodarowania),
62 Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli
pracownicy Biura Audytu Wewn ętrznego i Kontroli PKP SA zostan ą przeszkoleni w zakresie zarz ądzania ryzykiem;
3) zarz ądy pozostałych skontrolowanych spółek Grupy PKP (tj. PKP Cargo SA, PKP Energetyka SA, PKP Intercity SA oraz PKP PLK SA) poinformowały NIK, Ŝe m.in. podjęły stosowne działania maj ące na celu dalsz ą racjonalizacj ę kosztów funkcjonowania spółek, w tym poprzez uproszczenie ich wewn ętrznej struktury organizacyjnej (zmniejszanie liczby zakładów).
63 Zał ączniki
5. Załączniki
Załącznik 1. Wykaz skontrolowanych podmiotów.
1) Ministerstwo Infrastruktury
2) Polskie Koleje Pa ństwowe SA
3) PKP Polskie Linie Kolejowe SA
4) PKP Cargo SA
5) PKP Energetyka SA
6) PKP Intercity SA
Kontrol ę w powy Ŝej wymienionych jednostkach przeprowadził Departament Komunikacji i Systemów Transportowych NIK .
Załącznik 2. Lista osób zajmujących kierownicze stanowiska, odpowiedzialnych za kontrolowaną działalność w okresie objętym kontrolą L.P. Wyszczególnienie Imi ę i nazwisko Ministrowie wła ściwi do spraw transportu 1. Od 31 pa ździernika 2005 r. do 15 listopada 2007 r. . Jerzy Polaczek Od 16 listopada 2007 r. Cezary Grabarczyk Zarz ąd PKP SA Prezes Zarz ądu - Dyrektor Generalny Andrzej Wach Członek Zarz ądu - Dyrektor Promocji i Spraw Społecznych Maria Wasiak Członek Zarz ądu - Dyrektor Zarz ądzania Nieruchomo ściami Paweł Olczyk (od 3 stycznia 2008 r.) Członek Zarz ądu - Dyrektor Finansowy (od 3 stycznia 2008 r.) Paweł Pie śniewski Członek Zarz ądu - Dyrektor Finansowy (od 25 listopada 2005 r. 2. Jerzy Marciniak do 3 stycznia 2008 r.) Członek Zarz ądu - Dyrektor Zarz ądzania Nieruchomo ściami Jarosław Adwent (od 21 lutego 2006 r. do 3 stycznia 2008 r.) Członek Zarz ądu – Dyrektor Nadzoru Wła ścicielskiego (od 17 grudnia 2007 r. do 18 wrze śnia 2008 r.) Tomasz Pakaszewski Członek Zarz ądu – Dyrektor Nadzoru Wła ścicielskiego (od Arkadiusz Olewnik 25 listopada 2005 r. do 17 grudnia 2007 r.) 3. Zarz ąd PKP Polskie Linie Kolejowe SA Prezes Zarz ądu (od 13 grudnia 2005 r. do 8 stycznia 2009 r.) Krzysztof Celi ński Prezes Zarz ądu (od 9 stycznia 2009 r.) Zbigniew Szafra ński Członek Zarz ądu – Dyrektor ds. Utrzymania Infrastruktury (od Krzysztof Groblewski 5 lutego 2009 r.) Członek Zarz ądu – Dyrektor ds. Sprzeda Ŝy (od 13 grudnia Zbigniew Zarychta 2005 r.)
64 Zał ączniki
Członek Zarz ądu – Dyrektor ds. Strategii i Rozwoju (od Marek Pawlik 9 stycznia 2009 r.) Członek Zarz ądu - Dyrektor ds. Inwestycji (od 5 marca 2009 r.) Paweł Dziwisz Członek Zarz ądu – Dyrektor ds. Projektów Unijnych (od Alina Giedry ś 5 marca 2009 r.), Członek Zarz ądu (od 1 pa ździernika 2001r. do 9 stycznia Mirosław Pawłowski 2009 r.) Członek Zarz ądu (25 lipca 2005 r. do 9 stycznia 2009 r.) Józef Je Ŝewicz Członek Zarz ądu (od 25 lipca 2005 r. do 5 lutego 2009 r.) Teresa Zwiernik Członek Zarz ądu (od 18 lipca 2006 r. do 29 stycznia 2009 r.) Agnieszka Sufata-Pawlak Członek Zarz ądu (od 18 lipca 2006 r. do 27 maja 2008 r.) Andrzej Trzebicki Zarz ąd PKP Cargo SA Prezes Zarz ądu (od 29 stycznia 2008 r.) Wojciech Balczun Prezes Zarz ądu – Dyrektor Naczelny (od 29 grudnia 2005 r. do Władysław Eugeniusz 27 grudnia 2007 r.) Szczepkowski Członek Zarz ądu ds. Eksploatacyjnych (od 13 stycznia 2006 r.) Witold Bawor Członek Zarz ądu ds. Handlowych (od 29 stycznia 2008 r.) Zbigniew Janicki Członek Zarz ądu ds. Strategii (od 14 maja 2008 r.) Ludomir Paweł Handzel Członek Zarz ądu ds. Mi ędzynarodowych (od Daniel Ryczek 26 maja 2008 r.) Członek Zarz ądu ds. Finansowych (od 16 czerwca 2008 r.) Janusz Lach Członek Zarz ądu ds. Pracowniczych (od 16 czerwca 2008 r.) Mirosława Pietkiewicz Członek Zarz ądu – Dyrektor ds. Marketingu i Handlu (od Kazimierz Murawski 29 grudnia 2005 r. do 27 grudnia 2007 r.) Członek Zarz ądu – Dyrektor ds. Eksploatacji i Zaplecza 4. Andrzej Waszczuk Technicznego (od 19 lipca 2005 r. do 13 stycznia 2006 r.) Członek Zarz ądu – Dyrektor ds. Ekonomiki i Finansów (od Stanisław Cicho ń 9 lipca 2002 r. do 6 pa ździernika 2006 r.) Członek Zarz ądu – Dyrektor ds. Ekonomiki i Finansów (od Maciej Libiszowski 11 czerwca 2007 r. do 31 maja 2008 r.) Członek Zarz ądu - Dyrektor ds. Pracowniczych i Administracyjnych (od 29 grudnia 2005 r. do 25 czerwca Zenon Stefan Kolendra 2008 r.) Członek Rady Nadzorczej, wykonuj ący czynno ści Prezesa Zarz ądu - Dyrektora Naczelnego (od 27 grudnia 2007 r. do Wojciech Balczun 28 stycznia 2008 r.) Członek Rady Nadzorczej, wykonuj ący czynno ści Członka Zarz ądu Dyrektora ds. Marketingu i Handlu (od 27 grudnia Remigiusz Adamiak 2007 r. do 28 stycznia 2008 r.) Zarz ąd PKP Energetyka SA Prezes Zarz ądu (od 23 wrze śnia 2004 r.) Tadeusz Skobel Członek Zarz ądu - Dyrektor Handlowy (od 25 wrze śnia 2004 r.) Grzegorz Grabowski Członek Zarz ądu - Dyrektor Ekonomiczno-Finansowy (od Gabriela Dwornik 5. 30 czerwca 2009 r.) Członek Zarz ądu - Dyrektor Ekonomiczno-Finansowy (od Jolanta Piłat 6 grudnia 2005 r. do 30 czerwca 2009 r.) Członek Zarz ądu - Dyrektor Techniczny (od 6 pa ździernika Konrad Tuli ński 2005 r. Zarz ąd PKP Intercity SA 6. Prezes Zarz ądu (od 9 stycznia 2009 r.) Krzysztof Celi ński Prezes Zarz ądu (od 1 stycznia 2007 r. do 8 stycznia 2009 r.) Czesław Warsewicz Członek Zarz ądu – Dyrektor Finansowy (od 30 sierpnia 2001 r.) Lucyna Krawczyk Członek Zarz ądu – Dyrektor Handlowy (od 1 stycznia 2008 r.) Marek Nitkowski Członek Zarz ądu – Dyrektor Techniczny (od 9 stycznia 2009 r.) Krzysztof Kołodziejski Członek Zarz ądu (od 24 czerwca 2004 r. do 24 stycznia 2007 r.) Tadeusz Motyla Członek Zarz ądu (od24 stycznia 2007 r. do 9 stycznia 2009 r.) Krzysztof Supa
65 Zał ączniki
Załącznik 3. Wykaz aktów prawnych, dotyczących kontrolowanej działalności.
1) Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz.U. z 2007r. Nr 16, poz. 94 ze zm.).
2) Ustawa z dnia 8 wrze śnia 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi ębiorstwa pa ństwowego „Polskie Koleje Pa ństwowe” (Dz.U. Nr 84 poz.948 ze zm.).
3) Ustawa z dnia 15 wrze śnia 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz.1037 ze zm.).
4) Ustawa z dnia 29 wrze śnia 1994 r. o rachunkowo ści (Dz.U. z 2009 r., Nr 152, poz. 1223 ze zm.).
5) Ustawa z dnia 16 grudnia 2005 r. o Funduszu Kolejowym (Dz.U. z 2006 r., Nr 12, poz. 61).
6) Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.).
7) Ustawa z dnia z dnia 4 wrze śnia 1997 r. o działach administracji rz ądowej (Dz.U. z 2007 r., Nr 65, poz. 437 ze zm.).
8) Rozporz ądzenie Ministra Transportu z dnia 30 maja 2006 r. w sprawie warunków dost ępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz.U. Nr 107, poz. 737 ze zm.).
9) Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dost ępu i korzystania z infrastruktury kolejowej - Dz.U. Nr 35, poz.274 (obowi ązuj ące od 13 marca 2009 r.).
10) Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 wrze śnia 2009 r. w sprawie okre ślenia sposobu i trybu organizowania przez Polskie Koleje Pa ństwowe S.A. przetargów oraz rokowa ń na zbycie aktywów trwałych (Dz.U. Nr 155, poz. 1231).
11) Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 20 marca 2007 r. w sprawie wykazu linii kolejowych o znaczeniu pa ństwowym (Dz.U. Nr 61, poz. 412).
66 Zał ączniki
12) Rozporz ądzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 listopada 2007 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Infrastruktury (Dz.U. Nr 216, poz. 1594).
13) Zarz ądzenie Nr 136 Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 listopada 2007 r. w sprawie nadania statutu Ministerstwu Infrastruktury (M.P. Nr 90, poz. 980).
14) Rozporz ądzenie Rady (EWG) Nr 1192/69 z dnia 26 czerwca 1969 r. w sprawie wspólnych zasad normalizuj ących rachunkowo ść przedsi ębiorstw kolejowych (Dz.U. L156 z dnia 28 czerwca 1969 r. ze zm.).
Załącznik 4. Wykaz organów, którym przekazano informację o wynikach kontroli.
1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
2. Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
3. Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
4. Prezes Rady Ministrów
5. Minister Infrastruktury
6. Minister Finansów
7. Przewodnicz ący Sejmowej Komisji do Spraw Kontroli Pa ństwowej
8. Przewodnicz ący Sejmowej Komisji Infrastruktury
9. Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego
10. Szef Biura Bezpiecze ństwa Narodowego
11. Zarz ąd PKP SA
67