Artikel 30-7
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
April 2019 | Nr 030 Dossier BETON Varia DE BRUSSELSE REUZEN LICHTDOORLATEND GEWAPEND BETON (1886-1958) DOSSIER DE UTOPIE VAN HET GLAZEN HUIS BENOÎT SCHOONBROODT STEDENBOUWKUNDIGE, LID VAN DE KONINKLIJKE COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN LANDSCHAPPEN Koepel boven de vroegere lokettenzaal van de verzekeringsmaatschappij Constantia, Poincarélaan – Luchtvaartsquare in Anderlecht, begin 1930 (A. de Ville de Goyet, 2019 © Urban.brussels). Vandaag maken de recente technologische ontwikkelingen het mogelijk om glasvezels met beton te mengen om een intrinsiek doorschijnend beton te verkrijgen. Voordien werd deze benaming echter gebruikt voor structuren die beton combineerden met lichtdoorlatende glasdallen. Dit principe werd toegepast voor wanden maar in het bijzonder ook voor elementen NOOT DE VAN REDACTIE die zenithaal licht moeten binnenlaten: plafonds, koepels, terrassen, kelderramen, enz. Het gebruik van gekleurd glas heeft die toepassing ook een artistieke dimensie gegeven. De auteur plaatst enkele schaars bewaarde Brusselse voorbeelden in een internationale context. Op de wereldtentoonstelling van plus solide et de plus épais (…). Ces (1860-1929), bevatte een wintertuin Chicago in 1893 konden de bezoe- briques ne sont autre chose que des waarvan de wand werd uitgevoerd kers rechts van het grote tuinbouw- bouteilles, soufflées comme les bou- in Falconnier-glasstenen met een paviljoen een klein gebouw in glas- teilles ordinaires, mais auxquelles on decoratief dambordpatroon van dallen bewonderen van de Zwitserse donne certaines formes destinées à contrasterende tinten. Ook in de uitvinder Gustave Falconnier. permettre l’assemblage, forme cubi- Mission d’Algérie in Genève, in 1895 Dankzij deze belangrijke doorbraak que, hexagonale, etc (…), bons isolants door Falconnier zelf gebouwd voor slaagden de Fransman Gustave de l’humidité et du bruit qui se prê- barones d’Outhdoomet, vinden we Joachim en de Duitser Friedrich tent fort bien à la décoration des bâti- hier voorbeelden van, net als in de Keppler er respectievelijk in 1904 en ments, soit par leurs formes ou leurs Turkse villa (1916-1917) gebouwd 1907 in om blokken geblazen glas te couleurs”1. door Charles-Edouard Jeanneret integreren in de dikte van welfsels (1887-1965) – die zich vanaf 1920 uit gewapend beton. Het doorschij- De uitvinding van Falconnier sloeg Le Corbusier liet noemen – in La nend of lichtdoorlatend beton was aan en werd vrijwel meteen toege- Chaux-de-Fonds in Zwitserland, hiermee een feit. past door de grootste architecten voor de horlogefabrikant Anatole van het einde van de 19de en het Schwob. De ontwerper van het in Chicago begin van de 20ste eeuw. Zo kreeg getoonde paviljoentje was Gustave het Maison de l’Art Nouveau van de Om van zijn uitvinding een succes te Falconnier (1845-1913), afkomstig Parijse kunsthandelaar Alfred Bing, maken moest Falconnier eerst een van Nyon in Zwitserland, waar hij dat in 1895 verbouwd werd door aantal technische problemen over- later prefect zou worden. Vanaf 1886 Louis Bonnier (1856-1946), een groot winnen. Een van de grootste moei- liet hij in heel Europa en zelfs in de gewelf in Falconnier-glasstenen lijkheden was het juiste bindmiddel Verenigde Staten een reeks brevet- terwijl een muur in dezelfde ste- te vinden om de glasdallen op hun ten registreren om zijn uitvinding, nen rond de toegangsdeur het plaats te houden. De stenen moch- bouwstenen van geblazen glas, daglicht binnenliet in de hal. ten elkaar in geen geval raken, om 1 te beschermen . Het tijdschrift La Hetzelfde jaar combineerde Hector barsten en breuken te vermijden. NR 030 - APRIL 2019 Nature van juni 1893 zong de lof van Guimard (1867-1942) in het Castel Gips, dat waterdoorlatend was, dit nieuwe product, “les briques en Béranger, ook in Parijs, Falconnier- bleek niet geschikt, evenmin als verre remplies d’air”. Het idee hier- glasstenen en glas-in-loodramen cement, dat bij uitzetting ernstige voor was bij hem opgekomen bij de voor een compositie die het trap- breuken veroorzaakte. Uiteindelijk bouw van een veranda, namelijk penhuis verlichtte. Het Maison ontwikkelde Falconnier een bitu- om “remplacer les minces parois de Bergeret in Nancy, in 1903 ontwor- menhoudend materiaal op basis fer et de verre par quelque chose de pen door Lucien Weissenburger van asfalt dat vrij goede resultaten ERFGOED BRUSSEL 053 LICHTDOOrlaTend gewaPend BETON (1886-1958) Afb. 1 Afb. 2a et 2b De vensters met glasdallen op de eerste De glasdallen van de vensters op de eerste verdieping werden in 1961 vervangen door verdieping van de vroegere kliniek van enkel glas en in het interieur gerecupereerd volgens de plannen van architect R. Fostier Dokter Van Neck, Henri Wafelaertsstraat (2a, E. de Sart, 2016 en 2b, A. de Ville de Goyet, 2019 © Urban.brussels). 53 in Sint-Gillis (uit: L’Émulation, 1914, plaat XIV). gaf. In realisaties met lichtdoorla- welfsels uit gewapend beton – het de Verreries d’Aigremont (1932-1934) tend beton uit het interbellum zou zogenaamde ‘béton armé translucide loofden de vele kwaliteiten van hun trouwens altijd een asfaltemulsie système Joachim’ – en drie jaar later, glasdallen in wanden van doorschij- in witte kleur worden gebruikt op de toen de Duitser Friedrich Keppler, nend beton. Ze werden geprezen om zijkanten van de glasstenen die in directeur-stichter van de Luxfer- hun sterkte, helderheid, weerstand, contact kwamen met het beton. Prismen-Gesellschaft in Berlijn, het onveranderlijkheid en intimiteit5. De Glasbeton creëerde. Hierdoor werd meeste van de glasdallen voor door- Op het einde van de 19de eeuw wer- het mogelijk de droom te realiseren schijnend beton die deze drie bedrij- den glasdallen ook geïntegreerd in van het volledig doorschijnende ‘gla- ven produceerden, hadden een con- metalen of gietijzeren frames, die zen huis’, dat de Fransman Charles cave gleuf, die vaak gegroefd was onder meer voor kelderramen wer- Gautier reeds in 1899 had bedacht4. voor een betere hechting met het den gebruikt. Andere architecten profiel van de metalen bewapening. en ingenieurs waagden zich aan het In België gebruikten sommige In vergelijking met klassieke glas- ontwerp en de productie van nieuwe modernistische architecten al vroeg wanden hadden wanden in door- modellen glasdallen. Frank Lloyd glasdallen om doorschijnende wan- schijnend beton het grote voordeel Wright (1867-1959) bijvoorbeeld, den te creëren, zoals Antoine Pompe een directe inkijk in het interieur van ontwierp in 1897 vier tegelmodel- (1873-1980) in 1910 voor de gymnas- de gebouwen te beletten en tegelijk len voor het Amerikaanse bedrijf tiekzaal van de kliniek van dokter een optimale lichtinval te bieden. Luxfer Prism Company3. In dezelfde Van Neck in de Wafelaertsstraat in De vuurvastheid was een andere jaren werd gewapend beton steeds Sint-Gillis (afb. 1, 2a en 2b). De oor- belangrijke factor voor het suc- meer gebruikt voor dwarsarma- log van 1914-1918 onderbrak echter ces van het nieuwe procedé. Langs turen, palen en beschoeiingsplan- de opkomst van de nieuwe techniek. wetenschappelijke zijde publiceerde ken, onder meer door François Hoewel er reeds vanaf 1925 terras- de Praagse ingenieur-architect Hennebique (1842-1921). Het was sen in doorschijnend beton werden Jaroslav Polivka (1886-1960) in 1937 dus maar een kwestie van tijd alvo- gebouwd, verschenen pas aan het de eerste monografie over licht- rens de twee materialen, glasste- begin van de jaren 1930 de eerste doorlatend beton6. nen en gewapend beton, elkaar zou- wetenschappelijke en commerciële den treffen. Dat gebeurde in 1904, publicaties over dit nieuwe mate- Op de internationale tentoonstelling toen de Fransman Gustave Joachim, riaal. De reclamebrochures van de van Luik in 1930 werd de fabriek Val- aannemer van metselwerken, gla- Manufactures de Saint-Gobain, de Saint-Lambert bekroond voor haar zen blokken inwerkte in de dikte van Cristalleries du Val-Saint-Lambert en nieuwe doorschijnende glasdallen 054 Afb. 3 Koepel boven de vroegere lokettenzaal van de verzekeringsmaatschappij Constantia in Anderlecht, begin 1930 (A. de Ville de Goyet, 2019 © Urban.brussels). in onveranderlijk semi-kristal, ver- voorbeeld in Brussel was de zeshoe- betonnen koepel onder leiding krijgbaar in verschillende kleuren. kige koepel van de voormalige ver- van de architecten Cordemans en De term semi-kristal of halfkristal zekeringsmaatschappij Constantia, Freson weer vrijgemaakt nadat hij duidt op een loodoxidegehalte van op de hoek van de Poincarélaan en bovenaan jarenlang onder een dikke 15% in plaats van 24% voor klassiek de Luchtvaartsquare in Anderlecht laag dode bladeren bedolven was kristal. Val-Saint-Lambert beschikte (afb. 3). De koepel, begin jaren 1930 geweest en gediend had als archief- over een netwerk van agentschap- gebouwd naar het ontwerp van de kamer, waardoor de ruimte zowel pen en showrooms, niet alleen in Parijse architecten M. Pradier en J. ontoegankelijk als onzichtbaar was Brussel maar ook in Parijs, Londen, Deprez, verrees 6,20 meter boven geworden7. New-York en Berlijn. De algemene vloerniveau en bevatte 13.000 ronde vertegenwoordiger in Brussel was glasdallen in gekleurd semi-kristal Deze koepel vertoont een onmis- het technisch bureau van Victor van Val-Saint-Lambert. In de koe- kenbare gelijkenis met de cirkel- Ackermans aan de Havenlaan, dat in pel, die door de betonnen structuur vormige koepel boven de leeszaal 1939 de rijkelijk geïllustreerde tech- was verdeeld in drie overlappende van de gemeentelijke bibliotheek nische brochure Le béton translucide zeshoeken, bevonden zich naast van Toulouse, waarvan het voor- vibré publiceerde,