Dritaren Lëre Hapur Prozor Ostavi Otvoren
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DRITAREN LËRE HAPUR PROZOR OSTAVI OTVOREN 1 Izdavači Centar za iseljenike Crne Gore – Podgorica Nacionalna zajednica Crnogoraca Hrvatske - Zagreb Botuesit Qendra e Mërgimtarëve të Malit të Zi - Podgoricë Bashkësia Nacionale Malazeze e Kroacisë - Zagreb Za izdavača / Për botuesin prof. dr. sc. Milan Vukčević dr. sc. Radomir Pavićević Preveo i priredio / Përktheu dhe përgatiti Qazim Muja Urednik / Redaktor Zuvdija Hodžić Grafička obrada / Përpunimi grafik Skaner studio d.o.o. Ivan Savićević Korice / Kopertina Dimitrije Popović Pejzaž Štampa / Shtypi Skaner studio d.o.o. Tiraž / Tirazhi 800 CIPzapis dostupan u računalnom katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 752813 Nacionalna Zajednica Crnogoraca Hrvatske ISBN: 978-953-7239-30-5 Sunakladnik: Skaner studio d.o.o. ISBN: 978-953-7080-23-5 2 DRITAREN LËRE HAPUR (Panoramë e krijimtarisë letrare të shqiptarëve nga Mali i Zi) PROZOR OSTAVI OTVOREN (Panorame književnog stvaralaštva Albanaca iz Crne Gore) Centar za iseljenike Crne Gore – Podgorica Nacionalna zajednica Crnogoraca Hrvatske - Zagreb Qendra e Mërgimtarëve të Malit të Zi - Podgoricë Bashkësia Nacionale Malazeze e Kroacisë - Zagreb ZAGREB 2010 Knjigu sufinancira Savjet za nacionalne manjine 3 RIJEČ IZDAVAČA Objavljivanjem panorame književnog stvaralaštva Albanaca iz Crne Gore, željeli smo da, i sebi i drugima, pokažemo kakvo duhovno blago posjeduje Crna Gora, da su različitosti njeno bogatstvo a skladni međunacionalni i međukonfesionalni odnosi prirodan izraz i nastavak vjek- ovnog zajedničkog bitisanja na mediteranskom svjetlošću obasjanom prostoru, obogaćenom plodotvornim uticajima i ukrštanjima kultura i civilizacijskih tokova. Na to smo, s razlogom, ponosni. Sudbina Albanaca u Crnoj Gori neodvojiva je od sudbine Crnogoraca i Crne Gore. Slični po mnogo čemu, različiti jedino po jeziku kojim govore i pišu, Crnogorci i Albanci su na istim etičkim principima zasnivali i odnos prema svijetu, životu i ljudima. Prepoznatljivo je to i u dje- lima pjesnika i pisaca predstavljenih u ovoj zbirci. Iako je umjetničko djelo, prije svega, individualni čin gdje su raz- like među stvaraocima istog naroda često veće nego sa ne- kim drugim, bliskim po ličnim, estetskim afinitetima i po- etici – za albanske stvaraoce iz Crne Gore kao, uostalom, i za većinu stvaralaca iz Crne Gore, bez obzira na nacionalnu pripadnost – karakteristično je i nešto što im je zajedničko – odnos prema ,,sudbini zemlje naroda’’, vjera u ulogu i moć riječi, u snagu i plemenitost pjesničke poruke. Tako je kod Esada Mekulija, čelnika, začetnika i barda albanske književnosti u bivšoj Jugoslaviji, kod predstavnika starije i srednje generacije, kao i kod najmlađih, čiju poetiku ne mi- moilaze savremena evropska i svjetska književna strujanja i struje. U to će se, sigurni smo, čitaoci lako uvjeriti. No, važnije od toga je što stvaraoci zastupljeni u ovom izboru, umjetničkim rezultatima, zadovoljavaju visoke estetske 4 FJALA E BOTUESIT Me botimin e panoramës së krijimtarisë letrare të shqiptarëve në Malin e Zi, kemi dëshiruar që, vetes dhe të tjerëve, t’u tregojmë se çfarë thesari shpirtëror posedon Mali i Zi, se dallueshmëritë janë pasuria e tij ndërsa marrëdhëniet dhe harmonia ndërnacionale dhe ndërkonfesionale dukuri e zakonshme dhe vazhdim i bashkëjetesës në hapësirën e shn- dritshme mesdhetare, të pasuruar nga ndikimet dhe kryqëz- imet e frytshme të kulturave dhe të rrjedhave të civilizimit. Për këtë kemi arsye të krenohemi. Fati i shqiptarëve në Malin e Zi është i pandashëm nga fati i malazezëve dhe i Malit të Zi. Të ngjashëm në shumëç- ka, të ndryshëm vetëm për nga gjuha që flasin dhe shkrua- jnë, malazezët dhe shqiptarët, mbi principet e njëjta etike kanë formuar edhe raportet ndaj botës, jetës dhe njerëzve. Shihet kjo edhe në veprat e poetëve dhe shkrimtarëve të prezantuar në këtë përmbledhje. Edhe pse vepra artistike, para së gjithash, është akt individual ku ndryshimet mes kri- juesve të të njëjtit popull janë më të mëdha sesa me ndonjë tjetër, të afërt për nga afinitetet personale poetike dhe este- tike – për krijuesit shqiptarë në Malin e Zi si, po ashtu, edhe për shumicën e krijuesve nga Mali i Zi, pa marrë parasysh përkatësinë nacionale – është karakteristike edhe diçka e përbashkët – marrëdhënia ndaj “fatit të shtetit të popujve”, besimi në rolin dhe fuqinë e fjalës, në fuqinë dhe fisnikërinë e mesazhit poetik. Kështu është te Esad Mekuli, prijësit, nismëtarit dhe bardit të letërsisë shqipe në ish Jugosllavi, te përfaqësuesit e gjeneratës së vjetër dhe të mesme, si dhe te më të rinjtë, poetikën e të cilëve nuk e anashkalojnë rrymimet dhe rrymat letrare bashkëkohore evropiane dhe botërore. Jemi të sigurt se lexuesit do të binden për këtë. Mirëpo, më e rëndësishmja nga kjo është se krijuesit e përfaqësuar 5 kriterijume koji ih čine reprezentima i nacionalne kulture ali je i uveliko prevazilaze. Zato realizaciju projekta – dvojezičnog izdanja poezije Albanaca iz Crne Gore, Centar za iseljenike Crne Gore i Nacionalna zajednica Crnogoraca Hrvatske, smatraju jed- nim od svojih najznačajnijih zadataka. 6 në këtë përzgjedhje, me rezultatet artistike, plotësojnë kri- teret më të larta estetike e që i bëjnë reprezent edhe të kul- turës nacionale por edhe duke e tejkaluar dukshëm atë. Për këtë arsye, realizimin e projektit – botimit në dy gjuhë të poezisë dhe prozës së shqiptarëve nga Mali i Zi, Qendra e Mërgimtarëve të Malit të Zi dhe Bashkësia Na- cionale Malazeze e Kroacisë, e konsiderojnë si njërën nga detyrat më të mëdha të vetën. 7 UMJESTO PREDGOVORA U Crnoj Gori, u krajevima u kojima žive Albanci, rođeni su stvaraoci od najvećeg značaja u sveukupnoj al- banskoj književnosti i kulturi. Neka od ovih imena danas su književni autoriteti, pjesnici, prozaisti, dramaturzi, pre- vodioci i književni naučnici. Može biti da je sreća htjela da prva knjiga, kojom počinje albanska književnost, „Meshari“ (Misale), jedan prijevod Svetog Pisma, bude prevođena i objavljena 1555. godine od jednog sveštenika baš u ovim krajevima, Gjon Buzuku (Đon Buzuku-a), za koga se pret- postavlja da je rođen negdje između Ulcinja - Šasa - Šestana i Bara. Nije slušajno da će se i prvi kompletan prijevod Bib- lije na albanskom jeziku krunisati upravo tu gdje je Buzuku započeo prije 5 vjekova. Monsinjor Simon Filipaj iz Klezne - Ulcinj preveo je znalački i s velikim talentom i objavio na albanskom jeziku cjelokupno Sveto Pismo. Ovoj tradiciji pisanja ili prevođenja možemo dodati i jednog od prvih prevodioca Mevluda 1873. godine, takođe iz ovih krajeva, Ulcinjanina, Hafiza Ali Ulćinakua (Hafiz Ali Ulqinaku). Zbornik književnih radova koji čine 12 albanskih au- tora iz Crne Gore (Esad Mekuli, Nolj Beriša, Redžep Ćosja, Idriz Uljaj, Zuvdija Hodžić, Aslan Biša, Ibrahim Berjaši, Mehmet Kraja, Basri Čaprići, Hadži Šabani, Anton Berišaj, Anton Gojčaj) je izbor iz širokog stvaralačkog opusa autora predstavljenih ovdje, u ovom izdanju sa jedinstvenim kriteri- jumom - zavičaj. Svjesni smo da zavičaj ne mora biti kat- egorija koja toliko estetski povezuje razne autore i individue nekoliko generacija, ali isto tako, iz životopisa najistaknutijih autora velikih književnih tradicija razumijemo da je zavičaj onaj kamen koji im najviše znači, koji nose čitavoga života, svjesno ili nesvjesno, što se neizbježno primjećuje u estetskoj atmosferi njihovih književnih djela. 8 NË VEND TË PARATHËNIES Në viset shqiptare në Mal të Zi kanë lindur krijues me peshë të veçantë në letërsinë dhe kulturën e gjithëmbarshme shqiptare. Disa prej këtyre emrave sot janë autoritete letrare, poetë, prozatorë, dramaturgë, përkthyes dhe studiues të letërsisë. Mbase fati deshi që libri i parë me të cilin fillon letërsia shqipe “Meshari”, një përkthim i Shkrimit Shenjt të jetë përkthyer dhe botuar në vitin 1555 nga një autor i këtyre anëve, Gjon Buzuku, për të cilin mendohet se ishte i lindur diku mes Ulqinit - Shasit - Shestanit dhe Tivarit. Nuk është aspak e çuditshme që përkthimi i parë në tërësi i Biblës në gjuhën shqipe do të kurorëzohet pikërisht aty ku kishte nisur me Buzukun gati pesë shekuj më parë. Imzot Simon Filipaj nga Kllezna - Ulqin, përktheu me një talent dhe dije të veçantë dhe botoi në gjuhën shqipe, të plotë, Shkrimin e Shenjt. Kësaj tradite të të shkruarit shqip ose të përkthimit duhet shtuar edhe emri i njërit nga përkthyesit e parë të Mevludit (1873), Haviz Ali Ulqinaku. Përmbledhja me krijime letrare në të cilën janë përfshi 12 autorë shqiptarë nga Mali i Zi (Esad Mekuli, Nol Berisha, Rexhep Qosja, Idriz Ulaj, Zuvdi Hoxhiqi, Asllan Bisha, Ibra- him Berjashi, Mehmet Kraja, Basri Çapriqi, Haxhi Shabani, Anton Berishaj, Anton Gojçaj) është një përzgjedhje nga opusi i gjerë krijues i këtyre autorëve të cilët janë prezantuar këtu, në këtë botim me të vetmin kriter - vendlindjen. Jemi të vetëdijshëm se vendlindja mund të mos jetë kategori që lidh aq shumë estetikisht autorë dhe individualitete të ndryshme të disa gjeneratave, por gjithashtu, nga jetëshkrimet e autorëve të shquar të traditave të mëdha letrare, kuptojmë se vendlindja është ai gur që për ta peshon më së shumti, që e bartin tërë jetën, me vetëdije apo pa vetëdije, e që domosdoshmërish hetohet në atmosferën estetike të veprave të tyre letrare. 9 Ovaj književni materijal, poezija i proza, odabran je od ovih autora, ne da bi se stvorila neka nova i razdvojena kategorija književnosti, već naprotiv, da bi se na ovaj način, u vidu izdanja monografskog tipa, afirmisao upravo njihov zavičaj koji je, kroz različite vrijednosti i ostva- renja, doprinio dragocjenom i nespornom književnom i duhovnom panteonu albanskog naroda. Jedan dobar