Callantsoog, Schoolstraat 3 Een Archeologisch Bureauonderzoek
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Callantsoog, Schoolstraat 3 (Gemeente Schagen, NH) Een Archeologisch Bureauonderzoek Steekproefrapport 2015-02/04c Callantsoog, Schoolstraat 3 (Gemeente Schagen, NH) Een Archeologisch Bureauonderzoek Een onderzoek in opdracht van BügelHajema bv Steekproefrapport 2015-02/04c definitieve versie ISSN 1871-269X auteur: drs. J.M.G. Bongers (fysisch geograaf) autorisatie: dr. J. Jelsma (senior archeoloog) De Steekproef bv werkt volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 3.3 Foto’s en tekeningen zijn gemaakt door de Steekproef bv, tenzij anders vermeld. © De Steekproef bv, Zuidhorn, 17 februari 2015 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder bronvermelding. De Steekproef bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. De Steekproef bv Archeologisch Onderzoeks- en Adviesbureau Hogeweg 3, 9801 TG Zuidhorn telefoon 050 - 5779784 fax 050 - 5779786 internet www.desteekproef.nl e-mail [email protected] kvk 02067214 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding..................................................................................................................1 1.1 Aanleiding en doel (KNA 3.3 LS01).....................................................................1 1.2 Locatiebeschrijving (KNA 3.3 LS02)......................................................................3 2. Bureauonderzoek.....................................................................................................4 2.1 Bronnen............................................................................................................4 2.2 Fysische geografie (KNA 3.3 LS04)......................................................................4 2.3 Archeologie (KNA 3.3 LS04)...............................................................................7 2.4 Historische geografie (KNA 3.3 LS03)..................................................................8 3. Archeologisch verwachtingsmodel en advies (KNA 3.3 LS05)......................................10 Gebruikte bronnen Appendix: - Archeologische periodes - Archeologische kaart Samenvatting In verband met de geplande vervangende bouw van winkelvoorzieningen (inclusief supermarkt) en kelder is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd aan de Schoolstraat 3 te Callantsoog, gemeente Schagen, provincie Noord-Holland. Voor realisatie van de plannen zoals de aanleg van een parkeerkelder is graafwerk nodig. Deze ingrepen betekenen een bedreiging voor eventueel aanwezige archeologische resten. Het doel van het onderzoek is om vast te stellen wat de kans is op de aanwezigheid van archeologische waarden. Daartoe zijn bronnen geraadpleegd op het gebied van fysische geografie, archeologie en historische geografie. De top van het pleistocene zand ligt op een diepte van acht tot tien meter beneden maaiveld. Tijdens de vroege middeleeuwen bevond zich in het gebied een veengebied dat door de mens werd ontgonnen. Tijdens de 9e en 10e eeuw nam de invloed van de zee toe. Er ontstonden inbraken zowel ten noorden als ten zuiden van het huidige Callantsoog. Tijdens de 12e en 13e eeuw kende het grotere zuidelijke zeegat de Zijpe zijn grootste omvang. De zee erodeerde het veen grotendeels en liet een laag zand achter met diktes tot twee meter toe. Westelijk van het tegenwoordige Callantsoog lag in die tijd het dorp Callingen. Het huidige Callantsoog dateert van het eind van de 16e eeuw. Twee westelijk gelegen voorgangers zijn door stormvloeden verloren gegaan. Uit het huidige dorp zijn geen vondsten bekend. Op kaarten uit het begin en midden van de 19e eeuw wordt geen bebouwing weergegeven in het plangebied. Het advies is om een verkennend veldonderzoek uit te laten voeren in de vorm van zes grondboringen. 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel (KNA 3.3 LS01) In opdracht van BügelHajema Adviseurs bv, vertegenwoordigd door de heer J.B.T. Kruiger, is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd aan de Schoolstraat 3 te Callantsoog, gemeente Schagen, provincie Noord-Holland (zie Figuur 1). De aanleiding voor het onderzoek zijn geplande aanpassingen van en rondom de supermarkt Albert Heijn. De opdrachtgever beschrijft de ingrepen als volgt: 'Het betreft bebouwing aan de noordzijde van de Schoolstraat tussen het Dorpsplein en de Zeeweg. De huidige Albert Heijn kan hierdoor groeien tot een full servicevoorziening en er wordt ruimte gecreëerd voor winkelunits ten behoeve van zaken zoals bijvoorbeeld Etos, Hema, Gall&Gall of Bruna). Daarnaast ontstaat er ruimte voor een kleine maar modern uitgiftepunt voor de bibliotheek en worden op de verdieping kantoorruimtes gerealiseerd. Onderdeel van het plan is het aanbrengen van goede parkeerfaciliteiten (parkeerkelder) en een afgeschermde bevoorrading van de supermarkt.' De parkeerkelder zal bestaan uit één laag onder het maaiveld. Figuur 1: Callantsoog, Schoolstraat 3: uitsnede van de topografische kaart 1:25.000. Het plangebied is rood omlijnd. Bron: Topografische Dienst Kadaster, Emmen [2015]. 1 Voor realisatie van de plannen is graafwerk nodig. Het doel van het onderzoek is vast te stellen wat de kans is op de aanwezigheid van archeologische waarden die door deze bodemingrepen bedreigd worden. Bij het bureauonderzoek is een archeologisch verwachtingsmodel van het gebied gemaakt aan de hand van beschikbare fysisch- geografische, archeologische en historisch-geografische informatie. Tabel 1: Callantsoog, Schoolstraat 3: administratieve gegevens provincie: Noord-Holland gemeente: Schagen (tot 2013 Zijpe) plaats: Callantsoog toponiem: Schoolstraat 3 bevoegd gezag: gemeente Schagen, geadviseerd door Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland opdrachtgever: BügelHajema Adviseurs bv oppervlakte: 0,42 hectare hoogte: +2 meter NAP grenscoördinaten: noord: 108,419 / 539,059 west: 108,368 / 538,982 oost: 108,484 / 539,006 zuid: 108,377 / 538,963 kaartblad: 14A onderzoeksmeldingsnr: 65127 uitvoeringsperiode: 17 februari 2015 onderzoeksdiepte: n.v.t. fase onderzoek: bureauonderzoek status rapport: definitief beheer documentatie: De Steekproef bv, E-depot RCE, Provincie Noord-Holland, Koninklijke Bibliotheek en DANS 2 1.2 Locatiebeschrijving (KNA 3.3 LS02) Plangebied Schoolstraat 3 ligt midden in Callantsoog. De Schoolstraat loopt zuidelijk langs het gebied. Westelijk van het gebied ligt het Dorpsplein, noordelijk de Dorpsweg en oostelijk de Zeeweg. Schoolstraat 3 is het adres van supermarkt Albert Heijn die in het midden van het gebied ligt. Westelijk hiervan staat aan de Schoolstraat 1 de bibliotheek en vervolgens een kantoorpand aan het Dorpsplein 38. Oostelijk van de supermarkt ligt een parkeerplaats. Het noordelijke deel van het gebied bestaat uit tuin met daarin onder meer twee schuurtjes. Volgens informatie van het Kabels en Leidingen InformatieCentrum (KLIC) lopen de enige leidingen in het gebied van de weg naar de drie boven genoemde panden. Figuur 2: Callantsoog, Schoolstraat 3: luchtfoto van Google-Earth. Het plangebied is rood omlijnd. 3 2. Bureauonderzoek 2.1 Bronnen De gebruikte bronnen voor dit onderzoek zijn opgenomen aan het einde van dit rapport. Voor de paragraaf over archeologie is ARCHIS geraadpleegd. Dit is het archeologisch registratie- en informatiesysteem van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Deze databank is toegankelijk voor organisaties die werkzaam zijn in de archeologie. Het bevat een GIS-systeem waarmee de archeologische kaart uit de Appendix is gemaakt en waarin ook aardkundige kaarten geraadpleegd kunnen worden. Voor de paragraaf over de historische geografie is onder meer gebruik gemaakt van watwaswaar.nl. Hierop zijn historische kaarten in te zien. 2.2 Fysische geografie (KNA 3.3 LS04) Figuur 3: Callantsoog, Schoolstraat 3: Hoogtekaart gemaakt met behulp van het Actueel Hoogtebestand Nederland. Het plangebied is rood omlijnd. 4 Het maaiveld in het plangebied ligt op circa anderhalf tot twee meter boven NAP (zie Figuur 3). De top van het pleistocene zand ligt op een hoogte van 6 tot 8 meter beneden NAP (8 tot 10 meter beneden maaiveld). Op een paleogeografische reconstructie van 3850 vC is ter plaatse van het plangebied nog een pleistoceen landschap aanwezig (Vos et al. 2013). Op een reconstructie van 2750 vC is het gebied overstroomd geraakt door de stijgende zeespiegel. Op reconstructies van 1500 vC, 500 vC (niet afgebeeld) en 100 nC (zie Figuur 4) maakt het deel uit van een veenmoeras. Figuur 4: Callantsoog, Schoolstraat 3: uitsnedes van vier paleogeografische kaarten van Nederland (Vos en De Vries, 2013). De betekenis van de kleuren: geel = duinzand of pleistoceen zand, bruin = veenmoeras, groen = zeekleigebied, blauw = zee, meer of getijdengebied. 5 In de archeologische beleidsnota van de voormalige gemeente Zijpe staat: 'Vermoedelijk werd het veengebied ten zuiden van Texel al vanaf de 8e eeuw eerst op kleine en later op grotere schaal in gebruik genomen door de mens. De veenontginningen breidden zich in vrij snel tempo naar het zuiden toe uit. Steeds werd vanaf de al bewoonde delen, zoals de strandwallen of andere hooggelegen delen, het veengebied ingetrokken. [...] In de loop van de 9e en 10e eeuw ontstond tussen Petten en Callantsoog (toen nog Callingen genoemd) een kleine opening in de strandwal. In eerste instantie was de invloed van de zee in het gebied achter dit zeegat beperkt, maar deze invloed breidde zich in de loop der tijd steeds verder uit. In de 12e en 13e eeuw had het zeegat zijn grootste omvang en vormde het een grote bedreiging voor het achterliggende land.[...] Toen de invloed van