NEVŞEHİR / ACIGÖL - DERİNKUYU - Nevşehir/Acıgöl-Derinkuyu-Gülşehir saha- GÜLŞEHİR SICAK VE MİNERALLİ sındaki sıcak ve mineralli sular, δ18O, δ2H, δ3H SULARININ HİDROJEOKİMYASAL izotop verilerine göre genel olarak meteorik kö- ÖZELLİKLERİ kenli olup, derin dolaşımlı ve yer altında uzun kalış süresine sahiptirler.

İsmail KARA* Sulardaki silis miktarına dayalı olarak yapı- lan jeotermometre hesaplamalarına göre ise, sahadaki sularda hazne kaya için 90-140 oC GİRİŞ arasında değişen rezervuar sıcaklık değerleri bulunmuştur. Tektonik olarak Kuzey Anadolu Fayı ile Doğu Anadolu Fayı’nın sınırladığı alan içeri- İnceleme alanı, Nevşehir İli’nin Derinkuyu, sinde yer alan Orta Anadolu bölgesinde levha Acıgöl ve Gülşehir İlçe’lerinin bulunduğu alanı hareketleri sonucunda önemli deformasyonlar kapsar (Şekil 1, 2). Sahanın uydu görünümü ise oluşmuştur. Orta Anadolu’da bulunan volkanik şekil 3’dedir. aktiviteler de doğrudan bu deformasyonlarla Jeolojik yapısı ile Kapadokya Volkanik ilişkilidir. Miyosen’den Kuvaterner’e kadar etki- Kompleksi’ni (KVK) içine alan Orta Anadolu Vol- sini sürdürmüş volkanik faaliyetlerin bulunduğu kanik Provensi (OAVP), KD-GB doğrultusunda Orta Anadolu bölgesinde önemli jeotermal sa- uzanan ve uzun ekseni 250-300 km genişliği halar vardır. Bu sahalardan biri de Nevşehir ili ise, 100-150 km civarında olan Türkiye’nin en ve çevresindeki jeotermal sahalardır. Nevşehir önemli Tersiyer-Kuvaterner volkanik provens- iline bağlı -Sarıhıdır (45 oC), Kozaklı lerinden biridir. Orta Anadolu’daki Kapadokya (92 oC), Nevşehir in yaklaşık 50 km güney batı- Volkanik Kompleksi’nde (KVK) Neo-Kuvaterner o sında bulunan Aksaray Ziga sahası (45 C) ve sürecinde birçok polijenetik ve monojenetik vol- o Narköy (53 C)’dir. kan püskürmüştür. KVK’nın oluşumu, Arap ve Avrasya levhalarının Orta Miyosen’de birbirle- Nevşehir ve çevresinde, 2009-2010 yılların- rine yaklaşmalarıyla başlamış, Üst Miyosen- da prospeksiyon, detay jeoloji, jeofizik ve hid- Kuvaterner sürecinde çarpışma ve çarpışma rojeokimyasal çalışmalar (izotop ve kimyasal sonrası rejimlerle gelişimini devam ettirmiştir. amaçlı su numunesi) yapılmış olup, toplam 330 Böylece KVK içinde farklı türde ve kökende bir- adet kuyuda sıcaklık ve EC ölçümleri yapılmış- çok volkanik kayaç oluşmuştur (Aydın, 2009). tır. Bölge ile ilgili yapılan çalışmalar; Acıgöl- Sahadaki kuyulardan yapılan ölçümlere Göllüdağ volkanitlerinde çalışan Batum (1978a, o göre, sıcaklıkların çok büyük bir kısmı 20 C’nin 1978b) volkanizmanın Üst Miyosen’de ande- üzerinde olup 15-37.8 oC arasında değişmekte- zitik lav akıntıları ve domlarla başladığını, Alt dir. EC (Elektrik iletkenliği) değerlerinin ise ge- Pliyosen’de çeşitli tüfler, andezitik lavlar ve nellikle 150-1250 µS arasında olduğu, Toplam ignimbiritlerin oluştuğunu, Alt Kuvaterner de mineralizasyon değerlerinin de 400-1200 mg/l tüfler, riyolitik domlar ve lav akıntılarının yer arasında değiştiği görülmüştür. aldığını, Üst Kuvaterner’de (Holosen) ise önce andezitler ve son olarak da bazaltların oluştu- Nevşehir jeotermal sahasında yapılan etüt ğunu belirtmiştir. İnnocenti ve diğerleri (1975), çalışmaları ile sahanın tektonik yapısı aydınla- bölgedeki volkanik kayaçlarda radyometrik yaş tılmış, jeotermal akışkan içerebilecek formas- tayinleri yaparak lavlarda 10.1±1.6 ve 5.5±0.2 yonların derinlikleri ve jeotermal anomali sınır- milyon yıl; tüflerde 8.0 ±1.6 ve 7.8±1.6 milyon ları belirlenmiştir. yıl gibi yaşlar saptamışlardır. Yıldırım ve Özgür

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi, Ankara

29 Şekil 1- İnceleme alanının yer bulduru haritaları.

Şekil 2- KVP içindeki ana püskürme merkezleri (Toprak, 1998).

30 Şekil 3- İnceleme alanının uydu görünümü.

(1979), Acıgöl kalderasının elipsoid biçimde ve varsitlerden oluşan Paleozoyik yaşlı Kırşehir 8x12 km boyutunda olduğunu ve evriminin metamorfitleri ve bunların üzerine tektonik 5 evrede tamamlandığını öne sürmüşlerdir. Er- dokanakla gelen Mesozoyik yaşlı Yeşildağ ofi- can ve diğerleri (1987), Acıgöl Maarı’nda ça- yoliti ve bunları kesen Orta Anadolu Granitleri lışarak ‘Base Surge’ patlama yapılarını gözle- ile bu mağmatik kayaçların yüzeysel karşılığı mişler ve maar içinde sıcak gaz ve buhar çıkış- olarak değerlendirilebilecek olan ve andezit, ları olduğunu belirtmişlerdir. Ercan ve diğerleri dasit gibi kayaçlardan oluşan Karahıdır Vol- (1992), sahada yer alan obsidyenlerde jeokim- kanitleri oluşturmaktadır. Temelin üzerine ise, yasal çalışmalar yaparak bunların iz ve nadir uyumsuzlukla Eosen yaşlı bazaltlar ile bol fo- toprak element kapsamlarını saptamış ve üst silli kireçtaşlarından oluşan Karakepez bazaltı kıta kabuğundan türediklerini belirlemişlerdir. ve Çayraz formasyonu gelmektedir. Oligosen yaşlı, kırmızı renkli kumtaşı, kiltaşı ve konglo- Bu çalışmada, Nevşehir jeotermal sahası- meralarla temsil edilen Mezgit formasyonu da, nın geliştirilmesi ve potansiyelinin belirlenmesi- Çayraz formasyonu üzerine diskordansla gel- ne yönelik çalışmalar yapılması amaçlanmıştır. mektedir. Üst Miyosen yaşlı Ürgüp formasyo- Bu nedenle sahada 2009 ve 2010 yılları içer- nu, sırasıyla, Kavak, Zelve, Sarımaden, Mus- sinde, detay jeotermal jeoloji, jeofizik etüt ve tafapaşa, Cemilköy, Tahar, Gördeles İgnimbrit- hidrojeokimyasal incelemeler yapılmıştır. Tüm leri, İgnimbiritlerle ara seviyeli olarak bulunan çalışmaların sonucunda da sahada bir adet akarsu ve göl çökelleri, andezit ve dasitlerden jeotermal araştırma sondajının yapılması plan- oluşan Derinkuyu Domları ile altere olmuş vol- lanmaktadır. kanitlerden oluşan Balcı volkanitleri olarak ad- landırılan üyeleriyle temsil edilmektedir. Bun- İNCELEME ALANININ JEOLOJİSİ ların üzerine, andezitlerden oluşan Erdaşdağ Genel Jeoloji Volkanitleri, Keçikaletepe bazaltı, Kızılkaya ignimbiriti, Kışladağ kireçtaşı, Tepeköy ve Çı- Çalışma alanı ve çevresinde jeolojik ola- narlı volkanitleri ile Oyludağ bazaltı gelmekte rak temeli, mermer, mikaşist, kalkşist ve ku- olup, bütün bu birimler Pliyosen yaştadır. İnce-

31 leme alanındaki Kuvaterner, genelde volkanik birleriyle yatay ve düşey yönde geçişli olarak birimlerle temsil edilir. Bunlar, andezit ve pirok- gözlenmektedir. Ürgüp formasyonunu oluş- lastiklerden oluşan Keçiboyduran volkanitleri; turan birimler ile Kuvaterner yaşlı volkanitler, riyolit ve piroklastiklerden oluşan Göllüdağ vol- inceleme sahası içerisinde geniş alanlarda yü- kanitleri; Hasandağı 1. Evre kül ve blok akma zeylemektedir. Kızılırmak çakıltaşı, traverten, çökelleri; riyolit ve piroklastiklerden oluşan Acı- yamaç molozu ve alüvyonlar, kendisinden yaşlı göl volkanitleri; bazaltik kayaçlar ve bazaltik olan bütün birimleri uyumsuzlukla örter (Dön- piroklastiklerden oluşan Suvermez volkanitleri mez ve diğerleri, 2003; Türkecan ve diğerleri, birimleridir. Acıgöl ve Suvermez volkanitleri bir- 2004) (Şekil 4 ve 5).

Şekil 4- İnceleme alanının jeoloji haritası.

32 Şekil 5- İnceleme alanının stratigrafik dikme kesiti.

Tektonik kuzeyde Salanda fay zonu (SFZ), güneyde Niğde fay zonu (NFZ) ve orta kesimde Derin- Neotektonik dönemde Kapadokya ve çev- kuyu fayı (DF) dır. KB-GD gidişli kıta içi bir kı- resinde, değişik karakterlerde tektonik yapılar rık zonu olan Tuzgölü fay zonu (TFZ), yaklaşık gelişmiştir. Bunlar, batıda Tuzgölü fay zonu 190-200 km uzunluğunda, 5-22 km genişliğin- (TFZ), doğuda Orta Anadolu fay zonu (OAFZ), de olup Tuzgölü kuzeyi ile güneyde Niğde ara-

33 sında uzanır. KD-GB gidişli, sol yanal doğrultu ve kırıklı yapılarından dolayı geçirimli özelliğin- atımlı fay karakterindeki Orta Anadolu fay zonu de, Oligosen yaşlı Mezgit formasyonu birimleri (Ecemiş fayı) (OAFZ), yaklaşık 2-15 km geniş- ise geçirimsiz özelliğindedir. Üst Miyosen yaşlı liğinde olup Kapadokya’nın doğusunda yer alır. Ürgüp formasyonuna ait volkano sedimanter Kuzeydoğuda Sivas-Refahiye ile güneybatıda birimlerden gevşek tutturulmuş çakıltaşı, kum- Mersin arasında yer alır. Niğde fay zonu, Niğ- taşı ve killi kireçtaşı seviyeleri geçirimli, siltli ve de ile Ereğli arasında uzanır. Sıcak sular, tra- ignimbiritli seviyeler yarı geçirimli, killi ve pirok- verten oluşumları ve Kuvaterner fay sekileri bu lastik seviyeleri ise geçirimsizdir. Pliyosen yaşlı fay zonunun önemli özelliklerindendir. Çalışma volkanik birimler ise, kırıklı yapılarından dolayı alanının da içinde bulunduğu Derinkuyu fayı, geçirimli-yarı geçirimli özelliğindedirler. Kuva- bölgenin orta kesiminde yer alır. Derinkuyu’nun terner yaşlı volkanik birimler ise (piroklastik, doğusunda yer alan fay dikliği ile kendini bel- riyolit ve bazalt) yarı geçirimli-geçirimli, porozi- li eder. K-G doğrultuya sahip olup Kuvaterner tesi ve permeabilitesi yüksek Kızılırmak çakıl- Derinkuyu Havzası’nın doğu kenarını kontrol taşları geçirimli, yamaç molozu, alüvyonlar ve eder. Salanda fay zonu ise Kapadokya’nın ku- travertenler de geçirimli özelliğinde olup, alüv- zey kenarını belirler. Zon, üzerinde geniş ya- yonlar, soğuk sular için akifer özelliğindedir. yılıma sahip travertenlerin yer aldığı birbirine paralel faylardan oluşur (Dirik ve Göncüoğlu, HİDROJEOKİMYASAL DEĞERLENDİRME 1996). Nevşehir Jeotermal sahasında, Acıgöl, De- Kapadokya volkanik kompleksi, büyük ihti- rinkuyu ve Gülşehir İlçelerinde, ölçüm yapılabi- malle Tuzgölü ve Ecemiş Fay sistemlerinin ak- len toplam 330 adet kuyuda sıcaklık ve EC öl- tivitesinin etkisi altında kalmış olmalıdır. Bu fay çümleri yapılmıştır. Sahadaki kuyulardan yapı- sistemleri Kapadokya bölgesi volkanitleri’nin lan ölçümlere göre, sıcaklıkların çok büyük bir uzun eksenini yaklaşık dik olarak kesmektedir kısmı 20 oC’nin üzerinde olup 15-37.8 oC ara- ve K-G, KB-GD ve KD-GB yönlerinde gelişmiş sında değişmektedir. Kuyuların derinlikleri 50- birçok faydan oluşur (Toprak, 1998). 300 m arasındadır. Kuyuların çoğunluğu yöre halkı tarafından sulama amaçlı açılmış olup, Çalışma alanı içersinde kalan Nevşehir ili pompayla üretim yapmaktadır (Çizelge 1). Acıgöl, Derinkuyu ve Gülşehir İlçeleri ve çevre- sinde yapılan çalışmalarda da, ana tektonik ya- İnceleme alanındaki sıcak ve mineralli su pıların K-G ve KB-GD yönlü olduğu ve bu ana kuyularının yerleri ve fiziksel parametreleri (Sı- tektonik hatlara bağlı gelişen sintetik ve KD-GB caklık, EC, debi) kuyu başında tespit edilmiş yönlü uzanan antitetik fay sistemlerinin geliştiği olup analizler için gerekli numuneler (su kim- düşünülmektedir. Çalışma alanı ve çevresin- yası, izotop, petrografik) alınmıştır. Kimyasal de ölçülen sıcaklığı yüksek olan kuyuların da, analiz sonuçları çizelge 2’de verilmiştir. bu antitetik fay sistemleri üzerinde yoğunlaştığı görülmüştür. Nevşehir jeotermal alanında bulunan sularda; toplam mineralizasyon değerleri KAYAÇLARIN HİDROJEOLOJİK 254.61-1194.9 mg/l arasında değişen, büyük ÖZELLİKLERİ çoğunluğu “mineralce fakir sular” olup toplam mineralizasyon değerleri 254.61-812.23 mg/l Çalışma sahası ve çevresinde yer alan arasındadır. Sadece Acıgöl-Tepeköy civarında birimlerden temelde bulunan Kırşehir Meta- bulunan NAT-2 kuyusunun toplam mineralizas- morfitleri’ne ait şistler geçirimsiz, mermerler yon değeri 1194.9 mg/l olup, Na-Ca, HCO3’lı ise geçirimlidir. Yeşildağ Ofiyoliti’ne ait birimler sular sınıfındadır. geçirimsiz, magmatik ve volkanik birimler ise kırıklı yapılarından dolayı yarı geçirimli özelli- Nevşehir jeotermal sahasındaki sıcak ve ğindedirler. Temel birimlerin üzerine uyumsuz- soğuk suların kimyasal özelliklerinin belirlen- lukla gelen Eosen yaşlı Çayraz formasyonu mesi amacıyla Schoeller diyagramıyla değer- birimleri ve Karakepez Bazaltı erime boşluklu lendirmeler yapılmıştır. Yarı logaritmik Schoel-

34 Çizelge 1- Sıcaklık aralıklarına düşen kuyu sayısı.

Çizelge 2- Nevşehir sahasında alınan numunelerin kimyasal analiz sonuçları.

Numune x y Toplam o + + 2+ 2+ + 2- - - 2- - - No (Yukarı) (Sağa) T ( C) pH EC T.Sertlik K Na Ca Mg Li B(T) SiO2 CO3 HCO3 Cl SO4 F Br Mi.

NG-1 4270604 648667 34,7 7,3 567 7,7 18,5 84,5 20,2 21,3 0,5 117 <10 379 8,25 21 0, <0,1 670,35

NG-2 4270426 648227 27,3 7,4 318 7,1 10,5 21,5 26,3 15 0,1 94 <10 201 3,8 14,9 0,4 <0,1 387,5

NG-3 4270366 648573 37,6 7,2 515 9,3 18,5 51,6 19,9 28,5 0,2 144 <10 349 7,43 16,2 0,2 <0,1 635,53

NG-4 4269651 648677 29,8 7,3 338 7,8 10,5 20 20,9 21,3 0,2 113 <10 225 3,62 9,8 0,4 <0,1 424,72

NG-5 4268689 649236 24 7,3 225 4,7 8,33 15,7 25,3 5,06 <0,1 87 <10 136 3,42 3,5 0,3 <0,1 284,61

NG-6 4268189 649056 18,1 7,5 230 4,3 3,65 21,5 23,9 4,3 <0,1 62 <10 136 2,84 4,27 0,5 <0,1 258,96

NG-7 4267941 647600 30,8 6,3 505 12 11,6 36,9 58 16,8 0,1 124 <10 343 5,68 5,55 0,1 <0,1 601,73

NG-8 4270333 648141 21 7,4 282 6,3 7,28 18,8 34,5 6,52 <0,1 73 <10 178 3,31 3,46 0,3 <0,1 325,17

NG-9 4269299 647151 30,6 7,3 388 9,4 9,23 22,5 35,9 19,2 0,1 117 <10 260 4,14 9,58 0,3 <0,1 477,95

NM-1 4271103 644642 33 6,5 594 13,5 10,5 45,7 53,7 26,2 0,1 132 <10 414 6,52 6,9 0,3 <0,1 695,92

NAB-1 4267989 644643 30,5 6,1 709 16,4 14,1 49,7 67,1 30,5 0,1 118 <10 491 5,94 6,97 0,2 <0,1 783,61

NAB-2 4265831 643131 24,2 6,6 449 10,4 6,34 37,5 45,5 17,4 0,1 97 <10 296 6,78 5,44 0,3 <0,1 512,36

NAÖ-1 4262266 641353 20,2 6,9 349 7,7 4,33 19,7 35,5 11,9 <0,1 82 <10 213 4,85 3,26 0,3 <0,1 374,84

NAÖ-2 4263266 643152 26,8 6,6 497 9,8 9,87 37,3 37,3 20 0,2 109 <10 272 16,4 5,22 0,4 <0,1 507,69

NAÖ-3 4262511 645113 24,3 6,8 307 6,4 6,69 18,3 27,3 11,4 <0,1 102 <10 178 3,7 3,42 0,4 <0,1 351,21

NAT-1 4270886 634654 19,8 6,4 853 14,9 5,34 82,3 56,6 30,3 0,8 100 <10 491 35,6 9,59 0,6 0,1 812,23 NAT-2 4270527 637525 26 6,2 1278 20,3 10,9 134 68,6 46,5 0,8 1,4 122 <10 728 61,9 19,4 0,7 0,7 1194,9 NN-1 4282827 647231 20 7,4 223 3,3 5,93 22,1 19,3 2,4 <0,1 <0,1 75 <10 118 3,76 7,92 0,2 <0,1 254,61 NDÖ-1 4258393 648347 23,5 6,5 439 9 7,91 26,6 44,8 11,9 <0,1 0,1 92 <10 255 5,62 5,87 <0,1 <0,1 449,8 NDÇ-1 4251507 646153 29,1 7,5 374 7,3 6,12 24,7 33,6 11,3 <0,1 0,1 102 <10 219 7,02 5,86 0,1 <0,1 409,8 NDÇ-2 4252727 643080 24 7,5 348 7,2 4,65 18,1 35,9 9,41 <0,1 0,1 86 <10 195 7,19 6,33 0,1 <0,1 362,78 NDS-1 4249855 644595 22,9 6,9 324 5,9 4,07 22,9 31,3 6,42 <0,1 0,2 87 <10 166 9,18 5,88 0,1 <0,1 333,05 ND-1 4250375 653438 24,6 7,8 272 5 4,08 20,1 27,5 5,07 <0,1 <0,1 81 <10 166 3,84 3,95 <0,1 <0,1 311,54 ND-2 4245104 653927 22,4 6,9 241 4,2 3,26 17,6 22,6 4,69 <0,1 0,2 91 <10 118 6,56 4,12 0,2 <0,1 268,23 NM-2 4265759 653062 25,1 6,7 196 3,5 8,72 12 19,9 3 <0,1 <0,1 105 <10 118 3,54 4,28 0,1 <0,1 274,54 NÇ-1 4264353 656018 27,6 7,1 178 2,9 5,49 17,4 17,1 2,29 <0,1 <0,1 110 <10 109 5,19 4,2 0,3 <0,1 270,97 NGLC 4236486 654969 16,4 7,1 354 7,5 7,47 20,9 38,6 9,1 <0,1 0,2 77 <10 185 12,2 10,9 0,2 0,1 361,67

35 ler diyagramına göre (Şekil 6), Nevşehir saha- Nevşehir sahasındaki suların analiz so- sındaki sıcak suların iyon dizilimi genel olarak, nuçlarının Piper diyagramı değerlendirmesi- katyonlarda rCa > r (Na + K) > rMg; anyonlar- ne göre, sularda katyonlar açısından Ca ve da rSO > rCl > r (HCO +CO ) dır. NG-6 Soğuk ’ 4 3 3 (Na+K)’un, anyonlar açısından ise HCO ın su kuyusunun iyon dizilimi ise, katyonlarda 3 yüksek değerlerde olduğu görülmektedir (Şekil r (Na + K) > rCa > rMg; anyonlarda 9). r (HCO3+CO3) > rSO4 > rCl dır.

Yine yarı logaritmik Schoeller diyagramına Yine suların analiz sonuçlarının Durow di- göre, Nevşehir sahasında bulunan bütün sular, yagramı değerlendirmesine göre, sularda kat- hemen hemen aynı kimyasal karakterleri gös- yonlar açısından hakim iyonların Ca ve (Na+K), termekte olup aynı kökenlidirler. ’ anyonlar açısından ise HCO3 ın olduğu, suların Klorür izokontur haritasına göre (Şekil 7), toplam TDS değerlerinin 254,61-1194,9 mg/l alanda bulunan yeraltı sularının akış yönü gü- ve pH değerlerinin ise 6,1-7,5 arasında deği- ney güneybatıdan kuzey, kuzeydoğu ve kuzey- şim gösterdiği görülmektedir (Şekil 10). batıya doğru olmakta, klorür ve toplam minera- lizasyonca bu yönlere doğru büyük ölçüde zen- Nevşehir sahasındaki suların, jeotermo- ginleşmektedir. Bu saptama sahanın besleme metre kullanımına uygunlukları Na-K-Mg üç- bölgesinin güney, güney batı olduğunu ortaya gen diyagramında incelenmiş (Giggenbach, koymaktadır. Yine sahadaki suların sıcaklık 1991) ve olgun olmayan sular grubunda yer al- değerlerindeki artışına bağlı olarak Cl değer- dıkları belirlenmiştir. Jeotermometrelerden silis lerinde de artış olduğu Sıcaklık ve Cl dağılım haritalarından (Şekil 7) görülmektedir. Ayrıca jeotermometreleri uygun rezervuar sıcaklıkları sahada sıcaklık değerlerinin yüksek olduğu vermiştir. Buna göre yapılan hesaplamalarda rezervuar sıcaklığı 90-140 oC arasında bulun- yerlerde SiO2 ve K değerlerinin de yüksek ol- duğu görülmektedir (Şekil 8). muştur (Şekil 11, 12) (Çizelge 3).

Şekil 6- Sahadaki suların yarı logaritmik Schoeller diyagramı.

36 Şekil 7- Sahadaki suların sıcaklık ve klorür izokontur dağılım haritası.

Şekil 8- SiO2 ve K’un sıcaklığa göre değişimi.

JEOTERMAL POTANSİYEL amaçlı açılmış olup, pompayla üretim yapmak- tadır. Nevşehir jeotermal sahasında, Acıgöl, De- rinkuyu, Gülşehir ilçeleri ve çevresinde ölçüm Nevşehir jeotermal sahasında ortaya çı- yapılabilen toplam 330 adet kuyu vardır. Saha- karılan jeotermal bulgular, sahada jeotermal daki kuyularda yapılan ölçümlere göre, sıcak- sistemin ısı kaynağı olduğu düşünülen, Miyo- lıkların çok büyük bir kısmı 20 oC nin üzerinde senden başlayıp günümüze kadar devam eden olup 15-37.8 oC arasında değişmektedir. Kuyu- volkanik faaliyetlerin ürünleri olan Miyosen ların derinlikleri 50-300 m arasındadır. Kuyu- yaşlı andezitik domlar, Pliyosen yaşlı, andezi- ların çoğunluğu yöre halkı tarafından sulama tik ve bazaltik lavlar ile Kuvaterner yaşlı Asidik

37 Şekil 9- Sahadaki suların Piper diyagramı.

Şekil 10- Sahadaki suların Durov diyagramı.

38 Şekil 11- Giggenbach jeotermometre diyagramı.

Şekil 12- Sahadaki suların jeotermometre grafiği.

(riyolitik domlar) ve bazik lavların magma kök- özelliğindedir. İgnimbirit seviyelerinin araların- lerinin veya magma odalarının sıcaklığını koru- da, yer yer gözlenen kireçtaşları ile Pliyo-Ku- duğunu göstermektedir. vaterner yaşlı bazaltlar da tali rezervuar özelli- ğindedir. Sistemin ana rezervuarını Paleozoyik yaşlı metamorfik birimler, Üst Kretase yaşlı ofiyolit, Jeotermal sistemin örtü kayasını ise Miyo- volkanik ve magmatik birimler içersindeki fay sen, Pliyosen ve Kuvaterner yaşlı volkano se- zonları oluşturmaktadır. Ayrıca Kırşehir Meta- morfitleri’ne ait kırıklı ve erime boşluklu mer- dimanter istifin killi, ignimbirit ve tüflü seviyeleri merler, kalkşist ve kuvarsitlerin çatlaklı seviye- oluşturmaktadır (Şekil 13). Sahanın beslenme leri ile Eosen yaşlı Çayraz formasyonuna ait yönü ise bölgenin G ve GB kesimlerinden oldu- kireçtaşları ile volkanitler de rezervuar kaya ğu düşünülmektedir.

39 Çizelge 3- Sahadaki suların jeotermometre hesaplama değerleri.

Numu- Amorf Alfa Beta Kuvars T (oC) Kalsedon Kuvars ne No Silika Kristobalit Kristobalit Buhar K. NG-1 34,7 20 96 47 120 146 140 NG-2 27,3 9 83 35 107 134 130 NG-3 37,6 32 108 59 134 159 151 NG-4 29,8 19 93 45 118 144 138 NG-5 24 6 79 31 102 129 126 NG-7 30,8 23 99 50 124 149 143 NG-8 21 -2 70 22 92 120 118 NG-9 30,6 20 96 47 120 146 140 NM-1 33 27 103 54 128 153 146 NAB-1 30,5 21 96 47 121 147 141 NAB-2 24,2 11 85 36 109 135 131 NAÖ-1 20,2 3 76 28 98 126 124 NAÖ-2 26,8 17 91 43 116 142 137 NAÖ-3 24,3 13 88 39 112 138 134 NAT-2 26 23 98 49 123 149 142 NN-1 20 -1 71 23 93 122 120 NDÖ-1 23,5 8 82 34 105 133 129 NDÇ-1 29,1 13 88 39 112 138 134 NDÇ-2 24 5 78 30 101 129 126 NDS-1 22,9 6 79 31 102 129 126 ND-1 24,6 2 75 27 98 126 123 ND-2 22,4 8 81 33 105 132 128 NM-2 25,1 15 89 41 113 140 135

Şekil 13- Nevşehir jeotermal sahası şematik jeotermal modeli.

40 Sahada yapılan jeoloji, hidrojeokimya ve Temeli oluşturan metamorfit, ofiyolit ve gra- jeofizik çalışmaların sonucunda olumlu jeoter- nitlerin kırık ve çatlak zonları ile Eosen yaşlı mal veriler elde edilmiştir. Nevşehir jeotermal kireçtaşı ve bazaltlar rezervuarı oluştururken, sahasında 2011 yılı içersinde de potansiyeli Miyosen’den başlayarak günümüze kadar belirlemeye yönelik bir adet araştırma sonda- devam eden volkanizmanın ürünleri olan tüf, jının yapılması planlanmıştır. ignimbiritler ve sedimanter birimlere ait killi seviyeler örtü kaya özelliğindedir. İgnimbirit se- Sahadaki sularda yapılan jeotermometre viyelerinin aralarında, yer yer gözlenen kireç- hesaplamalarında silis jeotermometreleri uy- taşları ile Pliyo-Kuvaterner yaşlı bazaltlar da gun rezervuar sıcaklıkları vermiştir. Buna göre tali rezervuar özelliğindedir. yapılan hesaplamalarda rezervuar sıcaklığı o 90-140 C arasında olabileceği tahmin edil- Alınan numunelerin analiz sonuçlarına mektedir. göre yapılan jeotermometre hesaplarında, silis jeotermometresine göre rezervuar sıcaklığının SONUÇLAR 90-140 °C arasında olabileceğini görülmekte- Nevşehir jeotermal sahasında Acıgöl, De- dir. rinkuyu ve Gülşehir ilçeleri ve çevresinde detay jeotermal jeoloji etüt, jeofizik etüt ve hidrojeo- Nevşehir ve çevresinde, daha önceki yıllar- kimyasal çalışmalar yapılmıştır. da da Jeotermal Enerji Aramalarına yönelik bir- çok çalışma bulunmakta olup, araştırma son- Jeoloji çalışmalarında, sahanın genel li- dajı hiç yapılmamıştır. Nevşehir ve çevresinde tostratigrafik istifi çıkarılmış, tektonik özellikleri 2009 ve 2010 yılı içersinde yeniden yapılan belirlenmiş ve jeotermal oluşum modeli ortaya detay jeoloji, hidrojeokimya ve jeofizik çalışma- konmuştur. ların sonucunda olumlu jeotermal veriler elde edilmiştir. Bu nedenle de Nevşehir jeotermal Çalışma alanında jeolojik olarak, temeli Pa- sahasında, 2011 yılı içersinde potansiyeli be- leozoyik yaşlı Kırşehir metamorfitleri, Üst Kre- lirlemeye yönelik bir adet derin araştırma son- tase-Paleosen yaşlı granit, volkanit ve ofiyolitik dajının yapılması planlanmıştır. 2012 ve 2013 kayaçlar oluşturur. Bunların üzerine Eosen’de yılı içersinde de sondaj çalışmaları devam et- karbonatlar ve bazaltlar, Oligosen’de karasal mektedir. kırıntılılar gelir. Bölge Miyosen’den başlayarak günümüze kadar süren yoğun bir volkanik faa- liyetin etkisinde kalmıştır. Üst Miyosen’de asi- KATKI BELİRTME dik karakter taşıyan volkanizma, Pliyosen’de Bu çalışma, Maden Tetkik ve Arama Genel ortaç ve bazik özellikler taşır. Kuvaterner’de Müdürlüğü-Enerji Hammadde Etüt ve Arama ise bimodal (asidik ve bazik birlikte) volkaniz- Dairesinin 2009-2010 yılı iş programında yer ma gözlenir. alan jeotermal enerji aramaları projeleri kap- Sahadaki asidik volkanizma ve bölgede samında yapılmıştır. Yazarlar, arazi ve labora- yüzeyleyen ignimbiritlerin kaynak yeri olarak tuvar çalışmaları ile projenin yürütülmesinde düşünülen kalderaların ve kalderaların içersin- emeği geçen tüm arkadaşlara teşekkür ederler. de çok genç riyolitik domların (~70-20 bin yıl) varlığı ile sulama amaçlı açılan kuyuların bü- DEĞİNİLEN BELGELER yük bir kısmının 20 oC’den yüksek sıcaklıklara sahip olması, bölgede jeotermal potansiyelin Aydın, F., 2009, Kapadokya Volkanik Kompleksi’nin Gelişimi ve volkanizmanın bölge üzerindeki olduğunu göstermektedir. etkileri. 1. Tıbbi Jeoloji Çalıştayı, Ürgüp- Nevşehir jeotermal alanında bulunan su- Nevşehir. lar, büyük çoğunluğu “mineralce fakir sular” Batum, İ., 1978a, Nevşehir güneybatısındaki olup toplam mineralizasyon değerleri 254.61- Göllüdağ ve Acıgöl yöresi volkanitlerinin jeolojisi 1194.9 mg/l arasındadır. ve petrografisi. Yerbilimleri, 4, 1-2, 50-69.

41 Batum, İ., 1978b, Nevşehir güneybatısındaki (coordinator), Application of geochemistry in Göllüdağ ve Acıgöl yöresi volkanitlerinin jeokim- geothermal reservoir development. NITAR/ yası ve petrolojisi. Yerbilimleri, 4, 1-2, 70-88. UNDP publication, Rome, 119-142.

Dirik, K. ve Göncüoğlu, M. C., 1996, Neotectonic Innocenti, F., Mazuoli, R., Pasquare, G., Radicati di characteristics of Central Anatolia. International Brozolo, F. ve Villiari, L., 1975,The Neogene Geology Review, 38, 807-817. calc-alkaline volcanics of Central Anatolia: Dönmez, M., Türkecan, A. ve Akçay, A. E., 2003, geochronological data on -Niğde area. Kayseri-Niğde-Nevşehir yöresi Tersiyer volka- Geol. Mag., 112, 349-360. nitleri: MTA Genel Müdürlüğü, Derleme Rapor Toprak, V., 1998, Vent distribution and its relation to No: 10575, Ankara, (yayımlanmamış). regional tectonics, Cappadocian Volkanics, Ercan, T., Köse, C., Akbaşlı, A. ve Yıldırım, T., 1987, . J. Volcanol. Geotherm. Res. 85, 55-67. Orta Anadolu’da Nevşehir-Niğde-Konya dolay- Türkecan, A., Kuzucuoğlu, K., Mouralis, D., Pastre, larındaki volkanik kökenli gaz çıkışları. C. Ü. J. F., Atıcı, Y., Guillou, H. ve Fontugne, M., 2004, Mühendislik Fakültesi Dergisi, 4, 1, 57-63. Upper Pleistocene volcanism and paleo- Ercan, T., Tokel, S., Matsuda, J. I., Ui, T., Notsu, K. geography in , Turkey: MTA Genel ve Fujitani, T., 1992, Hasandağı-Karacadağ Müdürlüğü, Derleme Rapor No: 10652. Ankara, (Orta Anadolu) Kuvaterner volkanizmasına iliş- (yayımlanmamış). kin yeni jeokimyasal, izotopik ve radyometrik Yıldırım, T. ve Özgür, R., 1979, Acıgöl Kalderası veriler. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 7, 8-22. Jeomorfoloji Etüdü. MTA Genel Müdürlüğü, Giggenbach, W.F., 1991, Chemical techniques in Derleme Rapor No: 6809, Ankara (yayımlanma- geothermal exploration. In: D’Amore, F. mış).

42