Nevşehir / Acigöl
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
NEVŞEHİR / ACIGÖL - DERİNKUYU - Nevşehir/Acıgöl-Derinkuyu-Gülşehir saha- GÜLŞEHİR SICAK VE MİNERALLİ sındaki sıcak ve mineralli sular, δ18O, δ2H, δ3H SULARININ HİDROJEOKİMYASAL izotop verilerine göre genel olarak meteorik kö- ÖZELLİKLERİ kenli olup, derin dolaşımlı ve yer altında uzun kalış süresine sahiptirler. İsmail KARA* Sulardaki silis miktarına dayalı olarak yapı- lan jeotermometre hesaplamalarına göre ise, sahadaki sularda hazne kaya için 90-140 oC GİRİŞ arasında değişen rezervuar sıcaklık değerleri bulunmuştur. Tektonik olarak Kuzey Anadolu Fayı ile Doğu Anadolu Fayı’nın sınırladığı alan içeri- İnceleme alanı, Nevşehir İli’nin Derinkuyu, sinde yer alan Orta Anadolu bölgesinde levha Acıgöl ve Gülşehir İlçe’lerinin bulunduğu alanı hareketleri sonucunda önemli deformasyonlar kapsar (Şekil 1, 2). Sahanın uydu görünümü ise oluşmuştur. Orta Anadolu’da bulunan volkanik şekil 3’dedir. aktiviteler de doğrudan bu deformasyonlarla Jeolojik yapısı ile Kapadokya Volkanik ilişkilidir. Miyosen’den Kuvaterner’e kadar etki- Kompleksi’ni (KVK) içine alan Orta Anadolu Vol- sini sürdürmüş volkanik faaliyetlerin bulunduğu kanik Provensi (OAVP), KD-GB doğrultusunda Orta Anadolu bölgesinde önemli jeotermal sa- uzanan ve uzun ekseni 250-300 km genişliği halar vardır. Bu sahalardan biri de Nevşehir ili ise, 100-150 km civarında olan Türkiye’nin en ve çevresindeki jeotermal sahalardır. Nevşehir önemli Tersiyer-Kuvaterner volkanik provens- iline bağlı Avanos-Sarıhıdır (45 oC), Kozaklı lerinden biridir. Orta Anadolu’daki Kapadokya (92 oC), Nevşehir in yaklaşık 50 km güney batı- Volkanik Kompleksi’nde (KVK) Neo-Kuvaterner o sında bulunan Aksaray Ziga sahası (45 C) ve sürecinde birçok polijenetik ve monojenetik vol- o Narköy (53 C)’dir. kan püskürmüştür. KVK’nın oluşumu, Arap ve Avrasya levhalarının Orta Miyosen’de birbirle- Nevşehir ve çevresinde, 2009-2010 yılların- rine yaklaşmalarıyla başlamış, Üst Miyosen- da prospeksiyon, detay jeoloji, jeofizik ve hid- Kuvaterner sürecinde çarpışma ve çarpışma rojeokimyasal çalışmalar (izotop ve kimyasal sonrası rejimlerle gelişimini devam ettirmiştir. amaçlı su numunesi) yapılmış olup, toplam 330 Böylece KVK içinde farklı türde ve kökende bir- adet kuyuda sıcaklık ve EC ölçümleri yapılmış- çok volkanik kayaç oluşmuştur (Aydın, 2009). tır. Bölge ile ilgili yapılan çalışmalar; Acıgöl- Sahadaki kuyulardan yapılan ölçümlere Göllüdağ volkanitlerinde çalışan Batum (1978a, o göre, sıcaklıkların çok büyük bir kısmı 20 C’nin 1978b) volkanizmanın Üst Miyosen’de ande- üzerinde olup 15-37.8 oC arasında değişmekte- zitik lav akıntıları ve domlarla başladığını, Alt dir. EC (Elektrik iletkenliği) değerlerinin ise ge- Pliyosen’de çeşitli tüfler, andezitik lavlar ve nellikle 150-1250 µS arasında olduğu, Toplam ignimbiritlerin oluştuğunu, Alt Kuvaterner de mineralizasyon değerlerinin de 400-1200 mg/l tüfler, riyolitik domlar ve lav akıntılarının yer arasında değiştiği görülmüştür. aldığını, Üst Kuvaterner’de (Holosen) ise önce andezitler ve son olarak da bazaltların oluştu- Nevşehir jeotermal sahasında yapılan etüt ğunu belirtmiştir. İnnocenti ve diğerleri (1975), çalışmaları ile sahanın tektonik yapısı aydınla- bölgedeki volkanik kayaçlarda radyometrik yaş tılmış, jeotermal akışkan içerebilecek formas- tayinleri yaparak lavlarda 10.1±1.6 ve 5.5±0.2 yonların derinlikleri ve jeotermal anomali sınır- milyon yıl; tüflerde 8.0 ±1.6 ve 7.8±1.6 milyon ları belirlenmiştir. yıl gibi yaşlar saptamışlardır. Yıldırım ve Özgür * Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi, Ankara 29 Şekil 1- İnceleme alanının yer bulduru haritaları. Şekil 2- KVP içindeki ana püskürme merkezleri (Toprak, 1998). 30 Şekil 3- İnceleme alanının uydu görünümü. (1979), Acıgöl kalderasının elipsoid biçimde ve varsitlerden oluşan Paleozoyik yaşlı Kırşehir 8x12 km boyutunda olduğunu ve evriminin metamorfitleri ve bunların üzerine tektonik 5 evrede tamamlandığını öne sürmüşlerdir. Er- dokanakla gelen Mesozoyik yaşlı Yeşildağ ofi- can ve diğerleri (1987), Acıgöl Maarı’nda ça- yoliti ve bunları kesen Orta Anadolu Granitleri lışarak ‘Base Surge’ patlama yapılarını gözle- ile bu mağmatik kayaçların yüzeysel karşılığı mişler ve maar içinde sıcak gaz ve buhar çıkış- olarak değerlendirilebilecek olan ve andezit, ları olduğunu belirtmişlerdir. Ercan ve diğerleri dasit gibi kayaçlardan oluşan Karahıdır Vol- (1992), sahada yer alan obsidyenlerde jeokim- kanitleri oluşturmaktadır. Temelin üzerine ise, yasal çalışmalar yaparak bunların iz ve nadir uyumsuzlukla Eosen yaşlı bazaltlar ile bol fo- toprak element kapsamlarını saptamış ve üst silli kireçtaşlarından oluşan Karakepez bazaltı kıta kabuğundan türediklerini belirlemişlerdir. ve Çayraz formasyonu gelmektedir. Oligosen yaşlı, kırmızı renkli kumtaşı, kiltaşı ve konglo- Bu çalışmada, Nevşehir jeotermal sahası- meralarla temsil edilen Mezgit formasyonu da, nın geliştirilmesi ve potansiyelinin belirlenmesi- Çayraz formasyonu üzerine diskordansla gel- ne yönelik çalışmalar yapılması amaçlanmıştır. mektedir. Üst Miyosen yaşlı Ürgüp formasyo- Bu nedenle sahada 2009 ve 2010 yılları içer- nu, sırasıyla, Kavak, Zelve, Sarımaden, Mus- sinde, detay jeotermal jeoloji, jeofizik etüt ve tafapaşa, Cemilköy, Tahar, Gördeles İgnimbrit- hidrojeokimyasal incelemeler yapılmıştır. Tüm leri, İgnimbiritlerle ara seviyeli olarak bulunan çalışmaların sonucunda da sahada bir adet akarsu ve göl çökelleri, andezit ve dasitlerden jeotermal araştırma sondajının yapılması plan- oluşan Derinkuyu Domları ile altere olmuş vol- lanmaktadır. kanitlerden oluşan Balcı volkanitleri olarak ad- landırılan üyeleriyle temsil edilmektedir. Bun- İNCELEME ALANININ JEOLOJİSİ ların üzerine, andezitlerden oluşan Erdaşdağ Genel Jeoloji Volkanitleri, Keçikaletepe bazaltı, Kızılkaya ignimbiriti, Kışladağ kireçtaşı, Tepeköy ve Çı- Çalışma alanı ve çevresinde jeolojik ola- narlı volkanitleri ile Oyludağ bazaltı gelmekte rak temeli, mermer, mikaşist, kalkşist ve ku- olup, bütün bu birimler Pliyosen yaştadır. İnce- 31 leme alanındaki Kuvaterner, genelde volkanik birleriyle yatay ve düşey yönde geçişli olarak birimlerle temsil edilir. Bunlar, andezit ve pirok- gözlenmektedir. Ürgüp formasyonunu oluş- lastiklerden oluşan Keçiboyduran volkanitleri; turan birimler ile Kuvaterner yaşlı volkanitler, riyolit ve piroklastiklerden oluşan Göllüdağ vol- inceleme sahası içerisinde geniş alanlarda yü- kanitleri; Hasandağı 1. Evre kül ve blok akma zeylemektedir. Kızılırmak çakıltaşı, traverten, çökelleri; riyolit ve piroklastiklerden oluşan Acı- yamaç molozu ve alüvyonlar, kendisinden yaşlı göl volkanitleri; bazaltik kayaçlar ve bazaltik olan bütün birimleri uyumsuzlukla örter (Dön- piroklastiklerden oluşan Suvermez volkanitleri mez ve diğerleri, 2003; Türkecan ve diğerleri, birimleridir. Acıgöl ve Suvermez volkanitleri bir- 2004) (Şekil 4 ve 5). Şekil 4- İnceleme alanının jeoloji haritası. 32 Şekil 5- İnceleme alanının stratigrafik dikme kesiti. Tektonik kuzeyde Salanda fay zonu (SFZ), güneyde Niğde fay zonu (NFZ) ve orta kesimde Derin- Neotektonik dönemde Kapadokya ve çev- kuyu fayı (DF) dır. KB-GD gidişli kıta içi bir kı- resinde, değişik karakterlerde tektonik yapılar rık zonu olan Tuzgölü fay zonu (TFZ), yaklaşık gelişmiştir. Bunlar, batıda Tuzgölü fay zonu 190-200 km uzunluğunda, 5-22 km genişliğin- (TFZ), doğuda Orta Anadolu fay zonu (OAFZ), de olup Tuzgölü kuzeyi ile güneyde Niğde ara- 33 sında uzanır. KD-GB gidişli, sol yanal doğrultu ve kırıklı yapılarından dolayı geçirimli özelliğin- atımlı fay karakterindeki Orta Anadolu fay zonu de, Oligosen yaşlı Mezgit formasyonu birimleri (Ecemiş fayı) (OAFZ), yaklaşık 2-15 km geniş- ise geçirimsiz özelliğindedir. Üst Miyosen yaşlı liğinde olup Kapadokya’nın doğusunda yer alır. Ürgüp formasyonuna ait volkano sedimanter Kuzeydoğuda Sivas-Refahiye ile güneybatıda birimlerden gevşek tutturulmuş çakıltaşı, kum- Mersin arasında yer alır. Niğde fay zonu, Niğ- taşı ve killi kireçtaşı seviyeleri geçirimli, siltli ve de ile Ereğli arasında uzanır. Sıcak sular, tra- ignimbiritli seviyeler yarı geçirimli, killi ve pirok- verten oluşumları ve Kuvaterner fay sekileri bu lastik seviyeleri ise geçirimsizdir. Pliyosen yaşlı fay zonunun önemli özelliklerindendir. Çalışma volkanik birimler ise, kırıklı yapılarından dolayı alanının da içinde bulunduğu Derinkuyu fayı, geçirimli-yarı geçirimli özelliğindedirler. Kuva- bölgenin orta kesiminde yer alır. Derinkuyu’nun terner yaşlı volkanik birimler ise (piroklastik, doğusunda yer alan fay dikliği ile kendini bel- riyolit ve bazalt) yarı geçirimli-geçirimli, porozi- li eder. K-G doğrultuya sahip olup Kuvaterner tesi ve permeabilitesi yüksek Kızılırmak çakıl- Derinkuyu Havzası’nın doğu kenarını kontrol taşları geçirimli, yamaç molozu, alüvyonlar ve eder. Salanda fay zonu ise Kapadokya’nın ku- travertenler de geçirimli özelliğinde olup, alüv- zey kenarını belirler. Zon, üzerinde geniş ya- yonlar, soğuk sular için akifer özelliğindedir. yılıma sahip travertenlerin yer aldığı birbirine paralel faylardan oluşur (Dirik ve Göncüoğlu, HİDROJEOKİMYASAL DEĞERLENDİRME 1996). Nevşehir Jeotermal sahasında, Acıgöl, De- Kapadokya volkanik kompleksi, büyük ihti- rinkuyu ve Gülşehir İlçelerinde, ölçüm yapılabi- malle Tuzgölü ve Ecemiş Fay sistemlerinin ak- len toplam 330 adet kuyuda sıcaklık ve EC öl- tivitesinin etkisi altında kalmış olmalıdır. Bu fay çümleri yapılmıştır. Sahadaki kuyulardan yapı- sistemleri Kapadokya bölgesi volkanitleri’nin lan ölçümlere göre, sıcaklıkların çok büyük bir uzun eksenini yaklaşık dik olarak kesmektedir kısmı 20 oC’nin üzerinde olup 15-37.8 oC ara- ve K-G, KB-GD