Album "Ochrona Dziedzictwa Żydowskiego W Polsce"
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
OCHRONA DZIEDZICTWA żydOWSKIEGO W POLSCE PRESERVING JEWISH HERITAGE IN POLAND OCHRONA DZIEDZICTWA żydOWSKIEGO W POLSCE PRESERVING JEWISH HERITAGE IN POLAND PUBLIKACJa z OKAZJI 10-LECIA FUNDACJI OCHRONY DZIEDZICTWA żYDOWSKIEGO PUBLICATION MARKING THE 10TH ANNIVERSARY OF THE FoUNDATION FOR THE PRESERVATION OF JEWISH HERITAGE IN POLAND Projekt współfinansowany przez Ministra Spraw Zagranicznych RP w ramach programu „Współpraca w dziedzinie dyplomacji publicznej 2012”. The project is co-financed by the Minister of Foreign Affairs of the Republic of Poland within the framework of the program ”Cooperation in the field of public diplomacy 2012”. partnerami projektu są partners of the project Taube Foundation Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP for Jewish Life and Culture Union of Jewish Religious Communities in Poland tekst text Ruth Ellen Gruber, Piotr Kadlčík, Monika Krawczyk, Weronika Litwin, Małgorzata Omilanowska redakcja editing Weronika Litwin, Marta Przybyło-Ibadullajev korekta tekstu polskiego polish proofreading Maria Aleksandrow korekta tekstu angielskiego english proofreading Michał Hamerski tłumaczenie translation Gabriela Gajewska projekt graficzny design rzeczyobrazkowe.pl fotografie photo Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Marcin Bartosiewicz, Piotr Ćmiel, Łukasz Giersz, Marcin Kamiński, Agnieszka Kargol, Jarosław Kąkol, Marek Lipiński, Weronika Litwin, Tadeusz Sobczuk, Zbigniew Suliga, Jacek Sztorc © by Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Warszawa 2012 ISBN 978-83-61306-21-4 Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego Foundation for the Preservation of Jewish Heritage in Poland www.fodz.pl tel.: +48 22 436 60 00 www.polin.org.pl fax: +48 22 436 06 58 www.zamosc.fodz.pl e-mail: [email protected] WStęP 4 INTRODUCTION Piotr Kadlčík PrzewodnicząCY ZWIąZKU GMIN WYznaniowYch Żydowskich W RP CHAIRMAN OF THE UNION OF JEWISH RELIGIOUS COMMUNITIES IN Poland HISTORIA FUNDACJI OCHRONY DZIEDZICTWA żYDOWSKIEGO 6 HISTORY OF THE FoUNDATION FOR THE PRESERVATION OF JEWISH HERITAGE IN POLAND Monika Krawczyk DYrektor Generalna, Pełnomocnik ZARZąDU Fundacji CHIEF EXecutiVE OFFICER, PlenipotentiarY OF THE Foundation’S Board OF Directors DZIEDZICTWO żydOWSKIE W POLSCE 14 POLAND JEWISH HERITAGE Ruth Ellen Gruber ZABYTKI KULTURy żydOWSKIEJ WE WSPółcZESNEJ POLsce – PrzeszłOść, teraźnieJSZOść i PrzyszłOść 20 JEWISH HERITAGE IN PRESENT-DAY POLand – PAST, PRESENT AND FUTURE Małgorzata Omilanowska Podsekretarz Stanu W Ministerstwie KulturY I Dziedzictwa Narodowego UndersecretarY OF State, POLISH MinistrY OF Culture AND National Heritage OCHRONA ZABYTKÓW KULTURy żydOWSKIEJ W POLsce w świetle działań FUNDACJI OCHRONY DZIEDZICTWA żYDOWSKIEGO 24 PROTECTING JEWISH MONUMENTS IN POLand – the aCTIVITIES OF THE FoUNDATION FOR THE PRESERVATION OF JEWISH HERITAGE IN POLAND Weronika Litwin Fundacja OchronY Dziedzictwa Żydowskiego Foundation for THE PRESERVation OF JEWISH Heritage IN Poland OCHRONA DZIEDZICTWa żydOWSKIEGO W POLsce – zdJęcia 50 PRESERVING JEWISH HERITAGE IN POLand – PHOTOGRAPHS wielomilionowej społeczno- he Polish Jewish community, ści Żydów polskich po Shoah once numbering millions, pozostała garstka. Synagogi, was reduced to a handful af- cmentarze, o które przez stu- ter the Shoah. Under com- lecia dbały gminy żydowskie, munism, the synagogues and przejęte w dobie komunizmu cemeteries which for cen- Znierzadko stały się mieniem bezpańskim, Tturies had been cared for by Jewish com- opuszczonym i świadomą polityką ska- munities, were often left without an owner, zanym na powolną zagładę. Zagranicz- abandoned and doomed to gradual demise ne organizacje żydowskie koncentrowa- by deliberate policies. International Jew- ły swoją działalność na pomocy ofiarom ish organisations focused their efforts on Holokaustu i wspieraniu ograniczonej, do helping the victims of the Holocaust and 1989 r., działalności organizacji żydow- supporting the activities of Jewish organi- skich. Dopiero po wejściu w życie ustawy sations in Poland, quite limited in scope be- z roku 1997, regulującej stosunki Państwa fore 1989. It was not until the entrance into z gminami żydowskimi, pojawiła się możli- force of a law regulating relations between wość, by gminy oraz wymieniona w ustawie the Polish state and Jewish communities fundacja o zachowanie tego dziedzictwa in 1997, that an opportunity appeared for mogły zadbać. Jewish communities and a foundation, as WStęP W wyniku negocjacji między Związ- yet unborn, but explicitly provided for in kiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich that law, to launch an organised effort to a światowymi organizacjami żydowskimi preserve Jewish heritage in Poland. w 2002 r. doszło do utworzenia Fundacji As a result of negotiations between INTRODUCTION Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, któ- the Union of Jewish Religious Communi- ra ma zadanie przeprowadzenia pod egi- ties in Poland and international Jewish or- dą Związku procesu rewitalizacji zabytków ganisations, the Foundation for the Pres- pozostałych po wygasłych gminach żydow- ervation of Jewish Heritage was created in PIOTR KADLčíK skich. Środki na ten cel zapewnić ma proces 2002 – its mission, to restore – under the PRZEWODNICząCY Związku GMIN WYZNANIOWYCH żYDOWSKICH W RP restytucji żydowskiego mienia komunalne- umbrella of the Union – monuments left CHAIRMAN OF THE UNION OF JEWISH RELIGIOUS CoMMUNITIES IN POLAND go (gminnego) na obszarze zajmującym behind by extinct Jewish communities. około 60% terytorium Polski oraz pożyczka Funding is to come from the restitution of udzielona przez Claims Conference. Publi- Jewish communal property across an area kacja, którą mają Państwo w rękach, pod- covering around 60% of Poland as well as sumowuje 10 lat działalności Fundacji. a loan from the Claims Conference. The Mając zaszczyt bycia członkiem present publication sums up the 10 years of Zarządu Fundacji, od samego począt- the Foundation’s activity. ku doskonale pamiętam, jak trudne było Having had the privilege of being jednoczesne pogodzenie procesu resty- a member of the Foundation’s Board since tucyjnego ze staraniami o dobro zabyt- the very beginning, I remember how dif- ków, w większości przekazywanych w fa- ficult it was to reconcile the restitution talnym stanie. Zorientowana w pierwszym process with the efforts to preserve mon- okresie na opracowanie wniosków restytu- uments, for the most part returned in ter- cyjnych do Komisji Regulacyjnej ds. Gmin rible condition. Focusing during the initial Wyznaniowych Żydowskich, po zmia- period on preparing requests to the Regu- nie na stanowisku dyrektora generalne- latory Commission for Jewish Communi- go w 2004 r., Fundacja rozpoczęła starania ties, the Foundation – following a change of o zachowanie dziedzictwa. Niezależnie od Chief Executive Officer in 2004 – began to tego, niejako wychodząc poza te ramy, roz- turn towards heritage preservation. Inde- poczęto kilka projektów, m.in. „Przywróć- pendently of this, in a sense going beyond my Pamięć” i „Szlak Chasydzki”. W mojej this remit, various projects were launched, opinii takie programy, aktywizujące mło- including “To Bring Memory Back” and the dzież, zachęcające ją do poznawania i sza- “Chassidic Route”. In my opinion such pro- nowania historii regionu, z którego pocho- grammes, mobilising young people and en- dzi, są niejednokrotnie o wiele ważniejsze couraging them to discover and respect the od czysto technicznego zachowania obiek- history of their region, are often more im- tów kultury materialnej. Uczestnicząc portant than the purely technical preserva- wielokrotnie w prezentacji finałowej pro- tion of physical sites. Taking part on sev- gramu „Przywróćmy Pamięć”, odbywają- eral occasions in the final presentation of cej się co roku w warszawskiej synagodze the “To Bring Memory Back” programme, im. Zalmana i Ryfki Nożyków, z prawdzi- which takes place each year at the Zalman wą przyjemnością oglądałem prace i pro- and Ryfka Nożyk Synagogue in Warsaw, jekty uczniów z rozrzuconych po Polsce I was truly pleased to see the work of chil- szkół, dla których żydowska przeszłość ich dren, from schools scattered across Poland, rodzinnych miast i miasteczek nie jest już for whom the Jewish past of their home pustym hasłem lub zapomnianym faktem. towns and cities was no longer an empty or 5 Z prawdziwą przyjemnością pre- forgotten fact. zentuję Państwu ten album, będący zna- It is a great pleasure for me to pre- komitym świadectwem 10-letniej pracy sent this album to you – an excellent tes- Fundacji. Ufam, że pozwoli on Wam na za- timony to the Foundation’s first decade of poznanie się z dorobkiem Fundacji i oce- work. I trust that it will give you an oppor- nę jej działalności w zakresie ratowania tunity to discover and evaluate the achieve- zarówno pamięci o tak licznej niegdyś spo- ments of the Foundation, both with regard łeczności polskich Żydów, jak i zabytków to preserving the memory of a Polish Jew- żydowskiej kultury materialnej. ish community which was once so numer- ous and saving the monuments of Jewish material culture. łańcut synagoga / the synagogue zamość synagoga / the synagogue undacja Ochrony Dziedzictwa he Foundation for the Preser- Żydowskiego jest dzisiaj jedną vation of Jewish Heritage is to- z najważniejszych i najbardziej day one of the most important znanych organizacji zajmu- and best known organisations jących się ratowaniem zabyt- involved in the protection of ków kultury Żydów w Polsce. the monuments of Jewish cul- FW ciągu pierwszej dekady swojego istnie- Tture in Poland. During the first decade of its nia (2002–2012) Fundacja odniosła wiele existence