Zeszyty PRASOZNAWCZE
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KWARTALNIK OŚRODKA BADAŃ PRASOZNAWCZYCH UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI Zeszyty PRASOZNAWCZE (ROCZNIK XLII JAKO KONTYNUACJA PRASY WSPÓŁCZESNEJ I DAWNEJ Z LAT 1958-1959) NR 3-^(159-160) KRAKÓW 1999 NR INDEKSU 38364 PL ISSN 0555-0025 ZESPÓŁ REDAKCYJNY Zbigniew Bajka, Sylwester Dziki, Ryszard Filas, Jarosław Grzybczak, Wojciech Kajtoch, Jacek Kołodziej, Józef Kozak (sekretarz redakcji), Walery Pisarek (redaktor naczelny), Henryk Siwek, Andrzej Zagrodnik WSPÓŁPRACOWNICY ZAGRANICZNI Prof. Mihai Co man —Universitatea Bucuresti; prof.jlan C o n n e 11| — Wolverhampton University; dr Shelton A. Gunaratne — Mass Communications Department, Moorhead State University (Minnesota); prof. James D. Halloran — University of Leicester, Centre for Mass Communication Research; prof, dr Vladimir H o 1 i n a — Univerzita Komenského, Bratysława; doc. Lija P. Jewsiejewa, Moskowskij Gosudarstwiennyj Uniwiersitiet im. Łomonosowa, Fakultiet Zurnalistiki; doc. Władimir W. K i e 1 n i k — Uralskij Gosudarstwiennyj Uniwiersitiet im. M. Gorkogo, Fakultiet Zurnalistiki, Jekatierinburg; prof. William H. Melody — Centre for International Research on Communication and Information (OROT), Melbourne; prof. Karl Erik Rosengren — Lunds Universitet, Sociologiska Institutionen; prof. Herbert I. Schiller — University of California, La Jolla; prof. Winfried Schulz — Universität Erlangen-Nürnberg; prof. Slavko S p 1 i c h a 1 — Univerza v Ljubljani; dr Benno S i g n i t z e r — Universität Salzburg, Institut für Kommunikationswissenschaft; prof. Tapio V a r i s — University of Helsinki; doc. Alexandra V i a 11 e a u — Université de Paris II PROJEKT OKŁADKI: Zygmunt Strychalski Numer wydany z pomocą finansową Komitetu Badań Naukowych © Zeszyty Prasoznawcze 1999 Adres redakcji: 31-150 Kraków, ul. św. Filipa 25, tel. 422-60-68. Wydawca: Uniwersytet Jagielloński, 31-007 Kraków, ul. Gołębia 24. Nakład 350 egz., ark. druk. 12,5. Numer został zamknięty i oddany do składu w listopadzie 1999. Podpisano do druku i druk ukończono w grudniu 1999. Skład: Janusz Harnik. Druk: Drukarnia „Patria", Kraków, ul. św. Filipa 17. Internet: http://www.onet.pl/obp Nr indeksu: 38364 PL ISSN 0555-0025 SPIS RZECZY Od redaktora 5 ROZPRAWY I ARTYKUŁY Paweł P ł a n e t a: Kosowo w sieci 7 Lech M. Nijakowski: Przemoc jako komunikacja. Zasady pracy dziennikarskiej w sytuacjach kryzysowych 32 Sylwester Dziki: 500-lecie odnowienia Almae Matris w świetle ówczesnej prasy polskiej .... 56 Wojciech Kajtoch: Odlotowe bez dwóch zdań. Kultura języka, stylu, perswazji w czasopismach dla młodzieży 79 Z HISTORII NAJNOWSZEJ Jan Wolski: Oficyna po części Kontynentowa 103 MATERIAŁY Walery Pisarek: Retoryki dziś w Polsce 112 Maria Gmerek-Rajchel: Kampania wyborcza do samorządów'98 w OT V Wrocław .... 118 Marcin Habryń: Polskie media katolickie 1989-1999 128 Tomasz Łukaszczyk: Czytelnicy elektronicznej wersji Komputerów i Biura 144 Ustawa o języku polskim z dnia 7 października 1999 r 156 RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY Kraków — Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku. Tom IV (red. Jerzy J a ro wie c k i) (Sylwester Dziki) s. 161; Stara i młoda prasa. Przyczynek do historii literatury ojczystej (oprać. Dobrosława Swierczyńska) (Józef "Waluś) s. 163; Agnieszka Cieśli- k o w a: Prasa okupowanego Lwowa (Sylwester Dziki) s. 164; Colin S p a r k s: Communism, Capitalism and Mass Media {Beata Ociepka) s. 167; William L. Benoit, Joseph R. B 1 a- n e y, P. M. M i e r: Campaign '96: A Functional Analysis of Acclamating and Defending {Katarzyna Buczak-Sawczyńska) s. 169; Tomasz G o b a n - K 1 a s: Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu {Walery Pisarek) s. 171; Janina F r a s: Dziennikarski warsztat językowy {Wojciech Kajtoch) s. 173; Jewgienij A. Korni- ł o w: Żurnalistika na rubieże tysiaczeletij {Stanisław Michalczyk) s. 175; Anna J a c h n i s, Jan F. T e r e 1 a k: Psychologia konsumenta i reklamy {Ignacy S. Fiut) s. 178; Andrzej S. B a r c z a k, Andrzej P i t r u s (red.): Ze świata reklamy. Zeszyty Naukowe UJ, z. 1 {Igor Mostowicz) s. 179; Łukasz Gołębiewski: Rynek książki w Polsce. Edycja 1999 (Ignacy S. Fiut) s. 180; Publizistik, rocznik 44 (1999) zeszyty 1-2 {Paweł Dubiel), s. 182; Rocznik Historii Prasy Polskiej 1999, t. 2, z. 1 {Bożena Pietrzyk), s. 183. KRONIKA NAUKOWA, SPRAWOZDANIA Pamięci lana Connella {Walery Pisarek) 186 III Forum Kultury Słowa {wp) 187 Badania nad masowym komunikowaniem w Europie Środkowej i Południowej {Zbigniew Oniszczuk) 188 „Traditional Communication in Europę: Practice and Research — International Congress" {Beata Ociepka) 189 Zagadnienia czasopiśmiennictwa na V Konferencji „Książki, czasopisma, biblioteki Krakowa i Lwo wa XIX i XX wieku" {Wanda Mat ras) 192 SUMMARY 197 Od redaktora aden demokratyczny rząd nie zamierza dziś kontrolować, a tym bardziej cenzuro Żwać Internetu, natomiast każdy chciałby zapewnić sobie w nim dobre miejsce. O takich chęciach świadczy m.in. zainicjowany w r. 1994 przez rządy krajów G-7 euro pejski międzyrządowy program GOL, czyli „Rząd na linii" (Government on Line). Krytykę realizacji brytyjskiego ogniwa tego programu przedstawił przed 3 laty (w szki cu pod znamiennym tytułem „Rząd na linii: demokratyczna regeneracja czy degenera cja?") w „Valerianach" łan Connell, jeden z zagranicznych współpracowników Zeszy tów Prasoznawczych (wspomnienie pośmiertne o nim drukujemy w tym numerze Zeszytów na s. 186). Program wedle pierwotnych zapowiedzi i nadziei miał przybliżać ludziom działania rządu, jednać ich zaufanie i umożliwiać każdemu obywatelowi łatwe korzystanie z potrzebnej mu informacji, a nawet z usług administracyjnych. Tymcza sem — jak pisze Connell — „analiza dostępnych materiałów dowodzi, że w praktyce mamy do czynienia z działalnością promocyjną, a nie z informacją". Taki też obraz Internetu, obraz nie tyle forum informacji i opinii, co areny, na której się ścierają oskarżenia, argumenty i epitety propagandowych wypowiedzi, także rządo wych lub przez rządy inspirowanych, wyłania się z artykułu Pawła Planety „Kosowo w sieci", który otwiera ten numer Zeszytów. „To prawda — czytamy tam — że jeżeli gdziekolwiek na świecie wydarzy się coś ważnego, najszybciej dowiemy się o tym z Internetu. Cóż z tego, skoro okazuje się, że informacje, które otrzymujemy, są najczę ściej niepewne, powierzchowne, a czasem nieprawdziwe". Pomimo to niemal dwie setki milionów stron WWW przyciągają coraz większą liczbę entuzjastów tego „medium nowego, szybkiego i bogatego w aktualne informa cje" — przypomina kilkadziesiąt kartek dalej Tomasz Łukaszczyk, sam tegoż medium niewątpliwy entuzjasta. Wojna o Kosowo czy też o prawa człowieka w Kosowie to przykład przemocy w komunikacji globalnej. Za perswazyjne komunikaty można uznać zarówno przypadki ludobójstwa, którego ofiarami padali Albańczycy („Wynoście się, bo was wszystkich wymordujemy"), jak i naloty na Jugosławię („Jeśli się nie wycofacie z Kosowa, znisz czymy struktury waszego państwa"). W kategoriach przemocy jako aktów komunikacji można analizować wszystkie polskie miesiące drugiej połowy XX wieku od czerwca 1956. Na początku lat siedemdziesiątych Franz Dröge głosił, że nie media masowe, ale manifestacje, strajki i demonstracje (bynajmniej nie tylko pokojowe) stanowią jedyny autentyczny wyraz proletariackiej opinii publicznej (jako proletarische Öffentlichkeit). Problem przemocy jako zjawiska komunikacyjnego w skali lokalnej omawia Lech M. Nijakowski na przykładzie zamieszek ulicznych w Słupsku w styczniu i lutym 1998 r. 6 OD REDAKTORA w następstwie tragicznej śmierci młodego kibica. Nie pierwsza to w polskiej literaturze analiza przemocy w kategoriach komunikologicznych —jak świadczy przywoływana w niej bibliografia— ale z pewnością jedna z niewielu. A wzrost roli przemocy w życiu społecznym w Polsce zapewne się przyczyni do zwiększenia u nas badawczego zain teresowania symbolicznym aspektem jej „nadawców", form, ofiar, adresatów i skut ków. Być może nadeszła też pora na przygotowanie czegoś w rodzaju amerykańskiego raportu Prezydenckiej Komisji ds. Przyczyn i Zapobiegania Przemocy z lat sześćdzie siątych. Lekarstwo na przemoc upatrują niektórzy w rozrywce i zabawie, które dominują we współczesnych czasopismach dla młodzieży. O ich „pstrym języku", igrającym nie zwykłymi skojarzeniami, eksponującym wieloznaczność, niestałość sensów, a być mo że motywowanym światopoglądowo pisze na podstawie analizy 6 wybranych czaso pism (Brawo, Popcorn, Dziewczyna, Machina, Droga, Jestem) Wojciech Kajtoch. Dużo przyjemności sprawi wszystkim choćby pośrednio zaangażowanym w przy gotowanie obchodów 600-lecia odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego relacja Syl westra Dzikiego z tego, co w polskich dziennikach i czasopismach można było prze czytać przed 100 laty o analogicznych obchodach 500-lecia. W ten sposób podsumował je (cytuję za S. Dzikim) Czas: Podniosły obchód półtysięcznego jubileuszu głównej polskiej Wszechnicy [...] na pełnił serca nasze dumą i radością; dumą, bo po raz pierwszy od upadku polityczne go Polski byliśmy świadkami powszechnego hołdu ludów cywilizowanych, złożo nego polskiej przeszłości i polskiej kulturze; radością, gdyż z ust cudzoziemskich uczonych, wszystkich, nawet wrogich nam narodowości, usłyszeliśmy z głębi serca płynące stwierdzenie niezłomnej żywotności naszego narodowego rozwoju. Za istotny przyczynek do wiedzy o roli telewizji publicznej w wyborach samorządo wych uznała Redakcja przedstawione przez Marię Gmerek-Rajchel wyniki analizy przekazów wyborczych Ośrodka Telewizji Wrocław. Swoją analizę kończy Autorka wnioskami: [...] telewizja ta