Haci Hasanlar Köyü Ve Buluntulari
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KAYSTROS (KÜÇÜK MENDERES) OVASINDA YEN~~ B~R ANT~K YER / B~RG~~ YAKININDAK~~ HACI HASANLAR KÖYÜ VE BULUNTULARI B~NNUR GÜRLER* Kaystros (Küçük Menderes) ovas~ nda saptanan elliye yak~ n antik yer- le~me yerinin, büyük bir ço~unlu~u Pentakoma (Mendegüme) gibi da~~ ya- mac~~ ve eteklerinde bulunurken, az bir bölümü ise ova yerle~meleri halin- deydi '.Bugün, bu antik yerle~imlerden 14 adedi Ödemi~~ ilçe s~ n~ rlar~~ içinde yer almaktad~ r. Kaystros (Küçük Menderes) ovas~ n~ n orta bölümünde Kaystroslular, do- ~uda ise Kilboslular Hellenistik döneme kadar da~~n~ k köy topluluklar~~ ha- linde ya~~ yorlard~ . ~ lk kurulan ~ehir Ödemi~'in kuzeyindeki Hypaipa'd~ r (Tapay=Datbey=Günlüce). Kaystroslular~ n ikinci kurduklar~~ ~ehir Dioshi- eron'dur (Birgi)2. Hypaipa ve Dioshieron antik ça~da bölgenin en önemli ~ehirleri aras~ nda yer al~ yordu 3. Dioshieron, Bizans döneminde Pyrgion ad~ n~~ alm~~~ olan bugünkü Birgi yerle~imidir 4. Pyrgion Bizans döneminde Theira (Tire) ile birlikte Kaystros ovas~ n~ n iki önemli kentinden biridir5. Neikaia (Ayazurat=Türkönü), Koloe (Kiraz) ve Palaiapolis (Balyambolu=Beyda~) ise Kilboslu halklar taraf~ ndan kurulmu~~ ~ehirlerden baz~ lar~ d~ r. Özellikle Roma imparatorluk döneminde zengin bir k~ rsal ya~am~ n varl~~~ , bilinen antik köy Doç.Dr. Dokuz Eylül Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü. I R.MER~ Ç, Küçük Menderes (Kaystros) Havzas~ n~ n Tarihsel Co~rafyas~ , Ege Üniversitesi, ~ zmir 1983 (yaymlanmam~~~ doçentlik tezi), 69. 2 R.MER~Ç, "Antik Dönemde Küçük Menderes Hawasm~ n Tarihsel Co~rafyas~ na Genel Bir Bak~~", Ege Co~rafya Dergisi, 4, ~ zmir 1988, 206. 3 W.M.LEAKE, Journal Of A Tour In Asia Minor, New York, 1976, 256-257. 4 K.BURESCH, Aus Lydien. Epigraphisch-Geographische Reisefrüchte (hinterlassen von K. Buresch, hrsg. Von O. Ribbeck), Leipzig 1898, 187; A.H.M. JONES, The Cities of the Eastern Roman Provinces, Oxford 1937, 39; Real-Encyclopadie der classischen Altertums Wissenschaft, "Lydia", 2144; D.MAGIE, Roman Rule In Asia Minor, Princeton 1950, 141; W.M. RAMSAY, Anadolu'nun Tarihi Co~rafyas~ , Çeviren: M. Pekta~, ~stanbul 1961, 430. 5 J.A. CRAMER, Geographical and Historical Description of Asia Minor, Volume I, Amsterdam 1971, 451. 740 BINNUR GÜRLER isimlerinden anla~~ lmakta; Savenda gibi köy isimleri yaz~ tlardan tamnmakta- d~ r 6. Kleimaka, Daredda (Elbi yak~ n~ nda), Diginda (Kayac~ k Asar), Ta- rigya/Targya (Akp~ nar Köyü yak~ ndaki Çavu~da~~~ mevkii), Palaiapolis (Balyanbolu) ve Euadsa (Dioshieron ile Koloe aras~ nda) yazularda adlar~~ ge- çen yerle~imlerdir 7. Yeri konusunda de~i~ik fikirler ileri sürülen Titakaza antik kaynaklarda ad~ na rastlanmayan bir yerle~imdirs. L.Robert, bu yerle~i- min Tmolos da~~n~ n güney e~imindeki Birgi'de oldu~unu belirtirken, J.Keil ve A. Von Premerstein ayn~~ yerle~imi Mastaura ve Brioula aras~ nda yer alan Anineta'n~ n kom~usu olarak kabul ederler°. Hac~~ Hasanlar Köyü, ~zmir ili, Ödemi~~ ilçesi Birgi buca~~na ba~l~~ 11 köyden biridir ve Birgi'nin 5 km. kuzeydo~usundad~ r. 25 A~ustos 1981 tari- hinde Hac~~ Hasanlar Köyü'nde Mustafa Girgin'in arazisinden ç~ kar~ ld~ ktan sonra Ödemi~~ Jandarma Kumandanl~~~~ taraf~ ndan müsadere edilmi~~ 3 adet seramik ve 5 adet cam eser bugün Tire Müzesi'nde korunmaktad~ r. 82/24 envanter numaral~~ , aç~ k kiremit rengi, mikal~ , katk~l~ , yumu~ak hamura sahip lekythos tamd~ r (Resim 1, Çizim 1). A~~z çap~~ 2 cm., yüksekli~i 16 cm. ve kaide çap~~ 3, 6 cm.dir. Yuvarlak omuzlu yak~ n bir form ~skenderi- ye'de bulunmu~turm. ~skenderiye'deki bu eser M.Ö.220-210'a tarihlenmek- tedir". Omuzu daha dar olan, örne~imizdeki gibi gövde ortas~~ incelmi~~ ve a~a~~ya do~ru torbalanm~~~ , yüksek kaideli ve kulbu boyundan omuza ba~la- nan bir di~er örnek de yine ~skenderiye'de ba~ka eserlerle beraber ayn~~ me- zarda bulunmu~tur 12 . Bu mezarda iki paralel örnek daha vard~ r 13. Mezar bu- luntular~~ Hadra hydrialar~~ ile M.Ö.3.yüzy~ l sonu-M.Ö.2.yüzy~ la tarihlenmi~- tir~ 4. 6 R. MERIÇ 1988, 206. 7 I. ~AHIN, Lydia'da Küçük Yerle~imler, Ege Üniversitesi, ~ zmir 1998 (yaymlanmami~~ doktora tezi),55. 8 I. ~AHIN 1998, 135 dipnot 1171. 9 I. ~AHIN 1998, 135, dipnot 1174; J.KEIL./ A. VON PREMERSTEIN, Bericht über eine dritte Reise in Lydien. Wien 1914, 63-65. 10 A. ADRIANI, Annuaire Du Musee Greco-Romain Il! (1940-1950), Alexandrie 1952, PI.XXXV, Fig.3. 11 A. ADRIANI 1952, 121. 12 A.ADRIANI, Annuaire Du Musee Greco-Romain (1933-34/1934-35), Alexandrie 1936, fig.58 no.4 . 13 A.ADRIANI 1936, no.392 ve 393. 14 A.ADRIANI 1936, 174. HACI HASANLAR KÖYÜ VE BULUNTULARI 741 Tam olarak bulunmu~~ di~er seramik eser, 82/22 envanter numaral~~ un- guentariumdur (Resim 2, Çizim 2). Mikail, sar~murak bej renkte, yumu~ak hamura sahiptir. Tüm gövdede, ço~u yerde dökülmü~, kahverengimsi siyah mat firnis izlenmektedir. D~~a çekik duda~~n üst k~sm~~ ayn~~ cam benzerle- rinde oldu~u gibi biçimlendirilmi~tir. Boyundan duda~a ve gövdeye geçi~te de yine cam ~i~elerde oldu~u gibi s~lu~urmay~~ hat~rlatan profil vard~r. Kal~n, k~sa silindirik boynu torba biçimli sark~k gövde izler. Düz diplidir. A~~z çap~~ 4 cm., yüksekli~i 15,2 cm., dip çap~~ 5 cm.dir. Almagro Ampurias'daki ungu- entatiumlar~ n tipolojik geli~iminde k~ sa boyun ve küresel gövdeyi Augustus devrine tarihlerken, geç örnekleri uzun boyun ve piriform gövdeleriyle Cla- udius devrine yerle~tirirls. Seramik formlar~n üfleme cam formlarla ili~kileri vard~r. iskenderiye üfleme cam endüstrisi bu noktada önemli rol oynar 16. Be _ renice'de tarihli kontekstlerden gelen örnekler Augustus'tan M.S. geç 1.yüzy~ la kadar görülürler'7. Bunlar piriform unguentarium tip A olarak ta- n~mlan~ r. Bu tip standart piriform tiptir. A~~z çap~~ ve dip çap~~ e~itfir. Mat k~rm~ z~, gri ya da oranj k~ rm~z~~ firnis boyunda ve a~z~n iç k~sm~nda görülür 111. Fusiform unguentariumlarla ayn~~ amaç için kullan~ lan piriformlar adlar~ n~~ alev benzeri ~ekillerinden al~rlar. En erken örnekleri M.O.1.yüzpl~n ikinci yar~s~ nda ortaya ç~ kar. K~br~s'tat°, Tarsus'ta 20 ve Atina'da" örnekleri vard~ r. Jericho'da sikkelerle tarihlenmi~~ depositlerde M.O.1.yüzpl~n son çeyre~in- den M.S.1.yüzy~ l~n 2.çeyre~ine kadar görülürler". Bu form ~mparatorluktaki çömlekçiler aras~nda h~zla yarlm~~ur ve ~talya'da da yerel örnekleri yap~ lm~~- ur23. Bat~~ Akdeniz'deld di~er tarihli kontekstler Ostia'dad~ r". Burada popü- 13 M. ALMAGRO, Las necropolis de Ampurias II, Barcelona 1955, 140441. 16 P. KAHANE, "Pottery Types From The Jewish Ossuary Tombs Round Jerusalem", IEJ 2, 1952, 176. J.A.RILEY, *The Coarse Pottery From Berenice", J.A. Lloyd (ed.), Excavations at Sidi Khrebish Benghazi (Berenice) II. Suppl. Libya Ant. V.II, Tripoli 1979, 302, Fig.113 no.689. 18 J.A.RILEY 1979, 303. 19 0.VESSBERG , "Class: typology, chronology", The Swedish Cyprus Expedition IV, 3. The Hellenistic and roman Periods in Cyprus, Stockholm 1956, 501, nos. 430-6, pl.CLXXVI, 8. 2° F.F. JONES, 'The Pottery" , H.Goldman (ed.), The Hellenistic and Roman Periods. Excavations at Gözlü Kule, Tarsus I, Princeton 1950, Fig.159, no.730, 734. 21 H.S. ROBINSON, Pottery of the Roman Period. Chronology. The Athenian Agora V. Princeton NJ 1959, F 50. " J.B. PRITCHARD, "The 1951 Campaign at Herodian Jericho", BASOR 125, 1951, 15, Fig.6. 23 J.W.HAYES, Roman Pottery In The Royal Ontario Museum, Toronto 1976, 33-34, no.156458. 24 F.ZEVI/I.POHL, "Ostia Saggi di Scavo", Notizie degli Scavi, 24, Supplement I, 1971, 82, no.44. 742 B~ NNUR GÜRLER lerliklerini M.S.1.yüzy~ l~ n ortalar~ na kadar sürdürürler ve yüzy~ l~ n sonuna kadar üretimleri sürer. 82/23 numara ile envantere kay~ tl~~ olan tek kulplu testi de tamd~ r ve a~~z çap~~ 3,7 cm., yüksekli~i 24 cm. kaide çap~~ 6,8 cm.dir (Resim 3, Çizim 3). Bol mikal~ , aç~ k kiremit rengi hamura sahiptir. K~ rm~z~-kahverengi firnis kulpta ve kulbun alt~ ndaki gövde k~sm~ nda korunmu~tur. Dik, yüksek du- dakl~ , k~sa, ince boyunlu, torba biçimli gövdeli ve halka kaidelidir. Gövde üzerinde, boynun hemen alt~ndan ba~lay~ p, gövdenin en geni~~ k~sm~ nda bi- ten yivler görülmektedir. Benzer örnekler Berenice buluntular~~ aras~ nda- d~r 25. Bunlar a~~z profillerinde çok az farkl~l~ k gösteren, gövde ve kulplar~~ benzer olan Orta Roma imparatorluk devrine ait testileridir. Bu tipte temel form, oluklu gövde ve yüksek kaidedir. Boyun az ya da çok silindiriktir ve tek dikey kulp dudaktan omuza iner. Formun üretimi M.S. geç 2.yüzy~ lda ve 3.yüzy~ lda artar. Ödemi~~ ilçesi, Birgi Buca~~, Hac~ hasan Köyü'nde, yukar~ da tan~ t~ lan se- ramiklerden ba~ka, bu seramilderle beraber 5 adet cam eser de bulunmu~- tur. 82/9 envanter numaras~~ ile kay~ tl~~ olan (Çizim 4), serbest üfleme ve aletle ~ekillendirme teknikleriyle biçimlendirilmi~~ cam kase26 M.S. 2.ya da erken 3.yüzpla tarihlenir". Ayn~~ tekniklerle ~ekillendirilmi~~ bir ba~ka par- füm ~i~esi de 82/7 envanter numaral~~ eserdir 28 (Çizim 5) ve M.S.2.yüzy~l~ n ikinci yar~s~~ civar~~ bu eserin tarihi olarak uygun dü~er. 82/6 envanter numa- ral~~ parfüm ~i~esi de serbest üfleme ve aletle ~ekillendirme teknikleriyle bi- çimlendirilmi~tir29 (Çizim 6). Paralel örnekler yard~ m~ylam M.S.2.yüzy~ l orta- 25 J.A.RILEY 1979, 386, Fig.139 no.I150, 1151. 25 B. GÜRLER, Tire Müzesi Cam Eserleri, Ankara 2000, 50.