Ÿþm Icrosoft W

m noiiog m noiiog maandblad over zuidelijk af rika u in E om Mamihip. I.Pt VrIII

Het rommelt in de 'thuislanden' van Zuid-Afrika. De bevolking komt in opstand, de leiders weten zich geen raad en zoeken in arren moede toenadering tot het ANC. Het bewind in Pretoria ziet dat met lede ogen aan. De staatsgreep in Ciskei en de onrust in de andere thuislanden markeren de ineenstorting van het thuislandsysteem. Het thuislandsysteem is nooit een succes geweest. Het was ooit de droom van Hendrik Verwoerd, de architect van de apartheid, om alle zwarten in thuislanden onder te brengen en hen alleen in 'blank' Zuid-Afrika toe te laten als hun arbeid er gewenst was. Er is echter geen weldenkend mens - binnen noch buiten Zuid- Afrika - die het aanvaard heeft als de oplossing van de politieke problemen van Zuid-Afrika en de economische problemen van het land zijn er slechts door gegroeid. De thuislanden worden doorgaans geregeerd door kliekjes van derde- en vierderangs leiders die vooral hun eigen welzijn op het oog hebben. Fraude en corruptie tieren er welig. De miljarden die de regering in Pretoria in de thuislanden pompt, verdwijnen dan ook voor een fors deel in een bodemloze put. Het overgrote deel van de bevolking leeft er in de bitterste armoede. Staatsgrepen zijn in de vier zogenaamd onafhankelijke thuislanden -Transkei, Bophuthatswana, Venda en Ciskei- al lang niet ongewoon meer. In 1987 vond de eerste plaats in Transkei (de corrupte Kaiser Matanzima werd opzij geschoven door Stella Sigcau), niet veel later gevolgd door een tweede, alweer in Transkei (Sigcau werd op haar beurt afgezet door legerleider Bantu Holomisa). Ver(advertentie) Mandela/ANC-materiaal excl. incl. porto porto - Nelson Mandela The struggle is my life 1986, 250 pagina's f20,- 24,50 - Nelson Mandela His life in the struggle. Fotoboek, IDAF, 1988,30 pagina's 15,- 17,50 -Affiche: Freedom for Nelson Mandela 1,- 3,75 T-shirts - Mandela vrij, nu ZuidAfrika nog. Zwart. 15, 17,50 ~ANC-vlag. Zwart. 15,- 17,50 - Isolate apartheid. Met Afrikaans motief. 17,50 20,Alle T-shirts maten X en XL Vlag -ANC-vlag. 100x 150 cm. 17,50 20,Bestellingen: KZA, Oudezijds Achterburgwal 173, 1012 DJ Amsterdam. DE 'THUISLANDEN' ALS BODEMLOZE PUT Staatsgreep in Ciskei markeert het failliet van Verwoerds droom volgens was het raak in Bophuthatswana, maar deze keer greep Pretoria in: dankzij het Zuidafrikaanse leger kon Lucas Mangope in het zadel blijven als president. En nu is het dus de beurt aan Ciskei: president Lennox Sebe is afgezet door Oupa Joshua Gqozo, hoofd van de militaire inlichtingendienst. De feestvreugde die na de staatsgreep is losgebarsten, heeft volgens een schatting van een Ciskeise bank meer dan tien miljoen rand schade opgeleverd. In de verstedelijkte gebieden sloeg de getergde bevolking grootscheeps aan het plunderen. Het Zuidafrikaanse leger moest eraan te pas komen om de orde weer enigszins te herstellen. De staatsgreep kwam op een tijdstip dat het ook in andere thuislanden onrustig was. In Gazankulu bijvoorbeeld begonnen de protesten op de dag van Mandela's vrijlating. Eerste minister Ntsanwisi zou een massabijeenkomsttoespreken. Dat werd hem echter onmogelijk gemaakt door het publiek, dat riep dat het ANC en Mandela zijn enige leiders waren. De omvang van het protest dat daarna uitbrak, verraste zelfs de plaatselijke verzetsorganisaties. Ntsanwisi dook onder. In Venda gingen onder meer de ambtenaren, inclusief een deel van de politie, eind februari in staking. De watervoorziening en de elektriciteit zijn daardoor uitgevallen. Eén van de eisen van de stakers is dat er een eind gemaakt wordt aan de hekserij waarmee overheidsfunctionarissen zich bezighouden. Heksenpraktijken houden Venda al langere tijd in de greep van de angst. Het wijdst verbreid is het verzet in Bophuthatswana. Ook hier was het al onrustig vóór de staatsgreep in Ciskei. Sindsdien is het verzet enorm in omvang toegenomen. Honderdduizenden mensen demonstreerden de week na de staatsgreep voor het aftreden van Mangope en voor huurverlagingen. Mangope kondigde daarop de noodtoestand af, onder meer in afgelegen gebieden waarvan tot dan toe niet eens bekend was dat het er onrustig was. De onlusten zouden wel eens de laatste stuiptrekkingen van het thuislandsysteem kunnen zijn. Steeds meer thuislandleiders zien onder ogen dat ZuidAfrika in de toekomst eerder door een regering van ANC-signatuur dan door hun huidige blanke beschermheren geregeerd zal worden. Voor thuislanden zal in een toekomstig Zuid-Afrika geen plaats zijn en daar kunnen zij beter nu alvast op inspelen. De thuislandleiders Holomisa van Transkei en Mabuza van KaNgwane hadden al eerder hun sympathie voor het ANC laten blijken en Holomisa had zich al uitgesproken voor een referendum waarin de bevolking van Transkei zich voor of tegen hereniging met Zuid-Afrika kan uitspreken. Nu begint de ene na de andere thuislandleider contact te zoeken met het ANC en Mangope is zo'n beetje de enige die zich nog verzet tegen hereniging van zijn thuisland met Zuid-Afrika - 'nog in geen honderd jaar', liet hij strijdbaar weten. Ook de nieuwe machthebbers in Ciskei hebben al toenadering gezocht tot de democratische beweging. Zorgenkindje De geschiedenis van Ciskei brengt feilloos de onzin van het thuislandsysteem aan het licht. Het thuisland is altijd al een zorgenkindje geweest voor het apartheidsregime. Het is ontstaan uit een verzameling verspreid gelegen kleine 'reservaten' voor zwarten. Om er iets van te maken dat voor een onafhankelijke staat kan doorgaan, moest er een groot aantal 'blanke' stukjes land aan toegevoegd worden en moesten zwarte gemeenschappen van buiten naar binnen de geplande thuislandgrenzen verplaatst worden. Minstens 160.000 mensen van de huidige bevolking van 650.000 woont dan ook minder dan tien jaar in het thuisland. Een verzameling reservaatjes en hervestigingskampen is echter nog geen staat. Daarom is Sebe, die zich tot president voor het leven had gebombardeerd, hartstochtelijk op zoek gegaan naar zoiets als een eigen identiteit voor Ciskei. Dat heeft tot niet veel meer geleid dan een haast lachwekkende serie parodieen. Het begon al tijdens de viering van de onafhankelijkheid. De soldaat die de vlag van de nieuwe natie moest hijsen, was dronken en liet de mast omvallen. Gelukkig was het Zuidafrikaanse leger ter plaatse om de boel weer overeind te zetten. Sebe zelf is gaan beweren dat hij van koninklijken bloede is. Volgens zijn broer Charles is hij een buitenechtelijk kind, 0

HONGERSTAKING OP ROBBENEILAND Drieduizend politieke gevangenen wachten nog op hun vrijlating 'We hebben de ANC-generaals bevrijd, nu eisen we de vrijlating van de ANC- soldaten.' Dat was de tekst op een van de borden die demonstranten in Kaapstad enkele weken geleden met zich meedroegen. Zij vestigden de aandacht op de hongerstaking waarmee politieke gevangenen op Robbeneiland hun vrijlating proberen af te dwingen. Hun eisen zijn nog niet ingewilligd, maar de hongerstaking is opgeschort. Op 26 februari gingen ongeveer 350 politieke gevangenen, allen opgesloten in de roemruchte gevangenis op Robbeneiland, in hongerstaking. De directe aanleiding tot deze actie was de rede van De Klerk ruim drie weken eerder. De Klerk kondigde toen aan dat iedereen vrijgelaten zou worden die gevangen zat vanwege overtredingen die louter en alleen te maken hadden met het verbod op het ANC, het PAC en andere verzetsorganisaties. Met deze aankondiging duidde De Klerk impliciet aan wat volgens hem een politieke gevangene is. Mensen die veroordeeld zijn wegens moord, brandstichting, terrorisme, openlijke geweldpleging en dergelijke zijn in zijn ogen gewone misdadigers. Ze blijven gewoon achter slot en grendel, liet De Klerk weten, ook al hadden hun daden een puur politieke achtergrond. De hongerstakers gaven op de dag dat zij met hun actie begonnen een verklaring uit, waarin zij deze voorstelling van zaken betwistten. Als politiek gevangene moet iedereen beschouwd worden, schreven zij, 'die zich ingezet heeft voor de strijd tegen het apartheidssysteem en de structuren en krachten die dit systeem in stand houden'. De stakers eisten de vrijlating van alle op deze manier omschreven politieke gevangenen, naar schatting ongeveer drieduizend mensen. De hongerstakers hebben hun actie bijna twee weken volgehouden. Ze verloren al vrij snel veel lichaamsgewicht en een aantal van hen moest in het ziekenhuis opgenomen worden. De hongerstaking bracht buiten de gevangenis mensen samen die elkaar doorgaans mijden: vertegenwoordigers van de drie stromingen die onder de hongerstakers vertegenwoordigd zijn -het ANC, het Pan- Afrikanistisch Congres en de Zwart-Bewustzijn-beweging- deelden het plat- form tijdens protestbijeenkomsten waarop de eisen van de gevangenen kracht werd bijgezet. Na twaalf dagen besloten de hongerstakers hun actie op te schorten. Minister van justitie Coetsee had inmiddels een rechter de opdracht gegeven om de zaak van de gevangenen te onderzoeken. Doodseskaders De kwestie van de politieke gevangenen zal ongetwijfeld hoog op de agenda staan van het eerste gesprek tussen delegaties van het ANC en het apartheidsregime, op 11 april in Kaapstad. Het ANC heeft al laten weten dat als er op dit punt niet snel concessies worden gedaan, het de gesprekken zal afbreken. In Zuid-Afrika is, vooral in blanke kringen, een discussie ontbrand over de vraag of vrijlating van de politieke gevan- 1Demonstranten in Kaapstad betuigen hun steun aan de hongerstakers. Foto: Eric MillerlHH genen en de terugkeer van ballingen niet gepaard zou moeten gaan met amnestie voor degenen die verantwoordelijk zijn voor de moord op anti- apartheidsactivisten. Als de ANC-strijders van Umkhonto we Sizwe vrijelijk moeten kunnen terugkeren op grond van het feit dat zij een politieke strijd voerden, dan moeten ook hun tegenstanders in deze politieke strijd amnestie krijgen, zo zeggen sommigen. De onthullingen over de doodseskaders van het leger (het zogenaamde Burgerlijke Samenwerkingsbureau) en die van de politie volgen elkaar intussen nog steeds in een hoog tempo op. De daden van al deze beroepsmoordenaars zouden dus met de mantel der liefde bedekt moeten worden. Er gaan zelfs al stemmen op om Barend Strydom vrij te laten, de man die in het wilde weg op zwarten begon te schieten en zo acht mensen vermoordde. Hanne Obbink 3

1 Sancties Weinig landen hebben aan de bevrijding van Namibië bijgedragen door sancties tegen de Zuidafrikaanse bezetter van dat land in te stellen. De landen die dit hebben gedaan, maken daaraan een einde nu Namibië onafhankelijk is. Er doemt op het sanctievlak echter een ander probleem op. Volgens de nieuwe grondwet behoort Walvisbaai tot Namibië, maar Zuid-Afrika houdt de haven bezet omdat het om Zuidafrikaans grondgebied zou gaan. De SWAPO heeft gevraagd om de vanwege de apartheid tegen Zuid-Afrika ingestelde sancties niet op Walvisbaai toe te passen, omdat Namibië dan van olie- en olieprodukten verstoken zou blijven. Verdienen tegen apartheid Beleggers die de afgelopen jaren uitsluitend aandelen hebben gekocht van bedrijven die niet actief zijn in Zuid-Afrika, zijn gemiddeld genomen financieel beter af dan collega's die wel in apartheid investeerden. Dat blijkt uit een onderzoek van de Wetenschapswinkel voor Economie van de Rijksuniversiteit Groningen. Om een duidelijke grens te kunnen trekken tussen besmette en niet-besmette bedrijven, hielden de onderzoekers als criterium aan dat alleen bedrijven die te maken hebben met de EG-gedragscode banden hebben met Zuid-Afrika. Vervolgens rekende men uit hoe het gemiddelde rendement van de onderscheiden groepen was. Over de totale periode van onderzoek -de jaren 1985 tot en met '88- lag het rendement van de nietbesmette bedrijven gemiddeld zo'n dertig procent hoger, zo blijkt uit het onderzoek dat in Economisch Statistische Berichten werd gepubliceerd. Niet duidelijk is wat de oorzaak van dit opmerkelijke verschil is, maar de resultaten leveren wel een 'sterke aanwijzing' op dat het mijden van apartheidsinvesteringen financieel aantrekkelijk kan zijn. Statistieken Eind vorig jaar bedroeg de werkloosheid onder zwarten in Zuid-Afrika iets meer dan elf procent. Drie jaar eerder was dat nog bijna twintig procent. Als deze gegevens van het Zuidafrikaanse bureau voor de statistiek kloppen, gaat het de goede kant op met de werkgelegenheid. Nog slechts 750.000 zwarten zijn op zoek naar een baan. Er zijn echter heel wat statistische foefjes voor nodig om deze mooie cijfers te voorschijn te toveren. De belangrijkste daarvan is de uitsluiting van de door Zuid- Afrika tot onafhankelijk gebombardeerde 'thuislanden', waar het werkloosheidspercentage oploopt tot naar schatting zestig á zeventig procent. Maar ook mensen die er voor eigen gebruik een moestuintje op na houden zijn uitgesloten van de statistieken. Zij houden zich immers bezig met de 'produktie van goederen voor huishoudelijk gebruik'. Verder tellen deeltijdwerkers die een baan hebben van meer dan vijf uur per week en graag een volledige betrekking willen hebben niet mee. Omdat er voor zwarten geen enkele vorm van sociale uitkering bestaat, is het voor de autoriteiten niet interessant om te weten hoeveel mensen in werkelijkheid op zoek zijn naar werk. Vrij algemeen wordt evenwel aangenomen dat het om enkele miljoenen gaat. Volgens sommigen beloopt de werkloosheid onder zwarten liefst veertig procent. Oltmans 'Die klootzakken in Holland spreken alleen maar kwaad over mij; Oltmans is een racist en hij staat achter het apartheidsregime. Maar ik wil alleen maar proberen nu eindelijk eens iets anders te laten horen dan al die "bastards" die alleen maar negatieve verhalen over Zuid-Afrika schrijven. Want het zijn allemaal klootzakken, die buitenlandse journalisten. Ze strijken de poen op en doen verder geen ene rotmoer. Ze kletsen Tutu, Boesak en elkaar na.' Willem Oltmans - bekend van vriendschappelijke contacten met overwegend foute regeringen- gaat zich in Zuid-Afrika vestigen, zo blijkt uit een advertentie in de Journalist. 'Ik ben erg positief over Zuid-Afrika, het is het heerlijkste land waar ik ooit ben geweest. Ik pees met mijn Golf door de zwarte woonoorden en praat met iedereen. Ik vind dat vre-se-lijk interessant. De zwarten zijn zo verschrikkelijk aardig en ze worden ook zo gigantisch onderschat qua intelligentie en qua ontwikkeling. Ik ken de "blacks" en ik sta op gelijke voet met hen. Ik ben "part of them", dat voelen die "blacks" aan. Ik kan razend worden van het superioriteitsgevoel van die "fucking whites".' Onduidelijk is bij welke media Oltmans zijn schrijfsels denkt te slijten. Van Amandla heeft hij gelukkig nog nooit gehoord. Wel zegt hij contacten te hebben met de VPRO en Veronique. 'Maar ik blijf hoe dan ook tegen de stroom oppompen. Desnoods gooi ik er weer een boekje tegenaan, dat levert altijd wel weer wat op.' Geen politiek Soweto heeft een nieuwe politiechef, ene Johan Swart. De City Press ging hem interviewen. Veel leverde dat niet op, want Swart weigerde in te gaan op vragen met een politiek tintje. Als de verslaggever hem vraagt wat zijn beleid wordt bij het al dan niet toestaan van demonstraties, zegt Swart dan ook: 'Elke aanvraag zal beoordeeld worden op zijn eigen merites. Ik ben een politieman, geen politicus.' De op een na laatste vraag van de City Press luidde: 'Bestaat er discriminatie binnen de politiemacht?' Swart antwoordt: 'Ik ontken dat er ook maar enige discriminatie plaatsvindt van niet-blanke politiemensen. Ik zal u eens wat vertellen. Een van de komende dagen zal ik een bijeenkomst hebben met al mijn nietblanke stafleden. Zij zijn heel ervaren.' De laatste vraag kan niet anders luiden dan: 'Ik zag hier anders wel een WC in het bureau met het opschrift "niet-blank personeel"...' En dan móet Swart wel zeggen: 'Hoor eens, ik zei u toch al dat ik er ben voor de politie. Ik wil het niet over politiek hebben.' 6

IZ" L ! ï1 Ciskeise militairen kregen na de coup een enthousiast onthaal Foto: Peter auf der Hoyd*MH maar hijzelf zegt een afstammeling te zijn van een stamhoofd Tyarha. Historici hebben van deze Tyarha geen spoor weten te vinden. De meest groteske poging om Ciskei een eigen identiteit te geven, is de oprichting van de Intaba kaNdoda. Dit monument kostte een miljoen rand en zou staan op de plaats waarde laatste slag plaatsvond tussen de Xhosa-stam en het Britse koloniale leger. In werkelijkheid lag het slagveld niet eens binnen de grenzen van het huidige Ciskei. De economie van Ciskei verkeert in een rampzalige toestand. Dat is vooral het gevolg van Sebes extravagante stijl van regeren. De hoofdstad Bisho bijvoorbeeld bestaat uit niet meer dan twee paleizen voor Sebe zelf, luxe woningen voor zijn ministers en het ambtenarenapparaat en twee enorme kantoorgebouwen. Het bouwen ervan is voor de bewoners van Ciskei 'een gewijde aangelegenheid', beweerde Sebe destijds. Er hoefde dan ook niet gelet te worden op een dubbeltje meer of minder. De bouw van de hoofdstad bleek uiteindelijk 158 miljoen rand gekost te hebben. Ondernemingen van buiten Ciskei leveren de staat haast niets op. Negentig procent van de salarissen komt voor rekening van de ontwikkelingscorporatie van Ciskei en bovendien zijn de ondernemingen vrijgesteld van een deel van de belastingen. Het Nederlandse bedrijf Van Leer is een van de bedrijven die zich er niet voor schamen misbruik te maken van deze subsidies. De belangrijkste bronnen van inkomsten van Ciskei zijn de bijdragen van Pretoria en de door de bevolking opgebrachte belastingen. De bevolking van Ciskei moet zoveel verschillende soorten belasting betalen dat het weleens de zwaarst belaste bevolking ter wereld zou kunnen zijn. Om de bevolking onder de duim te houden, was het bestaan van een hard optredend veiligheidsapparaat noodzakelijk. In grote delen van het thuisland heerste al voor de staatsgreep de noodtoestand en vakbonden waren verboden - nog een reden waarom Ciskei voor een bedrijf als Van Leer zo aantrekkelijk was. Wervelstorm Voor de bewoners van Ciskei was het thuisland heel wat minder aantrekkelijk. Een aantal gemeenschappen zag de afgelopen jaren geen andere mogelijkheid om aan Sebes schrikbewind te ontkomen dan door letterlijk hun hele hebben en houden in te pakken en de grens met Zuid-Afrika over te steken. Dat was een steen des aanstoots voor Sebe - die liep daardoor immers een deel van zijn belastinggelden mis - maar ook Zuid-Afrika kon er niet echt blij mee zijn. Desondanks heeft Zuid-Afrika nooit een hand uitgestoken om de vluchtelingen uit Ciskei te helpen. Toen de gemeenschap van Potsdam een paar jaren geleden Ciskei verliet en ergens langs de weg haar tenten opsloeg, sprak Zuid-Afrika's ambassadeur in Ciskei, Christo van Aardt, de hoop uit dat 'er een wervelstorm zou opsteken die al die mensen weer terugblies naar Ciskei'. De bewoners van Potsdam hadden echter geluk: er stak geen wervelstorm op en de rechter oordeelde dat de inlijving van hun gemeenschap bij Ciskei onrechtmatig was geweest. Andere gemeenschappen hadden minder geluk en moesten doorgaan met hun gevecht tegen Sebes tirannie. Het keerpunt was de affaire OostPeelton. Dit dorp was in 1988 bij Ciskei ingelijfd. De bewoners legden zich daar niet bij neer. In oktober van het afgelopen jaar trokken zij de grens over, nadat het leger van Ciskei een deel van het dorp met de grond gelijk had gemaakt. De bewoners werd een stuk Zuidafrikaans land ter beschikking gesteld. Het was voor het eerst dat de Zuidafrikaanse autoriteiten tot iets dergelijks bereid waren zonder dat dat door de rechter was afgedwongen. Dat was rond de jaarwisseling. Sindsdien heeft een groot aantal dorpen het voorbeeld van Oost-Peelton gevolgd: volgens een actiecomité in de regio zijn ongeveer zeventig dorpen zich gaan verzetten tegen de heerschappij van Sebe. Dat betekende dat ongeveer tweederde van Ciskei in opstand was gekomen. Honderdduizenden mensen hadden hun lidmaatschapskaart van de enige in Ciskei toegelaten politieke partij teruggestuurd naar de regering. Een deel van de legerleiding vond kennelijk dat de tijd rijp was voor een wisseling van de wacht. De bevolking van Ciskei kan er alleen maar beter van worden. Hanne Obbink

Adelheid Roosen, actrice: eeiyeki vooryeeld"', ,,Kijk, behoefte aan een stevige arm om je schouder hebben we allemaal wel eens. Maar er zijn ook landen waar mensen absoluut geen behoefte hebben aan zo'n blanke arm om hun schouders. Omdat die arm onderdrukt, wurgt, martelt, moordt. In die landen zijn de omgangs- î vormen anders dan hier. En worden mensenrechten aan de lopende band geschonden. De ASN is een spaarbank die stelling neemt tegen geweld. Die gewoon geen geld geeft aan het Zuid-Afrikaanse minderheidsregime en niet belegt in wapenhandel. Met de ASN kan ik vrede hebben." De ASN heeft principes. Geeft geen cent voor regimes als in Zuid-Afrika, maar belegt de haar toevertrouwde spaargelden in tal van sociale en culturele projecten. Met een open oog voor mens en milieu. Als dat naar uw smaak is, open dan ook een spaarrekening bij de ASN. Dan krijgt u een prima rente. Zonder bijsmaak. De ASN doet uw principes geen geweld aan. Als u nu een spaarrekening opent bij de ASN met tenminste f 50,- als eerste inleg, ontvangt u f 7,50 welkomstpremie. ALGEMENE SPAARBANK VOOR NEDERLAND geeft rente zonder bijsmaak Telefoon 070-35693331e Naam Adres Postcode 1 Woonplaats: Wenst vrijblijvend nadere inlichtingen over:* El Girosparen - Voor girorekeninghouders El Depositosparen Eenmalige inleg met vaste looptijd ] Bank-Girosparen - Voor banken girorekening- ] Bedriîfssparen Met premie van uw werkgever houders El FNV-Sparen Voor FNV-leden El Vroeg-Bijsparen - Voor jongeren van 0 tot 18 jaar * Aankruisen wat u wenst. El Zilvervlootsparen- Voor jongeren van 15 tot 21 jaar Bellen kan ook: 070- 356 93 33 Zenden in envelopì zonder postzegel aan: ASN, Antwoordnummer 1188,I 2501 WB Den Haag.

W1Doorgeprikt ~ Thatcher U'~~~ ~ k.) J, I/ , 111viÌ/ ,W{ /t Vi 4,' , ' ,.. z... I ,/(,; ..o ... "Z "" -A .~ De populariteit van premier Thatcher neemt onder de Britse bevolking sterk af. Zo roept de 'poll-tax', een nieuwe gemeentelijke belasting, zeer veel verzet op. Het meest omstreden is echter haar beleid om de sancties tegen Zuid-Afrika op te heffen, zo blijkt uit een opiniepeiling van het zondagsblad The Observer. Zelfs van degenen die op Thatchers Conservatieve Partij stemmen, meent slechts 19 procent dat de sancties onmiddellijk moeten worden opgeheven. 38 procent vond dat de sancties pas moeten worden opgeheven als het ANC daarom vraagt of als 'een mens - een stem' is bereikt. Van de conservatieve aanhang meende 48 procent dat sancties de belangrijkste factor was die tot de vrijlating van Mandela leidde. De afkeuring van Thatchers beleid was onder aanhangers van andere partijen uiteraard nog aanzienlijk groter. Weeskinderen Kinderloze blanke paartjes in Zuid-Afrika zijn een luchtbrug begonnen om kinderen uit Roemeneense weeshuizen te importeren. Met 250 tegelijk worden de kinderen overgevlogen. 'De Roemeense autoriteiten maken daar geen enkel probleem van, ze weten gewoon niet wat ze aanmoeten met al die wezen', aldus initiatiefnemer Douglas Turvey. Deze verzekeringsinspecteur stond zelf al negen jaar op een wachtlijst voor een adoptiekind. Hij concludeerde dat er in ZuidAfrika een groot 'tekort' is aan ongewenste kinderen. Een 'gekleurde' conclusie, want er zijn in Zuid-Afrika zat verlaten kinderen. Alleen zijn de meesten zwart. Al onder Ceaucescu waren in Roemenië weeskinderen 'verkrijgbaar', alleen was Zuid-Afrika toen nog geen 'afzetmarkt'. Tulp 'Een tulp in het land van de protea's.' Onder die noemer ging het NederlandsBritse Shell-blad 'Nutshell' in op het verblijf bij Shell Zuid-Afrika van ene Helene de Boer, studente aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Ze had gereageerd op een algemene advertentie van de Nederlands-Britse oliegigant over zo- mercursussen, maar werd naar ZuidAfrika gestuurd. 'Veel van mijn vrienden meenden', zo vertelde ze aan Nutshell, 'dat ik dubbel fout was. Door het aanbod aan te nemen, doorbrak ik de boycot van Zuid-Afrika en bovendien ging ik voor Shell werken. De beweging tegen Shell is in Nederland bijzonder krachtig.' En hoe beviel het haar? 'Ik was op sociaal gebied teleurgesteld over de geringe mate waarin de staf van Shell is geïntegreerd, vooral omdat Shell zich in woorden en plannen zo progressief voordoet. Het is goed dat Shell probeert tot veranderingen in algemene zin te komen, maar ik denk dat ze meer moet doen, niet alleen politiek, om de werknemers bewust te maken van de noodzaak tot integratie op het gebied van het werk en op sociaal niveau.' Tekening: GAL

Naam Adres Postcode Woonplaats: Wenst vrijblijvend 1I Girosparen El Bank-Girospare r- Vroeg- Bijsparen nl Zilvervlootspar n- Depositosparen En Bedrijfssparen En FNV-Sparen * Aankruisen wat nadere inlichtingen over:* - Voor girorekeninghouders n - Voor banken girorekeninghouders - Voor jongeren van 0 tot 18 jaar n - Voor jongeren van 15 tot 21 jaar - Eénmalige inleg met vaste looptijd - Met premie van uw werkgever - Voor FNV-leden u wenst. ALGEMENE SPAARBANK VOOR NEDERLAND geeft rente zonder bijsmaak 917-04 Telefoon 070-710880

Kan ongefrankeerd verzonden worden Algemene Spaarbank voor Nederland Antwoordnummer 1188 2501 WB Den Haag

NAMIBIE In de township Katutura bij Windhoek Foto: John Liebonbe'g VEEL WAARBORGEN VOOR DE MENSENRECHTEN Trauma's leven nog voort ondanks sfeer. De snelle overeenstemming in Namibië's Grondwetgevende Assemblée tekent het proces van verzoening dat zich in 's werelds nieuwste natie voltrekt. De bekroning van deze eendracht was de onafhankelijkheid op 21 maart. Het vraagstuk van de mensenrechten, zo constateert Peter Kenny, lijkt door deze positieve ontwikkelingen naar de achtergrond te zijn gedrongen. Toch erft het volk van Namibië een geschiedenis van oorlog en geweld. Organisaties eisen nog steeds schadevergoedingen voor slachtoffers van de Zuidafrikaanse onderdrukking. En andere organisaties komen nog steeds op voor de belangen van exgevangenen van de SWAPO. Sinds de verkiezingen van vorig jaar november vaart de SWAPO een koers die gericht is op nationale verzoening en op samenwerking met haar vroegere vijanden. In het VN-plan voor de onafhankelijkheid van Namibië was vastgelegd dat de grondwet moest worden aangenomen met tenminste tweederde van de stemmen in de Grondwetgevende As~ semblée. De SWAPO haalde niet meer dan 57 procent van de stemmen. De steun van andere partijen was dus noodzakelijk. De vertegenwoordigde partijen in de Grondwetgevende Assemblée waren het boven verwachting snel met elkaar eens. De nieuwe constitutie kon rekenen op een brede consensus. Toen de grondwet uiteindelijk op 9 februari formeel werd aangenomen, speelde -ironisch genoeg - de fanfare van de Swapol, de gehate Zuidwestafrikaanse politie, het Zuidafrikaanse vrijheidslied Nkosi sikelel i'Afrika, God zegene Afrika. Het is nu ook het volkslied van Namibië. Van de Namibische grondwet wordt gezegd dat hij de meest liberale van het Afrikaanse continent is. Sommige juridisch specialisten die het onafhankelijkheidsproces op de voet hebben gevolgd, noemen het zelfs een van de meest liberale grondwetten ter wereld. Vast staat dat de Namibische constitutie een van de weinige is waarin zowel van 'hij' als van 'zij' gesproken wordt. Eén passage in de ontwerptekst werd op het allerlaatste moment geschrapt. Daarin werd langdurige detentie zonder vorm van proces mogelijk gemaakt, voor mensen die een bedreiging voor de staatsveiligheid zouden vormen. Na aandringen van oppositiepartijen verdween deze paragraaf. Na jaren van oorlog en mensenrechtenschendingen, lijken de tevredenheid over de grondwet en bovenal de euforie over de onafhankelijkheid het thema van II

Ze waren er allemaal, de regeringsvertegenwoordigers die het jaar 1989 zo turbulent maakten. De Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Baker en diens Russische ambtgenoot Sjevardnadze. De Zuidafrikaanse president F.W. de Klerk (die op de foto luistert naar de eerste rede van Sam Nujoma als president) en diens opvolger N.R. Mandela. Weliswaar wilde niet iedereen met elkaar aan tafel zitten, toch was de stemming in Namibië's hoofdstad Windhoek op 21 maart een perfecte afspiegeling van 'the wind of change' die door de wereld waait. In deze speciale uitgave vier reportages uit 's werelds jongste natie: -Als laatste kolonie in Afrika heeft Namibië de onafhankelijkheid veroverd. Er is een langdurige en bittere oorlog aan vooraf gegaan, die diepe wonden heeft geslagen in de Namibische samenleving. Wonden die, ondanks de vreugde over de onafhankelijkheid, nog niet zijn geheeld. Pagina II. -Ovamboland, het gebied waar de oorlog het felst heeft gewoed, ziet de toekomst vol optimisme tegemoet. Toch lopen ook daar nog mensen rond die er maar niet aan kunnen wennen dat de oorlog voorbij is. Pagina VI. - De SWAPO is alom geprezen om haar verzoeningsgezindheid en Namibische ondernemers roemen haar economisch beleid. Het politiek onafhankelijke Namibië blijft echter vooralsnog economisch sterk afhankelijk van Zuid-Afrika. Pagina IX. -Namibië was tot dusver nagenoeg uitgesloten van internationale sportcontacten. Daarin komt nu verandering. Pagina XII.

NAMIBIi doodstraf. Het is daarmee in Afrika een grote uitzondering. Maar, zo stelt Smuts, het gaat er uiteraard om dat al deze mooie grondregels ook in praktijk worden gebracht. Het LAC zal in elk geval een oogje in het zeil houden. Tegelijkertijd vecht het LAC nog steeds voor schadevergoedingen aan oorlogsslachtoffers. Het gaat om mensen die de afgelopen jaren in handen van het Zuidafrikaanse leger zijn gevallen. Honderden van deze zaken zijn inmiddels in der minne geschikt. Een kwestie waarmee het LAC zich tot nog toe nooit heeft beziggehouden, is het heikele onderwerp van de SWAPOgevangenen. Volgens een aantal voormalige SWAPO-gevangenen komt dat doordat het LAC overheerst wordt door blanke 'liberals', die er als de kippen bij waren om de slachtoffers van het kolonialisme bij te staan, maar die hun verantwoordelijkheid afschoven toen de ex-gevangenen bij hen aanklopten. Smuts vindt dat onzin: 'Niemand heeft ons ooit benaderd om iets aan deze kwestie te doen', luidt zijn reactie. 'En eerlijk gezegd zou ik ook niet weten wat we zouden kùnnen doen.' De ex-gevangenen vertellen dat de SWAPO van binnenuit gezuiverd werd Brutale Martha Vandaag is Martha (39) ontroostbaar. Haar vriend is vanochtend vertrokken naar Oranjemund waar hij een baan heeft als mijnwerker. Het is al haar derde vriend in een jaar tijd die na een korte vakantie vertrekt. De twee vorige minnaars hebben daarna nooit meer iets van zich laten horen. Martha heeft geluk gehad, zoals ze zelf zegt. Ze heeft namelijk een baan gevonden. Huishoudster in Keetmanshoop, een Duits aandoend stadje in het zuiden van Namibië. Haar drie kinderen heeft ze ondergebracht bij een zuster. Martha's blanke bazin moet er niet aan denken de kinderen van haar huishoudster in huis te hebben. 'Je wordt de laatste tijd wel een beetje brutaal, Martha', zei Martha's bazin laatst tegen haar. Vorig jaar klopte Martha nog wanhopig aan bij de katholieke kerk. Ze was bij haar agressieve man weggelopen. Gelukkig wist de pastoor snel een baan voor haar te vinden. In een jaar tijd is Martha uitgegroeid van een onzekere, schichtige vrouw tot een zelf bewuste dame. Koeioneren laat ze zich niet meer door haar mevrouw, zeker niet sinds de SWAPO de verkiezingen heeft gewonnen. 'Wij zwarte vrouwen hoeven niet alles meer te nemen', zegt ze nu tegen een ieder die het horen wil. (I.A.) up scnoo, In vvlnoe6K van intellectuelen, links-radicalen en van mensen die niet tot de Ovambo's behoorden. Zo'n 55 procent van de Namibische bevolking bestaat uit Ovambo's. Ze wonen in het noorden van Namibië, daar waar de guerrilla-oorlog werd uitgevochten. De Ovambo's vormen de ruggegraat van de SWAPO. In het kiesdistrict Oshakati, in het voormalige thuisland Ovamboland, kreeg de SWAPO meer dan 90 procent van de stemmen, waardoor de partij landelijk op 57 procent uitkwam. Veel minder dan de 80 procent die de SWAPO zichzelf had voorspeld. De SWAPO heeft toegegeven dat ze mensen heeft vastgehouden op verdenking van spionage voor ZuidAfrika. De meesten van hen kwamen uit het zuiden van Namibië. Beweerd wordt dat de SWAPO nog steeds mensen gevangen houdt in kampen in Angola en Zambia. De SWAPO daarentegen zegt dat alle gedetineerden al in juli vorig jaar zijn vrijgelaten. Verondersteld wordt dat de zaak van de gevangenen de SWAPO veel stemmen heeft gekost. De onthullingen dat velen in ondergrondse kelders werden vastgehouden, gemarteld en verkracht, zouden mensen bang gemaakt hebben om op de SWAPO te stemmen. Dat Zuid-Afrika dergelijke misdaden beging, zo verkondigen de ex-gevangenen, was vreselijk. Maar om te lijden onder misdaden van de eigen bevrijdingsbeweging, dat was ondraaglijk. Veel anti-SWAPO-stemmen gingen naar de belangrijkste oppositiepartij, de Democratische Turnhalle Alliantie (DTA). Deze partij collaboreerde met Zuid- Afrika door tussen 1978 en 1989 zitting te nemen in de door Pretoria genstalleerde interim-regeringen. De DTA scoorde tijdens de verkiezingen met 29 procent verrassend hoog. Een kleiner aantal proteststemmen ging naar het Verenigd Democratisch Front (UDF), dat nu met vier zetels in het 72 zetels tellende Namibische parlement Foto: Emma Hoogehout vertegenwoordigd is. Het UDF is een coalitie van partijen als de Revolutionaire Arbeiders Partij (trotskistisch), de Communistische Partij van Namibië (die zichzelf 'de enige ware marxistisch-leninistische beweging van Namibië' noemt) en de Patriottische Eenheidsbeweging (een groepering gevormd door ex-SWAPO- gevangenen). De kwestie van de gevangenen heeft zich sinds de verkiezingen aan de waarneming van het publiek onttrokken. De campagne voor de gevangenen is echter onverminderd doorgegaan. De taak die voorheen werd uitgevoerd door het zogenaamde Oudercomité, is nu overgenomen door de Nationale Vereniging voor de Mensenrechten (NSHR), onder voorzitterschap van Phil ya Nangollah (voorheen voorzitter van het Oudercomité). Deze groepering is aangesloten bij de Internationale Vereniging voor de Mensenrechten (ISHR), die haar hoofdkantoor heeft in West-Duitsland. De ISHR wordt gezien als een (uiterst-) rechts geöriënteerde organisatie. Ya Nangollah's organisatie claimt dat er tot op de dag van vandaag nog 1400 mensen vermist worden. Volgens Ya Nangollah worden ze door de SWAPO nog steeds gevangen gehouden of zijn ze vermoord. De vredesmacht van de Verenigde Naties, UNTAG, die tijdens de verkiezingscampagne vorig jaar in Angola en Zambia een speurtocht begon naar Namibische vermisten, heeft gerapporteerd dat het lot van 200 á 300 mensen nog steeds onbekend is. Justus Garoeb is de leider van de oppositiepartij UDF en een van de weinigen in het parlement die zich nog met deze zaak bezighoudt. Tijdens de officiële ceremonie ter goedkeuring van de grondwet liet hij de glimlach van een aantal SWAPOvertegenwoordigers bevriezen door de zaak van de vermiste SWAPO-strijders aan de orde te stellen. 'Zolang deze kwestie niet is opgelost', zo waarschuwde Garoeb, 'zal het een onuitwis- IV

Or: ton vualrpmum -N IN DE GRONDWET r van verzoening de mensenrechten voorgoed op de achtergrond te hebben gedrongen. Terwijl andere gedekoloniseerde landen in het verleden vaak het geïnstitutionaliseerde staatsgeweld van hun voormalige kolonisator overnamen, begint Namibië met een schone lei. Het VN-plan voor Namibië voorzag in de totale afschaffing van alle onderdrukkende en racistische wetgeving. In het Namibië van vandaag is vrijheid van meningsuiting de gewoonste zaak van de wereld. Waakhond De bekende Namibische advocaat David Smuts is gespecialiseerd in burgerlijk recht. Hij is het hoofd van het Legal Assistance Centre (LAC) in Windhoek. 'Het is een bureau voor rechtshulp op een niet-commerciële basis, dat het algemeen belang wil dienen en opkomt voor mensen die zich anders geen rechtsbijstand kunnen permitteren', zo definieert Smuts zijn organisatie. Het LAC heeft de afgelopen jaren een zeer prominente rol gespeeld bij het aankaarten van excessen door de Zuidafrikaanse bezetter. Het ageerde tegen detenties zonder vorm van proces en tegen misdaden die begaan werden door leden van het Zuidafrikaanse leger. Smuts vertelt dat het LAC, nu Namibië onafhankelijk is, meer de rol van waak'ik kwam terug als een ander mens' Het liefste was Petrina Goabab (33) guerrillastrijdster geworden. Om de Boeren het land uit te schieten, herinnert ze zich nog. Maar de SWAPO, waarbij ze zich na haar vlucht uit Namibië aansloot, had andere plannen met haar. Al spoedig reisde ze als journaliste de hele wereld over: van Cuba tot China en van Engeland tot Zimbabwe. In juni van het vorig jaar kon ze tot haar grote vreugde naar haar vaderland terugkeren, na vijftien jaar in ballingschap te hebben geleefd. Ze werd al snel de steunpilaar van haar hond op zich zal nemen. Het zal nagaan of de grondwet die gelijkheid propageert ook inderdaad op die manier wordt nageleefd. De grondwet belooft Namibië een wet op fundamentele mensenrechten, een onafhankelijke rechterlijke macht, gelijke behandeling van vrouwen en mannen en een verbod op etnische discriminatie. Bovendien kent Namibië geen arme familie. Emotioneel, maar vooral ook financieel, droeg ze een flinke steen bij. Petrina merkt dat niets meer hetzelfde is. Vooral zijzelf is veranderd. Met verscheidene gezinnen in vier piepkleine kamertjes wonen, het benauwt haar nu enorm. Wat ze bovenal mist is haar privacy: ze zou zo graag eens vrienden willen ontvangen. Haar moeder, evenals Petrina een koninklijke verschijning, beklaagt zich over haar dochter. Dat ze niet meer zo gehoorzaam is als toen. Petrina heeft besloten erger te voorkomen en op zichzelf te gaan wonen. 'Ik moet bekennen dat ik een ander mens ben dan toen ik vertrok. Niet alleen ben ik nu vrij, maar ook ouderen wijzer.' (1.A.) III uvamDo-vrouw

NAMIBIE De ontwikkelingen in Ovamboland, in het noorden van Namibië, worden door velen beschouwd als doorslaggevend voor de toekomst van het land. 'Gaat het in Ovamboland fout, dan loopt het met heel Namibië slecht af', wordt in Namibië vaak beweerd. Een jaar geleden verkeerde Ovamboland nog in staat van oorlog. Nu het doel - de onafhankelijkheid - is bereikt, wordt de oorlog geschiedenis en begint Ovamboland aan een nieuw hoofdstuk. 'Het enige probleem dat we nu nog hebben is of er genoeg regen valt', zegt de dominee. De metamorfose van Ovamboland. Oshakati, februari 1990. In het sjiekste hotel van de voorheen exclusief blanke wijk voert een blanke veertiger het woord. Hij is gekleed in de nationale 'boerendracht', korte broek en kniekousen. Hij vertelt hoe hij vorig jaar april vier guerrillastrijders van de SWAPO in de val lokte en doodschoot. Daar is hij buitengewoon trots op. Even later geeft hij ruiterlijk toe dat zijn rol is uitgespeeld nu de SWAPO eind vorig jaar de verkiezingen heeft gewonnen. Franz, de eigenaar van het hotel, schudt ontstemd het hoofd. Hij ziet het niet meer zitten in Namibië en vertrekt binnenkort naar Zuid-Afrika. 'ik sluit me bij de Afrikaner Weerstands Beweging aan om De Klerk en de zwarten te verslaan. Daarna komen we terug in Namibië om de macht over te nemen', dreigt hij zijn gehoor. Van een tafeltje verderop slaat Joseph, een 27-jarige zwarte ex-guerrillastrijder van de SWAPO, het tafereeltje aandachtig gade. Hij doet er liever het zwijgen toe. 'Van mensen die van hun ouders, en die weer van hûn ouders, hebben geleerd dat zwarten lui en dom zijn, kun je niet verwachten dat ze zomaar veranderen. Dat kost tijd', legt Joseph later zijn tolerante houding uit. Vrolijker Ovamboland, waar de helft van de Namibische bevolking woont, is in een jaar tijd flink veranderd. Het verschil is zo groot dat de bevolking het nog maar nauwelijks kan bevatten. Een jaar geleden was er nog oorlog. Hoteleigenaar Franz sleurde toen nog zonder pardon een zwarte medewerker van het VN-waarnemerskorps UNTAG aan zijn wang naar buiten. Zwarten waren bij hem niet gewenst. De wijk in Oshakati waar zijn hotel staat was omringd door militaire bases. Nu liggen de schuilhutten van zandzakken er verfomfaaid bij en trekken de eerste zwarten in de voormalige huizen van Zuidafrikaanse politieambtenaren en militairen. Ovamboland heeft emotionele tijden achter de rug. Groot was de vreugde over het weerzien met de meer dan dertigduizend terugkerende vluchtelingen die vaak vijftien jaar of langer in ballingschap hebben geleefd. De mensen zijn er vrolijker en ontspannener, de dagen lijken langer te zijn geworden. Mochten de Ovambo's vorig jaar na zonsondergang de straat niet meer op, nu lopen ze gezellig over de zandwegen of langs een van de twee asfaltwegen die Ovamboland rijk is. Ze werken zelfs 's nachts bij volle maan op hun land, om zoveel mogelijk te profiteren van de veel te laat gevallen regen. Dominee Amphweya is predikant van de Evangelisch Lutherse kerk. Negentig procent van de bevolking van Ovambo- land is er lid van. Op zondag puilen de kerken dan ook uit. Amphweya vat het geluksgevoel als volgt samen: 'Ons volk heeft verschrikkelijk geleden de laatste jaren. Daarom zijn we des te gelukkiger dat de SWAPO de verkiezingen heeft gewonnen en dat de oorlog ten einde is. Ons enige probleem is nu nog of er de komende maanden genoeg regen valt.' April 1989. De onafhankelijkheid van Namibië dreigt in gevaar te komen. Terwijl de Namibiërs zich opmaken om het overgangsjaar feestelijk in te luiden, gaat er op 1 april iets vreselijk mis. Tegen ieders verwachtingen in blijken honderden SWAPO-strijders zich gewapend in NOORD-NAMIBIE, EEN JAAR NA DE OORLOG In Ovamboland lijken de dagen langer m

Een beeld van de onafhankelijkheidsviering baar litteken zijn op het gezicht van de Verenigde Naties. Het zal een enorm obstakel betekenen op de weg naar vrede, verzoening en welvaart.' Volgens hem wordt de gevangenenkwestie door de internationale gemeenschap volledig genegeerd. Ideologie SWAPO-aanhangers stellen dat het drama rond de SWAPO-gevangenen een uitvloeisel is van de jarenlange oorlog die de bevrijdingsbeweging heeft gevochten. Maar de politiek van nationale verzoening die de SWAPO nu propageert, zo vinden zij, mag door de politieke opponenten niet worden ondermijnd. Inderdaad is de SWAPO een andere beweging geworden. Sinds de verkiezingen heeft ze veel van haar marxistische ideologie en retoriek van zich afgeschud. Reden voor splinterpartijtjes als de Revolutionaire Arbeiders Partij om de SWAPO te beschuldigen van uitverkoop aan het internationale imperialisme. Een reden voor de veranderde politieke opstelling van de SWAPO is dat de partij niet de overweldigende verkiezingsoverwinning heeft behaald die ze verwachtte. Een andere reden wordt gevormd door de gebeurtenissen in de rest van de wereld. Vooral de omwentelingen in landen als de Sovjet-Unie en de DDR, die de SWAPO vroeger door dik en dun steunden, spelen een belangrijke rol. De grote vraag is welke ideologische standpunten de bevrijdingsbeweging momenteel inneemt. Aangezien de SWAPO tot nog toe geen algemeen partijcongres heeft gehouden en aangezien de leiders al sinds 1969 niet meer zijn gekozen langs een open en democratische weg, is het moeilijk te bepalen wat Bosjesmannen bekeren is al sinds jaar en dag de taak van dominee Jan de Groot van de Nederduits Gereformeerde Kerk in Grootfontein. Het vangen van SWAPO-guerrillastrijders deed hij er tot vorig jaar ook nog bij. 'Ik heb ze nooit gemarteld', beweert de dominee enigszins snoevend. 'Om ze aan de praat te krijgen gebruikte ik andere methoden.' Het is moeilijk voor te stellen: de dominee als lid van de Burgerwag van blanke boeren en zakenlui. Opgewonden rondrennend met een mitrailleur, op zoek naar guerrillastrijders. Nu de SWAPO in de regering zit, is dat verleden tijd voor De Groot. SWAPO's achterban vindt. Kritici vragen zich af wanneer de SWAPO de democratie in haar eigen gelederen zal herstellen. Als de grondwet echter een aanwijzing is voor de partijlijn, dan voorspelt dat veel goeds voor de toekomst. Peter Kenny Peter Kenny is correspondent in Namibië voor onder andere Reuter, The 7mes en The New York Times. Sinds kort heeft hij zich weer helemaal op de bosjesmannen gestort. Helaas zonder veel succes. En toch strijdt de dominee onvermoeibaar voort om de stamleden te kerstenen en voor zijn kerkgenootschap te winnen. 'Maar', zegt de dominee bescheiden, 'ik zou het niet volgehouden hebben zonder de steun van mijn lieve vrouw en kinderen'. Als ze even later de huiskamer binnen komen, de van liefde stralend ogende vrouw en haar twee schattige blonde dochtertjes, wordt meteen duidelijk waarom: ze aanbidden de onverschrokken dominee. (I.A.) V De onverschrokken dominee

NAMIBIiE tief gedemobiliseerd. Twaalfhonderd Koevoet-leden moeten hun wapens inleveren en worden met behoud van salaris (tot de onafhankelijkheid) naar huis gestuurd. Dezelfde avond nog is de moord op een DTA-activist voldoende om de vlam in de pan te doen slaan. De vrede in Ovamboland wordt voor opnieuw bedreigd. Mevrouw Parkhouse, een van de leiders van de DTA in Ovamboland, vertelt nog zichtbaar geschrokken: 'Ze waren niet te houden. Honderden van onze aanhangers trokken massaal door de straten van Oshakati en Ongwediva. Ze gooiden zelfs stenen naar ons, de leiding van de DTA, toen we probeerden ze tegen te houden.' De menigte steekt huizen in brand, gooit handgranaten in scholen en mishandelt SWAPO-aanhangers met messen en pistolen. Het is een wonder dat er niet meer dan enkele doden en tientallen gewonden vallen. Al spoedig blijkt dat er zich veel voormalige leden van Koevoet en van het 101 ste Bataljon -een al even beruchte divisie van de SWATF, de Zuidwestafrikaanse territoriale strijdkrachten - onder de woedende menigte bevinden. Angstpsychose De Ovambo-bevolking vreest in die dagen dat de oorlog opnieuw zal losbarsten. Er is sprake van een ware angstpsychose. Geruchten doen de ronde dat het Zuidafrikaanse leger een aanval op Ovamboland zal uitvoeren. De eens zo drukke straten zijn spookachtig leeg. Veel mensen blijven angstvallig binnen en nogal wat mannen evacueren uit voorzorg hun vrouwen en kinderen naar familieleden ver uit de buurt van Oshakati. Het loopt goed af. De SWAPO die een grote zelfbeheersing aan de dag legt, de kerken die verzoening prediken en de UNTAG die de verschillende partijen weer om de tafel krijgt, dragen eraan bij De leuzen op zijn woning in Oshakati moeten van de verzoeningsgezindheid van een ex-lid van Koevoet getuigen Foto: John Liebenberg dat de golf van geweld even plotseling wegebt als hij de streek overspoelde. Gevolg is wel, zo blijkt achteraf, dat veel mensen het lange tijd niet aandurven hun huis of auto met de SWAPO-vlag op te sieren. November 1989. Veel blanken denken dat de verkiezingen in Ovamboland doorgestoken kaart waren. Meer dan 95 procent van de stemmen voor de SWAPO en slechts een paar procent voor de DTA - dat is onmogelijk, zo redeneren zij. Dat veel blanken het niet geloven, komt eenvoudigweg doordat zij zelf nooit in Ovamboland zijn geweest. In het onderontwikkelde voormalige oorlogsgebied komen de blanken nu eenmaal niet graag. Hadden ze de toestand zelf in ogenschouw genomen, dan hadden zij kunnen zien dat zelfs in het kleinste gehuchtje, ver in de bush, nog SWAPOvlaggetjes wapperden. Veel DTA- aanhangers en blanken hebben zich vergist in de invloed die de affaire van de SWAPO-gevangenen op de verkiezingen in Ovamboland zou hebben. Het heeft de SWAPO in de rest van Namibië veel stemmen gekost, maar in Ovamboland geloofde niemand in deze verhalen. Voor de Ovambo-bevolking, die het meest onder de bezetting van Zuid- Afrika heeft geleden, is de SWAPO nu eenmaal de bevrijder en de DTA de collaborateur. Februari 1990. Dominee Matheus Amphweya heeft ze elke zondag in de kerk: ex- bevrijders, ex-Koevoet-leden en ex-leden van het 101ste Bataljon. Zonder problemen. De machtige kerk in Ovamboland, die de SWAPO altijd door dik en dun heeft gesteund, legt er veel nadruk op dat het verleden vergeten moet worden en dat mensen elkaar moeten vergeven. Samen bouwen aan een toekomst. Vlak na de verkiezingen maakte de dominee zich zorgen over het lot van de vele zwarte ex-Koevoet-leden die in Ovamboland wonen. Hij zocht ze een voor een op. 'De meesten aanvaarden nu de verkiezingsuitslag. Maar sommigen weige~ ren dat nog pertinent en zeggen dat ze zich nooit bij een SWAPO-regering zullen neerleggen.' Het gevaar dat deze ex-Koevoet-leden een rebellenleger zullen vormen zit er nog steeds in, vindt Amphweya. Maar de dominee ziet de toekomst toch niet somber in. De SWAPO heeft de voormalige soldaten van Zuid-Afrika gegarandeerd dat ze niet bang hoeven te zijn gestraft te zullen worden. Ex-leden van het 101ste Bataljon en ex-PLAN-strijders trainen sinds kort zelfs gebroederlijk samen voor het nieuwe leger van Namibië. Irene Aartsma Verslaggeefster Irene Aartsma verbleef zeven maanden in Namibië als waarneemster namens de Namibische Raad van Kerken en het Komitee Zuidelijk Afrika. Zijn broer had hij al jaren niet meer gezien. Als actieve student in de als pro- SWAPO bekend staande studentenbeweging NANSO had Martin Hausiku daar ook niet zo'n behoefte aan. Martins broer was namelijk jarenlang soldaat bij het zeer gevreesde 101 ste Bataljon. Op een drukke hete dag in januari slentert Martin door de zwarte woonwijk Katutura in Windhoek. 'Dat is mijn broer', gilt Martin en vliegt een langslopende jongeman in de armen. Ze omhelzen elkaar lange tijd, lachen en huilen tegelijk. 'Kom, maak kennis met mijn broer Johannes!', roept Martin. 'Dit is de broer waarover ikje alzo vaak heb verteld.' Johannes ziet er jong uit en heeft een open gezicht. Martin en Johannes staan elkaar glunderend aan te kijken. Verscheurde en zich herenigende families, het hoort allemaal bij het einde van een oorlog. Zowel Martin als Johannes lijken hun wrok opzij te hebben gezet. Vrede na een verschrikkelijke oorlog, het is mogelijk. Martin en Johannes spreken af elkaar 's avonds in de disco te treffen. (I.A.) VIII De hereniging

Ovamboland te bevinden. President P.W. Botha spreekt er schande van en zet een grote troepenmacht in om, zoals hij dat noemt, de 'de SWAPO-invasie' te stuiten. De UNTAG is pas met enkele waarnemers aanwezig in Namibië en kan slechts toekijken. Wat het begin van vrede had moeten worden, wordt de grootste veldslag tussen Zuidafrikaanse leger- en politie-eenheden en de SWAPO uit de Namibische geschiedenis. Meer dan driehonderd mensen, merendeels SWAPO- strijders, vinden de dood. Botha dreigt het hele vredesproces stop te zetten, maar het blijft bij een dreigement. Zuid-Afrika wil blijkbaar echt van Namibië af. Aangezien de SWAPO algemeen gezien wordt als de schuldige, heeft Zuid-Afrika wel de eerste slag om de publiciteit gewonnen. September 1989. Bij het opvangkamp voor vluchtelingen in Ongwediva, stopt de zoveelste bus met vluchtelingen. Velen van hen dragen veel mooiere kleren dan de gemiddelde bewoner van Ovamboland. 'Veel te modern', is het oordeel van de Ovambo-bevolking. Het hoofd van het opvangkamp, Gabriel Isegaye, werkt voor de vluchtelingenafdeling van de Verenigde Naties (UNHCR). Hij vertelt dat de meeste gearriveerden uit Angola Een kind in Ovamboland Foto: Ton Vanderplas komen en via dit kamp zo snel mogelijk bij familie worden ondergebracht. Hij maakt zich zorgen om de veiligheid van 'zijn' vluchtelingen. Het kamp is al verscheidene malen bedreigd door DTAactivisten. De meeste vluchtelingen in Ongwediva zijn SWAPO-aanhangers, sommigen zijn voormalige vrijheidsstrijders van PLAN, het SWAPO-bevrijdingsleger. Vluchtelingen die inmiddels al weer bij hun familie wonen, hebben hem verteld dat ze herhaaldelijk zijn bedreigd door ex-Koevoetleden. Koevoet is de beruchte eenheid die tien jaar lang de bevolking heeft geterroriseerd. Ze staat erom bekend van alle Zuidafrikaanse eenheden de meeste SWAPO-guerrillastrijders te hebben vermoord. Geen wonder dat veel vluchtelingen aarzelen om terug te gaan naar Ovamboland. Koevoet In het 'Koevoetrestaurant' in Oshakati zit de blonde ex-Koevoeter John nors voor zich uitstarend aan de bar. Als een medewerker van UNTAG -herkenbaar aan zijn blauwe UNTAG-baret - binnenstapt, stormt hij met een hoogrode kleur op hem af. 'Het is jullie schuld dat wij 'Taimi moet blijven' Iemand vertrouwen doet journalist Peter Indongo (41) niet snel. Jarenlang heeft hij op de dodenlijst gestaan van de beruchte Koevoeteenheid in Ovamboland. Daarom praat hij nooit met voormalige collaborateurs of leden van de oppositiepartij DTA. Ook teruggekeerde vluchtelingen mijdt hij als het even kan: het kunnen wel spionnen zijn. Peters vrouw, Taimi, is nog maar kort geleden bij hem weggelopen met hun enige zoontje. Stapelgek werd ze van zijn wantrouwen. Taimi wil dat Peter gehoor geeft aan de oproep van de kerken het verleden te vergeten en aan verzoening te werken. Peter weigert vooralsnog met zijn vrouw te praten. 'Ze moet gek zijn dat ze wegloopt. Wil ze de problemen oplossen, dan moet ze juist bij me blijven.' Peter heeft ondertussen nog meer problemen aan zijn hoofd. Hij onderhoudt zijn moeder en daarnaast ook nog zijn teruggekeerde broer en diens familie. Dat valt niet mee. De opbrengst van zijn stukje land is mager, na de droogte van het afgelopen jaar. Taimi zegt dat ze welbewust heeft gekozen voor een betere toekomst. 'Als mijn man dat ook wil, zal hij toch eerst met me moeten praten.' (I.A.) onze baan verliezen. Denk maar niet dat we dit pikken. Binnen veertien dagen zitten we weer in de bush om opnieuw tegen de SWAPO te vechten. En dit keer ook tegen de UNTAG.' De baas van het Koevoet-restaurant, een blanke Toyotadealer uit Ondangwa, houdt John nauwlettend in de gaten. Hij heeft al enige tijd geleden eieren voor zijn geld gekozen en steunt nu de democratische krachten in Ovamboland. Als John met de UNTAG'er op de vuist wil gaan, zet hij hem met zachte hand op straat. 'Datging nog maar net goed, he?', zegt hij naar een compliment vissend. In de overgangsperiode die na 1 april 1989 begint, houdt Zuid-Afrika de touwtjes nog flink in handen. Het dagelijks bestuur van Namibië blijft een zaak van Zuid-Afrika. Ondanks herhaaldelijk aandringen van de Organisatie van Afrikaanse Eenheid, de UNTAG en van buitenlandse waarnemers om Koevoet uit Ovamboland weg te halen en om hen uit hun functies te ontheffen, blijken Koevoet-leden tot ontsteltenis van de zwarte bevolking nog lange tijd actief in Ovamboland. Pas eind september, ruim een maand voor de verkiezingen, geeft Zuid-Afrika gehoor aan de vele oproepen. De gevreesde Koevoet-eenheid wordt defini-

NAMIBIE nen. Er zijn al enige tijd besprekingen gaande tussen de SWAPO en CDM over de vraag of de SWAPO-regering aandeelhouder wil worden van het diamantconcern. Dit in ruil voor de hoge winstbelasting die CDM tot nu toe aan de door Zuid- Afrika georkestreerde interim-regering heeft betaald. 'We hebben al jarenlang goede contacten met de SWAPO', vertelt Cowley. 'We zijn elkaar regelmatig tegengekomen in het buitenland en hebben vaak met elkaar gesproken. We hebben het volste vertrouwen in het economisch beleid van de SWAPO.' Cowley is niet bang voor looneisen noch voor een sterkere invloed van de vakbeweging. Integendeel: 'In het algemeen willen Afrikaanse regeringen geen sterke vakbonden. Kijk, zolang een bevrijdingsbeweging nog in de strijd om de macht is verwikkeld, spelen de arbeiders een belangrijke rol in het "afwerpen van het koloniale juk ". Maar als de bevrijders eenmaal in het regeringszadel zitten, dan is een sterke arbeidersbeweging juist een bedreiging voor hun eigen machtspositie.' In de schoot geworpen De andere mijnbouwgigant van Namibië is Rössing Uranium Limited. Een bedrijf met een ingewikkelde aandelenstructuur. Al een paar jaar geleden is vastgelegd dat het meerderheidsaandeel in Rössing in handen zal komen van een toekomstige, door de VN erkende regering van het onafhankelijke Namibië. Onderhandelingen over deelname van de SWAPO-regering in Rössing zijn dus niet nodig. De staat krijgt het meerderheidsaandeel automatisch in de schoot geworpen. Dat wil overigens niet zeggen dat de regering ook grip krijgt op de bedrijfsvoering van Rössing. Woordvoerder Clive Algar -ook al een en al optimisme - zou graag zien dat dàt aan de deskundigen wordt overgelaten. 'Zolang wij mogen werken zoals wij denken dat het het beste is, zodat we zoveel mogelijk winst maken en de regering dus maximale belasting binnenhaalt, zolang gaan we een glansrijke toekomst tegemoet', stelt Algar. Rössing heeft zich sinds zijn oprichting in de jaren zeventig mogen verheugen in de belangstelling van vrijwel iedere organisatie die het opnam voor het Namibische volk. Anti-apartheidsorganisaties, antikernwapen- en - kernenergiegroepen, de VN-Raad voor Namibië, alle veroordeelden de uraniumexploitatie in het door Zuid-Afrika bezette Namibië. Het leidde in 1974 tot het befaamde VNdecreet no.1, dat exploitatie van Namibië's bodemschatten verbood. Rössing heeft zich er nooit iets van aangetrokken, maar Algar wil wel toegeven dat het bedrijf er veel schade door heeft geleden. Vooral de Amerikaanse sanctiemaatregelen hebben de produktie serieus aangetast: 'We werken nu 20 procent onder onze capaciteit. Maar nu Namibië onafhankelijk wordt, gaat ook de Amerikaanse markt weer voor ons open.' Algar verwacht dat de uraniummarkt in het komende decennium zal aantrekken: 'Er is de afgelopen twee jaar al meer uranium verbruikt dan geproduceerd. Bovendien worden nog steeds nieuwe centrales gebouwd. Rond 1993 zullen de voorraden bij de kerncentrales op zijn. Onze produktie zal dan flink toenemen.' Rössing draagt voor 17 procent bij aan het bruto nationaal produkt van Namibië. Het bedrijf heeft 2400 werknemers in dienst, een rela tief klein aantal, in verhouding tot de kapitaalsinvestering. Ook Rössing verwacht in de toekomst eerder minder dan meer mensen in dienst te nemen. De economische toekomstplannen van Namibië's SWAPO-regering zijn vooralsnog niet al te zeer uitgewerkt. Peter Katjavivi erkent de totale afhankelijkheid van Zuid-Afrika, maar benadrukt dat Namibië genoeg in huis heeft om een levensvatbare economie op poten te zetten. Naast staatsinkomsten dankzij de mijnbouwgiganten, noemt Katjavivi het creëren van een verwerkingsindustrie voor mineralen en voor vlees: 'Wij vinden dat Namibië's grondstoffen in Namibië verwerkt moeten worden. Nu wordt alles uit ons land weggehaald en in ZuidAfrika verwerkt. Een stuk Namibisch vlees is daardoor in Namibië duurder dan in Zuid-Afrika. Dat is voor ons onaanvaardbaar. We zullen een vleesverwerkende industrie op poten zetten. Dat ii r00 S: won VanuUpS.s up weg naar de veemarKt. Nvamioscn viees woror nu nog in íuTa-M-IrKa verweTKt. schept werkgelegenheid en de produkten worden nog goedkoper ook.' Katjavivi ergert zich mateloos aan de mensen die maar blijven roepen dat Namibië in de voedselvoorziening zo afhankelijk is van Zuid-Afrika. Hij gelooft dat de totale afwezigheid van voedselpro- duktie niet zozeer komt door de zanderige structuur van Namibië's bodem, maar dat het een moedwillige strategie van de koloniale bezetter is geweest om landbouw te ontmoedigen: 'De voedselafhankelijkheid is een met opzet gecreëerde situatie. We zijn louter behan- x

1 : Ix ONDERNEMERS OPTIMISTISCH OVER NAMIBIES TOEKOMST 'We hebben het volste vertrouwen in het economische beleid van de SWAPO' Nat is de economie van Namibië? Die vraag gesteld aan Peter Katjavivi, Afrika's laatste kolonie is nu weliswaar economisch specialist van de SWAPO, geeft aanleiding tot nogal wat politiek onafhankelijk, de uitgangspositie is er een van extreme economische rritatie: 'U loopt hier al weken rond en u weet niet wat de economie van afhankelijkheid. Alle consumptiegoedeNamibië is?'. Na de kwestie enige tijd gemarineerd te hebben in een ren komen uit Zuid-Afrika, alle transport laus van koloniale exploitatie breekt de zon weer door: 'U heeft loopt viaZuid- Afrika. lnallesectorenvan iolkomen gelijk. Namibië is louter gebruikt als wingewest voor Zuid- Namibië's economie maakt Zuid-Afrika Afrika. Een concept van zoiets als een nationale Namibische economie de dienst uit, zelfs de munteenheid is de Zuidafrikaanse rand. Walvisbaai, de s ons vreemd.' enige diepzeehaven van Namibië, blijft ook na 21 maart Zuidafrikaans grondgebied. Maar het optimisme overheerst. Het gonst in Namibië van de economische activiteit. In 1989 hebben een kleine zeshonderd nieuwe bedrijven zich ingeschreven bij de Namibische Kamer van Koophandel. Tweemaal zoveel als in 1988. Het bedrijfsleven kijkt vol vertrouwen naar de toekomst. In een van de meest prestigieuze torens in Windhoek zetelt Consolidated Diamant Mines (CDM). CDM is een volle dochter van de Zuidafrikaanse gigant De Beers, die de wereldproduktie van diamant vrijwel monopoliseert. Het is zondermeer de belangrijkste onderneming van Namibië. CDM spekt de Namibische staatskas jaarlijks met zo'n 160 miljoen rand, hetgeen 13 procent is van de 's lands nationaal produkt. Daarnaast is CDM de grootste werkgever van het land, met 5500 werknemers. Clive Cowley, public relations manager van CDM, over CDM's optimistisme: 'De mondiale betrokkenheid bij het proces naar onafhankelijkheid heeft geleid tot realisti4 sche uitgangspunten bij de eerste regering van onafhankelijk Namibië. De - tijden van onvoorwaardelijke hulp zijn voorbij. En we leven ook niet meer in een tijd dat de Sovjet-Unie tegen de SWAPO zegt: "Oké, als jullie fouten maken, dan dekken we jullie wel".' Binnenkort zal CDM in Elizabeth Bay, in het diepe zuiden van Namibië, een nieuwe mijn openen die goed is voor een kwart miljoen karaat aan diamanten per jaar en 350 arbeidsplaatsen. Er worden vanuit Zuid-Afrika elektriciteitsleidingen getrokken om de mijn van energie te voorzien. Nog tweehonderd kilometer zuidelijker wordt de Aughasmijn geopend. De twee mijnen samen verhogen de produktie van CDM met 26 procent. Nog belangrijker is de exploratie voor de kust. Men vermoedt dat de grootste diamantvoorraad zich niet op land, maar in zee bevindt. Exploitatie op zee zal de longeren in Windhoek wachten op werk bij een van de vele bouwprojecten die op het ogenblik bijdrage van CDM aan Namibië's werkn de Namibische hoofdstad in uitvoering zijn Foto: Ton Vanderplas gelegenheid overigens wel fors verklei- J ir NAMIBIE NAMIBISCHE SPORT KOMT UIT ISOLEMENT Speler van het jaar Smidtly Engelbrecht verlangt naar internationaal voetbal Voetbalminnend Namibië kijkt vol spanning uit naar de eerste krachtmeting tussen het onafhankelijke Namibië en de buitenwereld. Het land telt zo'n driehonderd voetbalclubs. Zestien daarvan komen uit in de nationale zwarte competitie. Namibië kent alleen amateurvoetballers. Hilda N. Khoesesn over de toekomst van het Namibische voetbal. Smidtly Engelbrecht (22), voetballer van het jaar 1989, is een van de beste spitsen die Namibië rijk is. Hij komt uit voor 'Black Africa', dat vorig jaar weliswaar alle grote toernooien zijn naam schreef, maar naast de nationale titel greep. Black Africa werd in 1964 opgericht en Troetelkindje Als je de Namibische kranten mag geloven, dan moet de knie van Ruud Gullit zo ongeveer een nationaal Namibisch troetelkindje zijn. Er gaat geen dag voorbij of de naam Gullit prijkt wel op de sportpagina van de krant. Onder de kop 'zwarte magie' wordt voor de zoveelste maal de levensloop van de "dutch maestro' uit de doeken gedaan. Zijn aan~ deel in het Europees kampioenschap van 1988 en natuurlijk zijn prominente rol in de anti-apartheidsbeweging. De knie van Gullit baart vele Namibiërs zorgen. Op 12juni moet Nederland zijn eerste WK-wedstrijd spelen tegen Egypte. Namibië vraagt zich ongerust af of hij dat wel haalt. Foto: ANP domineerde het Namibische voetbal in de jaren zeventig. Daarna raakte de club in de versukkeling, maar de laatste jaren lijkt Black Africa weer bezig aan een voorzichtige opmars. Engelbrecht droomt van Namibië's debuut in de internationale voetbalarena. Hij heeft al laten weten graag te zullen uitkomen voor het nationale elftal van Namibië, hoewel hij zelf beweert uit vorm te zijn. Leuk natuurlijk dat Namibië nu ook internationaal aan de bak kan, maar het Namibische voetbal is er nog lang niet, vindt Engelbrecht. Waar het vooral aan schort, is een professionele aanpak. 'Als Namibië internationaal iets wil voorstellen, dan zullen drastische maatregelen nodig zijn', zo stelt Engelbrecht. Hij steekt de kritiek op zijn eigen club niet onder stoelen of banken. Vooral het bestuur van Black Africa moet het ontgelden. Het management is ronduit slecht. Het is gewoon niet berekend voor zijn taak, vindt hij. Gevolg is dat de spelers gedemotiveerd raken, hetgeen weer zijn weerslag heeft op de kwaliteit van het spel. Sportboycot Black Africa's bestuursvoorzitter Bob Kandetu wijst de kritiek van de hand. Hij is redelijk te spreken over Black Africa's defensie, maar hij geeft toe dat het in de voorste linies schort aan voldoende slagkracht. Volgens hem zijn er andere oorzaken voor de matige prestaties van de afgelopen jaren. Volgens Kandetu is het grote probleem dat de club niet in staat is zijn sterspelers regelmatig bijeen te brengen. Er is eenvoudigweg niet voldoende geld om ze wekelijks naar de training te vliegen. Kandetu zegt dat er voldoende hoop is dat zijn selectie binnenkort vanaf een vaste locatie zal kunnen opereren. Veel Namibische clubs kampen met dezelfde problemen. Het ontbreekt aan een serieuze, professionele aanpak. De oorzaak hiervan moet gezocht worden in het internationale isolement van de Namibische sport. Zolang Namibië niet onafhankelijk was, kon het geen lid worden van de meeste internationale sportbonden en daarmee waren ook internationale wedstrijden uitgesloten. Zo kent de wereldvoetbalfederatie FIFA een strikt verbod voor haar lidstaten en de clubs daarvan om uit te komen tegen teams van landen die geen lid zijn. De enige uitweg voor de Namibische sport liep via de Zuidafrikaanse sportbonden, die wel lid waren van internationale sportorganisaties. Maar die weg werd afgesloten door de sportboycot tegen Zuid-Afrika. Zodoende hebben hele generaties Namibische voetballers zich nooit kunnen meten met de internationale top. Voorts was de sport in Namibië georganiseerd langs raciale lijnen. Zelfs het voetbal was opgedeeld in een blanke, een zwarte en een kleurlingencompetitie. Bovendien ging het meeste geld naar 'blanke' sporten als rugby. Hilda N. Khoesesn Journaliste Hilda S. Khoesesn is uit ballingschap naar Namibië teruggekeerd. Ze werkt voor de Namibische Raad van Kerken. xII

Rangeren bij het station van Windhoek deld als grondstofleveranciers voor de Zuidafrikaanse markt. We moeten nu komen tot een nationale planning van onze economie. Met een goede planning kunnen we genoeg voedsel produceren om onze bevolking te voeden. We kunnen zelfs exporteren naar onze buurlanden. We hebben toegang tot de SADCC-landen en via de Lomé-conventie tot de Europese markt. We kunnen zelf vlees verwerken of boter maken, daarvoor hebben we Zuid~Afrika niet nodig.' Biologische moord Naast mijnbouw en landbouw is er nog de visserij. Tot een jaar of vijftien geleden behoorden de wateren voor de Namibische kust tot de rijkste visgronden ter wereld. Door een nietsontziende overbevissing is de visstand echter gedecimeerd. Volgens dr. Ulofsen, directeur van het ministerie van visserij, draagt de visindustrie momenteel voor zo'n 6 procent bij aan het nationaal produkt van Namibië. Hij schat dat dit 38 procent kan worden, als de visstand tenminste de kans krijgt zich te herstellen. Een aantal maatregelen is onontbeerlijk: er moet een 200-mijlszone worden ingesteld, die varende visfabrieken uit Zuid-Afrika, Japan en Zuid-Korea buiten de deur houdt, en de vis moet voor een periode van tenminste vijf jaar met rust gelaten worden. Verantwoordelijk voor het 'biologisch vermoorden' van de Namibische wateren, aldus Ulofsen, zijn de lidstaten van de Internationale Commissie voor Zuidoost- Atlantische Visserij (ICSAF). Lid van de ICSAF zijn vrijwel alle Oostbloklanden en daarnaast landen als West-Duitsland, Frankrijk, Italië, Japan, Zuid-Korea en natuurlijk Zuid-Afrika. Ulofsen vindt dat harde maatregelen tegen deze landen noodzakelijk zijn: 'Er moet een goed patrouillesysteem komen. We zullen gebruik gaan maken van schepen, vliegtuigen en satellieten. Niet-geregistreerde schepen die we in onze territoriale wateren aantreffen, zullen ogenblikkelijk worden opgebracht.' Belangrijke sleutel tot het succes van de Namibische economie is Walvisbaai. Het is de enige volwaardig uitgeruste haven van Namibië. De belangrijkste spoorlijnen en wegen leiden er naar toe. Er kan mooi gedroomd worden van vleesexport naar de Europese markt, van een succesvolle uranium- en diamantindustrie en van een eigen verwerkingsindustrie, maar zonder Walvisbaai wordt het allemaal niets. Het veranderende politieke klimaat in Zuid-Afrika stemt menigeen optimistisch over de uiteindelijke inlijving van Walvisbaai bij Namibië. SWAPO-man De verlokking Ben Hishongwa (35) wil geld verdienen. Veel geld. Voor de verkiezingen probeerde hij als ex-gevangene van de SWAPO een carrière als politicus bij de DTA in Ovamboland. Maar na de spectaculaire overwinning van de SWAPO in het gebied (meer dan 95 procent van de stemmen) zat een glansrijke politieke loopbaan er voor hem niet meer zo in. Voor zijn gevangenschap was Ben nog onderwijsinspecteur bij de SWAPO. In het nieuwe Namibië denkt hij geen kans meer te maken op een dergelijke baan. Maar bovenal lokt het grote geld. Ben wijst op de vele miljonairs in Ovamboland. Daarom denkt hij erover binnenkort een kippenfarm in Ovamboland te beginnen. Met hulp van ENOK, een organisatie die beginnende ondernemers steunt, maar die ook wel de Zuidafrikaanse maffia wordt genoemd, vanwege de dikke Zuidafrikaanse vinger in de pap. Denkt Ben niet dat zijn toekomstige afnemers hem zullen boycotten vanwege zijn DTA-sympathie? 'Nee hoor', zegt Ben, 'er zijn veel te weinig fabrieken en banen in deze regio. Wacht maar af, het wordt een succes.' (I.A.) Katjavivi is optimistisch over een oplossing voor Walvisbaai: 'Niemand in de wereld steunt de Zuidafrikaanse claim op Walvisbaai. In onze Nationale Assemblée zijn alle partijen het er over eens dat Walvisbaai het onvervreemdbare eigendom is van de Namibische staat. Als de onderhandelingen met Zuid-Afrika op niets uitlopen, zullen we de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties inschakelen om de druk op Zuid-Afrika op te voeren. Ik ben er van overtuigd dat we ook deze slag zullen winnen.' Jos Moerkamp Jos Moerkamp is freelance-journalist. Hij is onder meer eindredacteur van het LOTA-bulletin, het blad van de Vereniging Lagere Overheden Tegen Apartheid. Colofon Dit is een uitgave van Amandla, maandblad over Zuidelijk Afrika. Redactie- adres: Oudezijds Achterburgwal 173, 1012 DJ Amsterdam. De uitgave is mogelijk gemaakt door bijdragen van het Breed Namibië Overleg, het Komitee Zuidelijk Afrika en de Stichting Amandla. Medewerkers: Irene Aartsma, Sietse Bosgra, Hans Buis, Arie van Dalen, Peter Kenny en Hilda N. Khoesesn. Eindredactie: Jos Moerkamp Vormgeving: Maarten Messie Druk: MEBO-print r-."

Woonplaats: Wenst vrijblijvend nadere inlichtingen over:* l Girosparen El Bank-Girosparen I Vroeg-Bijsparen El Zilvervlootsparen In Depositosparen nl Bedrijfssparen EI FNV-Sparen * Aankruisen wat u -Voor girorekeninghouders - Voor banken girorekeninghouders -Voor jongeren van 0 tot 18 jaar -Voor jongeren van 15 tot 21 jaar -Eénmalîge inleg met vaste looptijd - Met premie van uw werkgever -Voor FNV-leden wenst. ALGEMENE SPAARBANK VOOR geeft rente zonder bijsmaak Telefoon 070-7108 80 NEDERLAND 917-04 3'OLi Naam Adres Postcode

Kan 1 ongefrankeerd verzonden worden Algemene Spaarbank voor Nederland Antwoordnummer 1188 2501 WB Den Haag Is voor zwarte kinderen puilen uit terwijl de blanke scholen half leeg staan. Dat betekent een enorme verspilling. Voor de regering is het gescheiden onderwijs nog altijd een heilige koe. Het zal een van de sleutelfactoren van de onderhandelingen worden. De Klerk hamert op de handhaving van groepsrechten en het onderwijs is daarbij het gevoeligste onderwerp. Tegelijkertijd is het onderwijs ook voor het verzet een van de terreinen waarop de strijd zich concentreert. Het verzet heeft altijd gevonden dat het onderwijs een van de sleutels is tot politieke macht.' Bij zijn aantreden als rector in 1987 sprak Gerwel de hoop uit dat zijn universiteit 'de intellectuele thuishaven van democratisch links' zou worden. Onder leiding van Gerwel is de Universiteit van Westkaapland (UWC) uitgegroeid tot een centrum van politieke activiteiten. De universiteit heeft als enige in ZuidAfrika in haar doelstellingen opgenomen dat het onderwijs in dienst moet staan van de strijd tegen de apartheid. De universiteit kreeg te maken met de repressie van de politie en het leger, die met traangas en kogels vergaderingen en protestbetogingen uiteensloegen. Gerwel zelf werd vorig jaar tweemaal gearresteerd toen hij deelnam aan protestacties tegen het raciaal gescheiden onderwijs. Verwacht hij dat de repressie op de universiteiten het komende jaar zal afnemen? 'Daar is nog heel weinig over te zeggen, aangezien het academische jaar net begonnen is. Vorig jaar heeft onze universiteit actief deelgenomen aan de ongehoorzaamheidscampagne en daar werd met veel politiegeweld op gereageerd. Ik verwacht wel dat de politie minder zal ingrijpen. Dat kan haast niet (advertentie) Shell-actiemateriaal Bij het Komitee Zuidelijk Afrika is verkrijgbaar: 1. Sticker met tekst 'Apartheid, racisme: boycot Shell' (f0,25). 2. Protestkaart, om op te sturen aan de Shell-directie (gratis). 3. Nieuw actiepamfiet, om uit te delen aan automobilisten (gratis). 4. Affiche'Shell uit Zuid-Afrika', A2formaat, met strook voor aankondiging acties (gratis). 5. Grootverbruikerspamfiet, voor werknemers. KZA/Voedingsbond FNV (gratis). 6. Actiesuggesties, brochure (f2,50). 7. Alternatieve tankgids, nieuwe brochure met informatie over het olie-embargo, Shell en waar wèl en waar niet te tanken (f5, -). Voor gratis materiaal worden wèl portokosten gerekend. Een bestellijst is verkrijgbaar bij het KZA. Bestellingen: KZA, Oudezijds Achterburgwal 173,1012 DJ Amsterdam. anders nu het verbod op het ANC en de Communistische Partij opgeheven is.' Op de UWC deden allerlei grappen de ronde over de positie van de commissaris van politie. 'Die man is een fervente communistenjager. Hij was met zijn politietroepen altijd op zoek naar communistische propaganda. Iemand opperde het idee om de hele universiteit vol te hangen met vlaggen van het ANC en de Communistische Partij en hem daarna uit te nodigen. Wat zou hij beteuterd gekeken hebben dat hij die vlaggen moest laten hangen.' Aantrekkingskracht Volgens Gerwel kan de regering ook zonder gebruik te maken van directe repressie grote invloed op de universiteiten uitoefenen. De universiteiten zijn afhankelijk van staatssubsidie. De UWC is dit jaar het zwaarst van alle universiteiten getroffen door bezuinigingsmaatregelen. Ze kreeg maar 48 procent van het bedrag toegewezen waarop ze gezien de groei van het aantal studenten recht had. Gerwel: 'Tot vorig jaar werd het subsidiebedrag bepaald door het aantal ingeschreven studenten. Dit jaar wordt de groei van het aantal studenten voor het eerst buiten beschouwing gelaten. De UWC is de enige universiteit die groeit en wordt dus ook als enige door deze maatregel getroffen.' Een tweede nieuwe maatregel is dat voortaan de helft van het subsidiebedrag gebaseerd wordt op de studieresultaten. Gerwel: 'Omdat wij studenten uit kansarme groepen willen opnemen, stellen we lagere toelatingseisen dan andere universiteiten. Als gevolg daarvan zijn onze studieresultaten ook minder goed.' Voorzover andere universiteiten zwarte studenten toelaten, hebben die hun eisen juist opgeschroefd. Vanwege de bezuinigingen moest de UWC dit jaar tweeduizend van de 4500 aangemelde studenten weigeren. 'Dat komt natuurlijk keihard aan bij aanstaande studenten. Ze hebben heel veel moeite gedaan om dat papiertje te halen en dan worden ze op de universiteit die zich een 'volksuniversiteit' noemt geweigerd.' De aantrekkingskracht van de UWC op studenten is vanwege de lage toelatingseisen en het radicale imago enorm. Telde de universiteit bij het aantreden van Gerwel in 1987 nog zesduizend studenten, nu is dat aantal meer dan verdubbeld tot 13.000. Sinds de UWC -opgericht als universiteit bestemd voor kleurlingen- haar deuren openstelde voor alle studenten is het aantal Afrikaanse studenten vervijfvoudigd. Wat is er met de komst van deze studenten veranderd? Gerwel: 'Ik denk dat Afrikaanse studenten een andere ervaring meebrengen. Zij groeiden op met tanks en soldaten in de straten en de scholen. Zij hebben de repressie heel direct aan den lijve ondervonden. Ze brengen een politieke ervaring mee waarin activisme meer nadruk krijgt. De UWC had een politieke traditie waarin theorievorming een grote plaats innam.' Gerwel beschouwt het als een uitdaging om deze verschillende benaderingen tot een geheel te smeden: 'Een van de doelen die ons voor ogen staan is een verenigde Zuidafrikaanse cultuur. De universiteit is precies de plaats waar zo'n cultuur ontwikkeld kan worden.' De laatste tijd begint de studentenpopulatie meer en meer een afspiegeling van de Zuidafrikaanse bevolking te worden. Gerwel: 'Een van de spannendste dingen is dat we ons bijna in een soort laboratoriumsituatie bevinden. We maken ontwikkelingen door die een toekomstig niet-raciaal en democratisch Zuid-A frika ook zal doormaken. Heel duidelijk is bijvoorbeeld de spanning tussen democratisering en verlaagde toegangsdrempels aan de ene kant en de remmende werking van beperkte middelen aan de andere kant. Een democratisch Zuid- Afrika zal met hetzelfde probleem te maken krijgen: hooggespannen verwachtingen tegenover beperkte financiële middelen. Dat geldt ook voor het samenkomen van mensen met verschillende Zuidafri-

RECTOR GERWEL: OOK DE ACADEMISCHE BOYCOT MOET DOORGAAN' Een universiteit als laboratorium van een democratisch Zuid-Afrika 'Wat De Klerk in feite gedaan heeft is dat hij de barbaarse politieke maatregelen van de afgelopen decennia heeft teruggedraaid. Daarvoor wordt hij bejubeld alsof hij een nieuwe versie van de Magna Charta heeft uitgevonden. Maar er is geen iota veranderd aan de dagelijkse realiteit van de apartheid.' Dat zegt professor Jakes Gerwel, die vorige maand in Nederland was op uitnodiging van de Landelijke Werkgemeenschap Afrika. Gerwel is rector van de universiteit van Westkaapland, ook wel Mandela-universiteit genoemd vanwege de duidelijke stellingname tegen apartheid. Gerwel waarschuwt voor het enthousiasme van de 'Margaret Thatchers' om na de vrijlating van Mandela en de legalisering van het ANC de sancties tegen Zuid- Afrika op te heffen. 'Nu al daarmee beginnen betekent dat je het verzet tegen de apartheid ontwapent en De Klerk alle troeven in handen geeft.' Sommige Zuidafrikaanse en Europese universiteiten willen de maatregelen van De Klerk al aangrijpen om de contacten te herstellen. Gerwel: 'Daarvoor is het nog veel te vroeg. De academische boycot moet doorgaan. Bovendien is het onverteerbaar dat oude contacten worden hersteld. Die oude contacten waren contacten met het academische establishment, dat zich nooit tegen apartheid heeft uitgesproken. Je moet heel goed opletten dat je niet in oude patronen vervalt. Een voorbeeld: ik heb overleg gevoerd met de universiteit van Utrecht over mogelijke samenwerking met onze universiteit. Van te voren hebben we gesteld dat samenwerking op het gebied van het Nederlands en Afrikaans uitgesloten is. Daaraan hangt te veel de verderfelijke lucht van stamverwantschap met de blanke minderheid.' Selectieve boycot Volgens Gerwel betekent een samenwerkingsverband met Utrecht geen breuk met de academische boycot: 'Met de groei van het anti-apartheidsverzet op de universiteiten rees het inzicht dat de boycot aangepast moest worden. De boycot mag immers niet tot gevolg hebben dat het verzet wordt gesmoord. 'Het Prof. Gerwel verzet binnen en buiten Zuid-Afrika besloot de totale academische boycot te vervangen door een selectieve boycot. Gerwel: 'Contacten die bijdragen aan de ontmanteling van de apartheid worden daardoor wel mogelijk. Onze universiteit is de enige die door het verzet geschikt is bevonden voor dergelijke contacten.' Overigens heeft de Universiteit van Westkaapland zich al in 1988 officieel achter de academische boycot gesteld. Een commissie beoordeelt welke contacten in overeenstemming zijn met het beleid om de apartheid te isoleren. De afgelopen jaren kwam Gerwel, als rector van de progressiefste universiteit van Zuid-Afrika, verschillende malen in botsing met de huidige president De Klerk. Als minister van onderwijs wilde De Klerk anti-apartheidsactiviteiten op tam1[: IwuuwI.,. ,IngIBI. de universiteiten indammen door te dreigen met het stopzetten van subsidie. Grootscheepse bezuinigingen tijdens De Klerks ministerschap zorgden-ervoor dat de crisis in het onderwijs dramatische vormen begon aan te nemen. Gerwel verwacht dan ook niet dat de regering De Klerk veel zal bijdragen aan het oplossen van de crisis in het onderwijs. Inmiddels is weliswaar zo'n twee miljard gulden extra uitgetrokken voor het zwarte onderwijs, maar na 42 jaar van verwaarlozing wordt dat beschouwd als weinig meer dan een druppel op een gloeiende plaat. Gerwel: 'Het onderwijs zou wel eens het laatste apartheidsbastion kunnen worden. Onlangs heeft de regering nog geweigerd de blanke scholen open te stellen voor zwarte leerlingen. De scholen

In het afgelopen jaar zakte in Zuid-Afrika 58 procent van de zwarte eindexamenkandidaten. Onder de blanke leerlingen was dat slechts zo'n drie procent, maar daaraan werd gemiddeld dan ook zeven keer zoveel uitgegeven. In Soweto beliep het zakpercentage zelfs ruim zeventig procent. Het onderwijs werd hier de laatste jaren massaal geboycot, maar dat is niet de oorzaak van de slechte examen-resultaten. Vermomd als leerling ging verslaggeefster Thandeka Gqubule van het Zuidafrikaanse weekblad de Weekly Mail vorig jaar terug naar school. In de door het ministerie van onderwijs voorgeschreven kleding voegde ik me bij een klas van een middelbare school in Soweto. Vriendelijke leraren, die niet met name genoemd kunnen worden vanwege het strikte verbod van het ministerie om met de pers te praten, hielpen mij om voor een leerling door te gaan. De school van rode bakstenen die ik had uitgekozen, leek in de jaren zeventig gebouwd te zijn en onderscheidde zich in niets van vele andere in de township. Het meest opvallende van scholen in Soweto is hun eenvormigheid en saaiheid. Toen ik aankwam had een grote groep van leerlingen zich verzameld op een oude tennisbaan op het terrein van de school. Ze lachten, maakten grappen en klapten ritmisch in hun handen. Het was halverwege de ochtend, maar de lessen waren nog niet begonnen, ook al moesten er die dag tentamens worden gedaan. De leerlingen van de hogere klassen hadden zo hun eigen manier om de verveling te bestrijden: ze oefenden een nieuwe, woeste dans, de isikhando. Even later riep een lerares met een zacht stemmetje hen en zei hen op te houden met dansen. De leerlingen negeerden haar in eerste instantie, maar even later besloten ze - kennelijk eensgezindnaar de klaslokalen te gaan. Het leek nu een sjofel, vermoeid stel, dat niet de indruk wekte naar kennis te hongeren. Een andere lerares riep: 'Welk vak hebben jullie vandaag?'. 'Hoe moeten wij dat weten?', riepen de jongelui terug. Niemand had een exémplaar van het tentamenrooster, maar daar zouden ze ook weinig aan gehad hebben. Het valt niet te voorspellen wanneer de vragen arriveren en zelfs niet of ze überhaupt komen. Mikpunt De examenonderdelen die ze de week ervoor hadden moeten doen, waren ook niet doorgegaan en het kon ze geen moer schelen. De examens laten de leerlingen uitermate onverschillig en dat eens te meer sinds het ministerie van onderwijs bepaalde dat alle zwarte leerlingen een en hetzelfde examen moeten doen. Het was gebruikelijk dat leraren zelf de exa- OPSCHOOL Uitpuilende klassen, vaker politie op bezoek dan menopgaven maakten, uitgaand van wat zij wisten dat behandeld was. Nu waren de vragen centraal vastgesteld en werden de leerlingen voor onmogelijke opgaven gesteld. 'Het maakt niets uit of ik nu wat opschrijf of niet', aldus een van de kandidates, 'ik zak hoe dan ook en ik kan er niets aan doen'. De weerzin van de scholieren tegen de chaotische examens wordt door veel leraren gedeeld. Het ministerie vindt hen niet belangrijk en de talloze problemen op de scholen in de townships zijn nooit onderwerp van gesprek. 'Het ministerie kent de leerlingen waarvoor het dit systeem opzet niet eens', aldus een leraar. Hun machteloosheid maakt de leraren tot mikpunt van de boosheid van de scholieren. 'De leraren zijn het enige zichtbare symbool van het onderwijssysteem. Wij geven de opdrachten en liggen in de vuurlinie.' De werkbelasting maakt het onmogelijk om de lessen goed voor te bereiden. 'Wanneer moet je je voorbereiden als je vier verschillende klassen - elk met tegen de vijftig leerlingen - les moet geven in vier verschillende vakken en je minstens 42 lesuren per week hebt? Onder deze omstandigheden gaan alle ideeën over creatief lesgeven in rook op. Je bent gedwongen volgens het boekje te werken en dat is precies wat het ministerie wil. Ze willen geen creatief onderwijs.' De frustraties van de leraren worden nog versterkt door een personeelsstop en het tekort aan leraren voor belangrijke vakken als wiskunde. Veiligheidsagenten De leerlingen houden te weinig tijd over om daadwerkelijk te studeren doordat registratie en buitenschoolse activiteiten zoveel tijd vragen. Het ministerie van onderwijs houdt er zulke inefficiënte procedures op na dat alleen al het registreren van de leerlingen bij het begin van het schooljaar op deze school vier weken duurde. Bovendien moest er in de eerste maanden gerepeteerd worden voor een grote zangwedstrijd en waren er verscheidene sportactiviteiten. Pas na ruim twee maanden kwam het eigenlijke onderwijs op gang, waardoor er maar een week of acht overbleef om de leerlingen op de eerste tentamens, die halverwege het schooljaar werden gehouden, voor te bereiden. Op mijn tweede dag op school arriveerden er drie veiligheidsagenten in burger- ren oemonsrratie van maoeoarescno,eren. Het onderwijs geeft talloze aanleidingen tot acties. kleding. Ze gingen naar het kantoor van het hoofd van de school en vertrokken weer kort daarop. Leerlingen vertelden dat dit regelmatig voorkwam en een leraar veronderstelde dat de onderwijsautoriteiten meer geïnteresseerd zijn in de zogenaamde 'veiligheidsproblematiek' dan in het onderwijs. 'Ze menen te weten dat deze scholen slecht bestuurd worden', zo zei hij, 'maar functionarissen van het ministerie die verantwoordelijk zijn voor het zwarte onderwijs komen hier zelfs minder vaak op bezoek dan de politie voor zijn routine-controles'. Een ander teken dat de veiligheidsproblematiek meer aandacht krijgt dan het onderwijs is dat er nog steeds geen oplossing is voor de positie van de honderden exgedetineerden, die niet meer op de scholen worden toegelaten - een van de redenen waarom de scholen geboycot werden. Mijn tweede schooldag verliep even chaotisch als de eerste. Eindexamenkandidaten stonden tegen een muur te genieten van de zon, terwijl ze niet wisten of ze een tentamen moesten doen en zo ja in welk vak. Sommigen maakten plannen voor de vrije dag van morgen. kaanse achtergronden. Op onze universiteit zien we dat een anti-racistische houding mensen niet automatisch tot een eenheid smeedt. Het is niet voor niets dat we in 1989 anti-racisme als een centraal thema kozen. Dat is iets waarvoor je hard moet werken, iets dat niet zomaar voortkomt uit gezamenlijke strijd.' Conservatieve staf Streven naar een brede eenheid is de lijfspreuk van Gerwel. Dat geldt ook voor zijn houding ten opzichte van conservatieve stafleden die - hoewel veel minder prominent aanwezig dan voorheen nog steeds op de universiteit werken: 'We mogen die mensen niet kwijtraken. We moeten ze er bijhouden en mee proberen te krijgen. En ik moet zeggen dat het niet tegenvalt. Er zijn mensen die het lange tijd niet met mijn beleid eens waren, maar langzamerhand enthousiast geworden zijn voor de opbouw van een democratische universiteit. Dat be- schouw ik als een grote overwinning. Er zijn natuurlijk genoeg problemen met conservatieve docenten. Maar soms heb je nog meer last van de progressieven, want die hebben natuurlijk altijd en eeuwig meningsverschillen.' De afgelopen jaren leek het er soms op dat er op de UWC meer vergaderd en gestaakt werd dan onderwijs gegeven. Voor studenten stond de strijd tegen apartheid voorop en onderwijs was van later zorg. 'Liberation before Education' (Eerst Bevrijding, dan Onderwijs) luidde de slogan. Gerwel staat bekend als pleitbezorger van 'Education for Liberation', waarin het ontwikkelen van alternatief onderwijs een belangrijke plaats inneemt. Over de boycotacties merkt hij op: 'Studentenactivisme heeft heel vaak de vorm van onderwijsboycots aangenomen. Boycots speelden een grote rol bij het omvormen van onze universiteit tot een progressieve universiteit. Maar er is, nu de universiteit zich in dat transformatieproces bevindt, zeker een spanning tussen studentenactivisme en de ontwikkeling van alternatief onderwijs. Het afgelopen jaar hebben we gelukkig Studenten van Gerwels universiteit tijdens een van de boycotacties Foto: Kairos nauwelijks boycotacties op onze universiteit gehad. Maar het probleem van de schoolboycots speelt op nationaal niveau wel degelijk. Al in 1983 met de oprichting van de progressieve onderwijsorganisatie NECC is geprobeerd scholieren en studenten weer terug naar de scholen te krijgen. Dat is niet echt gelukt. Een van de oorzaken was het verbod op het NECC, die de motor achter die campagne was. Daardoor is de ontwikkeling van alternatief onderwijs niet goed van de grond gekomen.' Gerwel stelt dat er de komende tijd hard gewerkt moet worden om het begrip 'volksonderwijs' meer inhoud te geven. 'Eerlijk gezegd weten we heel goed wat het niet moet zijn: niet racistisch, niet seksistisch, niet elitair, niet Afrikaanstalig. Maar over wat het wel moet zijn heerst nog grote onduidelijkheid. We moeten daar heel snel aan gaan werken. De situatie in het onderwijs is zo rampzalig, het zaljaren duren voordat dat ongedaan gemaakt is.' Ditty Eimers

Themadag Namibië Naar aanleiding van het project 'Gereedschap voor Namibië' organiseert 'Goed Gereedschap' in samenwerking met het Komitee Zuidelijk Afrika een themadag over Namibië. Deze vindt op 7 april in Amsterdam plaats in de Kantina op het W.G.-terrein (t.o. Amsterdams Ondernemers Centrum), van 11.30 tot 17.00 uur. 's Ochtends worden inleidingen gehouden door Hans Buis van het KZA en Irene Aartsma, die als waarnemer van de verkiezingen in Namibië verbleef. Er is ook gelegenheid tot het stellen van vragen. Voorts wordt een video vertoond. Na de lunch gaat Corrie Roeper van het KZA in op de actuele situatie en op het gereedschap-project. Het geheel wordt opgeluisterd met een fototentoonstelling over Namibië. Nadere informatie bij Jan van Beek, KZA, telefoon 020-270801. Ontheemdenactie Dit voorjaar start de Eduardo Mondlane Stichting (EMS) een informatiecampagne over 'ontheemden in Mozambique en Angola'. De campagne loopt tot eind 1991. Doel van de actie is het informeren van het Nederlandse publiek over de situatie van deze ontheemden: wat zijn de achtergronden van het vluchtelingenprobleem, hoe is de huidige politieke situatie in beide landen, hoe worden de ontheemden opgevangen en hoe bouwen zij hun leven weer op. Voor de actie is informatiemateriaal te bestellen: een inleidende brochure over de twee landen (die over Mozambique is reeds verschenen, die over Angola komt een dezer dagen uit), een documentatiemap, een diaserie en een fototentoonstelling. Tevens zijn folders en actie-affiches verkrijgbaar en kunnen via de EMS sprekers/spreeksters worden uitgenodigd. Kleine wederopbouwprojecten kunnen financieel of met materiaal ondersteund worden. Groepen die meer willen weten over de actie kunnen een informatiepakket aanvragen bij de EMS, Oudezijds Achterburgwal 173, 1012 DJ Amsterdam, telefoon: 020237263. Manifestatie Terneuzen Op zaterdag 5 mei organiseert het Antiapartheidsplatform Terneuzen een manifestatie in café Ter Nose aan de Markt in Terneuzen. Er zal onder meer gesproken worden door vertegenwoordigers van Radio Freedom en de Bond van Anti-Fascisten over de verbanden tussen de anti-apartheidsstrijd en de Nederlandse bevrijdingsstrijd in de Tweede Wereldoorlog. Hierna vindt er een forumdiscussieplaats met vertegenwoordigers van de gemeentelijke politieke partijen. Centraal staan daarin de vragen: zijn boycotmaatregelen momenteel nog zinvol en wat kan Terneuzen - momenteel de derde Nederlandse invoerhaven van Zuidafrikaanse steenkool- doen? Het middaggedeelte zal omlijst worden door straattheater buiten en Afrikaans getinte muziek van 'Mallerbent' binnen. Tevens vindt een verloting plaats van kunstwerken die door Zeeuwsvlaamse kunstenaars ter beschikking zijn gesteld. Na een eetpauze tussen 17 en 19.30 uur, waarin video's over de apartheid worden vertoond, is er een tweede forumdiscussie over de herverdeling van de economische macht en het toekomstige kiesstelsel in ZuidAfrika en de verwachtingen van het Zuidafrikaanse verzet ten aanzien van de solidariteitsbewegingen. Aan dit forum doen onder anderen vertegenwoordigers mee van het ANC, het PAC en de FNV. Muziek en andere culturele activiteiten besluiten de manifestatie. Nadere informatie: Anti-apartheidsplatform Terneuzen, p/a Walstraat 7, 4531 CV Terneuzen. Telefoon: 01150-97550 (René Verstraeten). rtentie) 'Chiefs' in Haarlem Op dinsdag 8 mei om 20 uur organiseert de Covenant-groep Haarlem een open avond. Het Covenant-project is een verbond tussen gemeenschappen in Zuid-Afrika die bedreigd worden door gedwongen verhuizingen en groepen in Europa en Amerika. Twee 'chiefs', gekozen leiders van gemeenschappen die tegen hun wil zijn ingelijfd bij een 'thuisland',zullen verslag doen van hun situatie. De avond wordt gehouden in: Rosestock-Huessy Huis, Hagestraat 10, Haarlem (tien minuten van het station). Nadere informatie: Lydeke van Citters, telefoon: 023-286440. Apartheid in het geding De recente ontwikkelingen in Zuid-Afrika hebben menigeen hoopvol gestemd over een spoedige afschaffing van de apartheid. Dit zal echter niet van vandaag op morgen gebeuren. Daarvoor is de Zuidafrikaanse samenleving teveel van de apartheid doordrenkt. In 'Apartheid in het geding' wordt duidelijk gemaakt hoe dat ook voor het rechtssysteem geldt en hoe het recht in ZuidAfrika wordt gebruikt om de apartheid in stand te houden. Het schetst de wettelijke grondslagen van de apartheid, de manier waarop oppositie onderdrukt wordt, de wijze waarop recht en rechtspraak functioneren in de handhaving van de apartheid en de rol van leger en politie hierbij. Ten slotte wordt aandacht besteed aan de internationale normen en mensenrechten die door de apartheid geschonden worden. 'Apartheid in het geding' is een uitgave van het Defence and Aid Fund Nederland, dat fondsen werft voor steun aan politieke gevangenen in Zuid-Afrika. Voor de uitgave werd samengewerkt met de werkgroep 'Juristen tegen apartheid'. 'Apartheid in het geding, recht en rechtspraak in Zuid-Afrika' werd samengesteld door mr. Carla Edelenbos, telt 108 pagina's en kost f 10,-. Het is te bestellen bij Defence and Aid Fund Nederland, Kromme Nieuwegracht 10, 3512 HG Utrecht. Telefoon: 030313194. Diaserie over dienstboden 'Vrouw Kerk 2/3 Wereld' (VKW) heeft aan de hand van dia's van de Zuidafrikaanse vakbond van huishoudelijk personeel SADWU een diaserie samengesteld. De serie geeft een beeld van het werk en het vaak eenzame leven van zwarte dienstboden in Zuid-Afrika. De diaserie past in het kader van de VKWactie 'Steun SADWU: wordt sponsorlid'. De serie duurt vijftien minuten en bestaat uit vijftig dia's en geluidsband. De huurprijs is f 25,- en is aan te vragen bij VKW, Kromme Nieuwegracht 10, 3512 HG Utrecht, telefoon 030-331277. Inhoudelijke begeleiding door VKW is mogelijk. 'Desmond Tutu' In de reeks 'Mensen voor mensen' heeft het Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum (NBCL) een boekje uitgegeven over Desmond Tutu, waarin het levensverhaal van de aartsbisschop wordt verteld en daarmee ook de geschiedenis van onderdrukking en verzet. Het rijk geïllustreerde boekje telt 64 pagina's, kost f 19,50 en is behalve in de boekhandel te verkrijgen bij de Dienst Uitgeverij van het NBCL, Van Alkemadelaan 7, 2597 AA Den Haag, telefoon 0703141728. Zuid-Afrika op weg naar vrijheid Openbare studiebijeenkomst zaterdag 21 april Wat betekenen de recente ontwikkelingen in Zuid-Afrika, zoals de vrijlating van Nelson Mandéla en de legalisering van het ANC, voor het solidariteitswerk in Nederland? Moet er worden doorgegaan met de campagnes voor sancties? Hebben inzamelingsacties voor ANC-vluchtelingen nog zin? Moeten we alle energie steken in steun aan de opbouw van het ANC binnen Zuid-Afrika? Dit zijn enkele van de vragen die tijdens de studiedag aan de orde zullen komen. Namens het ANC zal de bijeenkomst worden ingeleid door mevr. Frene Ginwala. Datum: 21 april 1990 Tijd: 10.30 tot 16.00 uur Plaats: De Reehorst, Bennekomseweg 24 in Ede (nabij het station Ede- Wageningen) Opgeven: wilt u de bijeenkomst bijwonen, dan moet u zich opgeven bij het Komitee Zuidelijk Afrika. U ontvangt dan een compleet programma en enkele begeleidende stukken. Organisatie: Komitee Zuidelijk Afrika, Oudezijds Achterburgwal 173, 1012 DJ Amsterdam. Telefoon: 020-270801. m onleesbare examens en een onderwijsfunctionaris De tijd voor het tentamen verstreek. Een aantal jongelui daagde een van de populaire leraren uit: 'Kameraad Meneer, we gooien al deze ruiten in als we nu onze tentamenvragen niet krijgen!' Kameraad Meneer haalde zijn schouders op en vroeg wat ze dachten dat hij eraan kon doen. Andere groepjes die naar deze dialoog luisterden, begonnen te lachen, cynisch - in de wetenschap dat de grap hun eigen toekomst betrof. Ik vroeg een scholiere welk vak ze zou moeten doen, als de opgaven werkelijk zouden komen. 'Ik weet niet eens of het in het bantoe of Engels is', zei ze, 'en ik weet ook niet wanneer we beginnen. Ik hoorde de leraar iets zeggen over twee uur, maar ze zijn gek als ze denken dat wij dan nog hier zijn. Morgen hebben we vrij en ik wil hier gauw weg.' Donker Een leraar nam me mee naar een klas, waar ten langen leste een examen aan de gang was. Er was geen lamp aan in het lokaal, het was er donker. De fitting hing gevaarlijk los. Precies op het moment dat ik binnenkwam, vertrok een identieke tweeling. 'We gaan naar huis', zeiden ze tegen de bitter gestemde lerares, 'want we kunnen de opgaven niet lezen'. De vragen waren zo slecht gekopieerd dat ze nauwelijks te ontcijferen waren. Ik kreeg volop formulieren te zien met regels of zelfs hele alinea's die onleesbaar waren. Bovendien zaten de opgaven die wet te lezen waren vol fouten en tegenstrijdigheden. Terwijl ik toekeek, kwam een andere lerares binnen om te proberen fouten in een in het Sotho gesteld tentamen op te helderen. Nadat zij vraag 4 en 5 had uitgelegd, zei ze tegen de kinderen: 'ik kan vraag 6 niet lezen, dus laat die maar zitten. Laten we eens kijken naar vraag 7. Als je de boeken en gedichten uit deze vraag niet kent, laat hem dan maar vallen, want dan kun je hem niet beantwoorden.' Uitstel Sommige leerlingen waren al gauw binnen een uur - klaar met de opgaven, waarvoor zij drie uur de tijd hadden. Ze gingen weg nadat ze gedaan hadden wat ze konden. Ik bleef in een bank zitten en keek vol verbazing naar een klein groepje leerlingen dat samen met één stel vragen deed en er met elkaar over discussieerde - er waren niet genoeg kopieën. Het was geen geslaagde dag. De opgaven in het Xhosa waren gemaakt, behalve die van pagina 4 - die ontbrak. De leerlingen kregen de belofte dat daar bij het cijfer rekening mee zou worden gehouden. Met de opgaven in het Tsonga was het nog slechter gesteld - hiervan was pagina 4 de enige die was aangekomen. 's Ochtends had het economietentamen gedaan moeten worden, maar dit was naar de middag verschoven. Het was echter ook betaaldag en de leraren wilden hun cheques nog dezelfde dag verzilveren, omdat het morgen een feestdag was en de banken dan dicht zouden zijn. Toen de economie-opgaven dan eindelijk om een uur aankwamen, stelden ze het tentamen uit naar donderdag. Het scheen niemand iets te kunnen schelen dat het om een gemeenschappelijk tentamen ging, dat op andere scholen in Soweto wel op tijd was gedaan, zodat de leerlingen de opgaven vantevoren van vrienden zouden kunnen bemachtigen. Vertaald en bewerkt door Aria van Delen Ontmaskerd Verslaggeefster Thandeka Gqubule ging vermomd als leerling naar de school in Soweto, maar ze werd al snel 'ontmaskerd' doordat ze de 'foute' kleding droeg. Ze verscheen in het voorgeschreven schooluniform, maar had niet beseft dat ze daarmee helemaal 'uit' was. 'Zeg schat, waarom heb je in hemelsnaam geen krullen in je haar gezet?', vroeg een leerlinge haar vrijwel meteen na aankomst. 'En is dat een PCtrui?' 'Wat is PC?', was de wedervraag. De echte leerlinge was stomverbaasd: 'Nou ja, Pierre Cardin natuurlijk!'. Toen pas zag Thandeka Gqubule het Pierre Cardin-merk op de kleding van het meisje. De meeste leerlingen op de school zijn verre van rijk, maar 'Pierre Cardin' is het statussymbool..In de praktijk betekent dat dat het merk op overigens doodgewone kleren wordt genaaid. Permanent en peroxide Schoolmeisjes in Soweto zijn net als schoolmeisjes elders. Ze praten niet over de situatie op school of boycots, maar over seks, mode en popmuziek. Als ze 'erbij' willen horen, hebben ze lang, gepermanent of anderszins gekruid haar, waarvan de uiteinden met peroxide bewerkt zijn, waardoor die bronskleurig, bijna rood worden. Wenkbrauwen worden met scheermesjes bijgewerkt, lippen moeten glanzen, het gezicht daarentegen moet mat zijn. Benen worden met glycerine en lotion behandeld, opdat ze glinsteren in de zon. Schoenen moeten van Pierre Cardin zijn (of schijnen) of van Gino Paoli of een andere Italiaan en ze moeten altijd schoon zijn - en dat valt niet mee op de stoffige schoolpleinen. Zwarte eyeliner is een 'must', evenals een 'Sugar Daddy': een man met een auto (als het geen oudere man is met een BMW is een Datsun ook goed) en - absoluut noodzakelijk- een zonnebril. Je moet met een stel vriendinnen uit school naar de winkel om de hoek kunnen gaan om hem daar te ontmoeten en met z'n zessen moet je in zijn auto passen om ergens Kentucky Chicken of andere kip-vaneen- juist-merk te kunnen gaan eten. Natuurlijk ga je naar de disco en ken je de nieuwste dansen. Sommige liedjes hoor je uit je hoofd te kennen, die van Chaka Chaka en Whitney Houston en als het even kan Sade. Een zekere mate van maatschappelijke betrokkenheid hoort er ook bij: je bezoekt vergaderingen van dejongeren- of studentenorganisatievan Soweto en bent er op je plaats. En natuurlijk ga je naar massabijeenkomsten - want daar is iedereen. 13

28 april: landelijke Sheli-pompendag Zaterdag 28 april is door een aantal groepen in het hele land uitgeroepen tot landelijke actiedag bij zoveel mogelijk pompen van Shell, tegen de aanwezigheid van dat bedrijf in Zuid-Afrika. Nelson Mandela heeft na zijn vrijlating opgeroepen de internationale sancties tegen Zuid-Afrika te handhaven en zelfs uit te breiden, zolang de apartheid niet is afgeschaft. Acties om Shell zich te laten terugtrekken uit Zuid-Afrika zijn nu dan ook niet minder nodig dan voor de rede van De Klerk en de vrijlating van Mandela. Er zijn al een aantal ideeën over hoe de pompenactie vorm kan krijgen. Er word gedacht aan geweldloze blokkades, maar ook aan velerlei vormen van picketlines: - de Shell-stations kunnen gebruikt worden als drive-in-bioscoop, om in de eigen auto naar een film over de strijd in Zuid-Afrika te kijken. - De zaak kan goed vastgezet worden door te kijken hoelang we er over kunnen doen om voor een dubbeltje te tanken. - Een pomp kan gebruikt worden als openbare repetitieruimte voor een nog op te richten fanfare of oliedrumformatie. - Op de oprijlaan naar een pompstation kan een schelpenpad worden aangelegd. - Er kunnen borden worden geplaatst dat alleen witte auto's mogen tanken. Alle activiteiten kunnen worden opgeluisterd met veel tamtam, theater en muziek. Uiteraard kan iedereen nog andere leuke dingen verzinnen. Het KZA roept ertoe op dat zoveel mogelijk groepen en mensen in het hele land aan deze Shell-pompendag meedoen. Bezoek een Shell-pomp in uw buurt en wees creatief. Ruud Bosgraaf Nadere informatie: Komitee Shell uit Zuid-Afrika. postbus 6452. 1005 EL Amsterdam, telefoon 020-849115. 'De wederopbouw en de reorganisatie van het ANC binnen ZuidAfrika brengt een heleboel problemen met zich mee. Problemen die we niet zonder middelen kunnen oplossen. Daarom roepen we de internationale gemeenschap op ons van kapitaal en andere middelen te voorzien om ons te helpen onze doelen te bereiken. Ik vertrouw erop dat de internationale gemeenschap het ANC nu niet zal laten vallen', aldus Nelson Mandela tijdens zijn recente bezoek aan de Zambiaanse hoofdstad Lusaka. Een paar dagen later richtte het ANC een officieel verzoek aan de internationale gemeenschap om een fonds van twintig miljoen dollar te creëren ten behoeve van de wederopbouw van de organisatie binnen Zuid-Afrika. Het plan is om daarbij aan te sluiten bij organisaties als het Verenigd Democratisch Front (UDF) en de vakbondsfederatie COSATU en zo op grote schaal mensen te mobiliseren tegen het apartheidssysteem. Financiële steun aan het ANC en andere organisaties die zich tegen de apartheid verzetten in deze laatse fase van de strijd is dan ook het doel van de campagne 'Provincies voor een vrij Zuid-Afrika', die het Komitee Zuidelijk Afrika in het najaar van 1990 en het voorjaar van 1991 organiseert. De bedoeling van deze campagne is dat in zoveel mogelijk provincies en regio's actiemaanden worden georganiseerd waarin voorlichtings- en inzamelingsactiviteiten voor het verzet in ZuidAf rika plaatsvinden. Estafette Vanuit de landelijke organisaties wordt dit jaar niet een echte junicampagne opgezet, maar het valt toe te juichen dat een aantal lokale groepen deze traditie voortzetten en wel weer gaan collecteren in deze maand. In plaats van landelijk alle inzamelingsactiviteiten in één maand te concentreren, streven we nu naar een soort estafette- effect waarbij iedere maand een bepaalde provincie in actie komt. In iedere actiemaand vinden activiteiten plaats die gericht zijn op het meer bekendheid geven aan het Zuidafrikaanse verzet in al zijn facetten. Het doel is uiteraard financiële steun te verwerven voor bepaalde activiteiten van het verzet. Voorbeelden van inzamelingsdoelen zijn het financieren van een kantoor of drukkerij voor het ANC, de instandhouding van de oppositionele krant het Vrye Weekblad en het versterken van de dienstbodenvakbond SADWU. In Rotterdam is men al bezig met de voorbereiding van een groot aantal activiteiten. Daaronder een filmfestival, waarvan een deel van de entreeopbrengst naar een project in Zuid-Afrika zal gaan, een benefietconcert van Rotterdamse muzikanten, lezingen door Zuidafrikaanse schrijvers en een sporttoernooi. Als alles goed gaat zullen deze activiteiten in oktober plaatsvinden binnen het kader van de actie 'Rijnmond voor een vrij Zuid-Afrika'. In een aantal andere provincies en regio's worden in maart en april voorbereidende bijeenkomsten gehouden. Monique Luijdjens Abonnementen/Adreswijzigingen Het abonnementsgeld (f18,50 in Nederland, Europa f30,- en buiten Europa f45,- ) moet worden overgemaakt naar giro 600657 van het Komitee Zuidelijk Afrika te Amsterdam. Door meer te storten steunt u het werk van het Komitee. Het doorgeven van adreswijzigingen bij voorkeur schriftelijk door terugzending van het gecorrigeerde adresbandje. Bestelling materiaal/informatie Materiaal is te bestellen door overmaking van het noodzakelijke bedrag op giro 600657 van het Komitee Zuidelijk Afrika te Amsterdam onder vermelding van het gewenste materiaal. Er is een lijst beschikbaar met informatie- en actiemateriaal die u telefonisch kunt opvragen: 020-270801. 16 In actie voor een vrij Zuid-Afrika

KOMITEE ZUIDELIJK AFRIKA NIEUWS OP DE EIGEN PAGINA Een scène uit 'Ma... . . pantsula' van Oliver Schmitz en Thomas Mogotlane Foto: Cinemien CINEMA UNDER SIEGE Veertig films van Zuidafrikaans festival in Nederland Sinds drie jaar organiseert het Zuidafrikaanse weekblad de Weekly Mail in Johannesburg en Kaapstad jaarlijks een filmfestival: 'Cinema under Siege'. Tijdens dit festival worden zowel speelfilms als documentaires gepresenteerd van een groeiend aantal filmmakers dat zich niet conformeert aan de gecensureerde Zuidafrikaanse filmcultuur. Veertig van die films zijn vanaf 6 april in Nederland te zien. In hun films hebben de meeste cineasten de oversteek al gemaakt naar een samenleving waarin de grenzen zijn verdwenen die de Zuidafrikaanse bevolking naar ras verdeeld houdt. Ook de harde apartheidsrealiteit komt in deze films duidelijk naar voren. Door de scherpe censuurwetten van de Zuidafrikaanse regering mogen de meeste van deze films niet in het normale bioscoopcircuit rouleren of ze worden voor een uitsluitend zwart of uitsluitend blank publiek vrijgegeven. In 1988 ging het Weekly Mail-festival de confrontatie met de censuur frontaal aan. Het vertonen van een aantal nieuwe Zuidafrikaanse films met een duidelijke anti-apartheidsstrekking bracht het festival in direct contact met de apartheidsstaat: films werden verboden, de politie waarschuwde dat het festival niet kon plaatsvinden in de zwarte township Alexandra en daarnaast was de politie meestal hinderlijk aanwezig tijdens de vertoningen. Vanaf 6 april worden veertig films uit het Cinema under Siege-programma in 23 plaatsen in Nederland vertoond. Daaronder films die op grote internationale filmfestivals erkenning hebben gekregen, zoals 'The Stick' en 'Jobman' van Darryl Roodt en 'The Guest' en 'Boesman en Lena' van Ross Devenish. Tijdens het festival start de Nederlandse roulatie van Oliver Schmitz' 'Mapantsula'. Het is het verhaal van de antiheld en kleine gangster Panic uit Soweto. Hij leidt een gemakkelijk en luxe leventje, maar ook hij kan niet om de apartheid heen. Uiteindelijk maakt hij een duidelijke politieke keuze tegen de apartheid en die kost hem het leven. Ruud Bosgraaf Waar en wanneer De films zijn te zien in: Alkmaar. Filmtheater Provadja, 13 t/m 18 april Amersfoort, Filmtheater de Lieve Vrouw, 20 t/m 28 april Amstelveen. Filmhuis Uilenstede, 26 en 27 april Amsterdam. Filmtheater Desmet, 5 tlm 19 april Amsterdam, De Melkweg. 6 t/m 15 april Arnhem, Filmhuis Arnhem, 4 tim 10 mei Breda, Filmhuis Concordia, 27 april t/m 3 mei Delft. Filmhuis Delft, 13 t/m 19 april Den Haag, Haags Filmhuis, 13 t/m 20 april Den Bosch, Filrnhuis Jaroen, 4 t/m 10 mei Deventer, Filmhuis Roggestraat, 20 t/m 22 april Eindhoven. Filmhuis Krabbedans, 4 t/m 10 mei Enschede, Vestzaktheater, 22 t/m 24 april Groningen, Liga '68, USVA, Simplon RKZ, 27 april t/m 4 mei Leeuwarden, Filmhuis Leeuwarden, 27 april t/m 2 mei Leiden. LVC, 12 t/m 14 april Maastricht. Lumière, 4 t/m 10 mei Middelburg, Schuttershoftheater, 5 en 6 mei Nijmegen, Filmcentrum Mariënburg, 20 t/m 25 april Rotterdam, Venster/Lantaren, 6 t/m 12 april lilburg, Filmhuis, 4 t/m 10 april Utrecht, 't Hoogt, 13 t/m 19 april Wageningen. Movie W, 10, 11. 13 en 16 mei Zutphen. Filmtheater Luxor, 27 april t/m 3 mei Nadere inlichtingen: SACCC, telefoon 020-380065, en Komitee Zuidelijk Afrika. telefoon 020-270801 (Ruud Bosgraaf/Monique Luijdjens)