ZARZ ĄD GMINY W MI ĘDZYRZECU PODLASKIM

INSTYTUT GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ I KOMUNALNEJ W WARSZAWIE ZAKŁAD ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I URBANISTYKI W LUBLINIE

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW

ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY

MI ĘDZYRZEC PODLASKI

(ETAP IV)

USTALENIA

Lublin, czerwiec 2000 Spis tre ści:

Tekst:

Wprowadzenie 1. Uwarunkowania i wytyczne regionalne 2. Strategia rozwoju gminy 3. Środowisko przyrodnicze 4. Środowisko kulturowe 5. Struktura terenu - obszary otwarte 6. Struktura terenu - obszary urbanizowane 7. Struktura terenu - komunikacja 8. Infrastruktura techniczna 9. Warunki realizacji

Zał ączniki: Zał. 1: Struktura terenu - schemat studium Zał. 2: Do rozdz. 1.: Wytyczne regionalne Zał. 3: Do rozdz. 4.: 1) Strefy stanowisk archeologicznych 2) Wykaz obiektów zabytkowych

Rysunki (1: 25 000): Rys. 1: Środowisko przyrodnicze Rys. 2: Środowisko kulturowe Rys. 3: Struktura terenu Rys. 4: Infrastruktura terenu Rys. 5: Plansza zbiorcza

2 WPROWADZENIE

(1) Uwagi formalne

Niniejsze Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mi ędzyrzec Podlaski zostało opracowane przez Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej w Warszawie - Zakład Zagospodarowania Przestrzennego i Urbanistyki w Lublinie, na zlecenie Zarz ądu Gminy Mi ędzyrzec Podlaski. Podstaw ą formaln ą była umowa Zarz ądu z Instytutem zawarta dnia 13 sierpnia 1999 r. (w oparciu o przeprowadzony przetarg).

Studium sporz ądzono zgodnie z ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 r. (z pó źniejszymi zmianami - tekst jednolity z dnia 22 lutego 1999 r., Dz. U. nr 15, poz. 139), art. 6.

Opracowanie zostało wykonane w czterech etapach: — Etap I - Zebranie i analiza materiałów, — Etap II - Uwarunkowania rozwoju przestrzennego, — Etap III - Kierunki rozwoju przestrzennego, — Etap IV - Dokument finalny.

Prezentowane opracowanie jest efektem prac etapu IV - dokumentem finalnym, zawieraj ącym "ustalenia" Studium. Składa si ę ono z niniejszego tekstu ustale ń oraz pi ęciu rysunków w skali 1:25 000 (jak w Spisie tre ści), które stanowi ą ł ącznie integraln ą, wzajemnie dopełniaj ącą si ę cało ść .

Ustalenia były wyło żone w dniach od 11.05.2000 r. do 31.05.2000 r. do zaopiniowania organów wła ściwych do uzgadniania miejscowych planów zagospodarowania, wojewod ą, zarz ądem województwa, zarz ądami gmin s ąsiednich i innymi zainteresowanymi instytucjami. Opinie były w zasadzie pozytywne. Wskazane brakuj ące elementy (np. planowane linie WN) uzupełniono. Opracowanie kwalifikuje si ę do uchwalenia.

Dokumentem równoległym, opracowanym przez Instytut w oparciu o aneks do umowy jw. jest Strategia rozwoju gminy Mi ędzyrzec Podlaski. Jest to opracowanie niezale żne, skoordynowane merytorycznie z elaboratem studium gminy oraz materiałami strategii rozwoju województwa lubelskiego.

3

(2) Charakterystyka merytoryczna tematu

Rozwój gminy Mi ędzyrzec Podlaski, a w konsekwencji kierunki jej zagospodarowania przestrzennego mo żna prognozowa ć i planowa ć według dwóch scenariuszy: — scenariusza ograniczonego rozwoju Wschodniej Polski i relacji mi ędzynarodowych Wschód - Zachód oraz — scenariusza dynamicznego rozwoju stosunków Wschód - Zachód i w konsekwencji zwi ększonej dynamiki rozwoju tej cz ęś ci kraju.

W obu przypadkach s ą to uwarunkowania zewn ętrzne o zasadniczym znaczeniu dla rozwoju gminy. Z du żym prawdopodobie ństwem mo żna przyj ąć , że oba scenariusze to zarazem długookresowa sekwencja rozwoju. Obecna sytuacja jest zbli żona do scenariusza pierwszego. S ą jednak podstawy do przyj ęcia scenariusza drugiego jako perspektywy rozwoju tej cz ęś ci kraju.

Perspektywiczny rozwój gminy musi zatem uwzgl ędnia ć obie sytuacje i uzale żnia ć od nich zagospodarowanie. Dostosowywa ć rozwój do realiów sytuacji obecnej, szukaj ąc w nim optymalnych korzy ści dla gminy, ale zarazem nie zamyka ć mo żliwo ści rozwoju znacznie bardziej dynamicznego, jakiego w tym rejonie mo żna i nale ży oczekiwa ć w bli ższej lub dalszej przyszło ści. A na pewno nie mo żna go wyklucza ć, bior ąc pod uwag ę wyj ątkowe potencjały gminy le żą cej na skrzy żowaniu dwóch głównych szlaków - korytarzy komunikacyjnych o znaczeniu krajowym i mi ędzynarodowym. Aktywizacja tych korytarzy, utworzenie na ich kierunkach planowanych tras najwy ższych klas – autostrady A2, trasy ekspresowej S19 i europejskiej kolei szybkiej sprawi, że obszar gminy znajdzie si ę w strefie szczególnej aktywizacji gospodarczej. Wskazywane w planie województwa "pasmo inwestycyjne", obejmuj ące wi ększo ść terytorium gminy, stanie si ę realn ą ofert ą inwestycyjn ą.

Gmina Mi ędzyrzec Podlaski jest wi ęc wyj ątkowym tematem w skali regionu. Wymaga szczególnego podej ścia planistycznego: ostro żnego, realnego planowania rozwoju w najbli ższym etapie, ale zarazem przygotowania mo żliwie wielkiej oferty pod lokalizacj ę ró żnych form biznesu i osadnictwa w dalszej przyszło ści. Perspektywy rozwojowe gminy nie powinny kolidowa ć z jej obecnym umiarkowanym rozwojem, opartym o tradycyjne w wi ększo ści formy gospodarki. Obecny rozwój i zagospodarowanie musz ą si ę jednak liczy ć równie ż z perspektywami wzrostu gminy, nie powinny niszczy ć tych szans, a nawet ich ogranicza ć. Co wi ęcej, ju ż obecnie nale żałoby otwiera ć mo żliwo ści rozwoju w mniejszej stosunkowo skali - w strukturach obecnych wsi, jak te ż na niektórych

4 terenach nowych, zwłaszcza zwi ązanych z miastem Mi ędzyrzecem, jak i obecnie funkcjonuj ącymi trasami na kierunkach rozwojowych. Nale ży si ę bowiem liczy ć z tym, że aktywizacja rozwoju b ędzie nast ępowała powoli w oparciu o istniej ące potencjały. Trendom tym nale żałoby da ć szans ę ju ż obecnie, stymulowa ć je, m. in. poprzez oferty terenowe pierwszego etapu.

Na takich uwarunkowaniach, takiej "filozofii" rozwoju gminy Mi ędzyrzec oparto koncepcj ę jej rozwoju i zagospodarowania przestrzennego w prezentowanym Studium. Mamy nadziej ę, że stanie si ę ona podstaw ą racjonalnej gospodarki przestrzennej - "rozwoju zrównowa żonego" gminy, uwzgl ędniaj ącego nie tylko dora źne potrzeby i mo żliwo ści, ale te ż potencjały i szanse, które b ędą narasta ć w przyszło ści. Powinno to znale źć wyraz w nowym planie zagospodarowania gminy, opracowanym z uwzgl ędnieniem ustale ń studium.

(3) Autorzy opracowania

Projekt Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mi ędzyrzec Podlaski został wykonany przez zespół lubelskiego Zakładu IGPiK w składzie: dr Henryk Ponikowski (Uwarunkowania i wytyczne regionalne), dr Jan Polski (Strategia rozwoju), mgr Zbigniew Borchulski ( Środowisko przyrodnicze), mgr in ż. arch. Barbara Brylak - Szymczak ( Środowisko kulturowe), mgr in ż. Jan Nied źwied ź (Struktura terenu - obszary otwarte), doc dr arch. Romuald Dylewski i mgr in ż. arch. Małgorzata Żurkowska (Struktura terenu - obszary urbanizowane), in ż. arch. Andrzej Link (Struktura terenu - komunikacja), mgr in ż. Zdzisław Lechus (Infrastruktura techniczna). Prace komputerowe, graficzne i administracyjne: mgr Eł żbieta Goł ębiowska, mgr in ż. Małgorzata Osmulska - Paprota, mgr in ż. arch. Małgorzata Żurkowska, tech. El żbieta Mazurek, mgr Zuzanna Pizo ń. Koordynacj ę opracowania sprawował dr Henryk Ponikowski. Nadzór merytoryczny nad cało ści ą opracowania pełnił doc. dr arch. Romuald Dylewski (tak że autor Wprowadzenia i Warunków realizacji).

5

1. UWARUNKOWANIA I WYTYCZNE REGIONALNE

1.1. Ustalenia ogólne

Gmina jako jednostka samorz ądu terytorialnego ponosi odpowiedzialno ść za kształt lokalnego ładu przestrzennego. Dokumentem polityki przestrzennej gminy, sporz ądzonym w oparciu o uwarunkowania i potrzeby lokalne, ale

z uwzgl ędnieniem uwarunkowa ń i potrzeb wy ższego rz ędu – wojewódzkich i regionalnych jest Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego.

Podstawowym aktem prawnym w tym wzgl ędzie jest ustawa z 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. nr 89, poz. 415 z pó źn. zm.). W cz ęś ci dotycz ącej studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, art. 6 ust. 2 stanowi, że "zarz ąd gminy sporz ądza studium uwzgl ędniaj ąc uwarunkowania, cele i kierunki polityki przestrzennej pa ństwa na obszarze województwa".

Dokument studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, podlega zaopiniowaniu przez instytucje upowa żnione do tego na podstawie odr ębnych przepisów. W szczególno ści Studium winno by ć zgodne ze strategi ą rozwoju województwa i wojewódzkim planem zagospodarowania przestrzennego.

W zwi ązku z reform ą administracji publicznej w Polsce, na obszarze województwa realizowana jest wi ęc polityka przestrzenna: ‹ interregionalna kreowana przez rz ąd i centralne organy pa ństwa a kierowana do regionów z punktu widzenia interesu pa ństwa. Za realizacj ę tej polityki na obszarze województwa odpowiada wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów. Nale ży podkre śli ć, że rozwój pa ństwa to głównie rozwój regionów realizuj ących zadania publiczne, zgodne jednak ze strategicznymi celami polityki pa ństwa. ‹ intraregionalna kreowana i realizowana przez regionaln ą administracj ę samorz ądow ą z punktu widzenia interesu regionu i społeczno ści lokalnych. Wprowadzone ostatnio zmiany kompetencji organów administracji publicznej wskazuj ą, że kształtowanie i prowadzenie

6

polityki przestrzennej w województwie nale ży do zada ń samorz ądu województwa.

Uwarunkowania rozwoju w zakresie gospodarki przestrzennej wskazuj ą wi ęc na konieczno ść uwzgl ędniania w koncepcjach rozwoju gminy polityki przestrzennej pa ństwa i administracji samorz ądowej szczebla regionalnego, jako organów realizuj ących ponadlokalne cele i programy rozwoju. W tym wzgl ędzie niezb ędne jest wi ęc, przy uwzgl ędnieniu zasady subsydiarno ści, współdziałanie administracji publicznej na wszystkich poziomach władzy.

Ład przestrzenny i rozwój gospodarczy gminy wynika wi ęc nie tylko z lokalnych uwarunkowa ń, ale tak że wytycznych czy wskaza ń regionalnych i krajowych. Formalno - prawne regulacje w tym zakresie zawiera Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1999 r. (Dz. U. nr 15, poz. 139 z dnia 25 lutego 1999 r.). W studium gminy du żej wagi nabieraj ą wi ęc uwarunkowania i wytyczne regionalne, które nale ży rozpozna ć i w miar ę mo żno ści w pełni uwzgl ędni ć.

1.2. Regionalna charakterystyka gminy

Gmina Mi ędzyrzec Podlaski poło żona w północnej cz ęś ci województwa lubelskiego sąsiaduje z gminami: Biała Podlaska, Drelów, Kąkolewnica i Trzebieszów oraz gminami Huszlew, Olszanka i Zbuczyn Poduchowny w województwie mazowieckim. Szczególne znaczenie dla gminy ma sąsiedztwo miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego.

Gmina poło żona w dorzeczu rzek: Krzna, Krzna Północna, Piszczka i Złota Krzywula obejmuje korytarz ekologiczny o randze krajowej. Lasy poło żone głównie w południowo-wschodniej cz ęś ci gminy stanowi ą 27 % jej powierzchni i s ą kwalifikowane do obj ęcia statusem „Obszaru Chronionego Krajobrazu".

Rzeka Krzna ł ączy si ę z rzek ą Wieprz oddanym do u żytku w 1961 r. Kanałem

Wieprz-Krzna. Kanał ten, wymagaj ący modernizacji, ma wa żne znaczenie w kształtowaniu stosunków wodnych województwa lubelskiego.

Powi ązana gospodarczo z miastem Mi ędzyrzecem Podlaskim gmina zajmuje powierzchni ę 261 km 2 i liczy ponad 10 tys. mieszka ńców. Głównym źródłem utrzymania blisko 70 % ludno ści jest rolnictwo. Teren gminy to jednak słabej jako ści u żytki rolne, które zajmuj ą ponad 65 % jej terytorium. Głównie s ą to gleby IV i V klasy. Jedynie we fragmentach wyst ępuj ą gleby II i III klasy.

7 Analizowany obszar le ży na skrzy żowaniu dwóch istniej ących i projektowanych tras komunikacyjnych o znaczeniu nie tylko regionalnym, ale równie ż krajowym i mi ędzynarodowym. Na kierunku wschód-zachód jest to magistrala kolejowa E-20, drogowa E-30 i projektowana autostrada A-2. Na kierunku północ-południe to droga krajowa nr 19 a w perspektywie trasa szybkiego ruchu S19. Na terenie gminy dla projektowanej autostrady na osi wschód-zachód, planowane s ą zjazdy w okolicach wsi Łukowisko.

Dzi ęki tym trasom i w ęzłom teren gminy Mi ędzyrzec Podlaski jest wa żnym regionalnym pasmem przy śpieszonego rozwoju. Procesy integracji europejskiej wzmacniaj ą znaczenie komunikacyjne i rozwojowe tego obszaru.

Gmina dobrze wyposa żona jest w infrastruktur ę techniczn ą. Przez jej teren przebiega linia wysokiego napi ęcia 110 kV, linia światłowodowa oraz gazoci ąg magistralny, umo żliwiaj ące zaspokojenie potrzeb i rozwój gminy. Wi ększo ść miejscowo ści wyposa żona jest w sie ć wodoci ągow ą, a cz ęś ciowo i kanalizacj ę.

1.3. Wytyczne regionalne

(1) Wskazania krajowe - ogólne

Podstaw ą formalnych wytycznych regionalnych s ą wskazania wynikaj ące z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Opracowania planistyczne tej koncepcji zawieraj ą dokumenty: 1. "Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju", Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa, pa ździernik 1999, 2. "Podstawy naukowo - badawcze polityki przestrzennego zagospodarowania kraju", Rz ądowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa, wrzesie ń 1997, 3. Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. Strategiczne problemy rozwoju i zagospodarowania przestrzennego makroregionu środkowo-wschodniego, Rz ądowe Centrum Studiów Strategicznych, zeszyt 14, Warszawa 1997.

W materiałach tych - wprawdzie z punktu widzenia gminy bardzo ogólnych - istnieją jednak ustalenia, które mo żna odnie ść bezpo średnio do analizowanego obszaru. Potwierdzaj ą one fakt, i ż gmina le ży w regionie lubelskim w zasi ęgu:

8 ‹ "Lublina - miasta o znaczeniu europejskim - potencjalnego europolu",

jedynego po prawej stronie Wisły i jednego z dziewi ęciu europoli w Polsce, ‹ dwóch korytarzy komunikacyjnych o znaczeniu mi ędzynarodowym, tj. trasy o kierunku wschód - zachód: Moskwa- Mi ędzyrzec Podl.- Warszawa- Berlin oraz trasy o kierunku północ - południe: Białystok - Lublin - Rzeszów z przedłu żeniem na kraje bałtyckie i bałka ńskie.

Fakty te, w swoich skutkach formalnie potwierdzaj ą i wzmacniaj ą podstawy polityki rozwoju gminy w strukturze krajowej i regionalnej.

(2) Dokumenty regionalne

Przy opracowaniu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, podstawowym dokumentem regionalnym w zakresie uwarunkowa ń i wytycznych regionalnych, jest plan zagospodarowania przestrzennego województwa. Plan wojewódzki powinien uwzgl ędnia ć w szczególno ści koncepcj ę polityki przestrzennego zagospodarowania kraju odniesion ą do regionu, tj. wskazuj ącą uwarunkowania, cele i kierunki polityki przestrzennej pa ństwa na obszarze województwa.

Polityka regionalna i przestrzenna województwa, zgodnie z ustaw ą o samorz ądzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r. (Dz. U. nr 91, poz. 576 z dnia 18 lipca 1998 r.) oraz ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. nr 15, poz. 139 z dnia 25 lutego 1999 r.) wynika wi ęc ze strategii rozwoju województwa oraz planu zagospodarowania przestrzennego województwa.

Jak dotychczas nowe województwo lubelskie nie posiada jednolitych tekstów takich dokumentów. W zwi ązku z tym wykorzystano w szczególno ści opracowania Biura Studiów Przestrzennych i Polityki Regionalnej w Białej Podlaskiej (patrz: zał. 2).

Przyjmuje si ę wi ęc, że aktualne i oficjalne wytyczne regionalne dla gminy Mi ędzyrzec Podlaski zawarte s ą głównie w: 1. Studium zagospodarowania przestrzennego województwa bialskopodlaskiego. Etap I - Uwarunkowania, cele i kierunki polityki przestrzennej, Biuro Studiów Przestrzennych i Polityki Regionalnej, Biała Podlaska, kwiecie ń 1997.

9 2. Studium zagospodarowania przestrzennego województwa bialskopodlaskiego. Synteza, Biuro Studiów Przestrzennych i Polityki Regionalnej, Biała Podlaska, 1997. 3. Tereny inwestycyjne województwa bialskopodlaskiego, Biuro Studiów Przestrzennych i Polityki Regionalnej, Biała Podlaska. 4. Co warto wiedzie ć o zagospodarowaniu przestrzennym województwa bialskopodlaskiego, Biuro Studiów Przestrzennych i Polityki Regionalnej, Biała Podlaska, 1996.

(3) Główne wytyczne regionalne

Analiza dokumentów i opracowa ń planistycznych regionalnych oraz pism instytucji i urz ędów szczebla wojewódzkiego wskazuje, że analizowany obszar gminy obj ęty opracowaniem nie posiada istotnych ogranicze ń i barier rozwojowych, które mogłyby stanowi ć zasadnicze przeszkody w rozwoju i zagospodarowaniu przestrzennym. Przeciwnie, Studium wojewódzkie wskazuje, że obszar ści śle powi ązany z pasmem infrastruktury wschód - zachód obejmuj ąc całe pasmo subregionalne: Mi ędzyrzec Podlaski, Biała

Podlaska, Zalesie i Terespol, w sposób szczególny wskazuje na koncentracj ę „terenów inwestycyjnych" w gminie Mi ędzyrzec Podlaski.

Regionalne wytyczne do rozwoju i zagospodarowania przestrzennego gminy Mi ędzyrzec Podlaski, wynikaj ące ze "Studium zagospodarowania przestrzennego województwa bialskopodlaskiego", zostały zawarte formalnie w pi śmie Biura Studiów Przestrzennych i Polityki Regionalnej w Białej Podlaskiej, nr B.S.II-8311/15/99 z dnia 15.03.1999 r.

Syntetyzuj ąc dokumenty, pisma i opracowania mo żna wskaza ć głównie nast ępuj ące wytyczne i zalecenia dla rozwoju i zagospodarowania gminy Mi ędzyrzec Podlaski: a. teren gminy to pasmo podwy ższonej aktywno ści gospodarczej, ści śle powi ązane z pasmem infrastruktury wschód - zachód generuj ącym warunki do przy śpieszonego rozwoju, b. gmina poło żona jest na skrzy żowaniu istniej ących i projektowanych szlaków komunikacyjnych krajowych i mi ędzynarodowych w relacji wschód-zachód (Moskwa - Mi ędzyrzec Podl. – Warszawa – Berlin oraz w relacji północ-południe (Białystok - Lublin - Rzeszów i dalej w kierunku na kraje bałtycki i kraje bałka ńskie),

10 c. nale ży rezerwowa ć tereny pod uwzgl ędniane w planach nowe trasy drogowe i kolejowe o randze krajowej i mi ędzynarodowej, w tym skrzy żowania wielopoziomowe dla ruchu tranzytowego, kołowego i kolejowego, d. w celu ograniczenia wjazdów na trasy tranzytowe nale ży uzupełni ć i rozbudowa ć system dróg lokalnych, e. przy głównych korytarzach transportowych nale ży przewidywa ć odpowiednie odsuni ęcie linii zabudowy. f. w celu usprawnienia ruchu tranzytowego nale ży przewidzie ć budow ę ci ągów rowerowych i pieszych dla podstawowego układu komunikacyjnego, g. nale ży utrzyma ć wysokie wymagania w zakresie zagospodarowania

terenu, m. in. poprzez nierozpraszanie zabudowy, jej koncentracj ę i zachowanie odpowiedniej ilo ści przestrzeni otwartej mi ędzy skupiskami zabudowy, h. na obszarze gminy wyst ępuj ą tereny o wysokich , walorach przyrodniczych, które mog ą wzmacnia ć jej atrakcyjno ść . Obszar południowo - wschodniej cz ęś ci gminy wraz z ł ąkami poło żonymi w dolinie rzeki Krzny przewidziany jest do obj ęcia ochron ą w ramach projektowanego Bialskopodlaskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, i. szczególnej ochrony zasobów przyrody wymaga cała dolina rzeki Krzny, stanowi ącej korytarz ekologiczny o randze krajowej. Wyznacza to podwy ższone wymogi w stosunku do lokalizacji inwestycji i usług na tym terenie. Nale ży wył ączy ć z zabudowy tereny zalewowe rzeki Krzny. j. użytkowanie terenu gminy powinno by ć zgodne z zasadami ekorozwoju. Znajduj ą si ę tu dwa projektowane rezerwaty przyrody (D ębina Halasowska i Starorzecze Krzny). U żytkowanie tych obszarów winno by ć ści śle kontrolowane i zabezpieczone przed wprowadzaniem funkcji przyrodniczo niewła ściwych, w tym zabudowy. Wskazane jest przeznaczenie tych terenów na zielone obszary otwarte, k. prawie cały teren gminy poło żony jest na obszarze o wysokich wymogach ochrony wód podziemnych. W zwi ązku z tym, szczególny

nadzór ochrony środowiska wymaga budowy oczyszczalni ścieków i odpowiednio zabezpieczonych wysypisk śmieci, l. niezb ędna jest ochrona kulturowych walorów gminy. Na obszarze gminy charakterystyczna jest drewniana architektura budownictwa wiejskiego,

11 ł. w planach rozwoju nale ży uwzgl ędnia ć silne zwi ązki lokalne i wzajemne oddziaływania i powi ązania funkcjonalno-przestrzenne gminy i miasta

Mi ędzyrzec Podlaski. Gmina jest zapleczem żywno ściowym i surowcowym dla miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego, które generuje rynek pracy dla gminy.

Wskazane uwarunkowania i wytyczne regionalne zostały w miar ę mo żno ści uwzgl ędnione w proponowanych kierunkach rozwoju i zagospodarowania przestrzennego gminy Mi ędzyrzec Podlaski.

1.4. Kierunki rozwoju przestrzennego

Kierunki rozwoju przestrzennego gminy Mi ędzyrzec Podlaski wynikaj ą z uwarunkowa ń i priorytetów rozwoju zawartych w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz przygotowywanej strategii rozwoju województwa lubelskiego. W dokumentach tych wskazuje si ę na:

1. Trendy globalizacji gospodarki światowej. Priorytetem rozwoju w tym zakresie winno by ć d ąż enie do wspomagania konkurencyjno ści regionów oraz rozwój metropolii, które byłyby generatorem transferu innowacji. W tym wzgl ędzie nale ży oczekiwa ć: metropolizacji rozwoju, przy śpieszenia procesów rozwojowych a jednocze śnie zaostrzenia si ę problemów społecznych, wzrostu roli i znaczenia czynnika ludzkiego (drena ż kadr), wzrostu terytorialnych systemów innowacyjnych w tym innowacyjno ści organizacyjnej. 2. Procesy integracji z Uni ą Europejsk ą. W tym względzie wskazuje si ę na konieczno ść dostosowania infrastruktury technicznej i ekonomicznej do standardów europejskich oraz stworzenie sprawnego mechanizmu finansowania rozwoju z wykorzystaniem środków przedakcesyjnych, krajowych i lokalnych. Procesy dostosowawcze dotyczą szczególnie wschodniej granicy Polski, która b ędzie zewn ętrzn ą granic ą Unii Europejskiej. 3. Zmiany ustrojowe, które dotycz ą decentralizacji pa ństwa i finansów publicznych oraz umacniania roli samorz ądów.

4. Zmiany makroekonomiczne i strukturalne oraz mi ędzyregionalne i wewn ątrzregionalne zró żnicowania rozwoju. Wskazane w tym wzgl ędzie uwarunkowania i kierunki rozwoju wymuszaj ą zmniejszenia redystrybucyjnej roli Centrum i wzrostu znaczenia bud żetów własnych.

12 Główny kierunek działania władz regionalnych i lokalnych sprowadza si ę wi ęc do rozwi ązywania problemów luki ekologicznej i przeludnienia agrarnego przy jednoczesnym przewidywanym wysokim wzro ście zasobów pracy oraz zachowania to żsamo ści lokalnej. Nale ży oczekiwa ć te ż zmniejszenia obszarów patologii społecznej. Polityka regionalna jako element polityki strukturalnej pa ństwa, winna zatem sprowadza ć si ę do pomocy regionom słabszym. Niezb ędne staje si ę, przeciwdziałanie Centrum marginalizacji obszarów zapa ści.

Reasumuj ąc, kierunki rozwoju gminy wyznacza: ‹ rozbudowa i modernizacja infrastruktury słu żą cej wzmacnianiu konkurencyjno ści gminy Mi ędzyrzec Podlaski, w tym rozwój sieci logistyczno-transportowej, telekomunikacji i ochrony środowiska, ‹ rozbudowa i dywersyfikacja bazy ekonomicznej gminy w tym rozwój pozarolniczej przedsi ębiorczo ści mieszka ńców gminy i tworzenie warunków do rozwoju małych i średnich przedsi ębiorstw oraz pobudzanie atrakcyjno ści inwestycyjnej gminy w celu napływu kapitału i inwestorów zewn ętrznych, ‹ efektywno ść działa ń zorientowanych na rozwój pozarolniczy. Wi ąż e si ę to z konieczno ści ą wyznaczenia strefy aktywno ści gospodarczej, jako obszarów ofertowych dla potencjalnych inwestorów.

‹ po żą dane jest rozwijanie szerokiej i profesjonalnej promocji gminy oraz marketingu lokalnego, w celu przyci ągania inwestorów zewn ętrznych.

‹ rozwój aktywizacji zasobów ludzkich w tym rozwój potencjału edukacyjnego i zwi ększenie mobilno ści zawodowej, czyli rozwój szkolnictwa średniego zawodowego, kształcenia ustawicznego i szkolenie kadr administracji publicznej, ‹ kierunkiem szczególnym powinno by ć zwi ększenie atrakcyjno ści gminy dla jako ści życia, by m. in. spełnia ć wymagania stawiane w tym zakresie przez Uni ę Europejsk ą. ‹ wskazane jest podnoszenie konkurencyjno ści i innowacyjno ści gminy nie tylko wobec potencjalnych konkurentów tj. gmin s ąsiaduj ących, w tym miasta Mi ędzyrzeca Podl., ale tak że na arenie regionalnej i krajowej, a do pewnego stopnia te ż - mi ędzynarodowej z uwagi na bliskie przyst ąpienie Polski do Unii Europejskiej. ‹ rozwój współpracy mi ędzynarodowej, w tym transgranicznej administracji publicznej i bezpo średniej współpracy podmiotów gospodarczych.

13 ‹ kształtowanie nowej struktury rozwoju gminy w oparciu o wielofunkcyjn ą rol ę miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego jako ponadlokalnego o środka obsługi. W planach rozwoju nale ży wzi ąć pod uwag ę zwi ązki lokalne i wzajemne oddziaływania miasta i gminy.

14 2. STRATEGIA ROZWOJU GMINY

2.1. Strategia a studium

Strategia rozwoju gminy Mi ędzyrzec Podlaski jest opracowaniem odr ębnym, cho ć skoordynowanym ze Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Zadaniem strategii jest wskazanie ogólnych społeczno - gospodarczych uwarunkowa ń, racji i kierunków rozwoju. Zadaniem Studium jest za ś - wskazanie uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy uwzgl ędniaj ących ustalenia rozwojowe strategii. Tak wi ęc rozwój i zagospodarowanie przestrzenne gminy są wzajemnie uwarunkowane.

Celem niniejszego rozdziału jest ogólne wskazanie wspólnych uwarunkowa ń, uwzgl ędnionych zarówno w koncepcji zagospodarowania, jak te ż strategii rozwoju. Pełniejsza koncepcja rozwoju gminy jest przedmiotem finalnego dokumentu strategii (jw.).

2.2.Uwarunkowania rozwoju

Analiza stanu posiadania i poło żenia gminy wskazuje nast ępuj ące uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego i kierunki rozwoju tego obszaru:

1. obszar gminy mi ędzy projektowan ą autostrad ą i szlakiem kolejowym, tj. wi ększo ść obszaru gminy okre ślona została w studium województwa bialskopodlaskiego jako „pasmo inwestycyjne" (w "Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju" - „pasmo przyspieszonego rozwoju");

2. przyjmuje si ę, że osiami pasma przyspieszonego rozwoju w obszarze gminy s ą:

• projektowana autostrada A2; • istniej ąca droga nr 2; • projektowana trasa ekspresowa S19; • cz ęś ciowo szlak kolejowy;

15 3. strefami rozwoju perspektywicznego s ą przede wszystkim rejony wpływów tych szlaków. Tu oferta rozwoju b ędzie szczególnie atrakcyjna. Wyznacza si ę w ten sposób trzy rejony w ęzłów: • węzeł A2 i S19 (najwi ększy potencjał); • węzeł S19 i droga nr 2; • węzeł S19 i kolej.

4. oferowane tereny, po wyeliminowaniu terenów nieprzydatnych do inwestycji i chronionych mog ą by ć przeznaczone pod biznes i osadnictwo;

5. szans ą urbanizacyjn ą gminy jest równie ż rekreacja. Wyznacza si ę trzy główne jej rejony oparte na strefach przyrodniczych:

• w kompleksach lasów (obszar zwartego kompleksu); • w dolinie północnego odcinka Krzny; • w rejonie żwirowni.

Najwa żniejszym kierunkiem rozwoju perspektywicznego gminy b ędzie wi ęc jej urbanizacja oparta na skrzy żowaniu wa żnych szlaków komunikacyjnych, wyznaczaj ących tereny przeznaczone dla miejskich form zabudowy i działalno ści gospodarczej oraz w rejonie istniej ącego ośrodka miejskiego, generuj ącego rozwój gminy.

Ustalenia strategiczne - patrz: "Strategia rozwoju gminy Mi ędzyrzec Podlaski", IGPiK, 2000.

16 3. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE (patrz: rys. 1 - Środowisko przyrodnicze)

3.1. Wprowadzenie

Polityka przestrzenna gminy Mi ędzyrzec Podlaski musi uwzgl ędnia ć wiele uwarunkowa ń środowiskowych i przyrodniczych, które obecnie, a tak że w przyszło ści będą determinowa ć jej zagospodarowanie i rozwój. Warto ści i zasoby przyrodnicze z jednej strony i wynikaj ąca z prawa ekologicznego ich ochrona z drugiej strony oraz rewaloryzacja, poprawa walorów zdegradowanych i unaturalnienie przekształconych rejonów - będą przez wiele lat wytyczn ą zrównowa żonego rozwoju i ochrony środowiska.

Na obszarze gminy (ale równie ż w pobli żu) - w oparciu o dotychczasowe uwarunkowania prawne - wyst ępuje szereg ró żnorodnych form ochrony środowiska o randze ponadgminnej i regionalnej, co jednocze śnie oznacza okre ślone ograniczenia wykorzystania przestrzeni przyrodniczej lub poszczególnych jej sfer. Jednak delimitacja tych obszarów, a tak że zasady zagospodarowania w znacznej cz ęś ci dotyczyły skali regionalnej. Obserwujemy ponadto zjawisko "nakładania" si ę obszarów i rygorów ochronnych. Jednocze śnie w skali gminy, szczególnie zasady wykorzystania

i zagospodarowania musz ą odznacza ć si ę wi ększ ą precyzj ą i szczegółowo ści ą, czyli "przystawa ć" do gminnych warunków i mo żliwo ści społeczno -gospodarczego rozwoju.

Wymaga to z jednej strony zweryfikowania - a w wielu przypadkach - uszczegółowienia dotychczasowych zapisów ochronnych, wskazania sposobów rozwi ązywania problemów i zagro żeń wewn ętrznych, ujawniania zjawisk i mechanizmów, które mog ą funkcjonowa ć w przyszło ści; z drugiej

strony studium przyrodnicze musi wyznaczy ć konkretne funkcje terenu z uwzgl ędnieniem naturalnej odporno ści na antropogenne przekształcenia, cz ęsto wspomaganej technik ą, a tak że zakre śli ć granice przestrzenne, strukturalne i funkcjonalne działalno ści antropogennej. Oznacza to, że w strukturze przyrodniczej gminy wyró żniono obszary: — o ró żnym znaczeniu dla funkcjonowania środowiska i przyrody w skali lokalnej i regionalnej, — cechuj ące si ę ró żną odporno ści ą na u żytkowanie i zagospodarowanie przestrzenne,

17 — predystynowane do rozwoju funkcji: budownictwa, przemysłu, rolnictwa, le śnictwa i innych, — przeznaczone do rekultywacji i poprawy funkcjonowania, np.: hydrosfery, środowiska biotycznego a tak że sprecyzowano główne wytyczne polityki przestrzennej i sozologicznej w krótkim i długim przedziale czasowym.

3.2. Przyrodniczy System Gminy Mi ędzyrzec Podlaski

3.2.1. Zasady delimitacji

Uwzgl ędniaj ąc - zgodnie z ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym - lokalne warto ści i zasoby środowiska przyrodniczego wyodr ębniono Przyrodniczy System Gminy (PSG) Mi ędzyrzec Podlaski.

Powstał on jako rezultat szczegółowej analizy walorów i funkcjonowania środowiska i przyrody w skali gminy, z uwzgl ędnieniem naturalnych mechanizmów i procesów zachodz ących w biosferze, a tak że modyfikowanych działaniem człowieka. PSG składa si ę z trzech typów terenów:

(1) przyrodnicze obszary węzłowe, czyli kluczowe dla środowiska i przyrody, obejmuj ące tereny najcenniejsze, których istnienie w stanie niezmienionym (niezdegradowanym) warunkuje funkcjonowanie przyrody i stałe zasilanie i wzbogacanie krajobrazów i środowiska kulturowego w pul ę genow ą (populacje i gatunki fauny i flory); generalnie są to fragmenty o najmniejszym stopniu przekształcenia,

(2) węzły ekologiczne, obejmuj ące tereny wspomagaj ące poprzednie w charakterystyczne tylko dla nich walory i zasoby przyrody i środowiska zwi ązane np. ze środowiskiem wodnym, le śnym, ł ąkowym, itp. (3) obszary ł ącznikowe, a wi ęc korytarze i si ęgacze ekologiczne, którymi odbywa si ę przemieszczanie, wymiana, wzbogacanie i zasilanie wy żej wymienionych terenów w ró żnorodne gatunki fauny i flory, ale równie ż wód powierzchniowych i podziemnych, elementów topoklimatycznych.

Jest to wi ęc przyrodniczy "szkielet" gminy, w obr ębie którego odbywaj ą si ę procesy i zjawiska decyduj ące o stanie, walorach i zasobach przyrody. Nale ży rozumie ć, iż jest to niezb ędne minimum przestrzeni gminy, którego

18 zachowania wymaga funkcjonowanie środowiska w skali lokalnej i regionalnej, z mo żliwo ści ą zachowania niezb ędnych warunków życia mieszka ńców gminy.

Uchwalenie przez Rad ę Gminy "Studium ..." oznacza, że granice PSG i podane zasady zagospodarowania przestrzennego s ą podstaw ą wszystkich opracowa ń planistycznych dla gminy. Jednocze śnie wszelkie zmiany dotycz ące granic i funkcjonowania PSG - powinny stanowi ć podstaw ę do aktualizacji" Studium ...".

3.2.2. Delimitacja i funkcje PSG

(1) Przyrodniczy obszar węzłowy - to rozległy kompleks Lasu

Mi ędzyrzeckiego, tylko we fragmencie wyst ępuj ący na obszarze gminy; jest to mozaika ekosystemów le śnych, torfowiskowych, bagiennych i dolinnych, których walory i zasoby będą decydowa ć o jako ści

środowiska, przyrody i krajobrazu w gminie i regionie. Dominuj ącymi

funkcjami obszaru są i powinny pozosta ć le śnictwo i ochrona środowiska, za ś uzupełniaj ącymi - rolnictwo (hodowla), wypoczynek sobotnio - niedzielny, a w wydzielonych enklawach - ograniczone, wiejskie osadnictwo.

(2) Węzły ekologiczne - w omawianym obszarze wydzielono 5 tego typu fizjocenoz: a. "Las Wroniec" - zlewnia bezimiennego cieku spod wsi Swory, lewostronnego dopływu Krzny; chocia ż w obszar gminy wchodzi skrawkiem, ma istotne znaczenie dla stabilizacji stosunków wodnych i walorów przyrody żywej zwi ązanych z ekosystemem le śnym, z udziałem środowisk wodno - bagienno - torfowiskowych. Dla ochrony walorów przyrodniczych i roli obszaru w strukturze przyrodniczej wskazana jest dominacja funkcji le śnej. b. "Las Dubicz" - zwarty kompleks le śny, który pełni rol ę wodochronn ą w zlewni Piszczki i Krzny. Cenne przyrodniczo i hydrograficznie torfowiska. Podstawowa funkcja to le śnictwo, uzupełnione rekreacj ą. c. "Las Dębina" - podstawowy dla PSG węzeł ekologiczny; kompleks le śny o charakterze wodochronnym, projektowany rezerwat przyrody "D ębina Halastowska". Dominuj ąca funkcja ekologiczna i ochrony stosunków wodnych.

19

d. "Las Zabirów" - poło żony w strefie źródliskowej strug zasilaj ących

Krzymosz ę. Wa żna rola regulacyjna w procesie kr ąż enia wody i zasilania systemu przyrodniczego w gatunki le śne. Nale ży utrzyma ć te funkcje terenu. e. "Las Okopy - Rezy" - o roli i znaczeniu podobnym do przedstawionego wy żej. Funkcja ochronna w zlewni Krzny Północnej skorelowana z le śną.

(3) Obszary łącznikowe - wyodr ębniono jako korytarze ekologiczne i si ęgacze ekologiczne.

a. Korytarz ekologiczny "dolina Piszczki" spełniający rol ę łącznikow ą terenów s ąsiednich - na północ od granic gminy oraz wł ączaj ących w system przyrodniczy węzły ekologiczne "Las Dubicz" i "Las Dębina". Funkcja łącznikowa polega na utrzymaniu dro żno ści

i swobodnego przemieszczania gatunków i populacji fauny i flory,

a ponadto bezpo średniego oddziaływania na tereny wierzchowinowe. Obecnie i w przyszło ści nale ży utrzyma ć rol ę przyrodnicz ą doliny Piszczki.

b. korytarz ekologiczny Krzny Północnej - Krzny, to dolinny obszar o funkcji ponadregionalnej, regionalnej i Przyrodniczego Systemu Gminy; w tym ostatnim przypadku ł ączy bezpo średnio obszar węzłowy i w ęzły ekologiczne "Las Wroniec" i "Las Okopy - Rezy". Wa żne znaczenie ł ącznika jest podstaw ą prawidłowego funkcjonowania PSG. c. korytarz ekologiczny Krzny Południowej - o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym. Nale ży zachowa ć jego funkcj ę. d. korytarz ekologiczny Kanału Wieprz - Krzna - w ramach którego odbywa si ę przemieszczanie gatunków i populacji z obszaru węzłowego w rejon miasta, a tak że oddziaływanie na rolnicze obszary południowe gminy. e. korytarz ekologiczny "Dolina Krzymoszy" o mniejszej roli w skali gminy, ze wzgl ędu na peryferyjne poło żenie (w wi ększo ści strefa granicy zachodniej gminy); "wł ącza" w PSG w ęzeł ekologiczny "Las Zabirów". f si ęgacze ekologiczne - to liniowe (strugi wodne, strumienie) i powierzchniowe (niewielkie zagajniki, zakrzaczenia) pasma, w obr ębie których odbywa się "w ędrówka" fauny i flory, zasilania

20 wodnego i wymiany elementów topoklimatycznych. Nale ży d ąż yć do zachowania funkcji ł ącznikowej.

3.2.3. Ogólne kierunki zagospodarowania przestrzennego Przyrodniczego systemu Gminy

(1) Obszar w ęzłowy — utworzenie Bialskopodlaskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, — realizacja ustale ń zawartych w Planach Urz ądzania Lasu w odniesieniu do lasów pa ństwowych i uproszczonego planu urz ądzania lasu dla lasów prywatnych, zgodnie z unormowaniami dotycz ącymi trwale zrównoważonej gospodarki le śnej, — wyodr ębnienie lasów ochronnych, szczególnie o funkcji ochrony wód w zlewni Krzny, klimatu lokalnego w gminie i mie ście, — docelowo d ąż enie do zalesie ń enklaw śródle śnych w ramach programu gminnego i wojewódzkiego zwi ększania lesisto ści, — w planie gospodarki le śnej nale ży ustali ć, jako jeden z wa żniejszych – docelowy program przebudowy drzewostanów w kierunku zgodno ści z siedliskami le śnymi, — w planach infrastruktury i komunikacji nale ży wykluczy ć przebiegi urz ądze ń i tras; traktowanie ich jako barier ekologicznych jest form ą ochrony przed degradacj ą kompleksu poprzez dzielenie go na mniejsze, wyizolowane fragmenty, — zachowanie naturalnego obiegu wody w obszarach bagiennych i podmokłych - zupełny zakaz odwadniania, — cało ściowe wdra żanie zasad gospodarki łowieckiej, jako elementu szeroko rozumianej ochrony środowiska przyrodniczego.

(2) Węzły ekologiczne — opracowanie i realizacja ustale ń planów urz ądzania lasu i uproszczonych planów urz ądzania lasów, — wzbogacanie bioró żnorodno ści kompleksów le śnych, — gospodarowanie, w oparciu o zasady racjonalnej gospodarki le śnej, — dolesienia w ramach gminnego programu i przebiegu granicy polno -le śnej, — zupełny zakaz eksploatacji surowców mineralnych, nawet w przypadku lasów prywatnych, — szczególna ochrona siedlisk bagiennych, torfowiskowych, co oznacza zakaz prowadzenia robót odwadniaj ących,

21 — wykorzystanie kompleksów jako lasów do penetracji: rekreacji sobotnio- niedzielnej, pozyskiwania runa, — ochrona przed przebiegiem tras komunikacyjnych i linii napowietrznych, — utworzenie obszarów chronionych: rezerwatów przyrody, lasów ochronnych.

(3) Obszary ł ącznikowe — w okresie docelowym poprawa stanu jako ściowego wód rzecznych, — zwi ększanie zasobów wód powierzchniowych przez:

• mo żliwo ść budowy zbiorników retencyjnych, stawów hodowlanych, oczek wodnych, w oparciu o specjalistyczny program retencji, • zaniechanie odwadniania dna dolin rzecznych, • spowalnianie odpływu powierzchniowego: budowa ziemnych wałów podpi ętrzaj ących wod ę w korycie,

— w okresie docelowym d ąż enie do naturalnego re żimu rzecznego, w tym szczególnie mo żliwo ści wylewu cieku podczas wezbra ń wiosennych (roztopowych) i letnich, — stałe zwi ększanie bioró żnorodno ści w dolinie: odtwarzanie ro ślinno ści łęgowej i olsowej, — naczeln ą zasad ą zagospodarowania przestrzennego powinno by ć utrzymanie dro żno ści terenów dla swobodnego przemieszczania si ę fauny i flory poprzez:

• zakaz prowadzenia trwałych barier ekologicznych w postaci grobli, wałów i nasypów drogowych, kolejowych i innych, • zakaz budowy w dnie doliny i w strefie przyzboczowej, • łąkowe i pastwiskowe u żytkowanie terasy zalewowej, a zamiana ich na grunty orne tylko w przypadku zdegradowania gleb pochodzenia organicznego, • ochron ę strefy dolinnej przed niekontrolowanym składowaniem odpadów komunalnych i z gospodarstw rolnych, • zako ńczenie tworzenia obiektów prawnie chronionych: rezerwatów przyrody i u żytków ekologicznych i rzeczywista ich ochrona przed oddziaływaniem antropogennym.

22 (4) Tereny pozostałe (poza PSG Mi ędzyrzec Podlaski)

— tereny rolniczej przestrzeni produkcyjnej nale ży chroni ć przed zabudow ą rozproszon ą, a stref ę na północ od miasta, gdzie wyst ępuj ą gleby chronione, uwzgl ędni ć w zagospodarowaniu przestrzennym z zachowaniem unormowa ń wynikaj ących z ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych, — obszary poeksploatacyjne wymagaj ą prowadzenia stałej rekultywacji; proponuje si ę kierunek le śny rekultywacji, a w przypadku odpowiednich warunków hydrogeologicznych - rekultywacj ę wodn ą, — z punktu widzenia ochrony środowiska i przyrody wskazuje si ę obszary, których zabudowa nie powoduje znacz ących konfliktów: • pas wzdłu ż trasy: Mi ędzyrzec Podlaski - Tłu ściec - Krzewica, • stref ę wysoczyzny Piszczki na północ od miasta, • rejon przykanałowy w s ąsiedztwie wsi Bereza, • cz ęść gminy na północ od Krzny w kierunku wsi Rogo źnica i Manie.

3.3. Kierunki zagospodarowania w chronionej zlewni Piszczki

— aktualne s ą wszystkie ustalenia dotycz ące w ęzła ekologicznego "Las Dębina" i korytarza ekologicznego "Dolina Piszczki",

— kanalizowanie istniej ących i proponowanych układów osadniczych jako sposób ochrony przed zanieczyszczeniem wód podziemnych i rzeki Piszczki,

— docelowo zwi ększanie lesisto ści: dolesienia, zalesienia, zakrzaczenia, pasy zieleni izolacyjnej,

— retencja powierzchniowa, przetamowania koryta Piszczki, wzbogacanie ro ślinno ści w dolinie cieku,

— nie lokalizowanie uj ęć wysokowydajnych w bezpo średnim s ąsiedztwie cieku,

— doprowadzenie docelowo do oczyszczania wszystkich ścieków (oczyszczalnie grupowe i indywidualne),

23 — ochrona przed lokalizacj ą wysypisk, wylewisk, składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych,

— rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych,

— mo żliwo ść lokalizacji wytwórczo ści o niewielkim stopniu agresywno ści w stosunku do wód i powietrza z jednocze śnie wysokimi standardami zabezpiecze ń przed migracj ą w środowisku glebowym i wodnym.

3.4. Obszar wysokiej ochrony wód podziemnych

Jest to fragment na obszarze gminy regionalnego zbiornika wód podziemnych o wysokich zasobach i jako ści, którego ochrona przed degradacj ą jako ściow ą i ilo ściow ą jest wa żnym zadaniem gospodarki wodnej; w cz ęś ci pokrywa si ę z wy żej omówion ą zlewni ą chronion ą rzeki Piszczki, przeto nale ży stosowa ć te same zasady zagospodarowania przestrzennego z dodatkowymi ustaleniami: • budowa zbiorników retencyjnych na Piszczce i Krznie Południowej, jako element oddziaływuj ący na stabilizacj ę zasobów wodnych, • opracowanie i wdro żenie programu systemowej gospodarki wodnej z uwzgl ędnieniem nast ępuj ących wytycznych: a. równoprawne traktowanie wszystkich u żytkowników zasobów; próba ustalania priorytetów w zaopatrzeniu w wod ę zawsze b ędzie powodowa ć pomijanie "mniej wa żnych" potrzeb w danym momencie, a wi ęc nale żytej dbało ści o ochron ę zasobów, b. łączne traktowanie wód podziemnych i powierzchniowych w bilansie wodnym, co powinno wymusza ć dbało ść o stan jako ściowy wód, c. priorytetem w gospodarce wodno - ściekowej musi by ć poprawa stanu sanitarnego cieków powierzchniowych i wszystkie działania ochronno - techniczne z tym zwi ązane (m. in. kanalizacja, oczyszczanie, pasy ro ślinno ści ochronnej w dolinach, fitomelioracje i inne), d. stałe zwi ększanie retencji powierzchniowej i inne działania zmierzaj ące do zatrzymania wody w zlewni Piszczki i Krzny; w planach miejscowych nale ży uwzgl ędnia ć mo żliwo ść zamiany przeznaczenia gruntów rolnych na stawy hodowlane, oczka i zbiorniki w dolinach i zagł ębieniach terenowych, rekultywacj ę wodn ą obszarów zdegradowanych, budow ę rozlewisk i podpi ętrzanie wody w korytach cieków,

24 e. ekonomizowanie procesu gospodarki wodnej, z uwzgl ędnieniem rachunku ekonomicznego przed zatwierdzaniem planu zagospodarowania przestrzennego i wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy; np. zabudowa rozproszona podnosi koszty gospodarowania wod ą, uniemo żliwia kanalizowanie, podra ża oczyszczanie ścieków itp.

3.5. Gleby chronione

— Unormowania prawne dotycz ące ochrony gleb (ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych) utrudniaj ą zmian ę przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze, a tak że wył ączenie gruntów z produkcji rolnej, co wymaga w procesie planistycznym wyznaczenia stref wyst ępowania gleb chronionych i okre ślenia w nich zasad zagospodarowania przestrzennego - wskazane s ą:

• ochrona przed nadmiernym rozszerzaniem intensywnej zabudowy na nowych terenach, czyli nie wyznaczanie nowych terenów zabudowy, • "dog ęszczanie" zabudowy istniej ącej, • wyznaczanie w planach miejscowych działek pod zabudow ę rolnicz ą - zagrodow ą, mniejszych ni ż wielko ści progowe, wynikaj ące ze wspomnianej ustawy (0,5 ha i 1,0 ha), • ochrona przed eksploatacj ą surowców, nawet na potrzeby wła ścicieli działek, • ochrona przed erozj ą wodn ą i eoliczn ą (pasy, szpalery, żywopłoty, agrotechnika), a tak że:

— ochrona przed dzikimi wysypiskami, wylewiskami i wysypiskami zorganizowanymi w ramach gminnego lub powiatowego programu zagospodarowania odpadów,

— zachowanie terenów podtopionych, oczek wodnych jako naturalnych zbiorników retencji wodnej.

25 4. ŚRODOWISKO KULTUROWE (patrz: rys. 2 - Środowisko kulturowe)

4.1.Wst ęp

Jednym z komponentów współtworz ącym środowisko człowieka s ą zasoby dziedzictwa kulturowego, rozumiane jako trwałe elementy zagospodarowania obszaru, b ądź struktury przestrzenne o walorach historycznych, zabytkowych, estetycznych czy artystycznych.

Stanowi ą one istotny element to żsamo ści, świadcz ący o ci ągło ści działalno ści i dorobku społeczno ści lokalnej.

Uj ęcie problematyki dziedzictwa kulturowego we współczesnym opracowaniu planistycznym pozwala na kreacj ę nowych walorów estetycznych i innych, kontynuuj ących cechy przestrzenne środowiska, podnosz ących warto ści układu urbanistycznego (lub ruralistycznego), jego kompozycyjno ści czy zabudowy.

Rozpoznanie i ocena zasobów stwarza uporz ądkowany zbiór informacji, który słu ży sporz ądzeniu studium zagospodarowania i kierunków rozwoju gminy.

Problematyka ta jest opracowana w oparciu o wykonane na zlecenie Urz ędu Gminy "Studium warto ści kulturowych gminy Mi ędzyrzec Podlaski" autorstwa mgr Anety Semeniuk (1999 r.).

4.2. Rozpoznanie. Potencjał środowiska kulturowego.

4.2.1. Stan zachowania zasobów zabytkowych

4.2.1.1. Archeologia — grodzisko w Przyłukach

Problematyka archeologiczna winna by ć przedstawiona w odr ębnym elaboracie opracowanym przez specjalistów tych zagadnie ń. Jest to obowi ązuj ący wymóg Wojewódzkiego Oddziału Słu żby Ochrony Zabytków. Wykaz stref wyst ępowania stanowisk archeologicznych stanowi zał ącznik nr 1 do niniejszego rozdziału (patrz: zał. 3.1).

26 4.2.1.2. Zabytkowe układy obronne

Na terenie gminy nie wyst ępuj ą zabytkowe układy obronne.

4.2.1.3. Układy urbanistyczne. Zespoły dworsko - i pałacowo - parkowe. Zabytki architektury i budownictwa. a. Żadna z miejscowo ści gminy Mi ędzyrzec Podlaski nie ma zabytkowego układu urbanistycznego ani ruralistycznego.

W rejestrze zabytków A (obiekty nieruchome) pow. bialskiego w woj. lubelskim figuruj ą 4 obiekty: • architektury i budownictwa - 1, • parki i cmentarze - 2, • stanowiska archeologiczne - 1.

W ewidencji dóbr kultury - 419 pozycji (dane te pochodz ą z "Centralnej ewidencji dóbr kultury i rejestru zabytków w Polsce" w świetle zasobów Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie - ODZ, Ministerstwo Kultury i Sztuki, Warszawa, 1999). b. Zespoły dworsko - parkowe: — zespół dworski w Rogo źnicy: • dwór murowany z połowy XIX w., • stodoła murowana z połowy XIX w., • resztki parku krajobrazowego z połowy XIX w. — zespół dworski w Zawadkach: • dwór drewniany z ko ńca XIX w., • budynek gospodarczy z pocz ątku XX w.

4.2.1.4. Zabytki techniki: — ku źnia drewniana z 1926 r. w Misiach.

4.2.1.5. Zabytki sakralne: — kaplica pod wezwaniem św.Antoniego Padewskiego w Krzymoszycach, murowana z ko ńca XIX w., — dawna plebania w Łukowisku , drewniana z ko ńca XIX w., — kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustaj ącej Pomocy w Wólce Krzymowskiej, murowana z 1907 r.,

27

— kaplica pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli w Zawadkach , murowana z 1858 r.

4.2.1.6. Cmentarze — cmentarz powsta ńczy w Maniach, — cmentarz wojenny w Tuliłowie.

4.2.1.7. Budownictwo ludowe - domy mieszkalne, obiekty gospodarcze (spichrze, stodoły, obory) zagrody we wsiach: Bereza 12 obiektów drewnianych z okresu: koniec XIX w. - lata 30. XX w., Jelnica 7 obiektów drewnianych z okresu: koniec XIX w. - lata 20. XX w., Koszelki 5 obiektów drewnianych z okresu: koniec XIX w. - lata 30. XX w., Ko żuszki 2 obiekty drewniane z pocz ątku XX w., Krzewica 10 obiektów drewnianych z lat 20. XX w., Krzymoszyce 10 obiektów drewnianych z okresu: połowa XIX w. - pocz ątek XX w., Łukowisko 10 obiektów drewnianych z 1918 r., Łuniew 8 obiektów drewnianych z lat 1916 -1924, Manie 4 obiekty drewniane z przełomu XIX i XX w., Misie 11 obiektów drewnianych z lat 1890 - 1926, Po ściska Droga 2 obiekty drewniane z pocz ątku XX w., Po ścisze 2 obiekty drewniane z lat 1926 i 1935,

28

Po ścisze Starowie ś

10 obiektów drewnianych z okresu: połowa XIX w. - początek XX w.,

Przychody 5 obiektów drewnianych z pocz ątku XX w.,

Rogo źnica 2 obiekty drewniane z lat 1925 i 1929,

Rogo źniczka 2 obiekty drewniane z ko ńca XIX w.,

Rudniki 1 obiekt drewniany z około 1860 r.,

Rzeczyca 19 obiektów drewnianych z okresu: koniec XIX w. -1926 r.,

Sawki 12 obiektów drewnianych z lat 1898-1921,

Sitno 1 obiekt drewniany z pocz ątku XX w.,

Strzakły 17 obiektów drewnianych z lat 1869 - 1927,

Tłu ściec 10 obiektów drewnianych z okresu: koniec XIX w. -1930 r., Tuliłów 9 obiektów drewnianych z okresu: koniec XIX w. -1927 r.,

Utrówka 1 obiekt drewniany z 1927 r.,

Wólka Krzymowska 10 obiektów drewnianych z okresu: 2 połowa XIX w. - pocz ątek XX w.,

Wysokie 4 obiekty drewniane z okresu: 2 połowa XIX w. - pocz ątek XX w.,

Zasiadki 5 obiektów drewnianych z lat 1911 - 1920,

Za ścianki 1 obiekt drewniany z 1927 r.,

29 Zawadki 2 obiekty drewniane z 1911 r. i 1922 r., Żabce 9 obiektów drewnianych z okresu: koniec XIX w. -1926 r.,

Uwaga: Dokładny opis obiektów, pochodz ący z opracowania wymienionego we wst ępie "Studium warto ści kulturowych ...", stanowi zał ącznik nr 2 do niniejszego rozdziału (patrz: zał. 3.2.). Przy opracowywaniu planów miejscowych ten opis nale ży zweryfikowa ć.

4.2.2. Wykaz zabytków prawnie chronionych

Na terenie gminy Mi ędzyrzec Podlaski wyst ępuj ą obiekty zabytkowe:

(1) obj ęte ścisł ą ochron ą konserwatorsk ą, poprzez wpis do rejestru zabytków: a. grodzisko Przyłuki, b. cmentarz powsta ńczy w Maniach, c. cmentarz wojenny w Tuliłowie.

(2) obj ęte po średni ą ochron ą konserwatorsk ą, tj. figuruj ące w ewidencji dóbr kultury: a. Krzymoszyce:

— kaplica pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego, murowana z ko ńca XIX w. b. Rogo źnica: — zespół dworski: • dwór murowany z połowy XIX w., • stodoła murowana z połowy XIX w., • pozostało ści parku krajobrazowego z połowy XIX w. c. Wólka Krzymowska: — kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustaj ącej Pomocy, murowana z 1907 r. d. Zawadki: — kaplica pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli, murowana z 1858 r., — zespół dworski: • dwór murowany z ko ńca XIX w., • budynek gospodarczy, drewniany z pocz ątku XX w.

30 4.3. Ogólne zało żenia ochrony warto ści kulturowych w poszczególnych strefach

(1) Obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków (ad. pkt 4.2.2)

Obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków , tzn. figuruj ące w wykazie zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków województwa lubelskiego musz ą by ć wprowadzone do planów zagospodarowania przestrzennego. Obiekty te powinny by ć zachowane w swojej formie zewn ętrznej i wewn ętrznej. Wszelkie zmiany zagospodarowania (w tym wtórne podziały działek) oraz prace inwestycyjne i remontowe prowadzone przy obiekcie lub w obr ębie obszaru ochrony konserwatorskiej wymagaj ą okre ślenia odr ębnych warunków konserwatorskich. Ww. prace podlegaj ą uzgodnieniu z Wojewódzkim Oddziałem Słu żby Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatura w Białej Podlaskiej. Dotyczy to równie ż otoczenia obiektów i obszarów podlegaj ących ścisłej ochronie konserwatorskiej. Przekształcenia otoczenia s ą dopuszczalne przy zachowaniu generalnej zasady "nie szkodzenia zabytkowi" - tzn. ochrony zabytków i widoków (ekspozycja, panoramy) z nich i na nie.

(2) Obiekty i obszary wpisane do ewidencji konserwatorskiej (ad pkt 4.2.2.(2))

Ewidencja konserwatorska to ewidencja dóbr kultury nie wpisanych do rejestru zabytków - będąca w posiadaniu Wojewódzkiego Oddziału Słu żby Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatura w Białej Podlaskiej.

Obiekty i obszary wpisane do ewidencji konserwatorskiej powinny by ć wprowadzone do planów zagospodarowania przestrzennego.

Obiekty te s ą obj ęte ochron ą konserwatorsk ą w zakresie wygl ądu zewn ętrznego i kompozycji przestrzennej. Wszelkie zmiany zagospodarowania terenu oraz prace prowadzone przy obiekcie (w tym równie ż rozbiórki) wymagaj ą okre ślenia odr ębnych warunków konserwatorskich. Działalno ść inwestycyjna podlega opiniowaniu przez Wojewódzki Oddział Słu żby Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatura w Białej Podlaskiej - na etapie ustalania warunków realizacji inwestycji. Opinii urz ędu konserwatorskiego powinny te ż podlega ć przekształcenia bezpo średniego otoczenia tych obiektów.

(3) Obszary obserwacji archeologicznej (OW)

Obszary obserwacji archeologicznej s ą to obszary, na których wyst ępuje du że nasycenie stanowisk archeologicznych (wyznaczane przez słu żby

31 archeologiczne Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków). W obr ębie tych obszarów wi ększe zamierzenia inwestycyjne, m. in. zwi ązane z budow ą obiektów wielkokubaturowych, inwestycje liniowe oraz inne, zwi ązane z pracami ziemnymi i przekształceniem naturalnego ukształtowania terenu (np. melioracje, niwelacje, budowy zbiorników wodnych) - musz ą by ć zgłaszane do Wojewódzkiego Oddziału Słu żby Ochrony Zabytków w Lublinie –Delegatura w Białej Podlaskiej - na etapie uzgadniania projektów decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, w celu uzyskania warunków i wytycznych konserwatorskich dla przedmiotowych inwestycji.

Powy ższe dotyczy tak że zwi ązanych z inwestycjami - wszelkich prac ziemnych prowadzonych na terenie lub w bezpo średnim s ąsiedztwie głównych stanowisk archeologicznych (zaznaczonych na mapie nr 2).

W przypadku prowadzenia sieci liniowych infrastruktury technicznej, zwi ązanych z pracami ziemnymi (drogi, wodoci ągi, gazoci ągi, telefony, melioracje, itd.) niezb ędne jest uwzgl ędnienie nadzoru archeologicznego.

W obszarach charakteryzuj ących si ę du żym nasyceniem śladów osadnictwa pradziejowego i wczesno średniowiecznego, obowi ązuje konieczno ść niezwłocznego zawiadamiania Zarz ądu Gminy i Wojewódzkiego Oddziału Słu żby Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatura w Białej Podlaskiej o znalezieniu przedmiotów posiadaj ących cechy zabytku (np.: naczynia ceramiczne, szklane, kafle, narz ędzia z kamienia i metalu, fragmenty murów – ujawnionych podczas prowadzonych robót ziemnych i budowlanych (zgodnie z art. 22 ustawy o ochronie dóbr kultury z dnia 15 lutego 1962 r., z pó źniejszymi zmianami). Osoby znajduj ące te przedmioty obowi ązane s ą zabezpieczy ć odkryty przedmiot i wstrzyma ć wszelkie roboty mog ące go uszkodzi ć lub zniszczy ć - do czasu wydania odpowiednich zarz ądze ń przez Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie.

(4) Obszar chronionego krajobrazu kulturowego

Obszar chronionego krajobrazu kulturowego jest to obszar, na którym licznie wyst ępuj ące obiekty kulturowe są harmonijnie wpisane w naturalny krajobraz. W celu zachowania i podkre ślenia to żsamo ści kulturowej stref nale ży: • zachowa ć istniej ące obszary zabudowy wsi, • zachowa ć istniej ącą kulturowo warto ściow ą zabudow ę wsi wraz z jej otoczeniem (układ działek, sposób ich zagospodarowania, istniej ąca ziele ń),

32 • ustanowi ć lokalne (gminne) wytyczne dotycz ące form architektonicznych nowej zabudowy

Wytyczne te powinny by ć wprowadzane do ustale ń planów miejscowych (w ramach wymogów art. 10. ust. 4, 6 i 8 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 r., z pó źniejszymi zmianami).

Powinny one dotyczy ć w zasadzie ka żdej wsi indywidualnie i okre śla ć, w miar ę potrzeby, nawi ązuj ące do tradycji miejsca zasady: — lokalizacji siedliska, — sytuowania budynków na działce, — ich wysoko ści, brył, gabarytów - skali, — formy (wysokiego) dachu, — kształtu otworów drzwiowych, okiennych, — detali architektonicznych, — materiałów elewacyjnych, — ogrodze ń (płotów, bram), — małej architektury wsi (studnie, kapliczki, krzy że, o świetlenie).

(5) Obszary dopuszczalnych przekształce ń

Nale ży zachowa ć relikty zabudowy drewnianej (historycznej). Na rozległych obszarach gminy poza wyznaczonymi strefami ochronnymi zasady kształtowania zabudowy mog ą by ć mniej rygorystyczne. Istotne jest jednak uwzgl ędnienie zasady harmonijnego kształtowania krajobrazu kulturowego. Ewentualne nowe inwestycje, mog ące zakłóci ć harmoni ę kulturow ą, musz ą by ć lokalizowane w miejscach nieeksponowanych, a w ich zagospodarowaniu nale ży uwzgl ędni ć sposób wpisania w otaczaj ący pejza ż (np. obsadzanie komponowan ą zieleni ą).

4.4. Warto ści kulturowe niematerialne

Nale ży chroni ć wszelkie przejawy działalno ści kulturowej i kulturotwórczej, przetrwałe tradycje obrz ędowe, plastyczne, ewentualnie strój ludowy oraz współczesne formy kontynuacji tradycji lokalnych.

W tym celu nale ży zapewni ć mo żliwo ść rozwijania działalno ści znajduj ących si ę na terenie gminy twórców ludowych poprzez urz ądzanie przegl ądów, festiwali i innych zorganizowanych form oraz popieranie inicjatyw istniej ących tu instytucji kulturotwórczych.

33 4.5.Nowa zabudowa

W celu zachowania i podkre ślenia to żsamo ści kulturowej obszaru i ochrony krajobrazu kulturowego wsi, cz ęsto charakteryzuj ącego si ę specyficznym stylem budownictwa ludowego, wskazane jest ustanawianie lokalnych (miejskich, gminnych) wytycznych dotycz ących form architektonicznych nowej zabudowy. Wytyczne te powinny by ć wprowadzane jako ustalenia planów miejscowych.

W wytycznych nale ży uwzgl ędnia ć przede wszystkim ogóln ą zasad ę kształtowania nowej zabudowy w harmonii z historyczn ą i tradycyjn ą zabudow ą oraz tradycyjnym krajobrazem kulturowym; niedopuszczanie do powstawania architektury kulturowo bezstylowej, duchowo obcej miejscu i tradycji rejonu (jest to nb. te ż ogólny kierunek polityki przestrzennej pa ństw Unii Europejskiej, odnosz ący si ę do zachowania dziedzictwa i to żsamo ści kulturowej obszarów urbanizowanych tych pa ństw; jedna z wytycznych Komisji Unii Europejskiej zawartych m. in. w tzw. "Zielonej Karcie" Unii, wydanej w Brukseli w 1990 r., jak te ż w "Nowej Karcie Ate ńskiej" z 1998 r. ).

W wytycznych, opracowanych w wyniku odr ębnych bada ń form zabudowy zabytkowej i warto ściowej kulturowo na obszarze gminy, nale ży ustali ć przede wszystkim ogóln ą zasad ę kształtowania zabudowy w harmonii z tradycyjnym krajobrazem kulturowym gminy. Zakłada si ę, że wytyczne jw. b ędą dotyczy ć przede wszystkim wsi starych o tradycyjnej bazie osadniczej, a zwłaszcza ich rejonów, w których zachowane są wątki zabudowy tradycyjnej. Rejony, w których dominuj ą nowe siedliska mo żna traktowa ć mniej rygorystycznie pod warunkiem, że nie b ędą one zakłócały krajobrazu miejsca (np. b ędą mniej eksponowane, przesłoni ęte drzewami czy tp.).

Uwaga: Uszczegółowienie podstawowych informacji i zasad dotycz ących środowiska kulturowego - patrz: Studium warto ści kulturowych gminy Mi ędzyrzec Podlaski", autor: mgr Aneta Semeniuk, 1999 r. (opracowanie wykonane na zlecenie Urz ędu Miasta i Gminy Mi ędzyrzec Podlaski).

34

5. STRUKTURA TERENU - OBSZARY OTWARTE (patrz: rys. 3 - Struktura terenu)

5.1.Uwarunkowania rozwoju gminy w zakresie struktury obszarów otwartych (synteza)

Obszary otwarte obejmuj ą przewa żaj ącą cz ęść terenów gminy. Obszary te użytkowane s ą jako pola uprawne, ł ąki i pastwiska, lasy, wody otwarte, zadrzewienia, tzw. nieu żytki i inne. Rola obszarów otwartych w strukturze terenu nie ogranicza si ę do funkcji produkcyjnych. Tworz ąc podstaw ę funkcjonowania rolnictwa i le śnictwa stanowi ą jednocze śnie: — baz ę przyrodnicz ą gminy, — walory krajobrazu, — potencjalne środowisko rozwoju nowych funkcji u żytkowych, np. turystyki, — rezerw ę terenu pod inwestycje.

Zło żona rola obszarów otwartych - w tym szczególnie rosn ąca ranga ochrony przyrody i krajobrazu, warunkuj ąca rozwój zrównowa żony - determinuj ą uwzgl ędnienie w pracy nad studium gminy kilku grup uwarunkowa ń.

(1) Uwarunkowania wynikaj ące z charakteru krajobrazu i głównych cech morfologicznych terenu: — gmina poło żona jest w nizinnym, płaskim krajobrazie o charakterze rolniczym, — główne urozmaicenie równinnego krajobrazu stanowi mozaika lasów i pasma dolin rzecznych.

(2) Uwarunkowania wynikaj ące z istniej ącej struktury u żytkowania obszarów otwartych gminy:

— w strukturze użytkowania terenu dominuj ą tereny rolne, zajmuj ące 65,8 % ogółu powierzchni gminy,

— drug ą wa żną form ę użytkowania terenu stanowi ą lasy, których udział wynosi ok. 25,3 % ogółu powierzchni gminy,

35 — grunty pozostałe - głównie zabudowa i tereny komunikacyjne (drogi, PKP) - zajmuj ą ok. 8,9 % powierzchni gminy; planowana autostrada i aktywizacja gospodarcza gminy wpłynie na zmian ę dotychczasowych proporcji u żytkowania terenu.

(3) Uwarunkowania przestrzenne zwi ązane z rolnicz ą przestrzeni ą produkcyjn ą: — wśród gleb, które stanowi ą podstaw ę rolnictwa, przewa żaj ą klasy bonitacyjne IV i V, — gleby najbardziej urodzajne, zaliczane do ustawowo chronionych wyst ępuj ą głównie w środkowo - północnym rejonie gminy, gdzie przewa żaj ą gleby klasy III i IV, — w trakcie ustalania kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, na cele nierolnicze nale ży przeznacza ć przede wszystkim nieu żytki i grunty o mo żliwie najni ższej przydatno ści rolniczej, — znaczna cz ęść gleb najsłabszych powinna podlega ć sukcesywnym zalesieniom, — realizacja projektowanej autostrady spowoduje pasmowe ograniczenia w prowadzeniu niektórych upraw, w tym warzywnych i sadowniczych.

(4) Uwarunkowania zwi ązane z potrzeb ą ochrony i rozwoju lasów: — lasy zajmuj ą ok. 25 % powierzchni gminy i podlegaj ą ochronie przed zmian ą u żytkowania, — najwi ększy kompleks le śny tworzy Las Mi ędzyrzecki we wschodniej cz ęś ci gminy, na pozostałym obszarze lasy s ą rozdrobnione, — wyst ępuje korzystna tendencja do zalesiania najsłabszych gruntów rolnych i tym samym do wzrostu lesisto ści gminy - tendencj ę t ę nale ży utrzyma ć, — potrzeby zalesieniowe na obszarze gminy s ą znaczne, według Informatora przyrodniczego woj. bialskopodlaskiego z 1997 r. szacuje si ę je na 2600 ha, czyli a ż ok. 10 % powierzchni całej gminy.

36 (5) Uwarunkowania sprzyjaj ące rekreacyjno – turystycznemu wykorzystaniu obszarów otwartych: — du ży udział lasów, w tym rozległy kompleks Lasów Mi ędzyrzeckich, z ustalonym szlakiem spacerowym, — malownicza dolina Krzny i paru mniejszych cieków wraz z naddolinnym osadnictwem wiejskim w rustykalnym krajobrazie, — mało ska żone i do ść urozmaicone środowisko przyrodnicze, — typowo rolniczy charakter krajobrazu, odpowiedni dla promocji agroturystyki, — wyrobiska żwirowni we wsi Bereza - do wspólnego wykorzystania z miastem Mi ędzyrzec Podlaski w celu budowy o środka, — dobra dost ępno ść komunikacyjna ze wszystkich głównych kierunków (Warszawa, Lublin, Białystok), — obsługa rekreacyjna tranzytowych tras komunikacyjnych: istniej ący hotel "Konar", planowany MOP I Łukowisko przy autostradzie, ewentualnie ośrodek " Żwirownia".

(6) Uwarunkowania wynikaj ące z układu dolin rzecznych: — główn ą rzek ą na obszarze gminy jest Krzna, która w zachodniej cz ęś ci płynie jeszcze w rozdzieleniu na Krzn ę Północn ą i Krzn ę Południow ą, ł ączy si ę tak że z Kanałem Wieprz - Krzna, — trzy mniejsze cieki wodne: Krzymosza, Piszczka i Złota Krzywula płyn ą z północy i wpadaj ą do Krzny, — rzeki i ich doliny s ą obszarami o szczególnym znaczeniu ekologicznym i krajobrazowym, wymagaj ą te ż szczególnej ochrony przed zabudow ą, przed przesuszaniem, przed zmian ą przeznaczenia z ł ąkowo - pastwiskowego na grunty orne i na wybranych odcinakach mog ą wymaga ć szczególnych zasad kształtowania.

(7) Uwarunkowania wynikaj ące z potrzeb ochrony powierzchni ziemi: — w trakcie rozwi ązywania problemów zabudowy wsi, rozwoju infrastruktury i układów komunikacyjnych, niezb ędne jest oszcz ędne korzystanie z terenu potrzebnego dla planowanych inwestycji,

37 — na terenach eksploatacji złó ż kopalin (wie ś Bereza, Rzeczyca i inne) nale ży bezwzgl ędnie stosowa ć środki ograniczaj ące szkody w środowisku: racjonalizacja wydobycia, sukcesywna rekultywacja (np. rekultywacja celowa o kierunku rekreacyjnym).

(8) Uwarunkowania zwi ązane z wymaganiami ochrony obszarów i obiektów przyrody o ró żnej randze, do których nale żą : — rezerwat "Liski", — 11 pomników przyrody (drzewa i głazy narzutowe), — korytarz ekologiczny doliny Krzny systemu ECONET, — lasy ochronne w s ąsiedztwie rezerwatu "Liski" i "D ębina Halasowska", — zlewnia chroniona Piszczki, — projektowane rezerwaty: "D ębina Halasowska" i "Starorzecze Krzny", — projektowany Bialskopodlaski Obszar Chronionego Krajobrazu.

5.2. Kierunki kształtowania struktury przestrzennej obszarów otwartych gminy

(1) Zgodnie z uwarunkowaniami przyrodniczymi i potrzebami ochrony warto ści przyrodniczych i krajobrazowych wyznacza si ę obszary otwarte gminy Mi ędzyrzec Podlaski, które s ą i powinny nadal pozosta ć niezabudowane. Obszary te, mimo konieczno ści wyznaczenia w perspektywie znacznych terenów inwestycyjnych, obejmuj ą przewa żaj ącą cz ęść terenu gminy i stanowi ą podstawow ą baz ę funkcjonowania rolnictwa i le śnictwa, a równocze śnie tworz ą potencjał przyrodniczy i krajobrazowy gminy oraz atrakcyjne środowisko rozwoju funkcji rekreacyjno - turystycznej.

Wyznaczone obszary otwarte użytkowane jako: pola uprawne, lasy, ł ąki i pastwiska, wody otwarte, zadrzewienia, tereny rekreacyjne i inne, podlegaj ą ochronie przed nieracjonalnym u żytkowaniem, w tym przed nieplanowan ą, rozproszon ą zabudow ą.

W trakcie realizacji zada ń urbanizacyjnych w obr ębie wyznaczonych terenów inwestycyjnych niezb ędne jest oszcz ędne korzystanie z terenu.

38 Za szczególnie wa żny element struktury obszarów otwartych gminy uznaje si ę doliny Krzny i jej dopływów oraz Lasy Mi ędzyrzeckie.

(2) Obszary rolnicze

Funkcja rolnicza, oparta o rolnicze tradycje terenu, cz ęś ciowo te ż dobre gleby, pozostaje zachowana na przewa żaj ącym obszarze gminy, przy dopuszczeniu redukcji tej funkcji w wybranych rejonach dla celów inwestycyjnych i rozwojowych. W zwi ązku z tym wyró żnia si ę w gminie nast ępuj ące typy rolniczej przestrzeni produkcyjnej: — obszary rozwojowe dla funkcji rolniczej, — obszary rozwojowe dla funkcji rolniczej i agroturystycznej, — obszary stopniowej redukcji funkcji rolniczej na rzecz urbanizacji. a. obszary redukcji funkcji rolniczej

Rolnicze wykorzystanie przestrzeni pozostanie wa żną funkcj ą gminy, zmniejszon ą jednak o znaczne tereny inwestycyjne, gdzie funkcja rolnicza wraz z przewidywanymi, ale trudnym do sprecyzowania w czasie post ępem urbanizacji, b ędzie stopniowo ograniczana. Stwierdzi ć nale ży, że strefy inwestycyjne wyznaczone z terenów rolniczych w tzw. pa śmie podwy ższonej aktywno ści gospodarczej obejmuj ą z reguły grunty o niskiej urodzajno ści i nie kolizyjne przyrodniczo. Do terenów inwestycyjnych powoduj ących ograniczenie funkcji rolniczej nale żą : — rejon Krzewica - Łukowisko - jako teren inwestycyjny zwi ązany z w ęzłem autostrady, — rejon Żabce - Tuliłów zwi ązany z zachodnim biegunem rozwojowym Mi ędzyrzeca Podlaskiego, — rejon na północ od obwodnicy Mi ędzyrzeca Podlaskiego - ze wzgl ędu na gleby klasy III i IV wyst ępuj ące pomi ędzy Piszczk ą a lasem Dubica, w tym obszarze wyznaczony warunkowo, — rejon Nowa Wie ś - Rogo źnica - Manie oraz Rogo źniczka - Kolonia Rogo źniczka, zwi ązany ze wschodnim biegunem rozwojowym Mi ędzyrzeca Podlaskiego i gminy, — rejon Rzeczyca - biegun rozwojowy w powi ązaniu z PKP.

39

Do inwestycji eliminuj ących lub silnie ograniczaj ących funkcje rolnicze nale ży te ż planowana budowa autostrady i trasy ekspresowej z obwodnic ą Mi ędzyrzeca Podlaskiego.

Z pewnym ograniczeniem funkcji rolniczej wi ąż e si ę równie ż rozwój funkcji rekreacyjnych oraz zalesianie gruntów rolnych, co jednak zwi ązane jest z pozytywnym oddziaływaniem na środowisko, a po średnio - na produktywno ść rolnictwa. b. obszary rozwoju funkcji rolniczej

Wśród rozległych terenów rolnych nie przeznaczonych do urbanizacji nale ży wyró żni ć rejony najlepszych gleb (klasy HI i cz ęś ciowo IV), uznaj ąc je z tego wzgl ędu za wa żne tereny rozwojowe rolnictwa. Nale żą do nich, zgodnie z tre ści ą mapy przegl ądowej klasyfikacji gruntów 1: 10 000, nast ępuj ące obszary: — grunty PGR Halasy, wsi Tłu ściec i Żabce, poło żone po obu stronach doliny Piszczki (na północ i północny - zachód od miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego), — grunty wsi Tuliłów u zachodnich granic Mi ędzyrzeca Podlaskiego, — grunty wsi Bereza, — fragmenty gruntów wsi: D ąbrowa, Zasiadła, Kolonia Wola ńska, Zawadki. c. obszary rozwojowe dla funkcji rolniczej z agroturystyk ą

W najbardziej atrakcyjnej krajobrazowo i przyrodniczo cz ęś ci gminy zwi ązanej z dolin ą Krzny i Lasami Mi ędzyrzeckimi uzasadnione wydaje si ę promowanie agroturystyki jako wa żnego uzupełnienia funkcji rolniczej (zgodnie z tre ści ą pkt 3). d. zasady gospodarki przestrzennej

Obszary u żytków rolnych podlegaj ą ochronie przed nieplanowan ą zabudow ą i powinny trwale pozosta ć obszarem otwartym, pełni ąc funkcje produkcyjne, a ponadto ekologiczne i krajobrazowe - istotne m. in. w agroturystyce:

Z wielu wzgl ędów, także ekologicznych i marketingowych, uzasadnione wydaje si ę promowanie w gminie metod tzw. rolnictwa ekologicznego. Aby nie destabilizowa ć środowiska przyrodniczego gminy istotne jest

40 zachowanie umiaru w chemizacji rolnictwa, racjonalizacja melioracji wodnych, wprowadzanie zalesie ń i zadrzewie ń ( śródpolnych, przywodnych).

(3) Obszary le śne

Lasy zajmuj ą ok. 25 % powierzchni gminy i podlegaj ą ustawowej ochronie przed zmian ą u żytkowania. Poza produkcj ą drewna i produktów ubocznego użytkowania lasu, znaczenie terenów le śnych przejawia si ę w korzystnym wpływie na: — równowag ę przyrodnicz ą, — warunki życia człowieka, — ochron ę gleb, wód, flory i fauny, — funkcje turystyczno - wypoczynkowe, — krajobraz. a. lasy istniej ące

Najwi ększy kompleks le śny tworz ą Lasy Mi ędzyrzeckie, na pozostałym obszarze gminy lasy s ą w miar ę równomiernie rozdrobnione. Ochrona lasów istniej ących wynika z prawnego zobowi ązania ich wła ścicieli do trwałego utrzymywania lasów, nie umniejszania ich walorów ekologicznych i funkcji ochronnych oraz do zapewnienia ci ągło ści u żytkowania. Wszelkie wył ączania powierzchni le śnej na cele niele śne, zwi ązane np. z budow ą tras komunikacyjnych (autostrada, obwodnica Mi ędzyrzeca Podlaskiego, trasa ekspresowa) powinny by ć ograniczone do niezb ędnego minimum. Wzmo żona ochrona przed przeznaczaniem na cele niele śne dotyczy lasów ochronnych. Za takie zostały uznane du że połacie Lasów Mi ędzyrzeckich i Las D ębina ze wzgl ędu ma ich funkcje wodochronne. b. zalesienia

Niezale żnie od ochrony lasów istniejących, wa żnym kierunkiem polityki przestrzennej gminy powinno by ć utrzymanie - wyst ępuj ącej ju ż - korzystnej tendencji do wzrostu lesisto ści gminy, polegaj ącej na zalesianiu najsłabszych gruntów rolnych. Zgodnie z ustaw ą o lasach do zalesiania mog ą by ć przeznaczone: nieu żytki, grunty rolne nieprzydatne do produkcji rolniczej, lotne piaski i wydmy, grunty poło żone przy źródliskach rzek, na wododziałach, wzdłu ż brzegów rzek i zbiorników wodnych, tereny po eksploatacji piasku, żwiru, gliny, torfu.

41 Wielko ść i rozmieszczenie zalesie ń okre śla krajowy program zwi ększania lesisto ści opracowywany prze Ministerstwo Ochrony Środowiska, a sposób realizacji ustala miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. c. funkcja rekreacyjna lasów

Tereny le śne, szczególnie w wyznaczonych rejonach rekreacyjnych wzdłu ż doliny Krzny i Lasy Mi ędzyrzeckie, powinny pełni ć wa żne funkcje rekreacyjne, ograniczone jednak ilo ściowo i jako ściowo wzgl ędami ochrony lasów. Zasi ęg i charakter tej funkcji wymaga te ż ustale ń z wła ścicielami lasów.

(4) Obszary rekreacyjne

Turystyka - gał ąź gospodarki wykazuj ąca coraz wi ększ ą dynamik ę rozwoju - stanowi nowe wyzwanie dla wielu gmin, w pewnym stopniu tak że dla gminy Mi ędzyrzec Podlaski. Wyró żniaj ące si ę walory środowiska przyrodniczego, szczególnie w le śno - rolnej strefie doliny Krzny, krajobraz, kultura wsi, tworz ą nie zawsze uświadamiane i odkryte walory, które maj ą znaczenie w promocji tzw. agroturystyki. Stanowi ona pewn ą szans ę w ró żnicowaniu lokalnej gospodarki i ograniczeniu ukrytego bezrobocia w rolnictwie. Rozwój wespół z miastem Mi ędzyrzec Podlaski o środka rekreacyjno - turystycznego w oparciu o Żwirowni ę i wyrobiska we wsi Bereza jest tak że szans ą na rozszerzenie oferty turystycznej poza agroturystyk ę.

Gmina, poszukuj ąc nowego, opartego na gospodarce rynkowej rozwi ązania dla rozwoju turystyki, mo że to osi ągn ąć opracowuj ąc "program aktywizacji turystyki", który byłby podstaw ą do szczegółowych rozwi ąza ń w planach zagospodarowania przestrzennego wybranych fragmentów gminy. Problematyk ą tą zajmuj ą si ę tak że krajowe i regionalne urz ędy, agencje i komisje odpowiedzialne za aktywizacj ę turystyki i z nimi, jak równie ż z s ąsiednimi gminami nale ży współpracowa ć.

Przeprowadzone na etapie studium analizy pozwalaj ą na sformułowanie generalnych kierunków turystycznego zagospodarowania gminy, harmonijnych z ustaleniami innych dziedzin planowania przestrzennego.

W oparciu o walory środowiska przyrodniczego i krajobrazu gminy, wyznacza si ę trzy rejony najbardziej predystynowane do rozwoju funkcji rekreacyjno - turystycznej:

42

— rejon południowo - wschodni oparty o Lasy Mi ędzyrzeckie i dolin ę Krzny, — rejon południowo - zachodni oparty o dolin ę Krzny oraz lasy i wsie naddolinne, — rejon południowy oparty o zrekultywowane wyrobiska żwirowani we wsi Bereza i kompleks Lasów Mi ędzyrzeckich. a. rejon rekreacyjny południowo - wschodni

Rozległe, zró żnicowane siedliskowo Lasy Mi ędzyrzeckie stykaj ące si ę w tym rejonie z naturaln ą dolin ą Krzny stanowi ą odpowiedni ą baz ę przyrodniczą do rozwoju agroturystyki. Do promocji tej funkcji najlepiej nadaj ą si ę istniej ące wsie poło żone na styku lasów z dolin ą rzeki lub osady śródle śne. Zgodnie z tym, jako o środki agroturystyczne w rejonie rekreacyjnym południowo -wschodnim, proponuje si ę szereg wsi i osad, które w swym s ąsiedztwie, jak i w obszarze zainwestowania zawieraj ą znaczne rezerwy rozwojowe. Do tych wsi nale żą : — Sitno, — Rudniki lub Rudniki - Wysokie, — Puchacze (ł ącznie ze wsi ą Dołha w gminie Drelów), — Utrówka. b. rejon rekreacyjny południowo - zachodni

Rejon ten le ży po obu stronach doliny Krzny Północnej. Wzdłu ż osi krajobrazowej, jak ą stanowi rzeka, rozci ąga si ę mozaika lasów, pól i łąk wraz ze skupionym osadnictwem wiejskim. Ośrodkami rozwoju agroturystyki mog ą by ć nast ępuj ące wsie: — Tuliłów - podmiejska wie ś poło żona pod lasem i nad rzek ą, — Sawki - wie ś mi ędzy lasem a dolin ą Krzny, — Jelnica - nadrzeczna wie ś z mo żliwo ści ą uzupełnienia o funkcje agroturystyczne na obu jej biegunach, — Starawie ś - podobnie jak Jelnica, — Strzakły - wie ś pomi ędzy dolin ą Krzny a jej lokalnym dopływem, w krajobrazie rolniczym, — Krzymoszyce - poło żone wśród mozaiki le śno - łąkowo - polnego krajobrazu, — Wólka Krzymowska - jw. nad rzeczk ą Krzymosz ą,

43 — inne, dalej od Krzny poło żone wsie: Pieczysko, Misie, Zalasek. c. rejon rekreacyjny południowy

W rejonie tym nale żałoby przeprowadzi ć rekultywacj ę terenów po eksploatacji żwiru z przeznaczeniem na u żytkowanie wyrobisk, zwłaszcza zalanych wod ą i zwałowisk, w celach rekreacyjnych, podobnie jak zamierza to uczyni ć miasto Mi ędzyrzec Podlaski na terenie s ąsiedniej " Żwirowni" (Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego - tekst, rozdz. 5).

W oparciu o układ wyrobisk, lasów, strefy brzegowej lasu i w oparciu o wie ś Bereza mo żna tam lokalizowa ć dwa o środki rekreacyjno - turystyczne: — Bereza - północna, — Bereza - środkowa.

(5) Kultura przestrzenna obszarów otwartych

Nale ży podnosi ć kultur ę kształtowania przestrzeni gminy, w tym krajobrazu otwartego, rozłogów pól, dolin rzecznych, obrze ży lasów, terenów wypoczynkowych, parków i ogrodów, co wi ąż e si ę ze stosowaniem kryteriów jako ściowych w planowaniu przestrzennym i architekturze krajobrazu. Kryteria te przejawiaj ą si ę przez szereg ustale ń studium, niektóre jednak wymagaj ą jeszcze zaakcentowania: a. doliny rzek

Obszarami otwartymi o szczególnym znaczeniu ekologicznym i krajobrazowym s ą doliny Krzny i jej dopływów. Z tego wzgl ędu musz ą by ć poddawane podwyższonym wymogom w zakresie dyscypliny przestrzennej. Niedopuszczalne jest zabudowywanie dolin, przeznaczanie ł ąk i pastwisk na użytkowanie orne, stosowanie melioracji bezwzgl ędnie odwadniaj ących doliny. Na wybranych odcinkach, jak o środki rekreacyjne, wsie letniskowe, wskazane jest stosowanie szczególnych zasad kształtowania krajobrazu dolin rzek. b. parki, ogrody, zadrzewienia

Nale ży kontynuowa ć i rozwija ć tradycje zakładania parków, ogrodów i ró żnego typu zadrzewie ń. W śród nasadze ń nale ży preferowa ć gatunki rodzime, długowieczne, tak że miododajne (lipy, klony, wierzby).

44 c. tereny dyharmonijne i zdewastowane

Tereny dysharmonijne, jak wyrobiska poeksploatacyjne, za śmiecone obrze ża lasów, dróg i inne podobne tereny podlegaj ą obligatoryjnej rekultywacji i uporz ądkowaniu. Zalecanym sposobem rekultywacji żwirowni w rejonie wsi Bereza jest zagospodarowanie rekreacyjne.

(6) Obszary wył ączone - urbanizowane

W celu zaspokojenia potrzeb zwi ązanych z rezerwacj ą terenów inwestycyjnych w obrębie przebiegaj ącego przez gmin ę obszaru podwy ższonej aktywno ści gospodarczej, wydziela si ę z terenów rolniczych kilka stref inwestycyjnych. Znajduj ą si ę one poza wyznaczonymi obszarami chronionymi, obejmuj ą te ż z reguły grunty o ni ższej przydatno ści rolniczej. Wyj ątkiem jest teren inwestycyjny przy północno - zachodniej granicy Mi ędzyrzeca Podlaskiego wyznaczony warunkowo ze wzgl ędu na wyst ępowanie dobrych gleb klasy III i IV.

Zakłada si ę, że nowe zainwestowanie terenu nie b ędzie uci ąż liwe dla środowiska i zostanie dopełnione strukturami biologicznie czynnymi (ziele ń towarzysz ąca, ziele ń ochronna).

Planowane w rejonie gminy du że inwestycje komunikacyjne, zwłaszcza budowa autostrady wi ążą si ę nie tylko z trwał ą aneksj ą gruntów rolnych, ale te ż z powstawaniem barier ekologicznych. Jakkolwiek autostrada omija najcenniejsze przyrodniczo rejony gminy, jej budowa musi by ć zwi ązana z szerokim stosowaniem obudowy biologicznej i innych metod minimalizacji negatywnego oddziaływania.

45 6. STRUKTURA TERENU - OBSZARY URBANIZOWANE (patrz: rys. 3 - Struktura terenu)

6.1. Cele i szanse urbanizacji

Cele rozwoju urbanizacji gminy Mi ędzyrzec Podlaski - jak to wskazano w rozdz. 1 i 2 - wynikaj ą przede wszystkim z polityki przestrzennej województwa (b ędącej rozwini ęciem "Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju", RCSS, 1999, dla regionu lubelskiego), odniesionej do tej gminy.

Szans ą, jak ą ta polityka kreuje, s ą potencjalnie znaczne mo żliwo ści rozwoju inwestycji (nierolniczych) na obszarze gminy, w "pasmach wzmo żonego rozwoju", tworzonych przez mi ędzynarodowe i krajowe arterie komunikacyjne: autostrad ę A2, tras ę S19 i drog ę nr 2 oraz szlak kolejowy E20.

W rezultacie niemal cały obszar gminy pomi ędzy projektowan ą autostrad ą na północy, a szlakiem kolejowym na południu został wskazany w planie województwa jako "pasmo inwestycyjne".

Celem działu "Obszary urbanizowane" jest zatem określenie jakie konkretnie tereny mo że i powinna oferowa ć gmina pod inwestycje, pod jakie inwestycje i w jakiej kolejno ści czasowej, zwłaszcza pod inwestycje pierwszego etapu. Jest to równoznaczne z programem urbanizacji gminy w przewidywanym okresie (ok. 20 lat).

6.2. Uwarunkowania rozwoju i zagospodarowania

(1) Klasyfikacja uwarunkowa ń urbanizacyjnych

Racjonalne wyznaczenie obszarów oferowanych pod ewentualn ą urbanizacj ę powinno by ć oparte o analiz ę dwóch przeciwstawnych grup czynników: — czynników negatywnych z punktu widzenia urbanizacji, tj. takich, które wykluczaj ą w swoim zasi ęgu urbanizacj ę, b ądź j ą w zasadniczym stopniu ograniczaj ą - warunkuj ą oraz

46 — czynników pozytywnych z tego ż punktu widzenia, tj. takich, które urbanizacji sprzyjaj ą w mniejszym lub wi ększym stopniu.

(2) Czynniki ograniczaj ące urbanizacj ę

Są to przede wszystkim czynniki przyrodnicze b ądź kulturowe, które s ą podstaw ą wyznaczenia mo żliwie trwałej struktury "obszarów otwartych" gminy (patrz: rozdz. 5: "Struktura terenu - obszary otwarte"). Do tej grupy zaliczy ć nale ży: — przyrodnicze obszary prawnie chronione: rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu itp, — doliny rzek i cieków, m. in. jako elementy korytarzy i ci ągów ekologicznych, ale te ż obszary zalewowe, lub o złych warunkach posadowienia, — obszary nieodpowiednie do urbanizacji ze wzgl ędów hydrologicznych (np. zlewnie czy zbiorniki podziemne chronione), — lasy i tereny przewidziane do zalesienia, — obszary wzgl ędnie najlepszych gleb, — inne obszary otwarte, które nale żałoby zachowa ć, — obszary nieodpowiednie do urbanizacji ze wzgl ędów społeczno - gospodarczych (np. tereny intensywnej gospodarki rolnej), — obszary niewskazane do urbanizacji ze wzgl ędów kulturowych (ochrona zabytków, ochrona krajobrazu).

W sumie obszar gminy jest pokryty bogat ą struktur ą terenów niesprzyjaj ących urbanizacji. W obszarze tym mo żna jednak równie ż wskaza ć tereny wzgl ędnie niekonfliktowe z tego punktu widzenia.

(3) Czynniki sprzyjaj ące urbanizacji

Są to czynniki, jak wy żej wspominano, sprzyjaj ące aktywno ści urbanizacyjnej, tj. zwi ększaj ące atrakcyjno ść inwestycyjn ą terenów znajduj ących si ę w zasięgu ich oddziaływania. Do czynników tych nale żą przede wszystkim:

— blisko ść i łatwo ść powi ązania z trasami rangi mi ędzynarodowej i krajowej, po pierwsze rejon w ęzła autostrady A2 i trasy ekspresowej S19,

47 — blisko ść i łatwo ść powi ązania z w ęzłem trasy ekspresowej S19 i drogi nr 2, — blisko ść innych wa żniejszych skrzy żowa ń tras S19 i drogi nr 2, w granicach gminy, — łatwo ść obsłu żenia obszaru transportem kolejowym, powi ązania bocznicami, ze szlakiem E20 (dotyczy to szczególnie inwestycji przemysłowych i składowych), — blisko ść i dobre powi ązania z miastem Mi ędzyrzecem, szczególnie dobre powi ązania z jego centrum, usługami i miejscami pracy (dotyczy to zwłaszcza inwestycji mieszkaniowych), — korzystne środowisko otoczenia (głównie dla inwestycji mieszkaniowych), — dobre warunki posadowienia budynków.

W wi ększo ści s ą to czynniki sprzyjaj ące ró żnym formom inwestycyjnym, zarówno biznesu (komercyjnego, produkcyjnego itp.), jak i osadnictwa (mieszka ń, usług itp.)

Szczególny potencjał w tym zakresie zdaje si ę mie ć o ś trasy S19 od w ęzła z autostrad ą do w ęzła z drog ą nr 2 oraz s ąsiedztwo miasta Mi ędzyrzeca.

(4) Czynniki rozwoju rekreacji

Uwarunkowania rozwoju rekreacji s ą w wi ększo ści odmienne od wymienionych w pkt (3). Ich decyduj ącym czynnikiem jest atrakcyjno ść rekreacyjna środowiska, w tym zwłaszcza: — blisko ść wód powierzchniowych - rzek, zalewów, dolin rzecznych, — blisko ść wi ększych lasów, — pi ękny krajobraz, — zdrowe środowisko, — atrakcje kulturowe - blisko ść zabytków itp.

Wszystko to w odpowiedniej na potrzeby rekreacji wielko ści, łatwo dost ępne, a przy tym odpowiednio odporne na zagro żenia (działanie niszcz ące) rekreacji.

Gmina nie jest rejonem o szczególnych walorach rekreacyjno - turystycznych, jest tu jednak stosunkowo sporo miejsc, gdzie ta funkcja ma warunki i szanse rozwoju. S ą to:

48 — rejon lasów i dolnej Krzny w południowo – wschodniej cz ęś ci gminy (projektowany obszar chronionego krajobrazu), — rejon doliny Krzny w południowo - zachodniej cz ęś ci gminy, — fragmenty rejonu doliny Piszczki (północna cz ęść gminy), — fragmenty terenów w pobli żu zalewów Żwirowni (południowa cz ęść gminy, rejon Berezy).

Ka żdy ze wskazanych rejonów stwarza inne szanse rozwoju funkcji rekreacyjnych, co powinno by ć wzi ęte pod uwag ę przy ustalaniu programów rozwoju.

(5) Urbanizacja wsi

Niezale żnie od potencjalnych mo żliwo ści wyznaczenia wi ększych terenów inwestycyjnych, b ądź w uzupełnieniu do tych terenów, szanse stosunkowo znacznego rozwoju - urbanizacji ma wi ększo ść wsi w gminie, pod warunkiem ich dobrego powiązania komunikacyjnego z o środkami rozwoju. We wsiach tych celowe jest wyznaczenie terenów pod rozwój funkcji nierolniczych, w odpowiednim do wielko ści wsi i ich lokalnych mo żliwo ści zakresie. 6.3. Kierunki rozwoju i zagospodarowania — koncepcja

(1) Zasady ogólne

Zakłada si ę, że rozwój urbanizacji gminy Mi ędzyrzec Podlaski b ędzie si ę kształtował w powi ązaniu funkcjonalnym z miastem Mi ędzyrzec, na zasadach wła ściwych dla rozwoju strefy podmiejskiej ("aglomeracji") miasta wi ększego. Centrum miasta obecnego pozostanie nadal równocze śnie centrum gminy, niezale żnie od funkcji lokowanych w obszarze gminy. Pozwoli to na zwi ększenie siły ł ącznego potencjału gminy i miasta, jego rangi w strukturze regionu.

Uwzgl ędniaj ąc przedstawione wy żej cele i uwarunkowania proponuje si ę jako ofert ę rozwoju gminy: — wybrane rejony pod obszarowo wi ększ ą urbanizacj ę typu biznes (przemysł, składy itp.) oraz osadnictwo (mieszkania, usługi itp.), — rejony i miejscowo ści pod rozwój funkcji rekreacyjnych - ośrodków i wsi rekreacyjnych (agroturystyka), 49

— miejscowo ści, wsie, gdzie wskazane jest wydzielenie terenów pod

funkcje - miejsca pracy nierolniczej, terenowo mniejsze, wbudowane w struktur ę istniej ących wsi.

Wszystkie trzy grupy propozycji wrysowano orientacyjnie na map ę gminy (rys. 3: Struktura terenu, rys. 5: Plansza zbiorcza). W nast ępnych punktach rozdziału (pkt 2-5) przedstawiono proponowane oferty rozwojowe gminy w kolejno ści wagi społecznej i gospodarczej.

(2) Oferta urbanizacyjna a. Rejon w ęzła A2/S19

Przyjmuj ąc, i ż b ędzie to w ęzeł najwy ższej w regionie lubelskim rangi

(skrzy żowanie mi ędzynarodowej autostrady z tras ą ekspresow ą o podobnym znaczeniu), atrakcyjno ść lokalizacji w jego rejonie b ędzie szczególnie du ża. St ąd propozycja oferty stosunkowo du żych terenów pod mo żliwe do zlokalizowania tu inwestycje: — Teren Ul - w rejonie wsi Łukowisko, na północ od projektowanej autostrady i na zachód od trasy S19, z mo żliwym przeznaczeniem na ró żne formy biznesu, w tym - przemysł, składy itp., — Teren U2 - w rejonie wsi Łuniew - Krzewica, na południe od

projektowanej autostrady, z mo żliwo ści ą przeznaczenia równie ż na ró żne formy biznesu, ale tak że osadnictwa, tj. mieszka ń, usług, dla obsługi nowych funkcji terenów Ul i U2. b. Rejon w ęzła S19 / droga nr 2

Atrakcyjno ść lokalizacyjna tego rejonu jest teoretycznie ni ższa ni ż rejonu poprzedniego w ęzła rangi (drogi w sumie ni ższej klasy), ale wzmocniona blisko ści ą miasta, stwarza podobn ą sił ę przyci ągania. Proponuje si ę tu ofert ę trzech rejonów: — Teren U3 - w rejonie wsi Żabce, na południe od drogi nr 2, przyjmuj ąc, iż nie b ędzie to kolidowa ć z ruchem na tej trasie (o wymaganych parametrach trasy ekspresowej - konieczne drogi odbarczaj ące); mo żliwe ró żne formy biznesu i osadnictwa. — Teren U4 - te ż w rejonie wsi Żabce, na północ od drogi nr 2 i na zachód od trasy S19, z warunkami i przeznaczeniem jak teren U3.

50 — Teren U5 - pomi ędzy tras ą S19 a doliną rzeki Piszczki, na północ od drogi nr 2; osi ą inwestycyjn ą terenu jest istniej ąca droga nr 19 na odcinku wył ączonym z trasy ekspresowej, powi ązana bezpo średnio z główn ą ulic ą miasta Mi ędzyrzeca - ul. Warszawsk ą. c. Rejon przy trasie nr 2, powi ązany z miastem

Powi ązane z miastem Mi ędzyrzec Podlaski s ą po średnio wszystkie tereny inwestycyjne gminy wskazane wy żej, dominuj ą w nich jednak potencjały zwi ązków z w ęzłami komunikacyjnymi. Oferta tego punktu wskazuje tereny powi ązane równie ż z tras ą, poło żone blisko w ęzła S19/2, ale dominuj ącą racj ą jego wyznaczenia jest organiczne powi ązanie ze struktur ą miasta, z jego centrum. Jest to tak powa żny potencjał atrakcyjno ści inwestycyjnej i funkcjonalnej, że obszar wskazuje si ę mimo stosunkowo bardzo dobrych gleb (III, IV klasa), które w zasadzie powinny by ć chronione. S ą to: — Teren U6 - obejmuj ący pola wsi Za ścianki, mi ędzy dolin ą rzeki Piszczki po zachodniej stronie, a ciekiem i lasami po stronie wschodniej. Teren w wi ększo ści kwalifikuje si ę pod funkcje osadnicze (mieszkania, usługi, ale te ż nieuci ąż liwy biznes). Jest bezpo średnio powi ązany z miastem Mi ędzyrzec, jego centrum, stanowi jego naturalny kierunek rozwoju. — Teren U7 - poło żony w rejonie wsi Wysokie na północ od drogi nr 2, u

wlotu ul. Brzeskiej, jest równie ż bezpo średnio powi ązany z miastem. Granicz ąc od północy z zespołem le śnym stanowi potencjalnie korzystn ą ofert ę pod funkcje osadnicze. d. Rejony podmiejskie powi ązane z drog ą nr 2

Są to rejony mniej oczywiste komunikacyjnie, stosunkowo znacznie oddalone od węzłów tras głównych (A2, S19) i po średnio zwi ązane z miastem. Niemniej ich odległo ść od miasta i tych tras jest jeszcze korzystna, mog ą by ć wi ęc traktowane jako szansa, ewentualnie dalsza, pod lokalizacj ę ró żnych funkcji urbanizacyjnych. Tereny tej grupy le żą przy trasie nr 2, na wschód od miasta, s ą to: — Teren U8 - stanowi ący znacznej powierzchni pasmo terenów w rejonie wsi Rogo źnica - Nowa Wie ś - Manie, prostopadłe w stosunku do drogi nr 2, poło żone wi ększo ści na północ od tej drogi, oraz w cz ęś ci na południe od niej, wzdłu ż istniej ącego kompleksu le śnego (od strony zachodniej) i ł ąk cieku wodnego (od wschodu). Południowy segment terenu graniczy z dolin ą rzeki Krzny. Cało ść terenów mo że by ć

51 przeznaczona w perspektywie pod funkcje osadnicze, cz ęść południowa, nad rzek ą Krzn ą - równie ż na rekreacj ę. Zakłada si ę, że program inwestycyjny nie b ędzie kolidował z funkcj ą komunikacyjn ą drogi nr 2. — Teren U9 - w rejonie wsi Rogo źniczka, równie ż po obu stronach drogi

nr 2. Kwalifikuje si ę tak że pod perspektywiczne funkcje osadnicze i rekreacyjne. Pod rekreacj ę zwłaszcza teren poło żony na południe od drogi nr 2. e. Rejon skrzy żowania S19 / kolej

Potencjał inwestycyjny, rozwojowy rejonu tego skrzyżowania wynika z faktu powi ązania wa żnej krajowej trasy ekspresowej z terenami o stosunkowo łatwych mo żliwo ściach obsługi kolejowej st ąd rejon nadaje si ę na lokalizacj ę obiektów przemysłowych, składowych itp. W rejonie tym proponuje si ę: — Teren U10 - w s ąsiedztwie wsi Rzeczyca, na południe od torów szlakowych kolei, przy wiadukcie trasy S19. f. Etapowanie realizacji głównych ofert urbanizacyjnych

Przedstawione w punktach a - e oferty rozwojowe gminy dotycz ą perspektyw, prawdopodobnie dalszych jej rozwoju. Przedwczesne ich otwieranie mo że by ć zagro żeniem dla gospodarki (rolnej) środowiska i ładu przestrzennego w obszarze gminy - prowadzi ć do rozpraszania zabudowy i utraty szans racjonalnego rozwoju perspektywicznego. Dlatego te ż tereny te nale ży traktowa ć jako perspektywiczne rezerwy rozwojowe, otwierane w miar ę pojawiania si ę wi ększych inwestycji, zwłaszcza zwi ązanych z rozwojem tras komunikacyjnych i ruchów tranzytowych mi ędzynarodowych.

Wskazuje si ę jednak równie ż tereny, które mogłyby by ć brane pod uwag ę jako ewentualne tereny rozwojowe gminy w bli ższym etapie. Są to (jak oznaczono na rysunku): — teren U5, — teren U6 - cz ęść południowa, — teren U7 - cz ęść zachodnia.

Są to przede wszystkim tereny zwi ązane przestrzennie z miastem Mi ędzyrzecem, stanowi ące do pewnego stopnia obszar jego podmiejskiej ekspansji. I tu jednak zakłada si ę, że b ędą one otwierane po dobrym przygotowaniu programowym i planistycznym, stopniowo, w miar ę pojawiania si ę realnych potrzeb i mo żliwo ści ich racjonalnego zagospodarowania.

52

(3) Oferta rekreacyjna a. Ośrodki rekreacyjne

Jeden wi ększy lub dwa mniejsze ośrodki rekreacyjne mo żna b ędzie utworzy ć w południowej cz ęś ci Żwirowiska, w kontynuacji planowanego o środka miejskiego na s ąsiednim terenie. Orientacyjne miejsce o środków oznaczono na rysunku, s ą to: — Tereny: T1 i T2 - w rejonie wsi Bereza; główn ą atrakcj ą rekreacyjno - turystyczn ą ośrodków b ędą powstałe tu zbiorniki wodne, s ąsiedztwo wi ększego, miejskiego ośrodka turystyczno – rekreacyjnego Żwirowni oraz pobliskie lasy. Program o środków T1 i T2 powinien by ć przedmiotem specjalistycznego opracowania ewentualnie łącznie z miejskim o środkiem Żwirowisko. b. Wsie rekreacyjne — w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu

Bialskopodlaski Obszar Chronionego Krajobrazu, w południowo - wschodniej cz ęś ci gminy, obejmuj ący wi ększe obszary le śne (rozci ągaj ące si ę te ż na gminy s ąsiednie), w tym wschodni (w gminie) odcinek doliny Krzny, s ą atrakcyjn ą baz ą dla rozwijania funkcji rekreacyjnej we wsiach poło żonych w tym rejonie. Zakłada si ę, że będzie to stopniowe przekształcanie wsi o dominuj ącej funkcji rolniczej we wsie rolniczo – rekreacyjne ("letniskowe"). Ten kierunek restrukturyzacji mo że dotyczy ć nast ępuj ących wsi, ich terenów i rejonów: — Teren R1 - rejon wsi Wysokie, na północnej strome doliny Krzny, w sąsiedztwie OChK, — Teren R2 - rejon wsi Rudniki, po południowej stronie doliny Krzny, w strukturze OChK, — Teren R3 - rejon wsi Sitno, jw., — Teren R4 - rejon wsi Puchacze, jw., — Teren R5 - rejon wsi Utrówka - o charakterze śródle śnym. c. Wsie rekreacyjne — w rejonie doliny Krzny, odcinek zachodni

Ten rejon gminy okazuje si ę by ć tak że wystarczaj ąco zasobny w warto ści rekreacyjne, by wsie poło żone w jego granicach miały szanse rozwoju tej

53 funkcji, jako funkcji pocz ątkowo - uzupełniaj ącej, w przyszło ści ewentualnie dominuj ącej. Restrukturyzacj ę w tym kierunku proponuje si ę dla nast ępuj ących wsi i ich rejonów, po północnej stronie doliny: — Teren R6 - rejon wsi Tuliłów, — Teren R7 - rejon wsi Sawki, — Teren R8 - rejon wsi Starowie ś, — Teren R9 - rejon wsi Krzymoszyce, — Teren R1O - rejon wsi Wólka Krzymowska. Oraz po strome południowej:

— Teren R11 - rejon wsi Jelnica, — Teren 12 - rejon wsi Misie, — Teren R13 - rejon wsi Strzakły, — Teren R14 - rejon wsi Zalasek.

(4) Rozwój istniej ących wsi

Perspektywy rozwojowe gminy, szanse lokalizacji na jej terenie inwestycji oferuj ących miejsca pracy, zapewne b ędą te ż stymulowa ć stopniow ą restrukturyzacj ę istniej ących wsi (nie tylko tych maj ących szanse rozwoju funkcji rekreacyjnej). Wszystkie wsie gminy Mi ędzyrzec Podlaski powinny mie ć warunki restrukturyzacji funkcjonalno - przestrzennej, zmierzaj ącej ku: — poprawie standardu wyposa żenia w infrastruktur ę społeczn ą (oczywi ście tak że - techniczn ą), — zwi ększeniu mo żliwo ści wyboru miejsc pracy, w tym rozwoju przedsi ębiorczo ści (nierolniczej czy nie bezpo średnio rolniczej) na obszarze samych wsi, niezale żnie od szans wi ększych inwestycji w gminie lub w kooperacji z nimi, — podniesieniu jako ści życia m. in. przez popraw ę ładu przestrzennego struktur wsi, podniesienie kultury przestrzennej.

Wymaga to wskazania terenów rozwojowych w ka żdej niemal wsi, przeznaczonych nie tyle na zwi ększone osadnictwo (liczby domów czy mieszka ńców), ale jego uzupełnienia w tereny i obiekty usługowe, produkcyjne (nierolnicze), rekreacyjne itd. Uzupełnienia te i procesy restrukturyzacyjne powinny by ć realizowane niezale żnie od ewentualnych

54 wi ększych inwestycji na wyznaczonych obszarach (na rys. "Struktura terenu" wskazano wst ępne propozycje w tym zakresie).

Szczególn ą szans ę rozwojow ą powinny mie ć przy tym wsie mo żliwie dobrze skomunikowane, maj ące warunki pełnienia funkcji o środków obsługi wsi mniejszych w ich rejonach. Propozycje terenowe w tym zakresie pokazano na rysunkach.

(5) Etapowanie realizacji cało ści programu

Zasady etapowania realizacji ofert urbanizacyjnych podano w pkt 2f. Podobne zasady powinny dotyczy ć cało ści zamierze ń programowych.

W przypadku perspektyw rozwoju gminy Mi ędzyrzec Podlaski- co jeszcze raz nale ży podkre śli ć - racjonalne etapowanie realizacji ofert inwestycyjnych ma kluczowe znaczenie. Przedwczesne wskazania planistyczne mog ą doprowadzi ć do żywiołowych działa ń parcelacyjnych i w efekcie - zaprzepaszczenia szans planowanego rozwoju i destrukcji gospodarki obszarów.

Przedstawiony w poprzednich punktach tego rozdziału program urbanizacji gminy nale żałoby podzieli ć przynajmniej na dwie grupy z punktu widzenia etapowania jego realizacji: — Etap I, tj. mo żliwo ść sukcesywnego wprowadzania propozycji w życie, zaczynaj ąc ju ż obecnie, mo że dotyczy ć: • programu rekreacyjnego o środków i wsi (pkt (3) a, b, c) oraz • programu restrukturyzacji funkcjonalno - przestrzennej wsi (pkt(4)). — Etap II powinien dotyczy ć wi ększych ofert inwestycyjnych, zawartych w pkt (2) - tj. wielkich zamierze ń o znaczeniu ponadlokalnym zwi ązanych z rozwojem planowanych tras komunikacyjnych - krajowych i mi ędzynarodowych i zale żny od nich. • Mo żna natomiast bra ć pod uwag ę wydzielenie z etapu II niektórych terenów zwi ązanych raczej z rozwojem miasta Mi ędzyrzeca i je wprowadzi ć do realizacji w odpowiednim okresie (po średnim); tereny te scharakteryzowano w pkt 2f i oznaczono na rysunku. Planowana aktywno ść inwestycyjna I etapu powinna by ć uwzgl ędniona w planie miejscowym zagospodarowania przestrzennego gminy (w myśl przygotowanej nowej ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym - "planie rozwoju" gminy). Propozycje II etapu powinny pozosta ć jako ustalenia perspektywiczne polityki przestrzennej gminy, zawarte w "Studium

55 uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego" i by ć wprowadzane do planu gminy stopniowo, w miar ę pojawiania si ę zainteresowanych inwestorów. Wskazane jest jednak, by były one uwzgl ędnione w planie województwa oraz w odpowiednich informatorach promocyjnych gminy (folderach dla potencjalnych inwestorów).

56 7. STRUKTURA TERENU - KOMUNIKACJA (patrz: rys. 3 - Struktura terenu)

Istniej ący system transportowy gminy Mi ędzyrzec Podlaski zapewnia mo żliwo ści zewn ętrznych powi ąza ń komunikacyjnych (kolejowych i drogowych) obszaru gminy poprzez przebiegaj ącą równole żnikowo lini ę kolejow ą relacji Warszawa - Terespol oraz układ dróg krajowych i wojewódzkich. Obsług ę lokaln ą i powi ązania bliskie zapewnia układ dróg powiatowych i gminnych.

7.1. Uwarunkowania

(1) Kolej

Przez obszar gminy przebiega linia kolejowa z zachodu (Warszawa) w kierunku wschodniej granicy kraju (Terespol). Przewozy pasa żerskie i towarowe mog ą by ć realizowane po średnio poprzez stacj ę kolejow ą poło żon ą w obszarze miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego. Obsługa ruchu pasa żerskiego w zakresie bliskich powi ąza ń odbywa si ę poprzez dwa przystanki kolejowe poło żone w obszarze gminy, s ą to: przystanek Misie w zachodniej cz ęś ci gminy oraz Sitno, poło żony na wschód od miasta Mi ędzyrzec Podlaski. Niewielkie obszary gminy, przy zachodniej i wschodniej jej granicy mog ą by ć obsługiwane przez przystanki poło żone poza granic ą gminy, w bezpo średnim jej s ąsiedztwie, tj. Brzozowica na zachodzie i Szachy na wschodzie. Linia kolejowa stanowi element dziel ący obszar, utrudniaj ący powi ązania drogowe cz ęś ci północnej z niniejszymi enklawami południowymi.

(2) Komunikacja autobusowa

W zakresie przewozów pasa żerskich, zasadniczym środkiem dla bliskich i dalekich powi ąza ń zewn ętrznych jest sie ć linii autobusowych przebiegaj ących przez obszar gminy, ł ącz ących go z miastem Mi ędzyrzec Podlaski, gdzie znajduje si ę siedziba władz gminnych oraz z s ąsiednimi miastami powiatowymi: Radzy ń Podlaski, Łuków, Siedlce, Łosice, a przede wszystkim z Biał ą Podlask ą - siedzib ą powiatu, do którego nale ży gmina. Dworzec autobusowy znajduje si ę w Mi ędzyrzecu Podlaskim, a przystanki autobusowe rozmieszczone s ą w rejonach skupisk sieci osadniczej gminy.

57

(3) Drogi - powi ązania zewn ętrzne

Przez obszar gminy przebiegaj ą nast ępuj ące drogi stanowi ące dalekie powi ązania w skali kraju i regionu.

Drogi krajowe:

• Droga nr 2 relacji: zachodnia granica pa ństwa ( Świecko) - Pozna ń - Warszawa - wschodnia granica pa ństwa (Terespol). W obszarze gminy obecn ą klas ę drogi mo żna oceni ć jako klas ę G. Istniej ące nat ęż enia ruchu nie przekraczaj ą poziomu dopuszczalnego.

• Droga nr 19 relacji: północna granica pa ństwa (Budzisko) - Białystok - Lublin - Rzeszów (nominalnie jako droga ekspresowa S19). Obecnie klas ę drogi w obszarze gminy mo żna oceni ć jako klas ę G. Istniej ące nat ęż enia ruchu nie przekraczaj ą poziomu dopuszczalnego.

Drogi wojewódzkie:

• Droga nr 806 relacji: Łuków - Mi ędzyrzec Podlaski. Obecne parametry drogi nie spełniaj ą w pełni wymogów niezb ędnych dla dróg o tej funkcji.

• Droga nr 813 relacji: Mi ędzyrzec Podlaski - Parczew - Ostrów Lub. -

Łęczna, nie przebiega przez obszar gminy, lecz pełni funkcje powi ązania jej ze środkow ą cz ęś ci ą województwa.

(4) Drogi - powi ązania lokalne (bliskie)

Lokalne powi ązania odległych obszarów gminy oraz bliskie powi ązania z obszarami otaczaj ącymi stanowi ą przede wszystkim drogi powiatowe. Przez obszar gminy przebiegaj ą nast ępuj ące drogi powiatowe lub ich odcinki: • Droga nr 02316 (odcinek) relacji: Olszanka - Korczówka - Krzewica - Krzymoszyce, • Droga nr 02317 (odcinek) relacji: Prochenki - Mostów - Huszlew, • Droga nr 02318 relacji: Mi ędzyrzec Podlaski - Huszlew - Łuzuki, • Droga nr 02320 relacji: Halsy - Żabce, • Droga nr 02324 (cz ęść ) relacji: Rogo źnica - Kownaty, • Droga nr 02325 relacji: Rogo źnica - Zasiadki, • Droga nr 02326 (odcinek) relacji: Zawadki - do drogi nr 02131, • Droga nr 02327 (dwa odcinki) relacji: Rogo źnica - Żerocin,

58 Droga nr 02328 (odcinek) relacji: Zahajki - Żerocin - Witoro ż - Korczówka, Droga nr 02330 relacji: Wysokie - Sitno - Szachy, Droga nr 02331 relacji: Mi ędzyrzec Podlaski - Krzymoszyce, Droga nr 02332 relacji: Po ścisze - Jelnica - Misie Lipinki, Droga nr 02333 relacji: Mi ędzyrzec Podlaski - Brzozowica Mała, Droga nr 02355 (odcinek) relacji: Mi ędzyrzec Podlaski - Szóstka - Bezwol ą Droga nr 02356 (odcinek) relacji: Rzeczyca - Wygnanka, Droga nr 02395 (odcinek) relacji: D ębowierzchy - Strzakły - Po ścisze, Droga nr 02398 relacji: Łuniew - Łukowisko - Manie.

(5) Drogi gminne - bezpo średnia obsługa wsi

Jest to układ obsługuj ący, zapewniaj ący dojazdy do terenów zabudowy - wi ążą cy z układem dróg powiatowych i w niektórych przypadkach stanowi ący poł ączenia pomi ędzy s ąsiednimi wsiami.

(6) Problemy komunikacyjne gminy

Z przeprowadzonego ogólnego rozpoznania stanu obsługi komunikacyjnej gminy z punktu widzenia zaspokojenia potrzeb jej mieszka ńców wynikaj ą nast ępuj ące wnioski: — Drogi zaliczone do układu dróg krajowych nie posiadaj ą jeszcze wymaganych dla nich parametrów. Dodatkowe utrudnienia stanowi ą: kolizyjne skrzy żowania z drogami podrz ędnymi oraz wyst ępuj ące odcinki obudowane, stanowi ące bezpo średni ą obsług ę ci ągn ącej si ę wzdłu ż nich zabudowy. Sytuacj ę łagodzi fakt, że drogi te nie s ą jeszcze nadmiernie obci ąż one ruchem. — Układ dróg powiatowych generalnie ma charakter układu promienistego, wychodz ącego z obszaru miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego. W układzie tym brak powi ąza ń na kierunku wschód - zachód, szczególnie w północnej cz ęś ci gminy. — Parametry techniczne i stan nawierzchni dróg powiatowych i gminnych w wielu przypadkach wymaga poprawy. — Kolej nie mo że by ć wykorzystywana przez mieszka ńców jako środek codziennych dojazdów z uwagi na oddalenie skupisk zabudowy od przystanków kolejowych. Nieliczni mog ą korzysta ć głównie z dojazdów do Mi ędzyrzeca Podlaskiego i ewentualnie Białej Podlaskiej.

59 7.2.Kierunki rozwoju

(1) Układ drogowy

Celem rozwoju systemu komunikacji drogowej jest zrealizowanie zhierarchizowanego układu drogowego zapewniaj ącego: — przeprowadzenie dróg układu krajowego w sposób gwarantuj ący uzyskanie wła ściwych im parametrów technicznych oraz zabezpieczenia przed zagospodarowaniem terenów z nimi s ąsiaduj ących, pogarszaj ącym warunki eksploatacji dróg, a tak że wła ściwe powi ązanie ich z układem dróg ni ższych klas; — sprawne powi ązanie obszaru gminy ze stanowi ącym jej centrum usługowo - administracyjne miastem Mi ędzyrzec Podlaski oraz sąsiednimi miastami powiatowymi: Biał ą Podlask ą, Łukowem, Radzyniem Podlaskim, Siedlcami i Łosicami; — skomunikowanie obszaru gminy z jednostkami układu osadniczego w gminach s ąsiednich; — powi ązania drogowe pomi ędzy poszczególnymi obszarami gminy i bezpo średni ą obsług ę komunikacyjn ą terenów zabudowy zagrodowej oraz potencjalnych zespołów zabudowy mieszkaniowej i usługowo - produkcyjnej.

(a) Drogi krajowe — Autostrada A2 relacji: zachodnia granica pa ństwa ( Świecko) - Wrze śnia -Konin - wschodnia granica pa ństwa (Kukuryki) o przebiegu wg koncepcji wykonanej w ramach materiałów lokalizacyjnych. W obszarze gminy przewidywany jeden w ęzeł z drog ą ekspresow ą nr 19, — Droga krajowa - ekspresowa S19 relacji: północna granica pa ństwa - Budzisko - Suwałki - Białystok - Lublin - Kra śnik - Rzeszów. Droga prowadzona po istniej ącym szlaku z korektami przebiegu - obej ściem wsi Łukowisko Nowe oraz obwodnic ą miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego. Poza węzłem z autostrad ą proponowane s ą w ęzły z drog ą nr 2 oraz z drog ą wojewódzk ą nr 806. W rejonach przebiegu drogi przez teren zabudowy powinny by ć wyeliminowane wyjazdy indywidualne, a na pozostałym przebiegu ograniczone do minimum skrzy żowania z drogami ni ższych klas.

60

— Droga krajowa nr 2 klasy Gp (jako droga towarzysząca autostrady A2), relacji: zachodnia granica pa ństwa - Świecko - Pozna ń - Warszawa - Terespol - granica pa ństwa. Droga przebiega po istniej ącym szlaku. Nale ży d ąż yć do ograniczenia elementów kolizyjnych, tj. ograniczenia wjazdów indywidualnych w obszarach zabudowanych poprzez budow ę dróg serwisowych oraz zminimalizowania skrzy żowa ń z drogami ni ższych klas.

(b) Drogi wojewódzkie — Droga wojewódzka nr 806 klasy "G" relacji: Łuków - Mi ędzyrzec Podlaski. Droga przebiega po istniej ącym szlaku, z proponowan ą korekt ą przeprowadzenia jej pod wspólnym wiaduktem drogi S19 z lim ą kolejow ą, — Droga wojewódzka nr 813 klasy "G" relacji: Mi ędzyrzec Podlaski - Parczew - Ostrów Lub. - Łęczna, nie przebiega przez obszar gminy, lecz stanowi jej powi ązanie ze środkow ą cz ęś ci ą województwa.

(c) Drogi powiatowe

Drogi powiatowe wg wykazu zamieszczonego w częś ci uwarunkowania o klasach "Z" i "L". Wskazuje si ę drogi posiadaj ące istotne znaczenie w układzie drogowym gminy. Proponuje si ę wyznaczenie drogi zbiorczej (w klasie Z), przebiegaj ącej łukiem na kierunku zachód - wschód, od drogi nr 806 w miejscowo ści Strzakło i dalej przez Po ścisze - Starowie ś, D ąbrow ę, Żabce, Halsy, Za ścianki, Manie, Now ą Wie ś, do drogi nr 2.

(d) Drogi gminne

Przyjmuje si ę istniej ący układ dróg gminnych z dostosowaniem go do przyj ętego modelu rozwoju gminy. Przewiduje si ę mo żliwo ść korekt i uzupełnie ń układu tych dróg w rejonach rozwojowych funkcji mieszkaniowych i produkcyjno - usługowych, maj ących na celu wła ściw ą ich obsług ę komunikacyjn ą. Zakłada si ę konieczno ść korekt układów dróg obsługuj ących i budow ę dróg serwisowych w rejonach przebiegu dróg krajowych.

(e) Warunki techniczne dróg

Warunki techniczne wskazanych wy żej dróg (pkt la - 1d) powinny by ć zgodne z ich klasyfikacj ą i ustaleniami Rozporz ądzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej, z 1999 r., w sprawie warunków technicznych, jakim

61 powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie, a tak że innymi przepisami prawa (ustawa o drogach publicznych z 1985 r., Prawo budowalne). Dotyczy to szeroko ści dróg w liniach rozgraniczaj ących, warunków skrzy żowa ń, warunków obudowy, ochrony środowiska itp.

(2) Szlaki rowerowe i ci ągi piesze a. Wskazuje si ę dwa rodzaje szlaków rowerowych: funkcjonalne i rekreacyjne. — szlaki funkcjonalne prowadz ą wzdłu ż dróg z rejonów aktywizacji miejsc zamieszkania do pracy i usług w Mi ędzyrzecu Podlaskim, — szlaki rekreacyjne przebiegaj ące przez obszary otwarte w kierunku

rejonów rekreacji - wschodniego (R l R2, R 3, R 4 i R 5),

- zachodniego (R 6,R 7, R 8, R 9, R 10 , R 11 i R 12 ) oraz w kierunku północnym wzdłu ż rzeki Piszczki, do obszarów le śnych i ł ąkowych. Szczegółowe wyznaczenie szlaków rowerowych powinno by ć dokonane w planie zagospodarowania przestrzennego gminy. b. Szlaki piesze wyznaczone by ć powinny (w planie zagospodarowania przestrzennego gminy) na analogicznych kierunkach jak szlaki rowerowe (pkt a), z odpowiedni ą mi ędzy nimi izolacj ą. c. Warunki techniczne szlaków powinny by ć równie ż zgodne z odpowiednimi zapisami Rozporz ądzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 1999 r. (jak w pkt 1e).

62 8. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA (patrz: rys. 4 - Infrastruktura techniczna)

Uwzgl ędniaj ąc uwarunkowania stanu istniej ącego i podj ętych ju ż decyzji, jak te ż przyj ęte w niniejszym studium kierunki rozwoju funkcjonalno -przestrzennego gminy, ustala si ę w zakresie infrastruktury technicznej co nast ępuje:

8.1. Zaopatrzenie w wod ę

a. Adaptowanie i przygotowanie funkcjonuj ącego ju ż zorganizowanego systemu zaopatrzenia w wod ę w postaci wodoci ągów wiejskich do projektowanej w niniejszym studium strategii rozwoju funkcjonalno - przestrzennego gminy. Kierunkiem podstawowym b ędzie preferowanie polityki zabezpieczaj ącej dostaw ę wody o odpowiedniej jako ści i ilo ści oraz jej racjonalne wykorzystywanie dla celów bytowo – gospodarczych i przeciwpo żarowych mieszka ńców wsi oraz produkcji rolniczej.

b. Istniej ące ju ż uj ęcia wody i stacje wodoci ągów wiejskich, zakładów produkcyjnych i podmiotów gospodarczych pozostawia si ę do dalszej eksploatacji dla celów komunalnych i produkcyjnych, z zachowaniem warunków eksploatacyjnych ustanowionych pozwoleniami wodno - prawnymi dla tych obiektów.

c. Dalszym kierunkiem rozwoju i uwarunkowaniem b ędzie rozszerzenie zasi ęgu obsługi na wsie nie posiadaj ące zorganizowanego systemu zaopatrzenia w wod ę oraz modernizacja istniej ących i projektowanych nowych stacji wodoci ągowych z instalowaniem urz ądze ń nowoczesnych technologii w postaci zestawów hydroforowych z pompami zapewniaj ącymi minimalne i racjonalne zu życie energii elektrycznej w celu obni żania kosztów opłat za u żytkowanie wody.

d. Powi ązanie systemu wodoci ągowego wsi gminy z systemem wodoci ągowym miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego, głównie wsi i nowych terenów przeznaczonych do urbanizacji poło żonych w bliskim sąsiedztwie miasta. Zapewni to m. in. niezawodność dostawy wody w warunkach specjalnych, tj. awaryjnych, obrony cywilnej, kryzysowych, nieszcz ęś liwych wypadków bez konieczno ści budowy studni awaryjnych w tych wsiach.

63 e. Opracowanie projektów stref ochronnych uj ęć wody, które znajdowa ć si ę będą w obszarze gminy (w oparciu o Dz. U. nr 116 z dnia 16 grudnia 1991 r., poz. 504) oraz projektów ich zagospodarowania. f. Kierunkiem rozwoju b ędzie konieczno ść opracowania kompleksowego programu ochrony wód poziemnych i powierzchniowych całego obszaru gminy Mi ędzyrzec Podlaski, w tym terenów s ąsiaduj ących i zwi ązanych z miastem Mi ędzyrzec Podlaski.

8.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków sanitarnych a. Podstawowym kierunkiem rozwoju zagospodarowania przestrzennego gminy b ędzie konieczno ść usuni ęcia dysproporcji pomi ędzy stanem istniej ącym i rozwojowym systemu wodoci ągowania obszarów wiejskich a stanem rozwoju odprowadzania i oczyszczania ścieków sanitarnych powstaj ących proporcjonalnie do zu żywanej wody. Powinny powsta ć zorganizowane systemy przewodowe kanalizacji sanitarnej wiejskie oczyszczalnie ścieków sanitarnych o wysokim stopniu oczyszczania. b. Dalszym kierunkiem rozwoju b ędzie projektowanie i realizacja oczyszczalni ścieków i systemów przewodowych odprowadzania we wsiach maj ących potencjalne możliwo ści rozwoju gospodarczego i przestrzennego. Konieczno ści ą jest maksymalne ograniczenie ilo ści zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych do warto ści okre ślonych w Dz. U. nr 116 z dnia 16 grudnia 1991 r., co warunkowało b ędzie mo żliwo ści uzyskiwania pozwole ń wodno - prawnych na odprowadzanie wód po ściekowych do odbiorników (tj. wód powierzchniowych rzek i ścieków wodnych o bardzo małych przepływach znajduj ących si ę w obszarze gminy). c. Dokonanie porozumie ń z miastem Mi ędzyrzec Podlaski w zakresie mo żliwo ści podł ączenia wsi b ędących w bliskim s ąsiedztwie miasta do ogólnomiejskiego systemu kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego (w podobny sposób jak to miało miejsce w przypadku wsi Wysokie). Dotyczy to terenów dla pierwszego etapu realizacji oraz terenów nowej urbanizacji. d. W pozostałych wsiach, w zabudowie rozproszonej, o niskim stopniu urbanizacji, w odległych miejscach od kanalizacji przewodowej

i wiejskich oczyszczalni ścieków nale ży stosowa ć indywidualne

64 oczyszczalnie przydomowe z drena żem rozs ączaj ącym, pod warunkiem odprowadzania do gruntu wód po ściekowych wył ącznie bytowo - komunalnych. e. Dla zabudowy zwartej istniej ącej oraz nowych terenów urbanizacji znacznie oddalonych od miasta wyznacza si ę rejony lokalizacji

grupowych oczyszczalni ścieków (oznaczonych symbolem RNO ). Uści ślenie lokalizacji nast ąpi w planach miejscowych. f. Kierunkiem wynikaj ącym bezpo średnio z przepisów prawa ochrony środowiska b ędzie konieczno ść utylizacji i zagospodarowania ścieków gnojowicowych pochodz ących z produkcji hodowlanej przez ich gospodarcze wykorzystanie, z warunkiem pozyskania decyzji administracyjnej zezwalaj ącej na rolnicze wykorzystanie ścieków. Nie będzie mo żliwe odprowadzanie ścieków gnojowicy do systemu kanalizacji ścieków komunalnych i wiejskich oczyszczalni ścieków. g. Konieczne jest opracowanie programu gospodarki ściekowej, skoordynowanego z ekologicznymi uwarunkowaniami rozwoju, z uwzgl ędnieniem standardów polskiego i europejskiego prawa ochrony środowiska.

8.3. Ciepłownictwo. Gazyfikacja. a. Z uwagi na ekologiczne uwarunkowania i ochron ę środowiska przed zanieczyszczeniami powietrza ze źródeł ciepła, opalanych obecnie ró żnymi no śnikami energii, podstawowym kierunkiem powinno by ć pełne zgazyfikowanie wszystkich wsi i terenów nowourbanizowanych gazem ziemnym przewodowym, z kierunku zasilania wynikaj ącego z programu gazyfikacji północnego obszaru województwa lubelskiego. Dostarczanie gazu na potrzeby bytowo - gospodarcze i ogrzewanie mieszka ń. b. Adaptuje si ę i przeznacza si ę do dalszej eksploatacji istniej ący gazoci ąg magistralny wysokiego ci śnienia Ø 700 o znaczeniu ogólnokrajowym, wraz z ustalon ą jego 50-metrow ą po obu stronach stref ą bezpiecze ństwa, woln ą od zabudowy oraz odgał ęzienie wysokiego ci śnienia i stacj ę redukcyjno - pomiarow ą wys. ci ś./ śr. ci ś. zlokalizowan ą w obszarze gminy, w s ąsiedztwie granicy miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego. c. Kierunkiem rozwoju b ędzie konieczno ść wykonania odpowiedniego planu uciepłownienia obszaru całej gminy wynikaj ącego z nowej ustawy

65 Prawo energetyczne, zawarte w Dz. U. nr 54 z dnia 4 czerwca 1997 r., poz. 348. d. Preferuje si ę wykorzystywanie na potrzeby pozyskiwania energii cieplnej źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych, tj. sło ńca, wiatru, wód powierzchniowych, gruntu. e. Nie wyklucza si ę innych źródeł wykorzystywania energii do ogrzewania mieszka ń, takich jak: olej opałowy, gaz bezprzewodowy propanowo - butanowy, w ęgiel o lepszych parametrach, biogaz. f. Kotłownie nale żą ce do jednostek organizacyjnych winny posiada ć decyzje o dopuszczalnej emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych, które wydawane s ą na podstawie operatów ochrony powietrza.

8.4. Gospodarka odpadami a. Głównym ustaleniem kierunkowym w zakresie gospodarki odpadami jest rozbudowa istniej ącego wysypiska gminnego do wielko ści odpowiedniej potrzebom gminy i miasta Mi ędzyrzeca Podlaskiego, pod warunkiem nie zwi ększania jego uci ąż liwo ści (ponad wielko ść okre ślon ą w obecnie obowiązuj ącym planie gminy) i działa ń minimalizuj ących ilo ść powstaj ących odpadów. Oznaczenie na rysunku: NU. b. Dalszym kierunkiem rozwoju gospodarki odpadami na składowisku oraz wyznaczonych punktach odbioru śmieci powinna by ć selektywna segregacja odpadów oraz ich dalsze wykorzystywanie gospodarcze jako surowców wtórnych. c. Konieczne jest opracowanie wieloletniego programu gospodarczego wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych

z dostosowaniem do wymaga ń ustawy o odpadach, zawartych w Dz. U. nr 96 z dnia 27 czerwca 1997 r., poz. 592 oraz wymaga ń prawnych Unii Europejskiej dotycz ących odpadów, zawartych w Dyrektywie nr 91/156/EWG z dnia 18marca 1991 r. d. Zapewnienie utylizacji odpadów pochodz ących z opakowa ń po substancjach truj ących oraz utylizacji zwierz ąt padłych przez wyznaczenie odpowiedniego kwartału składowania na wysypisku dla ww. celów.

66 e. Adaptuje si ę wyznaczon ą stref ę ochronn ą wysypiska pod warunkiem opracowania planu zagospodarowania strefy.

8.5. Regulacja stosunków wód powierzchniowych a. W celu zabezpieczenia odpowiedniego stanu ekosystemu obszarów wód powierzchniowych oraz ich bezpo średniego oddziaływania na tereny sąsiednie wraz z terenami przewidywanymi do wypoczynku i rekreacji, kierunkiem podstawowym b ędzie opracowanie kompleksowego programu ochrony wód powierzchniowych, głównie Kanału Wieprz - Krzna oraz rzek, cieków wodnych i rowów melioracyjnych. b. Program jw. winien zawiera ć wymagania wynikaj ące bezpo średnio z przepisów prawa ochrony środowiska oraz obowi ązków wynikaj ących z alarmowych poziomów st ęż eń zanieczyszcze ń, głównie pochodz ących z wiejskich oczyszczalni ścieków.

8.6. Elektroenergetyka i telekomunikacja a. Podstawowym kierunkiem rozwoju będzie konieczno ść opracowania planu zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą gminy, wynikaj ącego z nowej ustawy Prawo energetyczne, zawarte w Dz. U. nr 54 z dnia 4 czerwca 1997 r., poz. 348. b. Adaptuje si ę istniej ące i wprowadza projektowane linie energetyczne WN-110 kV (patrz rysunek). Adaptuje si ę te ż układ sieci średniego napi ęcia SN-15 kV. c. Dla linii WN-110 kV rezerwuje si ę pas techniczny wolny od zabudowy o szeroko ści 40 m. Linie SN-15 kV będą napowietrzne. W wykonaniu kablowym przewiduje si ę realizacj ę linii SN na terenach o skoncentrowanej zabudowie mieszkaniowej i usługowej. d. Kierunkiem rozwoju w telekomunikacji b ędzie rozbudowa istniej ącego systemu ł ączno ści w obszarze gminy przez instalowanie nowych central telefonicznych oraz nowych sieci telefonicznych w wykonaniu napowietrznym i kablowym.

67 9. WARUNKI REALIZACJI (patrz: rysunki 1-5)

9.1. Przedmiot realizacji

Przedmiotem realizacji, tj. kreowania gospodarki przestrzennej w obszarze gminy Mi ędzyrzec Podlaski jest dokument Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

W skład dokumentu Studium wchodz ą: — tekst studium : "Ustalenia" (niniejszy), — rysunki studium: 1 - 5 (1:25 000).

Tekst i rysunki jw. stanowi ą integraln ą, uzupełniaj ącą si ę wzajemnie cało ść .

9.2. Plany zagospodarowania przestrzennego

Polityka przestrzenna gminy zawarta i przyj ęta w dokumencie Studium powinna by ć realizowana przede wszystkim poprzez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.

(1) Pierwszym opracowaniem planistycznym, jakie nale żałoby wykona ć po uchwaleniu przez Rad ę Gminy Studium, powinien by ć: — plan zagospodarowania przestrzennego całej gminy, w skali 1:10 000. Plan ten, który mo żna traktowa ć jako aktualizacj ę planu dotychczasowego, powinien uwzgl ędni ć, odpowiednio uszczegóławiaj ąc, wszystkie ustalenia przestrzenne Studium. Po wej ściu w życie nowej ustawy o planowaniu przestrzennym, jaka jest przygotowywana do uchwalenia w Sejmie (o ile w ostatecznej formie nie b ędzie odbiegała od projektu rz ądowego ze stycznia 2000 r.), plan gminy w skali 1:10 000 będzie miał cechy "planu ogólnego" i b ędzie nazwany "planem rozwoju" gminy. Oparty te ż b ędzie ści śle na zasadach rozwoju i zagospodarowania przyj ętych w Studium.

(2) Wskazane jest równie ż, zwłaszcza w my śl projektu nowej ustawy, obj ąć planami w szczegółowych skalach (1:1000, 1:2000) główne tereny przeznaczone do rozwoju, stanowi ące oferty rozwojowe w pierwszym etapie. Zaliczy ć do nich nale żałoby przede wszystkim:

68 — ośrodki turystyczno - rekreacyjne Tl i T2 w rejonie wsi Bereza, — wsie o funkcjach rekreacyjnych R1 - R14, — wi ększe wsie rozwojowe, — nowe tereny rozwojowe w sąsiedztwie miasta Mi ędzyrzeca: U5, U6 i U7 oraz teren U 10, w miar ę narastaj ących potrzeb, w odpowiedniej kolejno ści, nie wszystkie na raz (prowadziłoby to do niepo żą danego rozpraszania zabudowy).

Uwaga: pozostałe tereny rozwojowe, stanowi ące ofert ę perspektywiczn ą, nie powinny by ć aktywizowane wcze śniej, nie nale ży te ż obejmowa ć ich planami szczegółowymi, prowadziłoby to bowiem do zniszczenia ich perspektywicznych potencjałów rozwojowych.

9.3. Inne opracowania planistyczne i studialne

(1) Przyjmuj ąc, że koncepcja Studium zakłada znaczny rozwój funkcji rekreacyjno - turystycznej w gminie, jako funkcji w istocie nowej, uzupełniaj ącej tradycyjne rolnictwo, wskazane s ą działania wspomagaj ące jej rozwój. Nale ży do nich przede wszystkim opracowanie: — szczegółowego programu rozwoju funkcji rekreacyjnej oraz — szczegółowych koncepcji urbanistycznych rozwoju głównych ośrodków rekreacyjnych (poprzedzaj ących plany miejscowe w szczególnych skalach), zwłaszcza Tl i T2, tworzonych na bazie Żwirowni w rejonie Berezy, ale równie ż, najbardziej potencjalnie atrakcyjnych wsi przeznaczonych na t ę funkcj ę.

Koncepcje te powinny mie ć charakter opracowa ń studialnych, stanowi ących podstaw ę dalszych prac planistycznych. Wymóg taki jest uzasadniony nietypowo ści ą tej funkcji i jej stosunkowo du żym znaczeniem w nowej strukturze gminy.

(2) Po żą dane jest równie ż opracowanie szczegółowych operatów dotycz ących lokalizacji budowy i zagospodarowania zbiorników małej retencji wód powierzchniowych w gminie. Małe zbiorniki wodne mog ą zwi ększy ć znacznie atrakcyjno ść rekreacyjn ą i osadnicz ą obszarów, powinna być im zatem po świ ęcona szczególna uwaga. Wskazane jest, by były to opracowania hydrotechniczne i krajobrazowo - planistyczne.

69 (3) Niezb ędne jest wykonanie opracowa ń wskazanych w rozdziale 8, dotycz ących infrastruktury technicznej w gminie.

9.4. DziałaIność koordynacyjna i promocyjna

(1) Zakłada si ę, że Urz ąd Gminy b ędzie pełnił funkcje koordynacji rozwoju obszaru, w oparciu o wytyczne strategii i ustalenia Studium. Koordynacja ta powinna obj ąć nie tylko regulacj ę działa ń inwestycyjnych, ale tak że inicjatyw ę, inspiracj ę i wspomaganie racjonalnego rozwoju.

(2) Wskazane jest w tym celu m. in. opracowanie Informatora o gminie, jej potencjałach i warunkach rozwojowych. Powinien to by ć rodzaj atrakcyjnie wydanego folderu, 2 - 3 języcznego, wskazuj ącego oferty inwestycyjne gminy i przeznaczonego zarówno dla inwestorów zewn ętrznych, jak i mieszka ńców gminy, zainteresowanych jej rozwojem.

70

ZAŁĄCZNIKI

1. Struktura terenu - schemat studium

2. Zał. do rozdz. 1: Wytyczne regionalne

3. Zał. do rozdz. 4:

1) Strefy stanowisk archeologicznych 2) Wykaz obiektów kulturowych

71 Zał. 1

Struktura terenu Perspektywa

Schemat syntezy studium

72

Zał.2 Do rozdz. 1: Uwarunkowania i wytyczne regionalne

Wytyczne regionalne (kopia)

Źródło: Biuro Studiów Przestrzennych i Polityki Regionalnej, Biała Podlaska, 1997

73

GMINA MI ĘDZYRZEC PODLASKI

Uwarunkowania rozwoju Mi ędzyrzeca Podlaskiego, rozwijana jest uprawa warzyw i owoców, a ponadto chów trzody chlewnej Gmina Mi ędzyrzec Podlaski jest położona i drobiu, jako surowców dla miejscowych za- w środkowo-zachodniej cz ęś ci województwa kładów przetwórstwa rolno-spo żywczego. bialskopodlaskiego. Przez jej południowe tereny Na terenie projektowanego obszaru chronio- przepływa równole żnikowo rzeka Krzna. nego krajobrazu wyst ępuj ą du że obszary le śne. Południowo-wschodni ą cz ęść obszaru gminy Gospodarka le śna musi mie ć racjonalny charak- stanowi ą kompleksy lasów proponowane do ob- ter. Winna by ć podporz ądkowana d ąż eniu do jęcia ochłon ą w ramach projektowanego Bialsko- utrzymania dobrego stanu zdrowotnego i sani- podlaskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. tarnego lasu, uzyskania urozmaiconego składu W strukturze gospodarki dominuj ącą gatunkowego drzewostanów, zbli żonego do natu- funkcj ą jest rolnictwo, stanowi ące źródło ralnych, charakterystycznych dla regionu. utrzymania ok. 69% ludno ści Walory agroekologiczne rolniczej przestrzeni Przemysł i rzemiosło produkcyjnej s ą niskie (60,7 punktu w skali Na terenie gminy funkcjonuje du ży zakład 100 punktowej). Dominuj ą gleby klas IV i V. W przemysłu odzie żowego ,,lpaco" w miejscowo ści okolicy Halasów wyst ępuj ą gleby II i III klasy Wysokie, położony przy mi ędzynarodowej trasie bonitacyjnej. Gospodarka rolnicza oraz le śna E-30. Inne zakłady s ą zwi ązane z przetwórstwem posiada silne powi ązania z miastem, stanowi ąc rolno-spo żywczym i drzewnym (mieszalnie pasz, zaplecze surowcowe dla zakładów młyny, tartaki). Łatwa dost ępno ść infrastruktury przetwórstwa płodów rolnych, przemysłu transportowej i rozbudowuj ąca si ę infrastruktura drzewnego. komunalna jest bod źcem do tworzenia drobnych Z zachodu na wschód przecinaj ą gmin ę zakładów przetwórczych. mi ędzynarodowe szlaki komunikacyjne: magistra- Gmina posiada mo żliwo ści rozwoju w zakresie la kolejowa K-3O i drogowa E-30 Berlin - przetwórstwa surowców mineralnych. Złoża iłów Warszawa - Moskwa. Droga krajowa nr 19 wyst ępuj ą w okolicy Tłuść ca, a w Berezie złoża Białystok-Lublin przebiega w kierunku północ- kruszywa budowlanego. W planie zago- południe, krzy żuj ąc si ę ze szlakiem spodarowania przestrzennego gminy Mi ędzyrzec mi ędzynarodowym w siedzibie gminy Podlaski du że rezerwy terenów inwestycyjnych Mi ędzyrzecu Podlaskim. Przez północn ą cz ęść istniej ą w Rzeczycy. gminy projektowany jest przebieg autostrady A-2, z w ęzłem zjazdowym we wsi Łukowisko. Rekreacja i obsługa ruchu turystycznego W zakresie wyposa żenia w infrastruktur ę Du ży kompleks lasów w południowo- techniczn ą sie ć wodoci ągow ą posiada 13 wsi wschodniej cz ęś ci gminy oraz zbiorniki wodne w północnej cz ęś ci gminy. Przewidziana jest po wyrobiskach żwirownia w Berezie stanowi ą budowa wodoci ągu w pozostałych miejsco- potencjalne tereny rekreacyjne dla mieszka ńców wo ściach w zachodniej i południowo-zachodniej miasta i gminy oraz turystów odwiedzaj ących Mi ędzyrzecczyzn ę. cz ęś ci gminy. Oczyszczalnia ścieków funkcjonuje Gmina posiada atrakcyjne tereny przy trasie w Halasach (wykorzyst. w 50%). Przez teren gmi- E-30 i drodze krajowej Nr 19 Białystok-Lublin ny przebiega gazoci ąg wysokiego i średniego do inwestowania w usługi zwi ązane z obsług ą ci śnienia. Przez gmin ę przebiega linia światłowo- ruchu samochodowego. dowa, Wska źnik g ęsto ści telefonicznej wynosi 5ab./100M. Bilans terenów Mo żliwo ści i kierunki rozwoju istniej ąca projekt. zabudowa mieszk. 774,60 ha 317,10 ha Rolnictwo i le śnictwo przemysł i usługi 71,85 ha 44,83 ha Czynnikiem sprzyjaj ącym rozwojowi rolnictwa w gminie Mi ędzyrzec Podlaski jest rosn ący po- ziom wyposa żenia w infrastruktur ę techniczn ą.

W gminie znajduj ącej si ę w strefie żywicielskiej

54 Zał. 3.1

Do rozdz. 4: Środowisko kulturowe

Strefy występowania stanowisk archeologicznych na terenie gminy Międzyrzec Podlaski (kopia)

Źródło: Studium wartości kulturowych gminy Międzyrzec Podlaski, Aneta Semeniuk, 1999

74 STREFY WYST ĘPOWANIA STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH NA TERENIE GMINY MI ĘDZYRZEC PODLASKI

l. Łuby st. I Łuby ślady osadnictwa: okres nowo żytny st. II Łuby st. IV ślady osadnictwa: okres nowo żytny ślad osadnictwa: staro żytno ść 2. Łuby st. III ślady osadnictwa: okres nowo żytny . ślad osadnictwa: wczesne średniowiecze Ko żuszki st. II ślady osadnictwa: pó źne średniowiecze-okres nowo żytny Łuniew st.I ślady osadnictwa: okres nowo żytny 3. Ko żuszki st. I ślady osadnictwa: okres nowo żytny Ko żuszki st. III cmentarzysko: okres nowo żytny XIX w. 4. Ko żuszki st. IV ślady osadnictwa: okres nowo żytny ślady osadnictwa: epoka kamienia-epoka żelaza ślady osadnictwa: staro żytno ść 5. Łuniew st. II ślady osadnictwa: pó źne średniowiecze-okres nowo żytny ślad osadnictwa: paleolit schyłkowy-mezolit ślad osadnictwa: epoka kamienia-epoka żelaza Łuniew st. III ślady osadnictwa: okres nowo żytny Krzewica st. I ślady osadnictwa: pó źne średniowiecze-okres nowo żytny Krzewica st. II skarb monet: okres rzymski po 180 r. n.e. Krzewica st. III kurhan: okres nowo żytny? Krzewica st. IV cmentarzysko: okres nowo żytny 1915 r. Krzewica st. V cmentarzysko: okres nowo żytny XIX w. osada?: wczesne średniowiecze XI-XII w. Krzewica st. VI ślady osadnictwa: pó źne średniowiecze-okres nowo żytny ślad osadnictwa: staro żytno ść osada: wczesne średniowiecze XI-XH w. Krzewica st. VII ślady osadnictwa: pó źne średniowiecze-okres nowo żytny ślad osadnictwa: epoka br ązu-wczesna epoka żelaza ślad osadnictwa: staro żytno ść ślad osadnictwa: nieokre ślona ślady osadnictwa: wczesne średniowiecze VII-VIII w. osada: wczesne średniowiecze XI-XII w. Krzewica st. VIII wie ś: pó źne średniowiecze-okres nowo żytny ślady osadnictwa: wczesne średniowiecze XI-XII w. Krzewica st. IX wie ś: pó źne średniowiecze-okres nowo żytny 7. Wólka Krzymowska st. I ślady osadnictwa: okres nowo żytny Wólka Krzymowska st. II ślad osadnictwa: staro żytno ść Wólka Krzymowska st. III cmentarzysko: okres nowo żytny 8. Krzymoszyce st. I ślad osadnictwa: neolit 9. Po ścisze st. I ślad osadnictwa: okres rzymski

10. Strzakły-Zago ściniec st. I cmentarzysko: okres nowo żytny 11. Po ścisze-Starowie ś st. I ślad osadnictwa: staro żytno ść osada: pó źne średniowiecze XV w. 12. Strzakły st. I osada: okres nowo żytny XV-XVIII w. ślad osadnictwa: epoka kamienia-epoka żelaza

1 2 1266 Strzakły st. II ślad osadnictwa: okres nowo żytny ślad osadnictwa: epoka kamienia-epoka żelaza 13. Strzakły st. III ślad osadnictwa: pó źne średniowiecze 14. Lasy st. I cmentarzysko: okres nowo żytny ślad osadnictwa: epoka kamienia-epoka żelaza Lasy st. II osada?: epoka br ązu-epoka żelaza 15. Sawki st. I ślad osadnictwa: epoka kamienia-epoka żelaza ślady osadnictwa: pó źne średniowiecze XIV-XV w. Sawki st. II osada: okres nowo żytny XVII-XVIII w. 16. Jelnica st. I osada: okres nowo żytny XVII-XVIII w. Jelnica st. II skarb monet: okres nowo żytny XVII w. 17.Tuliłów st. I cmentarzysko: okres nowo żytny ślad osadnictwa: epoka br ązu Tuliłów st. II ślad osadnictwa: nieokre ślony Tuliłów st. III ślad osadnictwa: wczesne średniowiecze osada: okres rzymski osada: wczesne średniowiecze XI-XIII w. Tuliłów st. IV ślady osadnictwa: nieokre ślone ślad osadnictwa: wczesna epoka żelaza ślady osadnictwa: staro żytno ść osada: wczesne średniowiecze XI-XIII w. Tuliłów st. V ślady osadnictwa: okres nowo żytny Tuliłów st. VI ślad osadnictwa: wczesne średniowiecze Tuliłów st. VII ślad osadnictwa: staro żytno ść 18. Rzeczyca st. II ślad osadnictwa: epoka kamienia-epoka żelaza 19. Rzeczyca st. I ślady osadnictwa: epoka br ązu-wczesna epoka żelaza 20.Przeci ętka st. I ślad osadnictwa: staro żytno ść ślad osadnictwa: wczesna epoka żelaza-okres rzymski Rzeczyca st. III osada: wczesne średniowiecze 21.Bereza st. II ślady osadnictwa: wczesne średniowiecze 22. Bereza st. III ślad osadnictwa: wczesne średniowiecze Bereza st. I 23. ślad osadnictwa: nieokre ślony Łukowisko st. IV cmentarzysko: wczesne średniowiecze grób: nieokre ślony osada?: staro żytno ść ślad osadnictwa: wczesne średniowiecze VIII-IX w. ślad osadnictwa: wczesne średniowiecze XIII w. ślady osadnictwa: pó źne średniowiecze-okres nowo żytny Łukowisko st. V ślady osadnictwa: epoka kamienia osada: epoka br ązu (kultura łu życka) ślady osadnictwa: okres late ński ślady osadnictwa: okres rzymski osada: wczesne średniowiecze (V-XI w.) ślad osadnictwa pó źne średniowiecze-okres nowo żytny Łukowisko st. VI ślady osadnictwa: wczesne średniowiecze VIII-X w. ślady osadnictwa: pó źne średniowiecze-okres nowo żytny Łukowisko st. VII ślad osadnictwa: wczesne średniowiecze VIII-X w. osada: wczesne średniowiecze XIII w. Łukowisko st. VIII ślad osadnictwa: wczesne średniowiecze VIII-X w. ślady osadnictwa: pó źne średniowiecze-okres nowo żytny

1 2 1277 24. Łukowisko st. I ślad osadnictwa: mezolit-neolit Łukowisko st. II ślady osadnictwa: okres nowo żytny 25. Dołhoł ęka st. I grodzisko: wczesne średniowiecze IX-X w. Dołhoł ęka st. II obozowisko: neolit-wczesna epoka br ązu Dołhoł ęka st.III obozowisko: neolit-wczesna epoka br ązu 26. Halasy st.II ślad osadnictwa: epoka kamienia-wczesna epoka br ązu Halasy st. III obozowisko: pó źny neolit-wczesna epoka br ązu 27. Halasy st. IV ślad osadnictwa: staro żytno ść 28. Manie st. I ślady osadnictwa: epoka kamienia-wczesna epoka br ązu 29. Budy-Kolonia obozowisko: neolit-wczesna epoka br ązu 30. Manie st. II ślad osadnictwa: epoka kamienia-wczesna epoka br ązu 31. Zasiadki st. I ślad osadnictwa: epoka kamienia-wczesna epoka br ązu 32. Mi ędzyrzec Podl. st. V ślad osadnictwa: epoka kamienia-wczesna epoka br ązu (poza miastem) osada: staro żytno ść Mi ędzyrzec Podl. st. VI (j.w.) ślad osadnictwa: epoka kamienia-wczesna epoka br ązu) 33. Mi ędzyrzec Podl. st. IV (j.w.) osada: epoka żelaza 34. Wysokie st. I ślad osadnictwa: epoka kamienia-wczesna epoka br ązu 35. Rudniki st. II ślad osadnictwa: epoka br ązu 36. Rudniki st. III obozowisko: paleolit schyłkowy-mezolit ślad osadnictwa: okres nowo żytny

128 Za ł. 3.2 Do rozdz. 4: Środowisko kulturowe

Wykaz obiektów zabytkowych gminy Międzyrzec Podlaski (kopia)

Źródło: Studium wartości kulturowych gminy Międzyrzec Podlaski, Aneta Semeniuk, 1999

75 WYKAZ OBIEKTÓW

ZABYTKOWYCH

OBIEKTY WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW

TULIŁÓW Cmentarz wojenny z I wojny światowej

PRZYŁUKI / DOŁHOŁ ĘKA Grodzisko

POZOSTAŁE OBIEKTY I ZESPOŁY ZABYTKOWE ZNAJDUJ ĄCE SI Ę W EWIDENCJI KONSERWATORSKIEJ

BEREZA Kapliczka I, mur., pocz. XX Kapliczka II, mur., ok. 1930 Kapliczka III, mur., ok. 1940 Kapliczka IV, mur., 1959

HALASY Pozostało ści zespołu folwarcznego: 1. Spichlerz, mur., k. XIX 2. Obora I, mur., k. XIX 3. Obora II, mur., k. XIX 4. Pozostało ści kompozycji ogrodowej

JELNICA dawny Urz ąd Gminy /nr 75/, ob. przedszkole, mur., 1 ćw. XX Kapliczka I, mur., pocz. XX Kapliczka II, mur., pocz. XX Kapliczka III, mur., 1948

KOSZELIKI Kapliczka, mur., pocz. XX

KO ŻUSZKI Zespół ko ścioła par.p.w. Niepokalanego Pocz ęcia NMP 1. Ko ściół, mur., 1937 2. Kaplica, drewn., XIX/XX 3. Plebania, drewn., pocz. XX Kapliczka, mur., 1948

KRZEWICA Szkoła, drewn., 1907 Kapliczka, mur., pocz.XX Cmentarz epidemiczny Cmentarz wojenny z I wojny światowej

KRZYMOSZYCE Kapliczka I, mur., pocz. XX

113

Kapliczka II, mur., okres mi ędzywojenny Kapliczka III, mur., 1959 Kaplica p.w. św. Antoniego Padewskiego, mur., 1948

ŁUBY Miejsce Pami ęci Narodowej

ŁUKOWISKO Kapliczka, mur., pocz. XX

ŁUNIEW Kaplica, mur . ok . 1950 Kapliczka, mur., okres mi ędzywojenny

MANIE Kapliczka I, mur., pocz. XX Kapliczka II, mur., po 1945 Kapliczka III, mur., 1954 Nagrobek, mur., 1925 Cmentarz powsta ńców z 1831

MISIE Dawna szkoła, drewn., pocz. XX Dom dró żnika, drewn., XIX/XX Kapliczka I, mur., pocz. XIX Kapliczka II, mur., 1854 Kapliczka III, mur., pocz. XX

KOL. MISIE Kapliczka, mur., pocz. XX

PO ŚCISZE Kapliczka I, mur., ok. 1910 Kapliczka II, mur., pocz. XX Kapliczka III, mur., ok. 1936 Kapliczka IV, mur., 1958 Kaplica p.w. MB Kodenskiej, mur., 1937

PRZYCHODY Kapliczka I, mur., pocz. XX Kapliczka II, mur., po 1945

PUCHACZE Kapliczka, mur., pocz. XX

ROGO ŹNICA NOWA WIE Ś Kapliczka, mur., po 1945

ROGO ŹNICA STARA WIE Ś Kapliczka, mur., po 1945 Zespół dworsko-ogrodowy: 1. d. Rz ądcówka, mur., 1 poł. XIX 2. Stodoła, kam., 2 poł. XIX 3. Pozostało ści kompozycji ogrodowej

ROGO ŹNICZKA Kapliczka, mur., XIX

KOL. ROGO ŹNICA Kapliczka, mur., pocz. XX

114 KOL. ROGO ŹNICA /GRUDY/ Kapliczka, mur., pocz. XX

RUDNIKI d. Szkoła, drewn., okres mi ędzywojenny Kapliczka, mur., k. XIX

RZECZYCA Kapliczka I, mur., pocz. XX /ul. Krzywa/ Kapliczka II, mur.. 1928 /ul. Prosta/ Kapliczka III, mur., 1954 /ul. Prosta/

STRZAKŁY Szkoła, mur., 1938 Kapliczka I, mur., pocz. XX Kapliczka II, mur., 1903 Kaplica p.w. MB Królowej Polski, mur., 1.50-te XX Cmentarz epidemiczny

TŁU ŚCIEC d. Szkoła, drewn., pocz. XX Kapliczka I, mur., pocz. XX Kapliczka II, mur., pocz. XX Kapliczka III, mur., okres mi ędzywojenny Cmentarz epidemiczny

TULIŁÓW Kapliczka I, mur., pocz. XX Kapliczka II, mur., okres mi ędzywojenny Kapliczka III, mur., 1 ćw. XX Cmentarz wojenny z I wojny światowej

WÓLKA KRZYMOWSKA Kaplica p.w. MB Nieust. Pomocy, mur., 1907 Cmentarz epidemiczny

WYSOKIE Kapliczka I, mur., 2 poł. XIX Kapliczka II, mur., pocz. XX

ZASIADKI Kapliczka I, mur., pocz. XX Kapliczka II, mur., pocz. XX

ZA ŚCIANKI Kapliczka, mur., pocz. XX

ZAWADKI Pozostało ści zespołu dworskiego: 1. d. dwór, drewn., k. XIX /dom nr 27/ 2. Obora, mur., okres mi ędzywojenny 3. Budynek gosp., drewn., pocz. XX Kapliczka, mur., pocz. XX

ŻABCE Pozostało ści zespołu dworsko-ogrodowego: 1. Obora, mur., k. XIX 2. Stodoła, mur.-drewn., k. XIX 3. Pozostało ści kompozycji ogrodowej

115 Kaplica p.w. św. Andrzeja Boboli, mur., XIX /l858?/ Kapliczka I, mur., pocz. XX Kapliczka II, mur., pocz. XX

BUDOWNICTWO LUDOWE

BEREZA Zagroda nr 19: Dom. drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Spichlerz, drewn., pocz. XX Dom nr 43, drewn., pocz. XX Zagroda nr 49: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Dom nr 53, drewn., pocz. XX Dom nr 60, drewn., pocz. XX Dom nr 61, drewn., pocz. XX Zagroda nr 79: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Spichlerz, drewn., okres mi ędzywojenny Obora I, drewn., pocz. XX Obora II, drewn., pocz. XX Dom nr 82, drewn., pocz. XX Zagroda nr 88: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Obora, drewn., pocz. XX Dom nr 91, drewn., pocz. XX Zagroda nr 100: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Obora, drewn., okres mi ędzywojenny Spichlerz, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 110, drewn., pocz. XX Dom nr 112, drewn., pocz. XX Dom nr 115, drewn., pocz. XX Dom nr 118, drewn., pocz. XX Dom nr 121 drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 133, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 135: Dom, drewn., pocz. XX Spichlerz, drewn., pocz. XX Dom nr 148, drewn., pocz. XX

JELNICA Dom nr 27, drewn., pocz. XX Dom nr 40, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 68, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 83, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 91, drewn., 1935 Dom nr 102, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 108, drewn., pocz. XX Dom nr 116, drewn., pocz. XX Zagroda nr 126: Stodoła, drewn., ok. 1920 Obora, drewn., 1917 Dom nr 127, drewn., okres mi ędzywojenny

116 Zagroda nr 144: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Obora, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła nr 146, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła nr 150, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 156: Dom, mur., okres mi ędzywojenny Spichlerz, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny

KOSZELIKI Dom nr 1, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 5: Dom, drewn.. pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Zagroda nr 8: Dom, drewn., ok. 1920 Stodoła, drewn., ok. 1920 Zagroda nr 9: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 10: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 13: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 25: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Obora, drewn., okres mi ędzywojenny

KO ŻUSZKI Dom nr 19, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 37 /ob.szkoła/, drewn., pocz. XX Dom nr 43, drewn., pocz. XX Dom nr 46, drewn., pocz. XX Dom nr 47, drewn., pocz. XX Dom nr 48, drewn., pocz. XX Dom nr 49, drewn., pocz. XX Dom nr 50, drewn., pocz. XX Zagroda nr 59: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 62, drewn., okres mi ędzywojenny

KRZEWICA Dom nr 5, drewn., ok. 1920 Dom nr 13, drewn., 1937 Dom nr 23, drewn., pocz. XX Zagroda nr 24: Dom, drewn., ok. 1918 Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 28, drewn., ok. 1918 Dom nr 31, drewn., ok. 1917 Dom nr 36, drewn., pocz. XX Dom nr 41, drewn., pocz. XX Dom nr 56, mur., okres mi ędzywojenny Dom nr 57, drewn., pocz. XX Zagroda nr 69: Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny

117

Obora, drewn., okres mi ędzywojenny

KRZYMOSZYCE Dom nr 1, drewn., pocz. XX Dom nr 4, drewn., pocz. XX Spichlerz nr 8, drewn., k. XIX Zagroda nr 9: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Spichlerz z wozowni ą, drewn., pocz. XX Dom nr 10, drewn., k. XIX Zagroda nr 12: Dom, drewn., 1925 Spichlerz, drewn., 1925 Dom nr 12a, drewn., XIX/XX Zagroda nr 14: Stodoła, drewn., ok. 1920 Stodoła ze spichlerzem, drewn., 1920 Spichlerz nr 15, drewn., 1934 Stodoła nr 16, drewn., pocz.XX Spichlerz nr 18, drewn., pocz. XX Spichlerz nr 20, drewn., 1.20-te XX Stodoła nr 25, drewn., k. XIX Spichlerz nr 26, drewn., pocz. XX Zagroda nr 27: Dom, drewn., 1947 Stodoła, drewn., pocz. XX Dom nr 28, drewn., k. XIX Zagroda nr 29: Dom, drewn., 1914 Stodoła, drewn., ok. 1914 Dom nr 30, drewn., k. XIX Dom nr 31, drewn., k. XIX Dom nr 32, drewn., 1890 Zagroda nr 36: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Stodoła z drewutni ą, drewn., pocz. XX

ŁUKOWISKO Dom nr 32, drewn., po 1910 Dom nr 42, drewn., po 1910 Dom nr 45, drewn., po 1910 Dom nr 46, drewn., po 1910 Dom nr 47, drewn., po 1910 Dom nr 50, mur., okres mi ędzywojenny Dom nr 52, mur., okres mi ędzywojenny Dom nr 54, drewn., k. XIX Dom nr 55, drewn., 1918 Dom nr 57, drewn., 1918 Dom nr 59, drewn., 1918 Dom nr 62, drewn., 1918 Dom nr 66, drewn., 1918 Dom nr 72, drewn., po 1910 Dom nr 73, drewn., po 1910 Dom nr 75, drewn., po 1910 Dom nr 77, drewn., po 1910 Dom nr 78, drewn., 1932 Dom nr 80, drewn., po 1910

118 ŁUNIEW Dom nr 1, drewn., okres mi ędzywojenny Spichlerz nr 3, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 6, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 9, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 17, drewn., ok. 1920 Dom nr 18a, drewn., ok. 1920 Dom nr 26, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 28, drewn., 1 ćw. XX Zagroda nr 35: Dom, drewn.. 1924 Stodoła, drewn., 1924 Dom nr 36, drewn.. 1 ćw. XX

MANIE Stodoła nr 4, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 50: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 51, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 52: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 57, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 61, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 62, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła nr 63, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 75, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 80, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 81, drewn., okres mi ędzywojenny

MISIE Dom nr 54, drewn., pocz. XX Dom nr 56, drewn., pocz. XX Dom nr 68, drewn., l.40-te XX Stodoła nr 74, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 75, drewn., pocz. XX Zagroda nr 80: Dom, drewn., pocz. XX Spichlerz, drewn., pocz. XX Zagroda nr 83: Dom, drewn., pocz. XX Spichlerz, drewn., pocz. XX Zagroda nr 122: Dom, drewn., pocz. XX Spichlerz, drewn., pocz. XX Dom nr 124, drewn., pocz. XX Dom nr 128, drewn., 1948 Dom nr 138, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła nr 139, drewn., pocz. XX

PO ŚCISZE Dom nr 2, mur., okres mi ędzywojenny Dom nr 9, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 11, drewn., pocz. XX Dom nr 15, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 20, mur., 1911 Dom nr 24, drewn., XIX/XX Dom.nr 29, drewn., pocz. XX Dom nr 32, drewn., pocz. XX

119 Dom nr 33, drewn., 1930 Dom nr 34, drewn., pocz. XX Dom nr 35, drewn., 2 poł. XIX Dom nr 36, drewn., k. XIX Dom nr 39, drewn., pocz. XX Zagroda nr 43: Obora, drewn., k. XIX Stodoła, drewn., pocz. XX Dom nr 45, drewn., ok. 1930 Dom nr 54, mur., ok. 1930 Dom nr 59, mur., ok. 1930 Spichlerz nr 67, drewn., 1931 Dom nr 74, drewn., 1930 Dom nr 78, drewn., pocz. XX Dom nr 80. drewn., k. XIX Dom nr 105, drewn., ok. 1930

PRZYCHODY Dom nr 40, drewn., pocz. XX Dom nr 60, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 76, drewn., pocz. XX Dom nr 110, drewn., pocz. XX Dom nr 111, drewn., pocz. XX

PUCHACZE Dom nr 30, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 31, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 37, drewn., XIX Dom nr 41, drewn., okres mi ędzywojenny

ROGO ŹNICA NOWA WIE Ś Dom nr 1, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 3, drewn., pocz. XX Dom nr 7, drewn., pocz. XX Dom nr 12, drewn., pocz. XX Dom nr 14, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 18, drewn., pocz. XX Dom nr 23, drewn., pocz. XX Zagroda nr 26: Dom, drewn., pocz. XX Obora, drewn., pocz. XX Spichlerz, drewn., pocz. XX Zagroda nr 31: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Dom nr 36, drewn., pocz. XX Dom nr 42, drewn., pocz. XX Dom nr 45a, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 46, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 48, drewn., pocz. XX Zagroda nr 54: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Dom nr 61, drewn., okres międzywojenny

ROGO ŹNICA STARA WIE Ś Dom nr 98, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 109: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Spichlerz, drewn., okres mi ędzywojenny

120 Obora, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 112, drewn., okres mi ędzywojenny

ROGO ŹNICZKA Dom nr 21, drewn., pocz. XX Dom nr 23, drewn., pocz. XX Dom nr 29, drewn., pocz. XX Dom nr 30, drewn., 1917 Spichlerz nr 35, drewn., pocz. XX Dom nr 38, drewn.,XIX/ XX Spichlerz nr 42. drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 48. drewn., okres mi ędzywojenny

RUDNIKI Stodoła nr 3, drewn., pocz. XX Dom nr 4, drewn., 1860 Dom nr 8, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 10, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 12, drewn., okres mi ędzywojenny Obora nr 14, drewn., pocz. XX

RZECZYCA ul. Go ściniec Dom nr 22, drewn., pocz. XX Zagroda nr 28: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 30, drewn., pocz. XX Dom nr 32, drewn., pocz. XX Dom nr 40, drewn., l.40-te XX Dom nr 54, drewn., pocz. XX Dom nr 60, drewn., pocz. XX Dom nr 70, drewn., pocz. XX ul. Krzywa Zagroda nr 3: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Dom nr 4, drewn., pocz. XX Dom nr 9, drewn., pocz. XX Zagroda nr 16: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Spichlerz, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 19, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 23: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Spichlerz, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 27, drewn., pocz. XX ul. Olszowa Dom nr 6, drewn., pocz. XX Zagroda nr 8: Dom, drewn., pocz. XX Obora, drewn., pocz. XX Zagroda nr 10: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Dom nr 12, drewn., pocz. XX Dom nr 13, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 18, drewn., pocz. XX

121 ul. Polna Dom nr 1, drewn., pocz. XX Dom nr 2, drewn., pocz. XX Dom nr 3, drewn., okres mi ędzywojenny ul. Prosta Dom nr 1, drewn., pocz. XX Dom nr 15, drewn., pocz. XX Dom nr 19, drewn., pocz. XX Dom nr 30, drewn., 1924 Dom nr 42, drewn., pocz. XX Dom nr 48, drewn., pocz. XX

SAWKI Zagroda nr 1: Dom, drewn., ok. 1922 Spichlerz, drewn., ok. 1922 Dom nr 2, drewn., ok. 1918 Zagroda nr 3: Dom, drewn., ok. 1920 Spichlerz, drewn., ok. 1920 Obora, drewn., ok. 1920 Zagroda nr 5: Dom, drewn., 1902 Spichlerz, drewn., ok. 1902 Stodoła, drewn., XIX/XX Dom nr 6, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 7; Dom, drewn., 1902 Spichlerz, drewn.,1930 Dom nr 8, drewn., ok. 1920 Spichlerz nr 15, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 19: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 20: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Spichlerz, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła nr 21, drewn., pocz. XX Zagroda nr 27: Dom, drewn., 1919 Stodoła I, drewn., 1919 Stodoła II, drewn., 1919 Spichlerz, drewn., ok. 1920 Zagroda nr 28: Dom, drewn., ok. 1920 Spichlerz, drewn., ok. 1920

SITNO Dom nr 1, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 8, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 50, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 55: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Dom nr 57, drewn., pocz. XX

STRZAKŁY Dom nr 4, drewn., 1935

122 Zagroda nr 7: Dom, drewn., 1928 Spichlerz, drewn., 1928 Dom nr 8, drewn., pocz. XX Spichlerz nr 16, drewn., 1 ćw. XX Zagroda nr 19: Dom, drewn., 1894 Spichlerz, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., ok. 1920 Dom nr 20, drewn.,ok. 1925 Zagroda nr 21: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., ok. 1900 Dom nr 22, mur., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 23: Dom, drewn., 2 poł. XIX Stodoła, drewn., pocz. XX Dom nr 24, drewn., 1 ćw. XX Spichlerz nr 25, drewn., pocz. XX Zagroda nr 26: Dom, drewn., pocz. XX Obora, drewn., 1 ćw. XX Spichlerz, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 28, drewn., 1903 Obora nr 25, drewn., pocz. XX Dom nr 31, drewn., XIX Dom nr 33, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 34, drewn., XIX/XX Dom nr 37, drewn., pocz. XX Zagroda nr 50: Dom, drewn., 1932 Spichlerz, drewn., 1937 Spichlerz nr 54, drewn., k. XIX Dom nr 86, drewn., pocz. XX Spichlerz nr 87, drewn, 1 ćw. XX Zagroda nr 90: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 91, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 94 /Kolonia/, drewn., ok. 1930 Spichlerz nr 94 /Kolonia/, drewn., pocz. XX

TŁU ŚCIEC Zagroda nr 11: Dom, drewn., pocz. XX Spichlerz, drewn., pocz. XX Dom nr 14, drewn., pocz. XX Spichlerz nr 69, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 86, drewn., pocz. XX

TULIŁÓW Dom nr 28, drewn., 1926 Zagroda nr 34: Dom, drewn., 1922 Stodoła, drewn., 1922 Stodoła nr 42, drewn., 1937 Zagroda nr 44: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., pocz. XX Dom nr 56, drewn.,pocz. XX

123

UTRÓWKA Dom nr 8, drewn., pocz. XX Dom nr 11, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 19, drewn., pocz. XX

WÓLKA KRZYMOWSKA Stodoła nr 5, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 10: Dom, drewn., pocz. XX Obora, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 13, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 15, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 20, drewn., 1931 Dom nr 21, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 27, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 28, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 29, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 31, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 33, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 36, drewn., pocz. XX Dom nr 37, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 38, drewn., pocz. XX Dom nr 42, drewn., pocz. XX

WYSOKIE Dom nr 26, drewn., pocz. XX Dom nr 27, drewn., pocz. XX Dom nr 28, drewn., 2 poł. XIX Dom nr 34, drewn., XIX/XX Dom nr 36, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 37, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 38, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 39, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 42, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 43, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 44, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 47: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Stodoła, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 48, drewn., pocz. XX Zagroda nr 51: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., 1 ćw. XX Spichlerz, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 52, drewn., okres mi ędzywojenny

ZASIADKI Dom nr 1, drewn., pocz. XX Dom nr 5, drewn., pocz. XX Dom nr 6, drewn., pocz. XX Dom nr 15, drewn., 1911 Dom nr 18, drewn., pocz. XX Stodoła nr 20, drewn., 1 ćw. XX Zagroda nr 21: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., 1 ćw. XX Obora, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 22, drewn., pocz. XX

124 Zagroda nr 23: Dom, drewn., pocz. XX Stodoła, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 26, drewn., pocz. XX Dom nr 30, drewn., pocz. XX Dom nr 32, drewn., pocz. XX Dom nr 35, drewn., pocz. XX Stodoła nr 38, drewn., 1 ćw. XX Stodoła nr 40, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 41, drewn., okres mi ędzywojenny Zagroda nr 43: Dom, drewn., okres mi ędzywojenny Obora, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 48, drewn., ok. 1910 Dom nr 51, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 55, drewn., pocz. XX Dom nr 96, drewn., pocz. XX

ZA ŚCIANKI Dom nr 2, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 4, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 7, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 23, drewn., 1 ćw. XX

ZAWADKI Dom nr 18, drewn., pocz. XX Dom nr 21, drewn., pocz. XX Zagroda nr 25: Dom, drewn., 1911 Stodoła, drewn., 1 ćw. XX Dom nr 29, drewn., 1 ćw. XX Stodoła nr 31, drewn., 1 ćw. XX

ŻABCE Dom nr 9, drewn., pocz. XX Dom nr 10, drewn., okres mi ędzywojenny Dom nr 11, drewn., pocz, XX Dom nr 17, drewn., pocz. XX Dom nr 23, drewn., pocz. XX Dom nr 38, drewn., pocz. XX Dom nr 43, mur., okres mi ędzywojenny Dom nr 49, mur., okres mi ędzywojenny Dom nr 51, mur., okres mi ędzywojenny

125