2017
ZAŁĄCZNIK NR 3 - DIAGNOZA OBSZARU GMINY MIĘDZYRZEC PODLASKI SŁUŻĄCA DELIMITACJI OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI
str. 0
SPIS TREŚCI WSTĘP ...... 2 1. DIAGNOZA STANU ISTNEJĄCEGO ...... 5 1.1 POŁOŻENIE GMINY ...... 5 1.2 WYZNACZONE OBSZARY REFERENCYJNE ...... 6 1.3 SFERA SPOŁECZNA ...... 9 1.3.1 ZAGADNIENIA DEMOGRAFICZNE ...... 9 1.3.2 BEZROBOCIE ...... 14 1.3.3 WYKLUCZENIE SPOŁECZNE I UBÓSTWO ...... 22 1.3.4 BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE ...... 44 1.3.5 POZIOM EDUKACJI ...... 48 1.3.6 POZIOM KAPITAŁU SPOŁECZNEGO ...... 52 1.4 SFERA ŚRODOWISKOWA ...... 57 1.5 SFERA GOSPODARCZA ...... 61 1.6 SFERA TECZNICZNA ...... 65 1.7 SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA ...... 70 2. DELIMITACJA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI .....75 2.1 METODOLOGIA DELIMITACJI OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH ...... 75 2.2 WYBÓR OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI ...... 87 3. MECHANIZMY WŁĄCZENIA INTERESARIUSZY W PROCES DELIMITACJI OSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI ...... 90 SPIS TABEL ...... 94 SPIS MAP ...... 94 SPIS RYSUNKÓW ...... 94 SPIS WYKRESÓW ...... 94 SPIS ZDJĘĆ ...... 96
str. 1
WSTĘP
Sporządzone opracowanie ma na celu wyznaczenie obszaru zdegradowanego i zaproponowanie obszaru do rewitalizacji na terenie Gminy Międzyrzec Podlaski. Zostało ona przygotowane zgodnie z zapisami następujących wytycznych: „Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020”, „Zasadami programowania, wdrażania i wsparcia rewitalizacji w województwie lubelskim” oraz „Zasadami delimitacji obszarów rewitalizacji i definiowania programów rewitalizacji na terenach wiejskich województwa lubelskiego”.
Zakres terenowy opracowania obejmuje obszar gminy wiejskiej Międzyrzec Podlaski, o łącznej powierzchni 261 km2. Analizy zmierzające do ustalenia zasięgu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji wykonano dla całego obszaru gminy.
Zakres problemowy obejmuje zagadnienia dotyczące 5 obowiązkowych sfer (społecznej, gospodarczej, środowiskowej, technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej), w ramach których wykonano szczegółową, wieloczynnikową diagnozę obszaru gminy pod kątem potrzeby działań rewitalizacyjnych.
Przedstawiony dokument składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera charakterystykę gminy. Druga cześć skupia się na wskazaniu metodologii wyznaczania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, prezentacji zastosowanych wskaźników oraz wskazaniu na terenie gminy Międzyrzec Podlaski granic obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji.
Wykonane opracowanie przygotowano w oparciu o zapisy „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020” z dnia 2 sierpnia 2016 r. Zgodnie z wytycznymi rewitalizacja rozumiana jest jako kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są w sposób spójny: wewnętrznie (poszczególne działania pomiędzy sobą) oraz zewnętrznie (z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych i planistycznych).1
Pierwszym krokiem niezbędnym do podjęcia działań rewitalizacyjnych jest wyznaczenie obszaru zdegradowanego, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy. W świetle wytycznych stan kryzysowy spowodowany jest koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer:
1 Rozdział 3 punkt 1 „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020”
str. 2 a. gospodarczej (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw), b. środowiskowej (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska), c. przestrzenno-funkcjonalnej (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych), d. technicznej (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska).2
Wytyczne dopuszczają by obszar zdegradowany był podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, pod warunkiem stwierdzenia na każdym z podobszarów występowania koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych.
Po wyznaczeniu obszaru zdegradowanego gmina wyznacza obszar rewitalizacji, obejmującego całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic. 3
Podstawą formalno-prawną, obok wyżej wymienionych Wytycznych jest ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późniejszymi zmianami), a zwłaszcza jej art. 18 ust. 2 pkt 6, który określa tytuł do uchwalania programów rewitalizacji.
Dokument źródłowy zarówno dla programu rewitalizacji, jaki i przedmiotowej diagnozy, jest „Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Międzyrzec Podlaski na lata 2014- 2020”4. Diagnozę gminy opracowano uwzględniając problemy zidentyfikowane w Strategii, analizując wskaźniki odpowiednie do zdiagnozowanych w niej problemów w skali sołectw, a następnie uzupełniając je analizą wskaźników gospodarczych, środowiskowych, infrastrukturalnych lub przestrzennych w tej samej skali.
Wśród problemów występujących na terenie gminy Międzyrzec Podlaski, które zostały wyartykułowane w „Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Międzyrzec Podlaski na lata 2014- 2020” znajdują się:
ubóstwo – jako jeden z najbardziej znaczących składników warunkujących patologię życia społecznego;
2 Rozdział 3 punkt 1 „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020” 3 Rozdział 3 punkt 1 „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020” 4 UCHWAŁA NR XXXVII/239/13 Rady Gminy Międzyrzec Podlaskiej z dnia 13 listopada 2013 r.
str. 3
bezrobocie – powodujące, że standard życia wielu mieszkańców obniża się i rozszerza się obszar wykluczenia społecznego; uzależnienia i przemoc w rodzinie; niepełnosprawność; bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych; sytuacja osób starszych; brak mieszkań socjalnych oraz znikoma ilość mieszkań komunalnych - zasoby mieszkań komunalnych są niewystarczające w stosunku do potrzeb mieszkaniowych tych mieszkańców gminy, którzy znajdują się w trudnej sytuacji życiowej.
str. 4
1. DIAGNOZA STANU ISTNEJĄCEGO
1.1 POŁOŻENIE GMINY
Gmina Międzyrzec Podlaski usytułowana jest w północnej części województwa lubelskiego, w zachodniej części powiatu bialskiego. Jest gminą wiejską prawie w pełni otaczającą miasto Międzyrzec Podlaski, w którym to znajduje się siedziba gminy. Gmina graniczy z następującymi jednostkami samorządu terytorialnego: od południa z miastem Międzyrzec Podlaski i gminą Drelów (powiat bialski), od wschodu z gminą Biała Podlaska (powiat bialski), od zachodu z gminą Kąkolewnica (powiat radzyński) oraz gminą Trzebieszów (powiat łukowski), od północy z gminami Olszana, Zbuczyn i Huszlew (województwo mazowieckie).
Rysunek 1 Położenie gminy Miedzyrzec Podlaski na tle województwa lubelskiego i powiatu bialskiego
Źródło: https://pl.wikipedia.org; http://samorzad2014.pkw.gov.pl/
Gmina zajmuje powierzchnię 261 km2, co stanowi niemal 9,5% powierzchni powiatu bialskiego (łącznie 2 754 km2) oraz 1,04% powierzchni województwa lubelskiego (25 155 km2). Cechuje się ona dobrym dostępem do dróg tranzytowych o znaczeniu regionalnym i krajowym. Przez teren gminy przebiegają dwie drogi krajowe (nr 2 i nr 19) oraz dwie drogi wojewódzkie (nr 806 Łuków – Międzyrzec Podlaski i nr 813 Międzyrzec Podlaski- Parczew-Ostrów Lubelski-Łęczna). Poza tym biegnie tędy kolejowa magistrala Berlin – Moskwa. Gmina leży na drugim pod względem rangi węźle komunikacyjnym, na terenie województwa lubelskiego. Atutem jest więc dostępność komunikacyjna do dróg o znaczeniu międzynarodowym.
str. 5
W skład gminy wchodzi 35 miejscowości zgrupowanych w 33 jednostkach pomocniczych – sołectwach. Ważną cechą położenia gminy jest miasto Międzyrzec Podlaski jako oddzielna jednostka administracyjna szczebla lokalnego, ale jednocześnie ośrodek centralny gminy w znaczeniu funkcjonalnym. Miasto ma wpływ na aktywizację otaczającej go gminy Międzyrzec Podlaski. Jest również znaczącym centrum zdrowia, kultury, sportu i rekreacji.
1.2 WYZNACZONE OBSZARY REFERENCYJNE
Pierwszym etapem opracowania diagnozy było wyznaczenie na terenie gminy Międzyrzec Podlaski obszarów referencyjnych, w ramach których prowadzona była analiza mająca na celu wskazanie jednostek wymagających podjęcia działań rewitalizacyjnych. Niniejsza diagnoza obejmuje cały obszar gminy w podziale na ustalone jednostki referencyjne, a przeprowadzona została w oparciu o obiektywne i weryfikowalne mierniki oraz metody badawcze dostosowane do lokalnych uwarunkowań.
Zgodnie z „Zasadami delimitacji obszarów rewitalizacji i definiowania programów rewitalizacji na terenach wiejskich województwa lubelskiego” jako jednostkę referencyjną, w obrębie której prowadzona była szczegółowa analiza, przyjęto sołectwo.
Dla celów niniejszej diagnozy teren gminy Miedzyrzec Podlaski został podzielony na 33 obszary referencyjne – sołectwa. W poniżej tabeli zaprezentowano podstawowe dane dotyczące tychże jednostek.
Tabela 1 Charakterystyka poszczególnych jednostek referencyjnych - sołectw Udział Udział powierzchni Liczba mieszkańców Numer i nazwa Miejscowości Powierzchnia obszaru mieszkańców obszaru obszaru wchodzące w skład obszaru referencyjnego obszaru referencyjnego referencyjnego - obszaru referencyjnego w ogólnej referencyjnego w ogólnej sołectwa referencyjnego (ha) powierzchni (osoby) liczbie ludności gminy gminy 1. Bereza Bereza 826,08 3,17% 613 5,82% 2. Dołhołęka Dołhołęka 368,58 1,41% 32 0,30% 3. Halasy Halasy 597,54 2,29% 561 5,33% 4. Jelnica Jelnica 632,94 2,43% 542 5,15% 5. Koszeliki Koszeliki 274,22 1,05% 100 0,95% 6. Kożuszki Kożuszki 488,71 1,87% 267 2,54% 7. Krzewica Krzewica 514,47 1,97% 355 3,37% 8. Krzymoszyce Krzymoszyce 1 336,15 5,12% 117 1,11% 9. Łuby Łuby 450,34 1,73% 115 1,09% 10. Łukowisko Łukowisko 318,62 1,22% 281 2,67% 11. Łuniew Łuniew 1 324,97 5,08% 194 1,84% 12. Misie Misie 508,11 1,95% 814 7,73% 13. Pościsze – Pościsze 1 786,09 6,85% 360,00 3,42% Kolonia Wolańska Kolonia Wolańska 14. Przychody Przychody 923,05 3,54% 513 5% Manie 15. Manie 1 077,47 4,13% 261,00 2,48% Przyłuki 16. Puchacze Puchacze 456,17 1,75% 243 2,31% 17. Rogoźnica Rogoźnica 801,93 3,07% 511 4,85%
str. 6
Udział Udział powierzchni Liczba mieszkańców Numer i nazwa Miejscowości Powierzchnia obszaru mieszkańców obszaru obszaru wchodzące w skład obszaru referencyjnego obszaru referencyjnego referencyjnego - obszaru referencyjnego w ogólnej referencyjnego w ogólnej sołectwa referencyjnego (ha) powierzchni (osoby) liczbie ludności gminy gminy 18. Rogoźnica Rogoźnica Kolonia 712,13 2,73% 125 1,19% Kolonia 19. Rogoźniczka Rogoźniczka 648,81 2,49% 209 1,99% 20. Rudniki Rudniki 129,20 0,50% 91 0,86% 21. Rzeczyca Rzeczyca 1 119,56 4,29% 899 8,54% 22. Sawki Sawki 337,02 1,29% 122 1,16% 23. Sitno Sitno 466,17 1,79% 301 2,86% 24. Strzakły Strzakły 659,89 2,53% 401 3,81% 25. Tłuściec Tłuściec 955,46 3,66% 467 4,44% 26. Tuliłów Tuliłów 794,38 3,04% 407 3,87% 27. Utrówka Utrówka 2 565,30 9,83% 89 0,85% 28. Wólka Wólka Krzymowska 370,78 1,42% 136 1,29% Krzymowska 29. Wysokie Wysokie 478,21 1,83% 461 4,38% 30. Zasiadki Zasiadki 701,49 2,69% 196 1,86% 31. Zaścianki Zaścianki 2 370,02 9,08% 206 1,96% 32. Zawadki Zawadki 381,10 1,46% 77 0,73% 33. Żabce Żabce 718,25 2,75% 460 4,37% SUMA: 26 093,21 100% 10 527 100% Źródło: Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski
str. 7
Mapa 1 Sołectwa i miejscowości gminy Międzyrzec Podlaski
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski
str. 8
1.3 SFERA SPOŁECZNA
1.3.1 ZAGADNIENIA DEMOGRAFICZNE
Na koniec 2015 roku obszar gminy Miedzyrzec Podlaski zamieszkiwało łącznie 10 526 osób, w tym 49,78% stanowiły kobiety, a 50,22% mężczyźni (w Polsce średnio gminy zamieszkuje 52% kobiet).
W 2015 roku gęstość zaludnienia w gminie Międzyrzec Podlaski kształtowała się na niskim poziomie. Wynosiła ona 40,34 os./km2. Gmina charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem gęstości zaludnienia. Wśród jednostek referencyjnych o największej gęstości zaludnienia znajdują się sołectwa: Halasy (93,88 os./km2), Jelenica (85,63 os./km2), Łukowisko (88,19 os./km2), Misie (160,20 os./km2), Rzeczyca (80,30 os./km2) i Wysokie (96,40 os./km2). Natomiast jednostki referencyjne o najmniejszej gęstości zaludnienia to: Dołhołeka (8,68 os./km2), Krzymoszyce (8,76 os./km2), Łuniew (14,64 os./km2), Utrówka (3,47 os./km2) i Zaścianki (8,69 os./km2),
Wśród niekorzystnych procesów demograficznych, które zachodzą na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski jest zjawisko systematycznego, choć niezbyt dużego wyludniania się obszaru gminy. Na przestrzeni lat 2013-2015 z terenu gminy (pomimo zauważalnego zjawiska suburbanizacji5) ubyło łącznie 52 mieszkańców. Szczególnie niepokoi fakt, że do końca 2010 roku liczba mieszkańców gminy rosła, natomiast os tegoż roku spada systematycznie. Ogólna liczba mieszkańców w badanym okresie zmniejszyła się więc o 0,49% (średnia dla gminy). Uwzględniając populację poszczególnych jednostek referencyjnych możemy zaobserwować, że najmniej korzystna sytuacja kształtuje się w sołectwach, w których odnotowano w latach 2013-2015 procentowy spadek liczby ludności znacznie przewyższający średnią gminny. Do sołectw tych należą: Dołhołeka (spadek o 3,33%), Kożuszki, (spadek o 3,96%), Krzewica (Manie (spadek o 5,24%), Rogoźniczka (spadek o 4,57%), Rudniki (spadek o 5,21%), Sawki (spadek o 8,27%), Wólka Krzymowska (spadek o 5,56%), Zasiadki (spadek o 4,85%), Zawadki (spadek o 4,94%), i Żabce (spadek o 3,56%). W obrębie gminy znajdują się również obszary, w których odnotowano wzrost liczby mieszkańców w badanym okresie. A są to sołectwa: Bereza (wzrost o 0,49%), Halasy (wzrost o 0,36%), Jelenica (wzrost o 1,31%), Łukowisko (wzrost o 0,72%), Pościsze-Kolonia Wolańska (wzrost o 2,87%), Przychody (wzrost o 1,99%), Rogoźnica (wzrost o 0,39%), Rogoźnica Kolonia (wzrost o 2,46%), Rzeczyca (wzrost o 4,53%), Sitno (wzrost o 3,79%), Tuliłów (wzrost o 0,74%) i Utrówka (wzrost o 1,14%).
Tabela 2 Liczba i zmiana liczby ludności w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne Zmiana liczby Numer i nazwa obszaru Liczba mieszkańców [osoby] ludności w latach referencyjnego - sołectwa 2013-2015 (%) 2013 2014 2015 1. Bereza 610 603 613 0,49 2. Dołhołęka 33 32 32 -3,03 3. Halasy 559 558 561 0,36 4. Jelnica 535 531 542 1,31 5. Koszeliki 102 100 100 -1,96
5 Suburbanizacja to zjawisko związane z rozwojem miast oraz realokacji z miast miejsc zamieszkania oraz usług i pracy na obszary podmiejskie.
str. 9
6. Kożuszki 278 276 267 -3,96 7. Krzewica 363 358 355 -2,20 8. Krzymoszyce 118 117 117 -0,85 9. Łuby 120 116 115 -4,17 10. Łukowisko 279 283 281 0,72 11. Łuniew 194 194 194 0,00 12. Misie 817 825 814 -0,37 13. Pościsze - Kolonia Wolańska 350 359 360 2,86 14. Przychody 503 512 513 1,99 15. Manie 275 263 261 -5,09 16. Puchacze 243 236 243 0,00 17. Rogoźnica 509 509 511 0,39 18. Rogoźnica Kolonia 122 127 125 2,46 19. Rogoźniczka 219 213 209 -4,57 20. Rudniki 96 89 91 -5,21 21. Rzeczyca 860 883 899 4,53 22. Sawki 133 130 122 -8,27 23. Sitno 290 296 301 3,79 24. Strzakły 413 407 401 -2,91 25. Tłuściec 476 465 467 -1,89 26. Tuliłów 404 403 407 0,74 27. Utrówka 88 90 89 1,14 28. Wólka Krzymowska 144 142 136 -5,56 29. Wysokie 470 470 461 -1,91 30. Zasiadki 206 202 196 -4,85 31. Zaścianki 211 206 206 -2,37 32. Zawadki 81 78 77 -4,94 33. Żabce 477 473 460 -3,56 SUMA: 10 578 10 546 10 526 -0,49 Źródło: Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski
Przyczyn spadku liczby mieszkańców gmin Miedzyrzec Podlaski należy upatrywać miedzy innymi w migracji w celach zarobkowych. W 2014 roku saldo migracji na 1000 mieszkańców wyniosło dla gminy minus 3,7 Na przestrzeni kilku ostatnich lat (2009-2014, z wyjątkiem roku 2013) współczynnik salda migracji utrzymywał się w gminie na ujemnym poziomie. Jednocześnie zauważalne jest pozytywny trend dodatniego przyrostu naturalnego, który odnotowuje się na terenie gminy od kilku lata (od 2010 roku, z wyjątkiem 2013 roku). 6 Jednocześnie należy zaznaczyć, że zarówno trend migracji, jak i przyrostu naturalnego nie ma charakteru stałego.
Pomimo dobrze rozwijającej się infrastruktura w dziedzinie budownictwa domów jednorodzinnych (zwłaszcza w miejscowościach przyległych do Międzyrzeca Podlaskiego: Rzeczyca, Tuliłów, Bereza, Pościsze) oraz zainteresowaniem mieszkańców miasta w zakresie osiedlania się na terenie gminy, liczba jej mieszkańców z roku na rok maleje.
W trakcie konsultacji społecznych wskazywano, że zmniejszanie się liczby ludności w gminie jest w dużej mierze spowodowane odpływem młodych mieszkańców, którzy decydują się na zamieszkanie poza gminą. Na taki stan rzeczy wpływają przede wszystkim słabe perspektywy znalezienia pracy w gminie. 6 Na podstawie danych: Banku Danych Lokalnych GUS
str. 10
Wśród negatywnych zjawisk demograficznych zauważalnym na obszarze analizowanej gminy znajduje się problem stopniowego starzenia się społeczeństwa. Wskazuje na to piramida wieku i płci, którą zaprezentowano poniżej. Niemal we wszystkich grupach wiekowych liczba mężczyzna jest większa niż kobiet. Jedynie w grupie wiekowej 65 i więcej lat liczebność kobiet przekracza liczebność mężczyzn. Jest to zjawisko charakterystyczne dla całego kraju – zgodnie ze statystykami mężczyźni żyją krócej niż kobiety.
Wykres 1 Piramida wieku i płci mieszkańców gminy Międzyrzec Podlaski w 2015 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS
Kształt piramidy wieku mieszkańców analizowanej gminy wskazuje na stacjonarny (zastojowy) tryb społeczeństwa – przejściową fazę pomiędzy społeczeństwem młodym a starym.
Zjawisko starzenia się populacji, zarówno miast, jak i wsi, zaczyna być coraz bardziej odczuwalne. Niesie ze sobą konieczność zmiany funkcji obiektów i przestrzeni, które powinny coraz bardziej być przystosowane do potrzeb coraz liczniejszej grupy seniorów. Wskaźnikiem, który najtrafniej oddaje to zjawisko i pozwala na ocenę struktury demograficznej ludności zamieszkującej gminę Miedzyrzec Podlaski jest odsetek osób w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni powyżej 65 lat oraz kobiety powyżej 60 lat). Aktualna, jak również prognozowana, liczba osób w wieku poprodukcyjnym wskazuje na zmiany potrzeb użytkowników przestrzeni, budynków, a także na możliwe obniżenie się dochodów części gospodarstw.
Wskaźnik ten na obszarze gminy Miedzyrzec Podlaski wynosił w 2015 roku 18,53%, co świadczy o wysokim poziomie starzenia się struktur demograficznych w gminie. Silną koncentrację problemu możemy zaobserwować w większości jednostek referencyjnych. W jednostkach tych udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej licznie mieszkańców był bowiem wyższy od średniej gminnej. Do obszarów szczególnej koncentracji osób w wieku poprodukcyjnym należą sołectwa: Krzymoszyce (29,91%), Łukowisko (24,56%), Sawki (24,59%), Wólka Krzymowska (24,26%), Zasiadki (26,02%). Najlepszą sytuacje w zakresie badanego wskaźnika odnotowano natomiast w sołectwach: Halasy (13,37%), Zaścianki (13,11%) oraz Żabce (14,57%).
str. 11
Wykres 2 Udział liczby osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (%)
Żabce 14,57 Zawadki 20,78 Zaścianki 13,11 Zasiadki 26,02 Wysokie 16,49 Wólka Krzymowska 24,26 Utrówka 17,98 Tuliłów 18,43 Tłuściec 17,77 Strzakły 19,70 Sitno 13,95 Sawki 24,59 Rzeczyca 17,91 Rudniki 15,38 Rogoźniczka 21,05 Rogoźnica Kolonia 19,20 Rogoźnica 17,61 Puchacze 16,05 Manie 22,99 Przychody 20,27 Pościsze-Kolonia Wolańska 16,94 Misie 17,57 Łuniew 22,68 Łukowisko 24,56 Łuby 21,74 Krzymoszyce 29,91 Krzewica 17,75 Kożuszki 20,60 Koszeliki 21,00 Jelnica 19,37 Halasy 13,37 Dołhołęka 21,88 Bereza 18,92 0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00
Średnia gminy = 18,53
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski
Problem starzenia się społeczeństwa jest szczególnie widoczny w części z analizowanych jednostek referencyjnych. Pomimo ogólnej, choć nieznacznej tendencji spadkowej udziału osób w wieku poprodukcyjnym w populacji ludności gminy (na przestrzeni lat 2013-2015 odnotowano spadek na poziomie 6,73%), w 6 jednostkach zanotowano przyrost tegoż wskaźnika. Wśród jednostek tych znalazły się: Koszeliki (wzrost o 2,00%), Łuby (wzrost o 8,70%), Sawki (wzrost o 2,20%), Strzakły (wzrost o 2,99%), Utrówka (wzrost o 5,47%) oraz Zaścianki (wzrost o 2,43%). W zakresie pozostałych jednostek zaobserwowano pozytywną zmianę: udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności uległ na przestrzeni lat 2013-2015 spadkowi.
str. 12
Wykres 3 Zmiana udziału liczby osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne (%)
-10,93 Żabce Zawadki-0,99 Zaścianki 2,43 -9,15 Zasiadki -7,76 Wysokie -10,41 Wólka Krzymowska Utrówka 5,47 -10,30 Tuliłów -3,86 Tłuściec Strzakły 2,99 -5,90 Sitno Sawki 2,20 -16,75 Rzeczyca -1,54 Rudniki -7,79 Rogoźniczka -13,24 Rogoźnica Kolonia -4,63 Rogoźnica -9,30 Puchacze -10,96 Manie -7,30 Przychody -5,86 Pościsze-Kolonia Wolańska -6,80 Misie -4,35 Łuniew -4,85 Łukowisko Łuby 8,70 -4,60 Krzymoszyce -3,85 Krzewica -9,10 Kożuszki Koszeliki 2,00 -4,03 Jelnica -1,67 Halasy -9,77 Dołhołęka -6,15 Bereza -20,00 -15,00 -10,00 -5,00 0,00 5,00 10,00
Średnia gminy = - 6,73
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski
Stosunkowo wysoki udział osób w wieku poprodukcyjnym rodzi problemy związane m.in. z koniecznością zapewnienia stosownej opieki osobom starszym, niskim udziałem osób starszych w życiu społecznym, niewielkimi możliwościami kontynuowania przez osoby starsze aktywności zawodowej (ryzyko ubóstwa). W trakcie konsultacji społecznych sugerowano także potrzebę likwidacji barier architektonicznych w obiektach użyteczności publicznej, a także w miejscach powszechnie uczęszczanych. Poza tym seniorzy podkreślali,
że na terenie gminy brakuje zarówno miejsc, jak i wydarzeń, które mogłyby zintegrować i zbliżyć młodszych i starszych mieszkańców. Brakuje też działań w obszarze wsparcia psychologicznego dla osób starszych, w niewielkim stopniu prowadzone są też działania z zakresu wzmacniania potencjału osób starszych w celu rozwoju osobistego, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia (usługi edukacyjne, szkolenia oswajające osoby starsze z nowymi technologiami).
Wśród najczęściej zgłaszanych przez seniorów problemów znajdują się: samotność (często wynikająca ze złych relacji rodzinnych bądź też z braku czasu najbliższych członków rodziny), choroby i niepełnosprawność, niewystarczające środki finansowe na utrzymanie, poczucie nieprzydatności (związane z zanikaniem rodzin wielopokoleniowych).
str. 13
1.3.2 BEZROBOCIE
Jednym z głównych zjawisk kryzysowych zachodzącym w sferze społecznej, silnie związanym z innymi negatywnymi procesami, jest bezrobocie. Bezrobocie, w szczególności długotrwałe (przekraczające 12 miesięcy), jest bardzo niekorzystne społecznie, gdyż wpływa negatywnie zarówno na warunki bytowe jednostki lub rodziny (długotrwały brak stałego wynagrodzenia, uzależnienie od wsparcia z systemu pomocy społecznej), jak również kondycję psychofizyczną (zaburzenia zdrowia psychicznego, dolegliwości psychosomatyczne) oraz społeczną (pogłębiająca się izolacja społeczna, spadek aktywności osoby pozostającej bez pracy). Czynniki te bardzo często skutkują wzrostem ubóstwa, pogłębiają stan wykluczenia zawodowego i społecznego (np. zanik posiadanych kwalifikacji zawodowych i trudności w przystosowaniu się do zmieniających się zasad funkcjonowania rynku pracy), a także mogą prowadzić do pojawienia się patologicznych zjawisk takich jak: nadużywanie alkoholu, przestępczość. Negatywne skutki bezrobocia odciskają również piętno na funkcjonowaniu rodziny osoby pozostającej bez pracy. W szczególności dotyczy to dzieci osoby bezrobotnej, które odczuwając własną sytuacją materialną jako gorszą, w porównaniu do swoich rówieśników, stopniowo mogą izolować się, co jest dotkliwym ograniczeniem naturalnych potrzeb związanych z rozwojem intelektualnym i społecznym. Bezrobocie jest również przyczyną zaniechanie uczestnictwa w życiu kulturalnym i społecznym.
Jednocześnie należy podkreślić, że statystyki dotyczące bezrobocia w znacznym stopniu zniekształcają obraz zjawiska ze względu na duży stopień tzw. bezrobocia ukrytego oraz powszechności „pracy na czarno”.
Biorąc pod uwagę bardzo duże znaczenie zjawiska bezrobocia, jego analizę na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski przeprowadzono w możliwie szerokim zakresie obejmującym m. in.: udział osób bezrobotnych z terenu gminy w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym oraz dynamikę zmiany tych danych na przestrzeni lat 2013-2015, udział osób bez kwalifikacji zawodowych w ogóle osób bezrobotnych z terenu gminy oraz okres pozostawania bez pracy – udział osób długotrwale bezrobotnych (powyżej 12 miesięcy) w liczbie mieszkańców gminy w wieku produkcyjnym.
Na przestrzeni analizowanego okresu, tj. w latach 2013-2015, zjawisko bezrobocia na terenie gminy Międzyrzec Podlaski charakteryzowało się pozytywnym trendem. Liczba osób bezrobotnych pochodzących z obszaru gminy, zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej, ulegała sukcesywnemu spadkowi. W 2013 r. wynosiła ona 552 osoby, w 2014 r. – 539, a w 2015 r. - 458. Liczba osób bezrobotnych spadła o 94 osób, co stanowi 17%-owy spadek. W badanym okresie wzrósł udział bezrobotnych z prawem do zasiłku (z 8% w 2013 roku do 9% w roku 2015). W badanym okresie zmalała również liczba osób długotrwale bezrobotnych - powyżej 12- miesięcy (2013 r. – 315 osób, 2014 r. – 315 osób, 2015 r. – 254 osoby). Wśród bezrobotnych przeważającą większość stanowiły osoby do 50 roku życia. Z roku na rok na terenie gminy wzrasta natomiast liczbo bezrobotnych powyżej 50 roku życia. W latach analizy udział tychże bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych kształtował się odpowiednio na poziomie: 12,5%, 14,8%, 15,7%. Zwiększa się również udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych w gminie (2013 r. – 23,7%, 2014 r. – 26,7%, 2015 r. – 27,1%).
str. 14
Tabela 3 Bezrobotni w gminie Międzyrzec Podlaski na przestrzeni lat 2013-2015 Rok
Wyszczególnienie Zmiana 2013 2014 2015 w latach 2013- 2015 (%) Liczba osób bezrobotnych 552 539 458 -17,03 Liczba osób bezrobotnych uprawnionych 45 40 42 - 6,66 do pobierania zasiłku Liczba osób długotrwale bezrobotnych (powyżej 12 m-cy) 315 315 254 - 19,37 Liczba osób bezrobotnych do 50 roku 483 459 386 - 20,01 życia Liczba osób bezrobotnych powyżej 50 69 80 72 + 4,35 roku życia Liczba osób bezrobotnych bez 131 144 124 - 5,34 kwalifikacji zawodowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim
Pierwszym ze wskaźników, za pomocą którego dokonano identyfikacji koncentracji problemu bezrobocia jest liczba osób bezrobotnych przypadająca na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Ze względu na fakt, że zjawisko bezrobocia jest dość zróżnicowane wewnętrznie, przydatność takiego wskaźnika bywa niejednokrotnie ograniczona. Nie pozwala on bowiem na wyczerpującą identyfikację obszarów szczególnie dotkniętych zjawiskiem bezrobocia. Sytuacja taka ma również miejsce w przypadku gminy Międzyrzec Podlaski. Dlatego analizie poddano także wskaźniki dotyczące: liczby osób długotrwale bezrobotnych (powyżej 12-miesięcy) przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym oraz dynamikę zmiany ww. wskaźników w latach 2013-2015. Przeanalizowano również udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie osób bezrobotnych.
Przy uwzględnieniu potencjału ludnościowego poszczególnych jednostek referencyjnych wskaźnik obrazujący liczbę osób bezrobotnych przypadająca na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym najmniej korzystnie kształtował się w zakresie sołectw:
Halsy – 6,13 punktów procentowych powyżej średniej gminy, Koszeliki - 6,07 punktów procentowych powyżej średniej gminy, Sitno – 4,89 punktów procentowych powyżej średniej gminy.
Najlepiej sytuacja wygląda w sołectwie Kożuszki, gdzie wskaźnik udziału osób bezrobotnych wśród mieszkańców w wieku produkcyjnym w 2015 roku wyniósł 2,55 (4,50 punktów procentowych poniżej średniej dla gminy). Za nim plasują się sołectwa: Łukowisko (4,39 punktów procentowych poniżej średniej), Zaścianki (4,01 punktów procentowych poniżej średniej), Łuby (3,97 punktów procentowych poniżej średniej) i Krzewica (3,76 punktów procentowych poniżej średniej).
str. 15
Wykres 4 Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim przypadająca 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (osoby)
Żabce 6,40 Zawadki 8,00 Zaścianki 3,03 Zasiadki 4,42 Wysokie 8,42 Wólka Krzymowska 3,66 Utrówka 3,51 Tuliłów 7,47 Tłuściec 5,96 Strzakły 6,02 Sitno 11,93 Sawki 5,71 Rzeczyca 8,20 Rudniki 3,17 Rogoźniczka 7,35 Rogoźnica Kolonia 5,26 Rogoźnica 6,17 Puchacze 8,33 Manie 5,96 Przychody 7,57 Pościsze-Kolonia Wolańska 8,07 Misie 7,05 Łuniew 8,26 Łukowisko 2,65 Łuby 3,08 Krzymoszyce 4,84 Krzewica 3,29 Kożuszki 2,55 Koszeliki 13,11 Jelnica 7,29 Halasy 13,17 Dołhołęka 8,70 Bereza 6,93 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00 14,00
Średnia gminy = 7,04
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim
Analiza zarówno pierwszego ze wskaźników, jaki i dynamiki zmiany liczby osób bezrobotnych z terenu gminy Międzyrzec Podlaski, zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej, przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na przestrzeni lat 2013-2015 potwierdza, że z najgorszą sytuacją mamy do czynienia w sołectwach Halasy i Koszeliki. Poza tym niekorzystnie oba wskaźniki kształtują się dla jednostek Zawadki, Puchacze i Łuniew. W pozostałych jednostkach referencyjnych obserwujemy spadek udziału osób bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym. W grupie tej znalazły się zarówno jednostki, w obrębie których odnotowano spadek udziału osób bezrobotnych znacznie przekraczający średnią dla gminy (m.in. Dołhołęka – minus 65,22%, Łukowisko – minus 66,00%, Łuby – minus 68,79%), jak i te, w których co prawda nastąpił spadek badanego wskaźnika, ale przyjął on wartości niższe niż średnia dla gminy (np. Wysokie –minus 10,11%, Sitno – minus 9,21%).
str. 16
Wykres 5 Zmiana udziału osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w latach 2013- 2015 wg podziału na jednostki referencyjne (%)
-41,84 Żabce Zawadki 36,00 -30,81 Zaścianki Zasiadki 72,57 -10,11 Wysokie -47,56 Wólka Krzymowska -50,00 Utrówka -28,60 Tuliłów -3,38 Tłuściec -10,35 Strzakły -9,21 Sitno Sawki 44,76 -6,63 Rzeczyca -49,21 Rudniki -48,53 Rogoźniczka -35,09 Rogoźnica Kolonia -4,17 Rogoźnica Puchacze 9,72 Manie 19,95 Przychody-0,66 -38,21 Pościsze-Kolonia Wolańska -18,34 Misie Łuniew 44,04 -66,00 Łukowisko -68,79 Łuby Krzymoszyce 0,00 -20,40 Krzewica -41,04 Kożuszki Koszeliki 19,91 -23,36 Jelnica Halasy 8,24 -65,22 Dołhołęka -18,32 Bereza -80,00 -60,00 -40,00 -20,00 0,00 20,00 40,00 60,00 80,00
Średnia gminy = - 16,31
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim
Kolejnym wskaźnikiem istotnym z punktu widzenia analizy natężenia zjawiska bezrobocia jest wskaźnik liczby osób długotrwale bezrobotnych (powyżej 12-tu miesięcy) przypadający na 100 osób w wieku produkcyjnym. Umożliwia on dokładną identyfikację obszarów, na których bezrobocie przyjmuje charakter trwałej postawy społecznej części mieszkańców. W 2015 roku liczba osób długotrwale pozostających bez pracy na terenie gminy Miedzyrzec Podlaski wynosiła 254. W okresie od 2013 r. do 2015 r. liczba bezrobotnych długotrwale obniżyła się o 61 osób (o 19,38%). Liczba osób długotrwale bezrobotnych przypadająca 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w 2015 roku kształtował się na poziomie 3,91.
Koszeliki i Halasy to sołectwa o jednym z największych w gminie udziałach osób długotrwale bezrobotnych (powyżej w 12 miesięcy) przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym danej jednostki referencyjnej. W obu przypadkach wskaźnik przekracza średnią dla gminy, kształtującą się na poziomie 3,91. W zakresie pierwszego z nich wskaźnik
str. 17 przewyższył średnią referencyjną o 5,93 punktów procentowych, natomiast w zakresie drugiego o 2 punkty. Niepokojąco wygląd on również w obrębie sołectwa Sitno, gdzie w 2015 roku kształtował się on na poziomie wyższym od średniej o 4,04. Najlepszą sytuację zaobserwowano w sołectwach: Sawki i Rudniki, gdzie w 2015 roku nie było osób długotrwale bezrobotnych.
Wykres 6 Liczba osób długotrwale bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej przypadająca na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (osoby)
Żabce 4,38 Zawadki 2,00 Zaścianki 1,52 Zasiadki 2,65 Wysokie 5,05 Wólka Krzymowska 3,66 Utrówka 1,75 Tuliłów 4,56 Tłuściec 2,98 Strzakły 5,22 Sitno 7,95 Sawki 0,00 Rzeczyca 4,01 Rudniki 0,00 Rogoźniczka 4,41 Rogoźnica Kolonia 5,26 Rogoźnica 3,09 Puchacze 4,49 Manie 1,99 Przychody 4,61 Pościsze-Kolonia Wolańska 4,50 Misie 3,72 Łuniew 3,31 Łukowisko 1,99 Łuby 1,54 Krzymoszyce 3,23 Krzewica 2,82 Kożuszki 1,27 Koszeliki 9,84 Jelnica 4,37 Halasy 5,91 Dołhołęka 4,35 Bereza 3,20 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00
Średnia gminy = 3,91
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim
str. 18
Wykres 7 Zmian liczby osób długotrwale bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej przypadającej na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (%)
-30,89 Żabce -49,00 Zawadki Zaścianki 107,58 Zasiadki 3,54 Wysokie 16,16 Wólka-37,07 Krzymowska -50,00 Utrówka -22,08 Tuliłów -8,21 Tłuściec Strzakły 46,76 -13,00 Sitno -100,00 Sawki Rzeczyca-4,55 -100,00 Rudniki -52,49 Rogoźniczka Rogoźnica Kolonia 29,82 Rogoźnica 0,62 Puchacze 77,24 -36,03 Manie Przychody-7,28 -47,61 Pościsze-Kolonia Wolańska -27,07 Misie -19,34 Łuniew -66,00 Łukowisko -72,69 Łuby -33,33 Krzymoszyce Krzewica 22,82 Kożuszki 3,18 Koszeliki 25,90 Jelnica 8,39 -27,89 Halasy -65,22 Dołhołęka -32,98 Bereza -150,00 -100,00 -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00 Średnia gminy = -18,67
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim
Badając zjawisko bezrobocia przez pryzmat okresu pozostawania bez pracy warto przyjrzeć się szczegółowo również i dynamice zmiany liczby osób długotrwale bezrobotnych przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Analiza tego wskaźnika umożliwia bowiem wyznaczenie obszarów, na których zachodzące procesy związane z problemem bezrobocia prowadzą do utrwalania się negatywnego poziomu tego zjawiska oraz jego intensyfikacji. W latach 2013-2015 wzrost ww. wskaźnika odnotowano w 10 jednostkach referencyjnych, zaś w 23 odnotowano spadek. Najwyższe wartości dynamiki przyrostu liczby długotrwale bezrobotnych występowały w sołectwie Zaścianki (wzrost o 107,58%), Puchacze (przyrost o 77,24%) oraz Strzakły (wzrost o 46,76%). Nieznaczny wzrost wskaźnika odnotowano w sołectwie Rogoźnica (wzrost o 0,62%).
Ostatnim z elementów poddanych analizie jest udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych z terenu gminy. Wysoki udział osób bez kwalifikacji zawodowych jest jednym z markerów wskazujących na trwały charakter procesu pozostawania bez pracy. Wskaźnik ten wskazuje na ogół na wysoki związek pomiędzy
str. 19 kwalifikacjami zawodowymi bezrobotnych oraz okresem, w którym pozostają oni bez pracy. Aktywizacja tej grupy osób bezrobotnych jest bardzo trudna i czasochłonna.
Na przestrzeni lat 2013-2015 w badanej grupie nastąpił nieznaczny spadek bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych. Ogólna liczba ww. bezrobotnych zmniejszyła się o 7, co stanowi 5,34%., jednakże w ujęciu poszczególnych jednostek referencyjnych sytuacja nie wygląda korzystnie. W połowie jednostek wskaźnik przybiera bowiem wartości wysoko powyżej średniej dla gminy (27,07%), a w pozostałych 13 sołectwach, mimo, że wartości wynoszą mniej niż średnia, nadal pozostają na dość wysokim poziomie. Najlepsza sytuacja występuje Łuby, Utrówka, Zaścianki i Zawadki, gdzie wśród bezrobotnych nie zanotowano osób bez kwalifikacji zawodowych. Maksymalne wartości wskaźnik udziału tejże grupy bezrobotnych osiągnął w przypadku sołectw: Dołhołeka (100%), Rudniki (100%), Sawki (50%) oraz Zasiadki (60%).
Wykres 8 Udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (%)
Żabce 26,32 Zawadki 0,00 Zaścianki 0,00 Zasiadki 60,00 Wysokie 20,00 Wólka Krzymowska 33,33 Utrówka 0,00 Tuliłów 22,22 Tłuściec 11,11 Strzakły 20,00 Sitno 38,10 Sawki 50,00 Rzeczyca 13,33 Rudniki 100,00 Rogoźniczka 30,00 Rogoźnica Kolonia 50,00 Rogoźnica 15,00 Puchacze 23,08 Manie 44,44 Przychody 30,43 Pościsze-Kolonia Wolańska 27,78 Misie 25,00 Łuniew 10,00 Łukowisko 25,00 Łuby 0,00 Krzymoszyce 33,33 Krzewica 28,57 Kożuszki 25,00 Koszeliki 25,00 Jelnica 40,00 Halasy 34,69 Dołhołęka 100,00 Bereza 38,46 0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00
Średnia gminy = 27,07
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim
W świetle danych dostarczonych przez Powiatowy Urząd Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Międzyrzecu Podlaskim, pomimo spadku liczby osób bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych (2013 r. - 131, 2014 r. – 144, 2015 r. – 124), ich udział w ogólnej
str. 20 liczbie bezrobotnych na terenie analizowanej gminy z roku na rok wzrasta (2013 r. – 23,73%, 2014 r. – 26,72%, 2015 r. – 27,07%). Na przestrzeni analizowanego okresu w 16 jednostkach referencyjnych nastąpił wzrost udziału bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych.
Wykres 9 Zmiana udziału bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych w latach 2013- 2015 wg podziału na jednostki referencyjne (%)
-3,51 Żabce -100,00 Zawadki -100,00 Zaścianki Zasiadki 100,00 -30,00 Wysokie Wólka Krzymowska 0,00 -100,00 Utrówka Tuliłów 85,19 -29,63 Tłuściec Strzakły 13,33 -12,38Sitno Sawki 100,00 -31,85 Rzeczyca Rudniki 100,00 Rogoźniczka 200,00 Rogoźnica Kolonia 0,00 -37,00 Rogoźnica -7,69 Puchacze Manie 80,06 Przychody 75,00 Pościsze-Kolonia Wolańska 20,21 Misie 83,33 -30,00 Łuniew -40,00 Łukowisko -100,00 Łuby Krzymoszyce 0,00 Krzewica 28,57 Kożuszki 75,00 Koszeliki 75,00 Jelnica 88,57 -0,26 Halasy Dołhołęka 50,00 Bereza 105,13 -150,00 -100,00 -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 250,00
Średnia gminy = 14,08
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim
Analiza statusu quo w zakresie udziału bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych, jak i dynamika zmiany w latach 2013-2015 wskazuje, że z najmniej korzystną sytuacją mamy do czynienia w sołectwach: Bereza, Dołhołęka, Jelnica, Krzewica, Przychody, Manie, Rogoźniczka, Rudniki, Sawki, Tuliłów i Zasiadki.
str. 21
1.3.3 WYKLUCZENIE SPOŁECZNE I UBÓSTWO
W celu zbadania występującego na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski zjawiska ubóstwa i wykluczenia społecznego analizie poddano strukturę beneficjentów świadczeń pomocy społecznej udzielanych przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Zgodnie z przepisami prawa, celem pomocy społecznej jest umożliwienie poszczególnym osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są oni w stanie pokonać samodzielnie. Pomocy społeczna, zgodnie z zapisami ustawy7, wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest również zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi, potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, bezradności w sprawach opiekuńczo - wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizmu lub narkomanii, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej oraz klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Na potrzeby niniejszego opracowania, analizy problemu ubóstwa i wykluczenia społecznego, na obszarze poszczególnych jednostek referencyjnych, dokonano w oparciu o dane odnoszące się do liczby i typu beneficjentów Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim. Zakres danych dostarczonych przez GOPS umożliwił zarówno opis stanu najbardziej aktualnego (status quo), odpowiadającego sytuacji w 2015 r., jak również porównanie dynamiki zachodzących procesów poprzez porównanie zmian, które nastąpiły w latach 2013-2015.
Pierwszą z kwestii poddanych analizie była ocena natężenia zapotrzebowania mieszkańców wyznaczonych jednostek referencyjnych na różne formy pomocy społecznej organizowane przez gminę Międzyrzec Podlaski. W tym celu zbadano liczbę osób zamieszkujących na terenie poszczególnych sołectw, które z powodu indywidualnej sytuacji życiowej są uprawnione do korzystania z pomocy społecznej. Przeanalizowano liczbę osób, które uprawnione są do korzystania ze świadczeń ogółem oraz tych, które uprawnione są do pomocy społecznej z tytułu: ubóstwa, bezrobocia, niepełnosprawności, alkoholizmu lub narkomanii, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. Tak dogłębna analiza zjawiska pozwoliła na dokonanie obserwacji, zarówno w wymiarze terytorialnym, jak i jakościowym, które ze zjawisk stanowi największy problem w skali gminy.
Dane źródłowe, udostępnione na potrzeby niniejszego opracowania przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej wskazują, że ogólna liczba mieszkańców gminy wymagających wsparcia organizowanego przez gminę uległa nieznacznemu wahaniu na przestrzeni lat 2013-2015.
7Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. z 2016 poz. 930)
str. 22
W okresie tym zauważalna jest tendencja spadkowa. W 2015 roku wyniosła ona 2 077 osób, co stanowi aż 19,8% wszystkich mieszkańców gminy. W analizowanym okresie czasu liczba osób korzystających z pomocy społecznej ogółem spadła o 94 (przy ogólnym spadku liczby mieszkańców gminy o 52), co oznacza spadek o 4,31%. Analizując sytuację w poszczególnych jednostkach referencyjnych możemy zauważyć, że nie wszędzie odnotowano spadek beneficjentów pomocy społecznej. Jednostkami, w których na przestrzeni lat 2013-2015 nastąpił wzrost osób objętych różnego rodzaju formami wsparcia były sołectwa:
Bereza - wzrost o 21% w stosunku do 2013r., Dołhołęka - wzrost o 11% w stosunku do 2013 r., Kożuszki – wzrost o 30% w stosunku do 2013 r., Łukowisko - wzrost o 21 osób w stosunku do 2013 r., Manie – wzrost o 75% w stosunku do 2013 r., Rogoźniczka - wzrost o 2% w stosunku do 2013 r., Wólka Krzymowska - wzrost o 15% osoby w stosunku do 2013 r., Wysokie - wzrost o 16% w stosunku do 2013 r. Zasiadki - wzrost o 8% w stosunku do 2013 r., Zawadki - wzrost o 33% w stosunku do 2013 r., Żabce - wzrost o 43% w stosunku do 2013 r..
Szczególnie niekorzystna sytuacja w tym zakresie kształtuje się dwóch sołectwach – Halasy, gdzie liczba osób korzystających z różnego rodzaju świadczeń wzrosła aż o 87, co stanowi 143% wzrost oraz w sołectwie Rzeczyca, gdzie liczba ta wrosła o 52 osoby, co daje wzrost na poziomie 51%.
W pozostałych jednostkach odnotowano, w ww. okresie, spadek liczby mieszkańców korzystających ze wsparcia GOPS. W poniższej tabeli zaprezentowano szczegółowe dane dotyczące liczby osób korzystających z różnych form pomocy społecznej w latach 2013-2015 według jednostek referencyjnych.
Tabela 4 Liczba mieszkańców gminy Międzyrzec Podlaski korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na przestrzeni lat 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne Numer i nazwa obszaru Rok referencyjnego – sołectwa 2013 2014 2015 1. Bereza 57 65 69 2. Dołhołęka 9 7 10 3. Halasy 61 82 148 4. Jelnica 96 78 92 5. Koszeliki 36 27 26 6. Kożuszki 54 50 70 7. Krzewica 125 68 91 8. Krzymoszyce 26 40 14 9. Łuby 42 40 37 10. Łukowisko 28 30 49 11. Łuniew 43 39 34 12. Misie 184 137 119
str. 23
Numer i nazwa obszaru Rok referencyjnego – sołectwa 2013 2014 2015
13. Pościsze - Kolonia Wolańska 160 144 95
14. Przychody 95 74 89
15. Manie 45 52 47
16. Puchacze 49 29 27 17. Rogoźnica 149 145 148 18. Rogoźnica Kolonia 24 29 21 19. Rogoźniczka 47 74 48 20. Rudniki 35 38 25 21. Rzeczyca 102 138 154 22. Sawki 26 26 24 23. Sitno 110 108 78 24. Strzakły 106 100 96 25. Tłuściec 82 75 78 26. Tuliłów 105 98 74 27. Utrówka 25 21 24 28. Wólka Krzymowska 20 27 23 29. Wysokie 94 82 110 30. Zasiadki 25 28 27 31. Zaścianki 47 40 36 32. Zawadki 12 12 16 33. Żabce 60 52 86 SUMA: 2 179 2 055 2 085 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Do przeprowadzenia precyzyjnej identyfikacji i analizy obszarów, na których występuje największa koncentracja osób korzystających ze środków pomocy społecznej, konieczne jest zastosowanie kryterium potencjału ludnościowego. Na potrzeby niniejszego opracowania analizie poddano, w poszczególnych obszarach referencyjnych, wskaźnik liczby osób korzystających z pomocy społecznej na 100 mieszkańców oraz dynamikę zmiany wskazanego wskaźnika na przestrzeni lat 2013-2015. Przy uwzględnieniu potencjału ludnościowego poszczególnych jednostek analitycznych i średniej gminy wynoszącej 19,81, w 2015 roku najgorzej sytuacja kształtowała się w sołectwach: Misie – 59,44, Dołhołęka- 31,25, Łuby – 32,17. Przedmiotowy wskaźnik został przekroczony łącznie w 17 obszarach referencyjnych, natomiast w pozostałych 16 nie osiągną on wartości przekraczającej średnią gminy.
str. 24
Wykres 10 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem (bez względu na rodzaj) na 100 mieszkańców w roku 2015 wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 18,70 Zawadki 20,78 Zaścianki 17,48 Zasiadki 13,78 Wysokie 23,86 Wólka Krzymowska 16,91 Utrówka 26,97 Tuliłów 18,18 Tłuściec 16,70 Strzakły 23,94 Sitno 25,91 Sawki 19,67 Rzeczyca 17,13 Rudniki 27,47 Rogoźniczka 22,97 Rogoźnica Kolonia 16,80 Rogoźnica 28,96 Puchacze 11,11 Manie 18,01 Przychody 17,35 Pościsze-Kolonia Wolańska 26,39 Misie 59,44 Łuniew 17,53 Łukowisko 17,44 Łuby 32,17 Krzymoszyce 11,97 Krzewica 25,63 Kożuszki 26,22 Koszeliki 26,00 Jelnica 16,97 Halasy 26,38 Dołhołęka 31,25 Bereza 11,26 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00
Średnia gminy = 19,81
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
W następnej kolejności analizie poddano dynamikę zmiany liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 według poszczególnych jednostek referencyjnych. Średnia dla gminy Międzyrzec Podlaski wniosła minus 3,84. Pomimo pozytywnego trendu w skali całej gminy, część jednostek referencyjnych odnotowała przyrost liczby osób będących klientami GOPS. Jednostkami, w których w analizowanym okresie czasu odnotowano najbardziej negatywne tendencje, są sołectwa Halasy (wzrost o 142%) oraz Misie (wzrost o 164%). Niepokojące są również procesy utrwalania się negatywnych zjawisk społecznych i rosnącego uzależnienia mieszkańców od pomocy społecznej w sołectwach: Bereza, Dołhołeka, Kożuszki, Łukowisko, Manie, Rogoźniczka, Rzyczyca, Sawki, Wólka Krzymowska, Wysokie, Zasiadki, Zawadki oraz Żabce.
str. 25
Wykres 11 Dynamika zmiany liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem (bez względu na rodzaj) na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 48,63 Zawadki 40,26 -21,55 Zaścianki Zasiadki 13,51 Wysokie 19,31 Wólka Krzymowska 21,76 -5,08 Utrówka -30,04 Tuliłów -3,04 Tłuściec -6,72 Strzakły -31,68 Sitno Sawki 0,63 Rzeczyca 44,43 -24,65 Rudniki Rogoźniczka 7,01 -14,60 Rogoźnica Kolonia -1,06 Rogoźnica -44,90 Puchacze Manie 10,05 -8,14 Przychody -42,27 Pościsze-Kolonia Wolańska Misie 163,95 -20,93 Łuniew Łukowisko 73,75 -8,07 Łuby -45,69 Krzymoszyce -25,56 Krzewica Kożuszki 34,97 -26,33 Koszeliki -5,40 Jelnica Halasy 141,76 Dołhołęka 14,58 Bereza 20,46 -100,00 -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00
Średnia gminy = -3,84
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Analiza przyczyn przyznawania pomocy społecznej na terenie gminy Międzyrzec Podlaski pozwala stwierdzić, że na przestrzeni lat 2013-2015 głównym problemem trudnej sytuacji mieszkańców gminy korzystających ze świadczeń było: ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba oraz bezradność w sprawach opiekuńczo- wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. W badanym okresie czasu obserwujemy spadek liczby osób korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej z tytułu ubóstwa oraz bezrobocia, jednakże, w dużej mierze, jest to następstwem emigracji zarobkowej w poszukiwaniu pracy lub pracy lepiej płatnej. W mniejszym stopniu spadek ten jest wynikiem polepszenia sytuacji życiowej mieszkańców gminy. Niepokojący jest również utrzymujący się, wysoki poziom świadczeń udzielanych z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby, co jest niewątpliwie skutkiem procesu starzenia się społeczeństwa. Warto również zwrócić uwagę na bardzo dużą liczbę osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczy i prowadzenia gospodarstwa domowego.
str. 26
Wykres 12 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem wg najczęściej występujących powodów przyznawania świadczeń w latach 2013-2015 400 360 350 333 325 289 300 276 276 256 238 250 236 232 201 203 181 181 200 168 150 94 100 73
50 36 36 31 32 7 6 6 0 2013 2014 2015 Ubóstwo Bezrobocie Bezdomność Potrzeba ochrony macierzyństwa Ochrona niepełnosprawności Alkoholizm lub narkomania Bezradność w sprawch opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego Długotrwała lub ciężka choroba
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Analizując powody przyznania świadczeń z pomocy społecznej należy mieć na uwadze, że wśród osób objętych pomocą nie występuje tylko jeden rodzaj dysfunkcji. Najczęściej jest ich kilka i są ze sobą skorelowane, np. istnieje wyraźna zależność pomiędzy bezrobociem a zagrożeniem popadnięcia w ubóstwo. W związku z powyższym, przeważająca większość beneficjentów pomocy społecznej organizowanej przez gminę Miedzyrzec Podlaski występuje o kilka rodzajów świadczeń, podając różne przyczyny uprawniające do przyznania konkretnego świadczenia.
Pomoc społeczna obejmuje swoim zasięgiem różnorodną grupę ludzi i różne pokolenia. W ostatnich latach zadań w pomocy przybywa, co wiąże się też ze wzrostem wydatków. Kwota świadczeń przyznanych przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej na przestrzeni lat 2013-2015 ulegała systematycznemu wzrostowi, mimo spadku liczby osób korzystających ze świadczeń. W latach 2013-2015 średnia kwota udzielonych świadczeń przypadająca na 1 beneficjenta GOPS wzrosła z 394,90 zł do około 419,42 zł, co oznacza ponad 6%-owy wzrost. W 2015 roku w 17 sołectwach przedmiotowa kwota świadczeń przekroczyła średnia referencyjną. Najgorszą sytuację odnotowano w sołectwach, gdzie średnia kwota świadczeń przekroczyła ponad 2-krotnie średnią gminy. Mowa tutaj o Sawkach i Puchaczach.
str. 27
Wykres 13 Średnia kwota świadczeń przypadająca na 1 beneficjenta GOPS w 2015 roku wg jednostek referencyjnych (PLN)
Żabce 297,29 Zawadki 348,51 Zaścianki 682,79 Zasiadki 212,35 Wysokie 608,91 Wólka Krzymowska 511,04 Utrówka 712,40 Tuliłów 539,53 Tłuściec 432,20 Strzakły 463,06 Sitno 308,57 Sawki 866,18 Rzeczyca 447,88 Rudniki 591,88 Rogoźniczka 768,72 Rogoźnica Kolonia 585,73 Rogoźnica 320,29 Puchacze 903,05 Manie 236,38 Przychody 413,13 Pościsze-Kolonia Wolańska 645,70 Misie 492,76 Łuniew 84,69 Łukowisko 280,15 Łuby 462,04 Krzymoszyce 280,30 Krzewica 289,73 Kożuszki 224,83 Koszeliki 242,98 Jelnica 333,81 Halasy 255,04 Dołhołęka 737,00 Bereza 286,51 0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 700,00 800,00 900,001000,00
Średnia gminy = 419,42
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Uwzględniając pryzmat dynamiki zmiany średniej kwoty przypadającej na 1 beneficjenta GOPS w latach 2013-2015 w 13 sołectwach zaobserwowano niekorzystne, wzrostowe tendencje w odniesieniu do kwoty świadczeń wypłacanych w przeliczeniu na 1 świadczeniobiorcę. Szczególnie niekorzystna sytuacja wystąpiła w sołectwie Sawki, gdzie kwota wzrosła ze 157,70 PLN do 866,18 PLN, co oznacza ponad 4-krotne zwiększenie kwoty udzielonych świadczeń. Ponad 2-krotne zwiększenie kwoty udzielonych świadczeń zanotowano natomiast w sołectwach: Sitno (z 98,72 PLN do 308,57 PLN) oraz Pościsze- Kolonia Wolańska (ze 184,28 PLN do 645,70 PLN).
str. 28
Wykres 14 Zmiana średniej kwoty świadczeń przypadającej na 1 beneficjenta GOPS w latach 2013-2015 wg jednostek referencyjnych (%)
-26,65 Żabce -32,73 Zawadki Zaścianki 65,66 Zasiadki 1,91 Wysokie 41,79 -44,77 Wólka Krzymowska -47,98 Utrówka -6,87 Tuliłów Tłuściec 101,14 -21,14 Strzakły Sitno 212,56 Sawki 449,25 -21,68 Rzeczyca Rudniki 37,52 Rogoźniczka 4,65 -18,91 Rogoźnica Kolonia Rogoźnica 9,74 Puchacze 66,10 -40,01 Manie Przychody 32,34 Pościsze-Kolonia Wolańska 250,39 Misie 4,62 -50,14 Łuniew -35,77 Łukowisko Łuby 69,70 Krzymoszyce 98,86 -0,73 Krzewica -10,21 Kożuszki Koszeliki 43,82 -9,13 Jelnica -64,47 Halasy -57,38 Dołhołęka Bereza 31,95 -100,00 0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00
Średnia gminy = 6,21
W badanym okresie liczba rodzin objętych świadczeniami pomocy społecznej kształtowała się na następującym poziomie: 2013 r. – 597, 2014 r. – 549, 2015 r. – 510. W tym rodziny z dziećmi stanowiły średnio 75% rodzin korzystających z pomocy GOPS. Wśród rodzin tych przeważały rodziny z 2 dzieci (około 41%), 1 dzieckiem (24%) oraz 3 dzieci (21%). Udział rodzin niepełnych kształtował się na poziomie 7%. Rodziny emerytów i rencistów stanowiły około 14% wszystkich rodzin objętych pomocą. Największą ich część stanowiły rodziny emerytów i rencistów o liczbie osób 4 i więcej (średnio 41%) oraz o liczbie osób 1 (średnio 30%).
Następnie przestrzennej analizie poddano zjawisko ubóstwa. Na podstawie ustawy o pomocy społecznej ubóstwo dotyczy osób i rodzin, których dochody są na granicy tzw. minimum socjalnego, czyli nie przekraczają kwoty określonej w ustawie o pomocy społecznej tj. kryterium dochodowego. Ubóstwo jest zjawiskiem o tyle niebezpiecznym, że zwiększa dystans pomiędzy poszczególnymi warstwami społecznymi, powoduje problem z zaspokajaniem podstawowych potrzeb bytowych.
Przyglądając się szczegółowo liczbie osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej z tytułu ubóstwa na 100 mieszkańców, przy uwzględnieniu podziału na jednostki referencyjne,
str. 29 możemy zaobserwować, że w 2015 roku największa koncentracja osób borykających się z problemem ubóstwa występowała w sołectwach: Rogoźnica (8,02), Rogoźnica Kolonia (9,60) oraz Rogoźniczka (9,09). Wartość wskaźnika przekraczającą średnią gminy (kształtującą się na poziomie 1,93) zaobserwowano także w jednostkach: Halasy, Koszeliki, Pościsze-Kolonia Wolańska, Puchacze, Rudniki, Sitno, Strzakły, Zaścianki i Zawadki. W pozostałych jednostkach referencyjnych poddawany analizie wskaźnik osiągnął wartości poniżej średniej dla gminy. Najbardziej korzystną sytuację odnotowano w sołectwach: Dołhołeka, Kożuszki, Krzewica, Łuby, Łukowisko, Łuniew, Manie, Sawki, Utrówka, Wysokie oraz Żabce, gdzie żaden z mieszkańców nie korzystał z pomocy udzielanej przez GOPS z tytułu ubóstwa.
Wykres 15 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej z tytułu ubóstwa na 100 mieszkańców w roku 2015 wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 48,63 Zawadki 40,26 -21,55Zaścianki Zasiadki 13,51 Wysokie 19,31 Wólka Krzymowska 21,76 -5,08 Utrówka -30,04 Tuliłów -3,04Tłuściec -6,72 Strzakły -31,68 Sitno Sawki 0,63 Rzeczyca 44,43 -24,65 Rudniki Rogoźniczka 7,01 -14,60Rogoźnica Kolonia -1,06 Rogoźnica -44,90 Puchacze Manie 10,05 -8,14 Przychody -42,27Pościsze-Kolonia Wolańska Misie 163,95 -20,93 Łuniew Łukowisko 73,75 -8,07 Łuby -45,69 Krzymoszyce -25,56 Krzewica Kożuszki 34,97 -26,33Koszeliki -5,40Jelnica Halasy 141,76 Dołhołęka 14,58 Bereza 20,46 -100,00 -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00
Średnia gminy = 1,93
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Badając zjawisko ubóstwa przez pryzmat dynamiki zmian w liczbie osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu ubóstwa na 100 mieszkańców, które zaszły na przestrzeni lat 2013-2015, zauważamy pozytywny trend spadkowy. W skali całej gminy liczba osób dotkniętych ubóstwem przypadająca na 100 mieszkańców zmniejszyła się ponad 14%. W 15 sołectwach odnotowano trend spadkowy. W sołectwach: Dołhołeka, Krzewice, Krzymoszyce, Tuliłów nie odnotowano zmiany przedmiotowego wskaźnika. Wśród obszarów,
str. 30 w obrębie których dynamika zjawiska dla lat 2013-2015 pokazuje największy wzrost analizowanego zjawiska są sołectwa: Halsy (wzrost o 393,54%), Rogoźniczka (298,18%), Tłuściec (409,64%) oraz Zaścianki (207,285).
Wykres 16 Dynamika zmiany liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu ubóstwa na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne
-100,00 Żabce Zawadki 100,00 Zaścianki 207,28 Zasiadki 5,10 -100,00 Wysokie Wólka Krzymowska 5,88 -100,00 Utrówka Tuliłów 0,00 Tłuściec 409,64 -62,92 Strzakły Sitno 15,61 -100,00 Sawki Rzeczyca 100,00 -82,42 Rudniki Rogoźniczka 298,18 -21,92 Rogoźnica Kolonia -0,39 Rogoźnica Puchacze 100,00 -100,00 Manie Przychody 63,42 Pościsze-Kolonia Wolańska 100,00 -30,51 Misie -100,00 Łuniew -100,00 Łukowisko -100,00 Łuby Krzymoszyce 0,00 Krzewica 0,00 -100,00 Kożuszki Koszeliki 100,00 Jelnica 393,54 -15,69 Halasy Dołhołęka 0,00 Bereza 100,00 0 -200,00 -100,00 0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00
Średnia gminy = -14,28
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
W świetle przeprowadzonych konsultacji za główne przyczyny ubóstwa na terenie gminy należy uznać: bezrobocie, jak również brak chęci do pracy, alkoholizm, postawę roszczeniową, bezradność życiową i tzw. dziedziczenie biedy.
Na potrzeby niniejszego opracowania, analiza kwestii związanych z szeroko pojmowanym problemem ubóstwa na terenie gminy Międzyrzec Podlaski została uzupełniona o wskaźnik związany z pomocą finansową skierowaną do dzieci z rodzin o niskich dochodach. Za podstawowy wskaźnik przyjęto więc liczbę dzieci korzystających z dożywania przyznanych przez GOPS na 100 mieszkańców do 15-go roku życia w roku 2015. Dodatkowo, aby precyzyjniej zbadać zjawisko, posłużono się również wskaźnikiem odnoszącym się do zmiany liczby dzieci korzystających z dożywiania na 100 mieszkańców do 15-go roku życia, która miała miejsce w latach 2013-2015.
str. 31
Analizując dane za rok 2015, możemy zauważyć, że jednostką referencyjną, w której badany wskaźnik osiągnął najwyższy poziom było sołectwo Dołhołeka. Wskaźnik wyniósł tu wartość 100,00, czyli najwyższą możliwą. Bardzo wysokie, również powyżej średniej w gminie, wartości wskaźnika dożywiania dzieci odnotowały także następujące sołectwa: Koszeliki (68,75), Kożuszki (71,43), Rogoźnica (64,71) oraz Wysokie (60,00).
Wykres 17 Udział dzieci korzystających z dożywania na 100 mieszkańców do 15-go roku życia w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 23,75 Zawadki 50,00 Zaścianki 43,59 Zasiadki 14,29 Wysokie 60,00 Wólka Krzymowska 10,00 Utrówka 18,75 Tuliłów 27,71 Tłuściec 27,69 Strzakły 54,55 Sitno 43,66 Sawki 50,00 Rzeczyca 24,70 Rudniki 14,29 Rogoźniczka 47,83 Rogoźnica Kolonia 25,00 Rogoźnica 64,71 Puchacze 25,00 Manie 15,38 Przychody 20,62 Pościsze-Kolonia Wolańska 46,48 Misie 12,95 Łuniew 30,77 Łukowisko 18,18 Łuby 59,09 Krzymoszyce 31,25 Krzewica 44,29 Kożuszki 71,43 Koszeliki 68,75 Jelnica 36,59 Halasy 51,58 Dołhołęka 100,00 Bereza 31,78 0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00
Średnia gminy = 35,33
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Najkorzystniej sytuacja wygląda w sołectwie Wolka Krzymowska, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 25,33 punktów procentowych mniej niż średnia w gminie, oraz w sołectwie Misie, gdzie wskaźnik był niższy od średniej o 22,38 punktów procentowych.
W latach 2013-2015 liczba dzieci, które korzystały z dożywienia posiłków finansowanego przez GOPS spadła z 711 do 636. Jest to spadek o ponad 10%. Jeżeli jednak uwzględnimy w badaniu dynamiki zmian ww. zjawiska potencjał ludnościowy gminy ogółem oraz poszczególnych jednostek analitycznych otrzymamy bardziej precyzyjny obraz badanego problemu. Ogólna liczba dzieci, którym przyznano dożywienia na 100 mieszkańców do 15-go roku życia w analizowanym okresie charakteryzowała się tendencją spadkową i wynosiła odpowiednio 44,33 (2013 r.), 43,13 (2014 r.) i 35,33 (2015 r.). Spadek ten wyniósł 20,29% (średnia dla gminy). Patrząc przez pryzmat poszczególnych jednostek referencyjnych, negatywne tendencje w dynamice badanego zjawiska odnotowano w sołectwach:
Bereza – wzrost o 31,44%, Halasy – wzrost o 504,21%,
str. 32
Jelnica – 16,72%, Koszeliki – 28,21%, Kożuszki – 5,82%, Łukowisko – 22,08%, Wysokie – 66,15%, Zawadki – 66,67%.
Największy spadek badanego wskaźnika odnotowano w sołectwie Rudniki – minus 82,42% i Wólka Krzymowska – 75,71%.
Wykres 18 Zmiana udziału dzieci korzystających z dożywania na 100 mieszkańców do 15-go roku życia w latach 2013-2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne
-29,63 Żabce Zawadki 66,67 -15,00 Zaścianki -61,90 Zasiadki Wysokie 66,15 -75,71Wólka Krzymowska -53,13Utrówka -43,79Tuliłów -46,40 Tłuściec -7,69 Strzakły -35,07Sitno -12,50Sawki -17,04Rzeczyca -82,42 Rudniki -12,32Rogoźniczka -50,00 Rogoźnica Kolonia -4,24Rogoźnica -64,81Puchacze -66,35 Manie -24,09 Przychody -10,04Pościsze-Kolonia Wolańska -64,73 Misie -35,66 Łuniew Łukowisko 22,08 -38,22 Łuby -56,25 Krzymoszyce -46,86 Krzewica Kożuszki 5,82 Koszeliki 28,91 Jelnica 16,72 Halasy 504,21 Dołhołęka 0,00 Bereza 31,44 -200,00 -100,00 0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00
Średnia gminy = -20,29
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Kolejnym z negatywnych zjawisk zauważalnym w gminie Międzyrzec Podlaski są problemy zdrowotne mieszkańców gminy związane z długotrwałą lub ciężką chorobą. Liczba osób korzystających w gminie z pomocy społecznej z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby na przestrzeni lat 2013-2015 kształtowała się na wysokim poziomie i wynosiła w 2013 roku 181
str. 33 osoby, w 2014 r. – 181 osoby, a w 2015 roku – 168 osoby. Gdy na analizowane zjawisko spojrzymy przez pryzmat potencjału ludnościowego, okazuje się, że przedmiotowy problem ulega nieznacznemu zmniejszeniu.
W 2015 roku z największą koncentracją tegoż problemu mamy do czynienia, podobnie jak w przypadku problemu ubóstwa, w sołectwach Halasy (liczba osób, które uzyskały pomoc społeczną w związku z długotrwałą lub ciężką chorobą na 100 mieszkańców =1,78), Pościsze- Kolonia Wolańska (1,67), Rogoźnica (1,96), Rogoźnica Kolonia (1,60), Rogoźniczka (1,91), Zawadki (1,94), Zaścianki (2,60). Powyżej średniej dla gminy sytuacja kształtuje się także w zakresie sołectw: Wysokie, Wólka Krzymowska, Przychody, Misie, Łuniew, Łukowisko, Krzewica, Kożuszki.
Wykres 19 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 100 mieszkańców w roku 2015 wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 0,65 Zawadki 2,60 Zaścianki 1,94 Zasiadki 0,51 Wysokie 4,34 Wólka Krzymowska 2,21 Utrówka 0,00 Tuliłów 0,74 Tłuściec 1,50 Strzakły 1,00 Sitno 1,33 Sawki 0,00 Rzeczyca 1,45 Rudniki 1,10 Rogoźniczka 1,91 Rogoźnica Kolonia 1,60 Rogoźnica 1,96 Puchacze 0,82 Manie 1,15 Przychody 2,14 Pościsze-Kolonia Wolańska 1,67 Misie 2,46 Łuniew 2,06 Łukowisko 1,78 Łuby 0,87 Krzymoszyce 0,00 Krzewica 2,54 Kożuszki 2,25 Koszeliki 0,00 Jelnica 1,29 Halasy 1,78 Dołhołęka 0,00 Bereza 0,49 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00
Średnia gminy = 1,60
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Specjalistyczne wsparcie z zakresu ochrony zdrowia na terenie gminy realizuje Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Zdrowia w Tłuśccu oraz Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Zdrowia w Rogoźnicy. Zapewniają on usługi w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. Oprócz tego w Urzędzie Gminy funkcjonuje punkt konsultacyjny dla osób z problemem alkoholowym, współuzależnionych oraz osób doświadczających przemocy. Bliskie położenie gminy wiejskiej względem miasta Międzyrzec Podlaski sprawia, że spora
str. 34 część mieszkańców analizowanej gminy korzysta z placówek świadczących usługi w zakresie ochrony zdrowia i usytułowanych w mieście (np. szpital powiatowy, Poradnia Zdrowia Psychicznego „PSYCHE”).
Ze względu na brak dokładnych danych dotyczących zarówno liczby mieszkańców chorujących w gminie, jaki i rodzajów schorzeń, z którymi się borykają, informacji na temat sytuacji zdrowotnej mieszkańców gminy mogą dostarczyć dane dotyczące przyczyn zgonów. W świetle danych GUS przyczyny zgonów mieszkańców gminy Międzyrzec Podlaski nie odbiegają od statystycznie występujących przyczyn w skali całego kraju. Na pierwszym miejscu plasują się choroby układu krążenia – w obrębie analizowanej gminy stanowiły one w roku 45% wszystkich zgonów (województwo lubelskie – 47%, Polska – 45,1%). Kolejną z przyczyn zgonów w gminie są nowotwory – 19,2% wszystkich zgonów (województwo lubelskie – 23,2%, Polska – 26,6%). Choroby układu oddechowego odpowiadają za kolejne 6,7% zgonów (województwo lubelskie – 5,3%, Polska – 5,4%).8
W trakcie konsultacji społecznych ujawnił się kolejny z problemów, z którymi borykają się mieszkańcy gminy Miedzyrzec Podlaski. Okazuje się, że coraz więcej z nich boryka się z rożnego rodzaju zaburzeniami i problemami psychicznymi. Ich przyczyn jest wiele. Na
wzrost liczby osób borykających się z tego rodzaju problemami wpływa przede wszystkim wyśrubowane tempo życia, stres, brak możliwości samorealizacji czy niemożność porozumienia się z najbliższymi. Problemy te równie mocno dotyczą wszystkich grup wiekowych – dzieci i młodzieży (które nie są akceptowane w środowisku rówieśniczym), dorosłych (którzy nie radzą sobie z problemami życia codziennego), a także seniorów (którzy często czują się niepotrzebni i odrzuceni).
Dynamika zjawiska dla lat 2013-2015 pokazuje niewielki spadek analizowanego problemu na terenie gminy Międzyrzec Podlaski. Liczba beneficjentów GOPS korzystających z pomocy z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 100 mieszkańców gminy spadła do 1,60 w 2015 r., w porównaniu do roku 2013 (1,71). Oznacza to spadek o 6,72%. Wśród obszarów charakteryzujących się najwyższym przyrostem liczby osób korzystających ze świadczeń z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 100 mieszkańców, w analizowanym okresie czasu, znajdują się sołectwa: Zaścianki (wzrost o ponad 104%), Wysokie (wzrost o ponad 103%), Puchacze (wzrost o 100%), Łukowisko (wzrost o ponad 148%). Natomiast największy spadek wskaźnika odnotowano w latach 2013-2015 w sołectwach: Utrówka, Krzymoszyce, Koszeliki, Dołhołęka (spadek o 100%).
8 Na podstawie: http://www.polskawliczbach.pl
str. 35
Wykres 20 Dynamika zmiany liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 3,70 Zawadki 5,19 Zaścianki 104,85 -47,45 Zasiadki Wysokie 103,90 Wólka Krzymowska 5,88 -100,00 Utrówka -50,37 Tuliłów Tłuściec 42,70 -41,15 Strzakły -3,65 Sitno Sawki 0,00 Rzeczyca 77,66 -64,84 Rudniki -16,17Rogoźniczka -34,93 Rogoźnica Kolonia -33,59 Rogoźnica Puchacze 100,00 -20,98 Manie Przychody 54,08 -35,19 Pościsze-Kolonia Wolańska -8,76 Misie -33,33 Łuniew Łukowisko 148,22 Łuby 4,35 -100,00 Krzymoszyce -42,48 Krzewica Kożuszki 24,94 -100,00 Koszeliki -37,19 Jelnica Halasy 10,71 -100,00 Dołhołęka -25,37 Bereza -150,00 -100,00 -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00
Średnia gminy = - 6,72
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Wśród grupy najliczniejszych powodów przyznawania różnego rodzaju świadczeń przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej znajduje się również bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. Rodzina jako podstawowa komórka społeczna jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem dziecka, której obowiązkiem jest zaspokojenie wszystkich jego potrzeb. Wywiera istotny wpływ na kształtowanie się postaw, aspiracji, systemów wartości. Nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny, złe wypełnianie ról społecznych powoduje jej destrukcję. W rodzinach dysfunkcyjnych często występują u dzieci problemy w nauce, problemy wychowawcze aż do wkraczania na drogę przestępstwa. Bezradność osób w sprawach opiekuńczo- wychowawczych jest jednym z ważniejszych problemów dotyczących zwłaszcza rodzin o niskim statusie społecznym i niskiej świadomości wychowawczej, o zaburzonych relacjach małżeńskich. Sytuacja, przy braku zapewnienia odpowiedniego wsparcia rodzinie wobec braku prawidłowych wzorców do naśladowania przez dziecko może doprowadzić do sytuacji „dziedziczenia” negatywnych postaw rodzicielskich i niekorzystnie oddziaływać na późniejsze pełnienie ról rodzicielskich wobec własnych dzieci a także powodować zjawisko dziedziczenia biedy.9
9 Na podstawie: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Miedzyrzec Podlaski na lata 2014-2020
str. 36
W latach 2013-2015 liczba osób pobierających rożnego rodzaju świadczenia z tego tytułu ulegała wahaniom: 2013 r. – 276, 2014 r. – 325, 2015 r. – 276. Analizując to zjawisko przez pryzmat liczby osób korzystających z pomocy społecznej z tegoż powodu na 100 mieszkańców, zauważamy, że w co piątej z jednostek referencyjnych liczba ta kształtowała się na poziomie wyższym niż średnia dla gminy Miedzyrzec Podlaski, która wyniosła w 2015 r. 2,62. Szczególnie niekorzystnie kształtował się on w sołectwie Rogoźnica Kolonia, gdzie przekroczył on wartość dla gminy niema 6-krotnie. Ponad 3-krotnie wyższy wskaźnik zanotowano także w sołectwie Utrówka.
Wykres 21 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 0,65 Zawadki 2,60 Zaścianki 0,97 Zasiadki 2,04 Wysokie 1,74 Wólka Krzymowska 2,94 Utrówka 8,99 Tuliłów 2,46 Tłuściec 2,78 Strzakły 3,74 Sitno 1,99 Sawki 0,00 Rzeczyca 3,23 Rudniki 0,00 Rogoźniczka 0,00 Rogoźnica Kolonia 15,20 Rogoźnica 1,96 Puchacze 1,23 Manie 1,53 Przychody 1,75 Pościsze-Kolonia Wolańska 4,72 Misie 0,05 Łuniew 0,05 Łukowisko 0,02 Łuby 0,05 Krzymoszyce 0,01 Krzewica 0,03 Kożuszki 0,02 Koszeliki 0,03 Jelnica 0,02 Halasy 0,03 Dołhołęka 0,00 Bereza 0,00 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00 14,00 16,00
Średnia gminy = 2,62
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Na przestrzeni badanego okresu wskaźnik obrazujący liczbę osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego na 100 mieszkańców charakteryzował się nieznacznym wzrostem; na poziomie 0,49%. W odniesieniu do analizowanego problemu przekroczenie wartości referencyjnej odnotowano w 12 sołectwach. Wśród nich ponownie pojawiły się Utrówka i Rogoźnica Kolonia. Najwyższy przyrost wyżej wymienionego wskaźnika zanotowano natomiast w sołectwach: Wysokie (307,71%) i Halasy (170,46%).
str. 37
Wykres 22 Zmiana liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 100,00 Zawadki 5,19 -48,79 Zaścianki -29,93 Zasiadki Wysokie 307,81 -29,41 Wólka Krzymowska Utrówka 97,75 -23,64 Tuliłów Tłuściec 1,93 -3,44 Strzakły -47,45 Sitno -100,00 Sawki Rzeczyca 100,00 -100,00 Rudniki -100,00 Rogoźniczka Rogoźnica Kolonia 15,90 -66,80 Rogoźnica -25,00 Puchacze -15,71 Manie -11,75 Przychody Pościsze-Kolonia Wolańska 10,19 Misie 36,21 Łuniew 28,57 -0,71 Łukowisko Łuby 4,35 -83,19 Krzymoszyce -23,31 Krzewica -21,91 Kożuszki -38,80 Koszeliki Jelnica 9,68 Halasy 170,46 -100,00 Dołhołęka -100,00 Bereza -150,00 -100,00 -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 250,00 300,00 350,00 Średnia gminy = 0,49
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Wśród wielu czynników mających wpływ na niemożność prawidłowego funkcjonowania rodzin znajdują się: bezrobocie, niewystarczające środki na utrzymanie oraz uzależnienia, głównie alkoholizm.
Kolejnym ze zdiagnozowanych problemów gminy jest niepełnosprawność10. Do osób niepełnosprawnych kierowane jest wsparcie w szczególności w formie zasiłku stałego lub okresowego. Wśród najczęstszych problemów osób niepełnosprawnych znajdują się:
10 Niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy.
str. 38 utrudniony dostęp do leczenia i rehabilitacji bariery architektoniczne i komunikacyjne; słaba sytuacja ekonomiczna bariery psychologiczne; izolacja społeczna; brak zatrudnienia.11 Pomoc społeczna ze względu na występowanie problemów związanych z niepełnosprawnością mieszkańców koncentrowała się w 2015 roku na najwyższym poziomie w jednostkach referencyjnych, w których liczba osób korzystających z różnego typu świadczeń przyznawanych przez GOPS z tytułu niepełnosprawności na 100 mieszkańców uplasowała się powyżej średniej dla gminy Międzyrzec Podlaski (2,20 osoby na 100 mieszkańców). Do sołectw tych należą:
Bereza (o 0,02 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Halasy (o 0,30 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Koszeliki (o 3,80 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Kożuszki (o 2,29 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Krzewica (o 1,18 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Łuby (o 3,02 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Łuniew (o 0,89 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Łuniew (o 0,89 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Przychody (o 1,11 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Manie (o 1,25 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Puchacze (o 2,74 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Rogoźniczka (o 2,58 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Rzeczyca (o 0,14 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Tłuściec (o 2,08 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Utrówka (o 1,17 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Wysokie (o 0,40 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Zaścianki (o 2,17 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie); Zawadki (o 1,70 punktów procentowych więcej niż średnia w gminie);
W pozostałych sołectwach liczba osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu niepełnosprawności na 100 mieszkańców kształtowała się w 2015 r. poniżej średniej dla gminy.
11 Na podstawie: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Miedzyrzec Podlaski na lata 2014-2020
str. 39
Wykres 23 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu niepełnosprawności na 100 mieszkańców w roku 2015 wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 1,74 Zawadki 3,90 Zaścianki 4,37 Zasiadki 1,02 Wysokie 2,60 Wólka Krzymowska 0,00 Utrówka 3,37 Tuliłów 0,98 Tłuściec 4,28 Strzakły 0,75 Sitno 0,00 Sawki 0,00 Rzeczyca 2,34 Rudniki 0,00 Rogoźniczka 4,78 Rogoźnica Kolonia 0,00 Rogoźnica 1,17 Puchacze 4,94 Manie 3,45 Przychody 3,31 Pościsze-Kolonia Wolańska 1,39 Misie 1,11 Łuniew 3,09 Łukowisko 2,14 Łuby 5,22 Krzymoszyce 0,00 Krzewica 3,38 Kożuszki 4,49 Koszeliki 6,00 Jelnica 0,55 Halasy 2,50 Dołhołęka 0,00 Bereza 2,28 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00
Średnia gminy = 2,20
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Na przestrzeni lat 2013-2015 w gminie Międzyrzec Podlaski liczba osób upoważnionych do korzystania ze świadczeń z tytułu niepełnosprawności ulegała wahaniom: 236 (2013 r.), 201 (2014 r.), 232 (2015 r.). Biorąc pod uwagę potencjał ludnościowy gminy oraz poszczególnych jednostek referencyjnych należy stwierdzić, że w przeciągu trzech badanych lat największy wzrost liczby osób, których dotyka problem niepełnosprawności na 100 mieszkańców nastąpił w sołectwach: Kożuszki (wzrost o 524,72%), Misie (201,11%), Łukowisko (197,86%), Rogoźnica (wzrost o 100%), Zasiadki (wzrost o 100%) i Zawadki (wzrost o 100%).
str. 40
Wykres 24 Zmiana liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu niepełnosprawności na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne
-7,83 Żabce Zawadki 100,00 -23,18 Zaścianki Zasiadki 100,00 Wysokie 1,95 -100,00 Wólka Krzymowska -1,12 Utrówka -0,74 Tuliłów Tłuściec 69,88 Strzakły 54,49 -100,00 Sitno Sawki 0,00 Rzeczyca 33,93 -100,00 Rudniki Rogoźniczka 4,78 Rogoźnica Kolonia 0,00 Rogoźnica 100,00 Puchacze 0,00 Manie 5,36 -35,89 Przychody -39,24 Pościsze-Kolonia Wolańska Misie 201,11 -60,00 Łuniew Łukowisko 197,86 Łuby 4,35 Krzymoszyce 0,00 -18,20 Krzewica Kożuszki 524,72 Koszeliki 2,00 -25,97 Jelnica Halasy 7,31 -100,00 Dołhołęka -7,12 Bereza -200,00 -100,00 0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 Średnia gminy = -1,21
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
W analizowanym okresie czasu najrzadziej występującym powodem wsparcia udzielonego przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej było sieroctwo, bezdomność, trudności w integracji osób, które uzyskały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą oraz trudności w przystosowaniu po zwolnieniu z zakładu karnego. W porównaniu do najczęściej występujących przyczyn przyznania świadczeń z GOPS, powody ujęte powyżej były sporadycznie podstawą otrzymania świadczeń przez osoby korzystające z pomocy społecznej. Analiza danych źródłowych pozwala stwierdzić, że skala tych trzech zjawisk w latach 2013-2015 była niewielka i obejmowała łącznie kilka osób każdego roku. W badanym okresie nie udzielano świadczeń z tytułu przemocy w rodzinie oraz narkomanii. Zdecydowanie w grupie tej, wśród najczęstszych powodów udzielania świadczeń znajduje się alkoholizm. Jednocześnie liczba osób objętych pomocą z tegoż tytułu zmniejszyła się o połowę (2013 r. – 65, 2014 r. – 31, 2015 r. - 32.
str. 41
Wykres 25 Liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w gminie Międzyrzec Podlaski w latach 2013-2015
Trudności w integracji osób, które uzyskały ststus 1 3 uchodźcy lub ochronę uzupełniającą 2
Trudności w przystosowaniu po zwolnieniu z zakładu 1 4 karnego 6
0 Narkomania 0 0
40 Alkoholizmu 42 62
0 Przemocy w rodzinie 0 0
6 Bezdomność 6 7
0 Sieroctwo 2 0
0 10 20 30 40 50 60 70
2015 2014 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
Pośród różnych problemów społecznych, te związane z alkoholem są jednymi z trudniejszych do rozwiązania. Wynika to przede wszystkim z ich rozmiarów, złożoności, a także kosztów społecznych i ekonomicznych. Zjawisko to ma istotny wpływ zarówno na poczucie bezpieczeństwa społecznego (wzrasta liczba nieletnich nietrzeźwych sprawców przestępstw) jak również ogólny stan zdrowia populacji, zdolność do wejścia na rynek pracy, relacje interpersonalne z rówieśnikami i środowiskiem rodzinnym.12
W świetle danych źródłowych liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej z tytułu alkoholizmu przypadająca na 100 mieszkańców w 2015 roku kształtowała się na poziomie 0,30. Przy uwzględnieniu potencjału ludnościowego poszczególnych jednostek referencyjnych z największym natężeniem tegoż problemu mamy do czynienia w sołectwach: Halasy – 0,53 na 100 osób; Jelnica – 0,37 na 100 osób; Krzymoszyce – 0,85 na 100 osób; Łuby – 0,87 na 100 osób; Pościsze – Kolonia Wolańska – 1,67 na 100 osób; Rogoźnica Kolonia - 1,60 na 100 osób; Rudniki - 1,10 na 100 osób; Tuliłów - 1,41 na 100 osób; Wysokie – 0,87 na 100 osób; Zawadki – 1,30 na 100 osób.
12 Na podstawie: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Międzyrzec Podlaski na lata 2014- 2020
str. 42
Ze zjawiskiem uzależnienia często bezpośrednio związany jest problem przemocy w rodzinie13. Mając na względzie jego złożoność i wieloaspektowość bardzo trudno jest oszacować faktyczną skalę osób, których to zjawisko dotyka. Jest to związane z faktem, że bardzo często przemoc domowa jest ukrywana i spora część osób, które jej doświadczają, nie decyduje się na ujawnienie i zwrócenie się o pomoc do instytucji działających w ramach lokalnego systemu przeciwdziałania przemocy. Zdecydowanie najpoważniejszą trudnością w diagnozowaniu wielkości zjawiska przemocy w rodzinie jest uzyskanie wiarygodnych i rzeczywistych danych, charakteryzujących rozmiar przemocy, bowiem z wielu przyczyn przemoc w rodzinie jest problemem ukrytym. W obrębie analizowanej gminy miernikiem zjawiska przemocy może być liczba rodzin którym, ze względu na stwierdzone przypadki przemocy w rodzinie, założono Niebieską Kartę na 100 rodzin. Dane nt. liczby rodzin, którym została założona Niebieska Karta pozyskano z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim. Analiza zebranych danych pozwala na stwierdzenie, że natężenie problemu jest niewielkie i obejmowało swoim zasięgiem w ciągu roku łącznie kilka rodzin. Na terenie gminy w 2015 roku Niebieską Kartę założonych miało łącznie 8 rodzin. We wskazanych sołectwach liczba rodzin, gdzie zdiagnozowano przedmiotowy problem kształtowała się na poziomie 1: Jelnica, Misie, Pościsze-Kolonia Wolańska, Przychody, Strzakły, Tłuściec, Wysokie oraz Żabce. W pozostałych sołectwach nie odnotowano ani jednej rodziny, która w 2015 r. miałaby założoną Niebieską Kartę.
Uwzględniając w analizie zjawiska potencjał ludnościowy poszczególnych jednostek referencyjnych (wzięto pod uwagę liczbę rodzin z założoną Niebieską Kartą na 100 rodzin) obserwujemy, że szczególna koncentracja (przekraczająca średnią dla gminy, czyli 0,30) wskaźnika liczby rodzin, które w 2015 roku miały założoną Niebieską Kartę na 100 rodzin zauważalna była w wyżej wymienionych jednostkach referencyjnych. W szczególności to dotyczy sołectw: Przychody (1,10) oraz Strzakły (1,00).
Na przestrzeni lat 2013-2015 możemy zauważyć pozytywny, spadkowy trend powyższego wskaźnika. W ciągu tych trzech lat liczba rodzin z założoną Niebieską Kartą na 100 rodzin spadła na terenie gminy o prawie 38%. Pozytywne tendencje można zaobserwować, pomimo pewnych wahań, które nastąpiły w niektórych jednostkach w 2014 r., w sołectwie Bereza (wskaźnik spadł w latach 2013-2015 z poziomu 0,66 do zera), Halasy (wskaźnik spadł w latach 2013-2015 z poziomu 1,42 do zera), Krzewica (wskaźnik spadł w latach 2013-2015 z poziomu 1,10 do zera) Rogoźnica (wskaźnik spadł w latach 2013-2015 z poziomu 0,79 do zera), Rudniki (wskaźnik spadł w latach 2013-2015 z poziomu 1,10 do zera), Rzeczyca (wskaźnik spadł w latach 2013-2015 z poziomu 1,45 do zera) oraz Tuliłów (wskaźnik spadł w latach 2013-2015 z poziomu 0,99 do zera).
Jednocześnie zgodnie z danymi Komendy Policji w Międzyrzecu Podlaskim liczba ofiar przemocy domowej w latach 2013-2015 kształtował się na niskim poziomie i uległa wahaniom: 2013 r. – 26, 2014 r.- 8, 2015 r. – 10. W tym samym okresie liczba sprawców przemocy
13 Przemoc w rodzinie polega na umyślnym działaniu i zaniechaniu naruszającym prawa lub dobra osobiste członków rodziny i osób wspólnie zamieszkujących. W szczególności chodzi tu o narażenie tych osób na utratę życia, zdrowia, naruszenie ich godności, nietykalności cielesnej, a także wolności (w tym seksualnej). Przemoc charakteryzuje wyrządzanie szkody na zdrowiu fizycznym i psychicznym drugiej osoby, spowodowanie jej cierpienia i krzywdy moralnej.
str. 43 domowej kształtowała się następująco: 2013 r. – 23, 2014 r.- 8, 2015 r. – 9. Zdecydowaną większość sprawców stanowią mężczyźni.
Wśród najczęstszych przyczyn przemocy i agresji w rodzinach wymienia się: alkoholizm, konflikty rodzinne, destrukcja podstawowych funkcji rodziny, rozwody, upadek dobrych obyczajów w rodzinach, złe wzorce rodzinne.
1.3.4 BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE
Bezpieczeństwo publiczne jest nieodzownym elementem wpływającym na jakość życia mieszkańców i rozwój lokalnej społeczności. Na jego obniżenie wpływają w największej mierze zdarzenia, które związane są z łamaniem prawa. Przestępczość jest zjawiskiem, które może wywierać bardzo negatywny wpływ na funkcjonowanie lokalnej społeczności. Mimo, że problem ten stanowi margines życia społecznego, jednak częstotliwość i intensywność zdarzeń o tym charakterze może wpływać na postawy i zachowania mieszkańców gminy. Warto również mieć na uwadze, że dla wielu osób świadomość życia w bezpiecznej okolicy stanowi istotną wartość, często decydującą o wyborze miejsca do osiedlenia się.
Problemy związane z poziomem bezpieczeństwa stanowią jeden z podstawowych obszarów kryzysowych sfery społecznej. O istotności tego zjawiska świadczy m.in. wymienienie ich wprost w wytycznych.14 W ramach charakterystyki przedmiotowej sfery szczegółowo przeanalizowano zjawisko przestępczości oraz różnego rodzaju zdarzeń naruszających porządek oraz bezpieczeństwo publiczne i rodzących konieczność podjęcia interwencji przez Policję. Na potrzeby niniejszego opracowania przeanalizowano dwa wskaźniki wraz określeniem dynamiki zjawisk zachodzących w latach 2013-2015. Były to:
liczba przestępstw ogółem w przeliczeniu na 1 km2, liczba interwencji Policji związanych z bezpieczeństwa i porządku publicznego w przeliczeniu na 1 km2.
Dane niezbędne do przeprowadzenia analizy zostały udostępnione przez Komendę Policji w Międzyrzecu Podlaski.
Według danych źródłowych liczba odnotowanych na terenie gminy Międzyrzec Podlaski w latach 2013-2015 przestępstw była niewielka i wynosiła odpowiednio: 2013 r. -18, 2014 r. – 9, 2015 r. – 22. Liczba przestępstw w przeliczeniu na 1 km2 wyniosła w 2015 r. na terenie gminy 0,08. Przestępstwa nie wykazywały widocznej tendencji do koncentracji przestrzennej. Najczęściej popełnianymi przestępstwami były kradzieże cudzej rzeczy (50% wyszyńskich przestępstw). Obszarami, w obrębie których odnotowano przekroczenia badanego wskaźnika, są następujące jednostki referencyjne: Bereza (0,24), Jelnica (0,16), Krzewica (0,58), Misie (0,20), Manie (0,19), Puchacze (0,22), Rogoźnica (0,25), Rogoźniczka (0,46), Rudniki (0,77), Strzakły (0,30),Tłuściec (0,10), Wysokie (0,21), Żabce (0,14)
14 Zasady programowania, wdrażania i wsparcia rewitalizacji w Województwie Lubelskim, grudzień 2015 r.
str. 44
Wykres 26 Liczba przestępstw ogółem w przeliczeniu na 1 km2 w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 0,14 Zawadki 0,00 Zaścianki 0,04 Zasiadki 0,00 Wysokie 0,21 Wólka Krzymowska 0,00 Utrówka 0,00 Tuliłów 0,00 Tłuściec 0,10 Strzakły 0,30 Sitno 0,00 Sawki 0,00 Rzeczyca 0,00 Rudniki 0,77 Rogoźniczka 0,46 Rogoźnica Kolonia 0,00 Rogoźnica 0,25 Puchacze 0,22 Manie 0,19 Przychody 0,00 Pościsze-Kolonia Wolańska 0,00 Misie 0,20 Łuniew 0,00 Łukowisko 0,00 Łuby 0,00 Krzymoszyce 0,00 Krzewica 0,58 Kożuszki 0,00 Koszeliki 0,00 Jelnica 0,16 Halasy 0,00 Dołhołęka 0,00 Bereza 0,24 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90
Średnia gminy = 0,08
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Policji w Międzyrzecu Podlaskim
Analiza dynamiki zmian zachodzących w odniesieniu do liczby popełnionych przestępstw przypadających na 1 km2 w latach 2013-2015 wskazuje, że w obrębie gminy zjawisko to uległo nieznacznemu spadkowi (o 4 przestępstwa). Badając sytuację w poszczególnych jednostkach referencyjnych, zauważalne jest, że największy przyrost analizowanego wskaźnika odnotowano w 7 sołectwach: Bereza, Jelnica, Krzewica, Manie, Puchacze, Strzakły (po 100%) oraz Rogoźniczka (200%).
str. 45
Wykres 27 Zmiana liczby przestępstw ogółem w przeliczeniu na 1 km2 w latach 2013-2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 0,00 Zawadki 0,00 Zaścianki 0,00 -100,00 Zasiadki -50,00 Wysokie Wólka Krzymowska 0,00 Utrówka 0,00 Tuliłów 0,00 Tłuściec 0,00 Strzakły 100,00 -100,00 Sitno Sawki 0,00 Rzeczyca 0,00 Rudniki 0,00 Rogoźniczka 200,00 -100,00 Rogoźnica Kolonia -50,00 Rogoźnica Puchacze 100,00 Manie 100,00 Przychody 0,00 Pościsze-Kolonia Wolańska 0,00 Misie 0,00 Łuniew 0,00 Łukowisko 0,00 Łuby 0,00 Krzymoszyce 0,00 Krzewica 100,00 Kożuszki 0,00 Koszeliki 0,00 Jelnica 100,00 -100,00 Halasy Dołhołęka 0,00 Bereza 100,00 -150,00 -100,00 -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 250,00
Średnia gminy = 22,22
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Policji w Międzyrzecu Podlaskim
Jednocześnie należy podkreślić, że przestępczość nie stanowi podstawowego problemu w zakresie bezpieczeństwa publicznego. W obrębie analizowanej gminy miernikiem poziomu bezpieczeństwa publicznego będzie liczba interwencji Policji prowadzonych w związku z rożnego rodzaju sytuacjami zakłócenia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Tego rodzaju zdarzenia obejmują m.in. zakłócenia ciszy i porządku publicznego, interwencje domowe, zakłócenia miru domowego, itd. Jednocześnie bardzo często intensywność tego rodzaju zjawisk pokrywa się z innymi problemami sfery społecznej.
W roku 2015 na terenie gminy Policja interweniowała łącznie 443 razy. Pomimo, że w badanym okresie zaobserwowano pozytywne zjawisko spadku ogólnej liczby przeprowadzonych na terenie gminy interwencji, niepokoi fakt, iż liczb interwencji zarówno domowych (2013 r. – 124, 2013 r. – 144, 2015 r. – 146), jak i zakłóceniem porządku i bezpieczeństwa publicznego (2013 r. – 114, 2014 r. – 105, 2015 r. – 134) ulegała systematycznemu wzrostowi.
W skali całej gminy intensywności analizowanego zjawiska była niewielka i wyniosła w 2015 roku 1,70 interwencji na 1 km2. Jednocześnie w części z wyznaczonych jednostek poziom intensywności tego zjawiska był wyższy od wartości dla gminy ponad czterokrotnie. Do takich jednostek zaliczały się sołectwa: Misie (7,09) oraz Wysokie (7,53). Ponad dwukrotne
str. 46 przekroczenie wartość wskaźnika zanotowano w: Halasach (4,69), Jelnica (3,79), Krzewica (3,89), Łukowisko (4,39), Rudniki (3,87). Niewątpliwie z najlepszą sytuacją mamy do czynienia w sołectwach Krzymoszyce i Wolka Krzymowska, gdzie w badanym okresie nie odnotowano, żadnych przestępstw oraz Policja nie prowadziła żadnych interwencji.
Wykres 28 Liczba przeprowadzonych interwencji Policji w przeliczeniu na 1 km2 w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne
Żabce 2,65 Zawadki 1,05 Zaścianki 0,42 Zasiadki 0,86 Wysokie 7,53 Wólka Krzymowska 0,00 Utrówka 0,12 Tuliłów 1,13 Tłuściec 1,26 Strzakły 2,88 Sitno 2,57 Sawki 1,19 Rzeczyca 2,86 Rudniki 3,87 Rogoźniczka 2,16 Rogoźnica Kolonia 1,40 Rogoźnica 1,87 Puchacze 2,85 Manie 2,04 Przychody 1,19 Pościsze-Kolonia Wolańska 0,62 Misie 7,09 Łuniew 0,60 Łukowisko 4,39 Łuby 1,33 Krzymoszyce 0,00 Krzewica 3,89 Kożuszki 1,02 Koszeliki 2,19 Jelnica 3,79 Halasy 4,69 Dołhołęka 1,36 Bereza 2,91 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8,00
Średnia gminy = 1,70
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Policji w Międzyrzecu Podlaskim
Analiza dynamiki zmian zachodzących w odniesieniu do liczby przeprowadzonych interwencji Policji przypadających na 1 km2 w latach 2013-2015 wskazuje pozytywny trend. Jednocześnie niewielkiej części wyznaczonych jednostek referencyjnych liczba interwencji uległa wzrostowi. Szczególnie niekorzystnie wygląda sytuacja w sołectwie Sawki, gdzie odnotowano 300%-owy wzrost przeprowadzanych interwencji Policji. Należy również zaznaczyć, że liczba interwencji w wartościach bezwzględnych wzrosła w obszarze tym z 1 do 4.
Analiza obu wyżej omówionych wskaźników prowadzi do wniosku, iż najgorsza sytuacja w zakresie rożnego rodzaju zdarzeń powodujących zakłócenia porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz rodzących konieczność interwencji Policji występuje w następujących sołectwach: Halasy, Jelnica, Krzewica, Misie, Manie, Puchacze, Rogoźniczka, Sitno oraz Strzakły. W obrębie wymienionych obszarów oba wskaźniki przybierają wartość powyżej średniej dla gminy.
str. 47
Wykres 29 Zmian liczby przeprowadzonych interwencji Policji w przeliczeniu na 1 km2 w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne
-13,64 Żabce -33,33 Zawadki -23,08 Zaścianki -25,00 Zasiadki Wysokie 0,00 Wólka Krzymowska 0,00 -25,00 Utrówka Tuliłów 0,00 Tłuściec 9,09 Strzakły 35,71 Sitno 50,00 Sawki 300,00 Rzeczyca 0,00 -58,33 Rudniki Rogoźniczka 27,27 Rogoźnica Kolonia 11,11 -37,50 Rogoźnica Puchacze 30,00 Manie 10,00 -26,67 Przychody -8,33 Pościsze-Kolonia Wolańska Misie 5,88 -20,00 Łuniew -12,50 Łukowisko -33,33 Łuby -100,00 Krzymoszyce Krzewica 11,11 Kożuszki 0,00 -40,00 Koszeliki Jelnica 9,09 Halasy 16,67 -16,67 Dołhołęka -7,69 Bereza -150,00 -100,00 -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 250,00 300,00 350,00 Średnia gminy = -3,70
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Policji w Międzyrzecu Podlaskim
Jak wskazano w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Międzyrzec Podlaski na lata 2014-2020 najważniejsze pozostają: zapobieganie i zwalczanie przestępczości pospolitej, (kradzieże, rozboje) oraz redukcja wykroczeń
szczególnie uciążliwych (zaśmiecanie, spożywanie alkoholu w miejscach publicznych, zakłócanie spokoju, wybryki chuligańskie), przestępstwa przeciwko rodzinie (znęcanie, przemoc).
1.3.5 POZIOM EDUKACJI
Pośród wskaźników mogącym w sposób pośredni wskazywać miejsca zdegradowane są mierniki poziomu edukacji. Mając na względzie ograniczony zakres dostępnych danych oraz cel przeprowadzanego badania, do analizy użyto dwóch wskaźników: wskaźnika średniego wyniku sprawdzianu szóstoklasisty w latach 2012-2014, średniego odsetka dzieci w staninach z wynikiem niskim w latach 2012-2014. Jednocześnie należy zaznaczyć, że powyższe wskaźniki nie charakteryzują jakości nauczania w danej placówce, a mają za zadnie wskazać argumenty przemawiające za tym, że dzieci
str. 48 zamieszkujące określony obwód szkolny, maja gorsze warunki do nauki (np. mieszkaniowe, rodzinne, materialne), w efekcie czego osiągają niższe wyniki w nauczaniu (w tym na egzaminach kończących dany etap nauki). Gorsze średnie wyniki testu mogą wskazywać na istnienie pozaszkolnych czynników wpływających na efektywność kształcenia. Potwierdzeniem roli miejsca zamieszkania w procesie edukacyjnym jest korelacja niskich wyników testu szóstoklasisty dzieci zamieszkujących dany obszar, ze wskaźnikami dotyczącymi np. ubóstwa, bezrobocia.
Na przestrzeni lat 2012-2014 na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski funkcjonowało 8 szkół podstawowych:
1. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Rzeczycy - obwód szkolny obejmujący dzieci z miejscowości: Rzeczyca i Bereza; 2. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Tłuścu - obwód szkolny obejmujący dzieci z miejscowości: Kolonia Wolańska, Tłuściec, Wólka Krzymowska, Żabce; 3. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Halasach - obwód szkolny obejmujący dzieci z miejscowości: Dołholęka, Halsy i Łukowisko; 4. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Misiach - obwód szkolny obejmujący dzieci z miejscowości: Jelnica, Misie, Przychody, Sawki, Strzakły; 5. Zespół Szkolno-Przedszkolny w Rogoźnicy - obwód szkolny obejmujący dzieci z miejscowości: Koszeliki, Manie, Przyłuki, Rogoźnica, Rogoźnica-Kolonia, Rogoźniczka, Zasiadki, Zaścianki, Zawadki; 6. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Kożuszkach - obwód szkolny obejmujący dzieci z miejscowości: Kożuszki, Krzewica, Łuby, Łuniew; 7. Szkoła Podstawowa w Tuliłowie - obwód szkolny obejmujący dzieci z miejscowości: Tuliłów i Pościsze; 8. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Karola Krysińskiego w Rudnikach - obwód szkolny obejmujący dzieci z miejscowości: Wysokie, Utrówka, Sitno, Rudniki, Puchacze.
W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, że w trzech szkołach: Szkole Podstawowej im. Karola Krysińskiego w Rudnika, Publicznej Szkole Podstawowej im. Marii Konopnickiej w Misiach oraz Szkole Podstawowej w Rogoźnicy średni wynik sprawdzianu szóstoklasisty w latach 2012-2014 był niższy od średniej dla gminy, która wyniosła 23,74 pkt (na 40 max.). Jednocześnie we wszystkich szkołach podstawowych średni wynik sprawdzianu był wyższy niż średnia dla powiatu bialskiego wynosząca 22,93 pkt.
Z najmniej korzystną sytuacją mamy do czynienia w Szkole Podstawowej w Rudnikach, gdzie we wszystkich latach analizy średni wynik sprawdzianu szóstoklasisty kształtował się na poziomie poniżej średniej dla gminy (2012 r.- 4,82 pkt. poniżej średniej, 2013 r. – 2,26 pkt. poniżej średniej, 2014 r. – 3,10 pkt. poniżej średniej). Nieco lepsze wyniki uczniowie osiągnęli w Szkole Podstawowej w Misiach, gdzie średni wynik ze sprawdziany w 2012 roku kształtował się na poziomie powyżej średniej dla gminy, natomiast w roku 2013 i 2014 poniżej średniej dla gminy (2013 r. - 0,38 pkt. poniżej średniej, 2014 r. – 0,81) poniżej średniej. W zakresie przedmiotowej szkoły widoczny jest niekorzystny trend spadku jakości edukacji mogący świadczyć o pogarszającej się stopniowo sytuacji uczniów. Wyniki w ostatniej ze szkół – Szkole Podstawowej w Rogoźnicy nie są również zadowalające. W dwóch latach analizy - 2012 i 2014 – średni wynik ze sprawdzianu kształtował się na poziomie sporo poniżej średniej dla gminy (odpowiednio: 1,15 pkt., 1,12 pkt.).
str. 49
Wykres 30 Rozkład przestrzenny średniego wyniku sprawdzianu szóstoklasisty w latach 2012-2014
Żabce 63,07 Zawadki 58,00 Zaścianki 58,00 Zasiadki 58,00 Wysokie 50,90 Wólka Krzymowska 63,07 Utrówka 62,17 Tuliłów 62,17 Tłuściec 63,07 Strzakły 58,53 Sitno 50,90 Sawki 58,53 Rzeczyca 59,97 Rudniki 50,90 Rogoźniczka 58,00 Rogoźnica Kolonia 58,00 Rogoźnica 58,00 Puchacze 50,90 Manie 58,00 Przychody 58,53 Pościsze-Kolonia Wolańska 62,17 Misie 58,53 Łuniew 63,77 Łukowisko 61,70 Łuby 63,77 Krzymoszyce 63,07 Krzewica 63,77 Kożuszki 63,77 Koszeliki 58,00 Jelnica 58,53 Halasy 61,70 Dołhołęka 61,70 Bereza 59,97 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00
Średnia gminy = 59,37
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie
Zaprezentowane dane uzupełnione zostały o wskaźnik średniego odsetka dzieci w staninach z wynikiem niskim (staniny od 1 do 3) w latach 2012-2014. Podobnie jak w zakresie pierwszego z przeanalizowanych wskaźników z najgorszą sytuacja mamy do czynienia w Szkole Podstawowej w Rogoźnicy oraz w Rudnikach, gdzie wskaźnik średniego odsetka dzieci w staninach z wynikiem niskim kształtował się na poziomie wyższym niż średnia gminy (23,79%) – odpowiednio: 25,33% oraz 38,00%. W zakresie obu szkół analizowany wskaźnik przekroczył średnią referencyjną w 2 latach spośród 3 poddanych badaniu. W szkole w Rogoźnicy przekroczenie wskaźnika odnotowano w latach 2013-2014 (odpowiednio: o 3,72% i o 3,29%). Natomiast w szkole w Rudnikach w latach 2012-2013 (odpowiednio: o 36,61% i o 11,72%). Wśród szkół, gdzie średni odsetek dzieci w staninach z wynikiem niskim w latach 2012-2014 kształtował się na niekorzystnym poziomie znalazły się również szkoły w Rzeczycy (o 3,54% powyżej średniej referencyjnej) oraz Tuliłowie (o 2,21% powyżej średniej). W pierwszej z nich odsetek dzieci z niskimi wynikami w nauce niekorzystnie wyglądała w latach 2013-2014 (odpowiednio: 13,72% powyżej średniej i 2,29% powyżej średniej), a w drugiej w latach 2012-2013 (odpowiednio: 7,61% powyżej średniej oraz powyżej średniej). W pozostałych szkołach średni odsetek dzieci z wynikami niskimi był mniejszy niż średnia dla gminy.
str. 50
Wykres 31 Rozkład przestrzenny średniego odsetka dzieci w staninach niskich w latach 2012-2014
Żabce 13,67 Zawadki 25,33 Zaścianki 25,33 Zasiadki 25,33 Wysokie 38,00 Wólka Krzymowska 13,67 Utrówka 26,00 Tuliłów 26,00 Tłuściec 13,67 Strzakły 21,33 Sitno 38,00 Sawki 21,33 Rzeczyca 27,33 Rudniki 38,00 Rogoźniczka 25,33 Rogoźnica Kolonia 25,33 Rogoźnica 25,33 Puchacze 38,00 Manie 25,33 Przychody 21,33 Pościsze-Kolonia Wolańska 26,00 Misie 21,33 Łuniew 17,33 Łukowisko 23,33 Łuby 17,33 Krzymoszyce 13,67 Krzewica 17,33 Kożuszki 17,33 Koszeliki 25,33 Jelnica 21,33 Halasy 23,33 Dołhołęka 23,33 Bereza 25,33 0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00 40,00
Średnia gminy = 23,79
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie
Analiza obu wskaźników prowadzi do wniosku, że gorsze warunki nauki posiadają dzieci z następujących miejscowości: Koszeliki, Manie, Przyłuki, Rogoźnica, Rogoźnica-Kolonia, Rogoźniczka, Zasiadki, Zaścianki, Zawadki, Wysokie, Utrówka, Sitno, Rudniki oraz Puchacze. Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy może być udział dzieci korzystających z dożywiania w ogólnej liczbie dzieci. Zgodnie z danymi GOPS w Międzyrzecu Podlaskim liczba dzieci korzystających z dożywiania na przestrzeni ostatnich lat ulegała wahaniom: 2013 r. – 711, 2014 r. – 734, 2015 r. – 636. Natomiast wskaźnik udziału dzieci korzystających z dożywania w ogólnej liczbie dzieci w okresie lat 2012-2014 wykazuje tendencję spadkową (odpowiednio: 44,33%, 43,13% i 35,33). Jednocześnie znaczna część wyżej wymienionych sołectw znalazła się w 2015 roku wśród jednostek referencyjnych o największym udziale dzieci korzystających z pomocy społecznej w formie dożywania.
str. 51
Wykres 32 Udział dzieci korzystających z dożywania w ogólniej liczbie dzieci w 2015 roku (%)
Żabce 23,75 Zawadki 50 Zaścianki 43,59 Zasiadki 14,29 Wysokie 60,00 Wólka Krzymowska 10,00 Utrówka 18,75 Tuliłów 27,71 Tłuściec 27,69 Strzakły 54,55 Sitno 43,66 Sawki 50,00 Rzeczyca 24,70 Rudniki 14,29 Rogoźniczka 47,83 Rogoźnica Kolonia 25,00 Rogoźnica 64,71 Puchacze 25,00 Manie 15,38 Przychody 20,62 Pościsze-Kolonia Wolańska 46,48 Misie 12,95 Łuniew 30,77 Łukowisko 18,18 Łuby 59,09 Krzymoszyce 31,25 Krzewica 44,29 Kożuszki 71,43 Koszeliki 68,75 Jelnica 36,59 Halasy 51,58 Dołhołęka 100,00 Bereza 31,78 0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00
Średnia gminy = 35,33
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Międzyrzecu Podlaskim
1.3.6 POZIOM KAPITAŁU SPOŁECZNEGO
Aktywność społeczności lokalnej to istotny czynnik mogący mieć wpływ na zmiany zachodzące w jej otoczeniu. Badania przedmiotowej sfery dokonano analizując poziom kapitału społecznego mierzony za pomocą intensywności angażowania się mieszkańców w sprawy publiczne oraz aktywność mieszkańców w zakresie organizowania się w grupy działające w społeczności lokalnej.
Pod pojęciem kapitału społecznego należy rozumieć sieć społecznych relacji zaufania, lojalności i solidarności. Wyróżnić można dwie postaci kapitału społecznego: spajający – rozumiany jako relacje wewnątrz danej społeczności oraz pomostowy – definiowany jako relacje tejże społeczności ze światem zewnętrznym. Wśród wyznaczników świadczących o degradacji obszarów znajduje się również niski kapitał pomostowy. Jednocześnie należy zaznaczyć, że często obszary takie charakteryzuje się równocześnie wysokim poziomem spajającego kapitału społecznego.
Podstawowym wskaźnikiem zaangażowania obywatelskiego, które mierzy stopień świadomości demokratycznej obywateli, ich uczestnictwo w rządzeniu, ocenę wpływu obywateli na procesy decyzyjne w państwie, w regionie, czy w środowisku lokalnym, jest
str. 52 frekwencja wyborcza. Jej analiza na poziomie poszczególnych komisji wyborczych, pozwala zobrazować, w jakich obszarach może występować problem niskiego poziomu kapitału społecznego (pomostowego). W związku z powyższym, dla potrzeb przedmiotowej diagnozy, analizie poddano frekwencje w wyborach samorządowych - do Rady Gminy w 2014 roku oraz parlamentarnych z 2015 roku.
W przypadku wyborów samorządowych do Rady Gminy średnia frekwencja w granicach analizowanej jednostki samorządu terytorialnego wyniosła: 59,51% uprawnionych do głosowania i była nieco wyższa niż frekwencja dla powiatu bialskiego (54,89%) i województwa lubelskiego (49,98%). Na terenie gminy wyodrębniono jeden obszar, gdzie frekwencja wyborcza była znacznie niższa od średniej dla gminy – obwód nr 11, który obejmował mieszkańców sołectw: Puchacze, Rudniki, Sitno, Utrówka, Wysokie. Średnia frekwencja w tym obszarze wyniosła 49,68% uprawnionych do głosowania i była niższa o 9,83% od średniej gminy. W 6 okręgach wyborczych frekwencja była nieco niższa niż średnia referencyjna. Natomiast w 5 okręgach frekwencja była sporo wyższa niż średnia dla gminy. Mowa tutaj o okręgach: 1 -71,20% (obejmującym mieszkańców sołectw: Jelnica, Sawki, Strzakły), 4 - 59,67% (obejmującym mieszkańców sołectw: Tłuściec i Żabce), 5 – 69,20% (obejmującym mieszkańców sołectw: Kożuszki, Łuby, Łuniew), 6 – 64,34% (obejmującym mieszkańców sołectw: Krzewica, Wólka Krzymowska), 10 – 61,64% (obejmującym mieszkańców sołectw: Przychody, Misie).
Wykres 33 Rozkład przestrzenny frekwencji wyborczej w wyborach do Rady Gminy w 2014 roku
Żabce 59,67 Zawadki 56,53 Zaścianki 57,59 Zasiadki 57,59 Wysokie 54,51 Wólka Krzymowska 64,34 Utrówka 49,68 Tuliłów 59,23 Tłuściec 59,67 Strzakły 71,20 Sitno 49,68 Sawki 71,20 Rzeczyca 54,51 Rudniki 49,68 Rogoźniczka 56,53 Rogoźnica Kolonia 56,53 Rogoźnica 56,53 Puchacze 49,68 Manie 57,59 Przychody 61,64 Pościsze-Kolonia Wolańska 59,23 Misie 61,64 Łuniew 69,20 Łukowisko 54,87 Łuby 69,20 Krzymoszyce 59,23 Krzewica 64,34 Kożuszki 69,20 Koszeliki 57,59 Jelnica 71,20 Halasy 54,87 Dołhołęka 54,87 Bereza 56,58 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00
Średnia gminy = 59,51
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej
str. 53
W przypadku wyborów parlamentarnych średnia frekwencja w granicach gminy była nieco niższa niż w wyborach samorządowych i wyniosła 50,04% uprawnionych do głosowania. Jest to zjawisko charakterystyczne dla obszaru całego kraju – zazwyczaj frekwencja w wyborach na poziomie kraju jest niższa niż w wyborach lokalnych. Jednocześnie w gminie Międzyrzec Podlaski odnotowano jedną z największych frekwencji w powiecie bialskim. Jedynie w gminie Rossosz frekwencja wyborcza kształtowała się na poziomie 50,75%. Obszar, gdzie średnia frekwencja w wyborach parlamentarnych była niższa od średniej dla gminy pokrywa się w części z obszarem niskiej frekwencji w wyborach samorządowych – chodzi tutaj o obwody 2 (5,58 punktów procentowych poniżej średniej), 8 (8,48 punktów procentowych poniżej średniej), 11 (2,86 punktów procentowych poniżej średniej), 12 (0,92 punktów procentowych poniżej średniej). W zakresie pozostałych obwodów wyborczych frekwencja przewyższała średnią referencyjną.
Wykres 34 Rozkład przestrzenny frekwencji wyborczej w wyborach Sejmu i Senatu w 2014 roku
Żabce 50,96 Zawadki 52,72 Zaścianki 54,10 Zasiadki 54,10 Wysokie 47,18 Wólka Krzymowska 50,66 Utrówka 47,18 Tuliłów 44,46 Tłuściec 50,96 Strzakły 51,87 Sitno 47,18 Sawki 51,87 Rzeczyca 49,12 Rudniki 47,18 Rogoźniczka 52,72 Rogoźnica Kolonia 52,72 Rogoźnica 52,72 Puchacze 47,18 Manie 54,10 Przychody 53,33 Pościsze-Kolonia Wolańska 44,46 Misie 53,33 Łuniew 53,49 Łukowisko 41,56 Łuby 53,49 Krzymoszyce 44,46 Krzewica 50,66 Kożuszki 53,49 Koszeliki 54,10 Jelnica 51,87 Halasy 41,56 Dołhołęka 41,56 Bereza 52,09 0 10 20 30 40 50 60
Średnia gminy = 50,04
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej
str. 54
Kolejnym z mierników jakości kapitału społecznego może być liczba działających na terenie gminy organizacji pozarządowych15 zajmujących się problematyką lokalną. W gminie Międzyrzec Podlaski w 2015 roku działało łącznie około 35 organizacji pozarządowych. Wskazuje to na średni kapitał społeczny. W 2015 roku na terenie gminy Międzyrzec Podlaski funkcjonowało łącznie 37 rożnego rodzaju organizacji działających na rzecz społeczności lokalnej, m.in.: Zespół ludowy "Ale Baby" i kapela ludowa, Koła Gospodyń Wiejskich, Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Wsi Bereza, Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Wsi Jelnica (aktywizujące seniorów), Stowarzyszenie Moja Gmina (aktywizuje dzieci, młodzież i dorosłych w zakresie: aktywności sportowej - biegi, tańce dla dzieci, zajęcia tematyczne tj. pilates, ruchowe, z dietetykiem, kosmetyczką, zajęcia twórcze oraz z zakresu rozwijania pasji i zainteresowań dla seniorów ), Zespół Ludowy "Echo" z Przychód, Zespół Ludowy "Nadzieja" z Mań, Zespół Ludowy "Jutrzenka, Kapela "Retro", Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Pościsze i Tuliłów, Klub Seniora, Ochotnicze Straże Pożarne.
Zarówno zasięg oddziaływania tych organizacji, jak i efektywność ich działania w skali gminy oraz jej społeczności trudno jest ocenić. W związku z tym ciężko jest wskazać, w których obszarach gminy występują deficyty w zakresie aktywności tego typu instytucji. Dane dotyczące liczby funkcjonujących organizacji społecznych można jednakże przeanalizować pod kątem aktywności mieszkańców w zakresie zrzeszania się i prowadzenia różnego rodzaju organizacji społecznych. W tym celu analizie poddano wskaźnik organizacji społecznych przypadających na 100 mieszkańców. W 2015 roku przedmiotowy wskaźnik wyniósł dla gminy Międzyrzec Podlaski 0,35. Wśród jednostek referencyjnych, dla których wyżej wymieniony wskaźnik przewyższał średnią gminy znalazły się sołectwa: Bereza (0,65), Jelnica (0,37), Koszeliki (1,00), Kożuszki (0,37), Krzymoszyce (0,85), Łukowisko (0,36), Łuniew (0,52), Pościsze-Kolonia Wolańska (0,56), Przychody (0,39), Manie (0,77), Rogoźnica (0,39), Rogoźniczka (0,48), Sawki (1,64), Wólka Krzymowska (0,74), Zasiadki (0,51) ora Zaścianki (0,97). Natomiast w pozostałych 17 na 33 wyznaczonych jednostek referencyjnych analizowany wskaźnik kształtował się na poziomie poniżej średniej dla gminy. Zdecydowanie z najgorszą sytuacją mamy do czynienia w jednostkach referencyjnych, w których nie funkcjonują żadne organizacje skupiające lokalna społeczność, tj. Zawadki, Utrówka, Rudniki, Rogoźnica Kolonia, Puchacze, Luby i Dołholeka.
15 Organizacja pozarządowa (ang. NGO non-governmental organization) to organizacja obywatelska, założona przez obywateli lub ich organizacje, działająca z własnej inicjatywy w interesie określonego interesu publicznego. Definicja ustawowa organizacji pozarządowej zawarta jest w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003 roku, Nr 96, poz. 873), zgodnie z którym: organizacjami pozarządowymi są, nie będące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i nie działające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia.
str. 55
Wykres 35 Liczba organizacji społecznych przypadająca na 100 mieszkańców w 2015 roku
Żabce 0,22 Zawadki 0,00 Zaścianki 0,97 Zasiadki 0,51 Wysokie 0,22 Wólka Krzymowska 0,74 Utrówka 0,00 Tuliłów 0,25 Tłuściec 0,21 Strzakły 0,25 Sitno 0,33 Sawki 1,64 Rzeczyca 0,11 Rudniki 0,00 Rogoźniczka 0,48 Rogoźnica Kolonia 0,00 Rogoźnica 0,39 Puchacze 0,00 Manie 0,77 Przychody 0,39 Pościsze-Kolonia Wolańska 0,56 Misie 0,25 Łuniew 0,52 Łukowisko 0,36 Łuby 0,00 Krzymoszyce 0,85 Krzewica 0,28 Kożuszki 0,37 Koszeliki 1,00 Jelnica 0,37 Halasy 0,18 Dołhołęka 0,00 Bereza 0,65 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80
Średnia gminy = 0,35
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski
W trakcie rozmów prowadzonych z przedstawicielami władz gminy oraz gminnych
jednostek organizacyjnych podkreślali oni, że wśród problemów sfery społecznej znajduje
się także marazm i bierności w podejmowaniu aktywności obywatelskich czy społecznych.
Mieszkańcy nie czują się wspólnotą, w związku z tym zatracili wrażliwość na dobro wspólne, widziane w perspektywie wieloletniej, dlatego nie angażują się w sprawy publiczne w sposób dostateczny. Brak im również przeświadczenia, że mają realną możliwość współdecydowania o losach wspólnoty samorządowej i kształtowania otaczającej ich rzeczywistości.
str. 56
1.4 SFERA ŚRODOWISKOWA
Kolejnym z obszarów wymagających, zgodnie z wytycznymi16, oceny w zakresie występowania zjawisk kryzysowych są kwestie związane z jakością środowiska na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski.
Międzyrzec Podlaski jest gminą typową gminą rolniczą, w związku z czym tło zanieczyszczeń powietrza kształtowane jest przede wszystkim przez źródła naturalne i antropogeniczne. Źródła naturalne mają główny udział w opadzie pyłu. Są nimi: pola uprawne (z których wywiewany jest pył), roślinność (źródło pyłków roślinnych, których stężenie w powietrzu nasila się w porze kwitnienia traw i drzew) oraz drogi (z których wskutek ruchu samochodowego jest porywany pył). Wśród antropogenicznych źródeł zagrożenia powietrza wymienia się: źródła oparte na procesie spalania węgla w kotłowniach lokalnych, paleniska domowe. Należy stwierdzić, iż obszar gminy charakteryzuje się stosunkowo dobrą jakością powietrza atmosferycznego, na co wpływ ma niewątpliwie rolniczy charakter gminy, a także brak większego przemysłu, który stanowiłby główne źródło generowania związków zanieczyszczających powietrze atmosferyczne. Na jakość powietrza w gminie wpływa niewątpliwie bliskie usytuowanie Miasta Międzyrzec Podlaski.
W zakresie jakości powietrza oraz emitowanych do niego zanieczyszczeń nie ma możliwości dokładnego oszacowania danych dla poszczególnych obszarów referencyjnych ze względu na brak punktów monitoringowych jakości powietrza. W związku z tym analiza niniejszego obszaru została oparta o dane udostępnione przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie i zawarte w „Ocenie jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 rok”.
Jak wynika z danych WIOŚ w Lublinie, zarówno Aglomerację Lubelską, jak i strefę lubelską zaliczono (kryterium ochrony zdrowia) do klasy C ze względu na przekroczenia 24-godzinnych stężeń pyłu PM10, średniorocznych stężeń PM2,5 i benzo/a/pirenu w pyle PM10. Główną przyczyną wysokich stężeń tego rodzaju zanieczyszczeń jest emisja z procesów grzewczych opartych na węglu, w tym tzw. niska emisja z indywidualnego ogrzewania budynków. Drugą przyczyną są niekorzystne warunki klimatyczne, rozumiane jako wystąpienie szczególnie niekorzystnej sytuacji meteorologicznej z punktu widzenia zanieczyszczenia powietrza. Dodatkowymi przyczynami są emisja z zakładów przemysłowych, ciepłowni oraz emisja komunikacyjna. W strefie lubelskiej istotny udział ma emisja z rolnictwa (uprawy).
Na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski nie zanotowano przekroczeń dopuszczalnego poziomu 24-godz. pyłu PM10. Najbliżej zlokalizowanymi w stosunku do terenu gminy obszarami, gdzie w 2015 roku zanotowano przekroczenia stężeń analizowanego rodzaju zanieczyszczeń, są miasto Międzyrzec Podlaski, które okala gmina. W centralnej części miasta odnotowano również przekroczenia średniorocznych stężeń pyłu PM2,5. W gminie Międzyrzec Podlaski nie odnotowano przekroczenia tych zanieczyszczeń. Znacznie gorzej sytuacja wygląda w zakresie benzo/a/pirenu w pyle zawieszonym PM10. Przekroczenia tego rodzaju związków chemicznych zanotowano w dużej ilości miejsc na obszarze województwa lubelskiego, w tym na obszarze analizowanej gminy.
16 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020
str. 57
Mapa 2 Obszary przekroczeń benzo/a/pirenu w województwie lubelskim w 2015 r.
Źródło: „Ocena jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 rok”
Zgodnie z danymi udostępnionymi przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie17 wśród obszarów, gdzie w 2015 roku odnotowano przekroczenia benzo/a/piernu znajduj się przede wszystkim części gminy okalająca miasto Międzyrzec Podlaski – sołectwa: Bereza, Rzeczyca, Wysokie, Zaścianki, Tuliłów oraz Jelnica. Poza tym przekroczenie dopuszczalnych normy stężeń wyżej wymienionego zanieczyszczenia odnotowano również w zakresie małej części sołectw: Krzymoszyce, Przychody, Puchacze, Rogoźnica, Sawki,
17 Pismo z dnia 24.10.2016 r., znak: WMŚ-7016.15.2016
str. 58
Utrówka, Zasiadki, Żabce. W świetle informacji WIOŚ w Lublinie główną przyczyną przekroczeń jest emisja z niskich emitorów związana z ogrzewaniem budynków. Z tego względu stężenia benzo/a/piernu charakteryzuje wyraźna sezonowa zmienność i zależność od zapotrzebowania na ciepło od ogrzewania domów. W związku z powyższym problem złej jakości powietrza koncentruje się w przeważającej mierze w pobliżu miasta w związku z nagromadzeniem zabudowy mieszkaniowej, która ogrzewana jest w głównej mierze za pomocą indywidualnych palenisk.
Mapa 3 Przekroczenia bezna(a)piernu na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski
Źródło: Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Lublinie
Przy uwzględnieniu powierzchni poszczególnych obszarów referencyjnych za najbardziej problemowy z terenów gminy w zakresie przekroczeń zanieczyszczenia powietrza należy uznać sołectwa: Bereza, Rzeczyca oraz Wysokie. W obrębie tych jednostek udział obszarów, w obrębie których odnotowano w 2015 roku przekroczenia benzo/a/piernu, kształtował się na poziomie odpowiednio około: 45%, 55% i 40%. Lepiej wygląda sytuacja w zakresie sołectw: Przychody (około 10% powierzchni), Rogoźnica (10%), Sawki (15%), Tuliłów (10%), Utrówka (10%), Zasiadki (10%), Zaścianka (20%), Żabce (25%). Wśród sołectw, w obrębie których odnotowano przekroczenie jakości powietrza na niewielkiej części powierzchni obszaru, znajdują się: Krzymoszyce (5%) oraz Puchacze (5%).
str. 59
Gmina Międzyrzec Podlaski nie posiada zcentralizowanego systemu ciepłowniczego. Zapotrzebowanie na ciepło wykorzystane do ogrzewania obiektów oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej obiektów mieszkalnych i gospodarczych jest zaspokajane dzięki wykorzystaniu: kotłowni zlokalizowanych na terenie placówek oświatowo-wychowawczych i ochrony zdrowia prowadzonych przez gminę w głównym stopniu zasilanych olejem opałowym oraz węglem kamiennym/ekogroszkiem, kotłowni lokalnych opalanych węglem, olejem oraz biomasą zaopatrujące w ciepło zakłady handlowo-usługowe na terenie gminy; indywidualnych źródeł ciepła funkcjonujących w obrębie mieszkalnictwa jednorodzinnego zasadniczo o mocy do 20 kW; główne źródło ciepła wykorzystywane do ogrzewania obiektów mieszkalnych stanowią indywidualne kotły grzewcze zainstalowane w poszczególnych obiektach (68%), lokalne zbiorcze kotłownie (22%), piece kaflowe/kozy (6,3%) oraz kominki (3,1%).
Jak podkreślano w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej obiekty funkcjonujące w ramach kompetencji Urzędu Gminy posiadają w dalszym ciągu nieefektywne, najczęściej węglowe źródła ciepła. W konsekwencji, zapewnienie wymaganego komfortu cieplnego w poszczególnych placówkach wymaga dostarczenia zwiększonej ilości paliw które w konsekwencji wpływają negatywnie na stan środowiska naturalnego obszaru. Wśród zasadniczych emitentów dwutlenku węgla na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski znajduje się sektor mieszkaniowy. Sytuacja taka spowodowana jest spalaniem wysoce emisyjnych paliw (typu węgiel kamienny) w nieefektywnych paleniskach domowych. Obserwuje się częściową wymianę źródeł na bardziej efektywne o wyższej sprawności. Niestety często tego typu inwestycje nie wiążą się jednak ze zmianą nośnika wykorzystywanego na potrzeby ogrzewania na bardziej ekologiczny typu: gaz, olej opałowy oraz energia elektryczna. Dzieje się tak, głównie ze względu na coraz wyższe ceny tych nośników energii.
Wśród największych zagrożeń dla powietrza w gminie znajduje się również transport. Gmina Międzyrzec Podlaski znajduje się w obszarze oddziaływania głównych szlaków tranzytowych regionu, których natężenie ruchu przekłada się również na infrastrukturę dróg lokalnych w tym powiatowych i gminnych. Sytuację pogłębia zła jakość nawierzchni generująca zaburzenie płynności ruchu objawiająca się w skrajnych przypadkach zatorami przy głównych skrzyżowaniach w gminie.18
Na obszarze gminy krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne: linia kolejowa Moskwa- Warszawa-Berlin i droga międzynarodowa K-2 Berlin-Moskwa. Istniejący system transportowy gminy Międzyrzec Podlaski zapewnia możliwości zewnętrznych powiązań komunikacyjnych (kolejowych i drogowych) obszaru gminy poprzez przebiegającą równoleżnikowo linię kolejową relacji Warszawa - Terespol oraz układ dróg krajowych (nr 2 i nr 19) i wojewódzkich (806 i 813). Obsługę lokalną i powiązania bliskie zapewnia układ dróg powiatowych i gminnych.
18 Na podstawie: Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Międzyrzec Podlaski
str. 60
Mapa 4 Sieć dróg przebiegających przez teren gminy Międzyrzec Podlaski
Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Międzyrzec Podlaski
1.5 SFERA GOSPODARCZA
Kolejnym obszarem wytypowany do analizy jest obszar gospodarczy. Koncentruje się on na zjawiskach związanych z przedsiębiorczością oraz kondycją lokalnych przedsiębiorstw. Dobrze rozwinięta sfera działalności gospodarczej zależy głównie od potencjału kapitału ludzkiego w zakresie działalności indywidualnej, ale także jest wypadkową takich zmiennych jak lokalizacja czy wsparcie władz gminy w sferze rozwoju przedsiębiorczości lokalnej.
Gmina Międzyrzec Podlaski należy do obszarów, w których sytuacja społeczno-ekonomiczna ludności jest zdeterminowania gospodarką rolną, stanowiącą wiodącą funkcję rozwojową i źródło utrzymania. Pomimo pobliskiego położenia miasta, nadal podstawowym źródłem dochodów jej mieszkańców, jest praca w indywidualnych gospodarstwach. Inne nierolnicze sektory gospodarki, w tym usługowo - produkcyjne i usługi niematerialne mają znaczenie uzupełniające. Główną dziedziną gospodarki gminy jest rolnictwo (głównie produkcja pasz i hodowla bydła domowego). Rozwija się tutaj także uprawa warzyw i owoców oraz chów trzody chlewnej i drobiu.
Szczególną rolę w zakresie gospodarki gminy pełni miasto Międzyrzec Podlaski, które stanowi czynnik oddziałujący na aktywność zawodową ludności. Jest rykiem pracy dla części jej mieszkańców oraz ośrodkiem działalności firm handlowych i usługowych. Miejsca pracy na terenie gminy zapewniają zakłady produkcyjno-usługowe, administracja oraz jednostki oświatowe.
str. 61
Analiza liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w REGON w gminie Międzyrzec Podlaski w latach 2013-2015 z danymi dla powiatu bialskiego i województwa lubelskiego wykazuje, że dynamika wzrostu liczby firm jest niestety niższa niż w otoczeniu gospodarczym gminy.
Wykres 36 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 1000 ludności w latach 2013-2015
90 84 84 85 81 80 79 80
70 59 58 60 56 55 57 52 50
40
30
20
10
0 gmina Międzyrzec miasto Międzyrzec powiat bialski województwo lubelskie Podlaski Podlaski
2015 2014 2013
Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS
W analizowanej gminie, podobnie jak i w innych gminach w kraju, dominują mikroprzedsiębiorstwa. Na przestrzeni analizowanego okresu liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w gminie Międzyrzec Podlaski zwiększyła się o 56. Mając na względzie obecne trendy demograficzne (ujemne saldo migracji, spadek liczby mieszkańców) systematyczny wzrost liczby podmiotów gospodarczych stanowi o pozytywny sygnał w zakresie sfery gospodarczej.
Struktura podmiotów gospodarczych, zarejestrowanych na terenie gminy, jest mało zróżnicowana i tym samym zbliżona do trendów ogólnopolskich. Jak wynika z danych Banku Danych Lokalnych GUS w latach 2013-2015 nieznacznie ponad 97% podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON należało do sektora prywatnego. W grupie tej znaczną część, bo aż około 91% stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Pod względem klas wielkościowych, w gminie Miedzyrzec Podlaski dominują przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób (97%). Kolejną, jednocześnie znacznie mniej liczną grupę, tworzą podmioty zatrudniające od 10 do 49 osób (małe przedsiębiorstwa) – zaledwie 26 podmiotów (6%). 2 podmioty to firmy mieszące się w przedziale dużych przedsiębiorstw - zatrudniających od 250 pracowników i więcej. Przewaga małych podmiotów gospodarczych, które nie dysponują kapitałem na rozwój i promocję, ani nie posiadają rezerw wystarczających na przetrwanie złej koniunktury gospodarczej, obniża istotnie potencjał gospodarczy gminy.
str. 62
Celem zbadania przedsiębiorczości na terenie gminy Międzyrzec Podlaski przeanalizowano liczbę osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą przypadającą na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w roku 2015. Przy obliczaniu wskaźnika uwzględniono aktywne podmioty wpisane do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Zgodnie z danymi źródłowymi wyżej wymieniony wskaźnik dla analizowanej gminy kształtował się na poziomie 5,08. Najlepiej analizowany wskaźnik wypada w sołectwie Dołhołęka (13,04), gdzie przyjmuje wartość ponad dwukrotnie wyższą niż średnia gminna. Słabiej, ale nadal powyżej średniej w gminie, sytuacja prezentuje się w sołectwach: Bereza – 0,52 powyżej średniej dla gminy; Jelnica – 1,63 powyżej średniej dla gminy; Krzymoszyce – 4,60 powyżej średniej dla gminy; Łuby – 1,07 powyżej średniej dla gminy; Łukowisko – 0,22 powyżej średniej dla gminy; Pościsze-Kolonia Wolańska - 0,75 powyżej średniej dla gminy; Manie - 0,22 powyżej średniej dla gminy; Rogoźnica - 0,48 powyżej średniej dla gminy; Rogoźniczka – 0,07 powyżej średniej dla gminy; Rzeczyca – 3,48 powyżej średniej dla gminy; Sitno - 0,57 powyżej średniej dla gminy; Wólka Krzymowska - 1,02 powyżej średniej dla gminy; Wysokie – 0,98 powyżej średniej dla gminy; Zasiadki – 0,23 powyżej średniej dla gminy; Zaścianki – 3,25 powyżej średniej dla gminy; Zawadki – 0,92 powyżej średniej dla gminy.
W pozostałych dziesięciu jednostkach referencyjnych analizowany wskaźnik osiąga wartości niższe od średniej w gminie. Najgorszą sytuację zaobserwowano w sołectwie Rogoźnica Kolonia, gdzie żaden z mieszkańców nie zdecydował się na prowadzenie działalności gospodarczej na własny rachunek. Średnią poniżej wartości referencyjnej odnotowano w zakresie 17 sołectw.
str. 63
Wykres 37 Liczba osób fizycznych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym w roku 2015 wg jednostek referencyjnych
Żabce 3,70 Zawadki 6,00 Zaścianki 8,33 Zasiadki 5,31 Wysokie 6,06 Wólka Krzymowska 6,10 Utrówka 1,75 Tuliłów 3,32 Tłuściec 4,97 Strzakły 3,21 Sitno 5,68 Sawki 1,43 Rzeczyca 8,56 Rudniki 3,17 Rogoźniczka 5,15 Rogoźnica Kolonia 0,00 Rogoźnica 5,56 Puchacze 3,21 Manie 5,30 Przychody 1,97 Pościsze-Kolonia Wolańska 5,83 Misie 4,31 Łuniew 4,96 Łukowisko 5,30 Łuby 6,15 Krzymoszyce 9,68 Krzewica 4,69 Kożuszki 3,82 Koszeliki 3,28 Jelnica 6,71 Halasy 4,30 Dołhołęka 13,04 Bereza 5,60 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00 14,00
Średnia gminy = 5,08
Źródło: Centralna Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej
Analiza struktury podmiotów gospodarczych pod kątem przynależności do sekcji PKD wykazała, że największa liczba osób fizycznych na terenie gminy Międzyrzec Podlaski prowadzi działalność w zakresie transportu drogowego towarów (14,5% wszystkich aktywnych podmiotów wpisanych do CEiDG), robot budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych (7,6%), konserwacji i naprawy pojazdów samochodowych, z wyłączeniem motocykli (7,3%), sprzedaży detalicznej prowadzonej w niewyspecjalizowanych sklepach z przewagą żywności, napojów i wyrobów tytoniowych (5,2%), wykonywania instalacji wodno-kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych i klimatyzacyjnych (4,2%), wykonywania pozostałych instalacji budowlanych (3,0%). Oprócz tego mieszkańcy gminy zajmują się m.in. : robotami związanymi z budową dróg i autostrad, praktyką lekarską, wykonywaniem instalacji elektrycznych, działalnością usługową wspomagającą produkcje roślinną, działalnością w zakresie inżynierii i związane z nią doradztwo techniczne, wykonywaniem pozostałych robót budowlanych wykończeniowych, działalnością agentów i brokerów ubezpieczeniowych, posadzkarstwem, tapetowaniem i obiecywaniem ścian, sprzedażą detaliczną prowadzoną poza siecią sklepową, straganami i targowiskami. Jak wynika z powyższego zestawienia mieszkańcy prowadzą przede wszystkim działalność w zakresie realizacji rożnego rodzaju usług.
str. 64
1.6 SFERA TECZNICZNA
W świetle wytycznych19 obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, można wyznaczyć jako obszar zdegradowany w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej dodatkowego jednego negatywnych zjawiska. Wśród katalogu takich zjawisk znalazły się również zagadnienia techniczne, w szczególności: degradacja stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska.
Mając na względzie tak sformułowane zjawisko degradacji technicznej, dobrym wskaźnikiem oddającym zasięg obszaru kryzysowego może być liczba budynków mieszkalnych korzystających z odnawialnych źródeł energii. Bez wątpienia tego rodzaju instalacje wpływają nie tylko na podniesienie jakości życia lokalnej społeczności, lecz również pozytywnie oddziaływają na stan środowiska naturalnego. Analizy przedmiotowego wskaźnika dokonano na podstawie danych udostępnionych przez Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski i dotyczących liczby budynków mieszkalnych wyposażonych w instalacje odnawialnych źródeł energii. Część z instalacji została zamontowana w ramach realizowanego na terenie gminy projektu „Energia ze słońca - Budowa mikroinstalacji prosumenckich w gminie Międzyrzec Podlaski” realizowanego z działania „Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013. Gmina Międzyrzec Podlaski pozyskała dofinansowanie w wysokości 592 561 zł na wykonanie instalacji fotowoltaicznych. Projekt zrealizowany w roku 2015 obejmował montaż instalacji wraz z inwerterami, skrzynkami przyłączeniowymi, konektorami, okablowaniem, konstrukcją montażową oraz uziemieniem. Łączna moc zainstalowana w projekcie wyniosła 115,44 kW, w tym: na obiektach nie będących obiektami użyteczności publicznej: 2 zestawy fotowoltaiczne o mocy 2,6 kW każdy, 10 zestawów fotowoltaicznych o mocy 3,12 kW każdy, 3 zestawy fotowoltaiczne o mocy 4,16 kW każdy oraz 1 zestaw o mocy 5,12 kW; na obiektach użyteczności publicznej: 1 zestaw fotowoltaiczny o mocy 38,4 kW, oraz 1 zestaw fotowoltaiczny o mocy 22,88 kW.
Zgodnie z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski, w obiektach mieszkalnych funkcjonują niewielkiej mocy pompy ciepła typu powietrze-woda c.w.u., instalacje fotowoltaiczne, natomiast w obiektach użyteczności publicznej wykorzystywane są pompy gruntowe i wodne c.o. oraz c.w.u.: Publiczna Szkoła Podstawowa w Rzeczycy- 75 kW; Szkoła Podstawowa w Kożuszkach- 90 kW; Publiczne Gimnazjum nr 1 w Jelnicy- 150 kW; Szkoła Podstawowa w Halasach- 149,36 kW.
W świetle danych źródłowych w 2015 roku łączna liczba budynków mieszkalnych wykorzystujących odnawialne źródła energii wynosiła 115 budynków. Przy uwzględnieniu ogólnej liczby budynków mieszkalnych poszczególnych jednostek referencyjnych, z najgorszą sytuacją (poniżej średniej dla gminy) dotyczącą rozwiązań umożliwiających efektywne
19 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020
str. 65 korzystanie z obiektów mieszkalnych w zakresie ochrony środowiska, mamy do czynienia w następujących obszarach referencyjnych: Dołhołęka – 0% budynków mieszkalnych; Jelnica – 1,40% budynków mieszkalnych; Koszeliki - 0% budynków mieszkalnych; Kożuszki - 0% budynków mieszkalnych; Krzewica – 0,91% budynków mieszkalnych; Krzymoszyce - 0% budynków mieszkalnych; Łuby - 0% budynków mieszkalnych; Łukowisko – 1,92% budynków mieszkalnych; Łuniew – 1,47% budynków mieszkalnych; Puchacze – 0% budynków mieszkalnych; Rogoźnica – 2,38% budynków mieszkalnych; Rogoźnica Kolonia - 0% budynków mieszkalnych; Rogoźniczka – 2,13% budynków mieszkalnych; Sitno - 0% budynków mieszkalnych; Strzakły – 2,24% budynków mieszkalnych; Tłuściec – 1,99% budynków mieszkalnych; Tuliłów – 2,08% budynków mieszkalnych; Utrówka – 0% budynków mieszkalnych; Wólka Krzymowska – 0% budynków mieszkalnych; Zasiadki – 2,35% budynków mieszkalnych; Zaścianki – 0% budynków mieszkalnych; Zawadki – 2,70% budynków mieszkalnych; Żabce – 2,04% budynków mieszkalnych.
str. 66
Wykres 38 Liczba budynków mieszkalnych wykorzystujących odnawialne źródła energii w ogólnej liczbie budynków mieszkalnych w 2015 roku wg jednostek referencyjnych
Żabce 2,04 Zawadki 2,70 Zaścianki 0,00 Zasiadki 2,35 Wysokie 3,26 Wólka Krzymowska 0,00 Utrówka 0,00 Tuliłów 2,08 Tłuściec 1,99 Strzakły 2,24 Sitno 0,00 Sawki 8,33 Rzeczyca 6,54 Rudniki 4,55 Rogoźniczka 2,13 Rogoźnica Kolonia 0,00 Rogoźnica 2,38 Puchacze 0,00 Manie 3,57 Przychody 2,94 Pościsze-Kolonia Wolańska 3,68 Misie 8,16 Łuniew 1,47 Łukowisko 1,92 Łuby 0,00 Krzymoszyce 0,00 Krzewica 0,91 Kożuszki 0,00 Koszeliki 0,00 Jelnica 1,40 Halasy 3,19 Dołhołęka 0,00 Bereza 3,49 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8,00 9,00
Średnia gminy = 2,89
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski
Ze względu na charakter analizowanej gminy badaniu nie poddano stopnia wyposażenia budynków mieszkalnych w kanalizację sanitarną. W większości sołectw budowa tego rodzaju infrastruktury nie jest uzasadniona ekonomicznie albo nie jest możliwa ze względu na rozproszonych charakter zabudowy. Na chwilę obecną z sieci kanalizacyjnej na obszarze gminy korzystają jedynie mieszkańcy sołectwa Bereza i jej długość wynosi zaledwie 4 km20. W świetle danych Urzędu Gminy budowa tego rodzaju infrastruktury byłaby możliwa w zakresie sołectw: Halasy, Rzeczyca, Tuliłów oraz Wysokie. Część z mieszkańców wykorzystuje również z przydomowe oczyszczalnie ścieków. W 2015 roku liczba budynków mieszkalnych korzystających z tego rodzaju infrastruktury wynosił 367.
Długość czynnej sieci wodociągowej na 100 km2 w gminie Międzyrzec Podlaski na koniec 2015 roku wynosiła 68,7 km, a udział budynków mieszkalnych podłączonych do infrastruktury wodociągowej kształtował się na poziomie ponad 67%. Analiza danych źródłowych wskazuje, że ze szczególnie niekorzystną sytuacją mamy do czynienia w obrębie sołectwa Dołhołęka, gdzie mieszkańcy nie mają dostępu do bieżącej wody z sieci wodociągowej.
20 Na podstawie: Bank Danych Lokalnych GUS
str. 67
Wykres 39 Liczba budynków mieszkalnych podłączonych do wodociągu w ogólnej liczbie budynków mieszkalnych w 2015 roku wg jednostek referencyjnych
Żabce 63,95 Zawadki 78,38 Zaścianki 72,28 Zasiadki 74,12 Wysokie 64,67 Wólka Krzymowska 54,44 Utrówka 75,76 Tuliłów 59,58 Tłuściec 77,48 Strzakły 66,42 Sitno 68,18 Sawki 83,33 Rzeczyca 55,77 Rudniki 72,73 Rogoźniczka 52,13 Rogoźnica Kolonia 70,45 Rogoźnica 81,55 Puchacze 73,33 Manie 63,03 Przychody 67,65 Pościsze-Kolonia Wolańska 66,89 Misie 74,29 Łuniew 85,29 Łukowisko 72,12 Łuby 74,42 Krzymoszyce 64,91 Krzewica 83,64 Kożuszki 52,46 Koszeliki 55,32 Jelnica 65,42 Halasy 73,40 Dołhołęka 0,00 Bereza 76,42 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 90,00
Średnia gminy = 67,20
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski
Ostatnim z obszarów poddanych analizie w ramach przedmiotowej sfery jest stan budynków użyteczności publicznej i funkcjonujących w ich ramach rozwiązań umożliwiających efektywne z nich korzystanie w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. W tym celu analizie poddano 44 budynków usług publicznych będących w zasobie gminy. Znaczna ich część – bo aż 39 – wymaga podjęcia interwencji. Głównie należy poddać je pracom termomodernizacyjnym oraz dostosować do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. W poniżej tabeli zaprezentowano zestawienie budynków użyteczności publicznej będących w zasobie gminy. Kolorem czerwonym oznaczono, te które wymagają przeprowadzenia prac termomodernizacyjnym oraz dostosowania do potrzeb osób z niepełnosprawnościami;
str. 68 natomiast kolorem pomarańczowym, te które należy dostosować do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Tabela 5 Zestawienie budynków użyteczności publicznej będących w zasobie gminy Międzyrzec Podlaski
Numer obszaru Nazwa Budynki użyteczności publicznej referencyjnego miejscowości
Budynek po byłej Szkole Podstawowej - 1. Bereza Remiza OSP Dom Ludowy obecnie znajduje się tam filia biblioteki 2. Dołhołęka - - - Budynek po byłym Domu Nauczyciela - Szkoła Podstawowa 3. Halasy - obecnie znajduje się w Halsach tam świetlica GOK 4. Jelnica Publiczne Gimnazjum Remiza OSP - 5. Koszeliki Remiza OSP - - 6. Kożuszki Remiza OSP Szkoła Podstawowa - 7. Krzewica Remiza OSP Gimnazjum Publiczne - 8. Krzymoszyce Remiza OSP - - 9. Łuby - - - 10. Łukowisko Remizo-świetlica - - 11. Łuniew Remiza OSP - - 12. Misie Remizo-świetlica Szkoła Podstawowa - Pościsze Remiza OSP Świetlica wiejska - 13. Kolonia Wolańska - - - 15. Przychody Remiza OSP Świetlica wiejska - Manie Remiza OSP - - 15. Przyłuki - - - 16. Puchacze Dom Ludowy - - Zespół Szkolno- 17. Rogoźnica Remiza OSP - Przedszkolny 18. Rogoźnica Kolonia - - - 19. Rogoźniczka Remiza OSP - 20. Rudniki - - - 21. Rzeczyca Remizo-świetlica Szkoła Podstawowa - 22. Sawki Remiza OSP - - 23. Sitno Remiza OSP - - Szkoła Podstawowa 24. Strzakły Remiza OSP w Misiach Oddział w - Strzakłach 25. Tłuściec Remiza OSP Szkoła Podstawowa Biblioteka
Budynek po byłej Szkole Podstawowej - obecnie działalność 26. Tuliłów Remiza OSP prowadzi tam - Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Pościsze i Tuliłów
27. Utrówka - - -
str. 69
Wólka 28. Remizo-świetlica - - Krzymowska Świetlica wiejska 29. Wysokie Remiza OSP wraz z punktem - bibliotecznym 30. Zasiadki Remiza OSP - - 31. Zaścianki Dom Ludowy - - 32. Zawadki - - - 33. Żabce Remiza OSP - - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski
1.7 SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA
W świetle wytycznych21 wśród problemów wymagających przeanalizowania są negatywne zjawiska zachodzące w sferze przestrzenno-funkcjonalnej tj.: w szczególności niewystarczający poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej zły stan techniczny, brak dostępu do podstawowych usług lub ich niska jakość, niedostosowanie rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niski poziom obsługi komunikacyjnej, niedobór lub niska jakości terenów publicznych.
Ze względu na specyfikę analizowanego obszaru – gmina wiejska – niektóre z aspektów wskazywanych przy definiowaniu stanu kryzysowego nie znajduje uzasadnienia w tym zakresie przy delimitacji obszarów zdegradowanych. Cechą charakterystyczną obszarów wiejskich (za którą idzie zależność niektórych obszarów niewyposażonych od sąsiednich ośrodków wyposażonych), jest „niedorozwój” pewnych aspektów życia społeczno- gospodarczego. Naturalne jest, że obsługa w tym zakresie odbywa się w sąsiednich ośrodkach wyższego rzędu (stąd na przykład nie zawsze na obszarach wiejskich za sytuację niewłaściwą uważa się brak określonych rodzajów usług – nie są one przejawem sytuacji kryzysowej).
Analiza rozmieszczenia istniejących podstawowych usług z dziedziny edukacji tj. przedszkola, szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych wskazuje na niedobór niektórych z tych usług. Mowa tutaj o niewystarczającej w stosunku do istniejących potrzeb gminy ilości miejsc dla dzieci w wieku przedszkolnym. Liczba dzieci, które chciałyby skorzystać z oferty przedszkolnej z roku na rok wzrasta, jednak liczba oferowanych miejsc nadal jest niewystarczająca, czego skutkiem jest niewystarczający stopień upowszechnienia edukacji przedszkolnej na terenie gminy Międzyrzec Podlaski. W 2015 roku odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w wieku 3 - 5 lat wyniósł 73,3% natomiast dzieci w wieku 3-4 lata 65,4%.22 Tego rodzaju placówki mają ogromne znaczenie nie tylko dla rozwoju dziecka, ale i dla organizacji życia pracujących rodziców (m.in. obniżenie kosztów prywatnej opieki nad dzieckiem). Ułatwiają także kobietom łączenie kariery zawodowej z macierzyństwem.
Wielkość i standard obiektów usług publicznych w dziedzinie kultury w znacznej części sołectw odpowiada potrzebom obsługi mieszkańców poszczególnych obszarów. W trakcie opracowywania diagnozy niedobór usług i obiektów kultury zgłoszono w sołectwie Żabce.
W ramach analizy przedmiotowej sfery zbadano także poziom dostępu mieszkańców do różnego rodzaju infrastruktury sportowo-rekreacyjnej oraz wpływającej na zwiększenie
21 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020 22 Na podstawie: Bank Danych Lokalnych GUS
str. 70 bezpieczeństwa mieszkańców – chodniki przy drogach. Pomimo systematycznie prowadzonych przedsięwzięć liczba infrastruktury sportowej i rekreacyjnej jest w dalszym ciągu niewystarczająca i nierównomiernie rozłożona. Szereg miejscowości pozbawionych jakiegokolwiek elementu infrastruktury sportu i rekreacji. Szczególnie niekorzystnie kształtuje się natomiast sytuacja w zakresie infrastruktury chodników przy drogach. W większości sołectw niezbędne jest podjęcie interwencji w tym zakresie.
Tabela 6 Infrastruktura sportowo-rekreacyjna oraz infrastruktura chodników w gminie Międzyrzec Podlaski
Inne obiekty Poziom bezpieczeństwa Liczba Liczba NUMER OBSZARU NAZWA Liczba siłowni infrastruktury mieszkańców - chodniki (TAK lub boisk palców REFERENCYJNEGO MIEJSCOWOŚCI napowietrznych sportowo- NIE) i ich stan (bardzo dobry, sportowych zabaw rekreacyjnej zadowalający, zły)
Brak jest chodnika przy budynku biblioteki. Natomiast w samej 1. Bereza 0 1 0 0 miejscowości wzdłuż drogi są chodniki w bardzo dobrym stanie. 2. Dołhołęka 0 0 0 0 Nie
3. Halasy 1 1 0 0 Nie
4. Jelnica 1 1 0 0 Tak stan bardzo dobry
5. Koszeliki 0 0 0 0 Nie
6. Kożuszki 2 1 0 0 Nie
7. Krzewica 1 0 0 0 Nie
8. Krzymoszyce 0 0 0 0 Nie
9. Łuby 0 0 0 0 Nie
10. Łukowisko 0 0 0 Altana Nie 11. Łuniew 0 0 0 0 Nie 12. Misie 2 1 1 0 Nie W tym roku planowany jest Pościsze 1 1 montaż takiej siłowni Altana Nie 13. ze środków funduszu sołeckiego. Kolonia Wolańska 0 0 0 0 Nie
15. Przychody 2 1 0 Altana
Manie 0 0 0 0 Nie 15. Przyłuki 0 0 0 0 Nie
16. Puchacze 0 0 0 0 Nie
17. Rogoźnica 1 1 0 0 Nie
18. Rogoźnica Kolonia 0 0 0 0 Nie
19. Rogoźniczka 0 1 1 0 Nie
20. Rudniki 1 1 0 Altana Nie
Alejka (park) oświetlony z utwardzonymi 21. Rzeczyca 1 1 0 Nie ścieżkami wyposażony w ławkami
22. Sawki 0 1 0 0 Nie
23. Sitno 0 0 0 0 Nie
24. Strzakły 1 1 0 0 Nie Stół do pin 25. Tłuściec 1 1 0 ponga Tak stan bardzo dobry betonowy Przystań 26. Tuliłów 1 1 1 Nie kajakowa 27. Utrówka 0 0 0 0 Nie Wólka 28. 0 0 0 0 Nie Krzymowska
str. 71
29. Wysokie 0 0 0 0 Nie
30. Zasiadki 0 0 1 0 Nie
31. Zaścianki 0 0 0 0 Nie
32. Zawadki 0 0 0 Altana Nie
33. Żabce 0 1 0 0 Tak stan bardzo dobry Źródło: Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski
W zakresie niskiej jakości terenów publicznych zdiagnozowano problemy w zakresie 7 jednostek referencyjnych – sołectw: Bereza, Halasy, Koszeliki, Łuby, Łukowisko, Sawki oraz Żabce. Szczegółowe informacje nt. istniejącego stanu, jaki i potrzeb w zakresie przestrzeni publicznych zaprezentowano w poniższej tabeli.
Tabela 7 Charakterystyka stanu terenów publicznych na terenie gminy Miedzyrzec Podlaski Powierzchnia terenów Numer obszaru Nazwa publicznych referencyjnego Tereny publiczne o niskiej jakość miejscowości o niskiej jakość (ha) Przy budynku biblioteki znajduje się stary i słabo wyposażony plac zabawa. Wymaga on 1. Bereza remontu oraz doposażenia w nowe urządzenia do zabawy. Wskazane jest również 0,098 wykonanie chodników oraz oświetlenia placu. Brak terenów publicznych. Nie ma terenu, który można byłoby zagospodarować. Nie ma 2. Dołhołęka 0,00 potrzeby organizowania takich terenów. Przy osiedlach mieszkaniowych jest teren o niskiej jakości. Brak placów zabaw oraz brak zagospodarowania terenu. Istnieje potrzeba: zorganizowania i uporządkowania terenów zielonych, zamontowania obiektów małej architektury, budowy nowego placu zabaw, 3. Halasy 0,18 stworzenie skweru z alejkami oraz oświetlenie. Przy szkole znajduje się plac zabaw w dobrym stanie technicznym który można doposażyć. Boisko przy szkole wymaga uporządkowania, oświetlenia oraz stworzenia boiska do siatkówki, koszykówki. Tereny publiczne znajdujące się przy budynkach użyteczności publicznej są dobrej jakości. 4. Jelnica 0,00 Brak potrzeby podejmowania interwencji w tym zakresie. Istniejąca przestrzeń publiczna przy remizie OSP jest uporządkowana. Istnieje potrzeba 5. Koszeliki 0,08 zorganizowania placu zabaw dla dzieci oraz ogrodzenia terenu. Teren przy remizie OSP jest uporządkowany i nie wymaga zorganizowania. Plac zabaw 6. Kożuszki przy Szkole Podstawowej jest w bardzo dobrym stanie. Istnieje potrzeba jedynie ogrodzenia 0,00 placu zabaw. Tereny publiczne znajdujące się przy budynkach użyteczności publicznej są dobrej jakości. 7. Krzewica 0,00 Brak potrzeby podejmowania interwencji w tym zakresie.
8. Krzymoszyce Teren przy remizie OSP jest zagospodarowany i uporządkowany. 0,00 Istnieje teren publiczny na którym można wybudować dom ludowy. Obecnie brak jest 9. Łuby jakiego jakkolwiek miejsca spotkań mieszkańców i istnieje konieczność zorganizowania 0,08 takiego miejsca oraz jego zagospodarowania. Teren przy remizo-świetlicy jest częściowo zagospodarowany i uporządkowany. 10. Łukowisko W miejscowości jest jeszcze jedna działka która wymaga, wyrównania terenu 0,08 zagospodarowania i utworzenia boiska do gry. 11. Łuniew Teren przy remizie OSP jest zagospodarowany i uporządkowany. 0,00 Tereny publiczne znajdujące się przy budynkach użyteczności publicznej są dobrej jakości. 12. Misie 0,00 Brak potrzeby podejmowania interwencji w tym zakresie. Tereny publiczne znajdujące się przy budynkach użyteczności publicznej są dobrej jakości. Pościsze 0,00 Brak potrzeby podejmowania interwencji w tym zakresie. 13. Kolonia Brak terenów publicznych. Nie ma potrzeby organizowania takich terenów. 0,00 Wolańska
Tereny publiczne znajdujące się przy budynkach użyteczności publicznej są dobrej jakości. 15. Przychody 0,00 Brak potrzeby podejmowania interwencji w tym zakresie.
Manie Teren przy remizie OSP jest utwardzony, nie mam miejsc do zagospodarowania. 0,00 15. Przyłuki Brak terenów publicznych i potrzeby ich organizowania. 0,00 16. Puchacze Teren przy Domu Ludowym jest zagospodarowany i uporządkowany. 0,00 Istnieje potrzeba uporządkowania terenów zielonych, montażu ławek przy placu szkolnym. Przy Zespole Szkolno-Przedszkolnym znajduje się plac zabaw, który należy doposażyć oraz ogrodzić ze względu na przejawy wandalizmu. Boisko przy szkole wymaga oświetlenia. Plac przed szkołą należy podnieść oraz utwardzić w celu zniwelowania sytuacji 17. Rogoźnica częstego podtapiania pomieszczeń szkoły. Istnieje uzasadniona potrzeba chodnika 0,10 łączącego Bibliotekę Publiczną z wyjściem ewakuacyjnym szkoły od strony boiska oraz utwardzenia podłoża pod parking. W związku z dużą częstotliwością wykroczeń szczególnie uciążliwych przy wejściu do budynku Biblioteki Publicznej oraz przy głównym wejściu szkoły (zaśmiecanie, spożywanie alkoholu, wandalizm) należy zamontować
str. 72
kamery. Tereny zielone szkoły wzbogacić o siłownię napowietrzną. Należy również utwardzić wjazd do szkoły (aleja od drogi do placu szkoły). Rogoźnica 18. Brak terenów publicznych i potrzeby ich organizowania. 0,00 Kolonia 19. Rogoźniczka Teren przy remizie OSP jest zagospodarowany i uporządkowany. 0,00 20. Rudniki Teren przy szkole jest dobrze zagospodarowany. 0,00 Tereny publiczne znajdujące się przy budynkach użyteczności publicznej są dobrej jakości. 21. Rzeczyca 0,00 Brak potrzeby podejmowania interwencji w tym zakresie. 22. Sawki Teren przy remizie OSP wymaga zagospodarowania i uporządkowania budowy boiska. 0,04
23. Sitno Teren przy remizie OSP jest zagospodarowany i uporządkowany. 0,00
Tereny publiczne znajdujące się przy budynkach użyteczności publicznej są dobrej jakości 24. Strzakły i w 100% zagospodarowane, brak miejsca na plac zabaw i tereny zielone. Brak potrzeby 0,00 podejmowania interwencji w tym zakresie. Tereny publiczne znajdujące się przy budynkach użyteczności publicznej są dobrej jakości. 25. Tłuściec 0,00 Brak potrzeby podejmowania interwencji w tym zakresie. Tereny publiczne znajdujące się przy budynkach użyteczności publicznej są dobrej jakości. 26. Tuliłów 0,00 Brak potrzeby podejmowania interwencji w tym zakresie. 27. Utrówka Brak terenów publicznych i potrzeby ich organizowania. 0,00 Wólka Teren przy remizo-świetlicy jest zagospodarowany i uporządkowany wymagane jest jedynie 28. 0,00 Krzymowska ogrodzenie. Tereny publiczne znajdujące się przy budynkach użyteczności publicznej są w całości 29. Wysokie 0,00 utwardzone. Brak miejsca i potrzeby podejmowania interwencji w tym zakresie. 30. Zasiadki Teren przy remizie OSP jest zagospodarowany i uporządkowany i utwardzony. 0,00 Teren przy Domu Ludowym jest zagospodarowany i uporządkowany wymagane jest 31. Zaścianki 0,00 jedynie ogrodzenie terenu. 32. Zawadki Teren przy Domu Ludowym jest zagospodarowany i uporządkowany. 0,00 Teren przy remizie OSP wymaga zagospodarowania i uporządkowania. Wymagane są 33. Żabce drobne bieżące prace remontowo- modernizacyjne, wyrównanie i ogrodzenie terenu 0,10 montaż ławek. Źródło: Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski
Wśród zdiagnozowanych problemów gminy Międzyrzec Podlaski znajduj się także brak mieszkań socjalnych oraz znikoma ilość mieszkań komunalnych. Zasoby mieszkań komunalnych są niewystarczające w stosunku do potrzeb mieszkaniowych tych mieszkańców gminy, którzy znajdują się w trudnej sytuacji życiowej. Brak zaplecza socjalnego może być problemem w różnych sytuacjach kryzysowych, gdzie zachodzić będzie potrzeba natychmiastowego zabezpieczenia lokalu dla osób go pozbawionych np. w przypadku pożaru, wichury, czy też innej sytuacji kryzysowej np. przemocy domowej i potrzeby odizolowania sprawcy przemocy od członków rodziny.23 Obecnie w zasobie gminy znajdują się następujące lokale i budynki mieszkalne: Rogoźnica – 3 budynki mieszkalne w stanie średnim; wyposażone w instalacje c.o., c.w.u., elektryczne; wymagają wymiany okien, wymiany pokrycia dachowego, naprawy komina dymowego; Rudniki – 2 lokale mieszkalne w stanie bardzo złym; brak instancji wod-kan i c.o., piece kaflowe, instalacje elektryczne; wszystkie wymagają gruntowej modernizacji od podstaw - ocieplenie, wymiana okien, drzwi, pokrycie dachu, naprawa podłogi, ogrzewanie, łazienka, modernizacja instalacji elektrycznej; Tłuściec - 1 lokal mieszkalny w stanie bardzo złym; brak instancji wod-kan i c.o., piece kaflowe, instalacje elektryczne; wymaga gruntowej modernizacji od podstaw - ocieplenie, wymiana okien, drzwi, pokrycie dachu, naprawa podłogi, ogrzewanie, łazienka, modernizacja instalacji elektrycznej; Żabce - 1 lokal mieszkalny w stanie średnim; instancja wod-kan i c.o., instalacja elektryczna; wymaga modernizacji w zakresie wymiany okien, ocieplenia budynku.
23 Na podstawie: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Międzyrzec Podlaski na lata 2012-2020
str. 73
Istniejące na terenie gminy Międzyrzec Podlaski rozwiązania komunikacyjne są adekwatne do potrzeb i możliwości gminy wiejskiej. Większość sołectw pozbawiona jest dostępu do komunikacji publicznej (z wyjątkiem sołectwa Bereza), co wpływa na utrudnienie z korzystania z dostępu do rynku pracy.
Analiza objęła także stan istniejącej infrastruktury drogowej. Na obszarze gminy łączna długość sieci dróg wynosi około 260 km, w tym drogi gminne stanowią 46% całkowitej długości dróg w gminie, drogi powiatowe 40%; pozostałe to drogi krajowe i wojewódzkie. Najgorszą sytuację zaobserwowano w zakresie dróg gminny. Łączna ich długość w gminie wynosi około 120 km, 38% (45,01 km) to drogi utwardzone a 62% (74,79 km) to drogi nieutwardzone. 39% spośród dróg utwardzonych wymaga interwencji – pilnych modernizacji lub remontów, natomiast udział dróg nieutwardzonych wymagających interwencji kształtuje się na poziomie 91%. Łącznie 72% dróg gminnych wymaga podjęcia prac. Najmniej korzystnie sytuacja wygląd w sołectwach, gdzie udział dróg gminny wymagających podjęcia interwencji jest wyższy niż średnia gminy. Mowa tutaj o sołectwach: Bereza – 100% dróg gminnych; Dołhołęka - 100% dróg gminnych; Halasy - 100% dróg gminnych; Jelnica - 100% dróg gminnych; Koszeliki - 100% dróg gminnych; Krzewica - 100% dróg gminnych; Krzymoszyce - 100% dróg gminnych; Manie – 78,43% dróg gminnych; Rogoźnica Kolonia - 100% dróg gminnych; Rzeczyca – 82,41% dróg gminnych; Tuliłów – 83,44% dróg gminnych; Utrówka - 100% dróg gminnych; Wólka Krzymowska - 100% dróg gminnych; Wysokie - 100% dróg gminnych; Zasiadki - 100% dróg gminnych; Zawadki - 100% dróg gminnych.
W zakresie infrastruktury technicznej szczególnie problematyczna jest kwestia oświetlenia publicznego. W chwili obecnej liczba punktów oświetleniowych w gminie wynosi 1 114. W obrębie 3 sołectw występuje problem braku oświetlenia ulicznego. Takiego oświetlenia nie mają mieszkańcy miejscowości Dołhołeka, Kolonia Wolańska oraz Przyłuki. Wiele do życzenia pozostawia także stan techniczny punktów oświetleniowych. Zgodnie z danymi źródłowymi aż 938 (84,20%) z nich wymaga wymiany na nowe. Najlepszą sytuację w tym zakresie zaobserwowano w sołectwie Tłuściec, gdzie jedynie 4 z 55 punktów oświetleniowych (7,27%) wymaga wymiany na nowe i energooszczędne. W następnej kolejności plasuje się sołectwa: Żabce, gdzie 13 spośród 30 punktów oświetleniowych (43,33%) wymaga interwencji; Rogoźnica Kolonia, gdzie 15 spośród 24 punktów oświetleniowych (62,50%) wymaga interwencji; Halasy, gdzie 35 spośród 51 punktów oświetleniowych (68,63%) wymaga interwencji; Jelnica, gdzie 30 spośród 42 punktów oświetleniowych (71,43%) wymaga interwencji; Rogoźnica, gdzie 41 spośród 50 punktów oświetleniowych (82,00%) wymaga interwencji,
str. 74
Rzeczyca, gdzie 90 spośród 94 punktów oświetleniowych (95,74%) wymaga interwencji. W zakresie pozostałych jednostek referencyjnych wymiany wymaga 100% punktów oświetleniowych.
2. DELIMITACJA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI
2.1 METODOLOGIA DELIMITACJI OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH
Celem zidentyfikowania obszarów zdegradowanych przyjęto analizę wielokryterialną, opartą na zestawie wskaźników delimitacyjnych. Pozwoliła ona na obiektywne określenie stopnia zróżnicowania rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych obszarów gminy Międzyrzec Podlaski.
Na potrzeby delimitacji obszarów zdegradowanych wykorzystano podział gminy Międzyrzec Podlaski na 33 jednostki referencyjne - sołectwa. Dane zebrane na ich poziomie stanowiły podstawę do analizy wskaźnikowej przeprowadzonej dla pięciu obowiązkowych sfer: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. Należy jednocześnie dodać, że wyniki otrzymane podczas badania metodą wskaźnikową zostały uzupełnione danymi z analizy jakościowej, uwzględniającej oczekiwania i potrzeby lokalnej społeczności, przeprowadzonej podczas konsultacji społecznych prowadzonych w gminie.
Podstawę delimitacji obszarów zdegradowanych stanowią zgromadzone i przeanalizowane dane udostępnione przez następujące instytucje: Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski oraz jednostki organizacyjne (m. in. GOPS, szkoły, GOK), Powiatowy Urząd Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy Ewidencji i Rynku Pracy w Międzyrzecu Podlaskim, Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Tłuśćcu oraz Rzeczycy, Komisariat Policji w Międzyrzecu Podlaskim, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, GUS w Warszawie.
Zastosowana w niniejszym badaniu metoda wielokryterialna zakłada użycie wybranych wskaźników dla ustalenia listy rankingowej oraz wyboru obszaru charakteryzującego się największym nasileniem cech kryzysowych (łącznie 31 wskaźniki, w pięciu grupach). Duża liczba wskaźników rodzi pytanie o ich wagę w wyniku końcowym. Celem optymalizacji procesu wyboru, jak i uwzględnienia preferencji wynikających z wytycznych24, założono, że łączna wartość wskaźników społecznych wyniesie 60%, natomiast łączna wartość wskaźników w pozostałych 4 sferach wyniesie łącznie 40%. Przedmiotowe założenie wynika z konieczności oddania kierunku interwencji zapisanej w umowie partnerstwa zakładającej m.in.: konieczności wyznaczenia obszarów deficytowych z naciskiem na problemy społeczne.
Poniżej zaprezentowano listę wskaźników delimitacyjnych oraz przyjęte wagi dla grupy czynników i poszczególnych wskaźników.
24 „Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020”
str. 75
Tabela 8 Wskaźniki delimitacyjne Wymagana Waga grupy Waga Charakter wartość dla Lp. Sfera Proponowany wskaźnik Źródło danych Uzasadnienie wyboru wskaźnika wskaźników wskaźnika wskaźnika obszarów objętych wsparciem Udział osób w wieku Urząd Gminy Odchylenie powyżej Wskaźnik obrazuje niekorzystną 1. 0,02 poprodukcyjnym w ogólnej liczbie Międzyrzec Stymulanta wartości średniej sytuację demograficzną gminy ludności w 2015 roku (%) Podlaski dla gminy Międzyrzec Podlaski. Wskaźnik obrazuje zachodzące Zmiana udziału osób wieku Urząd Gminy Odchylenie powyżej na obszarze gminy Międzyrzec 2. 0,03 poprodukcyjnym w ogólnej liczbie Międzyrzec Stymulanta wartości średniej Podlaski niekorzystne tendencje ludności w latach 2013-2015 (%) Podlaski dla gminy demograficzne- "starzenie się społeczeństwa". Wskaźnik obrazuje liczbę osób korzystających z pomocy społecznej Liczba osób korzystających ze Gminny Ośrodek udzielanej przez GOPS bez względu na świadczeń pomocy społecznej Pomocy Odchylenie powyżej formę (pieniężna, niepieniężna, łącznie 3. 0,02 przypadająca na 100 Społecznej Stymulanta wartości średniej obie formy) oraz powód przyznanych mieszkańców w 2015 roku w Międzyrzecu dla gminy świadczeń. Przyjęcie w ramach (osoby) Podlaskim wskaźnika jako jednostki "osób" pozwoliło na ukazanie rzeczywistej skali problemu.
Zmiana liczby osób Gminny Ośrodek Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie korzystających ze świadczeń Pomocy Odchylenie powyżej obszarów, gdzie mieszkańcy są 4. SPOŁECZNA 0,03 pomocy społecznej przypadająca Społecznej Stymulanta wartości średniej najbardziej narażeni na wykluczenie na 100 mieszkańców w latach w Międzyrzecu dla gminy społeczne. 2013-2015 (%) Podlaskim Wskaźnik obrazuje liczbę osób Liczba osób korzystających ze Gminny Ośrodek korzystających z pomocy społecznej świadczeń pomocy społecznej z Pomocy Odchylenie powyżej udzielanej przez GOPS z tytułu 5. 0,02 tytułu ubóstwa przypadająca na Społecznej Stymulanta wartości średniej ubóstwa. Pozwala na zidentyfikowanie 100 mieszkańców w 2015 rok w Międzyrzecu dla gminy obszarów narażonych najbardziej na (osoby) Podlaskim ten problem. Zmiana liczby osób Gminny Ośrodek korzystających ze świadczeń Pomocy Odchylenie powyżej Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie pomocy społecznej z tytułu 6. 0,03 Społecznej Stymulanta wartości średniej obszarów, gdzie ubóstwo ma charakter ubóstwa przypadającej na 100 w Międzyrzecu dla gminy utrwalony. mieszkańców w latach 2013-2015 Podlaskim (%)
str. 76
Wymagana Waga grupy Waga Charakter wartość dla Lp. Sfera Proponowany wskaźnik Źródło danych Uzasadnienie wyboru wskaźnika wskaźników wskaźnika wskaźnika obszarów objętych wsparciem Wskaźnik obrazuje liczbę osób Liczba osób korzystających ze korzystających z pomocy społecznej świadczeń pomocy społecznej Gminny Ośrodek udzielanej przez GOPS z tytułu z tytułu bezradności w sprawach Pomocy Odchylenie powyżej bezradności w sprawach opiekuńczo- 7. 0,02 opiekuńczo-wychowawczych Społecznej Stymulanta wartości średniej wychowawczych i prowadzenia i prowadzenia gospodarstwa w Międzyrzecu dla gminy gospodarstwa domowego. Pozwala na domowego przypadająca na 100 Podlaskim zidentyfikowanie obszarów mieszkańców w 2015 roku zamieszkiwanych przez rodziny dysfunkcyjne. Zmiana liczby osób korzystających ze świadczeń Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie pomocy społecznej z tytułu Gminny Ośrodek obszarów, gdzie problem bezradności bezradności w sprawach Pomocy Odchylenie powyżej w sprawach opiekuńczo- 8. 0,03 opiekuńczo-wychowawczych Społecznej Stymulanta wartości średniej wychowawczych i prowadzenia i prowadzenia gospodarstwa w Międzyrzecu dla gminy gospodarstwa domowego ma charakter domowego przypadająca na 100 Podlaskim utrwalony. mieszkańców w latach 2013-2015 (%) Wskaźnik obrazuje liczbę osób Liczba osób korzystających ze Gminny Ośrodek korzystających z pomocy społecznej świadczeń pomocy społecznej Pomocy Odchylenie powyżej udzielanej przez GOPS z tytułu z tytułu długotrwałej lub ciężkiej 9. 0,02 Społecznej Stymulanta wartości średniej długotrwałej lub ciężkiej choroby. choroby przypadająca na 100 w Międzyrzecu dla gminy Pozwala na zidentyfikowanie obszarów mieszkańców w 2015 roku Podlaskim o największym nasileniu tegoż (osoby) problemu. Zmiana liczby osób korzystających ze świadczeń Gminny Ośrodek pomocy społecznej z tytułu Pomocy Odchylenie powyżej Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie 10. 0,03 długotrwałej lub ciężkiej choroby Społecznej Stymulanta wartości średniej obszarów, gdzie przedmiotowy problem przypadająca na 100 w Międzyrzecu dla gminy ma charakter utrwalony. mieszkańców w latach 2013-2015 Podlaskim (%) Wskaźnik obrazuje liczbę osób Liczba osób korzystających ze Gminny Ośrodek korzystających z pomocy społecznej świadczeń pomocy społecznej z Pomocy Odchylenie powyżej udzielanej przez GOPS z tytułu tytułu niepełnosprawności 11. 0,02 Społecznej Stymulanta wartości średniej niepełnosprawności. Pozwala na przypadająca na 100 w Międzyrzecu dla gminy zidentyfikowanie obszarów mieszkańców w 2015 roku Podlaskim o największym nasileniu tegoż (osoby) problemu
str. 77
Wymagana Waga grupy Waga Charakter wartość dla Lp. Sfera Proponowany wskaźnik Źródło danych Uzasadnienie wyboru wskaźnika wskaźników wskaźnika wskaźnika obszarów objętych wsparciem Zmiana liczby osób korzystających ze świadczeń Gminny Ośrodek pomocy społecznej z tytułu Pomocy Odchylenie powyżej Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie 12. 0,03 niepełnosprawności Społecznej Stymulanta wartości średniej obszarów, gdzie przedmiotowy problem przypadająca na 100 w Międzyrzecu dla gminy ma charakter utrwalony. mieszkańców w latach 2013-2015 Podlaskim roku (%) Gminny Ośrodek Zmiana średniej kwoty Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie Pomocy Odchylenie powyżej udzielonych świadczeń obszarów, gdzie instytucje opieki 13. 0,02 Społecznej Stymulanta wartości średniej przypadająca na 1 klienta GOPS społecznej kierują największe środki w Międzyrzecu dla gminy (%) finansowe. Podlaskim Gminny Ośrodek Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie Pomocy Odchylenie powyżej Udział dzieci korzystających obszarów, gdzie mieszkańcy są 14. 0,03 Społecznej Stymulanta wartości średniej z dożywiania (%) najbardziej narażeni na wykluczenie w Międzyrzecu dla gminy społeczne i ubóstwo. Podlaskim Liczba osób bezrobotnych Powiatowy Urząd Wskaźnik pokazuje skalę przypadających na 100 Pracy w Białej Odchylenie powyżej występowania na terenie gminy 15. 0,02 mieszkańców w wieku Podlaskiej OZ Stymulanta wartości średniej niekorzystnego zjawiska jakim jest produkcyjnym w 2015 roku w Międzyrzecu dla gminy bezrobocie. (osoby) Podlaskim Zmiana liczby osób bezrobotnych Powiatowy Urząd przypadających na 100 Pracy w Białej Odchylenie powyżej Wskaźnik pozwala na zobrazowanie 16. 0,03 mieszkańców w wieku Podlaskiej OZ Stymulanta wartości średniej obszarów, w obrębie których zjawisko produkcyjnym w latach 2013-2015 w Międzyrzecu dla gminy bezrobocia ma charakter utrwalony. (%) Podlaskim
Liczba osób długotrwale Powiatowy Urząd bezrobotnych (powyżej 12 Pracy w Białej Odchylenie powyżej Wskaźnik obrazuje zachodzące na 17. 0,02 miesięcy) przypadających na 100 Podlaskiej OZ Stymulanta wartości średniej obszarze gminy zjawisko długotrwałego mieszkańców w wieku w Międzyrzecu dla gminy bezrobocia. produkcyjnym w 2015 roku Podlaskim
str. 78
Wymagana Waga grupy Waga Charakter wartość dla Lp. Sfera Proponowany wskaźnik Źródło danych Uzasadnienie wyboru wskaźnika wskaźników wskaźnika wskaźnika obszarów objętych wsparciem Zmiana liczby osób długotrwale Powiatowy Urząd Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie bezrobotnych (powyżej 12 Pracy w Białej Odchylenie powyżej obszarów, na których długotrwałe miesięcy) przypadających na 100 18. 0,03 Podlaskiej OZ Stymulanta wartości średniej bezrobocie przyjmuje charakter trwałej mieszkańców w wieku w Międzyrzecu dla gminy postawy społecznej części produkcyjnym w latach 2013-2015 Podlaskim mieszkańców. (%) Komisariat Policji Odchylenie powyżej Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie Liczba przestępstw w przeliczeniu 19. 0,02 w Miedzyrzecu Stymulanta wartości średniej obszarów o największej koncentracji na 1 km2 Podlaskim dla gminy przestępstw. Komisariat Policji Odchylenie powyżej Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie Zmian liczby przestępstw w latach 20. 0,02 w Miedzyrzecu Stymulanta wartości średniej obszarów, na których przestępczość 2013-2015 (%) Podlaskim dla gminy ma charakter utrwalony. Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie obszarów o największej intensywności Liczba przeprowadzonych Komisariat Policji Odchylenie powyżej zjawisk wpływających na poziom 21. 0,02 interwencji Policji w przeliczeniu w Miedzyrzecu Stymulanta wartości średniej na 1 km2 Podlaskim dla gminy bezpieczeństwa publicznego i powodujących konieczność podjęcia interwencji przez służby porządku publicznego. Wskaźnik pozwala na zidentyfikowanie Zmian liczby przeprowadzonych Komisariat Policji Odchylenie powyżej obszarów, na których negatywne 22. 0,02 interwencji Policji w latach 2013- w Miedzyrzecu Stymulanta wartości średniej zjawiska wpływające na poziom 2015 (%) Podlaskim dla gminy bezpieczeństwa publicznego mają charakter utrwalony. Frekwencja wyborcza w wyborach Odchylenie poniżej Wskaźnik obrazuje problem małej Państwowa 23. 0,02 do Rady Gminy Międzyrzec Podl. Destymulanta wartości średniej aktywności mieszkańców w zakresie Komisja Wyborcza w 2014 roku (%) dla gminy spraw publicznych. Okręgowa Wskaźnik obrazuje problem niskiej Średni wynik egzaminu Odchylenie poniżej Komisja edukacji będącej wynikiem 24. 0,02 szóstoklasisty w latach 2012-2014 Destymulanta wartości średniej Egzaminacyjna (%) dla gminy niewystarczających warunków do w Krakowie nauki. Okręgowa Wskaźnik obrazuje problem niskiej Średni odsetek dzieci o wynikach Odchylenie powyżej Komisja edukacji będącej wynikiem 25. 0,02 w niskich staninach (od 1 do 3) w Stymulanta wartości średniej Egzaminacyjna latach 2012-2014 (%) dla gminy niewystarczających warunków do w Krakowie nauki.
str. 79
Wymagana Waga grupy Waga Charakter wartość dla Lp. Sfera Proponowany wskaźnik Źródło danych Uzasadnienie wyboru wskaźnika wskaźników wskaźnika wskaźnika obszarów objętych wsparciem Wskaźnik pokazuje aktywność mieszkańców w zakresie Liczba organizacji społecznych Urząd Gminy Odchylenie poniżej organizowania się w grupy prowadzące 26. 0,01 przypadająca na 100 Międzyrzec Destymulanta wartości średniej działalność na rzecz lokalnej mieszkańców w 2015 roku Podlaski dla gminy społeczności bez względu na cel tej działalności (kulturalna, sportowa, edukacyjna).
Wojewódzki Wskaźnik obrazuje zdiagnozowane Udział terenów, na których Inspektorat Odchylenie powyżej problemy w zakresie środowiska 27. 0,15 0,15 odnotowano przekroczenie Ochrony Stymulanta wartości średniej naturalnego - przekroczenie jakości powietrza w 2015 roku (%) Środowiska dla gminy dopuszczalnych norm stężenia w Lublinie benzo/a/pirenu w pyle PM10.
ŚRODOWISKOWA
Liczba osób fizycznych Centralna prowadzących pozarolniczą Ewidencja Odchylenie poniżej Wskaźnik obrazuje poziom aktywności 28. 0,10 0,10 działalność gospodarczą na 100 i Informacja Destymulanta wartości średniej gospodarczej na obszarze gminy. mieszkańców w wieku o Działalności dla gminy produkcyjnym (osoby) Gospodarczej
GOSPODARCZA
Wskaźnik obrazuje problem braku Udział budynków Urząd Gminy Odchylenie poniżej rozwiązań umożliwiających efektywne
29. 0,025 wykorzystujących odnawialne Międzyrzec Destymulanta wartości średniej korzystanie z obiektów budowlanych źródła energii (%) Podlaski dla gminy mieszkalnych, w szczególności w zakresie ochrony środowiska. 0,05 Wskaźnik obrazuje problem braku Urząd Gminy Odchylenie poniżej Udział budynków podłączonych rozwiązań umożliwiających efektywne 30. TECHNICZNA TECHNICZNA 0,025 Międzyrzec Destymulanta wartości średniej do sieci wodociągowej (%) korzystanie z obiektów budowlanych Podlaski dla gminy mieszkalnych.
str. 80
Wymagana Waga grupy Waga Charakter wartość dla Lp. Sfera Proponowany wskaźnik Źródło danych Uzasadnienie wyboru wskaźnika wskaźników wskaźnika wskaźnika obszarów objętych wsparciem
- Udział terenów publicznych Wskaźnik obrazuje problem terenów Urząd Gminy Odchylenie powyżej o niskiej jakości w ogólnej publicznych o niskiej jakości oraz 31. 0,10 0,10 Międzyrzec Stymulanta wartości średniej powierzchni jednostki analitycznej niedostosowanych do obecnych funkcji, Podlaski dla gminy w 2015 roku (%) które pełnią te obiekty.
PRZESTRZENNO FUNKCJONALNA Źródło: Opracowanie własne
str. 81
Z uwagi na różne jednostki miary poszczególnych wskaźników oraz szerokie spektrum obszarów problemowych przeprowadzono standaryzację zmiennych, w celu sprowadzenia ich do porównywalnej skali, tzw. skali niemianowanej, czyli niezwiązanej z jednostką miary. Standaryzacja wskaźników polega na odjęciu od nominalnej wartości wskaźnika dla danego obszaru średniej wartości dla wszystkich obszarów i podzieleniu przez odchylenie standardowe. Jest to zabieg konieczny z punktu widzenia poprawności obliczeń. W wyniku tej procedury wszystkie wystandaryzowane wskaźniki mają rozkład charakteryzujący się jednakową średnią i odchyleniem standardowym, co umożliwia ich logiczną interpretację. Wystandaryzowane wskaźniki oznaczają odchylenie od normy, którą reprezentuje wartość średnia dla gminy i mogą przyjmować wartości dodatnie lub ujemne. Przejście odchylenia od średniej do wartości dodatniej wskazuje, które obszary odznaczają się wskaźnikiem kryzysowym wyższym od średniej dla gminy. Z kolei wartości ujemne odchylenia ukazują obszary o najlepszej sytuacji, w których negatywne zjawiska w porównaniu ze średnią dla gminy odznaczają się mniejszym natężeniem.
W trakcie standaryzacji zmiennych oznaczono również odpowiednio destymulanta i stymulanta. Jako stymulanta, na potrzeby wskazania obszarów zdegradowanych, przyjęte zostały zmienne, których wyższa wartość występowała w obszarach gminy kwalifikujących się jako obszary zdegradowane (np. liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na 100 mieszkańców). Natomiast destymulantami były zmienne, których niższa wartość oznaczała bardziej problemowy obszar (np. liczba osób fizycznych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym).
Zestawionym i zestandaryzowanym dla każdego obszaru wskaźnikom, nadano odpowiednią liczbę punktów według następującego schematu:
uzyskane wartości wskaźników ujednoliconych (po standaryzacji) podzielone zostały na kwartyle: które dzielą zbiorowość na 4 części: do 25% przypadków, do 50%, do 75% i do 100%, przyjęto następujące stopniowanie wskaźników ujednoliconych: dla wskaźników, których wartość mieściła się w 4 kwartylu przyznano 3 punkty; tych w 3 kwartylu przyznano 2 punkty; dla tych w 2 kwartylu przyznano 1 punkt, dla tych w pierwszym kwartylu przyznano 0 punktów; warstwy reprezentujące analizowane zjawiska (np. ubóstwo, bezrobocie) sklasyfikowano wartościami binarnymi 0 jeżeli nie spełnia wymogów wytycznych – nie przekracza wartości referencyjnej (średniej dla gminy); 1 jeżeli spełnia wymóg wytycznych – przekracza średnią referencyjną (średnia dla gminy); wartości otrzymane dla poszczególnych wskaźników we wszystkich obszarach referencyjnych przemnożono przez ustalone wcześniej wagi wskaźników. W poniżej tabelach zaprezentowano wyniki poszczególnych elementów przeprowadzonej analizy wskaźnikowej.
str. 82
Tabela 9 Wskaźniki delimitacyjne po normalizacji
NAZWA W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 W8 W9 W10 W11 W12 W13 W14 W15 W16 W17 W18 W19 W20 W21 W22 W23 W24 W25 W26 W27 W28 W29 W30 W31 SOŁECTWA
Bereza -0,16 -0,19 -1,24 0,25 -0,43 0,54 -0,60 -1,16 -0,95 -0,31 0,00 -0,27 0,01 -0,32 0,14 -0,11 -0,21 -0,35 0,14 1,36 0,37 -0,14 0,42 -0,15 0,22 -0,72 2,61 -0,22 -0,59 -0,61 0,80 Dołhołęka 0,62 -0,84 1,04 0,12 -0,77 -0,20 -0,60 -1,16 -1,46 -1,50 -1,25 -1,08 -0,86 2,98 0,78 -1,48 0,36 -1,07 0,78 -0,14 -0,48 -0,29 0,69 -0,60 -0,07 1,07 -0,58 -3,22 0,96 4,46 -0,51 Halasy -1,62 0,61 0,48 2,84 -0,09 -0,31 -0,59 2,05 0,40 0,27 0,12 -0,14 -0,93 0,64 2,39 0,67 1,13 -0,24 2,39 -1,64 1,34 0,26 0,69 -0,60 -0,07 0,58 -0,58 0,30 -0,46 -0,41 2,81 Jelnica -0,04 0,19 -0,59 -0,30 -0,45 2,68 -0,60 0,14 -0,11 -0,50 -0,95 -0,43 -0,39 -0,08 0,27 -0,26 0,37 0,56 0,27 1,36 0,85 0,13 -1,87 0,22 -0,37 0,06 -0,23 -0,67 0,34 0,12 -0,51 Koszeliki 0,39 1,27 0,44 -0,75 1,32 0,54 -0,59 -0,43 -1,46 -1,50 2,04 -0,19 0,12 1,47 2,37 1,01 3,08 0,95 2,37 -0,14 -0,03 -0,67 0,26 0,35 0,22 -1,68 -0,58 0,71 0,96 0,79 2,71 Kożuszki 0,28 -0,72 0,46 0,56 -0,77 -0,93 -0,60 -0,23 0,89 0,50 1,22 4,35 -0,40 1,60 -1,43 -0,78 -1,16 0,45 -1,43 -0,14 -0,66 -0,02 -1,56 -1,14 -0,96 0,04 -0,58 0,49 0,96 0,98 -0,51 Krzewica -0,47 0,22 0,40 -0,73 -0,77 -0,20 -0,59 -0,25 1,19 -0,58 0,61 -0,37 -0,31 0,29 -1,17 -0,17 -0,40 0,88 -1,17 1,36 0,91 0,17 -0,80 -1,14 -0,96 0,30 -0,58 0,14 0,56 -1,09 -0,51 Krzymoszyce 2,73 0,09 -1,16 -1,16 -0,47 -0,20 -0,60 -0,96 -1,46 -1,50 -1,25 -0,21 0,66 -0,34 -0,61 0,43 -0,20 -0,36 -0,61 -0,14 -1,22 -1,66 0,00 -0,96 -1,50 -1,28 -0,23 -1,87 0,96 0,16 -0,51 Łuby 0,58 2,47 1,14 -0,36 -0,77 -0,93 -0,59 0,08 -0,55 0,17 1,62 -0,17 0,37 1,00 -1,24 -1,59 -1,03 -1,24 -1,24 -0,14 -0,49 -0,57 -1,56 -1,14 -0,96 1,07 -0,58 -0,45 0,96 -0,47 1,45 Łukowisko 1,32 0,04 -0,54 1,39 -0,77 -0,93 -0,60 0,02 0,40 2,48 -0,08 1,51 -0,65 -0,97 -1,40 -1,51 -0,81 -1,09 -1,40 -0,14 1,18 -0,22 0,69 -0,60 -0,07 0,09 -0,58 -0,10 0,11 -0,32 2,26 Łuniew 0,83 0,13 -0,53 -0,64 -0,77 -0,93 -0,59 0,37 0,69 -0,43 0,45 -0,73 -0,79 -0,36 0,62 1,72 -0,16 -0,05 0,62 -0,14 -0,89 -0,35 -1,56 -1,14 -0,96 -0,35 -0,58 0,03 0,31 -1,20 -0,51 Misie -0,51 -0,31 4,25 3,32 -0,38 -0,42 -0,59 0,46 1,10 -0,04 -0,64 1,54 -0,26 -1,22 0,18 -0,11 0,05 -0,22 0,18 -0,14 2,66 0,08 -0,37 0,22 -0,37 0,40 -0,58 0,30 -2,66 -0,47 -0,51 Pościsze- Kolonia -0,68 -0,14 0,48 -1,09 0,20 0,54 0,94 0,15 0,28 -0,46 -0,49 -0,55 2,13 0,39 0,55 -0,69 0,44 -0,68 0,55 -0,14 -0,89 -0,15 0,00 -0,72 0,32 -0,46 -0,58 -0,32 -0,67 0,03 -0,51 Wolańska Przychody 0,20 -0,40 -0,55 -0,36 -0,43 0,27 -0,03 -0,11 0,78 0,97 0,57 -0,52 0,01 -0,85 0,37 0,41 0,49 0,22 0,37 -0,14 -0,57 -0,46 -0,37 0,22 -0,37 0,00 0,13 1,24 -0,35 -0,03 -0,51 Manie 0,91 -1,05 -0,47 0,03 -0,77 -0,93 -0,10 -0,16 -0,26 -0,24 0,64 -0,16 -0,69 -1,11 -0,21 1,01 -0,81 -0,42 -0,21 1,36 -0,11 0,15 0,26 0,35 0,22 -1,04 -0,58 -0,10 -0,63 0,28 -0,51 Puchacze -0,91 -0,75 -1,26 -1,15 -0,05 0,54 -0,20 -0,27 -0,60 1,71 1,46 -0,21 0,34 -0,64 0,65 0,71 0,43 2,09 0,65 1,36 0,34 0,48 1,50 2,19 2,10 1,07 -0,23 0,74 0,96 -0,40 -0,51 Rogoźnica -0,50 0,08 0,77 -0,21 2,02 -0,20 0,04 -0,76 0,58 -0,44 -0,61 0,66 -0,21 1,27 -0,13 0,30 -0,27 0,39 -0,13 -0,89 -0,20 -0,63 0,43 0,35 0,22 -0,01 0,13 -0,21 -0,10 -0,95 0,87 Rogoźnica -0,09 -1,46 -0,61 -0,50 2,57 -0,36 4,37 0,22 0,21 -0,46 -1,25 -0,21 -0,49 -0,64 -0,46 -0,60 0,81 1,04 -0,46 -1,64 -0,46 0,17 0,43 0,35 0,22 1,07 -0,58 2,03 0,96 -0,21 Kolonia -0,51 Rogoźniczka 0,40 -0,48 0,09 -0,04 2,39 1,99 -0,60 -1,16 0,54 -0,16 1,38 -0,17 -0,26 0,46 0,30 -1,00 0,39 -0,79 0,30 2,86 -0,04 0,43 0,43 0,35 0,22 -0,24 -0,58 -0,04 0,02 1,00 -0,51 Rudniki -1,09 0,64 0,61 -0,71 0,00 -0,80 -0,60 -1,16 -0,31 -0,94 -1,25 -1,08 0,06 -1,16 -1,21 -1,02 -1,80 -1,84 -1,21 -0,14 0,90 -0,98 1,50 2,19 2,10 1,07 -0,58 0,75 -1,06 -0,36 -0,51 Rzeczyca -0,43 -2,09 -0,57 0,76 -0,34 0,54 0,45 1,21 0,05 1,35 0,03 0,09 -0,52 -0,66 0,60 0,23 0,19 0,28 0,60 -0,14 0,34 -0,02 0,74 -0,15 0,52 0,76 3,31 -1,42 -1,94 0,76 -0,51 Sawki 1,33 1,31 -0,28 -0,17 -0,77 -0,93 -0,60 -1,16 -1,46 0,10 -1,25 -0,21 4,06 0,56 -0,29 1,74 -1,80 -1,84 -0,29 -0,14 -0,57 4,91 -1,87 0,22 -0,37 -3,43 0,48 1,46 -2,74 -1,07 0,80 Sitno -1,46 -0,14 0,43 -0,86 1,31 -0,08 0,05 -0,53 -0,07 0,04 -1,25 -1,08 1,76 0,26 1,94 0,16 2,14 0,09 1,94 -1,64 0,19 0,80 1,50 2,19 2,10 0,16 -0,58 -0,26 0,96 -0,06 -0,51 Strzakły 0,05 1,45 0,20 -0,33 0,01 -0,66 0,62 -0,01 -0,42 -0,56 -0,84 0,27 -0,51 0,78 -0,18 0,12 0,79 1,42 -0,18 1,36 0,35 0,57 -1,87 0,22 -0,37 0,38 -0,58 0,74 -0,03 0,06 -0,51 Tłuściec -0,46 0,22 -0,62 -0,25 -0,02 2,80 0,31 0,05 0,11 0,79 1,10 0,40 0,68 -0,51 -0,21 0,33 -0,32 0,19 -0,21 -0,14 -0,54 0,13 -0,06 -0,96 -1,50 0,48 -0,58 0,03 0,08 -0,68 -0,51 Tuliłów -0,29 -0,93 -0,45 -0,83 -0,51 -0,20 0,20 -0,25 -0,69 -0,71 -0,71 -0,21 -0,37 -0,51 0,34 -0,41 0,47 -0,11 0,34 -0,14 -0,60 -0,02 0,00 -0,72 0,32 0,40 0,13 0,69 0,03 0,51 -0,51
str. 83
NAZWA W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 W8 W9 W10 W11 W12 W13 W14 W15 W16 W17 W18 W19 W20 W21 W22 W23 W24 W25 W26 W27 W28 W29 W30 W31 SOŁECTWA
Utrówka -0,41 1,89 0,55 -0,30 -0,77 -0,93 2,34 1,19 -1,46 -1,50 0,60 -0,22 -0,77 -0,94 -1,09 -1,04 -0,93 -0,73 -1,09 -0,14 -1,16 -0,43 1,50 -0,72 0,32 1,07 0,13 1,33 0,96 -0,56 -0,51 Wólka Krzymowska 1,24 -0,95 -0,60 0,28 -0,51 -0,15 0,36 -0,32 0,84 0,20 -1,25 -1,08 -0,74 -1,37 -1,03 -0,97 0,02 -0,45 -1,03 -0,14 -1,22 -0,02 -0,80 -0,96 -1,50 -0,95 -0,58 -0,42 0,96 0,85 -0,51 Wysokie -0,80 -0,48 0,19 0,23 -0,77 -0,93 -0,04 3,68 3,06 1,77 0,18 -0,19 0,10 1,05 0,68 0,13 0,71 0,74 0,68 -0,89 2,90 -0,02 0,74 2,19 2,10 0,47 2,25 -0,41 -0,49 0,17 -0,51 Zasiadki 1,71 -0,73 -0,96 0,10 -0,41 -0,16 0,06 -0,33 -0,92 -0,66 -0,69 0,66 -0,29 -1,16 -0,76 2,55 -0,48 0,46 -0,76 -1,64 -0,76 -0,43 0,26 0,35 0,22 -0,33 0,48 -0,11 -0,08 -0,45 -0,51 Zaścianki -1,69 1,35 -0,53 -0,65 1,26 1,32 -0,29 -0,55 0,57 1,79 1,15 -0,41 0,33 0,25 -1,26 -0,48 -1,04 2,76 -1,26 -0,14 -0,99 -0,40 0,26 0,35 0,22 -1,60 0,84 -1,33 0,96 -0,33 -0,51 Zawadki 0,33 0,73 -0,16 0,67 1,49 0,54 0,25 0,09 1,25 0,19 0,89 0,66 -0,62 0,56 0,53 1,48 -0,80 -0,71 0,53 -0,14 -0,65 -0,57 0,43 0,35 0,22 1,07 -0,58 -0,39 -0,24 -0,74 -0,51 Żabce -1,30 -1,05 -0,39 0,85 -0,77 -0,93 -0,39 1,21 -0,78 0,16 -0,30 -0,28 -0,56 -0,70 -0,05 -0,80 0,37 -0,31 -0,05 -0,14 0,22 -0,24 -0,06 -0,96 -1,50 0,47 1,19 0,54 0,05 0,22 1,03 Źródło: Opracowanie własne
Tabela 10 Punkty przyznane poszczególnym jednostkom referencyjnym wg wskaźników delimitacyjnych
NAZWA W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 W8 W9 W10 W11 W12 W13 W14 W15 W16 W17 W18 W19 W20 W21 W22 W23 W24 W25 W26 W27 W28 W29 W30 W31 SOŁECTWA
Bereza 0,04 0,03 0,00 0,06 0,00 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,05 0,05 0,06 0,00 0,04 0,00 0,04 0,00 0,45 0,00 0,00 0,00 0,30 Dołhołęka 0,06 0,00 0,06 0,06 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,09 0,06 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,03 0,00 0,00 0,08 0,08 0,00 Halasy 0,00 0,09 0,06 0,09 0,04 0,00 0,00 0,09 0,04 0,09 0,04 0,09 0,00 0,09 0,06 0,09 0,06 0,00 0,00 0,00 0,06 0,06 0,06 0,00 0,00 0,03 0,00 0,20 0,00 0,00 0,30 Jelnica 0,04 0,06 0,00 0,00 0,00 0,09 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,06 0,04 0,00 0,04 0,09 0,04 0,06 0,06 0,04 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,05 0,05 0,00 Koszeliki 0,04 0,09 0,04 0,00 0,06 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,06 0,06 0,09 0,06 0,09 0,06 0,09 0,00 0,00 0,04 0,00 0,04 0,06 0,04 0,00 0,00 0,30 0,08 0,08 0,30 Kożuszki 0,04 0,00 0,06 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,09 0,06 0,09 0,00 0,05 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,20 0,08 0,08 0,00 Krzewica 0,00 0,06 0,04 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,06 0,00 0,04 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,09 0,06 0,06 0,06 0,06 0,00 0,00 0,00 0,02 0,00 0,20 0,05 0,00 0,00 Krzymoszyce 0,06 0,06 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,06 0,00 0,00 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,02 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,08 0,05 0,00 Łuby 0,06 0,09 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,06 0,06 0,09 0,06 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,03 0,00 0,00 0,08 0,00 0,30 Łukowisko 0,06 0,06 0,00 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,09 0,00 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,05 0,00 0,30 Łuniew 0,06 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,09 0,06 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,06 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,20 0,05 0,00 0,00 Misie 0,00 0,03 0,06 0,09 0,00 0,00 0,00 0,09 0,06 0,00 0,00 0,09 0,00 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,06 0,04 0,00 0,04 0,00 0,02 0,00 0,20 0,00 0,00 0,00 Pościsze- Kolonia 0,00 0,03 0,06 0,00 0,06 0,09 0,06 0,06 0,04 0,00 0,00 0,00 0,06 0,06 0,06 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,02 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Wolańska Przychody 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,06 0,00 0,04 0,00 0,04 0,00 0,04 0,06 0,04 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,00 0,00 0,30 0,30 0,00 0,00 0,00 Manie 0,06 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,09 0,00 0,00 0,00 0,09 0,00 0,00 0,04 0,06 0,04 0,06 0,04 0,06 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,08 0,00
str. 84
NAZWA W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 W8 W9 W10 W11 W12 W13 W14 W15 W16 W17 W18 W19 W20 W21 W22 W23 W24 W25 W26 W27 W28 W29 W30 W31 SOŁECTWA
Puchacze 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,09 0,00 0,00 0,00 0,09 0,06 0,06 0,06 0,00 0,06 0,09 0,06 0,09 0,06 0,06 0,00 0,06 0,06 0,06 0,06 0,03 0,00 0,30 0,08 0,00 0,00 Rogoźnica 0,00 0,06 0,06 0,06 0,06 0,06 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,09 0,06 0,09 0,00 0,06 0,00 0,06 0,06 0,00 0,04 0,00 0,04 0,06 0,04 0,00 0,45 0,00 0,03 0,00 0,30 Rogoźnica 0,04 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,06 0,09 0,04 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,09 0,00 0,00 0,00 0,06 0,04 0,06 0,04 0,03 0,00 0,30 0,08 0,00 0,00 Kolonia Rogoźniczka 0,04 0,00 0,04 0,06 0,06 0,09 0,00 0,00 0,04 0,00 0,06 0,09 0,00 0,09 0,04 0,00 0,06 0,00 0,06 0,06 0,04 0,06 0,04 0,06 0,04 0,00 0,00 0,00 0,03 0,08 0,00 Rudniki 0,00 0,09 0,04 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,06 0,00 0,06 0,06 0,06 0,03 0,00 0,30 0,00 0,00 0,00 Rzeczyca 0,00 0,00 0,00 0,09 0,00 0,09 0,06 0,09 0,00 0,09 0,04 0,09 0,00 0,00 0,06 0,06 0,04 0,06 0,00 0,00 0,04 0,04 0,06 0,00 0,06 0,03 0,45 0,00 0,00 0,08 0,00 Sawki 0,06 0,09 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,06 0,06 0,09 0,00 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,04 0,00 0,00 0,30 0,30 0,00 0,00 0,30 Sitno 0,00 0,06 0,04 0,00 0,06 0,06 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,06 0,06 0,06 0,06 0,06 0,06 0,00 0,00 0,04 0,06 0,06 0,06 0,06 0,02 0,00 0,00 0,08 0,00 0,00 Strzakły 0,02 0,06 0,04 0,00 0,07 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,09 0,00 0,09 0,00 0,06 0,06 0,09 0,06 0,06 0,06 0,06 0,00 0,04 0,00 0,03 0,00 0,30 0,05 0,05 0,00 Tłuściec 0,00 0,09 0,00 0,06 0,04 0,09 0,06 0,06 0,00 0,09 0,06 0,09 0,06 0,00 0,00 0,06 0,00 0,06 0,04 0,00 0,00 0,04 0,02 0,00 0,00 0,02 0,00 0,10 0,05 0,00 0,30 Tuliłów 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,09 0,00 0,00 0,04 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,02 0,00 0,06 0,02 0,30 0,30 0,03 0,08 0,00 Utrówka 0,00 0,09 0,06 0,00 0,00 0,00 0,06 0,09 0,00 0,00 0,06 0,03 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,06 0,03 0,30 0,30 0,08 0,00 0,00 Wólka Krzymowska 0,06 0,00 0,00 0,09 0,00 0,06 0,04 0,00 0,06 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,08 0,08 0,00 Wysokie 0,00 0,00 0,04 0,06 0,00 0,00 0,00 0,09 0,06 0,09 0,04 0,06 0,04 0,09 0,06 0,06 0,06 0,09 0,06 0,00 0,06 0,04 0,06 0,06 0,06 0,00 0,45 0,00 0,00 0,05 0,00 Zasiadki 0,06 0,00 0,00 0,06 0,00 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,09 0,00 0,00 0,00 0,09 0,00 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,06 0,04 0,00 0,45 0,00 0,03 0,00 0,00 Zaścianki 0,00 0,09 0,00 0,00 0,04 0,09 0,00 0,00 0,04 0,09 0,06 0,00 0,06 0,06 0,00 0,00 0,00 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,06 0,04 0,00 0,45 0,00 0,08 0,00 0,00 Zawadki 0,04 0,09 0,04 0,09 0,06 0,09 0,00 0,06 0,06 0,06 0,06 0,09 0,04 0,09 0,06 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,06 0,04 0,03 0,00 0,00 0,03 0,00 0,00 Żabce 0,00 0,00 0,02 0,09 0,00 0,00 0,00 0,09 0,00 0,06 0,00 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,06 0,00 0,04 0,00 0,04 0,00 0,02 0,00 0,00 0,02 0,45 0,20 0,05 0,05 0,30 Źródło: Opracowanie własne
str. 85
Mapa 5 Suma punktów uzyskanych w efekcie analizy wskaźnikowej wg podziału na poszczególne jednostki referencyjne
Źródło: Opracowanie własne
str. 86
2.2 WYBÓR OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI
Po przeprowadzeniu analizy wskaźnikowej dla wszystkich obowiązkowych sfer za pomocą przyjętych miar (największa liczba punktów), dokonano wstępnego wyboru obszarów zdegradowanych. W dalszej kolejności wybrane wstępnie jednostki referencyjne poddano analizie jakościowej w zakresie dodatkowo zidentyfikowanych problemów. Wzięto również pod uwagę liczbę mieszkańców oraz wielkość powierzchni poszczególnych jednostek referencyjnych.
Trzeba również pamiętać o tym, że w świetle wytycznych, w przypadku gdy na terenie gminy występują obszary, gdzie koncentrują się negatywne zjawiska w sferze społecznej, należy zbadać czy równocześnie występują negatywne zjawiska z zakresu sfery: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej. Obszary, gdzie zdiagnozowano tylko problemy społeczne nie powinny być objęte działaniami rewitalizacyjnymi, a działaniami sektorowymi w sferze polityki społecznej. Właśnie z tego powodu, pomimo występowania w niektórych jednostkach referencyjnych koncentracji problemów społecznych, nie wskazano tych miejsc jako obszarów zdegradowanych. Jednocześnie należy podkreślić, że na wyznaczenie obszaru zdegradowanego niezwykle istotny wpływ miały również oczekiwania lokalnej społeczności, która w sposób naturalny dokonała hierarchizacji potrzeb i problemów. Jak próg punktów dających podstawę do zakwalifikowania danego obszaru referencyjnego do obszaru zdegradowano przyjęto wartość 1,30. Wyniki przeprowadzonych analiz jakościowych i ilościowych pozwoliły na wyodrębnienie 10 sołectw, które spełniają warunki do uznania ich jako obszar zdegradowany, który został podzielony na następujące podobszary:
Sołectwo Halasy, Sołectwo Koszeliki, Sołectwo Puchacze, Sołectwo Rogoźnica, Sołectwo Rzeczyca, Sołectwo Sawki, Sołectwo Strzakły, Sołectwo Tłuściec, Sołectwo Wysokie, Sołectwo Żabce.
Ze względu na ograniczenia wynikające z wytycznych25 związane z maksymalna liczbą ludności zamieszkującą obszar rewitalizacji (maksymalnie 30% ludności gminy) oraz wielkością tegoż obszaru (maksymalnie 20% powierzchni gminy) nie ma możliwości uznania całego obszaru zdegradowanego za obszary rewitalizacji. W celu prawidłowego określenia obszaru rewitalizacji posłużono się dodatkowymi kryteriami. Wzięto pod uwagę liczbę mieszkańców poszczególnych podobszarów zdegradowanych. Przeanalizowano również infrastrukturę (zdegradowane obiekty lub obszary), których przebudowa lub adaptacja, ukierunkowana na poprawę jakości korzystania z przestrzeni, likwidację izolacji obszarów problemowych oraz poprawę jakości życia mieszkańców obszarów zdegradowanych przyczynią się do rozwiązywania zdiagnozowanych problemów społecznych tych obszarów. Uwzględniono także obiekty, które same w sobie nie musza być zdegradowane ale w oparciu o ich infrastrukturę można prowadzić szereg działań i projektów służących celowi rewitalizacji.
25 „Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020”
str. 87
Niezwykle istotną kwestią były również potrzeby i oczekiwania lokalnej społeczności wyrażone podczas przeprowadzonych konsultacji społecznych. Synteza wyżej wymienionych zagadnień doprowadziła do wyodrębnienia na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski obszaru rewitalizacji, który został podzielny na 5 podobszarów: 1. Sołectwo Halasy, 2. Sołectwo Rogoźnica, 3. Sołectwo Rzeczyca, 4. Sołectwo Strzakły, 5. Sołectwo Żabce. Wyznaczony obszar rewitalizacji nie przekracza wymogów określonych co do jego powierzchni oraz liczby mieszkańców. Łączna powierzchnia wyznaczonego obszaru rewitalizacji wynosi 38,9718 km2, co stanowi 14,94% powierzchni całej gminy Międzyrzec Podlaski. Obszar ten jest zamieszkiwany przez 2 837 osoby (stan na koniec grudnia 2016 roku), co stanowi 27,05% ogólnej liczby mieszkańców gminy.
Tabela 11 Charakterystyka podobszarów rewitalizacji Udział Udział mieszkańców Numer powierzchni Liczba Miejscowości Powierzchnia obszaru i nazwa obszaru mieszkańców wchodzące w obszaru referencyjnego podobszaru referencyjnego obszaru skład obszaru referencyjnego w ogólnej rewitalizacji w ogólnej referencyjnego referencyjnego (ha) liczbie - sołectwa powierzchni (osoby) ludności gminy gminy 1. Halasy Halasy 597,54 2,29% 558 5,32% 2. Rogoźnica Rogoźnica 801,93 3,07% 504 4,81% 3. Rzeczyca Rzeczyca 1 119,56 4,29% 924 8,81% 4. Strzakły Strzakły 659,89 2,53% 396 3,78% 5. Żabce Żabce 718,25 2,75% 455 4,34% Suma: 3 897,18 14,94% 2837 27,05% Źródło: Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski
str. 88
Mapa 6 Podobszary zdegradowane i podobszary rewitalizacji
Źródło: Opracowanie własne
str. 89
3. MECHANIZMY WŁĄCZENIA INTERESARIUSZY W PROCES DELIMITACJI OSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI
Partycypacja społeczna stanowi filar działań na różnych etapach (diagnozowanie, programowanie, wdrażanie, w tym finansowanie, monitorowanie i ewaluacja) procesu rewitalizacji, odbywającego się na terenie gminy Komarówka Podlaska. Podstawowym zamierzeniem włączania szerokiego grona interesariuszy w wyżej wymieniony proces jest chęć skutecznego zdiagnozowania sytuacji społeczno-gospodarczej gminy, a na późniejszym etapie również podniesienia skuteczności i trwałości projektów rewitalizacyjnych oraz zwiększenia gotowości i świadomości mieszkańców o partycypacyjnym współdecydowaniu o obszarze objętym Lokalnym Programem Rewitalizacji. Niezwykle istotne jest wzbudzenie przeświadczenia społeczności lokalnej o realnej możliwości decydowania o losach wspólnoty samorządowej. Ponadto, włączenie szerokiego grona interesariuszy w proces rewitalizacji realizuje zasadę partnerstwa wynikającą z art. 5 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1303/2013, polegającą na łączeniu szerokiego grona partnerów (w szczególności lokalnych społeczności i przedsiębiorców, a także ekspertów) w procesy programowania i realizacji projektów rewitalizacyjnych w ramach programów operacyjnych oraz konsekwentnego, otwartego i trwałego dialogu, także z tymi podmiotami i grupami, których rezultaty rewitalizacji mają dotyczyć. Przedmiotowa zasada bazuje na założeniu, że stan środowiska lokalnego jest najważniejszym elementem tworzenia dokumentu, który ma stanowić narzędzie do projektowania konstruktywnych zadań, podejmowanych w celu rozwiązywania problemów i eliminacji niepożądanych zjawisk, a tym samym podnoszących jakość życia mieszkańców terenów zdegradowanych.
Zarówno proces analizowania i diagnozowania sytuacji społeczno-ekonomicznej gminy Międzyrzec Podlaski, jaki i społecznego odbioru zagadnień objętych sytuacją kryzysową, odbywał się metodą partycypacyjną, u podstaw której leży przekonanie o niezbędności włączania mieszkańców i partnerów społecznych w przebieg wyznaczania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, a także przedsięwzięć i aktywności, które powinny przyczynić się do poprawy sytuacji na wyznaczonych podczas konsultacji obszarach. Od samego początku autorzy niniejszego dokumentu, tj. samorząd gminy, uczestnicy oraz moderatorzy procesu, kładli szczególny nacisk na wagę rozwiązań organizacyjnych (poszukiwanie nowych dróg dojścia) oraz potrzebę zmiany społecznej świadomości w zakresie szukania innych rozwiązań problemów na obszarach kryzysowych.
Podstawowym wymogiem rzeczowej dyskusji jest świadomość społeczeństwa o procesie rewitalizacji, jej znaczeniu i oczekiwanych efektach. W związku z tym, gro uwagi poświęcono na trafienie do społecznej świadomości mieszkańców gminy i dostarczenie im informacji o zaletach rewitalizacji i procesach towarzyszących wyprowadzaniu poszczególnych miejsc z sytuacji kryzysowej. Szczególnie pomocne w tym zakresie okazały się być narzędzia informatyczne, takie jak: strona internetowa Urzędu Gminy w Międzyrzecu Podlaskim. W tym celu na stronie: http://miedzyrzecgmina.pl/ utworzona została zakładka: Lokalny Program Rewitalizacji, gdzie na bieżąco umieszczano informacje o kolejnych etapach prowadzenia diagnozy.
Podczas prac mających na celu zdiagnozowanie obecnej sytuacji gminy w pierwszym etapie przeprowadzono na zlecenie Wójta Gminy Międzyrzec Podlaski w dniach 19-31.01.2017 r. anonimowe badanie ankietowe. W ramach badania posłużono się techniką PAPI (klasyczna metoda popularnie nazywana „papier i ołówek”) i CAWI (realizowane za pośrednictwem Internetu). W badaniu brały udział dwie reprezentatywne grupy respondentów: pierwszą grupę stanowili mieszkańcy gminy, natomiast drugą grupę - przedstawiciele instytucji publicznych,
str. 90 przedsiębiorcy oraz członkowie organizacji społecznych. Opracowane specjalnie w tym celu kwestionariusze ankietowe można było wypełniać i składać w wyżej wymienionym terminie w Urzędzie Gminy Międzyrzec Podlaski, ul. Warszawska 20, pokój 17. Poza tym, na stronie internetowej dostępne były również elektroniczne formularze ankiet. Badanie prowadzone było także podczas spotkań sołeckich odbywających się na ternie gminy. O zamiarze przeprowadzenia badania władze gminy informowały na swojej stronie www oraz w sposób zwyczajowo przyjęty.
Badanie miało na celu zdiagnozowanie oraz wskazanie lokalizacji, koncentracji, charakteru i skali problemów występujących na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski i wymagających rozwiązania poprzez realizację różnego rodzaju działań rewitalizacyjnych. Dzięki niemu możliwe było również poznanie preferencji i oczekiwań społeczności lokalnej w zakresie efektów planowanej rewitalizacji. Pytano w niej m.in. o ocenę jakości życia w gminie, sytuację na rynku pracy, problemy w serze techniczno-funkcjonalnej, o możliwość planowania przyszłości w gminie oraz o sołectwa charakteryzujące się największym natężeniem zjawisk kryzysowych, które powinny zostać poddane rewitalizacji. Co najważniejsze – pytania były skonstruowane w taki sposób, aby dawały obraz sytuacji nie na obszarze całej gminy, ale danej jednostki pomocniczej. Mieszkańców zapytano również o priorytetowe działania lokalne, które należy podjąć, aby poprawić jakość i komfort życia najmniejszych społeczności.
Projekt niniejszej diagnozy został podany do publicznej wiadomości poprzez umieszczenie go na stronie internetowej Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski (http://miedzyrzecgmina.pl/). Konsultacje społeczne prowadzone były w dniach 14-28.02.2017 r. w formie zbierania uwag, propozycji i opinii w postaci papierowej i elektronicznej z wykorzystaniem formularza konsultacyjnego. Przedmiotowy formularz został umieszczony na wyżej wymienionej stronie. Wypełnione czytelnie formularze można było dostarczyć: a) drogą elektroniczną na adres e-mail: [email protected] wpisując w tytule „Formularz zgłaszania uwag- diagnoza rewitalizacja”; b) drogą korespondencyjną na adres: Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski, ul. Warszawska 20, 21-560 Międzyrzec Podlaski, z dopiskiem: „Formularz zgłaszania uwag- diagnoza rewitalizacja”; c) bezpośrednio do pokoju nr 17 w Urzędzie Gminy Międzyrzec Podlaski, w godzinach pracy Urzędu.
Po uprzednim podaniu niniejszej diagnozy do publicznej wiadomości w dniu 28.02.2017 r., zorganizowany został szereg otwartych spotkań informacyjno-warsztatowe dla mieszkańców gminy. Spotkania odbyły się w miejscowościach: Rogoźnica, Halasy, Strzakły oraz Rzeczyca. W ich trakcie mieszkańcy zostali poinformowani o podstawowych zagadnieniach dotyczących procesu rewitalizacji oraz źródłach finansowania. Zaprezentowana została koncepcja wyznaczonych podobszarów zdegradowanych i podobszarów rewitalizacji. Dyskutowano o problemach i niedogodnościach w zakresie poszczególnych jednostek referencyjnych.
str. 91
Zdjęcie 1 Spotkanie informacyjno-warsztatowe w miejscowości Rogoźnica w dniu 28.02.2017 r.
Źródło: DRAFTConsulting
Zdjęcie 2 Spotkanie informacyjno-warsztatowe w miejscowości Halasy w dniu 28.02.2017r.
Źródło: DRAFTConsulting
str. 92
Zdjęcie 3 Spotkanie informacyjno-warsztatowe w miejscowości Strzakły w dniu 28.02.2017 r.
Źródło: DRAFTConsulting
Zdjęcie 4 Spotkanie informacyjno-warsztatowe w miejscowości Rzeczyca w dniu 28.02.2017 r.
Źródło: DRAFTConsulting
str. 93
SPIS TABEL
Tabela 1 Charakterystyka poszczególnych jednostek referencyjnych - sołectw ...... 6 Tabela 2 Liczba i zmiana liczby ludności w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne .. 9 Tabela 3 Bezrobotni w gminie Międzyrzec Podlaski na przestrzeni lat 2013-2015 ...... 15 Tabela 4 Liczba mieszkańców gminy Międzyrzec Podlaski korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na przestrzeni lat 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 23 Tabela 5 Zestawienie budynków użyteczności publicznej będących w zasobie gminy Międzyrzec Podlaski ...... 69 Tabela 6 Infrastruktura sportowo-rekreacyjna oraz infrastruktura chodników w gminie Międzyrzec Podlaski ...... 71 Tabela 7 Charakterystyka stanu terenów publicznych na terenie gminy Miedzyrzec Podlaski ...... 72 Tabela 8 Wskaźniki delimitacyjne ...... 76 Tabela 9 Wskaźniki delimitacyjne po normalizacji ...... 83 Tabela 10 Punkty przyznane poszczególnym jednostkom referencyjnym wg wskaźników delimitacyjnych ...... 84 Tabela 11 Charakterystyka podobszarów rewitalizacji ...... 88
SPIS MAP
Mapa 1 Sołectwa i miejscowości gminy Międzyrzec Podlaski ...... 8 Mapa 2 Obszary przekroczeń benzo/a/pirenu w województwie lubelskim w 2015 r...... 58 Mapa 3 Przekroczenia bezna(a)piernu na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski ...... 59 Mapa 4 Sieć dróg przebiegających przez teren gminy Międzyrzec Podlaski ...... 61 Mapa 5 Suma punktów uzyskanych w efekcie analizy wskaźnikowej wg podziału na poszczególne jednostki referencyjne ...... 86 Mapa 6 Podobszary zdegradowane i podobszary rewitalizacji ...... 89
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1 Położenie gminy Miedzyrzec Podlaski na tle województwa lubelskiego i powiatu bialskiego ...... 5
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1 Piramida wieku i płci mieszkańców gminy Międzyrzec Podlaski w 2015 roku ...... 11 Wykres 2 Udział liczby osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (%) ...... 12 Wykres 3 Zmiana udziału liczby osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne (%) ...... 13 Wykres 4 Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim przypadająca 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (osoby) ...... 16 Wykres 5 Zmiana udziału osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne (%) ...... 17 Wykres 6 Liczba osób długotrwale bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej przypadająca na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (osoby) ...... 18 Wykres 7 Zmian liczby osób długotrwale bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej przypadającej na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18- 64 lat, kobiety 18-59 lat) w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (%) ...... 19
str. 94
Wykres 8 Udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (%) ...... 20 Wykres 8 Zmiana udziału bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne (%) ...... 21 Wykres 10 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem (bez względu na rodzaj) na 100 mieszkańców w roku 2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 25 Wykres 11 Dynamika zmiany liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem (bez względu na rodzaj) na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne 26 Wykres 12 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem wg najczęściej występujących powodów przyznawania świadczeń w latach 2013-2015 ...... 27 Wykres 13 Średnia kwota świadczeń przypadająca na 1 beneficjenta GOPS w 2015 roku wg jednostek referencyjnych (PLN) ...... 28 Wykres 14 Zmiana średniej kwoty świadczeń przypadającej na 1 beneficjenta GOPS w latach 2013- 2015 wg jednostek referencyjnych (%) ...... 29 Wykres 15 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej z tytułu ubóstwa na 100 mieszkańców w roku 2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 30 Wykres 16 Dynamika zmiany liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu ubóstwa na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 31 Wykres 17 Udział dzieci korzystających z dożywania na 100 mieszkańców do 15-go roku życia w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne ...... 32 Wykres 18 Zmiana udziału dzieci korzystających z dożywania na 100 mieszkańców do 15-go roku życia w latach 2013-2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne ...... 33 Wykres 19 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 100 mieszkańców w roku 2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 34 Wykres 20 Dynamika zmiany liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 36 Wykres 21 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 37 Wykres 22 Zmiana liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 38 Wykres 23 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu niepełnosprawności na 100 mieszkańców w roku 2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 40 Wykres 24 Zmiana liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ogółem z tytułu niepełnosprawności na 100 mieszkańców w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 41 Wykres 25 Liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w gminie Międzyrzec Podlaski w latach 2013-2015...... 42 Wykres 26 Liczba przestępstw ogółem w przeliczeniu na 1 km2 w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne ...... 45 Wykres 27 Zmiana liczby przestępstw ogółem w przeliczeniu na 1 km2 w latach 2013-2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne ...... 46 Wykres 28 Liczba przeprowadzonych interwencji Policji w przeliczeniu na 1 km2 w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne ...... 47 Wykres 29 Zmian liczby przeprowadzonych interwencji Policji w przeliczeniu na 1 km2 w latach 2013- 2015 wg podziału na jednostki referencyjne ...... 48 Wykres 30 Rozkład przestrzenny średniego wyniku sprawdzianu szóstoklasisty w latach 2012-201450 Wykres 31 Rozkład przestrzenny średniego odsetka dzieci w staninach niskich w latach 2012-2014 51 Wykres 32 Udział dzieci korzystających z dożywania w ogólniej liczbie dzieci w 2015 roku (%) ...... 52 Wykres 33 Rozkład przestrzenny frekwencji wyborczej w wyborach do Rady Gminy w 2014 roku .... 53 Wykres 34 Rozkład przestrzenny frekwencji wyborczej w wyborach Sejmu i Senatu w 2014 roku .... 54 Wykres 35 Liczba organizacji społecznych przypadająca na 100 mieszkańców w 2015 roku ...... 56 Wykres 36 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 1000 ludności w latach 2013-2015 ...... 62
str. 95
Wykres 37 Liczba osób fizycznych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym w roku 2015 wg jednostek referencyjnych ...... 64 Wykres 38 Liczba budynków mieszkalnych wykorzystujących odnawialne źródła energii w ogólnej liczbie budynków mieszkalnych w 2015 roku wg jednostek referencyjnych ...... 67 Wykres 39 Liczba budynków mieszkalnych podłączonych do wodociągu w ogólnej liczbie budynków mieszkalnych w 2015 roku wg jednostek referencyjnych ...... 68
SPIS ZDJĘĆ
Zdjęcie 1 Spotkanie informacyjno-warsztatowe w miejscowości Rogoźnica w dniu 28.02.2017 r...... 92 Zdjęcie 2 Spotkanie informacyjno-warsztatowe w miejscowości Halasy w dniu 28.02.2017r...... 92 Zdjęcie 3 Spotkanie informacyjno-warsztatowe w miejscowości Strzakły w dniu 28.02.2017 r...... 93 Zdjęcie 4 Spotkanie informacyjno-warsztatowe w miejscowości Rzeczyca w dniu 28.02.2017 r...... 93
str. 96