Dukagjini "Nderi i Kombit"

Botim Periodik i Shoqatës Atdhetare “Dukagjini”, Viti i XVI i botimit, nr. 189, Korrik 2019 Nr. Llog. UNIONBANK 510367047020112, Shkodër - Albania, Tel. 00355674001940, internet: www.shoqatadukagjini.com, Kryeredaktore: Suela Ndoja, Çmimi 30 lekë / 1.5 euro VJOLLCA E TREVESAT SHTROHEN ME SHQIPTARË DUKAGJiNIT Në familjen e biznesmenit Ndue Ftoni në 15-vjetorin e datëlindjes së djalit të tij Ishte nder i veçantë për mua që mora Jam rrite tue e adhurue si lule, mbimja pjesë në një datëlindje aq madhështore me e saj ka kenë nji nga dhuratat e natyrës qindra të ftuar dhe mes shumë personal- malsore, sa shendin e binte kjo lule mbas itetesh. dimnave të gjatë e të randë. Nuk kishte Biznesmeni i suksesshëm shqiptaro- ma knaqsi se me e pa ngjyrën e çiltë të amerikan me origjinë nga Dukagjini, saj, kur petalet i qeshnin në shpërthim kremtonte datëlindjen e djalit të tij, tanimë mbi tokën ku sapo ish dejë bora (shkri 15-vjeçar, Ronaldo Ftoni. Ai kishte zgjed- bora). E qeshun lulje si me kenë qeshje hur ta celebronte këtë festë në Atdhe, në njeri të lumtun, patravajê. Shpesh ma Shkodrën e tij mes miqëve, të afërmëve kujtojnë qeshjen e kesaj lulje do ftyra dhe dashamirëve, mes artistëve të nderuar njerezish këtu në Amerikë ku jetoj, disa shkodranë e jo vetëm, duke treguar kështu njerez që e di se i kanë qitë të tana ven- se festat tona shqiptare ruajnë traditat më dave, e s’kanë farë halli në ftyre të Tokës. të mira të popullit tonë dhe e tillë ishte kjo Malsorët e kanë njoftë si lule me kohë, festë, që për nga pjesëmarrja kishte për- njaq sa prej ngjyres së saj ia kanë dha- masat e një dasme të madhe. në edhe emnin njenës nga te shtatë 2 ngjyrat, asaj që në gjuhën e standarti- zueme i thonë “E Verdha” - malsoret i thone “E Lultë /-a”. E Lultë si kjo Lule që qeshet me tanë optimizmin e ngjyrës PROFESOR AHMET OSJA së vet…ka ardhë pranvera…gëzoni. Lulja quhet “Vjollca e Dukagjinit.” Pse e ka bash këtë emën!? 14 - MJESHTËR I MADH - 80 VITE JETË, PUNË, KRIJIMTARI Me datën 13 korrik 2019, në mjedi- set e hotel “ROZAFA” u bashkuan miq, dashamirës, të afërt të Profesor Ahmet OSJES. Një njeri i mirë, një agronom e një spe- cialist i bujqësisë shumë i njohur në të gjithë vendin e më gjerë, një figurë shumë e dashur për këdo që e ka njohur, për këdo me të cilin ka bashkëpunuar, për këdo me të cilin e kanë lidhur rrugët e jetës.3 HISTORIA E LUFTËS KUNDËR MALIT TË ZI E VITIT 1915, NJË MUNOMENT I GJALLË KUJTESE Prelë Milani: E dija se gjendej në dorëshkrim, u gëzova kur mësova se kishte hyrë në magje. Kishte kohë që prisja me interes të dilte nga “furra” e mora të ngrohtë dhe kapërdiva si urituri simiten me djathë. Ja fillova gjithë etje leximit, nuk ju ndava për një ditë e gjysmë, e putha me buzë kuq dhjetëra herë (nënvizimi me lapustil) dhe udhëtova 105 vite në kohën e shkuar. Historia e Luftës Kundër Malit Të Zi. (Kujtime të vitit 1915 e At Benardin Llupit), është një autorrëfim i vetëm dhe krejt veçantë i një regjisori, aktori, patrioti, trimi të pa epur, kleriku “mëkatar”. Ky burrë inteligjent me zemër të madhe, vjen mrekullisht si rrufepritës e kronikan i krahinës së Nikaj Merturit në një nga ngjarjet më dramatike te fillim shekullit të 20-të. 5

cmyk FESTIVE nr. 189, Korrik 2019 2 TREVESAT SHTROHEN ME SHQIPTARË Në familjen e biznesmenit Ndue Ftoni biznesmen dhe figurë e spikatur në mesin etar i Shoqatës Atdhetare “Malsia”, si dhe familje, e cila me të vërtetë është ndër në 15-vjetorin e datëlindjes së djalit të tij e njerëzve me të suksesshëm të atij vendi. shumë shaljanë, që Ndue Ftoni ka bash- të rrallat me të cilat mund të mburremi e Bujaria e tij rrezatoi dukshem në këjetuar për 10 vite në zonën e Mjedës themi se jemi shqiptar. Ishte nder i veçantë për mua që mora gëzimin që ndan me ne në këtë trevese dhe Gurit të Zi. Ndue Ftoni djali tu baftë plak i urtë e pjesë në një datëlindje aq madhështore të shtruar për familjar, të afërm, miq e Në këtë gëzim familjar nuk munguan fisnik si baba e hisja e tij tu baftë lagje. me qindra të ftuar dhe mes shumë person- të ftuar të nderuar me statuse të larta në asnjë nga ata më të nderuarit e fshatit Ty ta shtoftë Zoti bujarinë e mirësinë e alitetesh. fushën e artit e kulturës shqiptare si prof. Shosh, me të cilët Ndue Ftoni është lindur shpirtit tand e kurrë mos ta mungoftë! Biznesmeni i suksesshëm shq- Zoti mirëqenien! Këto ishin disa iptaro-amerikan me origjinë nga nga urimet tradicionale që i erdhën Dukagjini, kremtonte datëlindjen këtë mbrëmje nga të ftuarit çiftit e djalit të tij, tanimë 15-vjeçar, Ftoni dhe djaloshit Ronaldo Ftoni, Ronaldo Ftoni. Ai kishte zgjedhur i cili edhe pse ka lindur në SHBA, ta celebronte këtë festë në Atdhe, është bir i vërtetë dhe i denjë tërë- në Shkodrën e tij mes miqëve, të sisht shqiptar. afërmëve dhe dashamirëve, mes Në këtë mbrëmje e morën fjalën artistëve të nderuar shkodranë e jo shumë nga të ftuarit, por unë do të vetëm, duke treguar kështu se fes- veçoj tre prej tyre, Prof. Fadil Kra- tat tona shqiptare ruajnë traditat më ja “Mjeshtër i Madh”, autor i librit të mira të popullit tonë dhe e tillë “Guxo”, dedikuar Ndue Ftonit ishte kjo festë, që për nga pjesë- ndër të tjera, duke uruar Ronaldon marrja kishte përmasat e një dasme 15 vjeçar u shpreh: “Kam dëgjuar të madhe. se njëri nga Presidentët Amerikan Unë isha atje dhe e përjetova Xhorxh Uashington e ka pasur në- këtë festë me të gjitha detajet dhe nën shqiptare, malësore nga Malë- emocionet. sia e Madhe. Ti djalosh ke lindur Ndue Ftoni është një malësor në Amerikë, e pse jo edhe ti, të nga Dukagjini, i cili ka emigruar mos bëhesh një ditë President i në SHBA në vitin 1996 dhe atje Amerikës”. në sajë të këmbënguljes, vullnetit Drejtori i Pergjithshëm Qendra dhe aftësive të tia ka korrë sukses, e Artit dhe Kulturës Shqiptare Dr. duke u bërë një nga biznesmenët Minella Kureta “Mjeshtër i Madh” më të nderuar në Diasporën Shq- ndër të tjera tha: “Ndue Ftoni është iptare. Ndue Ftoni ka një kontribut biznesmen suksesi. Humanist dhe të jashtëzakonshëm edhe në zhvil- mbështetës i paqes sociale.Vep- limin, publikimin dhe ruajtjen e rimtar i shquar i vlerave liridashëse vlerave kombëtare kulturore dhe kombëtare dhe një sensibilizues e artistike. promovues shembullor i tyre.Vji- Për mua dhe gjithë të pranish- ues i denjë i virtuteve tradicionale. mit, pikërisht ardhja e tij familja- Artdashës dhe mbështetës, si dhe risht nga Amerika për të festuar sponsorizues nga më të rëndësish- datëlindjen e djalit të tij të vetëm mit i vlerave kulturore artistike në në Shqipëri, mes shqiptarësh është Shqipëri dhe në Bashkësinë Shq- dekorata më e nderuar që mund ta iptar të Diasporës”. vëmë në gjoksin e tij. Me humorin që e karakterizon, Salla madhështore e Art Center aktori i famshëm i Teatrit “Migje- “Blue Sky” ú bë trevesa që shtroi ni” Besnik Çinari “Mjeshtër i për miqt i zoti i shtëpisë Ndue Ftoni. Madh” iu drejtua të pranishmëve: Çdo gjë: mikëpritja, bujaria, kënga, “Unë kam qenë shumë e shumë vallja dhe urimet ishte shqiptare. herë në Amerikë, ku jam pritur me Dy flamuj madhështorë shqiptar respekt dhe nderime nga ky burrë dhe amerikan dekoronin sallën për që na ka mbledhur sonte. Kam të treguar lidhjet historike të dy njohur atje me dhjetra biznesme- kombeve. në, artistë, studiues e të tjerë, e të Me ka rastisur të marr pjesë në tjerë, por kam vënë re që shumica shumë trevesa e gëzime dhe gjithmonë Fadil Kraja, dramaturgu i shquar shqiptar, dhe rritur me ta. e fëmijëve të tyre nuk flasin ose kuptojnë kam përjetuar emocione të veçanta e që Drejtori i Pergjithshëm Qendra e Artit Nuk e fsheh dot mirënjohjen time ndaj shumë pak gjuhën shqipe dhe këtu bën nuk harrohen lehtë sado që ato janë pa- dhe Kulturës Shqiptare Dr. Minella kësaj familje pasi pak ditë më parë unë diferencën miku ynë Ndue Ftoni, i cili fund, me familjarë e miq të artit, ekranit Kureta «Mjeshtër i Madh», si dhe shumë isha i ftuar në shtëpinë e tij në Amerikë nuk është kujdesur vetëm për suksesin në e te fushave të ndryshme të jetës, por personalitete te tjera si Kryetari i Shoqatës bashkë me disa miq, ku pritja mori kupti- biznes, por për edukimin dhe formimin e emocioni i darkës familjare të shtruar nga «Dukagjini» në Shkodër Ndue Sanaj dhe min e një feste familjare. fëmijëve të tij si shqiptarë”. miku dhe dashamirësi i shqiptarëve Ndue ish Kryetari i Shoqates «Dukagjini» në Ishin disa orë të gëzueshme e të pa- Më pas Besa e mbylli me një batutë Ftoni do mbetet një trevese e veçantë në Amerikë Nikolin Shyti, Frrok Gjoni ish harrueshme për mua dhe miqt e mi. të urtë dhe me humor: “Por ta dish Ndue kuptimin e vërtetë të fjalës Bujari. Në deputet i PS, Gjon Marku nënkryetar i Dashamirsi, bujari, këngë e biseda përtej Ftoni se një burrë i mirë nuk mund të pamundësi për t’i pasur pranë të gjithë, Qarkut Shkodër, ish piloti i aviacionit dhe kënaqsive që zakonisht i bashkon shqip- jetë kurrë i mirë, pa pas një grua të mirë. ka ardhur enkas nga Amerika e Largët punonjës i gardës Ndue Doda, Nikolin tarët në mërgim. Ronaldos i uroj nga zemra edhe 100 vite bashkë me familjen e tij për ta ndarë me Thana themelues i PD në Shkodër, Mark Si duket Ndue Ftoni ruan të fortë lid- të lumtura e të suksesshme bashkë me ne gëzimin më të madh të zemrës së vet, Babani biznesmen i suksesshëm dhe hjen e tij me truallin nga ka rrënjët, mik- familjen e tij të mrekullueshme”. datëlindjen e 15 të djalit të vetëm, Ron- Kryetar i Bashkisë Vau Dejës, Vasel pritjen dhe bujarinë, të cilat po ia kultivon Mbresat e kësaj mbrëmje familjare aldos. Muça biznesmen, grupi drejtues i TV Ko- edhe familjes së vet atje në Amerikën e ishin të mëdha, ishin të paharrueshme Bujaria dhe dashamirsia e tij janë ar- pliku, Paulin Ndoja “Mjeshtër i Merituar i Largët, pasi merita të veçanta ka dhe edhe do të mbeten në kujtesë për shumë mët më të forta me të cilat ka luftuar dhe Sportit” ish futbollist i Klubit “Vllaznia”, familja e në veçanti gruaja e tij e mrekul- kohë tek të pranishmit, si një shembull i skalitur emrin e vet në mesin e qindra poeti Gjovalin Dushaj, shkrimtari dhe lueshme znj. File Ftoni, e cila me një trashëgimit të traditës sonë shqiptare. mijërave shqiptarëve të emigruar larg tro- studiuesi Kadri Fikaj, këngëtarët Hajro dashamirsi e shumë bujari pret e përcjell jeve të veta aq sa Ndue Ftoni është një Pepaj, Gofile Paplekaj, Prek Mrishaj, çdo ditë shqiptarë në shtepinë e saj. Ramazan Çeka nga emrat më të njohur në Michigan si Gjovain Shani e të tjerë. Ilmi Kurti Kry- Mirënjohje e falenderime ndaj kësaj VEPRIMTARI nr. 189, Korrik 2019 3 PROFESOR AHMET OSJA - MJESHTËR I MADH - 80 VITE JETË, PUNË, KRIJIMTARI Me datën 13 korrik 2019, në mjedi- Në ketë ceremoni përshëndetën shumë Bujqësisë dhe Zv/Kryeministër; *Edmond TËRTHORJA, Kancelar i set e hotel “ROZAFA” u bashkuan miq, dhe dhanë opinione për librin e jetën 80 *Profesor Doktor Sokrat JANI, kërkues UBT, përfaqësuesi i Universitetit Bujqë- dashamirës, të afërt të Profesor Ahmet vjeçare të profesor Ahmetit: shkencor, punonjës i Bankës Gjenetike, sor të Tiranës, Kancelar i këtij Universite- OSJES. *Profesor Rexhep UKA, ish- Ministër i mik i hershëm i Prof. Ahmetit. ti, i cili pas përshëndetjes, dorëzojë titul- Një njeri i mirë, një agronom e një lin: “Nderi i Universitetit Bujqësor”, specialist i bujqësisë shumë i njohur në dhënë nga Senati i UBT-së, profesor të gjithë vendin e më gjerë, një figurë Ahmetit. shumë e dashur për këdo që e ka njohur, *Naim LAÇAJ, përshëndeti, në për këdo me të cilin ka bashkëpunuar, emër të ish Institutit të Misrit dhe i për këdo me të cilin e kanë lidhur rrugët Orizit, i cili ka qenë institucioni ku e jetës. më së shumti ka punuar e kontribuar Profesor Ahmeti vjen nga një familje Profesor Ahmeti. patriotike dhe liridashëse: Gjyshi i tij *Profesor Ahmeti gjithmonë shpre- është vrarë në mbrojtje të territoreve të het se “Zgjimi i Alpeve të Shqipërisë vendit, që edhe sot e kësaj dite varri i tij është zgjimi i Ballkanit”, kaq shumë i ndodhet në Ulqin. Babai i tij ishte ama- do, i njeh e i vlerëson Profesor Ahme- neti i dy prej figurave më të spikatura të ti Alpet. Për to ka shkruar, ka botuar, kohës: Dan (Ramadan) Hasanit, pasan- ka nxitur iniciativa të ndryshme, e të iku më i madh i kohës, dhe Dom Ndoc tjera. Për të shënuar këtë kontribut Nikajt, priftit, shkrimtarit dhe botuesit të Profesor Ahmetit, Qendra “Alpe” më në zë në atë periudhë. Vetë Ahmeti, i ka dhënë atij, të parit njeri deri më i ardhur nga një familje e pasur, gjatë sot, vlerësimin: “NJERIU I ALPE- regjimit të kaluar, u caktua në detyra dhe VE”, të cilin drejtuesi i kësaj Qendre, pozicione shumë të rëndësishme, por pa Ndoc Mulaj dhe njërin nga anëtarët e qenë asnjëherë anëtar i partisë. Në vitet Komisionit dashamirësin e Alpeve, e tranzicionit, Ahmeti është përsëri një Ismail BEKA, i dorëzoi këtë titull atdhetar, një idealist, një njeri i hapur e profesor Ahmetit. ndihmues për cilindo që i drejtohet. *Dy miq të Profesor Ahmetit, dy Duke qenë një figurë komplekse, malësorë, Ilmi Kurti dhe Jonuz Delaj, kaq e dashur dhe me kaq kulturë e njo- kanë “kompozuar” një këngë, të cilën huri shkencore dhe enciklopedike, jo e interpretoi rapsodi Junuz Delaj thjeshtë në fushën e bujqësisë, por edhe *Profesor Ahmeti, veprimtarinë për fusha të tjera të jetës, përfshi, tra- e tij e ka filluar, në Dukagjin, ka ditën, folklorin, etnografinë, arkeologji- punuar disa vite, ku ka lënë gjurmë në, e sidomos gjeografinë e gjeologjinë, e marrë mjaft “dije” dhe eksperiencë. hidrografinë e pasuritë natyrore, monu- Shoqata “Dukagjini”, e ka vlerësuar mentet e natyrës, njerëzit e punës e Profesor Ahmetin me titullin “Anëtar kështu në vijim. Nderi i Shoqatës” dhe në emër të saj Në ketë ceremoni kishte miq e përshëndeti Kryetari, Ndue Sanaj. dashamir të profesorit nga Shkodra, *Një grup instrumentistësh, in- Tirana, Ulqini, Tuzi, Malësia e Madhe, terpretojnë një pjesë muzikore për Dukagjini, Puka dhe nga të gjitha anët e kënaqësinë e të gjithë pjesëmarrësve. shqiptarisë. *Dentisti dhe studiuesi Mark Bob- Këta miq e dashamirë u bashkuan naj, një mik i hershëm i Profesor Ah- për të promovuar librin “Profesor Ah- metit, përshëndeti dhe dha opinion met Osja – Mjeshtër i MADH – 80 vite për librin dhe profesor Ahmetin. jetë, punë, krijimtari”. Vetë Profesori *Gazetari Qemal SAKAJEVA, nuk ishte në mbështetje të idesë për mik i Profesorit, përshëndeti Profesor një botim dedikuar atij vetë, por një Ahmetin. grup miqsh të afërt të tij, vendosëm që *Përshëndeti gazetar i bujqë- të sjellim një botim, i cili është intere- sisë, Skënder Sina dhe Inxhinierin e sant si për ata që e kanë njohur Profesor pyjeve Gjon Fierza. Ahmetin, ashtu do të jetë edhe për ata *Përshëndeti autori i librit dhe mik që nuk e kanë njohur, si sot ashtu edhe i profesor Ahmetit, profesor as dr. Zef për breza të së ardhmes. Libri flet për Gjeta. Profesor Ahmet Osjen: për jetën e tij, *Në fund përshëndeti pjesëmar- për librat që ai ka shkruar qoftë si au- rësit, në ketë ceremoni dhe autorin e tor, qoftë si bashkautor, për një pjesë të librit, profesor Ahmet Osja. shkrimeve të shumta që ai ka, por edhe Pastaj pjesëmarrësit u ftuan në një përshtypje e refleksione nga një sërë koktej, që dhe në ketë rast nuk mun- miqsh e bashkëpunëtorësh, që nga pu- guan opinionet dhe urimet për profe- nëtori i thjeshtë e deri tek ish ministra, sor Ahmetin dhe autorin e librit, Zef ish deputetë, e ish Presidenti i Repub- Gjeta, dhe foto të shumta. likës. Një libër, që megjithëse volumi- Për një pjesë nga pjesëmarrësit, noz, mbetet ende mjaft defiçitar për të në hotel “Evropa” u shtrua një drekë, pasqyruar gjithë rrugëtimin e Profesor nga zoti Agron Çela. Ahmetit. Edhe vetë autori i librit, miku Profesor Ahmeti, të urojmë sa të i tij Zef Gjeta është i ndërgjegjshëm për dojë zemra, me plotë shëndet e vital! këtë fakt, madje ai thotë me modesti se: “... kam sjellë në këtë libër, vetëm një Redaksia pjesë të jetës, veprimtarisë dhe të kri- jimtarisë së Profesor Ahmetit!” PSIKOLOGJI nr. 189, Korrik 2019 4 ANALIZË E LIBRIT "PREKA I GJONIT": UNË VETËM GUXOVA, TË AUTORIT LEKË IMERAJ kombinuara aq bukur saqë mundësohet tive ai e bën një lidhje në mes të të mund- gjuhën e folur dhe duke zbuluar nga pol- lidhja në mes të narratorit dhe lexuesit.Në shmes dhe të pamundshmes sepse kemi ita e të rriturit vlera të mëdha njerëzore. këtë mënyrë krijohet vëmendja e lexuesit të bëjmë me një rritje të parakohshme Duke shkruar drejt fundit të kësaj me zërin, ndjenjat dhe përjetimet edhe të të një fëmije katërmbëdhjetë vjeçar që kumtese, në këtë libër, sipas mendimit vetë autorit sepse në raste të caktuara au- po kërkon të mbajë peshën e familjes tim, gërshetohet e vërteta jetësore me të tori e vë veten në vend të personazhit. nbi supe për shkak se kërkon të gjejë një vërtetat artistike, duke krijuar një unitet Përveç aspekteve të thjeshta struk- zgjidhje të gjendjes ekonomike në të cilën ideo-artistik. Duke krijuar një galeri të turore, Libri është i rëndësishëm për gjendet familja e tij.Kështu që mendon tërë personazhesh, brenda një personazhi, mënyrat nëpër të cilat lidh së bashku stilin që të emigrojë në vendet si Greqia ku me autori nuk merret me skalitjen e tyre, nuk klasik të të shkruarit letrar me ndërthurje kurajo të madhe i shtrohet punës duke tregon thjesht historinë e formimit të tyre, I nderuar autor Z. Lekë Imeraj. Të nde- antropologjike dhe psikologjike. bërë emër të përveçëm vetëm daljen nga por duke i vënë ata në situata dhe rrethana ruar pjesëmarrës, dashamirës të librit Për- Jam e mendimit gjithashtu se autori vështirësitë që ka familja e tij në Shqipëri. të caktuara, shpreh idealin e tij si person shëndetje të gjithëve! është shprehur edhe nga pikëpamja Pasi që ndjenjat abstrakte mbizotërojnë në me karakteristika të spikatura pozitive si filozofike dhe estetike ontologjike që krijimin e rrëfenjave emocionuese, autori thjeshtësia, sinçeriteti, ndershmëria dhe Kur të gjithëve që jemi këtu na ka bash- konkretizohen me objektin estetik dhe i përdor ato me mjeshtëri kulminante.Kjo mundi fizik të cilat shërbejnë si modele kuar libri me të drejtë mund të aprovojmë funksionin metafizik. metodë bën që lexuesi të jetojë bashkë me për të rinjtë por edhe për prindërit. thënien ¨Libri ngelet dritare dhe anije e Gjithashtu, konsideron se ky autor e pa- autorin nëpër përjetimet e personazhit. Në mbyllje mund të them se ky libër përhershme për të parë dhe njohur botën¨ suroi estetikën ontologjike me dimensio- Në temën e tretë shtjellohen sekuenca krahas të tjerave përbën për ne një Le të nisim atëherë udhëtimin tonë të nin historik të jetës së personazhit (rrjed- të vijueshmërisë së formimit të personal- dije kulturore ndër të tjera siç Gjorgj njohjes të këtij libri për të cilin ndodhemi hat kronologjike por njëkohësisht nxjerr itetit solid të personazhit I cili vazhdojë të Ëashington De Long e përkufizon dijen këtu sot që nga kuptimi i titullit të librit: në dukje probleme bashkohore siç janë kërkojë, duke testuar realitete të ndryshme kulturore si ‘dija kolektive zotëron një ko- “Preka i Gjonit: unë vetëm guxova”: është traditat, mendësitë krahinore, vështirësitë e për të gjetur drejtimin e duhur drejt një të munitet’ antropologët kulturorë Peoples një titull simbolik: simbolizon aftësinë mëdha ekonomike që kanë përjetuar famil- ardhme më të mirë.Realitetet e lëvizin atë dhe Bailey, theksojnë se dija kulturore i dhe kurajon e një personi në kërkim për ja e tij por njëkohësisht del në pah realiteti nga një vend në një tjetër siç është shteti i referohet ‘qëndrimeve, ideve, besimeve, tu bërë një njeri në kuptim metafizik dhe i shumë familje shqiptare dhe emigracioni Italisë në të cilën kanë emigruar me mi- koncepteve, rregullave, vlerave, stand- për të mbetur një njeri në kuptimin antro- i vështirë.) jëra shqiptarë apo Anglia, rikthimi në arteve dhe perceptimeve të ruajtura më pologjik gjatë etapave të zhvillimit të jetës. Kështu autori ka ofruar një këndvësh- atdhe, vijueshmëria e punës së palodhur mendjen njerëzore’. Të gjitha këto atrib- Vijojmë me strukturën e librit: një trim të planit shpirtëror metafizik. Duke si një tregtar të devotshëm,vështirësitë ute, thuaja se janë ind që formësojnë teks- ndarje interesante në kapituj që secila prej menduar si estetist, autori niset nga men- me të cilat ndeshet, më pas martesa e tij, tin e shkruar dhe kështu e ka lënë tharmin tyre përbën një pjesë të një puzzle për të dimi se qenia artistike, duke ekzistuar si dhe të qënurit aktualisht një prind. Përm- krijues të marrë formën e padurimit kri- formuar figurën e plotë të personazhit të fizis, si objekt më vete, përmban botën bledhtazi të treja temat përqëndrohen jues për të dalë në dritë pikërisht në këtë cilit i është referuar autori i nderuar. prej idesh dhe emocionesh, të cilat hyj- në: idealin e një njeriu që vështirësinë/ libër, i cili e ka titullin aq të ngrohtë, aq të Stili i hapur i të shkruarit gjithnjë çon në në meta-fizisin e saj.Kështu, mendon problemin e ktheu në artin e punës së afërt dhe përkushtues, Unë Preka I Gjonit, drejt pikëpamjes për librin si prodhim i se qenia bëhet e plotë. Do të thotë termi palodhur-bukuria shpirtërore-motivimi vetëm guxova. Pra, tashmë së fundmi, ne veçantë artistik me funksion shoqëror; metafizikja këtu kuptohet si cilësi estetiko- konstant i përmirësimit të kushteve eko- e kuptojmë se ky titull që ka madhështi- teknikat e rrëfimit dhe përshkrimit që metafizike që e përbën planin shpirtëror- nomike. Tashmë nga një panoramë e në e thjeshtësisë por edhe të mesazhit përdor autori synojnë formën modeste metafizik. Kuptohet, kjo cilësi i përket përgjithshme do fokusohemi në diçka më shumëdimensional, në fillim sikur na u dhe moderne njëkohësisht të paraqitjes vetëm veprave të mira artistike të cilat specifike: veçoritë e personalitetit të per- duk se është i sipërfaqshëm, mbase edhe pasi aty detajohen ambientet,portretet një lexues i vëren menjëherë pa ndonjë sonazhit. i durimit të harxhuar. Por, përkundrazi. fizike dhe morale në funksion të karakter- vështirësi. Në kuptim të parë ky libër zh- Këndvështrimi antropologjik: Qël- ai është titull që vetvetiu shndërrohet në izimit dhe përgjithësimit. villon tri tema të mëdha: fëmijëria, rritja e limi i këtij personazhi me një natyrë hu- kuptim të gjerë social dhe në sublim të Gjithashtu autori i nderuar ka për- parakohshme dhe vijueshmëria e jetës së mane është të realizojë një panoramë të madhështisë së jetës, të cilën, autori ka dorur analiza të ndjeshme pikologjike për personazhit. realitetit, të veçantës dhe të përgjithshmes, ditur të ngre në piedestal me tërë atë nek- të pasqyruar dhe motivuar rrugëtimin e Në temën e parë shtjellohet fëmijëria të drejtpërdrejtës dhe konceptuales. Pa- tarin e të shkruarit. personazhit gjatë situatave jetësore që ka që nga kuptimi i lindjes së djalit dhe varësisht vështirësive, interesante është se Si rrekomandim , unë do të sugjeroja kaluar. jetesa në fshatin Kllogjen ,kuptimi bazë ai gjithnjë guxon, duron, ka kurajo dhe e që ta lexonit këtë libër sepse libri merr Autori ndjek linjën lineare të jetës së i gjenezës dhe traditave familjare, kup- gjen zgjidhjen në atë mënyrë që të bëjë të peshë e vlerë për ta lexuar, për ta dashur personazhit por shpesh ka ndërlidhje timi i rëndësisë së figurës mashkullore, duket diçka e zakonshme por njëkohë- e përjetuar, dhe pastaj për të ngelur si fragmentesh përmes disgresionve që gjal- del në pah ndjeshmëria e lartë karshi sisht universale. Efekti atëherë qëndron rrugëtimi që nuk ka kthim. lërojnë zhvillimin e analizës psikologjike diferencimit gjinor, heroi kryesor që në faktin se përpjekjet e tija të guximshme Kjo ndoshta, sepse ka rreshta që shumë të personazhit kryesor për të cilin flitet. është babai si modeli i personazhit, ishte prodhojnë vepra që ofrojnë një pasqyrim prej nesh, mund ta gjejmë veten aty,mund Krahasimet dhe metaforat dominojnë burimi i formimit të vetëdijes si mashkull, më të vërtetë, më të plotë dhe më din- të lidhim mendjen e shpirtin, edhe me në vepër por nuk mungojnë edhe figura ndjenja e lartë e dashurisë dhe dhemb- amik të realitetit, në krahasim me atë që lumturinë dhe me dhembjen që na përqa- të tjera letrare. shurisë për nënën e cila vuante nga kush- zotëron receptuesi, çka e çon atë përtej fojnë edhe neve, bile, pa na pyetur për Kompozicioni i veprës është një per- tet ekonomike, familja e cila për të është eksperiencës vetjake, drejt një depërtimi asgjë. Kjo, sepse, ngjarjet historike për sonazh në të djeshmen, të sotmen dhe shkolla më e madhe në të cilin një fëmijë më konkret në realitetin kohor. njeriun janë pesha e dhembjes, por edhe premisat për të ardhmen. ndërton bazat e karakterit të tij. Gjatë Këndvështrimi socio-psikologjik: au- e trembjes për shumëçka! Heroi i veprës është një personazh i zhvillimit të tij kognitiv dhe socio emo- tori na bën të qartë se nuk kemi të bëjmë Meqë personazhi jep një model guximi, quajtur Preka i Gjonit. cional e shoqëron fakti se në familjen e me një personazh të krijuar nga hiçgjëja ndershmërie,dashurie dhe humanizmi ni- Tani ju ftoj që të futemi pikërisht në tyre nuk bëhej fjalë për dëshira, vullnete, por me një personazh real që hyn në sur nga përvoja e tij rrekomandon ¨ Nëse pikën kulminante të librit: Kush është mendime të pavarura, mungonte liria e galerinë e jetës. Autori , duke hedhur sytë nuk do të isha stërvitur në luftën e ashpër Preka i Gjonit? Kush është ai që vetëm mendimit dhe fjalës përfshirë edhe mar- në të kalurën e tij nuk mban një qëndrim për të mbijtuar në fëmijërinë time, madje guxoi? Cilat janë karakteristikat e person- tesat lidheshin sipas vendimeve të zotit të nostalgjik dhe adhurues ndaj fëmijërisë, që në djep, sot do isha një njeri i dështuar. alitetit të tij që e spikatin këtë personazh? shtëpisë.Egërsia e jetës, armiku më i madh përkundrazi, mban një qëndrim tipik, të ¨Kështu duhet vepruar, pa marrë parasysh Libri flet për ndikimin e jashtëzakon- ishte varfëria, vuante në shpirt, fillimi i cilin e shpreh nëpërmjet një keqardhjeje që njeriu ndeshet me përplasjet e pash- shëm të një personi me emrin Prekë për të shkollës duke qënë në varfëri të madhe. të hidhur dhe herë-herë nëpërmjet një mangshme të realitetit, e që ndonjëherë, cilin është shkruar kjo vepër që ka zgjatur Në temën e dytë, autori i nderuar shfaqet shpjegimi therës . Herë herë autori tregon në të njëjtën kohë edhe dhembin dhe hab- për disa vite sipas autorit.Kontributi unik me një lloj paradoksi që shpjegon më së shtruar, zë një kënd dhe mediton, i jep të itshëm edhe “ledhatojnë”! i sekuencave të jetës së këtij personazhi miri vorbullën e ndjenjave nëpër të cilën qartë lexuesit logjikën e fëmijës, të ad- është shumë i madh, pasi që tekstet janë të po kalon personazhi. Në mënyrë figura- oleshentit dhe të rriturit duke përdorur Suela Ndoja HISTORI nr. 189, Korrik 2019 5 HISTORIA E LUFTËS KUNDËR MALIT TË ZI E VITIT 1915, NJË MUNOMENT I GJALLË KUJTESE Prelë Milani ishte gjë tjetër veç një drum i pa zot ku bëtare nga kryengritësit e Nikaj-Mërturit pritat, por i a ndisi me dlirë shpijat e përplasnin brirët palët nder luftuese. ngjallë pështjellim te fanatikët e Gashit me hikë kahë të mujshin i madh e i vo- E dija se gjendej në Më 7 qershor 1919 Vladomir Vesoviq, dhe Krasniqës, të cilët nuk mund qëndro- gel. Lufta vijote gjithnji mâ e rrebtë. Kúr dorëshkrim, u gëzova Gjenerali i famshëm malazez çoj një jnë nën hijen bajrakut “me sorrë kaurre”. Izá Boletini muer hiken e lshoi pritat pá kur mësova se kishte komision në Krasniqe nga ku kërkonte Hija e zezë 500 vjeçare otomane ua kishte kenë endè i ngushtuemë persë fortët prej hyrë në magje. Kishte leje të kalonte nga Malësia e Gjakovës, verbuar sytë shqiptarëve, të cilët përsëri Shkjaut, bâni disá me pasë dyshim a thue kohë që prisja me in- nëpër Dukagjin per me ra në Shkodër. kërkonin ringjalljen e “babës” zemrat e mos do t’kishte hanger para Shkjaut, tue teres të dilte nga “fur- Kjo kërkesë u refuzua nga Besëlid- liga dhe mëndjet e tyre të marrosura ishte u bâ marak tjerët, per ata të hikun të pa ra” e mora të ngrohtë hja bajraqeve të “Malësisë së Gjakovës” ende i pa vdekshëm. Situata mund të pre- arsyeshem, tue ligshtue edhe tjerët. Të hi- dhe kapërdiva si uri- e iniciuar nga patrioti ndershëm Bajram cipitonte deri në tragjedi mes bajraqeve kunt e tij shkaktoi zhgatrrimin e luftës e turi simiten me djathë. Curri të krishtera dhe myslimane. kështu njani mbas tjetrit merrshin hiken Ja fillova gjithë etje leximit, nuk ju nda- Në ketë kuvend morën pjesë të parët e Zgjuarsia, drejtësia dhe vendosmëria e pá dijtë psehin. Mbas atyne atëherë edhe va për një ditë e gjysmë, e putha me buzë Krasniqes, Bajram Mani, Bajram Nimani At’ Benardin Llupit i mbështetur nga Ba- Zefi i Vogel me çetë të vogel të Begashit, kuq dhjetëra herë (nënvizimi me lapustil) e Zeqir Halili, Isá Boletini i Kosovës; jram Curri, që kishte ra ngushte e gjallë e qi ishin kund njiqind vetë, lshoi pritat e dhe udhëtova 105 vite në kohën e shkuar. Zefi i vogël prej Gjakovet; Hasan Gali- frenoi një marrëzi që do bënte të harrohej shkoi fill te Bajrami me i diftue gjithsesi Historia e Luftës Kundër Malit Të Zi. ca, kryetari i Komunës prej Rrjeket; Jah turri i shkjaut. arsyenë e të hikunit. Bajrami porsá pau (Kujtime të vitit 1915 e At Benardin Llu- Sali i Bobaj, Osman Aga Kaskoçit, Halil Në kreun e tretë ndodhë çudia e madhe, Zefin e Vogel e muer vesht fjalët se ush- pit), është një autorrëfim i vetëm dhe Brahimi, Bajraktar i Gashit; bajraktarët e “Besëlidhja e shenjtë” shkelet me të dyja trija kishte fillue me u demoralizue tue krejt veçantë i një regjisori, aktori, pa- Nikajve dhe Merturit Tunxh Myftari e këmbët nga ai që në memorien e kolek- lshue pritat e luftës; si muer vesht se Izá trioti, trimi të pa epur, kleriku “mëkatar”. Sokol Basha së bashku me Man Avdinë, tive shqiptare njihet si baca i pavarësisë. Boletini me gjith ata burra qi pat me veti, Ky burrë inteligjent me zemër të Prel Tulin dhe Balec Gjonin i Currajve të At’ Llupi ka shkruar të bardhen mbi të hiku, e tue pá se edhe Zefi dote me hikë madhe, vjen mrekullisht si rrufepritës prirë nga At‘ Benardin Llupi. zezë”; - “Këtu ka tradhti burra!” me ta, i hini nji frigë e madhe, u zbé në e kronikan i krahinës së Nikaj Merturit Më tu kthyer në Palç, me 9 qershor Jo pa hak këtë emër ja veshë Isa Bole- fëtyrë e fryma filloi me i mungue. Ah! Ma në një nga ngjarjet më dramatike te fillim paç faqen e zezë si na korite e na fike per shekullit të 20-të. së gjallit...” ( fq 42). Libri është vijim i traditës së shkol- Pas këtij dezertimi tronditës, Bajran lës letrare françeskanë. Daktiloshkrimin Curri më zemër të thyer detyrohet të origjinal të kujtimeve të Át Bernardin marrë arratinë, ndërsa fleta e ngjarjeve Llupit, është ruajtur në arkivin Ëilly Ka- me përmbysje kalon në anenë e shki- msit dhe është botuar sipas origjinalit dhe eve, të cilët në shenjë hakmarrje dogjën e vjen një dhuratë e çmuar në kolonën e zharitën Gashin e Krsniqën. larmishme të literaturës françeskane, bot- Me 15 qershor në Nikaj-Mërtur, që uar nën kujdesin Frati Vitor Demaj. ishin dy brirëshi i qëndresës, Gjenerali At Bernardin Llupi përshfaqet si per- malazez Vladomir Vasoviq e ndaloi tur- sonazhi kryesor anticiklonit malazez të rin pasi u prit dhe gostit si mik nga frati verës së përgjakshme të vitit 1915. Palçit. At Benardin Llupi nuk e hubi turn, Famullitari historik i Palçit, i mirënjo- nga partizani i flaktë i përdorimit të ush- hur edhe në Rapshe, Bize e Vlorë pas tës, luajti me zgjuarsi kartën e pacifizmit Luftës së Dytë Botërore, u gjet me shër- të demagogut të rafinuar, duke i shpre- bim meshtarak në Kosovë. hur mirëkuptim, bindje, devocion dhe Atje u padit prej agjentëve serb si pro- “dashuri” . pagandist shqiptar e antijugoslav, u nxor Një nga momentet më improsinante të në gjyq dhe pushkatua nga komunistët, librit, është dualizmi mes fratit e shq- më 25 nëntor në vitin 1946, në Prizren, iptarit besnik nga njëra anë dhe trimit të u tret në dhen e shqipeve pa varr të ditur. laritur e nacionalistit të etur per shpagim Ka gjasa se vrasja e tij erdhi si hakmar- dhe lavdi nga ana tjetër! rje për veprën çmuar e të kahershme në Në kohën kur Vasoviqi ishte në qelën shërbim të kombit shqiptar. e Palçit dhe gjithë oficerët në shtëpia ma At Llupi kujtimet e veta përjetuara në 1915 At’ Llupi dhe krerët e Nikaj-Mërtu- tinit, i cili nuk është hera e pare që ka bërë të kamura të Parisë, frati mendonte që daktiloshkrimin e ja la me testamet his- rit nisën përfaqësuesit e tyre më të spika- gabime jo të vogla në qëndrimet e tij tu bënte gjëmën. Ata, tek e fundit kishin torisë duke qenë kryefjala, ama, kronika tur per ftuar Shalën, Shoshin e Toplanën politike dhe ushtarake, ndërkohë që fat- ardhur pa thirr jo si miq, por si zapti. Zo- dhe referenca përcaktuese e kësaj ngjarje, që t’i bashkëngjiteshin besëlidhjes së keqësisht spiralja e historisë, përsëritet gun e kemi në dore, të vrasim Gjeneralin e cila per nga dinamika dramaciteti orga- Malësisë së Gjakovës. Frati befasohet tekstualisht si me 1910 kur Gashi e Kras- dhe gjithë elitën udhëheqëse, që po hanin, nizimi dhe bilancet nuk mund të konsid- nga Jo-ja e Shalës dhe Shoshit, të cilat u niqja i hapen rrugën Turgt Pashes, per pinin e bënin qef, ndërkohë që ushtrinë e erohet aspak periferike. shpjeguan mbasi Shkodra dhe Malësia e të ndëshkuar me zjarr e me hekur Du- mbetur si pula pa krye mund ta kosovit- Libri shpalosë më së miri personal- Madhe nuk po kundërshtonin as na nuk kagjinin. nin si barin në kosë dhe kështu do ndero- itetin e një françeskani në mbrojtje të po ndahemi dhe nuk e shohim të arsye- Për atë që nuk e njohin historinë ose nin vetën dhe Shqipërinë. tokave shqiptare dhe bashkimin e malë- shme ta kundërshtojmë shkjaun veç tanë kanë krijuar iluzione të gabuara nga lustri- Planin heretik për një klerik u tregoi sorëve pa dallim katolikë e myslimanë Shqipërisë, ndërkohë që Toplana shprehu met sipërfaqësore pa hyrë në thelbin kë- krerëve me lartë të dy bajrakëve, por dhe rreth flamurit të Shqipnisë gati me pa as një rezervë solidaritetin e saj. tyre ngjarjeve, fjalët e Llupit i quan të Dedë Trimi, kushëriri i bajraktarit Mer- derdhë gjakun për mos cenimin e kufijve Varka e kujtimeve të autorit të merr rënda e denigruese. Jo, jo, At’ Llupi ishte turit, Man Avdija vojvodë i Palçit dhe të vendit tonë. me vetë dhe dërgon në pa pritur në detin një intelektual i shkollës austriake, ishte Prel Tuali eksponent me peshë në fis, nuk Ky libër i munguar deri më sot është e trazuar të atyre ngjarjeve duke të be- një patriot mendjendritur, ai thotë vetëm ju bindën frati, që gjithmonë ja kishin shkruar me stil elegant me gjuhë të fasuar e mbushë me kureshtje, i cili hap të vërtetën. Shumë fatkeqësi janë bashkë- dëgjuar fjalën. Urtësisë së fratit në ketë thjeshtë, por mbi të gjitha i shkopsitur has hapi mëson diçka të re të pa thënë e udhëtare tona ndër vite nga frika për të rast nuk ju bindën. Kërrçate fisnik të fund e krye nga hipokrizia, folklorizmi, shkruar më pare thënë të vërtetën dhe vesi për të fshehur maleve të kanunit nuk mund bëheshin dhe lule lajlet romantike duke na treguar Është ditë e premte me 15 qershor gabimet dhe fajet historike. aktor të një tragjedie heroike e denjë me gisht se përpara Zotit dhe historisë 1915, malësoret ja zënë pritat shkjaut “Mbasi panë se Izá Begu Boletin me vetëm për çetë çetnike. as kush nuk mund të fshihet. në Qafen e Morinë duke treguar trimëri e nja 70 vetë kishte lshue ballin e luftës Frati i mbetur vetëm, atëherë filloi të Jemi në vitin e parë të luftës më të vendosmëri korrin frytet e para të bash- e muer hiken, edhe tjerve u hini friga e zbatoj “plan B”, Vasoviqit i premtoj se madhe të përbotshme që kishte njohur kimit. lshunë pritat. Gashi por sá muer vesht jo vetëm që në Nikaj-Merturë do kishte historia gjer atëherë. Shqipëria ishte nuk Çuditërisht shpalosja e flamurit kom- hiken e Izá Boletinit, jo vetem se lshoj rrugën e lirë, por i dha edhe sihariqin se HISTORI nr. 189, Korrik 2019 6 të njëjtën garanci kishte marrë edhe nga dronit të strehuar armiqtë e Shqipërisë. Prend Hasani i Mëserrit (mitraljeri). në Shkodër takohet me Kapiten Tomën, të Shala e Shoshi. At ‘ LLipi na tregon se në pushkët e Currajt patën një çete petritësh, petrite cilit i tregon letrën garancinë e Vasoviqit Gjenerali, jo vetëm që nuk mori as një para u vra një ushtarë, mandej Presjejd- Balec Gjoni, Gjelosh Rama, Gjon Bala, dhe se po udhëtonte drejt Shkodrës per të masë ndëshkimore, por fali të gjithë ata nikut dhe vartësit që nuk kishin lënë gjë Pal Nika; Syl Avdia si rrufe gjarpëruan takuar direkt atë. që e kishin pritur me pushkë. At Llupi me pa bërë në popullin e Nikaj Merturit e mes shtrëngatës; Man Avdija, vojvoda i At’ Llupi në Shkodër e pritën dy gjy- zgjuarsi nga autoriteti tij suprem mori tij u zinë rob së bashku me shumë sende Merturir; Kreu i Palçit Vuksan Vata, Zy- kime të rrepta. Së pari Vasovqi i ftohtë, një letër garanci që konfirmonte, se ai stoli që kishin grabitur në popull. Urrejtja ber Babuni, Mirash Biceli, Kadri Cufa i prerë, por jo hakmarrësi i trego gjithçka ishte mik personal i gjeneralit. ndaj tyre valonte, por me ndërhyrjen e prej Kotecit; Prelë Tuli, kreu i Salcës; kishte bërë frati kundër forcave të tij duke Në kujtimet e fratit të Palçit Vaso- Gjelosh Ramës dhe burrave të urtë fisit as Cak Hoti e Sokol Toma (Salcë); Mark Se- përdorë kryqin dhe pushkën flakëruese. viqi na paraqitet një kryekomandant i kush nuk kreu as një veprim dhunë ndaj jdi Basha, kreu i Brisës; Tubxh Myftari Frati që nuk binte lehtë në as një kurth aftë i rreptë, i drejtë kalorsik dhe as- tyre, ushtar i vrarë u varros denjësisht, bajraktari i Merturit; Zenel Selimi, kreu u justifikua se në front kishte shkuar jo pak mizore. Pa pikë mëdyshje i dha leje ndërsa pese burra më krye Balec Gjonin i Btoshës; Ukshin Bajrami, kreu i Mula- për të luftuar, por për të mjekuar të pla- të mjekohej të plagosurit që Xhuj Aduli përcollën Presjejdnikut dhe robërit e zënë jve, Sylë Marin Syla i Markajve; Beqir gosurit dhe kryer sakramentet e fundit i Nikajve (Gjonpepaj) të cilit predha i deri afër Gucisë. Ndoui Vuksanajve së bashku me Mehmet të vdekurve. Ai i tregon, se njëjtën gjë theu të dyja këmbët në gju, cila rezultoi Në Shalë, Shosh, Nikaj Merturë, Pult Zenelin, Imer Micelin prej Rajet; Mur- kishte bërë edhe për ushtarët malazez, të fatale pasi gjatë udhës për në Gjakovë e kudo robërit nuk ka pas djalë nane që i rec Sadria i Shëngjergjit; Ndrecë Muslia cilët u mjekuan, u ushqyen e u përcollën shoqëruesit që po transportonin në vig prekte pas, as kush nuk guxonte të përd- i Tetajve. në besë, të vdekurit u varrosën njerëzisht. ranë në një pritë shkjeshë. Pushtuesit, hoste besën dhe nderin e bajrakut. Në defterin e autorit si personazheve të Duke pas dekretin e faljes së Kral në kokën e tyre në mënyrën më mizore i Autori, kreun e katërt të pjesës së dytë kësaj sfide historike rezultojnë Mark Sa- Nikollës, Vasoviqi nuk e ndëshkoj, por detyruan transportuesit të futen në pyll, të librit ja kushton Luftës së Qafës së Kol- diku e Tahir Xhuri prej Pecajve të Shalës, famullitari i Palçit humbi besimin dhe ku ashtu të plagosur e pushkatuan, ndërsa shit, e cila fillon flakë për flakë (07 korrik) Mirash Ndou i Vuksanajve, Marash Nikçi mbrojtjen e ti çfarë do thoshte se në atë shoqëruesit i lanë të ikin të tmerruar, duke pas duelit fitimtarë të Currajve të Epër. i shtëpisë se bajraktarit M, Mehmet Ze- situatë të rëndë pushtim nga çasti në çast lutur Zotin që nuk pësuan fatin Xhuajt. Duke shfrytëzuar kohën, terrenin dhe neli dhe Marash Vatam prej Abati. mund i fluturonte kaptinë. Kjo mizori shtazore e revoltoj pa masë motivimin moral të dy sfidave në një pas Në luftime u plagos rendë Vat Luci Interesant është edhe Gjyqi i dytë që At’ Llupin, i cili për këtë shëmtirë amo- njëshme, vullnetare te dy barqet katolike ( vëllai i Ndosh Lucit) mbetën si bajrak priti para Provincialit, ku mori një ndësh- rale do vente në dijeni për mes një personi ju reshen si anxat Qafës së Kolshit. Auto- nderi fushën e taksiratit Marsh Deli Kola kim të ashpër per veprimtarinë e tij luf- Vasoviqin, i cili kur ndodhi ngjarja, gjen- ri i librit, duke qenë vetë prezent, madje dhe Nikë Deli Tahiri që At’ Berndain Lupi, tarake anti malazezë (Ke shpërnda armë, dej në Shkodër. Derzhava e re instalohet një dinamit i ndezur në vijën e sulmit ka prijësi shpirtëror i gjithë kryengritësve dinamita, ke marrë pjesë më luftëtarët në Nikaj- Mërtur, Novo Gilic , ishte auto- fotografuar gjithëçka duke ja lënë me tes- ndanë shapin nga sheqeri kur nënvizon; shqiptar duke vra malazez duke vepruar riteti më i lartë, Komandanti i Malësisë së tament historisë. “Se kjo luftë që u ba në qafem e Kolshit kundra ligjës së Zotit. Ti, në vend me për- Gjakovës, pasuesit e tij ushtruan atributet Në radhët e shkjeve mbetën të vdekur u ba prej popullit të Nikaj-Merturit, prej dorë kryqin e Krishtit me da të keq, ke e tyre në mënyrë të dhunshme, ndërsa At’ një major, prej Kaloshinit, tre kapiten, nja 10 shaljanve e një toplanasi, kërkush prijë me bajrak popullit). Benardin Llupi, mbeti gjithnjë një njeri i disa ushtare të vrare dhe plagosur, të nuk mori pjesë prej Gashit e Krasniqes Ky provincial misionarë i Zotit, jo shq- dyshuar, madje armik i regjimit të ri. cilëve vetë autori i këtij ditari u mjekoi pos atyre prej Gehhysenit që u ndodhën iptarë u tregua akoma më i ashpër se Va- Ai me 30 qershor i shpëton mrekullisht plagët, 17 ushtarë u bënë testemil (u gand në pyll t’ue pre dru (Sadik Arifi i soviqi. Qëndrimi i Provincialit nuk u një atentati. Në mendje, me zëmër e me dorëzuan), ku përveç armeve lëshuan Selimajve, Qerim Sheqeri, Mus Binaku, mirëprit nga Patër Luigj Bushati, që foli veprime gjithnjë ishte një anti shkja, ndo- edhe 26 arka të pa çelura me fishekë, një Sulë e Ali Zymeri dhe Murec Ukshin Ab- dhe me At’ Gjergj Fishten, i cili ndërhyri nëse ky me zgjuarsi proklamonte vetën si mitraloz, të cilin e përdori mjeshtërisht dyli) nga cilët mbetën të vdekur Sulë Ali te dy definuar të tjerë. Pas 10 ditëve mik i Vasoviqit, për t’i shpëtuar ndëshki- Prend Hasani, rrogëtari dhe miku besnik Zymeri, Murec Ukshin Abdyli, ndërsa tre pritje At Llupi i shpëtoi masës së rendë, meve krahinoreve të atyshëm. Ditët paso- i At’ Benardinit. të tjerë mbeten të plagosur. Kreu i Mërtu- që parashikon rregullorja hierarkike jnë njëra-tjetrën, teatri i ngjarjeve ngja- Jehona e kësaj rrufeje tronditëse gjë- rit të Gurit Dodë Prenkacoli, Pjeter Rahen kishtare, por ai nuk mund të qëndronte son me një ndeshje finale futbollistike me moi në Gash, Krasniqe, Nikaj-Merturë e Aprripës, Qerim Sokolkin e Bibgjonit, më Shkodër. U nis, për në famullinë e shumë gola befasues, ku nga disavantazhi deri përtej Drinit. Ndërkohë që nikaj Syl Gjergjin e Fierit me 150 burra erdhe tij, ku atje ndihej më i pa sigurt se kurrë, kalohet në përmbysje. mërtirsit vijuan ndjekjen duke shmangin në ndihmë. Në radhët e kryengritësve i në Paç përjetoi një gazep të rendë deri sa Nga ana tjetër e qafës Agërit vjen rrugën per të mos shkelur mbi kufomat, infiltruan edhe renegat të shitur si Osman vendin e serbeve e pasuan austriaket. një flakadan shpresë, pikërisht Shala e ndërsa shkjet mori ikje të tmerruar, me Aga i Bashkocit. Ngjarjet marrin kthesë At Benardin Llupi më ketë libër, që la Shoshi që nuk kish gjetur akordin për një britma e vaje sidomos të plagosurit. të pa pritur kur vjen lajmi i zi prej Shale në dorëshkrim i beri një shërbim i për- besëlidhje me Malësinë e Gjakovës veç “Disa malazez, që mundën të largo- e Shoshi se se fortesa dukagjinase ishte vuajtur historisë kombëtare. Kujtimet e një muaj pas shkeljes së kësaj besë nga heshin hynë në shpitë e Geghysenit, tu ra thyer dhe se shkretë kishin hyrë më duhi tija janë të vetmet dokumente shqiptare organizatoret, binjaket e Dukagjinit kor- në dorë të Zotit e të tyre, e duke ba tes- të përmbajtëshme në Pult Shalë e Shosh. autentike dhe pa përsëritshme në lidhje rën një fitore spektakolare duke thyer emil armët, por këta të pa besë i mbyten Të hënën me 15 korrik erdhi lajmi se me ketë ngjarje. dhe zënë robër 1200 forca së bashku me të gjithë”... Burrat e Krasniqes porsa panë devreja e Malit të Zi kishte dalë në qafë Autori, së pari është një patriot i flaket komandantin e tyre Kostandin Nikiç, të se ikën shkiet nisen vjedhjen plaçkës që të Agrit. At’ Llupi i këshilloj malësoret të për të cilin para së gjithash qëndron Shq- cilët pa as një keq trajtim ishin lenë të lirë kishin lënë pas. ( fq. 124, 125).Nikaj- tërhiqeshin, ide e cila u kundërshtua nga ipëria pastaj veladoni i meshtarit. dhe i përcollën në besën fitimtarëve. Merturësit i paralajmëruan të mos vepro- shumë eksponent malësore, por së fundi Ai nuk pajtohet me qëndrimet paci- Pjesa e dytë e librit fillon me rreth- ni ashtu dhe qe rrezik me krisë pushka ashtu u bë pasi të hënën pas mesnatë, fiste, ndoshta frikacake të disa kolegëve imin dhe luftën kundër komandës së mes këtyre fiseve, por paria e Krasniqes, në drejtim të lindjes mësynë një ushtrie e të famullive fqinjë, apo shpotitë me Nikprendajve, ku Kapiten Nikollën e kur pa se i hasi sharra në gozhdë u tërho- madh malazezë e prirë nga shqiptaret re- thumb At’ Kamilo Libardit, fratit italian shpëtuan këmbët e shpejta, malësorët e dy qën nga këto veprime të pa denja. negat Osman Aga i Bashkocit dhe një farë të Shoshit, i cili duke qeshë e prezanton fiseve ortake gjithë hare dhe hov u vunë Autori është jo vetëm një regjisor, ak- Ceno Ali Begu i Gjakovës dhe Ali Hoxha me Kapiten Tomëm duke i thënë; në ndjekje të malazezve, ku afër Qafës tor, kronikan, por edhe një gjyqtarë i dre- i Geghysenit. -“Pasha Zotin që po të baj ky i ka pri Kolshit pati një rrebesh shkëmbim zjarri. jtë dhe i rreptë, i cili ndonëse nuk është Kronikani i këtyre ngjarjeve detyrohet popullit me luftue në Qafë Kolshit e vetë e Kronikani ka regjistruar bilancet. U pla- historian lufte, në shkrimet tij është mod- të marrë arratinë dhe strehohet në Berishë. ka shtrazë dinamitin dhe mitralozin kun- gos djali Gjon Dedës prej Sermes së To- eli më mirë i arkifakteve të ruajtura në Atje gjen koleget e tij, P. Çiril Canin fam- dra malazezve” (fq.170) planës, që kishte qenë mik në Mërtur, po frigoriferin e kujtesës historike. ullitarin Shalës, P. Loro Miletën, e të To- Në ndryshim nga fretërit e Shoshit, ashtu edhe një djalë i Vllaznisë së Mirash Lexuesi i sotëm ka rast të shohë në re- planës, P. Lonard Shajakun të Currajve Shalës, Kirit, Nikajve, Toplanës, Curra- Ndout të Vuksanajve. vistë protagonistët e kësaj lufte, dhe të të Epër dhe P. Nikollë Kolej famullitarin jve, të cilët jo vetëm që nuk mëkatuan si Kreu i tret i pjesës së dytë të librit i përbuzë me neveri të shiturit të pa ven- e Nikajve. Atje takohet edhe me patriotin ai duke u bërë pjesë e kryengritësve, por kushtohet manovrës spektakolare të ditës dosurit dhe të pa besët. Për ketë u nda më njohur Dedë Gjon Luli. nuk morëm mundimin të shkruajnë as së mërkurë, datës 7 korrik kundër Pres- shenj prej të gjithëve Dush Basha (vëllai Frati kalon episode dramatike në lidhje gjë në lidhje me këto ngjarje, që në Shalë, jejdnikut në Curraj të Epër , i cili gjendej i bajraktarit të Nikajve nënvizon autori); me fatin e jetës pasi dihej publikisht si Shosh e Pult, që patën edhe intensitet më në Kishën e Currajve së bashku me ush- Shyta Brahimi, Kreu i Gjonpepajve, i cili njeriu që dirigjoi rebelimin anti malazez. të lartë, por në burime të shkruar bash- tarët e tij edhe u plagos; Ali Haka i Kapitit, që më Pas amnistisë së Kral Nikollës, At Llupi i këkohëse mbetën të pa ndriçuara Nga pala malësore personazhet krye- pari hipi në qafë të Kolçit dhe vrau ma- dorëzohet të brigadierit të Mëhill Spacit. Historia e luftës kundër Malit të zi e sorë të këtij dokumentari historik ishin, jorin malazez dhe më pas u flijua edhe At Lupi me zgjuarsi e gjakftohtësi fitoi vitit 1915, një munoment i gjallë kujtese Balec Gjoni, Nikë Musa, Gjon Bala, Syl vetë. Lista e gjatë e luftëtarëve të dal- besim dhe mbrojtjen personale të Mëhill për historinë e Nikaj-Merturit dhe krejt Avdia, Gjelosh Rama dhe famullitari Pad- luar vijon me Bek Selimin i (Nikpren- Spacit, por kudo ndihej i rrezikuar nga Dukagjinin, që në çdo situatë është orien- er Lenard Shajakaj me miratim dëshirën daj); Smajl Sokoli i Mserrit; Kamer Prela varësit e tij. Në qafë të Agrit grindet me tuar nga mira dhe interesi i Shqipërisë. filloj sulmi mbi kishën e shenjtë, ku qën- (Lonodha i Nikajve), që u plagos rëndë; një kapiten malazez, në Shosh rrugës për HULUMTIME nr. 189, Korrik 2019 7 MARK PALNIKAJ: ZBULIME NGA DOKUMENTET E VATIKANIT, 5 SHEKUJ ËSHTË SHKRUAR SHQIP studiuesit shqiptarë e shumë studiues të dhe “Meshari i Gjon Buzukut” (1555). të përmendura më sipër, gjatë kësaj kohe Dhurata Hamzai huaj kanë sjellë të dhëna për shkrimet e Cilat janë shembujt më të parë që do të në këtë kolegj u regjistruan 82 shqiptar para në gjuhën shqipe dhe për shkollat sillnin fakte për një shkrim të pandër- nga të cilët 10 prej tyre arritën në pos- Në vitet 1600-‘700 janë përgatitur 206 e para në trevat arbërore, para se të for- prerë të shqipes gjatë shekujve? tin e Ipeshkvit në ipeshkvi të ndryshme shqiptarë në studimin e shqipes në Ko- mohej shteti shqiptar. Por nga studimet -Unë mjafton t’ju kujtoj disa shkolla në trevat shqiptare. Në vitin 1627 është legjin Ilirik të Loretos dhe të Fermos në e kryera vitet e fundit, sidomos nga viti prestigjioze të shekujve të kaluar ku hapur Kolegji Urban pranë Propagandës Itali, i cili qëndroi i hapur deri në vitin 1930 e deri më sot, është zvogëluar roli mësohej shqip. Përmend këtu kolegjin Fide në Vatikan i cili me ndërprerje të 1746. i shkollave shqipe të hapura nga klerikët ilirik të Loretos, që është hapur në vitin shkurtra ka qëndruar i hapur deri në vitin tanë të nderuar deri në shekullin XIX, me 1555 e që përgatiste klerikë për Ballkanin 1931. Edhe këtë kolegj e mbaruan shumë “Arbënor i dashur, këtë gramatikën e pretendimin se “ato kanë qenë shkolla fe- dhe rajonin e pushtuar nga turqit. Një persona të ardhur nga Arbëria, Tivari dhe shkrova për zotninë tënde ”….. Edhe sot tare”. Një mendim i tillë më duket shumë pjesë e shqiptarëve përgatiteshin për ritin Kosova. Numrin e saktë për personat që pas 4 shekujsh, kjo e shkruar e Andrea i padrejtë sepse në të gjithë kontinentin grek ortodoks dhe një pjesë përgatiteshin e mbaruan këtë kolegj nuk e kemi por Bogdanit, që la amanet botimin e grama- evropian shkollat e para janë hapur në për ritin latin, kishën katolike romane, që edhe këtu një numër i madh shqiptarësh tikës shqipe, mund të transkriptohet lehtë kanë studiuar gjatë kësaj kohe.Mbas mar- në gjuhën e sotme shqipe. Janë qindra si rëveshjes midis Perandorisë Austriake këto dokumente që plotësojnë hendekun dhe Vatikanit të vitit 1837 në kolegjet dhe e atyre pseve për mungesën e shkrimit universitetet e Austrisë u dërguan për të shqip gjatë pesë shekujve të pushtimit os- studiuar një numër i konsiderueshëm i man. studentëve nga Shqipëria. Për studiuesin Mark Palnikaj është fakt Zanafilla e shkollave në gjuhën shqipe që; në pesë shekuj shkollat dhe gjuha shq- është mbas krijimit të urdhrit të Jezuitëve ipe janë në një vijimësi të pandërprerë. të cilët shkollimin e besimtarëve e shiko- Ai argumenton me një seri dokumentesh nin si nevojë të dorës së parë. Ata vunë në një intervistë për gazetën “Shqiptarja. themelet e arsimit modern evropian, ku pi- com” vijimësinë e tyre gjatë pesë sheku- kat themelore ishin hartimi i programeve jve nën sundimin osman, deri në 1905-n- shkollore që deri atëherë ishin të panjo- kur u mor vendimi për çeljen e shkollave hura, arsimimin falas dhe arsimimi edhe tërësisht në gjuhën shqipe. Osmanët e për fëmijët e familjeve të varfra. Jezuitët luftonin gjuhën dhe shkollën shqipe, por hapën shkollat fetare më në zë në konti- shqiptarët sakrifikuan dhe i mbajtën gjal- nentin evropian dhe disa nga figurat më të lë, duke u bërë ruajtës të identitetit tonë. rëndësishme në lëmin e shkrimeve shqipe Mark Palnikaj është aq entuziast pas zbu- të shekullit XVII si Frang Bardhi, Pjetër limit të çdo dokumenti që flet për çelje të Bogdani e të tjerë mbaruan pikërisht këto shkollave shqipe që nga Shkodra, në Shk- shkolla. Në trojet shqiptare ky urdhër fe- up, në Mal të Zi e deri në Prevezë; nga fillim nga institucionet fetare. Në trevat përfshinte zonat nga Shkumbini e sipër e tar u paraqit vetëm në vitin 1841. Në tra- ‘500-a në ‘600-n e nga ‘700-a, në ‘800-n shqipfolëse të asaj kohe vetëm priftërin- deri në Prevezë, e deri në Shkup. Të gjitha ditën treqindvjeçare të tyre për arsimimin e 900-n. Por, dje, duke përshëndetur nga jtë kishin arsimin e nevojshëm për të këto vende ishin pjesë e ritit latin. Uni- e besimtarëve, ata hapën në Shkodër Ko- Vatikani, ku po kërkon arkiva të reja Mark mundësuar lëvrimin e gjuhës shqipe të versiteti i Loretos ka përgatitur kuadro legjin Saverian, njërën nga shkollat më Palnikaj tha: “Kam gjetur plot gjëra, por asaj kohe dhe ata klerikë ishin kryesisht për të shërbyer në Shqipëri, si klerikë apo prestigjioze që është hapur në historinë këtë herë jam mërzitur... sesa pak dimë shqiptar, por në ndonjë rast, kontribute ipeshkvij. Pra, pesë shekuj me radhë, pa e këtij qyteti. Ata e mbajtën gjallë këtë për historinë tonë”. Ndërsa në intervistën me rëndësi dhanë edhe klerikët me kom- asnjë ndërprerje shqiptarët kanë shkruar vend dhe nëse kemi 124 prej tyre e 84 që për “Shqiptarja.com”, ai rrëfen për doku- bësi jo shqiptare që shërbyen në Shqipëri. shqip, e janë shkolluar në shkolla shqipe. mbaruan Loreton, këta e mbajtën gjallë mente e shkolla të njohura e të panjohura, Barleti, Beçikemi, Dhimitër Frangu, Bu- Dokumente të tilla ka shumë, sepse nuk kombin shqiptar, gjuha shqipe është bërë duke na tërhequr fort vëmendjen e duke e zuku, Bardhi, Bogdani, për shekujt XVI janë të rastësishme, për kohën kanë qenë nga ata. Një tekst gjuhe me 274 faqe nuk plotësuar mozaikun e njohurive mbi këtë dhe XVII, na kanë lënë monumente me normale. Ndaj argumenti për zanafilla të kemi sot në shkollat tona. Jemi në fillimet temë. rëndësi në këtë fushë duke na dhuruar ve- shkrimit shqip me alfabetin e saj nder pese publikimit se i ka mbuluar harresa prat e pavdekshme të historive për heroin shekuj, nuk ka pse të mbështetet në doku- Cila ishin disa nga emrat? Bashkebisedimi: tonë kombëtar Gjergj Kastriotin Skënder- mente aq të rrallë, që ju i përmendët. Në -Janë shumë. Andrea Bogdani kishte Zoti Palnikaj, ju shkoni shpesh në beu, “Mesharin”, Fjalorin Latinisht Shq- këtë kohë, me sa duket Selia e Shenjtë për hartuar një gramatikë të gjuhës shqipe, Arkivat e Vatikanit, e sot që po flasim ip, Doktrinë dhe vepra të tjera të prezan- të ruajtur besimin e krishterë të ritit ro- por ajo humbi në mënyrë aksidentale pa u jeni aty. Përveç dokumenteve në lati- tuara dhe të njohura në shumë punime të man, pra jo ortodoks të Kostandinopojës, botuar nga nipi i tij, Pjetër Bogdani. nisht që lidhen me historinë tonë, ju mëparshme. Sipas burimeve arkivore na zgjodhi si strategji të saj arsimimin e be- A mund të gjendet në arkiva kjo nuk reshtni së reklamuari zbulimet e faktohet se Stublla e shqiptarëve të Malit simtarëve nga trevat ballkanike të push- gramatikë? dhjetëra dokumenteve të shkruara në të Zi pati shkollën e parë shqipe që në vi- tuara nga turqit, për t’i bërë ballë ekspan- -Jo nuk e besoj. Sepse ka qenë për gjuhën shqipe përgjatë shekujve, nga tin 1584, e qe vijoi deri me 1 shkurt të vitit sionit të dhunshëm të fesë dhe kulturës përdorim nga studentët dhe mund të jetë 1500-a deri në fundin e 1800-s. Çfarë 1905, kur u shpall famulli më vete. Ishte islame. Për këtë qëllim, për studentët e shkatërruar. Por në dokumente të tjera të rëndësie historike kanë dokumentet e filial i Letnicës. Data 5 shkurt, ndërkaq këtyre trevave ajo ka hapur disa shkolla. Arkivave të Vatikanit, flitet gjithnjë e më zbuluara? shënon fillimin e semestrit të dytë të vitit Në fillim, në vitin 1584 u hap Kolegji tepër për ekzistencën e saj. Hartimi i kësaj - Me këto dokumente unë dua të zbulo- shkollor 1904 – 1905, tashmë të Stubllës Ilirik i Loretos i cili me ndërprerje të gramatike dhe i Fjalorit të Frang Bard- jë të plotë historikun e shkrimit të gjuhës së pavarur nga Letnica. Komuna e Vitisë shkurtra ndenji i hapur deri në vitin 1860. hit tregon se në mesin e shekullit XVII shqipe dhe të shkollave shqipe në trevat datën 5 shkurt e ka futur në Statutin e Ko- Sipas regjistrit themeltar të studentëve të ishte kërkesë e kohës mësimi i gjuhës shqiptare. Për historikun e shkollave shq- munës si ditë feste të Shkollës Shqipe. regjistruar në këtë kolegj, nga trevat e Ar- shqipe në stil të gjerë. Siç do ta shohim ipe janë mbajtur një numër shumë i madh Ndërkohë ka një opinion në popullsi- bërisë, Dioqezës së Shkupit dhe të Tiva- më poshtë, në shekullin XVIII lëvrimi i konferencash madje edhe kongrese dhe në e gjerë se shqip është shkruar pas rit, të cilat ishin me popullsi shqipfolëse, gjuhës shqipe merr përmasa edhe më të janë botuar shumë libra dhe studime ku themelimit të Alfabetit të Manastirit në këtë kolegj u regjistruan 124 persona. mëdha me hartimin e gramatikës dhe të janë identifikuar kontributet e të parëve 1908. Ndërsa në rrethet akademike ka Në vitin 1663 është hapur Kolegji Ilirik fjalorit shqip nga Maria da Leçe në vitin tanë arbëror për shkollat dhe shkrimin pasur një studim të kufizuar në fakte i Fermos në Itali, i cili qëndroi i hapur 1716, hartimi i gramatikës shqipe shqip qysh nga shekulli XIII e këtej. Edhe si Formula e pagëzimit e Pal Engjëllit deri në vitin 1746. Nga trevat shqiptare nga dom Pal Zogaj në vitin 1776, PORTRET nr. 189, Korrik 2019 8 NDUE PAL SHLLAKU, POETI DHE ARTISTI I HESHTUR Profili i një artisti të veçantë, me karrierë të spikatur si aktor, por që ishte edhe një poet drithërues. Çfarë fshehin fletët e një arkive me shumë fakte e dëshmi të rralla rreth këtij artisti…

Emrin e Ndue Pal Shllakut për herë të sonazhin e Gegë Markut); në farsën “Loja me pesë akte të titulluar “Ferdinandi i në hullinë e vlerave të panjohura që ende parë si aktor amator në Shoqërinë An- e mijvet, gazmendi i dacave” (komedi, Agrigjentit”, e cila u shfaq pesë here. Ndue i ruan qyteti ynë. Unë mbeta për një çast toniane, e “takova” në librin me kujtime përpunuar nga Çesk Vuksani). Jo vetëm Pal Shllaku interpretoi rolin e Ferdinantit. i habitur. Për momentin pranova heshtjen “100 vjet teatër në Shkodër” (1879 – 1979) kaq po Ndueja luajti rolin e Sulejmanit; Duke parë afirmimin e personalitetit të tij dhe në heshtje gërmova në kujtesën time. i autorit Andrea Skanjeti. Më vonë mëso- te “Sekretari esnafë” (komedi me një akt), si aktor e si krijues, interesat e tij artistike I tregova se çfarë dija për personazhin va se aktori Shllaku kishte edhe disa inter- luajti rolin e Palushit. Në muajin prill të erdhën gjithnjë në rritje. Kështu Ndueja që përmendi pak më parë. Ajo qeshi, pretime të tjera në skenat teatrore të kësaj vitit 1941 luan personazhin kryesor në rreth viteve 1940 – 1941 u zgjodh sekretar me atë të qeshurën e saj karakteristike e shoqërie, ku kishte realizuar disa person- tragjedinë me pesë akte “Thomas Moore” i Shoqërisë Antoniane.Krahas rrugës ak- paksa burrërore dhe njëkohësisht më be- azhe. Plotësime të mëtejshme të biograf- të Silvio Pelicës (dramë e përkthyer nga toreske e asaj fillestare në rrugën e drama- fasoi, kur me bujarinë, dashamirësinë e isë artistike të Ndue Pal Shllakut i gjeta, padër Agustin Ashiku), e cila si premierë turgjisë (nëpërmjet dramatizimit), djali fisnikërinë e saj më vuri në dispozicion më vonë, edhe në shkrimet e studimet e u dha në vitin 1941. U shfaq katër herë nga Shllaku fshihte thellë në shpirtin e tij arkivin e tij letrar. Tani “do të bisedoja” aktorit Gjon Karma, Artist i Merituar, në me 1200 spektatorë. Ndërsa në tragjedinë tragjik dashurinë për letërsinë. me faqe të shkruara e të panjohura (poezi, gazetat “Tomori” dhe “Tomori i vogël”, si me një akt “Një natë tragjike” (drama- E dashuroi atë si vetë ëndrrën për të prozë, studime, etj.), ku shpaloseshin dhe në arkivin e njohësit të historisë së tizim nga Ndue Pal Shllaku) mbështetur ëndërruar, e dashuroi atë si vetë jetën konceptet estetike dhe botëkuptimi i tij, teatrit të Shkodrës, Gjush Sheldia. në kapitullin “Gjak Romanjolas”, shkëpu- për të jetuar. E kishte kredo të viteve që i qëndrimet dhe shtysat, motivet dhe re- Nga studiuesit mësojmë se, Ndue Pal tur nga libri “Zemra” i E. De Amiçis; vetë kishin mbetur për të jetuar. “Me kangë të aliteti i krijuar prej tij… “T’falëm o diell Shllaku hyri në Shoqërinë Antoniane Ndueja luajti rolin e plakut (gjyshit). Po shpirtit tim këndon edhe jeta” dhe më tej vezllimesh! / E ju rreze të shkëlxyeshme. rreth viteve 1935 – 1936. Si interpretues në këtë muaj me rastin e festës së kësaj Ndueja vazhdon: “… shpirtin… qi vuejti / Që n’hare puthni mallet / N’largim në fushën e aktrimit lë shenjë në komedi- shoqërie, interpreton në komedinë me një përherë në heshtje”. E ky njeri me shpirt për i dit’ dëfrimesh / Që agon me ngjyra në “Shjor Puci” (komedi në tre akte) me akt “Mnistari” (përkthyer nga italishtja e njeriu, mori një dimension të ri e befasues t’ndryshme! / Plot zemër e gjith i botë u autor Zef Gianini, përkthyer nga Dom përshtatur në shqip nga At Silvestër Hila). në hulumtimet e studimet e mia. Shkas u falet!” (Diellit…, autori: Ndue P. Shllaku, Lazër Shantoja. Është për t’u përmen- Këtu luan rolin e doktorit. Më pas inter- bë, një ditë vjeshte, një bisedë krejt e za- botuar: Tomori, 05.06.1942) dur se në këtë shfaqje ishte i pranishëm pretoi në komedinë me një akt “Gjyqi” me konshme me ish aktoren e talentuar të Zj. Fishta më përmendi edhe një ama- dhe poeti Gjergj Fishta. Më vonë, dhe autor padër Frano Kiri. Premiera u dha teatrit “Migjeni” Antoneta Fishta (tashmë net: “Im shoq, Lec Fishta e ka ruajtë me është qershori i vitit 1941, kur Ndue Pal më, 16.04.1936 me këto interpretues: Lin e ndarë nga jeta), në shtëpinë e saj. kujdes e dhembshuri për 50 vjet me rad- Shllaku mban një fjalim në përkujtim të Gjonej, Gjon Karma, Ndoc Harapi, Pjetër Teksa unë interesohesha për jetën e saj hë. Me shpresën për ditë më të bukura, këtij poeti të shquar. Gjithashtu, Ndueja Gjoka, Gaspër Bicej, Shan Zadrima, Ndue artistike në fushën e aktrimit, ajo më për- me besimin se një ditë do t’ia jap lexuesit interpretoi edhe në dramën me tre akte Pal Shllaku (në rolin e gjykatësit dhe mendi emrin e Ndue Pal Shllakut, ashtu të gjitha këto”. Dhe unë pas një pauze të “Kur orët lajmojnë” të Ernest Koliqit, (të ishte 14 vjeç). Ndërsa interpretimi i fun- krejt rastësisht, nga që biseda me ish ak- shkurtër i thashë se do të vijë një ditë që cilën vetë e përpunoi dhe vetë luajti per- dit është në tetor të vitit 1941, në dramën toren e mirënjohur, tashmë, kishte hyrë zëri poetik i Ndue Pal Shllakut do të bëhet

nga funksionimi i disa shkollave në Zadrimë. Krijimi i këtyre shkollave në në trevat arbërore etj. Për arsim- gjysmën e parë të 600-ës rrjedh nga një imin e klerikëve shqiptar para interes i ndjeshëm për zhvillimin e arsim- vitit 1584 kemi pak të dhëna të shkruara. it. Arqjipeshkvi Pjetër Mazreku nga Priz- -Çfarë faktori i ka fshehur të dhënat? reni në raportet e tij (të shkruem në vitet -Kujtojmë se viti 1479 përkon me 1632-1633) (thekson) rolin e shkollës dhe pushtimin osman të Shkodrës dhe trev- nevojën e shkollimit të shqiptarëve. Më at shqiptare të përfshira në dioqezat e 1698, Padër Filip Shkodra çeli shkollë Shkupit dhe ato arbërore u pushtuan nga në familjen Kamsi, në Shkodër. Në vi- osmanët. Ndaj, jeta kishtare për besim- tin 1885 në Prizren, gjejmë një shkollë tarët katolik ka qenë shumë e vështirë. fillore shqipe për vajza. Më 1858-n në Pushtuesi ka shkatërruar pothuaj të gjitha Kushë Micja u çel shkolla për vajza shko- kishat dhe ka propaganduar si fe zyrtare drane. Në vitin 1861 françeskanët çelin fenë islame, ku mendohet të jenë dje- më të parën shkollë fillestare publike në gur dhe dokumente të çmuara. Por edhe Shkodër. ndihma nga ana e Selisë së Shenjtë për Pra, shkolla shqipe janë ngritur pa këta besimtarë ka qenë minimale në këto ndërprerje, nën peshën e rëndë të sun- kushte. Në vitin 1555 është botuar në dimit të gjatë osman? gjuhën shqipe Meshari i Gjon Buzukut. -Sigurisht që vijon pa ndërprerje. Për Ky veprim nuk mund të konsiderohet një çdo shkollë të çelur ka dokumente në rastësi, sepse në atë kohë botimi i një libri Vatikan. Vijojmë me shkollën në gjuhën të tillë nga një prift pa mbështetjen dhe shqipe më 1874, ku u çel shkolla e Parë sponsorizimin e institucioneve më të larta Laike e Kohës së Rilindjes, ku mësohet fetare, ka qenë absolutisht i pamundur. Ka Gjuha Shqipe E Arithmetika e Shirokës një hendek këtu nëse kujtojmë se shkol- gjuhёn albaneze, andaj populli i frekuen- shkolla e vllaznve të ”Shen Merkurit”; nga Dom Zef Ashta. më 1879 Motrat Stig- la ka pasur edhe më herët si shkolla nё tonte kishat e kuvendet me dёshirё, duke shkolla e vllaznve ” Kryqi i Shenjtë” – matine çelin më të parën shkollë fillore Ulqin (1258) dhe nё vazhdim nё Durrёs marrё pjesё aktive nё meshat, pagёzimet, e përshtati nga italishtja në shqip – Bep për varza e, ma të parën shkollë për pu- (1278), dy shkolla nё Shkodёr (1345 dhe katekizmat, kresmat, nё celebrimin e mar- Martin Pjetri). Në vitin 1584 u themelue nësimin. Aty u rritën me kujdes, jo vetëm 1395), në Tivar (1349), në Pult (1367), në tesave etj. Jo vetёm kaq, por françeskanёt Shkolla shqiptare nga klerikë katolikë zonja shtëpijash, por edhe nëna shqiptare. Drisht (1396), duke vazhduar nё shekujt kontribuan dhe nё hapjen e shkollave nё në Stubllë(afër Gjilanit- fshat i Malësisë Këto shkolla mund të thuhet, se poqën XV-XVIII me shkolla tё tjera nё Shkodёr, gjuhёn albaneze.“ si më 1416 shkolla në së Karadakut) i njohun si Kolegji i Shën mendimin për themelimin e një shkolle Lezhё, në Stubёll (1584), Trafandinё, Shkodër. Dokumentet e zbuluara shkrua- Lukës në Kosovë. Në vitin 1632, hapja publike femnore. Më 1882 françeskanët Kunavi, Dibёr, Prizren, Shkup, Elbasan, jën për këto shkolla, ja nëjri prej tyre: “La e shkollës shqipe të Kurbinit nga Imzot çelën një kolegj për ata që dëshironin me Ohёr etj. Kёto tё dhёna dёshmojnё se scuola overo frataglia de Santa Barbara; Gjon Kolesi. Në vitin 1638, Etërit Fran- u ba fretën. Mësimet ishin të rregullueme nё ato shekuj tё shkuar, kisha katolike la scuola overo frataglia de San Mercurio; çeskanë hapën një shkollë në Shkodër mbas programit të gjimnazeve të Aus- albaneze me françeskanёt nё vijёn e la scuola overo frataglia de Santa Croce. dhe në Pllanë. Në vitin 1639, Fretërit e trisë e më 1905-n shkollat u bënë krejt në parё, i zhvillonin tё gjitha ritet fetare nё (shkolla e vllaznve të ”Shen Barbara”; Troshanit hapën shkolla në Blinisht dhe gjuhë shqipe... PORTRET nr. 189, Korrik 2019 9 i njohur. pekt, sepse ishte shkruar me një shkrim të në Shkodër, (ku e ëma punonte aty-këtu Ndue Pal Shllaku lëviz hija. Poeti thotë: Materiali i shfletuar me kujdes, më bukur e të admirueshëm (që vërtetë kishe dyerve të panjohura për të siguruar mini- ”Mërzija / dhe hija / me kangët e shpirtit ofron ndjesinë e kohës së humbur e njëko- zili), se ishte shkrim i tipit bukurshkrim mumin e jetesës.) Ndueja, tashmë, ishte t’im / Ushtojnë në mjerim”. (“Ushtima”, hësisht kohës së fituar. Nocioni i kohës, (tashmë i harruar në shkollat tona), grafi tre vjeç. 14.07.1941.) Lëviz hana. Poeti thotë: i raportit të saj me autorin, me sensibil- që ta japin vetëm shkollat serioze, siç ishte Strehohet për mëshirë në një dhomë “N’qetsin’ qiellore, o han’, shtrihesh / plot itetin e fluiditetin moshor, shpirtëror, që ajo e Kolegjit të Françeskanëve dhe ajo e përdhese të një familjeje bamirëse shko- hire / n’mjerime t’njerzvet s’ngihesh e ruan e kondenson herë një romantizëm Gjimnazit të Shtetit, ku krijuesi nisi ud- drane. Dhe për Nduen e vogël strehë di- dëshire / Me t’pa, dikush sa s’ka mbarue.” engjëllor e herë një romantizëm shpresë- hën e dijes me plot ëndrra, e udhën fisnike tore bëhen Motrat Servite, ku ai merr (Hanës…, 11.11.1941.) Lëvizin: muzgu, vakët e shpesh pesimist, mbeten dukuri të letrave shqipe me plot talent e dëshira, edukatën e parë. Shkollën fillore e kryen mbramja, zemra, shpirti, retë që falen me të veçanta e interesante që vijëzojnë in- pranë Kolegjit të Fran- diell, kujtimi, vetmia, andrra plot uzdajë, dividualitetin e tij krijues si fllad ngjash- çeskanëve (1929 – heshtja, dashuria e pafat, etj., në qerthullin mërie kah Gaspër Pali e si revoltë ndaj 1930, 1933 – 1934). Pas e mjerimit. Në qoftë se te Migjeni trajtimi padrejtësive kah Migjeni. I themi këto se mbylljes së saj, klasën e i kësaj teme lidhet edhe me qëndrimin e si poezia ashtu edhe proza (përshirë edhe pestë e kreu në shkollën dukshëm të poetit, te Ndue Pal Shllaku temat hartimore, esetë, etj.) janë reflekse pranë Dugajve të Reja. trajtimi i kësaj teme e ka pikënisjen te të dalë prej shpirtit të tij, prej dhimbjes Në vitet 1934 – 1935 shpirti i tij dhe hapësira poetike është sa burimore të tij. Nuk e ke të vështirë të regjistrohet në Liceun vetë shpirti i tij. Këtu duhet ta kërkojmë kuptosh se kemi të bëjmë me një shpirt shtetëror (është fjala për realitetin shoqëror, i cili kornizohet dhe të ndryem brenda shpirtit të vet përherë Gjimnazin e Shkodrës), merr karakterin e intimitetit. Mbi bazën ndër vuajtje, si një shembull i durimit ku vazhdoi deri në e kësaj metafore përcepton edhe motivin, në heshtje, apo siç thotë vetë poeti: “Kje klasën e katërt të kursit ndërton strukturën e poezisë e sistemin diçka, nji i luftës kundër valëvet të jetës”. të lartë. Nga fundi i vitit figurativ të saj. Kjo vërehet: në imazhet e Kësaj të vërtetë të dhimbshme janë dësh- shkollor, pra, në mars vendlindjes, në lirikën e peizazhit, si edhe mitarë të heshtjes shumë vite të jetës së tij, të vitit 1942 u sëmurë në atë të dashurisë. Tek poezia “Mbramja”, që e vunë në prova e rrethana shumë të rëndë. Matura për të, dukuritë ‘arkaike’ nuk e cënojnë aspak vështira, por Ndueja me kurajo, me vull- tani, është vetëm një poetikën a frymëmarrjen e krijimit. E net pse jo nganjëherë edhe me nota dësh- ëndërr e parealizuar. mbështetur në leksikun autentik të trevës përuese, por me guxim moshe u mun- Vdiq më 28.05.1942. së vet me të cilin operon përmes detajeve dua t’i kapërcejë. Ndonëse viti 1942 nuk Kur mosha duhej t’i poetike, poeti idealizon fshatin, botën e tij, ishte i mbarë, i jetës (ishte caku i fundit i por që nuk u realizuan dot, se vdekja e fliste pranverës, Ndueja përjeton tragjiz- natyrën dhe njerëzit…, një pamje gjithë të jetuarit) për Nduen. Në këtë gjendje të mori atëherë kur nuk duhej ta merrte: në min e jetës e tragjizmin e sëmundjes së ngjyra romantike, realitet që është pjesë e vështirë shëndetësore, ku shpirti i tij ende moshë rinore, 20 vjeç. Krahas botimeve tij… (Në vetvete poeti dhe prozatori i pan- fëmijërisë së tij. Dhe poeti e përcjell këtë ruante si margaritar dashurinë për jetën, në gazetat “Tomori” e “Tomori i vogël”, në johur, tashmë i njohur, është personazh poezi me këto fjalë: “Asht vështirë me e Ndueja me forcën e sublimitetit të shpirtit revistën “Zani i Shna Ndout” e në fletoren tragjik. Ky lloj përkimi gjen terren edhe përshkrue bukurinë e mbrëmjes së fshatit shkruan pa pushim… Dhe muajin e fun- “Sporti shqiptar”, Ndue Pal Shllaku la në shënimet e tij, ku lexojmë: “Migjeni, t’im. Duhet me i ngjye shpesh herë gishtat dit e kuptoi se lulet dhe diellin e qershorit mjaft dorëshkrime të botuara, si: 30 poezi, ah, po, te shkrimet e tij shikoj aty këtu në shllinë; duhet me fjetë në fierë me trup nuk do të arrinte t’i shihte më. Jeta për të 10 novela e novelëza, një ditar, një përrallë vetvehten e jetës teme”. (Lindi 11 vjet më nënë krye në një zdatk me vathin e ber- çdo ditë vakej, tashmë ishte një shpresë e dhe shumë përkthime, ku mund të veço- vonë se Migjeni dhe vdiq 4 vjet më vonë revet; duhet me i ndie e me u deshprue kotë… Megjithatë ai vazhdonte të shkru- jmë dramën “Mbas njimdhet vjet”sh” të se ai. Ndueja vdiq 20 vjeç, kurse Migjeni nga grahmat e fuqishme të malsorëvet ante… ashtu i shtrirë në copa letrash e në autorit italian Camilo Federici. Është për 27 vjeç. Të gjitha këto shënime flasin se punëtorë; për me mbujtë me e paraqitë faqe të plota. Edhe pse dora dridhej e fjalët t’u përmendur edhe puna që nisi me një midis tyre ka pasur vite bashkëkohësie, mbrëmjen e jetën e hareshme të fshatit ishin të pasigurta. “VORFNIJA asht nji dramë origjinale të titulluar “Omeri i ri” njohjeje, leximi e studimi.) tim”. (gusht, 1941). grue e shkretë / Me zemër plot mjerime; / që arriti deri te akti i parë, pasi sëmundja Pasioni dhe interesat për letërsinë kanë Ndue Pal Shllaku ishte një krijues jo Gjithmonë udhton n’deshprime, / Shpesh nuk e la që të vazhdonte më tej.(Poezia, një fushë të gjerë. Ka lexuar me dëshirë shumë i përmendur, ndonëse botoi herë t’mson me e gzue kët jetë. / PAS’NIJ’ a’j zo- proza dhe dramaturgjia do të jenë shqyr- dhe vëmendje Migjenin, Gj. Fishtën, Nd. pas here poezi e proza në shtypin e kohës. jush’ e terbueme; / Të knaq’njat-her’ kur e time të studimeve të mia të ardhshme.) Mjedjen, F. Nolin, N. Frashërin, D. Aliger- Vdekja i shoi rininë e moshës. Arkivi me ke, / Me t’ikë, at-her’ i mjer’je / Vishtir’m’e Duke iu rikthyer botimeve, vërejmë se in, V. Hygonë dhe Leopardin. Dhe ky spe- krijimtarinë letrare që la pas i ndrit rininë ba ma t’hatrueme.” (VORFNIJA e PA- shkrimi i parë mban datën 7 janar 1939 ktër kulturor reflekton në krijimet e tij, si: e moshës dhe i fal pavdekësinë e krijimit SUNIJA, autori: Ndue P. Shllaku, poezi në dhe titullohet: “Kujtime” (botuar në fle- në lexime origjinale (italisht e gjermanisht dhe të krijuesit. dorëshkrim) toren “Sporti shqiptar”), ndërsa vjersha e që i di shumë mirë) në përjetimet e rrëfi- Nga arkivi që kam në dorë, dhe nga E ndarja nga jeta e Ndues, në at’ fundit mban titullin “Jeh i vetmuar” (bot- meve të personazheve, të shkrirjes së unit fotografitë (të cilat janë të pakta), vetiu më vjeshtë me “qiell të vrasuemun”, lë gjurmë uar në gazetën “Tomori”, në vitin 1924). lirik, apo të skenave të ndryshme: epike a vjen ndërmend një bisedë e bërë shumë frymëzimi, dashurie dhe përjetësie te një Në këtë gazetë ka botuar poezitë: “Muzg lirike qofshin ato, në zbërthimin e ideve vite më parë me regjisorin Lec Shllaku. autor me pseudonimin ‘Lodja’, ku i kush- vjeshte”, “Ushtima”, “Mramja”, “Hanës” e argumentimin e tyre, ndriçime e kënd- Leci e kishte pasur Nduen, shok klase. Më ton Ndues, këtë poezi mortore: “Krahasoj dhe novelën “Kulla e çekiçi”. Kurse në re- vështrime të shkrimtarëve në raport me bën këtë portretizim: “Ndueja gjithmonë prendveren t’ime: / Me vjeshtën që don vistën “Zani i Shna Ndout” boton novelën veprat dhe kohën e tyre, citime nga kri- më kujton Zherar Filipin tek “E kuqja dhe me ardhë / Me jeten që Ty t’a mardhë, “Streha dëshmuese”. jimet e autorëve, përqasja dhe elementet e zeza”. Tip sportiv, i veshur bukur (i kër- / Me naten që s’ka m’u zbardhë / Kurr Ndoja lindi më 25.02.1922 në Shllak. krahasuese, etj., etj. pitur), hollak, inteligjent, (inteligjenca sh- ma. // E lott m’rrjedhin heshtueshem / Ishte biri i Pal Vuksanit dhe i Katrinës (i Kodi poetik i krijuesit Ndue Pal Shl- trihej në të gjitha gjërat që e rrethonin e N’per zemren e gandueme / N’per mol- thoshin dhe Kate) së Kolë Ndout, e cila laku në marrëdhënie me kohën e realite- ku depërtonin sytë e tij shprehës), kishte lxat e zverdhueme / N’per vargjet e vorf- ishte bijë prej Dushmanit. Babai i vdiq tin shoqëror në të cilin jetoi, mendoi, që buzë të trasha. Ndueja ishte formati i in- nueme / O vlla. (Vjeshtë!.. -kushtue Ndue shumë herët dhe nuk e njohu atë. Ndoja duhet vendosur në këto rrafshe: 1. Realiteti telektualëve të asaj kohe. Paraqitja e bukur P. Shllakut-, autori: Lodja, gaz. Tomori, ishte një vjeç. Më vonë poeti i ardhshëm dhe problemet e tij. 2. Realiteti dhe shpirti e intelektualit, që di e që mundet. Që don 24.11.1942) do të shkruante në ditarin e tij: “… që në i tij. (Këto poezi e copëza të saj janë faza t’u thotë të tjerëve: “Kujdes kur të bisedoni Teksa shfletoj arkivin e krijuesit në fëmini dishroj babën. Trupi i tij përkundej e fundit e krijimtarisë së poetit. Raportet me mua!”” fjalë, ndiej se koha e ka humbur nocionin në shpinën e ngarkuese të s’amës. Kjante me vdekjen bëhen më të ngushta. Rrëfimi Ndue Pal Shllaku është poet i abstrakt të saj dhe tani është konkrete e e veç lotët e syevet tue rige mbi mollza gjithashtu. Jeta ka trajtën e të jashtëza- drithërimës e i zemrës së drithëruar. reale, mirënjohëse dhe fatlume. Shumë ia lmojshin faqet Ndout ferishte. Strehë konshmes e të tragjikes. Kënga e poetit, Shpirtin ia fali poezisë. Poezia iu bë shpirt, fletëve të dorëshkrimeve u bie pluhuri, pushimi dituer për Ndoun, ishte ndo’ i tashmë, më shumë është për vete, ka më jetë dhe dhimbje. Kështu foli në heshtje por nuk u ikën ngjyrat e verdha dhe të hije peme nder ara të zharituna ku e ama shumë karakter autobiografik që konturo- me “re dëshiri”. Dhe m’u kujtuan ca vargje vjetërsisë së tyre, paçka se vende-vende punonte për t’ushqye vedin e të voglin e het me një rrëfim të dëshpëruar për një të poetit polak Adam Asnyk: “Se çdo detyrohesh të punosh edhe me lupë, falë sajë. Atë nuk e lmuen kurr duer delikate; çast të caktuar të jetës. E vërteta e poez- ëndërr, gëzim, gjithçka tretet, / edhe ënd- një dhurate të çmueshme nga ana e mikes por dy duer të vrazhda pune po shum të isë, vrulli dhe fuqia e poetit kanë gjendje jet, pasionet në botë ‘ perëndojnë… por sime, Dirës, e cila i kuptoi menjëherë dashura nane. Kangë gjumi ishte për të dhe ritëm të shqetësuar. Dashuria është aq dhimbja veç mbetet”. (poezia: “Dëborë”) vështirësitë e mia dhe hallin se si punoja… zani i natyrës”. e zjarrtë, vullkanike sa edhe e dëshpëru- Bashkë me dhimbjen edhe magjia e një Por nuk e kishe të vështirë të vështirë para Rreth viteve 1924 – 1925 së bashku ar, në kacafytje, kësaj radhe të poetit me poeti të talentuar, që quhet: Ndue Pal Shl- krijimeve të autorit Ndue Pal Shllakut, se me nënën i dhanë “lamtumirën” Shlla- vetveten. Ai i kërkoi jetës t’i marrë sa më laku. ajo vlerë që tani ndodhej para meje, që në kut, (ku e ëma përpiqej të siguronte kaf- shumë jetë. Për të Koha është Jetë. “komunikimin” e parë të impononte res- shatën e bukës) dhe zbritën për të jetuar Në hapësirat e poezisë së krijuesit Xhahit Bushati VLERA nr. 189, Korrik 2019 10 NË SHKODËR, NJË MUZE I SHKËLQYER, NE SE KEMI ENDE NË VJENË more nuk mundi ta kuptonte se çfarë po e tyre, për t’i kapërcyer diktaturat dhe po në Shkup apo në Sarajevë, dhe për të mos Entela Resuli ndodhte në të vërtet aty. Dhe për të kup- ashtu për të treguar se si mund të zhvil- mësuar mbi artin që lind aty. Gjithsesi, tuar të tashmen, duhet patjetër të njohësh lohen identitetet e tyre europiane nga e kjo është shumë e ndryshme nga njëri Arti shqiptar po krijon gjithnjë e më edhe të shkuarën. Një sesion tjetër iu de- para. Nuk është se ata po bëhen europianë vend në tjetrin. Për shembull, në ven- tepër ura komunikimi me skenën europi- dikua videove të artisteve femra, më pas tani, ata kanë qenë gjithnjë europianë por det gjermano- folëse nuk është shumë e ane, megjithë vështirësitë e një vendi të patëm dy sesione për periudhën e tran- gjatë diktaturës kanë qenë të izoluar dhe thjeshtë të botosh shkrimtarë shqiptarë në vogël. zicionit dhe vitet e para që pasuan, pra Europa i harroi disi. gjermanisht, ndryshe ndodh në Itali dhe Pak ditë më parë, në Vjenë të Austrisë rrugën e Shqipërisë drejt demokracisë. -Duket sikur arti shqiptar po njihet Francë, ku letërsia shqipe mbërrin më u mbajt Festivali i parë i videoartit, ku Blloku i fundit ishte për ditët e sotme, ku gjithnjë e më tepër në Europën perën- tepër. disa artistë shqiptarë prezantuan përpara theksoheshin problemet sociale, ajo çfarë dimore. Sipas jush, është shtuar in- -Në perceptimin tuaj, apo qoftë edhe publikut austriak artin multimedial, e nga çfarë keni diskutuar me artistët përmes tij, Shqipërinë e dikurshme dhe shqiptarë, si mendoni, sa e vështirë atë të sotme. është të bësh art në Shqipëri? Annemarie Türk, kuratore e këtij Padiskutim që nuk është e lehtë. Të jesh eventi, njëherazi promotore e artit bash- gjithnjë i stresuar dhe të përpiqesh për të këkohor dhe letërsisë shqipe, rrëfen për mbijetuar duke ditur që veprat artistike “Dita” përpjekjet e artistëve shqiptarë për nuk të mbajnë me bukë kjo është një sfidë t’u ekspozuar në skenën artistike perën- jo e vogël. Ndaj, duhet treguar më shumë dimore. respekt ndaj artistëve dhe shkrimtarëve, Türk është kuratore e pavarur dhe në mënyrën se si ata e ndjekin karrierën këshilltare nga Austria, që për më shumë dhe se si gjatë kësaj kohe angazhohen se 20 vjet ka punuar në KulturKontakt, që të merren me art. Edhe shtetet kanë një ka mbështetur dhjetëra artistë shqiptarë, përgjegjësi mbi këtë çështje. Më duket që por së fundmi, është edhe në thuajse çdo është e drejtë që të thuhet se shteti shqip- takim letrar në Panairin e Lajpcigut, në tar nuk ka shumë fonde, të paktën jo sa Gjermani, por edhe në një sërë takimesh vendet e Europës perëndimore, për t’i in- letrare që mbahen në Austri e ku vitet e ndodh tani. teresi i europianëve për Shqipërinë dhe vestuar ato para në art. Ndoshta s’ka aq fundit janë ftuar disa autorë shqiptarë. -Ju njihni artistë dhe shkrimtarë nga artin tonë, apo artistët tanë po ia dalin para publike për artin, gjithsesi, unë nuk Ajo ndodhet këto ditë në Tiranë, bash- i gjithë Ballkani. Nëse mund të bëjmë t’i thyejnë kufijtë e të krijojnë më tepër jam në gjendje ta them se sa para vihen kë me një grup prej 15 austriakësh, stu- një krahasim midis krijuesve shqip- ura komunikimi me skenën europiane? në mbështetje të artit shqiptar, por mund dentë dhe pedagogë, që kanë ardhur për tarë dhe atyre nga vendet fqinje, çfarë Artistët shqiptarë janë me të vër- të them me siguri që arti dhe kultura nuk të vizituar kryeqytetin në kuadër të një ngjashmërish dhe ndryshimesh vini re tet shumë të zotë dhe me përvojë mjaf- mund t’i mbetet në dorë vetëm tregut të projekti kulturor. tek temat e trajtuara? tueshëm për të hedhur hapin dhe për t’u lirë. -Për dy netë, 13 videoartistë shqip- Për fat të mirë, temat janë shumë të prezantuar në skenën europiane. Nga ana Shteti dhe administrata publike duhet tarë i prezantuan publikut austriak ar- ndryshme mes artistëve ballkanas. Secili tjetër, duhet të them që skenat e artit të patjetër ta mbështesin artin. Gjithsesi, në tin e tyre në “Déjeneur avec Marubi”, flet gjuhën e vet artistike dhe nuk ndjek Europës perëndimore nuk janë dhe aq Shqipëri shikoj herë pas here disa gjëra që që fokusohej tek Shqipëria e djeshme vetëm trendet e artit europian. Ajo që vë të hapura për artistët dhe veprat që vijnë vlejnë për t’u përgëzuar. Për shembull, në dhe e sotme. Emra si Anri Sala, Adrian re është që artistët e rinj që vijnë nga ven- nga Europa juglindore. Pra, jo aq të ha- Shkodër është hapur një muze i shkëlqyer Paci e artistë të tjerë, ekspozuan punët det e ndryshme të Ballkanit janë shumë të pura. Ndoshta sepse ka padituri mbi gjal- fotografie, që ne s’e kemi ende në Vjenë, e tyre. A kishte interes nga publiku aus- interesuar që të trajtojnë historinë përpara lërinë dhe pasurinë e këtij arti. Ndoshta ndonëse është diskutuar për krijimin e tij. triak? rënies së perdes së hekurt, për të kuptuar nuk është çështje paditurie, por më tepër, -Le të fokusohemi më tepër Interesi i publikut ishte me të vërtet më mirë se çfarë ka ndodhur me vendet dembelizëm për të mos ardhur në Tiranë, tek letërsia. Ju jeni një ndër i lartë, kjo edhe sepse për të ishte diçka ekzotike, pasi videot shqiptare nuk kanë qenë asnjëherë të prezantuara në një for- mat të tillë. Artistët shqiptarë (S. Agos- tini, D. Cina, E. Martini, V. Murataj, A. Paci, L. Qylafi, A. Ramaj, A. Sala, E. Teli, E. Zaloshnja, D. Zeneli, F. Zguro), patën mundësinë për t’u prezantuar në një nga muzeumet më të mira të artit bashkëko- hor austriak. Publiku i pranishëm, pak dinte për artin bashkëkohor shqiptar, por reagimi dhe komentet ishin mjaft pozi- tive. Përveç punëve artistike, të pranishmit pëlqyen së tepërmi edhe diskutimet me artistët, pasi përmes tyre mësuan më tepër mbi Shqipërinë dhe morën informacione që nuk i kishin më parë. -Çfarë komunikonin videot artistike, për të kuptuar përmes kësaj pyetjeje edhe se nga se frymëzohen artistët bashkëkohorë shqiptarë? Gjatë atyre ditëve kishim disa sesione. Blloku i parë i videove fokusohej tek his- toria, ku publiku u njoh me periudhën e regjimit komunist. Ky ishte një prezantim për të kuptuar se çfarë ndodhi në Shqipëri gjatë asaj kohe, pasi vendi juaj ishte aq i izoluar sa askush në Europën perëndi- STUDIM nr. 189, Korrik 2019 11 ZVICRA, ZBULIMI I NJË KOMBI këtë vend”. “Burimi i admirimit dhe xhelozisë” megjithë ndryshimet e tyre, me flamurin e Në librin e tij të vogël, nga numri i Dhe ende Zvicra ekziston. Formula tyre me Kryqin e Bardhë që njihet kudo? faqeve, me titull “Zvicra. Shpikja e një sekrete e suksesit të saj? Mister! Por ka Dhe si arrin ajo të mbetet aq e begatë, kombi “, André Crettenand shkruan me disa këngë. Liqenet e saj, malet e saj, duke qëndruar me vetmohim, jashtë plot elozhe për origjinën e tij. Ky ish neutralitetin e saj, sistemin e saj poli- Bashkimit Europian, që e rrethon? Që gazetar i “L’ Hebdo” dhe TSR, sot drej- tik, qytetet, fshatrat, gjuhët e saj, nevo- nga brigjet e liqenit Leman deri tek fusha tor i marrëdhënieve ndërkombëtare, në jën e përsosjes dhe rendit, produktet e e Grütlit, në lartësitë e Zvicrës qëndrore, Televizionin me prestigj TSR, Televizio- saj të eksportuara përtej kufijve që është deri tek luginat e Valesë, të rëpira deri ni zviceran romandë, është autori i një e vështirë ti kapërcesh. Një “deshifrimi” të Konfederatës, në kolek- Zvicër që arrin të përfitojë nga sionin «shpirti i popujve», në Botimet gjithçka, edhe kur është e ku- Nevicata, të drejtuar nga Richard Werly, fizuar në vendin e saj, si një korrespondent i përhershëm në Paris për vend i vogël, e rrethuar nga “Le Temps”. Çdo vëllim në këtë mënyrë shumë më të mëdhenj. “Zvicra kërkon të gjurmojë rrënjët kulturore dhe nuk kishte nevojë për hapësirë, Përgatitur nga Alfred Papuçiu fetare të vendeve që nganjëherë humbën ajo tashmë kishte lartësi”, shk- në mjegullat e globalizimit. Në një numër ruan autori. Nuk është pamja Kam lexuar, gjatë 32 viteve të jetës të vogël faqesh, André Crettenand tregon e jashtme që ka rëndësi, është sime në Zvicër, që e kam përshkuar më tepër se 500 vite të historisë të Zvi- e brendshmja. Dhe brendësia disa herë, shumë libra për arritjet e këtij crës. e saj, sipas André Crettenand, vendi të vogël, me sipërfaqe 48 mijë km Libri fillon me historinë e William Tell, janë burimet e pafundme. “Që katrorë, që Rilindasit tanë e kanë men- mitit themelues të Zvicrës, dhe përfundon i jep asaj aq shumë admirim se duar edhe për Shqipërinë tonë, por edhe me homo alpinus, një popull i begatë, sa zhgënjimi xheloz”. për Kosovën martire. Por ju them të dre- shumë gjuhësh dhe i përbërë nga shumë Andre Crettenand druhet jtën, se ky libër më bëri të mendoj edhe kultura, duke përfshirë edhe rreth 200 pak kur flet për vendin e tij kaq për Kombin tonë, që ka vlera dhe pasuri mijë shqiptarë, që ndjek në 2016 rrugën bukur, sidomos, për një ndjenjë natyrore shumë më tepër se Zvicra, një e tij drejt përsosjes. Gjatë përshkrimit krenarie që si një zviceran i bregdet të virgjër, në një pjesë të ter- të tij, André Crettenand lëkundet mes mirë na mëson të përmbahemi. ritorit të saj, dhe njerëz punëtorë dhe lavdërimit dhe kritikave rreth këtij shteti Por modestia e lexuesit është paqedashës. Kam pasur një simpati të pothuajse tepër të begatshëm për të qenë zhdukur nga ndjenja e saktë- veçantë për Nju Jorkun kur shkova tetë i sinqertë, shumë pak i njohur për të qenë sisë së një Zvicre, të treguar vite rresht në Kombet e Bashkuara dhe e i vlefshëm dhe tepër i qetë dhe i lumtur nga një prej bijve të saj. Një ruaj atë vizion të bukur për të dhe njerëzit për të ekzistuar. Midis vendeve histor- libër për ta kuptuar zviceranët, që banojnë aty, duke përfshirë dhe mijra ike të familjes frankofone, Zvicra zë njër duke u kujtuar atyre që jetojnë bashkëkombas. Por për Zvicrën ku kam vend të veçantë: shumë gjuhësh, veçantia atje, përse ndihen aq mirë dhe André Crettenand, “Zvicër. Shpikja e një kombi “, Ed. 32 vite që jetoj dhe punoj, kam një sim- e trajektores së saj historike, origjinaliteti ata që kanë ikur pse duan të Nevicata, pati tepër të veçantë. Parajsa egziston dhe i modelit të saj politik dhe i konceptit të kthehen. Ashtu si autori i librit, dëshmi është ky vend i vogël. Prandaj u neutralitetit na e kujton këtë. Cokollata, tek i cili ne ndjejmë një nostalgji të ëmbël në kufinjtë italofone të Tessin. Identiteti i nisa për udhë dhe vendosa ta përkthej në orë, industri farmaceutike, high-tech… për këtë vend të privilegjuar që “nuk është Zvicrës kudo është ngritur në virtut. Por shqip, këtë libër të përkryer të një gazetari duke pasur parasysh aftësinë e saj dhe zvarritur në fatkeqësitë e botës”. kujdes. Kjo lumturi e të qënit zviceran, të njohur zviceran. cilësinë e produkteve që eksporton, vetë Këtu më poshtë po japim një pasazh të shpesh e karikaturizuar nga ata që e Gazetari André Crettenand boton një Zvicra është kthyer në një markë. Ky librit për lexuesit. vëzhgojnë nga jashtë me zili, gjithashtu libër të bukur për vendin e tij të vogël, por vend me sipërfaqe modeste, i vendosur “Helvétia është një mit. Zvicra është meriton një diagnozë kërkuese». krenar. Pra së shpejti ai do dalë në shqip në zemër të Europës, ka përparuar, duke një markë. Por si u krijua si vend, i pop- “Përsosmëria është e pranishme në qëndruar jashtë Bashkimit Europian. ulluar nga tetë milionë banorë, krenarë,

promotoret e letërsisë bash- -Një problem i madh që lidhet soj ose janë rinovuar pak. E rëndësishme fshihen çështje politike, ekonomike apo këkohore shqipe, e ju kemi parë me depërtimin e letërsisë shqipe tek është që të mos zhduket pjesa e vjetër e diçka tjetër. vitet e fundit në thuajse çdo ta- lexuesi perëndimor mbetet përkthimi qytetit. Në qoftë se mbahet pjesa e vjetër, -Le ta mbyllim këtë intervistë me kim letrar në panairin e Lajpcigut, apo i dobët. A është ky një problem vetëm edhe me rritjen e qytetit, do ishte një gjë qëllimin e vizitës suaj në kryeqytetin gjetkë, në Austri. A mjaftojnë këto pro- me gjuhën shqipe, një gjuhë e vogël, shumë e bukur. shqiptar, ku shoqëroheni nga 10 stu- movime që letërsia shqipe të njihet më apo është problem edhe për shtetet e -Meqenëse jemi në këtë pikë të dentë dhe 5 pedagogë të tjerë austri- tepër në Europë? tjera europiane? bisedës dhe meqenëse ju keni lidhje akë. Cili është qëllimi i këtij udhëtimi? Pikë së pari, ekziston nevoja për ta bërë Ky është një problem ndoshta i të të forta me teatrin, a keni dëgjuar për Kjo është një vizitë e studentëve të një gjë të tillë dhe kam bindjen që është e gjitha gjuhëve të vogla. Vendet gjermano- debatin e shembjes së teatrit tonë kom- menaxhimit kulturor të Universitetit të vlefshme që të realizohen këto aktivitete. folëse nuk kanë përkthyes të mirëfilltë bëtar? Nëse po, çfarë mendoni ju, cila muzikës dhe arteve të Vjenës. Këta stu- Megjithëse, duhet shumë kohë që artistët letrarë, megjithatë, më duhet të them që do të ishte zgjidhja më e mirë? dentë dhe pedagogët e tyre vijnë për herë dhe shkrimtarët shqiptarë të përfaqësohen problem me përkthimin nuk kemi vetëm Po, kam lexuar pak kohë më parë një të parë në Shqipëri. Ata janë të interesuar me të vërtet tek publiku europian, nuk nga gjuha shqipe. Na ndodh t’i shohim artikull në Austri mbi këtë diskutim. Nuk për të mësuar më shumë për institutet e mund të pritet një sukses i menjëhershëm. probleme të tilla edhe tek letërsia armene, e di ekzaktësisht se si është situata e këtij artit dhe institucionet kulturore të Tira- Është për t’u përgëzuar ajo që po bën bullgare, etj. Pra, nuk është një problem teatri, sa e rrënuar është godina e tij, sa nës. Do të takojmë këto ditë anëtarë të Traduki, apo që e bënte në fillim edhe vetëm shqiptar. e rëndësishme është në aspektin urban, orkestrës simfonike të RTSH, do të njo- KulturKontakt. Mënyra që ka zgjedhur -Ju e keni vizituar Tiranën disa herë, sa e rëndësishme është në aspektin arki- him më tepër Tiranën e do të vizitojmë Traduki, duke mbështetur dhe përkrahur që nga viti 1996, kur ka qenë hera tekturor, e të tjera si këto. Por, mendoj se muzeumet e ndryshme, do të vizitojmë autorët, pra, është e shkëlqyer, mund juaj e parë. Meqenëse këto ditë ndod- do të ishte një zgjidhje e mirë që ndërtesa Universitetin e Arteve, do të vizitojmë të them që nuk mbetet alternativë tjetër heni këtu, ç’mund të na tregoni për e vjetër të rikonstruktohej, për të mbetur qendrën kombëtare të kinematografisë, përveç kësaj. E rëndësishme është që kryeqytetin shqiptar, ju duket ndryshe ashtu siç është, e më pas, të ndërtohet diku do të bëjmë një udhëtim të shkurtër në artistët shqiptarë po mbledhin gjithmonë nga viti i largët i ‘96-ës? tjetër një teatër i ri. Mendoj që Tirana ka Durrës, ku do të na shoqërojë shkrimtari e më tepër njerëz, në festivalet e filmave, Ndryshimi është me të vërtet shumë nevojë për teatro të tjerë. Do të ishte mirë Arian Leka, do të vizitojmë disa galeri nëpër ekspozita të ndryshme apo në i madh. Kam ardhur shpesh në Tiranë, që të kishte disa mjedise të tilla me profile arti, etj. Tirana, përveç të tjerash, ka edhe panairet e njohur të librave. Është një ndoshta jo aq shpesh sa do të doja, por të veçanta teatrore. Por unë, si austriake, një mot të ngrohtë e me shumë diell, që proces i vazhdueshëm, i ngadaltë por që ndryshimet janë të jashtëzakonshme. Të nuk di ta them me vendosmëri nëse është shpresojmë ta gjejmë këto ditë, ndryshe po vazhdon, ndaj, artistët këtu nuk duhet duket sikur ndodhesh në një tjetër qytet. vendim i duhur apo jo shembja e teatrit të nga dita me shi kur mbërritëm. të dorëzohen, nevojitet shumë durim. Megjithëse, disa vende kanë mbetur një- vjetër, dhe nuk e di nëse pas këtij debati OPINION nr. 189, Korrik 2019 12 KODI ELITAR I NJË POETI VETËM SI I TILLË Kështu fjala, si vlerë universale, në pe- katërrrokëshi tërësisht emëror, vjen si një më e pakontestueshme e raportit estetik kiçi, është e mbushur me Ulisë”. nën e Kaçajt po tentonte qartazi atë jetë realizëm metaforik që rrok përkryerjen, funksional brendi-formë në një krijesë ar- Intriguese dhe jashtëzakonisht e arrirë që synojnë artistët seriozë, shumë më të po aq si një dëshmi e formës së çliruar tistike, ku secila prej tyre gjen vetveten për nga kumti dhe realizmi metaforik, në plotë, më thelbësore, në identitetin e saj, nga diktati i përmbajtjes. tek partnerja e saj, sjell njëherësh nuanca të cilin metafora shpaloset “e gjithëpus- “më intensive dhe mbi të gjitha më të Anaforat në vargun e dytë dhe të tretë të qarta kumti të njeriut – farë kazanxa- htetshme”, është poezia antologjike “Mos përkyrer për të qenë i pranishëm përtej dhe aliteracioni : Qeshja – qiell, në var- kian, që nuk pranon fitimin e së mirës si i kërkoni kanibalët në xhunglat e Afrikës”. pranisë që e thirrte nga jashtë. gun e katërt, të kujtojnë vetshelbimin vlerë të epërme të qenies, por “sulmin për Vargu tepër elegant dhe eksplorues, var- Njerëz, kam një faj: kazanxakian, që rreket ta zbresë poetin të fituar të mirën”, si një vlerë universale. gëzimi që prodhon gjuhë, ku metafora, si Ju kam dashur në burimin e pastër të njeriut, tej kohës Kjo, pa dyshim, është njëra nga poezitë ka braktisur ngjashmërinë mes sendit dhe është okelio e vëllimit poetik “Trishti- dhe hapësirës, si “shqetësim për të njohur më të goditura të vëllimit poetik “Trish- figurës, ka kapë absoluten, ku plazmohet mi i dritës” ndër më të arrirët e poetit, i shpirtin e përgjithshëm të gjithçkaje, mi- zhgënjimi total i poetit nga klithmat e en- botuar tetor 2018..Duke ndjerë zbrastës- trën njerëzore, ku poeti kridhet në dritë tuziazmit modern: inë e jetës, boshin e dhimbshëm të saj, të plotë” (Niko Kazanxaqis, “Heronjtë e Mos i kërkoni kanibalët në xhunglat lehtësinë e papërballueshme të qenies në mi”, fq. 105).Dhe në kërkim të plotësimit e Afrikës, / tani kanë kravata, kostume një kontekst socialpolitik totalisht absurd të mëtejshëm të vetvetes, poeti kërkon dhe barqe të fryra / gjithë jetën i zë lem- sa vetë njeriu nuk dinte ç’të bënte me të prekë tokën, këtë pjesë të trinomit të za e karrikes, / kanibalët kërkojini nëpër jetën e vet, me kodin e saj vrastar brenda shenjtë “Toka-deti-qielli”, apo “Atdheu zyra…(1995) vetes, poeti synon të plotësohet në raport i shpirtit të njeriut”, sipas Kamysë, ku Universaliteti i mesazhit së bashku simetrik me emocionin estetik: derdhet si lëng plot jetë malli, dashuria, me vizionin postmodern të kreativitetit “Piva, s’di ku piva, por jam dehur, / kujtimet për gjithçka, si raporti më do- artistik përcjellin atë domethënie tejet të dhe po ngrihem drejt qiellit si shpend, / methënës i qenies, si identiteti që na ruan dhimbshme të metamorfozës së njeriut, gjoksin kam hapur, asgjë s’kam fshe- nga vetasgjësimi, apo shprishja jonë: plot aktualitet në “infinit” të kanibaliz- hur, / askend nuk shaj, asgjë s’më Është një fshat me male rrotull, / Bajzë mit modern, kur sot në botë numërohen dhëmb”. i thonë – emër ilir, / Ngado që t’i bie 27 milion skllevër modernë, produkt i Vargu klasik përmes rimës së alter- botës, / Këtu kthehem me dëshirë (1986) trafikut të qenieve të gjalla në emër të in- nuar AB/AB, në strofën katërshe, në har- “Nëqoftëse ndonjë gjë është më e fortë dustrisë më fitimprurëse të prostitucionit moni me vizionin e një poezie që thotë se fati, është pikërisht guximi që e duron dhe të transplanteve, apo katër herë më shumë duke dëshmuar shkallën e lartë të atë pa iu trembur syri”, shprehej Giebel. shumë nga numri i skllevërve të epokës moderacionit si thelb estetiko-filozofik, Dhe poeti Kaçaj guxon, guxon fort ta së skllavopronarisë në Afrikën e largët. dominohet nga muzikaliteti, ritmi dhe ar- shohë veten drejtpërdrejt në sy. Vetë rit- Jetojmë, mjerisht, epokën e njeriut që, tikulimi funksional që sa vjen e rritet, si mi i tetërrokëshit, i përdorur po me atë gjithsesi më tepër se veten, të kujton hijen dimension i hapësirës së realitetit virtual elegancë që e përdorte poeti i tij i zem- timi i dritës”, që tregon njëherit dozat e e tij. “Vetëm tema e re, vetëm teknika e re që synon të rrokë poeti. Kështu përsëritja rës, L.Poradeci, të kujton vallen e logut fuqishme të modernitetit, si ndjeshmëri, nuk e bëjnë moderne, d.m.th të vlefshme e verbit piva, “piva, por s’di se ku piva”, bajzjan, apo sfilatën popullore aty pranë si shije që nuk njeh kohë as hapësirë, po një vepër letrare. E vlefshme dhe moder- tek vargu i parë, pasohet nga një artikul- Shpellës së Frashërit, mu në qendër të Ba- aq si njëri ndër krijimet më kuptimplote, ne njëheresh bëhet vepra letrare, kur në lim në ngjitje i zanores o (por) “Dhe po jzës, ku qe bërë traditë e mrekullueshme që shënon shkallën e lartë të modernes, si të përmbajtja dhe teknika e trajtimit të saj ngrihem drejt qiellit si shpend”, tek vargu shpallja çdo buzëmbrëmjeje e mis buku- vlerë e realizuar, po atë të modernizmit si janë bërë një e re e papërsëritshme dhe i dytë, krahasuar me por tek vargu i parë. risë, nuses më të bukur të fshatit. sjellje e së resë, ndryshe si proces kreativ. e vlefshme për të gjitha kohërat”(Prof- Ndërsa tek vargu i tretë: “Gjoksin kam Ishte ky një tjetër ritëm brilant brenda Dhe, si për të pasuruar vizionin e tij sa esor Doktor Rexhep Qose, ABC, mё hapur, asgjë s’kam fshehur”, rrok asaj jete të thjeshtë, me poezinë e saj, plot estetik, sa human të besimit tek njeriu, tek 1.10.2005). lartësinë maksimale, me një akustikë të iluzione dhe ëndërra për jetën, pavarë- dashuria si vitalitet, poeti shkrihet i tëri në Këtë teknikë të re të vargëzimit, rea- realizuar në funksion të kumtit që përcjell sisht se asokohe termi miss s’kishte kur- fjalën e tij plot jetë. lizmin metaforik në përmasat e një vle- një poet elitar si Dodë Kaçaj. rfarë akustike në anonimatin e tij të plotë. Një vegim, një vashë e bukur, / Zana e re estetike absolute dhe brendinë e re në Dhe vetë zëri i gjuhës poetike, si zëri Kështu vargu në poezinë “Bajza” sikur parë që pashë në botë, / Aq më dehu me përmasat e një domethënieje universale i Muzës, shpreh kumtin më të qartë este- vallzon dhe vetë kjo sjellë konotacionin e një të puthur, / Si me pijen më të fortë. e gjëjmë tek poezia antologjike “Mos i tik gjuhës si rezultante e vetë misionit të një mendimi që serviret në formën aspak (1986) kërkoni kanibalët në xhunglat e Afrikës” poetit si Krisht, Hamlet, apo Don Kishot: elitare të ritmit. Jo rastësisht Herderlin Në kufinjtë e këtij vargëzimi ndjejmë të Kaçajt, ku lexohet qartë një këndv- Piva, s’di ç’kam pirë, / harrova emrin shprehej: “Çdo mendim vjen në formën hapësirën që kërkon shpirti i lirë që e do ështrim totalisht skeptik i realitetit, larg tim, harrova gjuhën time, / jam vetëm e një ritmi”. aq shumë jetën, ndjejmë ritmin që i jep aq etjeve për kult dogmash, idolash, apo ajër, vetëm hapësirë, lamtumirë!... / Botën Falë kësaj, poezia e Kaçajt lëviz si tik- shumë gjallëri, frymëmarrje dhe impuls idiolatrish, doktrinash apo sistemesh qe- po nis nga fillimi!... (1990) taku në “infinit” në zemrën tonë, plot jetë duke krijuar njëkohësisht po aq hapësira verimi, pavarësisht nga modeli i tyre që Retiçensat, përsëritjet e verbit piva, që dhe virtualitet të spikatur. Një kombinim i afrie me lexuesin që gjithsesi, përmes i afrohen njerëzimit, çka rikonfirmon tingëllojnë: lëvizje, frymëmarrje, gjallëri, përkryer i tetërrokëshit me pesërrokëshin dashurisë si laitmotiv, kërkon të lehtësojë profilin elegant të një poeti me profil të jetë, dimensionojnë kumtin poetik duke i vjen në poezinë “Pa titull”, përmes rimës sa të jetë e mundur qenien njerëzore nga kthjelltë bashkëkohor.“Nuk e dija që li- dhënë fjalës përmasat e universit, si një sa të puthur, po aq të alternuar, me një el- ferri brenda saj. ria nuk është shpërblim, as dekoratë që mbretëri të llojit të vet për racën e poetëve egancë të rrallë, si sentenca më kruciale e Këndvështrimi astigmatik i shikimit, festohet me shampanjë…por angari dhe të vërtetë. Si për të rimarrë forcë dhe en- një poeti bashkëkohor: dendësimi ekstrem i gjuhës, errësimi i një garë e gjatë vrapimi, e vetmuar dhe ergji të reja, si për të plotësuar muzën e tij Dhe fjeta. Si fjeta? / Ju s’dini asgjë, / shprehjes bazuar në përmbajtjen dhe në raskapitëse”, do të shprehej Albert Kamy që s’njeh ngopje, ashtu si gratë shtatzëna Shtrova veten / Dhe fjeta mbi të! (1990) mjetet stilistike, koncentrimi i veçantë i (“Rënia”, fq. 129). Duke ironoizuar in- në Greqinë antike, që rrotulloheshin rreth E koduar mjeshtërisht në thelbin e vet së keqes, absulutizimi i imagjinatës janë direkt liliputët, levantinët, apo skllevërit statujës së perëndive me shpresën se em- estetiko-filozofik, e kursyer gati në eks- ndër atributet më elokuente të poezisë modernë të entuziazmit të po këtij brumi, brioni në trupin e tyre do të thithte diçka trem në fonema dhe në fjalë si rrallë tjetër moderne, që aq mjeshtërisht e gjejnë që besojnë me një naivitet ekstrem përr- sublime nga shëmbëlltyra e perëndive, poezi në letërsinë bashkëkohore shqipe, veten në poezinë e Kaçajt: allat me “Shqipërinë-Taivan”, e ngjashme Kaçaj i rikthehet jetës, vetvetes, dashurisë poezia vjen si kumti më domethënës Botë e bukur, / botë e lartë, / Dy të me përrallën nga e kaluara: “Idetë tonë si dhe lumturisë që i sjell në shpirt shëm- ekzistencial i qenies njerëzore. tretat ujë, / mbetja baltë! (1997) e ardhmja e botës”, poeti tronditet thellë bëlltyra e të birit, Aurelit: Nuk ka stuhi të jetës që mund të sfi- definon poeti. Tjetër poezi “pa kokë”, në vetvete përpara krimit që kultivon në Kryet hëne, / Fytyra diell, / Fjala – dojë magjinë që struk qenia njerëzore veçori kjo e poezisë moderne, brenda së mënyrë permanente shpërdorimi i lirisë, këngë, / Qeshja – qiell.(1990) në emër të mbijetesës, jo thjesht për të cilës ndihen kategoritë “negative” të mo- si akt vrastar i demokracisë së vërtetë: Duke besuar tek njeriu, si besim tek mbijetuar, por për t’u realizuar në vet- dernizmit, si: kotësia, pakuptimësia sipas Në ç’shekull filloi ky shi, / dhe kur do jeta, Kaçaj sikur refuzon atë status her- vete. Në këtë vështrim kjo poezi është shijes bodleriane, është edhe kjo poezi e të pushojë, o zot, / i hollë, i heshtur, i zi, metik, të pakuptimtë, vetvrasës të disa po aq thelbësore sa poezia me të njëjtin Kaçajt: si mort. (1997) poetëve që të mbërthyer pas skemave të titull e Gëtes, ku guximi lexohet si vlerë Këtë shekull / Jam i vdekur, / .. / Shek- Janë spunto të fuqishme, që dalin manierizmit modernist, kanë frikë të ko- thelbësore e dinjitetit njerëzor, kurse tek ullin tjetër / Jam i fejtur / …. / Shekullin e nga shpirti përballë një realiteti të errët, munikojnë me jetën e gjallë, të mbetur Kaçaj argumentohet ky guxim përmes tretë / Vij në jetë…(1996) ogurzi, derivat i asaj klime mizerabël “li- kështu pre e dialogut me perënditë, si qël- një algjebrimi me dy të panjohura, reales Çka gjithsesi të kujton kredon rie” (kur intelektuali detyrohet lim në vetvete. Poezia “Tim biri”, rreptë- dhe ireales, çka i jep aktit human të sfidës kazanxakiane: “Zemra ime është një anije t’ia besojë lirinë e vet kopukëve) sisht e kursyer në verbin e saj, përmes një përmasat e mitit. Kjo poezi perlë, sprova me vela të verdha, që nga bashi deri tek që prodhoi 97-tën e kobshme, TURIZËM nr. 189, Korrik 2019 13 anë e kokës, e bën një gjest sikur tregon që është i çmendur dhe thotë: BLINI I GURIT “Po ata edhe menojnë që na jem pak si t’krisur”. Edhe qesh. Unë bashkë më të. T’LEKËS… Kujtoj një grua në plazh e cila, pasi i tregova që kam ardhur në Shqipëri, ndër të tjera, për të mësuar gjuhen letrare, më Hap pas hapi shkel mbi tokën e pjer- tha: “Ahh, shumë mirë sepse ju kosovaret rët ndërsa një pikël djerse më rrëshket e flisni shqipen shumë rëndë, nuk e flisni ngadalë nga lart, drejt thyerjes së brrylit. drejt”. Dhe më kishte dhënë një shem- Deri kur mbërrin aty, as që e ndjej, madje bull: Dredhëzat u quakan mana toke dhe në atë zheg më duket për një moment e disi i kuq, si bakër i errët, edhe ai, i sh- Dheu psherëtin nën prekjen time dhe jo dredhëza. ftohtë dhe e freskët. trirë përtokë. “Dallohet nga ngjyra. Ështe një pluhur i kuq e mbush ajrin për disa Për një sekondë debatova me veten Papritur më duket sikur nuk ka kufi dru gështenje. Ky nuk kalbet” – më kishte sekonda. a t’i pergjigjem dhe t’i them që nuk ka ndërmjet lëkurës time dhe ajrit të ngrohtë shpjeguar një agronom, pjesë e grupit. Pas ecjes, kur dreka ka mbaruar, rrimë “gjuhë të drejtë“ dhe ne linguistët nuk të ngopur me aromë pylli: jo ajo e freskëta, “Bëhen gardhe të fortë me këtë lloj druri”. ulur bashkë dhe ata flasin e qeshin me ato bëjme vleresime të tilla, po vendosa të por ajo ku bari dhe lulet e malit përzihen Një zhapik kërcen mbi të. I afrohem zërat që tashmë më kanë hyrë në zemër. lë. Me ata që janë kundër një varianti të me rrezet e diellit; ajo që të mbështjell si por ai më ikën dhe fshihet mes gjetheve. Miku im duket i heshtur dhe vetëm vësh- gjuhës nuk diskutohet për mënyrat si jeta një përqafim i cili nuk mbaron. Ulem në gjunjë dhe përkul kokën poshtë tron me sy shqiponje. shpreh shumësitë e saj. Grupit i ika për disa hapa. Me deri afër tokës për ta ndjekur me vësh- Më jep çdo here ndjesinë që mund t’i I thashë: “Po te kisha ndjekur ndonjë ndërgjegjë të vrarë sepse grupit në mal trim. Dheu ka aromë dielli. drejtohem për çdo pyetje që kam. E lakoj shkollë në Prishtinë mendoj që do e flisja nuk i iket, aq më pak aty ku shkel ujku. Ja tek e dalloj tek lëviz i trembur. trupin drejt tij dhe e pyes: edhe shqipen letrare. Por unë këtë nuk e Por “m’u kishte bo boll”, – siç thuhet atje Barku ngjyrë bakri, kurrizi i gjelbër, kurse “Po qysh ka munsi qe kaq shumë shq- kam bërë. Prandaj kam ardhur në Shq- ku jam lindur. koka… Koka më kujton ujin që pashë kur iptarë e bajnë një nryshim ndërmjet vetës ipëri”. Më kishte lodhur disi dialekti i tyre, i u nisëm: i kaltërt. I kaltërt dhe kristal. edhe atyre si mue? Unë po nihem si me Manatoket e egra lart në mal kishin një cili kërkon me shumë hapje goje se gjuha Grupi afrohet. Ndjej zërat e tyre të qe- t’mit. Si me t’familjes. Po, mbas kufijve, shije që nuk e kisha provuar kurrë. Ishin letrare shqipe, të cilen jam duke e mësuar shur. Gezohëm kur i degjoj edhe pse në edhe ju jeni shqiptarë ‘t’ktuhit’. Po s’gjej të vogla. Aq të vogla sa tre gishta bashkë dhe mundohem ta flas me shumë korrek- ecje unë preferoj zërin e maleve mbi atë asnjë nryshim!“ i shtypnin duke i mbledhur. tësi. Ajo më kërkon më pak shtrëngime. të njerëzve. Më ka marrë malli për ata Mora pra guximin të flas me gjuhën e Kur e pyeta mikun malësor: “A do Ai dialekt më ngjan shumë me gjuhën zëra të ngjyrosur nga rrezet e diellit malë- nënës. luleshtrydhe?”,m’u hodh: “Luleshtry- e vendlindjes time dhe më zgjon kujtime, sor dhe jo nga dhimbjet e dikujt, të cilit i Me heshtje në sy por si gjithmonë me dhe?! Këto janë dredhëza! Eee, maj tash, të cilave tani për tani nuk dëshiroj t’u jap ndalohet identifikimi me kombin. një urgjencë në zë, ai më përgjigjët: “Po masi s’po din me jau than emrin qysh e hapësirë. Disa prej tyre nuk lenë vend për Mundohem të kap çdo fjalë, çdo tin- nuk ka ndryshim! S’ka“. kan”. mendimet e rëndësishme të së tashmes. gull, çdo zanore. I përsëris në kokën time, – “Do t’thotë që ata shqiptarë që e ba- Kur flet kështu zëri i tij është i rëndë Miku im shpeshherë më pyet me atë lëviz gjuhën në gojë, por nuk nxjerr zë. jnë nryshimin ndërmjet vetës edhe neve por sytë e tij qeshin me dashamirësi. Kjo mënyrën e vet prej malësori, që mua me Dëgjoj me vëmendje, dhe vërej se si e bajne edhe ndërmjet vetes edhe juve”. diskrepancë ndoshta i bënë jo-malësoret duket pak e vrazhdë, por që e njoh që një pjesë e imja çuditet. Çuditet si tingël- – “Po. Ata kerkojnë që ne t’flasim në një të mendojnë që malësorët janë pak të kri- nga fëmijëria: “Pse po munohesh me fol lojne aq ngjashëm me atje ku kam lindur. mënyrë që ata me na kuptue neve”. Këtu sur. nryshe se qysh e ke dialektin?” Vetëm se janë… zëra më të lirë. Po çfare zëri i tij bëhet më i butë dhe sytë i hapen Unë i ngreh pak krahët dhe i ha dred- Ehh, ai sikur e di se ku po më dhemb. kisha pritur? Një gjuhë të huaj? paksa. “Edhe pse ti kurr’ ni malësor nuk hëzat vetë. Pikërisht prej dialektit dhe pyetjeve u Bën aq vapë sa hija e pyllit nuk mjaf- e nin tue i than atij që me nryshue gjuhen Edhe pse për vajzen e rritur në Gjer- shkëputa nga grupi. ton më. E marr maloren me hapa të gjatë, e vet. I thot ‘Mfal, se s’tkuptova’, veq jo mani kjo mënyrë të foluri është disi e Toka nën këmbët e mia është e kuqe. shtrëngoj fort muskujt e barkut duke ecur ma shumë”. vrazhdë, vajza e lindur në Prishtinë sheh Shoh drurë të thatë dhe të thyer të tula- dhe aty ku shkel, shkel mirë, pa frikë nga Shikimi i shkon të malet sikur e men- prapa vrazhdësisë dhe nihet si me t’vet. tur mes atyre me lartësi madhështore. Një toka. Këtu nuk rrëshkas siç më ndodh don një të dashur të papushtueshme dhe Jetë Zhitia trung rreth një metër e gjysëm i gjerë, shpeshherë në malet e Austrisë. pas disa sekondave e afron dorën të njëra

kur kishim aq shumë nevojë për dhe futeni, bie fjala, në teatrin “Migjeni”, universin me yje, mbi fushën me vesë, / të dashurie sjellin mes nesh mesazhin më të dashuri dhe solidaritet me / dhe shihni ç’shfaqje, ç’dramë që iu del! bësh dashuri sa të shkrihesh me hënën… lumtur në botë njëri-tjetrin. Kreshendoja kaf- (1983) “Ngjitja nga ferri në purgator dhe nga “Dashuria mes dy njerëzve është e përs- kiane: “i hollë, i heshtur, i zi, si mort”, A nuk mund të shijohet kjo poezi si purgatori në qiell – ja rruga e gjatë dhe e osur kur njeriu i thërret tjetrit: O Unë!... kullon krim dhe mister tepër të frikshëm. dramë, sa si poemë, sa si poezi dhe po aq vështirë që të çon në shenjtëni – thoshte Vetëm dashuria, siç thoshte Kazanxaqis, E madhërishmja, si vlerë shpirtërore e një si roman? Arti nuk është peshë, sasi, arti i Kazanxaqis. Por poeti ynë, koshient për do ta shpëtojë njerëzimin””.Prandaj poeti populli, e kryqëzuar vërtetë është cilësi, koncentrim maksimal- ferrin nga erdhëm, gjëmon: definon mrekullisht: “Edhe 200 vjet me në terrin që prodhonte subkoshienca e isht i gjuhës, si eksplorim i ndjeshmërisë, Ma hiq sysh atë zhele flamuri, / me një ty / Sy më sy!” (1997) tij në hapësirat e një lirie, që po abuzonte si pasqyrim me gjuhën e sentimentit, apo sorrë të balsamosur në mes, / të fal gjithë Kush “guxon” ta lexojë shpirtin e tij – skajshmërisht me vetveten u shndrrua në të intelektit, me synim final përkryerjen botën për një bukë gruri, / të ngopem ai në jetë të jetëve do të jetë “i dënuar” tragjikomiken e rrjedhës së tij absurde. në infinit. Në këtë vёshtrim poezia është njëherë, pastaj le të vdes (1987) të përkulet me respekt para fjalës së tij Shqiptarët që kishin filluar të ngrinin krye vetë forma që motivon përmbajtjen në po aq sa do të këshillojë për dramën që brilante. për vlerat e qytetërimit të tyre të hershëm shpalosjen e saj, po aq sa vetë përmba- sjellin kultet e çdo lloji në çdo kohë dhe Dhe sikur këto të mos mjaftonin, eseja pellazgjik dhe iliro-evropian, shqiptarët jtja, idetë, justifikojnë formën si artikulim në çdo marrëdhënie të njeriut me qeveri- “Letër”, në fund të këtij vëllimi, një ese që kishin dhuruar aq gjak për lirinë e të i shprehjes së thelbit poetik. sjen e vet, po aq i dorëzohet deri në përk- elegante e vëllait të poetit, Tonin Kaçajt, tjerëve në shekuj, kësaj radhe po kryqë- Shihni se si zanorja e në fjalët kyçe: ryerje dashurisë njerëzore si emblema më nën kujdesin e të cilit erdhi në jetë ky zonin idiotërisht vetveten, sa si mister, sa merrni, gjeni, merreni, futeni dhe del ar- e shenjtë e jetës, prej së cilës ka ardhur botim, vjen si një dekret sui generis, apo si aventurë, prandaj poeti nuk ka gjumë: tikulohet në rënie, si vetë lëvizja e krizës njeriu dhe vetëm me të cilën njeriu do të “ligjërim”i një komunikimit të llojit të Nuk kam gjumë, sytë dot s’i mbylli, / brenda thelbit filozofiko-estetik të me- shpëtojë nga ferri i vet. vet, mes dy poetëve, mjeshtër të fjalës, në këtë natë të gjatë qershori! / Diku larg, sazhit, si vetë kriza brenda universit të Kulmin e vet ky mesazh e manifeston ndryshe si kodi më i kthjelltë i përjetësi- pranë atij ylli / Vjen një flakë, një plagë artit, si vetë kriza dhe dekreshendoja në në poezinë plot sentiment, elokuencë dhe së së fjalës si vlerë universale: ”Nanat e krahrori (1997) vetë universin njerëzor, kur: “Tepër të respekt deri në shënjtëri për njeriun e da- paskanë ditë mirë kur thanë ”çdo njeri Arti i Kaçajt vjen si një realitet estetik mirë jemi/ mbi këtë botë ku na kanë lënë, shur të zemrës së tij, për shoqen e jetës, ka në qiell yllin e vet, e kur ai yll bie, postmodern, ku lexohet qartë kriza që ka o zot!”, definon poeti. Florën, në poezinë “20 vjet me ty”: 20 njeriu vdes”, por diçka na e mbajtën të përfshirë, jo thjesht çdo modelim të qe- Kjo është drama më tragjikomike, më vjet me ty buzë më buzë, mshehtë…Kur na thanë “vdes njeriu”, verisjes dogmatike, por po aq vetë thelbin e llahtarshme që po përjeton njerëzimi, unë varg, ti muzë, / unë endje, ti ëndërr, nuk na thanë se njeriu jo thjesht vdes, e qenies njerëzore, çka do të pasqyrohet “kur të jesh i lumtur do të thotë të jesh / unë qiell, ti engjëll, / unë malli, ti pritja, por në të vërtetë, zë vendin e yllit të tij doemos në të gjitha format e shprehjes fajtor”, thoshte nobelisti i viteve ’50-të, / unë lodhja, ti ngritja, / unë të vdekun, në qiell…Pikërisht kështu iku së saj: etike, estetike, filozofike, politike, Albert Kamy. vatra, ti zjarri / unë vdekja, ti varri. fizikisht nga jeta për të mbetur si një yll psikologjike e sociale, si një krizë univer- Apo po t’i referohemi poezisë plot Vargu tejet i kalkuluar, gjuha tepër la- në universin e letrave shqipe, kodi elitar i sale mes thelbit dhe shfaqjes. Pa merrni ndjesi të hollë “Natë me hënë”: konike, ritmi si lëkundja e djepit, zëri si të cilit ishte vetëm si i tillë, ky ishte Dodë një shtëpi të Shoshit, / të parën që gjeni, S’ka gjë më të bukur, o nënë, / se të mjalti i jetës, fjala si zëri i shpirtit, kumti Kaçaj?!? Kadri Ujkaj / merrnie me çka brënda, kulm e themel, / ecësh gjithë natën, një natë me hënë, / në si dhurata e perëndisë, vetdehja si vullkan kritik letrar BOTAMIKË nr. 189, Korrik 2019 14 Si botanist u shen- sepse e provova ate ndjesine qe ndjen kur kje principate me male e fusha, me jue rishtas Dorfleri, njeriu kur provon se nji intuitë e paska kryeqender Pejen legjendare, qytetin e VJOLLCA E Komisjoni me 3 Maj orientue saktë. Qysh ne fmini e kisha magjishem mes Alpesh. Mbamendje qe 1914 la Shkodren tuj pase nji bindje qe kjo lule kishte lidhje të njeh Dukagjinët zoten te Mirdites e ma u nisë gjatë luginës posaçme me ne, Malsoret. Pse e tek, nuk gjanë, mjafton me kujtue ketu kangen e DUKAGJINIT së Cemit në Vermosh dijshe me e shpjegue, por e ndiejsha… dalun në kohen e Prenge pashes: Jam rrite tue e adhurue si lule, mbimja ku u ndal pse çashtja nga ato ndjesite qe njeri i ndien e nuk i “Dervish Pasha hype ne kshtjelle / ky e saj ka kenë nji nga dhuratat e natyrës lypte ma tepër studim. shpjegon dot. E qe, ku ishte shpjegimi, Preng Pasha shka po ka / shka po ka qi malsore, sa shendin e binte kjo lule mbas Në ketë rasë Dorfleri duhej me ardhë austriaku nga ana e anes s’flet me mue / i kane ardhe letrat per me dimnave të gjatë e të randë. Nuk kishte shetiti bjeshkët e Shq- e me ma diftue se kjo ishte Lulja e Mal- shkue / Dervish Pashe ti ke gabue / Qi ke Ignaz Dörfler ma knaqsi se me e pa ngjyrën e çiltë të ipnisë së verit e tuj ba sisë për të cilën kendojne me aq forcë nise vapor per mue / Qi ke nise vapor Mis- saj, kur petalet i qeshnin në shpërthim qender në Vermosh kangtarët malsorë si Fatmire Breçani, iri / tE po m’pritka n’gryke t’Shengjinit / mbi tokën ku sapo ish dejë bora (shkri eksploroj bjeshkët e Kelmendit e Bjesh- Gezim Nika apo Nikollë Niprelaj... Se me thone Pasha i Dukagjinit!” bora). E qeshun lulje si me kenë qeshje kët e Namuna. -“Po në shenimin e Rrok Zojzit shkruhet Ne revisten “Hylli i Drites” XIII, kor- njeri të lumtun, patravajê. Shpesh ma Ma vonë muejt me shetitë grupin e Je- se gjindet vetem në Dukagjin?” - mundet rik 1937, lidhun me kete teme njaft in- kujtojnë qeshjen e kesaj lulje do ftyra seres (Jezercës), e u ngjit në majen ma të me ndërhy ndonji skeptik idhnak, ndonji teresante, mes tjerash në numri 7 dhe 8, njerezish këtu në Amerikë ku jetoj, disa nalten 2700 m. U suell kah Jugu i Gucisë nga ata skeptiket jo të pakte që torturo- shkruhet: njerez që e di se i kanë qitë të tana ven- e i Plavës e kerkoj ku rrallë kish shkelë jnë perditë gigabajtet e rrjeteteve sociale. - “Mirdita, (Orosh, Spac e Kushni), dave, e s’kanë farë halli në ftyre të Tokës. kamba e njeriut. Me plasjen e luftës bot- Pêr ta kemi nji lajm...Dukagjini asht ma i simbas gojedhanes e kane origjinen nga se Malsorët e kanë njoftë si lule me kohë, nore, 26 Korrik 1914 la rrmimet e nepër madh sesa e kujtojnë ata… asht e rrjedhun prej fisit Marin, (Morine), njaq sa prej ngjyres së saj ia kanë dha- Qafë të Prushit duel në Spas-Flet-Gom- -“Percaktoje Dukagjinin”, – munden kta tre barqe emnohen gjithmone tre barqet në edhe emnin njenës nga te shtatë siqe-Zadrimë e Shengjin. Vizare bimësh me skeptikue prapë ata… e fisit se rrjedhin nga njaj fisi, e kndej ngjyrat, asaj që në gjuhën e standarti- të panjehuna mblodh në kët udhtim qi i -Sigurisht qe kemi me e percaktue… njani-tjetrin e trrasin vlla. Kete vllazni zueme i thonë “E Verdha” - malsoret i duel shum ma interesant se e kishte men- Dukagjini ne thelb ashte vetë Gegnia. Sa i nuk e kane as vllazni shoqnijet, as vllazni thone “E Lultë /-a”. E Lultë si kjo Lule due. Studimin e bani me Dr. August Eden madh asht Dukagjini? Dukagjini asht disa politiket as perkundra muhamedanevet, që qeshet me tanë optimizmin e ngjyrës von Hayek, i cilli ma vonë botoj edhe nji here ma i madh se krahina mbi Shkoder por n’diftim te nji fillese e t’nji burimi, vl- së vet…ka ardhë pranvera…gëzoni. liber të zbukuruem edhe me ftyra. Në këtë qe sot quhet Dukagjin. Dukagjini dikur lazni qe rrjedhe prej nji gjaku. Ket vllazni Lulja quhet “Vjollca e Dukagjinit.” të sjellun ju shtuene florës së përgjith- shtrihej edhe në Mirdite, perfshinte Has, e rrefejne se e kane dhe me Shale e Shosh. Pse e ka bash këtë emën!? shme edhe 9 rode të reja shqiptare. Lumë, Malsi të Gjakoves si dhe tokat Prej ksaj vllaznije qe rrfejne se kane Oro- Por ma interesante asht vjollca qi u shqiptare në Kosove që ende sot quhen shi, Spaci, e Kushnini, asnji n’tre, as me Vjollca e Dukagjinit - E Lulta... pagzue me emnin e fatosit Shqiptar Viola Rrafshi i Dukagjinit. shoshojne, as me Gjomarkaj, nuk kane E kisha vra mendjen për shume Skanderbegi, e cilla u gjet nder rrethet e -“Mirdita Dukagjin?” – munden me marre as dhane gra ne kohe tona se thone : kohë pse e kishte atë emën kjo lule e Vermoshit dhe dallohet prej të tjerave ne skeptikue prape… -“Vllau mik nuk ka si bahet.”. E mandej vendlindjes teme, pa mujtë me gjetë nji për lulen me gjeth të mdhaj. Ne vepren e tij “L’Albanie et l’invasion thone: shpjegim... Shpjegim që e gjeta ma vonë turque au XVe siècle.” (Arbëria -“Oroshi ka 12 barqe e fise të dyta, e në Bibliotekën “Marin Barleti” të qytetit të dhe pushtimi turk në shekullin ma i pari n’kto asht fisi Markolaj, e t’kti Shkodres, ku lexova nji artikull nga studi- XV, Louvain - 1937), doktori fisi jane Gjomarkajt e Kreu me shpijat e uesi Rrok Zojzi, ku kishte skjarue lidhun i shkencave historike Athanas veta. E ma poshte: sa per çashtjen e Du- me këtë lule simbol të Dukagjinit. Nji ar- Gegaj na shkruen: kagjinvet na e dime se kjo Derë kje prej -“Familja e Kapidanit të fisit shyptar, e jo t’vogel: e kjo qi sundoi Mirdites, sipas traditës së gadi t’tretën e Shqypnise per dyqind e sa familjes e merr origjinën nga vjet.” Pal Dukagjini, i princave Du- kagjin, të cilet zotnonin ndër- Nje tjeter rrmim historik qe e kam mjet bregut të majtë të Drinit verejte, mirditoret jane pasardhesit e fisit dhe burimit te Fanit, e perreth te njoftun te Pirusteve, pak kush asht Leshit, kryeqyteti i tyne. Emni marre me emnin e ketij fisi si duhet me Viola Skanderbegi Dukagjin shfaqet per here te u marre, nga vjen e çka do me thane, “Pi- pare ne vjeten 1281, kur perendimoret ruste” asht fjalë shqipe arkaike, dometh- Mjaft e bukur asht edhe nji lloj tjeter emnuem Dukë Gjin Tanushin, (Gjin Ta- ane “Prush”, pse Pirustet njiheshin si xe- vjollcet, e cilla pse gjindet vetem në Du- nushi), “Duka Gjin” = Dukagjin. Por për hetarë (metalurgë), të famshem, shkrinin kagjin hyni në botanikë me emnin Viola këtë familje flitet që nga shekulli i parë. bakrin dhe kuptohet kjo u jepte perparesi Dukaginica, çilë do lule si vjola mezatare Ata zotenuen mbi nji pjese të madhe të ne Epoken e Bakrit. Natyrshem ata si zo- me pesë gjeth krejt të verdhë.” Mirdites, Gashin , Krasniqen, Pejen e ten te metalurgjise ia dolen me sundue Gjakovën, ku në shekullin e XV sundonte zonen dhe me e shtri dominimin e vet ne “VIOLA DUKAGINICA” ose “VIO- Pal Dukagjini e mbas tij Leka, nga dega tana anet…emni i tyne ishte kudo ne ato LA DUCAGINICA” e parë. Dega e dyte zotnonte mbi Leshin, vise, shkoi deri matane Hasit në Qafen e Lulja e Bjeshkeve të mia…Bash lulja Zadrimen e poshtme, Puken, Seliten, Prushit, qe ne shqipen arkaike domethanë që isha rritë tue e adhurue çdo stine, paska Bubën, (Zhubën) e Fanin. Kryeqytet ishte “Qafa e Pirusteve” pse Prush vjen nga tikull botue ma se pari në revisten “Hylli Leshi, dorezue venedikasve me fjala “Pirust”… i Drites” numri 7 i muejit korrik të vjetës 1393. Origjina e Gjonmarkajve Tane keto te dhana dishmojne se 1922, faqja 331, artikull i plotesuem ma të Mirdites vjen nga Nikolla i Dukagjini asht shume here ma i gjane vone nga i njajti autor dhe i ribotuem në Pare i Dukagjinit, bir i Gjergjit i gjeografikisht sesa e percaktojne sot, ne revisten “LEKA”, numri 6 i muejit Qer- dhe vllau i Tanushit IV, ky i fun- krahinen malsore qe percaktohet me ate shor te vjetes 1937, faqja 261…artikull i dit permendet me 1429 ne arki- emen. Vetedija etnike, etno-psikologjia, titulluem “Rreth rrmimeve Botanike në vat e Venedikut.” gjeografia shpirtnore e dishmon ate gja, Shqipnine e Verit”, ku mes tjerash Rrok Këto të dhana që na jep Atha- kjartazi pse kane kaq shume ngjashmeni Zojzi shkruente: nas Gegaj perputhen plotesisht ne gjuhe, doke e zakone, ngjashmeni qe -“Në vjetin 1913 kur Shqipnija kishte me mbamendjen popullore të nuk u zbehen as mbas pushtimit Osman fitue të drejten politike me dalë shtet në ruejtun nga krahinat e Malsise. kur nji pjese e kesaj principate dukagji- vedi, me nji herë u formue nji komision Në vetëdijen e tana anëve si nase nderroi fene duke u kthye ne mys- për caktimin e kufijve të Shqipnisë. Min- Viola Dukaginica Shala, Shoshi, Shllaku, Nikajt, limane. Ne thelb malsoret e Malsise se istrinë e luftës së Austro-Hungarisë në ket Merturi (qe asht Berishe), Berisha përg- Gjakoves dhe banoret e Rrafshit te Du- komision e përfaqsonte Obert A. Mietzl. qenë bimë endemike, prandaj studiuesi I jatë brigjeve të Drinit, Gashi e Krasniqja, kagjinit ruejten te njajtat doke e zakone Akademie der TË issenschafter pranë kujdesshem austriak me saktesine që e Thaçi, Kabashi, Morina, (Morinë asht tra- qe kishin mujte me mbarte e me ruejte Ministrisë s’Arsimit në Vjenë, qi këqyrte karakterizon ate komb, e kishte klasifikue jta e ndrrueme e Marin), Hasi dhe Luma, nder shekujt e gjate e te rande te pushti- me shfrytzue ç’do rasë, ndermjetsoj në në tipologji si “Vjollca e Dukagjinit”... Sopi, në të tanë anet e fiset ne kalkun e meve barbare… Komandë që me komisjonin e kufijve të Kujtoj veten se si mora frymë thellë kur qenësisë se tyne mbajne mbrenda ate bashkohen edhe nji botanist e nji zoolog. e lexova këtë fakt...mora fryme thelle… perkatesi, Dukagjinin. Dukagjinin që di- Përkthyer nga Ilir Seci KURIOZITETE nr. 189, Korrik 2019 15 do të lemë diku „mbeturina“ për një kohë e rrymave elektrike qe shkaktoni blice falë aftësisë së tyre për tu nëndhesuar, u të gjatë, aty do të krijohen gjallesa, si (shkreptima) dhe receta e mundësisë së zhdukën nga siperfaqja e tokës para 3.9 ENIGMA E krimba, minjë kanalesh etj. krijimit të atmosferës së tokës u vërtetua. miliard vjetësh. Mendohet se shkaku ka Shpikja e mikroskopit, në vitin 1590, Të njejtin eksperiment kishte bërë edhe qënë një bombardim masiv i tokës nga e varrosi këtë spekullim. Louis Pas- Charls Darëin (1809-1882), në vitin 1871 kozmosi, bombardim që e sterilizoi tokën JETËS NË teur(1822-1895), në vitin 1864 nguli gu- por, vetëm në kokën e tij. Ai imagjinoi nga jeta. Të paktën në planetin Hënë, zhdën e fundit në arkivolin e kësaj teo- një pellg të madh me ujë të ngrohtë, plot është vërtetuar një gjë e tillë. rie. Jeta nuk lind as nga balta dhe as nga me amone dhe kripëra fosforike, dritë Ndoshta jeta në tokë ka ardhur nga PLANETIN plehrat. nxehtësi dhe elektricitet, si gurthemeli planeti Mars. Kjo mbetet për tu vërtetuar Që të mund të vertetohet origjina e të krijimit të jetës. Për krijimin e jetës, kur njerzimi të mund të fusë në labora- jetës në tokë, nder të tjera, duhen vertet- duhet një atmosferë mbytëse, mjaft ujë torët e vet kerkimor copëza nga trupi i TONË uar dy gjera, nga më të rëndësishmet: E dhe shkreptima. Marsit. “Planeti i kuq“, me një siperfaqe para, si ishte toka pas krijimit të saj, dhe e Jetëkerkuesit e tokës, akoma nuk janë stabile dhe një klimë relativisht të ftohtë, dyta, si lindi faza e parë e jetës në tokën e të bindur, nëse në atmosferën lashtë të mundet ti ketë ruajtur gjurmët e jetës para vdekur, kush është gurthemeli i saj? Fjala tokës, kishte sasira të mjaftueshme amon- miliarda vjetësh. ëhtë për lindjen e aminoacideve, pjesve jaku dhe metani, sa të mund të mjaftonin Në vitin 1996, pati një sensasion të përbërse të albuminës dhe format primi- për krijimin e jetës në tokën pa jetë. madh. Në Antarktidë, u gjet një gur i tive të jetës. Nëse atmosfera ishte me të vërtetë ash- pazakontë i cili u emertua ALH84001. Ajo që ne dim sot është se toka u krijua tu, siç e mendonin Urey dhe Miller, atherë Pas hulumtimeve që ju bënë, u arrit në para 4.6 miliard vjetësh, nga një masë e lind pyetja tjetër:-Nga erdhi uji? konkluzionin se ai vinte nga planeti pafundme gurësh dhe dheu dhe që filloi të Jeta, as që mund të mendohet të krijo- Mars. Aty u vërtetuan gjurëm gjallesash rrotullohet rreth diellit. het, dhe as të jetohet pa ujë. Prejardhja e të vogëla. Pa zgjatur shumë, sensasioni u Gjurmët e parat ë organizmave në tokë ujit në tokë, deri më sot, është absolutisht kthye në zhgenjim. Guri ishte toksor dhe mendohet të jen mikroorganizmat e gurë- e paqart. jo nderplanetor. Megjithatë, shpresat nga zuara, të cilat mendohet të ken jetuar para Mendohet se burimet e ujit në tokë planeti Mars, duke e menduar atë si burim 3.5 deri 3.8 miliard vjetësh. Mendohet se janë, kristalet e akullta dhe asteroidet e dhe arkiv të jetës, janë të mëdha. Nga Lekë Imeraj ishin banorët e parë të planetit tokë, të ar- rëna nga stratosfera. Të tjerë mendojnë se Ndoshta nuk është për tu injoruar as Njeriu shkoi në hënë pa e ditur se nga dhur nga një jetë e përbashkët universale. toka është përbërë nga disa miniplanete, teoria tjetër se jeta ka ekzistuar para kri- u nis. Ndoshta mund të bëhet dhe vizitor i Kjo është një ide. disa nga të cilët suallen ujë me vehte. jimit të planeteve. Kjo mbështetet në planeteve të tjerë pa e ditur këtë gjë. Ideja tjeter është se, para miliarda Në vitin 1969, në Murchison të Aus- hipotezën e panspermës, sporet e fshe- Legjione të tëra astrologësh, as- vjetësh, planeti tokë i pajetë, u bombar- tralisë, ra një meteorit. U vërtetua se ai hura tek bakteriet të cilat qarkullojnë në tronomësh, gjeologësh, kimistësh, bi- dua nga kometat, të cilat krahas dëmeve përmbante sasira të mëdha aminoacidesh, stratosferë, në asteroidët dhe kashtat e ologësh, antropologësh dhe shumë të të mëdha, suallën edhe jetën në tokë. tamam si ato që njerzit mundoheshin ti qumështit. tjerë vazhdojnë me shekuj të merren me Një gjë mendohet se dihet shumë mirë prodhonin në tokë. Kjo e përforcoi shumë Nga të gjitha këto, hipoteza më e pran- menyrën e formimit të planetit tonë, tokë, se, në planetin tonë pa jetë, nuk ka pa- mendimin se jeta në tokë ka ardhur nga ueshme mbetet ajo, e prejardhjes së jetës dhe mbi të gjitha, me lindjen e jetës në sur oksigjen. Oksigjenin këtu e krijuan planetet e tjerë. Por, megjithatë, gjithëçka nga stratosfera, me anë të gurve apo ma- këtë planet. Pavarësisht nga kerkimet, gjallesat e para të tokës. Nëse është kësh- mbeti e dyshimtë. terialeve të tjera „bombarduese“ të tokës. për nga rezultati, të duket sikur kanë fil- tu, atherë nuk qendron teoria e lidhjes së Edhe nëse pranohet fakti se amino- Sistemi diellor përbëhet nga një numur luar vetëm dje. Mund të mendohet se nuk tokës me planetet e tjerë. acidet erdhën nga planetet e tjerë, ato nuk i pafund asteroidësh dhe minibotësh, me kanë shkuar më larg se grekët e lashtë. Që nga viti 1920 mendohet se, at- janë jetë. Të paktën nëse do të kishim diç- përberje nga më të ndryshmet fiziko-kim- Nëse njeriu, është një forme tipike e jetës mosfera e tokës, u krijua nga metani dhe ka në formën e bakterieve, edhe mund të ike dhe temperaturash. Në këto minibotë, në tokë apo, një zhvillim ekzotik, siç amonjaku. Sipas biologëve, një perzjerje pranohet jeta në planetin tonë si dhuratë është normal të mendohet se, kushtet për duket do tu mbetet brezave pasardhës që e tillë, krijoi kushtet për krijimin e ami- e kozmosit. zhvillimin e bakterieve të ndryshme, të ta sqarojnë. noacideve. Të tjerë e mendojnë jetën si rezultat jenë shumë më të pershtatshme se kudo Problemi është se, për aq kohë sa nuk Në vitin 1953, studenti Stanley Miller, i evolucionit kimik, derdhja e llavës së tjetër. do të mund të mësohet prejardhja e njeriut në mbikqyrjen e profesorit të tij, Harold vullkaneve në ujë, etj. Pavarësisht nga të gjitha këto teza dhe në tokë, ai nuk do të mund të studjohet Urey, eksperimentoi një mundësi të tillë Një teori tjetër, disi e preferuar, mun- hipoteza, sqarimi i prejardhjes së jetës në dhe të njihet se kush është. në kushte laboratorike dhe rezultati ishte dohet të argumentojë se, në planetin tokë, tokë, do tu mbetet brezave të arthshëm që Dikush e mendoi se jeta lindi spontan- pozitiv. Në një kazan të madh, futi mate- para se të krijohshin gjallesat e sotme, ta sqarojnë. isht, nga uji ose balta. U paraqitën edhe rial nga atmosfera e vjetër e tokës dhe në kanë jetuar të tjera, krejt të ndryshme nga prova për ta argumentuar këtë teori. Nëse një tjetër ujë. I vuri të dya nën veprimin këto të sotmet. Mendohet se ato gjallesa,

një rrugëtim i gjatë me shumë Sa herë kisha shqetësime apo punë, shumë përkushtim, shumë mërzi ngjitesha lart, rreth 15 minu- Ahmet Osja, përballime të vështirësive objek- ta rruge dhe takoja Shaqirin. Unë tive e subjektive, shume ngjitje e pija nga një gote raki, por ai, nuk zbritje shpateve të Alpeve shqip- pinte. Bisedonim e bisedonim në shembull tare në Dukagjin, kalimin e shumë pafundësi, e donim shumë njeri- përrenjve, lumenjve, oqeaneve e tjetrin. Nga Shaqiri frymëzohesha detyrave, të cilat falë dhuntive të për të kaluar vështirësitë, për të përkushtimi tua, gjithnjë i sfidove, asnjëherë kaluar mërzinë. nuk u dorëzove, gjithnjë dole fitim- Kështu u njoha me familjen tar dhe sot të kemi në mesin nesh, Osja, të cilët ishin me origjine nga në shërbim me plot krenari për jetën e veprën Reçi, dhe banonin në Velipoje, në tende, me plot vitalitet, shembull lagjen e Luarzit. për sot e për nesër për të rinjtë e autoritet të padiskutueshëm, absolut ishte Ai, më fliste shpesh për të vël- të vendit të rejat. Shaqir Osja, shefi i financës së koopera- lain e tij, Ahmetin, i cili në atë kohë ishte

Si u njoha me familjen Osja? tivës bujqësore. me pune në kooperativën bujqësore të Të nderuar të pranishëm! Me familjen Osja jam njohur në Shaqiri nuk ishte nga natyra autoritar, krahinës së Shalës dhe shumë i dhënë pas I nderuar profesor Ahmeti! vjeshtën e vitit 1970. Në këtë kohë, në madje ishte shumë i qetë, shumë i komu- punës, pas punës shkencore në bujqësi. Zonja e zotërinj! Kelmend isha në detyrën e komandantit nikueshëm me të gjithë banoret e kësaj Nga rrëfimi i Shaqirit, që në atë kohë, Sot nuk jemi mbledhur thjeshte për t’u të batalionit sulmues (bs), me qendër në kooperative pa dallim niveli kulturor apo në distancë pata krijuar një respekt në vet- paraqitë një libër, që dhe kjo ka rëndësinë fshatin Vukël, ku buron lumi i Cemit. pozicioni. vete për Ahmetin, agronom në Shalë. Dhe e vet, por jemi mbledhur për të paraqitur Në atë kohë, fshatrat Vukel, Nikç e Autoriteti i tij vinte nga ndershmëria e më pas pata dëgjuar për Ahmetin, për pu- këtë libër, monografi, me titull "Profesor Kozhnje formonin kooperativën bujqë- tij, Shaqiri ishte profesionalisht shumë i nën e tij krijuese e shkencore në Stacionin Ahmet OSJA- Mjeshtër i MADH, 80 vite sore, e pagëzuar kooperativa bujqësore e aftë, financier shumë korrekt dhe i nder- e Misrit, në Ministrinë e Bujqësisë, kur u jete, pune, krijimtari" Vuklit, qendra e së cilës ishte në fshatin shëm. Mbi tavolinën e punës, nën xham emërua në detyrën e vështirë të Ministrit, Profesor Ahmeti, nuk ka qenë e lehtë Vukel. kishte vendosur një copë gazete, në të por direkt e njoha pas vitit 2003 nëpërm- të vish në 80 vjetorin e lindjes! Për të ar- Në ketë kohë, kryetar kooperative ishte cilën shkruhej “Pse firmos shoku finan- jet mikut tim, Luigj Shyti, të cilët ritur në këtë datëlindje, të është dashur Ahmet Mema dhe personi i dytë me një cier?” ishin e janë shumë miq. POEZI nr. 189, Korrik 2019 16 poezi *** poezi *** poezi *** poezi *** poezi*** poezi *** poezi*** poezi *** poezi

SHTOJZOVALLET E DUKAGJINIT pamja m'u duk ndryshe sepse ndriçimi kishte ndryshue. Muzgu i mbramjes n'kontrast me reflekset e dritës qiellore Kush mallet shqiptare me kambë nuk i ka shkelë, Krijonte mjedis magjepës në ujnat e tejdukshme lumore. ka mangësi në formimin e tij kulturor me vlerë. Mendova, ndoshta refleksi i argjentë i flutrës peshkimit Sado në foto e libra mundesh me pa e me lexue, terheqë ma tepër vemendjen e ndonji trofte kryemadhe, Emocionet që t'formohen, n'kontakt me natyrën, nuk i dihet, sot asht dita e rrallë... gjithçka mund të dalë! Gjithë kohën që jeton nuk mundesh me i harrue. Sapo hodha flutrën në thellsinë e ujit tashma ngjyre gri, Si shndritë drita e hanës në male të Dukagjinit, zhurma e ramjes së nji guri të madh mbas shpinës u ndi, me tu dukë se n'botë ka ardhe nji tjeter soj diellit. dhe filli i peshkimit në duert e mija u ngatërrue përçudi! Si këndon heshtja ne luginën e lumit të Shalës, Mendova se dikush, ndoj shok, po don me luejtë me mue, Të duket vetja i vogël si me qenë në gji t'nanës. e për me m'frigue e mbrapa me qeshë, me gurë m'ka gjue. Ishte ditë pushimi, nade në lum për ujë shkova, Pra "lojës" po i rridhe kënaqësinë e talljes s'po ja jap atij. dhe si padashje, flutrën për peshkim e hodha, Hodha përherën e dyti flutrën e peshkimit, por nji zhurmë duket, dita ishte e mbarë sepse tre herë provova, shumë ma e madhe dhe krejtë afër meje më futi frigën, dhe si rrallë herë, tre trofta t'mira prej ujit nxora. solla kryet me shpejtësi me muejt me dallue gurin ogurzi Kaq e pat, dhe pasioni djaloshar i të riut peshkatar, por asgja nuk pashë, as dallova gurin e as hedhsin e tij. Mendjen nuk e lejoi me arsye tue drejtë e mbarë; Ndiva mornica në krye, flokët mu duk se përpjetë u çuen. Pa hanger buk si nisesh për rrugë ti o udhëtar? Gjithnji mbas shpine zhurmat e gurëve qe bijshin u ndijshin. Peshkimi vazhdoi pa prânë kahun e rrjedhjes ujit, Nuk mbrrita me kuptue e as me pa se prej kah ata vijshin. Prej Bregut të Lumit n'drejtim të Portës së Shalës. Rrugës në kthim me peshk përdore, ndodhinë emendova, Mbasi peshkova deri te shkëmbi mbas urës s'Lotajt, por nuk gejshe asnjë logjikë argumentimi për çka provova. Ku troftat e peshkuese ishin të panumërueme... Ngjarja nuk mu shkëput për asnji moment mendimit tim, U ula me pushue nën hijen e nji peme gjigande... E kuptojshe, se ishte e vështirë me arritë n'përfundim! Përballë meje, uji kristal alpin i rotullohej shkambit, Jeta asht mister, Bota asht mister, Universi asht mister...?! përrreth, sipër naltësive,gjelbërim i harlisun pakufi, E vetmja absolute rreth nesh, asht se dogja asht relative! nalt, si kapak i nji kusije, qielli me diellin flakë nxehtësi. Me dyshim nji mendim; ndoshta ngjarja ishte paralajmërim? Heshtje hyjnore , çudie dhe gjinkallat nuk bzajshin! Prej kuj, prej kah dhe pse?! Kuj ja prisha? Kecënova? Lëviza, nji zhurm si pirajkë që teshat rreh për lamje, Ku gabova dhe ç'ka gabova, unë tanë ditën vetëm peshkova! m'befasoi, për vetëmbrojtje solla trupin me shpejtësi, Por, misteri universal udhëzon, se në jetën që na rrethon nji bullarë uji i zi para meje kërceu dhe n'ujë u hodh. Mund t'merren në konsiderattë edhe ngjarje që nuk i beson! Fajtori ishe unë, gjumin e zhegut ja prisha bullarit, Dhe se si, as unë se di, por m'erdhi, nji vegim n'mendt e mi: Që kishte nevojë për nxehtësi mbas peshkimit të tij, "Ai Nalt, shumë Nalt, Nanën Natyrë paska caktue kujdestare, Nëpër ujnat transparente të lumit me akull ftofësi. me ruejtjë ekuilibrin mjedisor të jetës së qënieve planetare. Thuprat e holla t'mrinave ku peshkun e kishevarë, Ndoshta atë ditë, pangishmënia n'peshkim e peshkimi pakufi,. filluen me m'peshue fort e duert me mi ba varrë. Nanën Natyrë fort e ka shqetësue, fort i paska dhanë idhnim" Megjithatë, i pangopur në peshkimin e pa pamë, Unë paskam prishë ekuilibrin jetësor të qënieve t'gjalla n'liri, Vazhdova gjuetinë pa mendue për kthimin n'kamë, me habitat luginën e lumit të Shalës të maleve t'Dukagjinit! derisa nji grykë e naltë shkëmbore lëvizjen ma pengoi. Dhe Shtojzovallet, Zanat rojtare besnike tëmaleve kreshnike, Koha kishte kalue sipakujtue, dielli ishte tue prendue. Gur hodhën kundër meje për ndalimin e gjuetisë jo etike! Nisa rrugën e kthimit, i lodhun, por i lumtur prej peshkimit. Faleminders Zanave dhe Shtojzovalleve, kuptova parimin moral Kur mbrrita te shkëmbi ku n'mesditë, bukur kishe pushue, "Me qenë i pangishëm në jetën shoqnore asht gabim fatal "

Pra, me rastin e themelimit të Nderi i Shoqatës Atdhetare Dukagjini”, apo në librat që kemi botuar, por gjithnjë plotësosh 101 pranvera, me plot shëndet Shoqatës Atdhetare “Dukagjini” së bashku me mjeshtrin e letrave shqipe, na ka thëne dhe na thotë, e rëndësishme dhe me plot vitalitet si deri më sot! e njoha më nga afër dhe më mirë Fadil Kraja. është të shkruani, se koha ka për ti vlerë- Profesor, në qoftë se nuk të dalin 101 Ahmetin, të cilit që në takimin e parë me Kënaqësi të rrish me profesorin, se as- suar e ka për të përcaktuar se sa drejte e pranverat, besoj se këtu do të jemi dhe te, i thamë Profesor Ahmeti dhe kështu njëherë nuk u gjet pa letër e lapës në dore, kemi pasur, se sa ajo që keni shkruar do i atëherë të shtojmë edhe të tjera... vijojmë ti themi dhe sot. nëpërmjet të cilave bën përpjekje të thotë shërbejë së ardhmes. Profesor Ahmeti, në ketë kuadër, me Profesori, në vijimësi na ka dhënë e të të shpjegoje atë që mendon, dhe me Me rastin e dhënies së titullit “Qytetar rastin e 80 vjetorit të lindjes suaj, më lejo- zemër dhe asnjëherë nuk na ndaloi e të na të thëne, se tre gjera janë më të rëndësish- Nderi i Bashkisë së Malësisë së Madhe” ni t’iu dhuroj një kopje të librit “Historiku thotë ndonjë mangësi në punën tonë dhe met e njeriut intelektual! isha në ceremoninë e zhvilluar, u emo- i familjes Sanaj” ... pse kemi bërë dhe gabime, sigurisht pa Ai vijon dhe këto janë: cionova shumë, nga vlerësimet që u thanë Profesor Zef Gjeta përgëzime për li- dashje, por, ai në vijimësi më thoshte dhe E para, letra, në të cilën shkruhet dhe për këtë burrë të Malësisë dhe e ndjeva brin, për punën që keni bërë, për përkush- më thotë: “Ju lumtë, që nuk po pushoni kur shkruhet nuk humbet më, nuk i mbetet veten më krenar, si person po se po, por timin tuaj, në ketë 80 vjetor të lindjes së asnjëherë dhe që po punoni me metodën gojëdhënave; edhe me tepër si kryetar i Shoqatës Atd- profesor Ahmetit! e vertikales, nga lart poshtë dhe jo me E dyta, lapsi, me të cilin shkruhet në hetare “Dukagjini”, që ketë burrë e kemi Ju faleminderit! metodën e horizontales!” letër; Anëtar Nderi të Shoqatës! Në vitin 2005, me rastin e vitit të tretë E treta, libri, nëpërmjet të cilit mëson. Të paçim profesor Ahmeti e ma gëzofsh Ndue Sanaj, të daljes së gazetës “Dukagjini”, kryesia Profesori asnjëherë nuk na tha, pse keni datëlindjen! 13 korrik 2019 e shoqatës i dha titullin e nderit “Anëtar shkruar kështu apo ashtu, qoftë në gazetë Të uroj, në emër të shoqatës, që të

REDAKSIA Kryeredaktore: Suela Ndoja Redaktorë: Luigj Shyti, Lazër Stani, Roza Pjetri, Prelë Milani, Lazër Kodra, Zef Nika, Zef Gjeta, Lulash Brigja, Kole Çardaku, Mundësoi Botimin: Eilda Delija, Age Martini, Klodiana Serraj, Vilson Peshkaj, KOLË ÇARDAKU DHE PAL SHKAMBI Marijan Ndershtiqaj, Arber Shytani, Zef Bari, Gjon Fierza e Ndue Ziçi.

cmyk