OOSTUM Gemeente Winsum
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
6L OOSTUM gemeente Winsum BESCHERMDE STADS- EN DORPSGEZICHTEN BESCHERMDE STADS- EN DORPSGEZICHTEN INGEVOLGE ARTIKEL 35 VAN DE MONUMENTENWET 1988 OOSTUM, gemeente Winsum Aanvulling op de toelichting bij het besluit tot aanwijzing van Oostum als beschermd dorpsgezicht. o o Is- Resuttaat gevoerd overleg o o Overeenkomstig het bepaalde in 10 artikel 35 (voorheen 20) van de o Monumentenwet zijn de gemeente- IJI raad, Gedeputeerde Staten van —: Groningen, de Rijksplanologische Commissie en de Raad voor het Cultuurbeheer gehoord over het voorstel Oostum aan te wijzen als beschermd dorpsgezicht. De genoemde instanties hebben alle positief geadviseerd met betrekking tot de voorgenomen aanwijzing. In verband daarmee zijn in de begrenzing van het aangewezen dorpsgezicht en in de toelichtende tekst geen wijzigingen aangebracht ten opzichte van het oorspronkelijke voorstel. Als gevolg van een gemeentelijke herindeling maakt het dorpsgezicht Oostum per 1 januari 1990 deel uit van de nieuw gevormde gemeente Winsum. Door de gemeenteraad van Ezinge is op 11 april 1989 het bestemmingsplan "Buitengebied Ezinge" vastgesteld, waarin een beschermende regeling is opgenomen voor het gebied van het dorpsgezicht Oostum. Dit bestemmingsplan kan worden aangemerkt als een beschermend plan conform artikel 36, eerste lid, van de Monumentenwet 1988. ERRATUM In verband met de inwerkingtreding van de Monumentenwet 1988 per 1 januari 1989 dient in de plaats van "artikel 20 van de Monumentenwet" gelezen te worden: "artikel 35 van de Monumentenwet 1988". De verwijzing "artikel 37, lid 8 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening" dient vervangen te worden door "artikel 36, eerste lid, van de Monumentenwet 1988". BESCHERMDE STADS- EN DORPSGEZICHTEN INGEVOLGE ARTIKEL 20 VAN DE MONUMENTENWET OOSTUM gemeente Winsum Toelichting op het besluit tot aanwij• zing van Oostum als beschermd dorpsgezicht Het beschermde dorpsgezicht omvat het op bijgaande kaart (Rijksdienst voor de Monumentenzorg, tekening nr. 098) door een stippellijn omgrens- de gebied. Publikatie van de Rijksdienst voor de Momumentenzorg. Januari 1988. Inleiding Het gehucht Oostum ligt in de gemeente Ezinge in het oosten van het oude gebied Middag, op een afstand van circa negen kilometer ten noordwesten van de stad Groningen. Oostum is een kleine wierdenederzet- ting, bestaande uit een kerk, drie woonhuizen en drie boerderijen. De kerk en twee aanliggende woningen bevinden zich op de kruin, de boerderijen en het derde woonhuis liggen aan de voet van de grotendeels afgegraven wierde. Opvallend is de hoogte van de wierde, waardoor deze in het open landschap vanaf grote afstand zichtbaar is. De nog aanwezige historische kenmerken zowel in het niet als het wel afgegraven deel van de wierde en het opmerkelijke beeld dat Oostum vormt, zowel vanaf de weg als vanuit het landschap, met als hoogtepunt de karakteristieke 13de-eeuwse dorpskerk met omrin• gende beplanting, rechtvaardigen de WIERDEN EN BEDIJKINGEN IN HUMSTERLAND EN MIDDAG aanwijzing van Oostum als beschermd dorpsgezicht in de zin van artikel 20 van de Monumentenwet. woonplaatsen op kwelderruggen, die de ronde grondvorm van de heuvel langgerekt van vorm zijn. Zo kan men aan de voet tot uitdrukking komt. Ontstaan en ontwikkeling Oostum, op de westflank van de Oostum is een van de vier terpen Hunze, plaatsen in de wierdenreeks die door Van Giffen wordt genoemd Na de laatste ijstijd, die circa die loopt van Antum in het noorden in verband met het aantreffen van 10000 jaar geleden ten einde liep, tot Dorkwerd in het zuiden. restanten van de oeros, die omstreeks begint het zeewaterniveau van de Een aantal wisselende perioden de jaartelling in Noord Nederland Noordzee te stijgen. Dit heeft tot van transgressie en regressie hebben wordt aangetroffen. gevolg, dat de kustlijn, die voordien tot gevolg dat er enkele 'generaties' Tastbare sporen van bewoning zijn honderden kilometers van ons land wierden ontstaan. Naast eenhuizige de diverse bronzen en gouden verwijderd was, landinwaarts schuift. wierden zijn dorpswierden ontstaan, voorwerpen (fibula, charivari, Tevens wordt er door het zeewater vermoedelijk door het aaneengroeien baardtangetje, naalden) en potscher- zand en klei op de pleistocene van oorspronkelijke, dicht bijeen- ven uit de eerste eeuwen na Christus, ondergrond afgezet. De stijging van gelegen huiswierden. Op grond van die bij de afgraving van de wierde het zeewaterniveau blijft zich echter structuurkenmerken kunnen drie aan het begin van deze eeuw zijn niet voortzetten. Perioden met een typen dorpswierden worden onder• gevonden. gemiddeld hoog zeewaterniveau, de scheiden. Het eerste type kenmerkt transgressiefasen, worden afgewis- zich door een straalsgewijze of Vanouds is Oostum, evenals vele seld door perioden met een gemiddeld radiale verkaveling, van de kruin van lager zeewaterniveau, de regressiefa- andere wierdedorpen, een agrarische de wierde naar de randen toe, nederzetting en is dit tot op heden sen. In Noord-Nederland ontstaan waarbij deze verkaveling zich soms daardoor in de perioden van regressie gebleven. Het proces van wierde-aan- nog buiten de wierde over enige leg en ophoging blijft zich vermoede• kweldergebieden die een groot deel afstand kan voortzetten. Dit type van de tijd droogliggen. Hierdoor lijk doorzetten tot in de 12de a 13de stamt volgens oudheidkundig eeuw. In deze periode komt een worden deze gebieden in principe bodemonderzoek al uit of zelfs van bewoonbaar voor de mens. De eerste aaneengesloten stelsel van dijken tot kort voor de Romeinse Tijd. Het stand, waardoor de mogelijkheid bewoning heeft plaatsgevonden op tweede type wierde heeft door de de van nature hoog opgeslibde ontstaat boerderijen buiten de wierde agrarische blokverkaveling een in het landschap te plaatsen. Zoals gronden, de kwelderruggen of vierkante of rechthoekige indeling oeverwallen. men bij veel wierdedorpen kan van het terrein gekregen. Dit type vaststeUen blijkt de rand van de De kweldergebieden werden komt vooral tot ontwikkeling in de wierde een aantrekkelijke vestiging- doorsneden door getijdestromen. In eeuwen na het begin van de jaartel• splaats voor boerderijen te zijn, de perioden van transgressie zijn de ling. Een derde type wierde kenmerkt enerzijds door een gunstiger ligging bewoners van de kweldergebieden zich door een langwerpige vorm. Bij ten opzichte van het agrarisch gebied genoodzaakt heuvels op te werpen, deze wierden is het agrarische en anderzijds door een gemakkelijke geschikt voor bewoning. In verschei- karakter naar de achtergrond bereikbaarheid, hetzij via een dene gevallen worden de wierden gedrongen en is vooral de handels- ringweg (in Oostum aan de westzijde), echter verlaten en raken soms in een functie van belang. Deze handelster- hetzij vanaf de doorgaande route. latere fase opnieuw bewoond. De pen of -wierden worden op zijn Het oudste kaartbeeld dat van terpen of wierden zijn geleidelijk aan vroegst in de 7de of 8ste eeuw Oostum bekend is, is de provinciale opgehoogd door gebruikmaking van gevormd. kaart van Theodorus Beckeringh uit mest en kwelderzoden. Het verschijn- De wierde van Oostum lijkt een 1781 (fotobijlage, afb. 1). sel dat veel wierden in een rij achter mengvorm van de eerste twee typen elkaar zijn te vinden, vindt zijn De kaart die in detail niet erg te zijn. De westelijke helft van de oorsprong in de aanleg van deze nauwkeurig is, suggereert op de wierde is radiaal ingedeeld, waarbij wierde niet meer bebouwing dan 2 thans aanwezig is. Een aanduiding landschap nog goed herkenbaar. Het Vanwege de oost-west orientatie voor bebouwing aan de noordkant afgegraven karakter manifesteert ligt de kerk met de koorzijde naar de komt overeen met de plaats van de zich vooral aan de noordwest- en weg. Opmerkelijk is de rechthoekige huidige boerderij, de Reinghestede, oostzijde, waar steile taluds het vorm en de dwarse plaatsing van de aan de rand van de wierde. Behalve restant van de wierde markeren. Aan lage toren. De dwarsgeplaatste kap deze boerderij geeft de kaart geen de zuidkant is de overgang van de komt bij geen andere toren in Noord andere bebouwing direkt buiten de wierde naar het landschap geleidelij- Nederland voor. De vele verande• wierde aan. ker. ringen en opknapbeurten die de kerk De kaart van Beckeringh laat en toren in de loop der eeuwen verder zien dat Oostum tamelijk Beschrijving ruimtelijk karakter hebben ondergaan zijn her en der gei'soleerd ligt ten opzichte van aan het gebouw af te lezen. Zeldzaam andere dorpen, enerzijds door de In het beeld van de wierdeneder- zijn de holle en bolle pannen op het afstand, anderzijds door de ligging zetting Oostum neemt de dorpskerk dak van de kerk (de zogenaamde tussen het Reitdiep en het Aduarder de belangrijkste plaats in. Op de monniken en nonnen) die, in twee Diep. Veerverbindingen over het relatief hoge wierde - de wierde kleuren gebakken, kruismotieven op water zijn er aan de oostzijde bij heeft een maximale hoogte van vijf het dak vormen. Wetsingerzijl en bij Wierumerschouw. meter boven N.A.P. - is de kerk vanaf De twee woningen op de terp zijn Op de oudste kadastrale opmeting, de weg en vanuit het landschap op evenals de kerk, bescheiden van CO grote afstand zichtbaar. o het kadastrale Minuutplan van 1821 afmetingen en sober in hun architec• o zijn de contouren van de wierde en De kerk is gelegen op een klein tuur. Beide woningen bestaan uit een r- r- bijbehorende radiale parcellering kerkhof omringd met bomen, dat van bouwlaag en een kap. Kenmerkend is O duidelijk zichtbaar (fotobijlage, afb. o de weg is afgescheiden door middel het langse type en de orientatie op CM 2) . Naast de Reinghestede aan de van een smeedijzeren hek. Tezamen de weg. De meest noordelijke oLO noordkant bevinden zich nu ook twee met de kerk vormen twee aangrenzen• woning heeft een schilddak, de boerderijen aan de zuidwest- en de woonhuizen aan de zuidkant, meest zuidelijke een zadeldak met zuidkant van de wierde. De zuidwes- gebonden door aanwezige beplanting, wolfseinden. Beide woningen zijn telijk gelegen boerderij is geheel een herkenbare concentratie op de opgetrokken uit baksteen en hebben omgracht en wordt ontsloten door kruin van de wierde. gevelopeningen met een verticale een pad dat de gebogen lijn van de Rondom deze bebouwing bevindt gerichtheid.