DOCSLIB.ORG

University of Groningen Rurale Metropool Schroor, Meindert

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
University of Groningen Rurale Metropool Schroor, Meindert University of Groningen Rurale metropool Schroor, Meindert IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2014 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Schroor, M. (2014). Rurale metropool: Bevolking, migratie en financiën van de stad Groningen ten tijde van de Republiek (1595-1795) [S.l.]: [S.n.] Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 11-02-2018 Rurale Metropool Dit boek is opgedragen aan mijn grootvader Meindert Schroor (* West-Terschelling 9.10.1897): op 25 november 1925 met de loodsschoener ‘Terschelling en het Vlie No. 2’ verdronken boven Terschelling. Rurale metropool Bevolking, migratie en financiën van de stad Groningen ten tijde van de Republiek (1595-1795) Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de rector magnificus, prof. dr. E. Sterken en volgens het besluit van het College van Promoties. De openbare verdediging zal plaatsvinden op donderdag 25 september 2014 om 14.30 uur door Meindert Schroor geboren op 12 april 1955 te Harlingen Promotor: Prof. dr. P. Kooij Copromotor: Prof. dr. Y.B. Kuiper Beoordelingscommissie: Prof. dr. M.G.J. Duijvendak Prof. dr. M.C. ’t Hart Prof. dr. J.M.W.G. Lucassen Rurale metropool Bevolking, migratie en financiën van de stad Groningen ten tijde van de Republiek (1595-1795) Nederlands Agronomisch Historisch Instituut Groningen/Wageningen 2014 Historia Agriculturae 46 Published by / uitgegeven door Nederlands Agronomisch Historisch Instituut (NAHI) Oude Kijk in ’t Jatstraat 26, 9712 EK Groningen Hollandseweg 1, 6706 KN Wageningen Internet: www.rug.nl/research/nederlands-agronomisch-historisch-instituut E-mail: [email protected] Deze uitgave werd financieel mede mogelijk gemaakt door: Stichting NAHI Een bijdrage voor buitenpromovendi vanwege de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen Centre for Landscape Studies, University of Groningen ISBN 978-90-367-7133-7 © Meindert Schroor, 2014 © Stichting NAHI, 2014 Niets in deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, of op enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. No part of this book may be stored in a computerized system or reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means without written permission from the publisher. Foto omslag: fragment van de in 1673 door Marcus Doornick te Amsterdam uitgegeven Nieuwe en Nauwkeurige Lantcaert vande XVII Nederlantse Provincien, benevens de aengrensende Landen daer in begrepen Hamburg, Bronswyck, Franckfurt, Sedain en Calis in Vranckryck etc. Onder aan de kaart hing een schriftelijk verslag van de krijgsverrichtingen in het ‘Rampjaar’ 1672 en in 1673 (Tresoar, Leeuwarden). Omslagontwerp: Frank de Wit Productie: Erwin H. Karel Druk: Grafisch Centrum Rijksuniversiteit Groningen Inhoudsopgave Woord vooraf 1 Inleiding 5 Stad versus Ommelanden 6 ‘Commoditeyt’: site en situation 8 Kustgebied versus achterland 9 Een veranderende oriëntatie 11 Stand van zaken economische geschiedenis 15 Een afgelegen quasistadstaat 17 Een kwantitatief onderzoek 18 Voorstudies 22 Vraagstelling van deze studie 23 1. ‘Het gelijk van Van Doeveren’, de demografische ontwik- keling van Groningen in de zeventiende en achttiende eeuw 27 De demografische bronnen 32 De doopboeken 33 De bronnen met betrekking tot de sterfte 37 De huwelijksproclamaties 42 De burgerboeken 44 Schattingen van de bevolkingsomvang van Groningen 45 Geboorte en sterfte 55 De huwelijken 62 Migratie en mobiliteit 70 Perspectief 75 Een vergelijking met andere steden 77 Tenslotte: demografie, tussen geografie, gezondheid en hygiëne 82 2. ‘Fries of Veels’. Immigranten in Groningen en hun herkomst 1595-1795 87 Een grote stad 89 Een tijdrovend onderzoek 92 Burgerrecht, buurmaal en gilderecht 93 Migratie in soorten 97 De burgerboeken als bron 98 Tussen de Republiek en Duitsland 99 De huwelijksproclamaties 110 Migratie: sekse en afstand 121 Een aantrekkelijke bestemming voor een arm achterland 124 Groningen vergeleken met andere steden 129 Drie ‘bruggenhoofden’ 135 Steeds nauwere cirkels: migratie in de tijd 138 Ommelanders in de stad 143 Friezen, Drenten en Westfalingers in de stad 146 Integratie in de Nederlanden 150 Tenslotte: krimpende cirkels en groeiende vernederlandsing 152 3. Van Ommelander predikanten, Drentse molenaars en Munsterse wevers. Bevolking, beroep en bedrijf in Groningen 157 Het stapelrecht en de macht van de gilden 158 Het brouwersgilde en de andere gilden 162 Burgers, gildrecht, gilden, conjunctuur en gilderollen 166 De admissiegelden – bron voor nieuwe gildebroeders 172 Schattingen van de beroepsbevolking 177 Migranten en beroepen 179 Rechtstreekse rurale migranten 187 Enkele vergelijkingen met incidentele bronnen 191 Karige kohieren: een gebrek aan statische bronnen 193 Ontwikkelingen in de tijd 195 Tenslotte: meer verzorgend dan producerend 200 4. Pilaren, Peerlen en Penningen. De financiële huishouding van de stad Groningen 203 De stand van zaken met betrekking tot het onderzoek 204 Belastingen: verpachten of collecteren 208 Stadsrekeningen en financiën in de zestiende eeuw 211 Redressen tegen ‘confusie’ der financiën 214 Naar een vaste indeling van de stadsrekening 217 Het ritueel van het controleren van de rekening 219 Verbetering van de financiën 220 De stadsrentmeesters aansprakelijk gesteld 224 De stadsrekenkamer in bedrijf 225 De zaak op orde 227 ‘BV Groningen’ 229 De indeling van de stadsrekeningen 231 De inkomsten 239 De uitgaven 243 Externe financiële lusten en lasten: de buitenbezittingen en kleine kassen 247 De inkomsten van de stad nader bekeken 252 De uitgaven van de stad nader bekeken 261 Het geleende geld 268 Tenslotte: Stadsfinanciën als spiegel van het zelfbeeld en de economische ontwikkeling van de stad 273 5. Besluit 281 De voordelen van een economisch-geografische insteek 281 Demografie: dynamisch en steeds gezonder 282 Migratie: ruraal en vooral zuidoostelijk 283 Beroep: regionale specialisaties 286 Financiën: bijzondere buitenbezittingen 287 Financiën: kapitaalvoorziening 290 De Ommelander pilaren ingeruild voor Stadse peerlen 293 Tenslotte: Bescheiden, unieke plaats 294 Samenvatting 297 Abstract 304 Zusammenfassung 311 Bijlagen 319 Geraadpleegde bronnen 391 Geraadpleegde literatuur 396 Over de auteur 413 Historia Agriculturae 415 Lijst met tabellen Tabel 1.1 Totaal aantal gedoopten, resp. geborenen in Groningen volgens doop- en geboortenregisters, 1672-1795 36 Tabel 1.2 Gemiddeld aantal ondertrouwen per vijfjarige periode 1596-1795 47 Tabel 1.3 Burgervaandelen, hoofden van huishoudingen/gezinnen per type huisvesting, 1659 51 Tabel 1.4 Groningen, inwonertallen, 1606-1795 54 Tabel 1.5 Geboorte, sterfte en saldo in absolute aantallen per decennium, 1641-1800 56 Tabel 1.6 De componenten van de bevolkingsontwikkeling van Groningen, 1659-1795 58 Tabel 1.7 Hertrouwende weduwen en weduwnaars, 1611-1623 66 Tabel 1.8 De sterfte in vier noordelijke steden, 1749-1800 81 Tabel 2.1 Aantallen en percentages nieuw ingeschreven burgers in Groningen waarvan de herkomst, resp. het beroep bekend zijn, 1595-1795 95 Tabel 2.2 Herkomstgebieden nieuwe burgers in percentages, 1594- 1671-1795 100 Tabel 2.3 Herkomstgebieden nieuwe burgers van elders in percentages, 1594-1671-1795 101 Tabel 2.4 Overzicht van de in dit onderzoek voorkomende ondertrouwden in de stad Groningen naar tijdvak, aantallen en voornaamste herkomstgebieden over een 80-tal jaren in de periode, 1611-1785 114 Tabel 2.5 De herkomst van huwelijkspartners in de stad Groningen (op basis van 42,6 % van de 58.763 huwelijken in 80 jaar), 1601-1795 122 Tabel 2.6 Groningen: herkomst huwelijkspartners van elders (in absolute aantallen en percentages), 1601-1795 123 Tabel 2.7 Groningen: Herkomst huwelijkspartners van elders (relatieve gewicht van de herkomstgebieden), 1601-1795 126 Tabel 2.8 Groningen: herkomst huwelijkspartners van elders (excl. Frankrijk/België/Overig Duitsland), 1601-1795 127 Tabel 2.9 Verdeling van migranten (vreemde huwenden) in Groningen naar afstand, 1611-1785 130 Tabel 2.10 Groningen: Herkomst burgers van elders naar afstand in procenten per 20-jarige periode, 1661-1795 133 Tabel 2.11 Groningen: Herkomst huwenden van elders naar afstand in procenten voor uiteenlopende perioden, 1611-1785 134 Tabel 2.12 Percentage huwelijkspartners afkomstig uit de deel- gebieden gerelateerd aan het totaal aantal huwenden uit Stad & Lande, 1611-1785 en vergeleken met het aandeel van dat gebied in de bevolking van Stad & Lande (excl. stad Groningen), 1795 144 Tabel 2.13 Percentage ‘Friezen’, Westfalingers en Drenten onder de huwelijkspartners van elders,
Load more

Recommended publications
  • Reformation Im Alten Reich
    Die »andere« Reformation im Alten Reich The »other« Reformation in the Old Empire Arbeiten zur Kirchen- und Theologiegeschichte Begründet von Helmar Junghans, Kurt Nowak und Günther Wartenberg Herausgegeben von Klaus Fitschen, Wolfram Kinzig, Armin Kohnle und Volker Leppin Band 53 Jan van de Kamp | Christoph Auffarth (Hrsg. | Eds.) Die »andere« Reformation im Alten Reich Bremen und der Nordwesten Europas The »other« Reformation in the Old Empire Bremen and North-West Europe EVANGELISCHE VERLAGSANSTALT Leipzig Bibliographische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliographie; detaillierte bibliographische Daten sind im Internet über http://dnb.dnb.de abrufbar. © 2020 by Evangelische Verlagsanstalt GmbH · Leipzig Printed in Germany Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlags unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere für Vervielfältigungen, Übersetzungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen. Das Buch wurde auf alterungsbeständigem Papier gedruckt. Cover: Zacharias Bähring, Leipzig Satz: 3w+p, Rimpar Druck und Binden: Esser printSolutions GmbH ISBN 978-3-374-06438-0 ISBN E-Book (PDF) 978-3-374-06439-7 www.eva-leipzig.de Vorwort Die Reformationsgeschichte der Stadt Bremen unterscheidet sich von vielen anderen Reformationen im Alten Reich, ist aber in der Untersuchung der ver- schiedenen Formen von Reformation kaum einmal berücksichtigt. Auch in der sprudelnden Forschung in der Reformationsdekade kam sie nicht vor. Sie ist deutlich ›anders‹ als die Reformation in den ›Kernlanden‹ und in den Städten. In der ersten, lutherischen Phase ist manches vergleichbar: die grundstürzenden Ideen, die ihre Legitimation aus Gottes Wort zieht, kodifiziert in der Heiligen Schrift.
    [Show full text]
  • Gebiedsfonds Westerkwartier
    Gebiedsfonds Westerkwartier doelstelling Het Gebiedsfonds Westkwartier brengt middelen en mensen samen door projecten te ondersteunen ten behoeve van het Westerkwartier en haar inwoner. De stichting.. .. een zelfstandige, onafhankelijke organisatie opgericht om bij te dragen aan het landschap, de belevingswaarde en de leefbaarheid in en van het mooie Westerkwartier. ..draagt bij aan.. Behoud en herstel van landschappelijke waarden Behoud en herstel van cultuurhistorische, archeologische en aardkundige waarden Behoud en herstel van biodiversiteit en het watersysteem Bevorderen van de leefbaarheid in dorpen Bevorderen van de agrarische, recreatieve en andere economische activiteiten en andere activiteiten die er voor zorgen dat het in het Westerkwartier goed wonen, werken, leven en recreëren is. Aduard, Aduarderzijl, Balmahuizen, Beswerd, Boerakker, Briltil, Den Ham, Den Horn, Diepswal, Doezum, Electra, Enumatil, Ezinge, Faan, Feerwerd, Fransum, Garnwerd, Grijpskerk, Grootegast, Jonkersvaart, Kenwerd, Kommerzijl, Kornhorn, Krassum, Kuzemer, Kuzemerbalk, Lauwerzijl, Leek, Lettelbert, Lucaswolde, Lutjegast, Marum, Midwolde, Niebert, Niehove, Niekerk, Niezijl, Noordhorn, Noordwijk, Nuis, Oldehove, Oldekerk, Oostum, Oostwold, Opende, Peebos, Pieterzijl, Saaksum, Sebaldeburen, De Snipperij, Tolbert, Visvliet, De Wilp, Zevenhuizen, Zuidhorn ‘ ‘t Westerketier’ Van kwelderland met wierdendorpen tot coulisselandschap en veengebieden. Bestuur Kor Dijkstra (voorzitter) Bert van Mansom (secretaris en penningmeester) Ties Hazenberg Harry Fellinger
    [Show full text]
  • PDF Van Tekst
    Monumenten in Nederland. Groningen Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma bron Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist / Waanders Uitgevers, Zwolle 1998 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu04_01/colofon.php © 2010 dbnl / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma i.s.m. schutblad voor Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 2 Uithuizermeeden, Herv. kerk (1983) Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 4 Stedum, Herv. kerk, interieur (1983) Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 6 Kiel-Windeweer, Veenkoloniaal landschap Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 7 Voorwoord Het omvangrijke cultuurhistorische erfgoed van de provincie Groningen wordt in dit deel van de serie Monumenten in Nederland in kaart gebracht. Wetenschappelijk opgezet, maar voor het brede publiek op een toegankelijke wijze en rijk geïllustreerd gebracht. Monumenten in Nederland biedt de lezer een boeiend en gevarieerd beeld van de cultuurhistorisch meest waardevolle structuren en objecten. De serie is niet bedoeld als reisgids en de delen bevatten dan ook geen routebeschrijvingen of wandelkaarten. De reeks vormt een beknopt naslagwerk, een bron van informatie voor zowel de wetenschappelijk geïnteresseerde lezer als voor hen die over het culturele erfgoed kort en bondig willen worden geïnformeerd. Omdat niet alleen de ‘klassieke’ bouwkunst ruimschoots aandacht krijgt, maar ook de architectuur uit de periode 1850-1940, komt de grote verscheidenheid aan bouwwerken in Groningen goed tot uitdrukking.
    [Show full text]
  • The Black Death and Recurring Plague During the Late Middle Ages in the County of Hainaut
    The Black Death and recurring plague during the late Middle Ages in the County of Hainaut Joris Roosen BinnenwerkJorisVersie2.indd 1 21/09/2020 15:45:13 Colofon The Black Death and recurring plague during the late Middle Ages in the County of Hainaut: Differential impact and diverging recovery ISBN: 978-94-6416-146-5 Copyright © 2020 Joris Roosen All rights reserved. No part of this thesis may be reproduced, stored or transmitted in any way or by any means without the prior permission of the author, or when applicable, of the publishers of the scientific papers. Layout: Vera van Ommeren, persoonlijkproefschrift.nl Printing: Ridderprint | www.ridderprint.nl Dit proefschrift werd mogelijk gemaakt met financiële steun van de European Research Council (binnen het project “COORDINATINGforLIFE, beursnummer 339647, binnen het kader van het financieringsprogramma FP7-IDEAS-ERC) BinnenwerkJorisVersie2.indd 2 21/09/2020 15:45:13 The Black Death and recurring plague during the late Middle Ages in the County of Hainaut Differential impact and diverging recovery De Zwarte Dood en terugkerende pestgolven tijdens de late middeleeuwen in het Graafschap Henegouwen Differentiële impact en uiteenlopend herstel (met een samenvatting in het Nederlands) Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit Utrecht op gezag van de rector magnificus, prof.dr. H.R.B.M. Kummeling, ingevolge het besluit van het college voor promoties in het openbaar te verdedigen op vrijdag 23 oktober 2020 des middags te 4.15 uur door Joris Roosen geboren op 8 oktober 1987 te Genk, België BinnenwerkJorisVersie2.indd 3 21/09/2020 15:45:13 Promotor: Prof.
    [Show full text]
  • Terpen Tussen Vlie En .Eems
    • VERENIGING VOOR TERPENONDERZOEK • TERPEN TUSSEN VLIE EN .EEMS EEN GEOGRAFISCH-HISTORISCHE BENADERING DOOR • H. HALBER TSMA II • TEKST • • • J. B. WOLTERS GRONINGEN • • TERPEN TUSSEN VLIE EN EEMS VERENIGING VOOR TERPENONDERZOEK TERPEN TUS'SEN VLIE EN EEMS EEN GEOGRAFISCH-HISTORISCHE BENADERING DOOR H. HALBERTSMA Conservator bij de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek te Amersfoort 11 TEKST J. B. WOLTERS GRONINGEN 1963 Uitgegeven in opdracht van de Vereniging voor Terpenonderzoek, met steun van de Nederlandse organisatie voor zuiver-wetenschappelijk onderzoek (Z. W.O.), het Prins Bernhard Fonds, de provinciale besturen van Friesland en Groningen, het Provinciaal Anjeifonds Friesland en het Harmannus Simon Kammingafonds Opgedragen aan Afbert Egges van Giffen door de schrijver WOORD VOORAF Het is geen geringe verdienste van de Vereniging voor Terpenonderzoek, de ver­ schijning van dit werk mogelijk te hebben gemaakt. Met nimmer aflatend ver­ trouwen heeft het Bestuur zich bovendien de moeilijkheden willen getroosten en de oplossingen helpen zoeken toen de schrijver zijn arbeid op een aanzienlijk later tijdstip voltooide dan hij zich aanvankelijk had voorgesteld, met alle gevolgen van dien. Moge de ontvangst" welke het werk vindt, de verwachtingen derhalve niet beschamen. Dank is de schrijver ook verschuldigd aan de Directeur van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek te Amersfoort, die hem ten volle in de ge­ legenheid stelde zich geruime tijd vrijwel uitsluitend aan de samenstelling van atlas en tekst te wijden en nimmer een beroep op de hulpmiddelen van zijn Dienst afwees. Woorden van erkentelijkheid zijn niet minder op hun plaats aan het Biologisch­ Archaeologisch Instituut der R.U. te Groningen, het Provinciaal Museum aldaar, het Fries Museum te Leeuwarden, het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, de Stichting voor Bodemkartering te Bennekom, de Topografische Dienst te Delft, de Niedersächsische Landesstelle für Marschen- und Wurtenforschung te Wilhelms­ haven alsmede aan de Hypotheekkantoren te Groningen en Leeuwarden.
    [Show full text]
  • Het Dorp Aduard
    Het dorp Aduard Het dorp Aduard is ontstaan tijdens de ontmanteling van het klooster. Het enorme verlaten gebouwencomplex trok handelaren in bouwmaterialen aan die zich van lieverlee vestigden aan het Binnendiep. Hiervandaan werden de kloostermoppen vervoerd naar talloze plaatsen in de provincie en daarbuiten. De eerste huizen in Aduard zijn gebouwd langs dat diep (nu Hofstraat) en het tegenwoordige Kaakheem. In 1595 werd de ziekenzaal van het klooster in gebruik genomen als Protestantse kerk en kreeg de nieuwe bevolking van Aduard haar eerste predikant. Steeds meer kloostergebouwen verdwenen, waaronder de majestueuze abdijkerk, en het terrein werd geschikt gemaakt voor permanente bewoning. In 1602 verzochten de inwoners de Provincie hun toe te staan de weg door het klooster te verhogen en een brug te maken over de Lent. Men wilde dat de reizigers en kooplui die van Groningen of van Zuidhorn kwamen, door het dorp zouden gaan en niet eraan voorbij. Men legde dus de Heerweg om van de plaats waar nu herberg Onder de Linden staat tot aan de in 1974 gesloopte Piepbrug. De weg boog na de brug af naar rechts om langs de Hamstertocht weer aansluiting te maken op de Heerweg. Zo is het ook gebeurd. Dit houdt in dat de huizen die onder het niveau van de Burg. Seinenstraat liggen, gebouwd zijn vóór1602. Op onderstaande kadasterkaart van 1820 zijn deze blauw gekleurd. Bij de bouw van de eerste dorpswoningen werden gebroken kloostermoppen gebruikt voor de binnenmuren en de zij- en achtergevels. Voor de voorgevel kocht men nieuwe stenen (koopmanskant moet netjes zijn). Alhoewel er vooral in de 20e eeuw veel van deze originele woningen gesloopt zijn, kent Aduard nog verscheidene met oud metselwerk.
    [Show full text]
  • Middag-Humsterland Op De Werelderfgoedlijst
    Middag-Humsterland op de Werelderfgoedlijst Manifest Initiatiefgroep Middag-Humsterland Werelderfgoed Esbjerg Varde Ådal, Tjæreborg- De landschappelijke entiteiten marsken, Ribemarsken Fanø Ribe van het Waddengebied Mandø Rømø Ballummarsken, Tøndermarsken Sylt Tønder Wiedingharde Bökingharde Föhr Nordergosharde Amrum Halligen Pellworm Südergosharde Nordstrand Husum Eiderstedt Norderdithmarschen Wilster-/Kremper- Süderdith- marsch Seestermüher/ Neuwerk marschen Haseldorfer- marsch Spiekeroog Wangerooge Land Hadeln Baltrum Langeoog Land Norderney Kehdingen Juist Land Wursten Borkum Harlingerland Norderland Wangerland / Schiermonnikoog Jeverland Ameland Butjadingen Land Würden Terschelling Brookmerland Wilhelmshaven Altes Land Auricherland Krummhörn Friesische Lauwers Fivelingo Emden Vlieland Oostergo Wehde Stadland Hunsingo Osterstade Kaart uit “Het Waddengebied. Een Cultuurlandschap Middlezee Moormerland Leeuwarden Oldambt Stedingen van Wereldklasse”. Brochure uitgegeven door de Texel Westergo Groningen Rheiderland Overledingen Waddenacademie/CWSS, 2013. De blauwe pijl Den Helder Bremen geeft de ligging van Middag-Humsterland aan. Wieringen Kop van Noord Holland CWSS/Naturplan 2 Oostum Middag-Humsterland op de niet alleen de wierden en de archeologische waarden, maar ook de landschappelijke en cultuurhistorische waarden als één Werelderfgoedlijst geheel te bezien, als voorbeeld van een eeuwenlange geschie- Middag-Humsterland is een bijzonder gebied. Het is een parel denis van bewoning en de strijd tegen het water in het Wad- in het zeekleigebied dat zich van Den Helder tot in Zuid-Dene- dengebied. marken uitstrekt en dat tot de meest uitzonderlijke cultuurland- Bij de gemeentelijke herindeling in 2019 zal het gebied Middag- schappen wereldwijd behoort. Tot 2011 maakte de “Wierden van Humsterland, dat nu zowel tot de gemeente Zuidhorn als Middag-Humsterland (archeologische vindplaats)” deel uit van Winsum behoort, bij de nieuw te vormen gemeente Wester- de Voorlopige Lijst van aan te melden Nederlandse werelderf- kwartier worden ingedeeld.
    [Show full text]
  • POI Themaroutes Leven Van Het Land Veen En Borgen Monniken En
    Legenda POI Themaroutes Type 40, Oude Zeesluis, Leven van het land Aduarderzijl 39, Allersmaborg Veen en Borgen 35, 41, Aduarderzijl: Saaksum: tachtigjarige oorlog Monniken en Water 27, Gemaal 36, 28, Reitdiepgebied: kerk de Waterwolf Ezinge: oud cultuurlandschap kerk Wierden 26, Lauwerzijl: 107, Camping de Waterwolf aanrijroute sluis en 38, Ezinge: Middag inpoldering 104, Cafe 46, 45, Hammingh Rietdal route 29, Oldehove: Feerwerd: Feerwerd: Ludgeruskerk molen kerk 43, Garnwerd: kerk Topo 30.1, 30.2, Oldehove: Aeolus Oldehove: De Leeuw 31, Niehove: Humsterland 32, Niehove: 25, wierde Kommerzijl: 33, 24, Kommerzijl: sluis Niehove: dijkdorp/de naam kerk 34, Frytum: 47, Oostum: 48, wierde wierde/kerk Fransumer 49, wierde Piloersemaborg 50, Kerkje van Harkema 52, Steentil/Den Ham: poldermolen 21, Grijpskerk: 22, Niezijl: nieuwe zijl korenmolen 51, 18, Visvliet: De Kievit Steentil: hervormde kerk 17, Visvliet: komdorp/grens 54, brug met Friesland Noordhorn 56, Aduard: 53, Noordhorn: 80, kloostermuseum 19, Visvliet: koren- en Sint Bernardushof Abdijkerk Hilmahuistermolen pelmolen Fortuna 57, Aduard: ontginning 108, Station 20, Grijpskerk: 23, Niezijl: en ontwatering Grijpskerk Westerhornermolen Zwakkenburgermolen 106, Zalencentrum 102, Best Western Balk 55, Zuidhorn: Hotel Aduard 79, De Gast zandrug/kerk 109, Station Zuidhorn 10, Lutjegast: 11, Erfgoed 15, Faan: Abel Tasman Rikkerda/Frits Rudolf de Schuitemaker Mepsche 106, Abel 12, Tasman 16, Sebaldeburen: Klokkestoel 13, museum poldermolen Niekerk: De Eendracht 14, Niekerk: kerk dekzandrug
    [Show full text]
  • De Archieven in Groningen
    De archieven in Groningen DE ARCHIEVEN IN GRONINGEN Omslag: brief van burgemeesters en raad van de stad Groningen aan de inge- zetenen van Drenthe met verzoek te helpen bij het wegbreken van de dwang- burcht die op bevel van Alva door Caspar de Robles was opgeworpen vóór de Herepoort te Groningen, 2 maart 1577 (Rijksarchief in Groningen, familie- archief Lewe, nr. 36 d). OVERZICHTEN VAN DE ARCHIEVEN EN VERZAMELINGEN IN DE OPENBARE ARCHIEFBEWAARPLAATSEN IN NEDERLAND uitgegeven onder auspiciën van de Vereniging van Archivarissen in Nederland redactie: L.M.Th.L. Hustinx F.C.J. Ketelaar H.J.H.A.G. Metselaars J.J. Temminck H. Uil DEEL V DE ARCHIEVEN IN GRONINGEN DE ARCHIEVEN IN GRONINGEN redactie: J.F.J. van den Broek O.A.M.W. Hartong A.L. Hempenius J. Meinema Samsom Uitgeverij bv, Alphen aan den Rijn, 1980. Dit overzicht is bijgewerkt tot 31 mei 1979. Voor deze uit gave werd financiële steun verleend door het Ministerie van Cultuur, Recrea- tie en MaatschappelijkPP J Werk. Copyright © 1980 Samsom Uitgeverij,g J The Netherlands. All rightsg reserved. No partp of this publicationP mayY be reproduced,P stored in a retrieval sY stem or transmitted, in anyY form or byany Ymeans, electronic, mechanical,photocopy-P ingg,^ g or otherwise,^ without the priorP permissionP of Samsom Uitgeverij. ISBN 90 14 02925 X INHOUD Kaarten: archiefbewaarplaatsen van de gemeenten en water- schappen 10 Inleiding 12 0 Algemeen 12 1 Archieven 12 1.1 Archieven en verzamelingen 12 1.2 Taak van de archivaris 12 1.3 Openbaarheid 13 2 Archiefvormende instellingen 13 2.1.1
    [Show full text]
  • The Great European Treaties of the Nineteenth Century
    JBRART Of 9AN DIEGO OF THE NINETEENTH CENTURY EDITED BY SIR AUGUSTUS OAKES, CB. LATELY OF THE FOREIGN OFFICE AND R. B. MOWAT, M.A. FELLOW AND ASSISTANT TUTOR OF CORPUS CHRISTI COLLEGE, OXFORD WITH AN INTRODUCTION BY SIR H. ERLE RICHARDS K. C.S.I., K.C., B.C.L., M.A. FELLOW OF ALL SOULS COLLEGE AWD CHICHELE PROFESSOR OF INTERNATIONAL LAW AND DIPLOMACY IN THE UNIVERSITY OF OXFORD ASSOCIATE OF THE INSTITUTE OF INTERNATIONAL LAW OXFORD AT THE CLARENDON PRESS OXFORD UNIVERSITY PRESS AMEN HOUSE, E.C. 4 LONDON EDINBURGH GLASGOW LEIPZIG NEW YORK TORONTO MELBOURNE CAPETOWN BOMBAY CALCUTTA MADRAS SHANGHAI HUMPHREY MILFORD PUBLISHER TO THE UNIVERSITY Impression of 1930 First edition, 1918 Printed in Great Britain INTRODUCTION IT is now generally accepted that the substantial basis on which International Law rests is the usage and practice of nations. And this makes it of the first importance that the facts from which that usage and practice are to be deduced should be correctly appre- ciated, and in particular that the great treaties which have regulated the status and territorial rights of nations should be studied from the point of view of history and international law. It is the object of this book to present materials for that study in an accessible form. The scope of the book is limited, and wisely limited, to treaties between the nations of Europe, and to treaties between those nations from 1815 onwards. To include all treaties affecting all nations would require volumes nor is it for the many ; necessary, purpose of obtaining a sufficient insight into the history and usage of European States on such matters as those to which these treaties relate, to go further back than the settlement which resulted from the Napoleonic wars.
    [Show full text]
  • ORBIS LATINUS Online Dr
    A | B | C | D | E | F | G | H | I and J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z contents | previous | next A Aara, s. Abrinca 2. Aarhusium, Arusium, Arhusia, Remorum domus, Aarhuus, St., Dänemark (Jütland). Aarhusum, Ahaus, St., Preußen (Westfalen). Aarimous, s. Aurimontium. Aasona, s. Ausa nova [sic -- no such entry]. Aaziacum s. Aciacum. Abacaenum, Tripi, St., Sizilien. Abacantus, Abancay, Fl. u. St., Peru (Südamer.). Abacella, s. Abbatis cella. Abacum, Abuzanum, Abodiacum, Abudiacum, Abbach, Mfl., Bayern (Niederb.). Aballaba, Aballava, eh. Oschf. b. Papcastle, D., England (Cumberland). Aballo, Aballum, Avalo, Avallon, St., Frankr. (Yonne). Aballum, s. Aballo. Abantonium, Albantonium Aubanton, St., Frankr. (Aisne). Abasci, Abassabad, St., Rußand (Kaukasien). Abatereni, s. Obotriti. Abavyvariensis comitatus, d. Komitat v. Abauj-Toma, Ungarn. Abbatia, s. die Beinamen. Abbaticovilla, s. Abbatis villa. Abbatis burgus, Bourg d'Abbé, D., Frankr. (Loiret). Abbatis cella od. zella, Abbacella, Appacella, Appencellense od. Appolitanense monst., Appenzell, St., Schweiz. Abbatis pons, Pont d'Abbé, St., Frankr. (Finistere). Abbatis villa, Abbavilla, Abbaticovilla, 1. Abbeville, St., Frankr. (Somme). ---2. Abbans, D., Frankr. (Doubs). Abbavilla, s. Abbatis villa. Abbefortia, Abbotsford, Schl., Schottland. Abbenhulis, Appelhülsen, D., Preuß. (Westfalen). Abbentonia, Abintonia, Abindonia, Abingdon, St., England (Berks). Abbenwilare, Appenweier, Mfl., Baden (Offenburg). Abcudia, Abcoude, St., Niederlande. (Utrecht). Abdara,Abdera, Abdra, Adra, St., Spanien (Andalusien). Abdera, s. Abdara. Abdiacum, s. Fauces 1. Abdra, s. Abdara. Abdriti, s. Obotriti. Abdua, Addua, Adus, Adda, Nfl. d. Po, Italien (Lombardei). Abella, Abellae, Avella, St., Italien (Avellino). Abellinum, Avellino, St., Italien (Avellino). Abellinum, Marsicum, Marsico Vetere, St., Italien (Potenza). Abenda, s. Powundia. Abensperga, Aventinum, Castrum Rauracense, Abusina, Arusena, Abensberg, St., Bayern (Niederb.).
    [Show full text]
  • De Ploeg 25 Meesterwerken 1918—2018
    a . 3 9 c k i Een fietsroute langs l e o t 25 ontstaanslocaties m u e o t van meesterwerken r e s r t e i f Gratis editie in het kader Ploegjaar 2018 25 Hotspots De Ploeg 25 meesterwerken 1918—2018 In 2018 is het 100 jaar geleden dat een groep jonge Groninger kunstenaars ‘D’r is hier ien stad ‘n verainen opricht van kunstschilders — wie hopen dat er nog Kunstkring De Ploeg opricht. Speciaal voor dit Ploegjaar selecteerde het ais ’n verainen oet gruien mag, dei ‘n noam het dei klinkt’ (Er is in de stad een Groninger Museum 25 Ploegwerken. De meesterwerken zijn gekoppeld aan de vereniging van kunstschilders opgericht — we hopen dat er ooit een vereniging plek waar ze (mogelijk) werden geschilderd of waar De Ploegleden inspiratie met een klinkende naam uit voort zal komen). Dat schrijft Johan Dijkstra nadat op voor de getoonde werken opdeden. In samenwerking met het Groninger 5 juni 1918 Kunstkring De Ploeg is opgericht. De gebeurtenis vindt plaats in café architectuurcentrum Platform GRAS zijn replica’s van twaalf schilderijen in Vogelsang, een etablissement in de binnenstad van Groningen (Ebbingestraat stad en ommelanden geplaatst. In de loop van het Ploegjaar volgen nog dertien 92). De initiatiefnemers zijn jonge Groninger kunstenaars met een grote behoefte replica’s. Aan de hand van deze 25 ‘hotspots’ (plekken waar de artistieke aan vernieuwing. Jan Altink voorziet de nieuwe kunstkring van een passende inspiratie kunstenaars van De Ploeg opborrelde) doorkruis je het Groningen van naam. Omdat er in Groningen weinig te doen is op kunstgebied oppert hij de De Ploeg.
    [Show full text]