Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Wydawca: Gminny Ośrodek Kultury 43-440 Goleszów, ul. Cieszyńska 25 tel.: (033) 479 05 20, fax: (033) 479 05 21 Projekt szlaków: Jolanta Tajner Jan Cichy Szlaki turystyczne Tomasz Jaszowski Wykonanie szlaków: PTTK PTTK Jastrzębie Zdrój Gminy Goleszów Autor tekstu: Henryk Mróz Tłumaczenie na język czeski: Bartłomiej Sokołowicz Opracowanie informatora: Jolanta Tajner Tomasz Jaszowski Rysunki: Andrzej Chmiel Opracowanie komputerowe mapy: Robert Witek Foto na okładce: Jan Gajdacz ISBN 83-909752-4-6 Skład i druk: Drukarnia „Marqus” Skoczów, ul. Cieszyńska 9 (033) 853 22 55

Projekt ten jest finansowany przez Unię Europejską. Zawarte w publikacji treści są twierdzeniami wydawcy, a nie Komisji Europejskiej. Goleszów 2003

2 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 3 wstęp

Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 5 Goleszów

Gmina Goleszów jako wszyscy wiycie, Je jednóm z piekniejszych w cieszyńskim powiecie. Móndrych ludzi momy – co wiadómo przecie, Sławióm naszóm ziymie po caluśkim świecie. Mało Czantoria, Tuł, Jasieniowa Dziwajóm się na nas jak królowej glowa. Tuł, Zadni gaj – dwa rezerwaty, Chróniymy tam cisy, storczyki i insze kwiaty. Na Chełmie od downa lotnictwo króluje, jako Czantoria kiero nad nami góruje. Roztomaite sporty lotnicze słynóm na Chełmie I ludziska czujóm się tam jak w niebie. W jeziorze Ton rybki se pływajóm, A wyndkorze na wyndki radzi je chytajóm. Krowy też się jeszcze lecy kandy pasóm, w RKS– ie kury kopy wajec niesóm. Około dwanoście tysiyncy miyszkańców gminy, Mo zawsze wiesioło uśmiychniynte miny. Po codziynnej pracy, trudzie i znoju, Każdy chce se dychnyć w ciszy i spokoju. Przez to łogródki swoi upiynkszómy, Bo ku tymu móndre rady mómy. Tak nóm życi tu beztrosko płynie, a kultura naszych przodków nigdy nie zaginie.

Bernadeta Wojtyła Gmina Goleszów, jak brzmią słowa wiersza, jest miejscem, Szlaki spacerowe i trasa rowerowa to nowa oferta Gminy Gole- które na pewno warto odwiedzić. Utworzone na jej terenie szlaki szów adresowana do turystów z różnych zakątków Polski, jak rów- spacerowe oraz trasa rowerowa mają przybliżyć kulturę tego regionu nież gości zagranicznych odwiedzających nasze piękne okolice. oraz dać możliwość obejrzenia wielu bardzo pięknych zakątków. Serdecznie dziękuję wszystkim osobom zaangażowanym Temu celowi ma też służyć przewodnik turystyczny. w realizację tego pracochłonnego przedsięwzięcia, a w szczegól- Przewodnik został podzielony na dwie części. W części pierw- ności pomysłodawczyni idei powstania szlaków turystycznych – szej przedstawiono ogólne informacje charakteryzujące środowisko dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Goleszowie Jolancie Tajner Gminy Goleszów. Część zasadniczą stanowi dosyć szczegółowy oraz Janowi Cichemu i Tomaszowi Jaszowskiemu – współautorom opis 6 szlaków spacerowych, posiadających odpowiednie ozna- projektu. kowanie oraz nazwę związaną z terenem, przez który prowadzą. Wyrazy podziękowania kieruję również do oddziału PTTK Dla osób uprawiających turystykę rowerową opracowana została w Cieszynie, a zwłaszcza do Jana Cichego i Józefa Saleckiego, i dokładnie opisana w tym przewodniku trasa rowerowa. którzy służyli wielką pomocą w przygotowaniu koncepcji szlaków Ze względu na ograniczoną objętość przewodnika, przed- spacerowych i wykonali ich oznakowanie, a także do Edwarda stawiono w nim najważniejsze informacje o miejscowościach Kutyły i Witolda Jędrusiaka z PTTK Jastrzębie odpowiedzialnych i innych ciekawych obiektach. Szczególny nacisk został natomiast za znakowanie trasy rowerowej. Wielkie słowa uznania należą się położony na opis wspaniałych panoram rozciągających się z wielu, także autorowi niniejszego „Informatora Turystycznego” Hen- na trasie szlaków, punktów widokowych. rykowi Mrozowi oraz Andrzejowi Chmielowi – twórcy szkiców Mam nadzieję, że niniejszy przewodnik zachęci wszystkich do zamieszczonych w „Informatorze”. aktywnego spędzania wolnego czasu poprzez spacery lub przejażdż- Chciałbym też podkreślić, że bardzo dużą pomocą w re- ki rowerowe proponowanymi trasami. alizacji projektu służyli pracownicy Biura Stowarzyszenia Rozwoju i Współpracy Regionalnej „” w Cieszynie, z jego Przewodnik jest przeznaczony zwłaszcza dla ludności Śląska dyrektorem Bogdanem Kasperkiem na czele. Nie należy też Cieszyńskiego zamieszkałej po obu stronach Olzy, dlatego w całości zapominać, że projekt ten nie powstałby, gdyby nie poparcie został przetłumaczony na język czeski. i pomoc partnerskiej Gminy Wędrynia z Republiki Czeskiej. Projekt szlaków turystycznych i trasy rowerowej oraz infor- mator turystyczny został sfinansowany ze środków pochodzących Wójt Gminy Goleszów z programu pomocowego Unii Europejskiej PHARE CBC. Zbigniew Wacławik

Henryk Mróz

8 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 9 INFORMACJE OGÓLNE

Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 11 Cechy środowiska Gminy Goleszów

1. Położenie i granice gminy

W południowej części Polski, na terenie urokliwego krajo- brazowo Pogórza Cieszyńskiego, będącego przedpolem Beskidu Śląskiego, położona jest Gmina Goleszów. Administracyjnie należy do województwa śląskiego i powiatu cieszyńskiego, obejmując jego południowo – zachodnią część. Jest to gmina wiejska, a w jej skład wchodzą miejscowości: Goleszów – siedziba gminy, Bażanowice, , Dzięgielów, Godziszów, Kisielów, , Leszna Górna oraz Puńców. Jej powierzchnia to około 66 km2, a mieszka tu aż 12 ty- sięcy mieszkańców. Dlatego gęstość zaludnienia jest tu duża i wynosi ok. 180 osób/ km2, czyli znacznie więcej niż przeciętnie w Polsce. Gmina Goleszów graniczy od południa z Czechami, od wschodu z miastem Ustroń, od północy z gminami Skoczów i Dębowiec, a od północnego zachodu z miastem Cieszyn. Z Republiką Czeską Gmina Goleszów graniczy na długości 19 km. Położenie Goleszowa przy ruchliwej drodze pomiędzy Cie- szynem i Ustroniem oraz obecność znajdującego się na terenie gminy przejścia granicznego w Lesznej Górnej i pobliskiego przejścia granicznego w Cieszynie powoduje, że przez teren gminy przejeżdża wielu turystów. Najczęściej jednak zmierzają oni w stronę Cieszyna, Ustronia i Wisły, albo kierują się do Czech i na Słowację, pomijając tak wiele ciekawych miejsc znajdujących się w naszej gminie.

Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 13 2. Cechy środowiska przyrodniczego do produkcji cementu, stąd w okolicy Goleszowa, na Chełmie Gminy Goleszów i Jasieniowej, tak wiele jest nieczynnych już obecnie kamienioło- mów. Obecnie wapienie cieszyńskie są eksploatowane w Lesznej Górnej, a wykorzystywane są głównie w budownictwie drogo- A. Budowa geologiczna. wym. W południowej części Gminy Goleszów, głównie w dolinie Gmina Goleszów od wielu lat odwiedzana była przez geo- Puńcówki, nad wapieniami cieszyńskimi zalegają górne łupki logów, których interesowały występujące tu formacje skalne cieszyńskie. Często występują w nich wkładki rud żelaza, które w i surowce mineralne. Jest to bowiem obszar należący pod względem wieku XVIII i XIX (do 1870 roku), wydobywane były na terenie geologicznym do tzw. Karpat Zewnętrznych, czyli fliszowych. Flisz Cisownicy, Puńcowa i Lesznej Górnej na potrzeby pobliskiej huty to naprzemianległe warstwy piaskowców i łupków, wśród których w Ustroniu, a później huty w Trzyńcu. Ciekawostką geologiczną jest zdarzają się też warstwy skał wapiennych. to, że w górnych łupkach cieszyńskich można spotkać skały wul- Występujące na terenie Gminy Goleszów utwory zaczęły się kaniczne, którymi są cieszynity, skały barwy ciemnej z wyraźnymi tworzyć na dnie morza, którego głębokość często się zmieniała, czarnymi igłami minerału o nazwie trachit. Cieszynity można spo- około 140 milionów lat temu, w okresie dolnej kredy w erze mezozo- tkać na terenie Puńcowa, Cisownicy, Godziszowa i Kozakowic. icznej. Najstarszymi utworami, które tu spotykamy na powierzchni Szczytową część góry Tuł (621 m) i Ostry (709 m n.p.m.) oraz są tzw. dolne łupki cieszyńskie, zwane też marglami goleszowskimi. zbocza Małej Czantorii (866 m n.p.m.) tworzą najmłodsze utwory Są to bitumiczne (pachnące ropą) łupki barwy szarej lub ciemnosza- fliszowe na terenie Gminy Goleszów - warstwy grodziskie, skła- rej. Ponieważ są one mało odporne na niszczenie, dlatego tworzą dające się głównie z piaskowców i łupków. obniżenia, występując głównie na terenie Goleszowa pomiędzy Opisane wcześniej utwory występują w postaci ponasuwa- wzgórzami Jasieniowa i Chełm. Dawniej były wykorzystywane nych na siebie warstw skalnych noszących nazwę płaszczowiny do produkcji cementu w cementowni „Goleszów”. Młodszymi od cieszyńskiej, która jest dolną, niższą częścią płaszczowiny nich utworami są wapienie cieszyńskie (powstały ok. 130 mln lat śląskiej, tworzącej obszar Beskidu Śląskiego i Pogórza Cie- temu). Ponieważ ich odporność na niszczenie przez siły natury jest szyńskiego. większa niż łupków cieszyńskich, dlatego tworzą one wzgórza na Pogórzu Cieszyńskim np. Tuł, Chełm oraz pasmo Jasieniowa B. Ukształtowanie powierzchni. – Machowa – Jelenica. Dokładnie przypatrując się warstwom wa- pieni cieszyńskich można czasami znaleźć w nich skamieniałości Powierzchnia Gminy Goleszów znajduje się w obrębie dwóch otwornic calpionella alpina, z których są zbudowane, albo ślady większych jednostek fizyczno – geograficznych: Pogórza Cieszyń- pełznięcia zwierząt lub ciągnięcia roślin przez prąd płynącej wody, skiego, zajmującego większość powierzchni opisywanego terenu zwane hieroglifami. Skały te wykorzystywane były już ponad 200 oraz Beskidu Śląskiego, obejmującego tylko najbardziej południowy lat temu przez miejscową ludność do wypalana wapna, a później

14 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 15 Szlak nr 1 – „Jasieniowy”

Oznaczenie: kolor czerwony Długość trasy: 7 km Suma podejść: około 250 metrów Czas przejścia: 2,5 – 3 godz.

Nazwa szlaku pochodzi od góry Jasieniowa, której nazwa jest związana z licznie występującymi tu jesionami zwanymi gwarowo „jasień”.

Szlak ten prowadzi drogami i ścieżkami, przebiegającymi przez południową część Goleszowa, położoną na zboczach Jasieniowej (520 m n.p.m.) oraz przez samą Jasieniową. Jest to szlak dosyć łatwy. Jedynie na długości ok. 400 metrów ma kilka trudnych po-

Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 31 Szlak nr 1 - „Jasieniowy”

Kultury i Gminna Biblioteka, na drugim piętrze - Gminny Zespół Od budynku GOK-u kierujemy się na południe ulicą Jasną, Oświaty i Pomoc Społeczna, zaś na parterze jest m.in. restauracja prowadzącą w górę, w kierunku zbiornika wodnego „TON”, do „Corient”. którego docieramy po około 400 metrach. Osoby odwiedzające Gminny Ośrodek Kultury w Goleszowie, istniejący blisko 25 Goleszów zachwyca to miejsce, które niespodziewanie wyłania lat, corocznie organizuje prezentację dorobku kulturalnego gminy się przed oczami. W dole lśni tafla niewielkiego (o powierzchni ok. o nazwie „TON”. GOK prowadzi różne zajęcia. Dominującą dzie- 2 ha) jeziora, głębokości kilkunastu metrów, wypełniającego dno dziną jest taniec oraz różne jego formy. Promowanie rodzimego dawnego kamieniołomu marglu, wydobywanego tu niegdyś dla folkloru odbywa się przede wszystkim za sprawą Zespołu Pieśni cementowni „Goleszów”. Nazwa „Ton” pochodzi z języka niemiec- i Tańca „Goleszów”. Jest też kilka zespołów ukierunkowanych na kiego od nazwy „Ton-erde” – glina, który to surowiec był potrzebny taniec współczesny. W ramach dbałości o tradycje organizowane do uregulowania odpowiedniej zawartości wapna przy produkcji są tu konkursy „O Złotóm Przeposke”. cementu jako tzw. margiel. Tak więc początkowo tak nazywano Prowadzona jest też wypożyczalnia dziecięcych kostiu- kamieniołom. Później tą potoczną nazwę marglu przeniesiono na mów karnawałowych. Działają tu kółka teatralne, modelarskie utworzony ze ściekających do kamieniołomu wód zbiornik. Obecnie i plastyczne. Organizowanych jest wiele imprez rekreacyjno sporto- jeziorko „Ton” jest w użytkowaniu Towarzystwa Wędkarskiego wych przede wszystkim adresowanych dla społeczeństwa gminy. „Ton”. Zbiornik wodny „Ton”, od wielu już lat zachwycający swoim W budynku GOK – u mieści się redakcja lokalnego czasopisma niepowtarzalnym pięknem otaczającej go przyrody, jest oazą spoko- „Panorama Goleszowska”, wydawanego od 1991 roku oraz jest tu siedziba Towarzystwa Miłośników Ziemi Goleszowskiej.

36 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 37 Szlak nr 1 - „Jasieniowy” w miejscu bardziej stromego zejścia, skręcamy na odchodzącą W WALCE Z HITLERYMEM W LATACH 1939 – 1945 w prawo pod kątem prostym ścieżkę. Kiedyś biegło tędy jedno z + CZEŚĆ ICH PAMIĘCI.” Nazwa „Pod Grabówką” jest z kolei torowisk kolejki wąskotorowej, a później poprowadzono tu szlak związana z dość licznie występującymi w lesie grabami. Od pomnika idziemy około 50 metrów betonową drogą w stronę drogi powiatowej Dzięgielów – Goleszów. Skręcamy w prawo i poboczem tej drogi, prowadzącej lasem świerkowym, podążamy ok. 350 metrów.

Idąc dalej ul. Grabową po 100 metrach dochodzimy do znajdu- jącego się po prawej stronie kortu tenisowego, za którym po kolej- nych 200 metrach widzimy po prawej stronie budynek przedszkola. Kiedyś była to willa dyrektora cementowni.

Po opuszczeniu lasu skręcamy w lewo na ulicę Różaną, którą schodzimy w dół. Roztacza się stąd ładny widok w kierunku pół- nocnym na Cieszyn, , Ogrodzoną, Chełm i znajdujący się u jego podnóża duży, nieczynny kamieniołom, zwany potocznie „marglem”, od wydobywanych tu do końca lat 70-tych XX w. dol-

czarny. Wygodnym leśnym traktem podążamy około 300 metrów, a następnie kierujemy się na odchodzącą w lewo ścieżkę, którą dosyć stromo schodzimy do pomnika „Pod Grabówką”. Autorem projektu pomnika, który został odsłonięty w 1969 roku, jest urodzony w Goleszowie jeden z najbardziej znanych na Ziemi Cieszyńskiej rzeźbiarz prof. Jan Herma. Pomnik usytuowany jest w pobliżu miejsca, gdzie naziści rozstrzelali więźniów obozu oświęcimskiego i członków ruch oporu. Jest to jakby część cmentarza z rozmieszczonymi fragmentarycz- nie „grobami”, wkomponowanymi w jego powierzchnię. Na ścianie przedniej widnieje napis: „TYM, KTÓRZY ZGINĘLI

44 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 45 Szlak nr 1 - „Jasieniowy” nych łupków cieszyńskich, czyli margli goleszowskich. Po przejściu dostarczała wapień z odległego o 4 km kamieniołomu w Lesznej niespełna 100 m ulicą Różaną, w lewo odchodzi ulica Nowalijek, Górnej do cementowni w Goleszowie. Po naszej lewej stronie którą możemy dotrzeć do gospodarstwa agroturystycznego „Pod mijamy zrujnowane obiekty cementowni, która kiedyś była jed- Grabówką”, należącego do państwa Ruty i Janusza Gajdziców (opis nym z największych zakładów przemysłowych na terenie Ziemi w rozdziale „Baza noclegowa”). Cieszyńskiej, decydując o przemysłowym obliczu Goleszowa. O Nasz szlak czerwony zmierza jednak dalej w dół ulicą Różaną, randze tego zakładu może świadczyć fakt, że na początku 1970 a po 500 metrach, poniżej skrzyżowania z ul. Szeroką, skręca nieco roku produkował on prawie 300 tys. ton cementu. Szczególnie w prawo, prowadząc przez mostek, którym dochodzimy do ulicy znany w świecie był cement wodoodporny, z którego budowano Fabrycznej. Ponownie skręcamy w prawo i podążamy ul. Fabryczną wiele zapór na rzekach. dosyć stromo w górę, obok zabudowań pozostałości po cementowni Podążając ulicą Robotniczą po około 500 metrach dochodzimy „Goleszów”. Po drodze mijamy tylny wjazd do cementowni, a po do Budynku Gminnego Ośrodka Kultury, gdzie szlak „Jasieniowy” 400 metrach dochodzimy do ulicy Robotniczej, którą, skręcając w się kończy. lewo, podążamy łagodnie w dół. Idąc ulicą Robotniczą możemy w ogrodzie jednego z zabudowań zauważyć cztery ogromne betonowe bloki. Jest to pozostałość po słupach kolejki linowej, która jeszcze w latach 70–tych XX wieku

46 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 47 Szlak nr 2 - „Pod Chełmem” we, krzyżowe i klasztorne, a na piętrze pomieszczenia sklepione pracowni we wtorki od godz. 14.00 do 16.00. kolebkowo. Elewacja frontowa plebani jest od południa. Pomiędzy starą plebanią a kościołem na małym skwerku umieszczono zegar Koło kościoła w prawo, pod kątem prostym, łagodnie w górę słoneczny. odchodzi ul. Ogrodowa, przy której po ok.100 metrach, po prawej Przy Parafii Ewangelicko - Augsburskiej mieści się koło nie- stronie znajduje się zajazd „Heweliusz” oferujący poza restauracją wiast. Członkinie tego koła trudnią się szydełkowaniem i innymi kilka miejsc noclegowych. robótkami ręcznymi. Ich prace można nabyć w przy parafialnej Minąwszy kościół ewangelicki dalej kierujemy się ul. Spół- dzielczą w stronę widocznego przed nami cmentarza, prze- chodząc obok zabudowań należących obecnie częściowo do Rolniczego Kombinatu Spółdzielczego w Goleszowie. Przed cmentarzem skręcamy w lewo i mijając stację benzynową idziemy w dalszym ciągu ulicą Spółdzielczą, która teraz przebiega pośród pól. Możemy przy okazji obserwować widoczne przed nami (od wschodu) pasmo Równicy, od południa Małą i Wielką Czantorię i wzgórza ciągnące się na ich przedpolu, a w kierunku północno – zachodnim wzgórze Chełm. Po ok. kilometrze dochodzimy do ul. Radoniowej i skręcając w lewo idziemy nią lekko pod górę, dochodząc (po 800 metrach) do piekarni. Tutaj skręcamy w prawo i podążamy na północ ulicą Piekarniczą. Przekraczamy niestrzeżony przejazd kolejowy linii Goleszów – Wisła Głębce i po następnych 300 m dochodzimy do ul. Przemysłowej.

Idąc nią dalej na wprost po ok. 100 m moglibyśmy dojść do Za- kładów Elektronarzędzi „CELMA” S.A. Dawniej był to największy producent elektronarzędzi w Polsce. Obecnie zakład ten przeżywa duże trudności. Na jego terenie powstał Goleszowski Park Przemy- słowy, którego zadaniem jest kontynuowanie produkcji.

My jednak kierujemy się ul. Przemysłową w lewo (od skrzy- żowania z ul. Piekarniczą) i po 150 metrach dochodzimy do

50 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 51 Szlak nr 2 - „Pod Chełmem”

ul. Wolności, będącej częścią drogi powiatowej Goleszów – Sko- czów. Idąc dalej prosto można dojść do dworca PKP Goleszów. Szlak prowadzi ul. Wolności w prawo, przechodząc obok przy- stanku autobusowego Goleszów PKP. Po 700 metrach skręcamy z ul. Wolności w lewo, kierując się w stronę Chełmu ul. „Pod Chełmem”. Przekraczamy linię kolejową łączącą i z Cieszynem, Ustroniem i Wisłą. Po ok. 150 metrach skrę- camy w prawo i podchodząc łagodnie ulicą asfaltową przechodzimy przez kolonię domków jednorodzinnych, powstałych w latach 70 – tych ubiegłego wieku. Idąc tą drogą 500 metrów dochodzimy do drogi asfaltowej zwanej „Pod Chełmem”. Znajdujemy się teraz w części Godziszowa o potocznej nazwie „Bryncwerk”. Drogą asfalto-

52 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 53 Szlak nr 2 - „Pod Chełmem” wą kierujemy się w prawo i po 350 m dochodzimy do polnej drogi, która pod kątem 45O skręca w lewo w górę, w stronę Chełmu. Z tego miejsca rozpościera się fantastyczny widok. Od le- wej strony, w głębi widzimy fragmenty Beskidu Małego, nieco bliżej, w prawo pasmo Błatniej i głębiej – grupę Klimczoka. Na prawo od nich jest dolina Brennicy, którą otacza widoczne jeszcze bliżej pasmo Równica – Orłowa i Trzy Kopce Wiślań- skie, za którymi (najdalej) widać fragment grzbietu Baraniej Góry. Na prawo od niej (w kierunku południowo - wschodnim) jest dolina Wisły, a w kierunku południowym Wielka Czantoria, z widoczną na jej szczycie wieżą widokową oraz Mała Czantoria. U ich podnóża znajdują się wzgórza południowej części Pogórza Cieszyńskiego: (od lewej) Jelenica, Kowalok, Kopieniec, Cis, Malcowa i Machowa, za którymi wyłania się góra Tuł i Ostry. Na prawo od nich widzimy fragment Jasieniowej i położony u jej podnóża Goleszów. piennikach) znajdujących się w pobliżu dworca PKP. Na widocznej Bliżej nas, od lewej, widzimy kolejno: Nierodzim i biurowiec ścianie skalnej można zaobserwować układ warstw skalnych, bu- firmy MOKATE, Kozakowice, za nimi Ustroń z piramidami Zawo- dujących Chełm. Warto tu zatrzymać się dłużej by delektować się dzia i wieżowcami Manhatanu oraz Goleszów – Równię. Najbliżej ciszą spokojem i piękną scenerią. nas w odległości kilkuset metrów jest kaplica ewangelicko – augs- Od kamieniołomów polną drogą wśród łąk i pól, a potem le- burska w Godziszowie, linia kolejowa Goleszów – Skoczów oraz śną ścieżką systematycznie pniemy się w górę po południowych stacja PKP Goleszów. zboczach Chełmu, kierując się stale na zachód. Po południowej stronie, w miejscach otwartych obserwujemy panoramę Goleszowa Jeżeli z tego miejsca pójdziemy dalej prosto drogą asfaltową, oraz Pogórza Cieszyńskiego i Beskidu Śląskiego. Po kilometrze to po ok. 100 metrach nasza panorama wzbogaci się o widok na dochodzimy do ul. Lotniczej. Naszą uwagę zwracają ogromne leje położony na północ od tego miejsca Skoczów z charakterystycznym po stronie południowej (blisko ścieżki). Są to leje po bombach zrzu- kominem ciepłowni. conych (prawdopodobnie omyłkowo) przez samoloty niemieckie w czasie II wojny światowej. Drogą polną podchodzimy ok. 400 metrów, początkowo wśród pól, a następnie lasem do dawnych kamieniołomów. Jeżeli udamy się ul. Lotniczą w prawo w górę dotrzemy na W tych wyrobiskach eksploatowano wapienie cieszyńskie, które szczyt Chełmu (451 m n.p.m.), gdzie kiedyś znajdowała się szkoła wykorzystywano do wypalania wapna w piecach wapiennych (wa- szybowcowa. Duże zasługi w jej powstaniu i funkcjonowaniu miał Franciszek Kępka – senior, który tu mieszkał. Tu urodził się i uczył

54 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 55 Szlak nr 3 - „Cisownicki”

i zabudowania tego miasta. Patrząc jeszcze bardziej w prawo mamy kolejno: pasmo Zadniego Gaju, Jasieniowej i Chełmu, za którym daleko dostrzec można zabudowania Jastrzębia Zdroju i kominy elektrowni „” oraz hałdy między Rybnikiem i Wodzisławiem Ślaskim. Na Podlesiu, które jest najwyższym punktem na Szlaku Cisow- nickim (ok. 600 m n.p.m.), w miejscu gdzie dochodzimy do czarnego szlaku turystycznego z Goleszowa na Czantorię, jest najlepsza panorama w kierunku północnym i południowym. Na północ, na prawo od Chełmu, jest Górka Wilamowicka i położony u jej podnóża Skoczów. Za nim daleko widzimy osiedla mieszkaniowe w Żorach. W kierunku północno wschod- coraz piękniejsza. Około 100 metrów przed najwyższym punktem, który osiąga droga asfaltowa na Podlesiu, mamy okazję podziwiać wspaniały widok w kierunku zachodnim i północnym. Patrząc na zachód, najbliżej nas widzimy górę Tuł (621 m). Na lewo od niego, w dole, są dymiące kominy huty w Trzyńcu. Za nimi, w głębi, szerokie obniżenie, które tworzy Brama Mo- rawska. Przy dobrej widoczności można zobaczyć ograniczające Bramę Morawską po lewej stronie dalekie wzgórza położone na zachód od Frydka - Mistka, a po prawej stronie pasmo Gór Odrzańskich, będących częścią Sudetów Zachodnich. W kierun- ku południowo – zachodnim (na lewo od Trzyńca, ale w głębi) widzimy grzbiety górskie Beskidu Śląsko – Morawskiego. Są to kolejno (od prawej strony) pasma obrzeżające dolinę Morawki, a więc pasmo Trawnego (1203 m), będące północnym ramieniem Lysej Hory (1323 m), a bliżej nas Jaworowy (1032 m), z widoczną wieżą przekaźnikową i Ropica (1082 m). W kierunku północno – zachodnim, na prawo od Tułu, w głębi, widać Cieszyn, za którym wyłaniają się obiekty ko- palń w Karwinie (na terenie Czech). Na lewo od nich jeszcze dalej – miasto Hawirzów, a na prawo kominy huty w Ostrawie

66 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 67 Szlak nr 3 - „Cisownicki” nim zwraca uwagę biały biurowiec firmy „Mokate” w Ustroniu polanie znajduje się źródło i brzozowy krzyż. Ponieważ zbudowano – Nierodzimiu. Za nim w głębi błyszczy tafla jeziora Goczałko- w tym miejscu ujęcie wodne, dlatego być może istniejący tu dawniej wickiego, a w głębi dostrzegamy miasto Tychy. Najbliżej nas kamień pamiątkowy, jak i cale otoczenie, uległy zniszczeniu. w kierunku północnym jest wzgórze Grodzisko. Szlak czarny skręca jednak z traktu leśnego w lewo w górę Na południu dominuje graniczna góra Ostry (709 m) – najwyż- i ścieżką, najpierw przez młody (200 m), a później przez wysoki szy szczyt w Gminie Goleszów oraz położone na prawo od niego, las świerkowy (ok. 1 km) pnie się, miejscami bardzo stromo, za- znacznie niższe, graniczne wzgórze Wróżna, które od południa chodnimi zboczami Małej Czantorii. Po drodze spotykamy dawne otacza Leszną Górną. Za Ostrym, po prawej, widać górę Ostry w wyrobiska po eksploatowanej tu rudzie żelaza. W miejscu, gdzie Beskidzie Śląsko – Morawskim. czarny szlak ostro skręca w lewo odchodzi w prawo ścieżka do pomnika partyzantów, dawnego, zdradzonego bunkra (stąd 8 minut). Powrót tą samą drogą do drogi asfaltowej.

Od Podlesia szlak „Cisownicki” prowadzi w dół, wśród pól, drogą asfaltową, która dochodzi do Lesznej Górnej. Jego przebieg jest tu zgodny z czarnym szlakiem turystycznym. Znajdujemy się teraz na dziale wodnym oddzielającym dorzecze Wisły (po prawej stronie) od dorzecza Odry (po lewej). Po 500 metrach pomiędzy Ostrym i Małą Czantorią widzimy pasmo Louczki (835 m), a na lewo od niego górę Stożek (978 m) i fragment granicznego pasma łączącego Stożek z Wielką Czantorią (995 m). Cały czas łagodnie schodząc, zbliżamy się do góry Tuł, która ma asymetryczne zbocza. Zbocze południowe jest łagodniejsze, szczególnie w części górnej, Widok z Budzina od zbocza północnego, pokrytego w większości roślinnością łąkową. Z Podlesia można iść w lewo w górę, czarnym szlakiem tury- Tu właśnie w obrębie szczytu znajduje się rezerwat storczyków stycznym, na Małą Czantorię (stąd około 30 – 40 minut na szczyt) „Góra Tuł” (opis w rozdziale o roślinności). Pomiędzy Tułem, a i dalej na Wielką Czantorię. Idąc tym szlakiem ok. 300 metrów znajdującym się na prawo od niego Zadnim Gajem jest dosyć sze- przechodzimy obok zabudowań, a następnie dochodzimy do traktu rokie obniżenie, pokryte łąkami i pastwiskami. Po ok. kilometrze leśnego. W przyszłości tędy będzie można dojść do planowanego, od Podlesia opuszczamy drogę asfaltową i za czarnym szlakiem turystycznego przejścia granicznego Cisownica – Nydek. Tędy turystycznym kierujemy się w prawo, idąc północno – wschodnimi też, po około 10 minutach, dotrzemy do tzw. „Spowiedziska” – zboczami Tułu. Początkowo, przez 200 metrów, szlak podchodzi jednej z „leśnych” świątyń ewangelickich z okresu prześladowań w górę, następnie systematycznie obniża się. religijnych. Za potokiem, po lewej stronie na niewielkiej śródleśnej Na tym odcinku cały czas możemy podziwiać piękne widoki

68 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 69 Szlak nr 3 - „Cisownicki”

Dzięgielów to licząca ok. 1,3 tys. mieszkańców wieś, poło- żona w dolinie Puńcówki i na wzgórzach wokół jej doliny, na wysokości około 300 – 350 m n.p.m. Od południa otoczony jest przez graniczne wzgórze Mołczyn (442 m), a od północy przez zachodni grzbiet Jasieniowej oraz pokryte wieloma budynkami wzniesienie Kępa (359 m). Nazwa Dzięgielów pojawiła się po raz pierwszy na początku XIV wieku, w roku 1305, jest to więc jedna z najstarszych miejscowości Ziemi Cieszyńskiej. Była to wieś szlachecka, której historia nierozerwalnie była związana z zamkiem. Zamek w Dzięgielowie powstał w XV wieku. Jest to bu- dowla murowana z kamienia i cegły. Całość zamku stanowiły cztery części – cztery skrzydła (zachowały się trzy). Część za- chodnia – piętrowa jest frontowym skrzydlem z szeroką sienią przejazdową, z czterema niszami w ścianach bocznych, ze skle- Szlak nr 4 - „Graniczny”

Oznaczenie: kolor niebieski Długość trasy: 12 km Suma podejść: około 250 metrów Czas przejścia: ok. 4 godz.

Spacer tym szlakiem umożliwia poznanie dwóch miejscowości nadgranicznych, którymi są Dzięgielów i Leszna Górna. Możemy dzięki niemu obejrzeć ciekawe zabytki oraz piękne krajobrazy. Jest to szlak łatwy prowadzący w dużej mierze drogami asfalto- wymi. Szlak rozpoczyna się w Dzięgielowie. Następnie prowadzi do przejścia granicznego w Lesznej Górnej, stąd przez Leszną i wokół góry Tuł ponownie wraca do Dzięgielowa.

72 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 73 Szlak nr 4 - „Graniczny” wieku wymarła męska linia Goczałkowskich. Zamek na krótko dom opieki dla dzieci i starców. Obiekt ten został rozbudowany przeszedł w posiadanie barona Tracha, dziedzica na Zamarskach. w 1980 roku. W ostatnich latach XVIII wieku Zamek nabył Józef baron Beess. Dziegielów jest miejscem gdzie corocznie, na przełomie czerw- Nie dbał on niestety o Zamek. W 1793 roku sprzedał dobra wraz ca i lipca, odbywa się tydzień ewangelizacyjny (na płycie boiska z Zamkiem Komorze Cieszyńskiej (według innych źródeł zamek piłkarskiego w pobliżu kościoła ewangelickiego). Tutaj mieści się sprzedano Komorze Cieszyńskiej w 1823 roku). Ta zamieniła też Centrum Misji i Ewangelizacji Kościoła ewangelicko – augs- Zamek na mieszkania dla zarządcy i służby folwarcznej. Zamek w burskiego w Rzeczpospolitej Polskiej. ten sposób stracił na znaczeniu, gdyż nie był już siedzibą szlachty W Dzięgielowie corocznie odbywa się również masowy bieg i baronów. Pożar w gorzelni wódki zniszczył dużą część zamku. uliczny „O Złoty Dzięgiel”. Wprawdzie zamek później odbudowano, ale cała wschodnia pie- rzeja z gorzelnią, browarem i magazynami nie została w ogóle Szczegółowy przebieg i opis szlaku odbudowana. Po I wojnie światowej Zamek przejął Skarb państwa, który przeznaczył go na mieszkania dla robotników. Słabo remontowany popadał w ruinę. Po II wojnie światowej, jako mienie komunalne, Zamek otrzymała Gmina Goleszów. Wówczas była to ruina w wielu miejscach bliska zawaleniu. Mieszkańcy się wyprowadzili, a przed wejściem na teren zamku ostrzegały tablice. W 1993 roku Zamek w Dzięgielowie wykupił architekt mgr inż. Edward Mazurek, na stałe mieszkający w Katowicach. Dzięki niemu w Zamku poczyniono nie tylko prace remontowo – konserwacyjne, ale także liczne zabiegi odtwarzające całkowicie zniszczoną architekturę wnętrz. Część północna ma spełniać w przyszłości funkcję hotelową, część zachodnia to mieszkalne po- koje i komnaty. Parter jest przygotowywany na warsztaty i usługi, a pomieszczenia po stajniach i oborach przygotowywane są do działalności rzemieślniczej i usługowej. W Dzięgielowie urodził się Karol Kulisz (1873 – 1940), pastor, orędownik dobroczynności, zamęczony w 1940 roku w obozie Zamek w Dzięgielowie koncentracyjnym w Buchenwaldzie. W przysiółku „Na Kępie” Od budynku remizy OSP w Dzięgielowie idziemy ok. 20 me- założył w 1923 roku ewangelicki Zakład Opiekuńczy Eben – Ezer, trów do drogi Cisownica – Cieszyn. Przekraczamy ją, a następnie kierujemy się na wprost w ulicę Spacerową. Idąc tą ulicą mijamy po

76 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 77 Szlak nr 4 - „Graniczny”

cieszyńskich w postaci brył sferosyderytów. Z wydobycia zrezy- gnowano ze względu na niewielką zawartość żelaza w rudzie oraz sporą ilość zanieczyszczeń (części ilaste i krzemionka). W Lesznej Górnej urodzili się: Karol Buzek (1882 – 1936),

Przejście graniczne w Lesznej Górnej łożona w południowej części Gminy Goleszów, w górnej, wąskiej dolince potoku Lesznianka (prawego dopływu Olzy, uchodzącego do niej w mieście Trzyniec). Wioskę otaczają grzbiety Tułu, Małej Czantorii, Ostrego i Wróżnej. Leszna powstała na początku XV wieku. Była to wieś o cha- rakterze pasterskim. Pierwotna nazwa wsi to Leszczna, natomiast nazwa Leszna Górna pojawiła się w 1900 roku. Po wojnie polsko – czeskiej w 1920 roku Leszna Górna przypadła Polsce, a Leszna Dolna (obecnie część Trzyńca) ówczesnej Czechosłowacji. Wy- stępujące na terenie Lesznej wapienie cieszyńskie są od wielu lat eksploatowane w miejscowym kamieniołomie. Dawniej wyko- rzystywano je do produkcji cementu w cementowni „Goleszów”. W XVIII – XIX wieku (do 1870 roku) wydobywano tu (podobnie jak w Cisownicy) rudę żelaza, która występuje w górnych łupkach

80 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 81 tralnym filarem wspierającym trójdzielne sklepienia (tzw. sklepienie palmowe lub gwiaździste). Jest to jedyny tego rodzaju przykład rozwiązania nawy na Śląsku Cieszyńskim. Węższe prezbiterium, oddzielone ostrołukową tęczą, zachowało sklepienie sieciowe. Wewnątrz znajduje się też kilka ładnych portali gotyckich. W Puńcowie znajduje się także niedawno wybudowany kościół ewangelicko - augsburski Jana Chrzciciela. W tej miejscowości jest również kilka zabytkowych domów z XIX wieku, posiadających np. sklepienia kolebkowe. Mieszkańcem tej wsi był Józef Zaleski (1850 – 1915), prezes Towarzystwa Rolniczego, autor „Listów znad Puńcówki” oraz Aloj- zy Milata (1885 – 1936), pedagog i krajoznawca, autor kilkunastu podręczników z geografii i metodyki tego przedmiotu. Ciekawostką geologiczną jest występowanie na terenie Puń- cowa cieszynitów – zasadowych skał wulkanicznych, utworzo- nych w okresie kredy i występujących w postaci żył, głównie w dolinie Puńcówki. Szlak rowerowy podąża w stronę przejścia granicznego – Kojkowice. Za mostkiem na Puńcówce mijamy obiekty firmy Kościół rzymskokatolicki pw. Św. Jerzego w Puńcowie ALDO – dużego zakładu produkującego drzwi i okna. Po wzdłuż potoku Puńcówka. Ponownie pokonujemy rzeczkę kładką kilkudziesięciu metrach skręcamy w lewo z drogi asfaltowej i wśród zabudowań po 300 metrach dojeżdżamy do skrzyżowania w szutrową, która łagodnie wznosząc się i obniżając biegnie wśród z ul. Rolniczą. Skręcamy nią w lewo i po chwili jesteśmy pól i kęp drzew. Możemy z niej obserwować pobliskie wzniesienie na drodze powiatowej Cieszyn – Cisownica. W tym miejscu Kojkowice oraz Mołczyn, Ostry, Małą i Wielką Czantorię. Poko- skręcamy w prawo i wzdłuż drogi podążamy ok. 350 metrów, nując tym szlakiem ponad kilometr dojeżdżamy do przysiółka w kierunku budynku OSP Dziegielów, mijając po drodze po lewej „Drobiszówka”, gdzie znajduje się skrzyżowanie kilku dróg. My stronie budynek Szkoły Podstawowej. dalej posuwamy się prosto jadąc szutrową drogą wśród pól, w stronę Na najbliższym skrzyżowaniu (koło OSP), skręcamy w prawo widocznego przed nami lasku. Za nim, nowym mostkiem, pokonu- w ul. Spacerową. Stąd trasa rowerowa ma przebieg taki sam, jak jemy niewielki strumyk po czym wśród zabudowań docieramy do szlak pieszy (opis przy szlaku „Granicznym”). kładki obok brodu na Puńcówce. Po 100 metrach osiągamy skrzy- Koło zamku niebieski szlak spacerowy skręca w prawo, żowanie czterech dróg. Jesteśmy ponownie na terenie Dzięgielowa. w stronę przejścia granicznego w Lesznej Górnej. Nasza trasa podąża ulicą Prostą dalej w tym samym kierunku,

102 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 103 Okrężna trasa rowerowa „Śladami stroju cieszyńskiego”

Jadąc tędy po ponad 2 kilometrach możemy dotrzeć do Pani czonka trudni się wykonywaniem haftów do kabotków, jednego z Edyty Pieczonki, mieszkającej w Lesznej Górnej 5. Można tu elementów kobiecego stroju cieszyńskiego. zwiedzić ludową pracownię stroju cieszyńskiego. Pani Edyta Pie- Trasa rowerowa biegnie jednak dalej drogą powiatową w kierunku Cisownicy, mijając zamek po prawej stronie i odcho- dzącą w lewo ul. Grabową wiodącą do Goleszowa. Zaraz po wjeź- dzie do lasu w prawo odchodzi droga do kamieniołomu wapieni w Lesznej Górnej i do schroniska „Pod Tułem”. Od tego miejsca kretą i pofalowaną drogą rozpoczynamy około kilometrowy podjazd po- łudniowymi zboczami Jasieniowej aż do przystanku autobusowego Cisownica Hawiczka. Za przystankiem szlak skręca w prawo utwardzoną drogą (prywatną), bardzo stromo w dół, przez gospodarstwo do do- liny potoku Łabański (źródłowej części Puńcówki). Po prze- kroczeniu mostku nad potokiem odsłania się piękny widok na pobliski grzbiet Zadniego Gaju. Drogą gruntową, która wkrótce zamienia się w asfaltową, poruszamy się na południe i w obrębie zabudowań przysiółka Cisownica Wędoły rozpoczynamy nie- wielki podjazd. Wkrótce droga zmienia kierunek na wschodni i prowadzi wśród pól z niewielkimi podjazdami i zjazdami, zboczem Zadniego Gaju. Powyżej nas po prawej widzimy zabu- dowania osiedla „Gołaźnia”, wśród których prowadzi „Cisow- nicki” szlak spacerowy. Po lewej stronie jest dolina Łabańskiego i zalesiona Jasieniowa, a nieco przed nami – skupisko nowych domów na południowym zboczu Machowej. Przez około 1,5 km poruszamy się terenem otwartym, gdzie dominują obszary rolnicze i występują pojedyncze gospodarstwa rolne oraz skupiska domków letniskowych. W takiej scenerii dojeżdżamy do obniżenia między Machową i Zadnim Gajem, będącego działem wodnym Wisły i Odry. Jest to najwyższy punkt całej trasy rowerowej (420 m n.p.m.) i jednocześnie dobry punkt widokowy (panorama z tego punktu Kościół ewangelicko - augsburski Jana Chrzciciela w Puńcowie jest taka jak opisana w szlaku dojściowym do „Cisownickiego” z

104 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 105 Okrężna trasa rowerowa „Śladami stroju cieszyńskiego” roku. Podobnie jak w przypadku Kozakowic wyróżniano kiedyś tzw. Górny Kisielów, wnioskować więc można, że istniał też Dolny Za tym skrzyżowaniem po 30 m jest następne. Prosto można Kisielów. dojechać do Ogrodzonej mijając po lewej stronie najpierw sklep, a Obecnie Kisielów jest miejscowością głównie rolniczą, liczącą po 100 metrach dwa niewielkie kościółki: ewangelicki, a za nim niespełna 600 mieszkańców. nieco większy - katolicki. Szlak rowerowy podąża drogą powiatową w lewo, dalej w kierunku południowym, w stronę Goleszowa. Rozpoczyna się długi i dosyć stromy zjazd. Po 200 metrach kończą się zabudo- wania i odsłania się panorama podobna do opisanej wcześniej (z drogi do Rabaczowa). Nie widzimy już jednak Skrzycznego, które zasłania pasmo Równicy i Lipowskiego Gronia oraz Jasieniowej, przysłoniętej przez bliski grzbiet Chełmu, którego strome, północne zbocza widzimy. Po 600 metrach przejeżdżamy przez niewielki mostek na potoku Kisielówka. Stąd rozpoczyna się 400 m podjazd aż do przegięcia drogi, po czym następuje 200 m zjazd do centrum Godziszowa, gdzie jest skrzyżowanie dróg (koło placówki handlo- wej „Hasta”). W tym miejscu skręcamy w odchodzącą w prawo drogę as- faltową, która prowadzi zboczami wzgórza Chełm. Początkowo biegnie ona wśród gęstej zabudowy wsi w kierunku zachodnim łagodnie się wznosząc, ale po 400 metrach ostro skręca w lewo i niezbyt głębokim parowem porośniętym lasem liściastym podjeż- dża stromo (ok. 150 m), aż do pewnego wypłaszczenia terenu. Tu Skansen w Kisielowie opuszczamy las, a przed nami rozpościera się fantastyczny widok W centrum Kisielowa (Kisielów Remiza) droga powiatowa robi (opisany przy szlaku spacerowym „Pod Chełmem”). dwa ostre zakręty. Przejeżdżamy teraz przez przysiółek Godziszowa „Bryncwerk”, łagodnie wznoszącą się drogą asfaltową, noszącą nazwę „Pod Na pierwszym z nich (w lewo) odchodzi droga w kierunku Chełmem”. Po kilkuset metrach w lewo odchodzi droga asfaltowa Bładnic, o podobnych walorach widokowych jak droga z Bładnic do stacji PKP Goleszów, natomiast trasa rowerowa podąża dalej na do Kisielowa Rabaczowa. Można tędy dojechać do odległego stąd wprost traktem „Pod Chełmem”. Południowymi zboczami Chełmu o 700 metrów skansenu „Na Podlesiu” u Państwa Bojdów (opisa- stale podjeżdżamy w kierunku zachodnim. Panorama systematycz- nego wcześniej). nie się zmienia. Stopniowo zanikają tereny widoczne na północnym

112 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 113