Jaarboel( Letterl(Undig Museum
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Jaarboel( Letterl(undig Museum -~ . ,\' • \ 1 W.G. van de Hulst zittend aan zijn bureau. Utrecht, 6 Litho door P.W. van de Weijer naar ee'n tekening 6 september 1925. door Raden Saleh van Philippus COLLECTIE NEDERLANDS LETTERKUNDIG MUSEUM EN DOCUMENTATlE· Roorda van Eysinga op zesendertigjarige leeftijd. CENTRUM. DEN HAAG. 1833. 2 Hendrik de Vries op het Gronings Gemeente 7 H. Marsman. in de tuin van Pensione Anna. archief. eind jaren dertig. Soprabolzano.1934. COLLECTIE NEDERLANDS LETTERKUNDIG MUSEUM EN DOCUMENTATIE· COLLECTIE NEDERLANDS LETTERKUNDIG MUSEUM EN DOCUMENTATlE· CENTRUM. DEN HAAG. CENTRUM. DEN HAAG. 3 Max Kijzer. 1936. 8 Jo Landheer. ca. 1925. FOTO CITY STUDIO; COLLECTIE NEDERLANDS LETTERKUNDIG MUSEUM COLLECTIE NEDERLANDS LETTERKUNDIG MUSEUM EN DOCUMENTATlE· EN DOCUMENTATIECENTRUM. DEN HAAG. CENTRUM. DEN HAAG. 4 Henrik Scholte. 1925. 9 Karikatuur van Charles Nypels door Luis Bagaria FOTO H. BERSSENBRUGGE; GEREPRODUCEERD UIT ERTS ALMANA/c gedrukt op de achterzijde van een 1926. postkaart aan Frans Erens. 5 A. Roland Holst. begin jaren twintig. COLLECTIE UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK. AMSTERDAM. HS. GX 319. FOTO MATHIEU KOCH; COLLECTIE NEDERLANDS LETTERKUNDIG 10 Mary Dorna door Herman Gordijn. 1970. MUSEUM EN DOCUMENTATIECENTRUM. DEN HAAG. PARTICULIERE COLLECTIE. AMSTERDAM. Jaarboek Letterkundig Museum 2 Jaarboek Letterkundig Museum D E N H A A G 1993 N E D E R L A N D S LETTERKUNDIG MUSEUM E N D O C U M E N T A T I E C E N T R U M Jaarboek Letterkundig Museum 2 Redactie S.A.J. van Faassen, W .R .H. KooPs, Aad Meinderts, Murk Salverda en Jessica Voeten . Beeldredactie Salma Chen en Stance Eenhuis . RedactieadresPrinses IrenePad 10, 2595 BG Den Haag. ©1993 Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum en de auteurs . Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten biJ ' een clsAC-organisatie ziJ'n de Publikatierechten gereSeld met Beeldrecht to Amsterdam . De uitgever heeft er naar gestreefd auteursrechten op de illustraties to regelen volgens wetteliJ'ke bePalingen . Degenen die menen zekere rechten to kunnen doen elden words verzocht zich alsnog tot de uitgever to wenden . Niets uit deze uitgave mag worden oPenbaar gemaakt of verveelvoudigd op welke wiJ'ze dan ook behoudens hetgeen door de wet words toegestaan, zonder schrifteliJ'ke toestemming van de uitgever. Vorm9evin9 Zeno Druk Hooiberg, EPe Drukwerk-coordinatieNederhof Produktie, Amsterdam 155N 0928-8023 Donateurs van de Stichtin9 Vrienden van het Letterkundi9 Museum Het Letterkundig Museum wordt gesteund door de Stichtin g Vrienden van het Letterkundig Museum . De volgende Personen en instellingen leveren een extra financiele biJ'drage: De ArbeidersPers, D. Baars- De Bezige BiJ'- UitgeveriJ' en boekhandel Van Gennep by Jan J . van Herpen, W. en A.J. Hoogland-van der Sluis, dr . G.A. van Klinkenberg, UitgeveriJ' J.M. Meulenhoff, NiJ'gh 6' Van Ditmar/LeoPold, Em. Querido's UitgeveriJ', K . Stelloo, Karel van het Reve, Anti9uariaat Andre Swertz By, UitgeveriJ' Veen/Luitingh- Vuga UitgeveriJ', M . VroliJ'k, dr . H.A. Wage en Zwaan Fr Ter Burg. Inhoud De letterkunde en de cijfers Jaarverslag 1992 7 CARLET SCHNEIDER EN ERNA STAAL 'Smachtend naar lafenis die steeds niet kwam' . Jo Landheer 1900-1986 • 11 THEO BIJVOET 'Wat een leuke nude kabouter.' Charles NYBels als uitgever van Frans Erens • 27 SALMA CHEN Geboorte en sterven van De Distelvinck • 43 AAD MEINDERTS 'Uit eil en bloed bestaat dit rune leven' . Over Max KiJ'zer 1893-1944 : sir?arenfabrikant handelsreiziger, denker, journalist dichter, romancier en knoesti e nude boom • 63 JAAP GOEDEGEBUURE EN KEES THOMASSEN Marsmans Pnrta ni9ra 1 19341 • 89 S .A .J . VAN FAASSEN Brieven van Hendrik de Vries aan Marsman en Greshoff over de samenstellin ~j van Ner9al en Atlantische balladen 1936-1937 • 101 EDITH ZUIDERENT 'Ik heb er niets teen kunst schoonheid to noemen' . Brieven van A . Roland Hoist aan W.L.M.E . van Leeuwen, 1923-1965 • 123 GE VAARTJES "k Plaschte in een tranenbeek'. Over een gelegenheidsgedicht van P .P. Roorda van Eysinga 135 MAARTEN 'T HART De boze wereld van W .G . van de Hulst • 147 FREDERIC BASTET 'Een tweelingbroeder, krachtiger dan ik zelve ben .' Schrijversportretten in het Letterkundig Museum 157 AANVULLING OP . .. 1 Wieneke 't Hen: 'Ik krijg heimwee naar het zuiden' . Een postscriptum bij een brief van L .J. Veen aan Louis Couperus 173 2 Theo Bijvoet : Vier brieven van E . du Perron 175 AAGT SMID M .M .V . DICK WELSINK Nederlandse literaire prijzen 1992 179 Over de medewerkers 203 De letterkunde en de eijfers JAARVERSLAG 1992 Het gevaar van een jaarverslag is de vergelijking met voorgaande afleverin- gen . Puurcijfermatig gezien lijken de'resultaten'van het Nederlands Letter- kundig Museum en Documentatiecentrum over het boekjaar 1992 tegen to vallen ten opzichte van die van 1991 : 241 aanwinsten (166 minder dan in 1991) verdeeld over 47 aankopen (61 in 1991), 194 schenkingen (331 in 1991 ) en 8 bruiklenen (14 in 1991) . Maar, zoals elk professioneel geleid be- drijf, heeft ook het museum aannemelijke verklaringen voor de cijfers . Zo worden bijvoorbeeld al de geschonken boeken vanaf het boekjaar 1992 niet langer bij de aanwinsten gerekend, tenzij het heel bijzondere exemplaren betreft . En nog afgezien daarvan : in doze firma wordt in de eerste plaats rekening gehouden met de letteren, niet met de cijfers . Niet de maten van het schilde- rij dat het museum aanschafte, tellen, maar het feit dat het gaat om een in- drukwekkend portret - olieverf op dock - dat Antoon van Welie in 1934 maakte van de toen 75-jarige dichtervorst Willem Kloos, vierjaarvoordiens dood. Van Welie schilderde portretten van uiteenlopende beroemdheden als Isadora Duncan, paus Pius x en Sarah Bernhardt . Niet de hoeveelheid exemplaren van een antiquarisch tijdschrift doen ter zake, maar het feit dat er van Theo van Baarens onafhankelijke, surrealisti- sche tijdschrift De Schone Zakdoek in 23 afleveringen steeds slechts 1 exem- plaar verscheen, en dat het tijdschrift nu door een schenking compleet in be- zit van het museum is gekomen . Het was oorlog en om de censuurverorde- ningen van de Duitse bezetter to ontduiken, die golden voor alle publikaties in een oplage van meer dan vijf exemplaren, maakten Van Baaren en zijn la- tere vrouw Gertrude Pape in de jaren 1941-1944 geen enkele vermenigvul- diging van hun maandblad. Tot de medewerkers behoorden o .a. C . Bud- dingh', Chr. J. van Geel, Max de Jong en Emiel van Moerkerken . Het blad bevat een rijkdom aan poezie (Nederlands en vertaald), verhalen, tekenin- gen, collages en experimenten . Ook de andere 'grote' aanwinsten in 1992 zijn niet gemakkelijk to verge- lijken met die in voorgaande jaren : ze zijn immers uniek . Door een grote subsidie van de Hendrik de Vries-Riek van der Zee Stichting to Groningen kon het museum een belangwekkende collectie handschriften en brieven van de dichter Hendrik de Vries aankopen. De handschriften hebben vooral betrekking op de gedichten die een plaats zouden krijgen in De Vries' bun- del Toovertuin (1947) en de brieven uit de periode 1919-1952 zijn gericht aan schrijver Constant van Wessem . In langdurig bruikleen kwam de door het museum begeerde collectie handschriften en typoscripten uit de literaire nalatenschap van De Stijl-man Theo van Doesburg (ps . van Ch.E.M. Kupper) . Zij vormt een onderdeel van het Van Doesburg-archief dat mevrouw L .H.M. van Moorsel schonk aan de 8 Staat der Nederlanden . Een ander deel van dit bijzondere archief is eveneens in langtlurig bruikleen geschonken, aan het Rijksbureau voor Kunsthistori- sche Documentatie, dat evenals het museum in het Koninklijke Biblio- theek-complex is ondergebracht . Misschien van minder literair belang, maar wel van waarde is het 'bron- zen beeld met lauwerkrans' van Harry Mulisch door Lancelot Samson, dat het museum door schenkingen van drie Nederlandse middelbare scholen (! ) verwierf. Het beeld werd overgedragen tijdens de opening van de tentoon- stelling De onderkant van het tapijt. Harry Mulisch en zijn oeuvre 1952-1992 (ok- tober 1992-februari 1993), ter gelegenheid waarvan toen ook het gelijkna- mige, 33ste schrijversprentenboek verscheen. In beheer van het museum kwam in 1992 de literaire nalatenschap van Renate Rubinstein . Dat omvat onder meer 45 brieven en 1 105 prentbrief- kaarten van S. Carmiggelt en voorts twee geluidsbanden met gesproken brieven. Naast de grote hoeveelheden foto's, knipsels, radio- en televisieuitzendin- gen (respectievelijk 94 tapes en 95 cassettes), tijdschriften en boeken met opdracht, die het museum binnenkreeg, konden weer talloze manuscripten en brieven aan de collecties worden toegevoegd . Onder veel meer: 6 brieven uit 1950-1951 van Gerrit Achterberg aan J . Vooren; 13 brieven van Anna Blaman uit 1951-1958 aan de heer J. en me- vrouw C . Vooren; briefwisseling uit 1947-1949 tussen W .F. Hermans en Adriaan Morrien; diverse documenten betreffende J .J. Slauerhoff, o.a. brie- yen en telegrammen en foto's . De categorie curiosa werd uitgebreid met 4 T-shirts voorzien van opge- drukte gedichten van Jan Hanlo, Hanny Michaelis, Multatuli en Leo Vro- man. Om de diverse onderdelen van de collectie ook daadwerkelijk hun plaats to kunnen g even-even, w erd o1? 1 se1?tember begonnen met het ProJ'ect'Achterstan- de een eufemistische benaming voor bet verhelPen van een euvel waar- mee biJ'kans alle archieven en musea in Nederland beliePt ziJ'n . Door een in- cidenteel subsidie van het ministerie van WelziJ'n, Volksgezondheid en Cul- tuur van 600.000,-(in het kader van de nota'Bedreigd Cultuurbezit' wend bet mo eli'k van start to aan met de re istratie van diverse onderdelen in bet museum en documentatiecentrum . Het inlopen van de achterstand zal niet alleen ten cede komen aan de kwaliteit van bet museum zelf, ook de ebruikers van huiten varen er wel hi': me er icono rafisch materiaal meer documentatie komt ter beschikkin g voor onderzoek . Gekeken moet no gg worden of en in hooverre de conservermg van de letterkundige schatten in Den Haag to wensen over laat .