DOCSLIB.ORG

Metryka Koronna Władysława IV Wazy Sumariusz Księgi MK 180 Z Archiwum Głównego Akt Dawnych W Warszawie, Z Lat 1633

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Metryka Koronna Władysława IV Wazy Sumariusz Księgi MK 180 Z Archiwum Głównego Akt Dawnych W Warszawie, Z Lat 1633 Metryka Koronna Władysława IV Wazy Sumariusz księgi MK 180 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, z lat 1633 - 1635, kanclerstwa Jakuba Zadzika Opracował Wojciech Krawczuk Kraków 2015 Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2013/09/B/HS3/03578 © by Wojciech Krawczuk Wstęp Opracowywanie dokumentów Metryki Koronnej z czasów Władysława IV ma już kilkunastoletnią tradycję. W roku 1999 ukazał się bowiem pierwszy tom Sumariusza Metryki Koronnej, zawierający streszczenia dokumentów podkanclerzego Tomasza Zamoyskiego z lat 1628 – 1635, z nieznanej księgi ze zbiorów sztokholmskiego Riksarkivet1. Publikacja ta zapoczątkowała sumaryzację dokumentów Zygmunta III Wazy oraz jego syna, Władysława IV Wazy. Badania nad kancelarią koronną w epoce nowożytnej rozwinęły się bardzo owocnie w ostatnich dwudziestu latach. Powstało i wciąż powstaje wiele nowych prac, a dzięki wielkiemu projektowi digitalizacji Metryki Koronnej, stworzonemu przez Sławomira Górzyńskiego, wykonanemu przez niego w ramach działań Polskiego Towarzystwa Heraldycznego każdy badacz i pasjonat może w swoim domowym zaciszu czytać w oryginale księgi z minionych stuleci2. Dotychczasowy stan badań nad kancelarią i możliwe kierunki ich rozwoju omówili najszerzej Waldemar Chorążyczewski oraz Krzysztof Chłapowski3. Badacze ci zwrócił uwagę na wyjątkowe znaczenie ksiąg Metryki Koronnej dla prac nad kancelarią królewską. Wynika to z faktu rozproszenia zasobu kancelarii, gdyż większość pomocy kancelaryjnych, formularzy została rozproszona, czy to w czasie potopu szwedzkiego, czy też w okresie rozbiorów – jeśli przetrwały znajdują się w Sztokholmie, Moskwie lub Petersburgu. Prace nad Metryką Koronną mieszczą się zatem w głównym nurcie badań nad samą kancelarią koronną, jej personelem oraz dokumentami epoki nowożytnej. Sumaryzacje przynoszą także bardzo obfity plon w postaci setek i tysięcy dokumentów, opracowanych i udostępnionych badaczom, którzy łatwo mogą znaleźć interesujące ich wątki. Nie ma w archiwach polskich zespołu większego i ważniejszego od Metryki Koronnej. Jakub Zadzik, biskup chełmiński od r. 1624, a od r. 1635 biskup krakowski, to z pewnością jeden z najwybitniejszych pieczętarzy koronnych XVII wieku. Przeszedł wszystkie szczeble kariery w urzędzie. Był sekretarzem królewskim, potem regentem czyli kierownikiem pisarzy kancelarii, od roku 1613 był sekretarzem wielkim koronnym, następnie od 1627 podkanclerzym, wreszcie zaś w latach 1628 – 1635 kanclerzem koronnym. Najnowszą, najobszerniejszą i z całą pewnością najlepszą biografią kanclerza i biskupa jest książka Janusza Dorobisza, oparta o wielką kwerendę archiwalną 4. Praca Zadzika w kancelarii koronnej została omówiona w niej bardzo dokładnie, dla oceny kanclerza jako męża stanu jest to dziś lektura najważniejsza. Autor odtworzył w niej także 1 Wojciech Krawczuk, Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów kancelarii koronnej podkanclerzego Tomasza Zamoyskiego z lat 1628 – 1635 ze zbiorów sztokholmskiego Riksarkivet sygnatura Skokloster E[nskilda] 8636, Kraków 1999. 2 http://pther.eu/MK/ , [stan na 21 czerwca 2014]. 3 Waldemar Chorążyczewski, Przemiany organizacyjne polskiej kancelarii królewskiej u progu czasów nowożytnych Toruń 2007. Krzysztof Chłapowski, Sumaryzacja Metryki Koronnej po polsku, „Arcana” Nr 92- 93, marzec-czerwiec 2010, s. 141 – 149. 4 Janusz Dorobisz, Jakub Zadzik (1582 – 1642), Opole 2000. pieczołowicie krąg rodzinny Zadzika, zidentyfikował klientów i podległych mu urzędników. To spora pomoc przy analizowaniu treści poszczególnych ksiąg Metryki, które stworzono w jego kancelarii. Poza wspomnianą pozycją trudno znaleźć prace poświęcone kancelarii koronnej doby Władysława IV Wazy. Odnotować jednak trzeba artykuł Dawida Żądłowskiego, poświęcony sekretarzom królewskim z lat 1633 – 1648 5. Księga MK 180 w Archiwum Głównym Akt Dawnych Na początku przywołać należy opis księgi, wykonany przez Irenę Sułkowską - Kurasiową i Marię Woźniakową, zamieszczony w Inwentarzu Metryki Koronnej6. Brzmi on następująco: Sygnatura MK 180 Tytuł: Regestrum privilegiorum - - ad relationem - - Jacobi Zadzik - - R.P. cancellarii (k. 1 - 584)". "Regestrum inscriptionum - - ad relationem - - Jacobi Zadzik - - R.P. cancellarii (k. 586 - 644)". Daty: 1633 7 II - 1635 30 XI (wpisy przywilejów); 1633 15 II - 9 V, 26 VII - 1634 28 III, 27 VII - 11 IX; 1635 2 III - 30 VIII, 27 XI (wpisy inskrypcji). Opis: Opr. skóra (XIX w.). K. 3 nlb + 1 - 644 + 1 nlb. Brak k. 253, 256 - 265, 283, 355, 537. Podwójne k. 97, 297, 328. Na końcu księgi podpis Jakuba Maksymiliana Fredry sekretarza król., pisarza akt Metryki (Uwaga: kopia wpisu k. 469 znajduje się w tzw. ML dz. V nr 4 k. 197). Dawna sygnatura: "Privilegia et inscriptiones variae sub ser-mo Vladislao IV, cancellario rn- do Jacobo Zadzik, annorum 1633, 4 et 5, rubro corio coopertae, sub literis TO n 148" (XVII 5 Dawid Żądłowski, Sekretarze królewscy Władysława IV Wazy w kancelarii królewskiej, w: Polska kancelaria królewska. Między władzą a społeczeństwem. Część trzecia, pod red. W. Chorążyczewskiego i W. Krawczuka, Warszawa 2008, s. 55 – 67. 6 Inwentarz Metryki Koronnej Księgi wpisów i dekretów polskiej kancelarii królewskiej z lat 1447 – 1795, Opracowały Irena Sułkowska-Kurasiowa i Maria Woźniakowa, Warszawa 1975. Poprawiona wersja dostępna jest pod adresem: http://www.agad.gov.pl/inwentarze/Metr_Korx.xml [stan na 21 czerwca 2014]. w., Synopsis); "Liber centesimus quadragesimus septimus sub literis TO N 148" (XVIII w.); "180 TO, 1633 - 1635" (XVIII - XIX w., Oboleński, Powstański, Bentkowski). Księga wpisów za kanclerstwa Jakuba Zadzika. Mikrofilm Nr 208. Do tego opisu dodać możemy dziś jeszcze adres strony internetowej Polskiego Towarzystwa Heraldycznego na której znajdują się skany wszystkich kart MK 180: http://pther.eu/MK/180/ Księga MK 180 jest ostatnią księgą wpisów, jaka sporządzona została w kancelarii większej koronnej kanclerza Jakuba Zadzika. Na 644 kartach zmieszczono aż 912 wpisów – to dużo, wcześniejsze księgi zazwyczaj nie zawierają aż takiego bogactwa dokumentów. Można postawić tezę, że świadczy to również o doświadczeniu pracowników kancelarii. Sporą wartość dla oceny kancelarii większej ma także treść zapisów w księdze. Początek panowania, czas sejmu koronacyjnego, znajduje wyraźne odbicie w typach rejestrowanych dokumentach. Znajdujemy tu bardzo dużo potwierdzeń aktów wydanych w czasie poprzedniego panowania, Zygmunta III Wazy. Jest też sporo zbiorów przywilejów sięgających niekiedy średniowiecza, zatwierdzanych przez nowo obranego monarchę7. Bardzo duża grupa dokumentów dotyczy rozliczeń mincerza Jakuba Jacobsona8. Właśnie czas trwania sejmu jest rekordowy pod względem liczby rejestrowanych dokumentów. Późniejszy czas, wyprawy smoleńskiej przynosi znacznie mniejszą liczbę rejestracji. Możemy wskazać tu na grupy spraw, w których specjalizowali się poszczególni sekretarze. Z pewnością należą do nich kwestie związane z odbudową Prus Królewskich, zniszczonych w wojnach ze Szwedami, zwłaszcza spora grupa nadań na prawie emfiteutycznym9. W księdze znaleźć można liczne przywileje na wieloletnią dzierżawę (emfiteuzę) dóbr królewskich w tej prowincji. Udzielane były one zazwyczaj osobom, które już posiadały prawa dożywotnie do tych dóbr i były uzupełnieniem wcześniejszych nadań. Zawierają bardzo precyzyjne dane o liczbie gburów, zagrodników, których dzierżawca obiecuje sprowadzić – jest to ważne uzupełnienie lustracji tych dóbr. Inną bardzo dużą grupę dokumentów stanowią te dotyczące kolonizacji województwa kijowskiego i czernihowskiego, najczęściej są to nadania dóbr prawem lennym. Wszystkie te dokumenty spisane zostały w języku polskim, obfitują w szczegółowe opisy zdarzeń i majątków na kresach Rzeczpospolitej10. Obok dokumentów typowych dla serii ksiąg wpisów, w MK 180 znajdziemy także akty związane z działalnością dyplomatyczną państwa. To grupa wpisów z kart 505 – 530, a więc całkiem obszerna, dotycząca zjazdu Landtagu stanów Księstwa Pruskiego w Świętej Lipce i Zalewie w roku 1635. Powinny one znaleźć się w serii Ksiąg Poselstw, o którą kanclerz Zadzik dbał i starał się przywrócić do świetności, tak jednak się nie stało. Oprócz wspomnianych grup dokumentów znajdujemy tu bogactwo rozmaitych aktów prawnych, które stanowi o niezwykłej wadze Metryki Koronnej. Obok nadań najwyższych 7 Np. dok. nr 13,81,106,139,181,188,194,381,718. 8 Np. nr 271,290,291,312, zob. też indeks osobowy. 9 Zob. Krzysztof Chłapowski, Realizacja reform egzekucji dóbr 1563 – 1665. Sprawa zastawów królewszczyzn małopolskich, Warszawa 1984, s. 113 – 114. 10 Petro Kułakowśkyj, Kolonizacja Kijowszczyzny i Czernihowszczyzny (1569 – 1648), w: Modernizacja struktur władzy w warunkach opóźnienia. Europa Środkowa i Wschodnia na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, red. Marian Dygo, Sławomir Gawlas, Hieronim Grala, Warszawa 1999, s, 155 – 172. Tegoż: Czernigowo-Siwerszczina u składi Reczi Pospolitoi 1618 – 1648, Kijów 2006. urzędów ministerialnych, wpisywano sprawy drobne – nadania młynów, czy łanów. Są tu rozliczne pokwitowania mincerza Jakuba Jacobsona, zapisy prywatne, pozwolenia królewskie. Sporo jest nadań; większych i mniejszych, dla żołnierzy zasłużonych w czasie kampanii moskiewskiej, czy też dawniejszych wojen ze Szwedami i Turkami. Wpisy zaczynają się na sejmie koronacyjnym, potem kancelaria wędruje za królem do Warszawy, pod Smoleńsk, do Prus. Znajdziemy tu drobne przyczynki do dziejów Krakowa i Warszawy, jest dokument odnoszący się do początków fortalicji w Krzemieńczuku na Kresach, są przywileje fundacyjne dla ojców jezuitów
Load more

Recommended publications
  • Polish Battles and Campaigns in 13Th–19Th Centuries
    POLISH BATTLES AND CAMPAIGNS IN 13TH–19TH CENTURIES WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ IM. PŁK. DYPL. MARIANA PORWITA 2016 POLISH BATTLES AND CAMPAIGNS IN 13TH–19TH CENTURIES WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ IM. PŁK. DYPL. MARIANA PORWITA 2016 Scientific editors: Ph. D. Grzegorz Jasiński, Prof. Wojciech Włodarkiewicz Reviewers: Ph. D. hab. Marek Dutkiewicz, Ph. D. hab. Halina Łach Scientific Council: Prof. Piotr Matusak – chairman Prof. Tadeusz Panecki – vice-chairman Prof. Adam Dobroński Ph. D. Janusz Gmitruk Prof. Danuta Kisielewicz Prof. Antoni Komorowski Col. Prof. Dariusz S. Kozerawski Prof. Mirosław Nagielski Prof. Zbigniew Pilarczyk Ph. D. hab. Dariusz Radziwiłłowicz Prof. Waldemar Rezmer Ph. D. hab. Aleksandra Skrabacz Prof. Wojciech Włodarkiewicz Prof. Lech Wyszczelski Sketch maps: Jan Rutkowski Design and layout: Janusz Świnarski Front cover: Battle against Theutonic Knights, XVI century drawing from Marcin Bielski’s Kronika Polski Translation: Summalinguæ © Copyright by Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita, 2016 © Copyright by Stowarzyszenie Historyków Wojskowości, 2016 ISBN 978-83-65409-12-6 Publisher: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita Stowarzyszenie Historyków Wojskowości Contents 7 Introduction Karol Olejnik 9 The Mongol Invasion of Poland in 1241 and the battle of Legnica Karol Olejnik 17 ‘The Great War’ of 1409–1410 and the Battle of Grunwald Zbigniew Grabowski 29 The Battle of Ukmergė, the 1st of September 1435 Marek Plewczyński 41 The
    [Show full text]
  • Meandry Politycznej Kariery Andrzeja Lipskiego (1572–1631)
    V. ZAGADNIENIA HISTORYCZNO-FILOZOFICZNE Studia Oecumenica 18 (2018) DOI: 10.25167/SOe/18/2018/367-380 s. 367–380 JANUSZ DOROBISZ Instytut Historii UO Meandry politycznej kariery Andrzeja Lipskiego (1572–1631). Eksluteranin biskupem krakowskim The meanders of the political career of Andrzej Lipski (1572–1631) An ex-Lutheran holding the post of the bishop of Cracow Abstract Andrzej Lipski (1572–1631) was born to a noblemen’s family of the middle rank and Lu- theran denomination. He studied at Protestant (1582–1594 – Strasbourg, Heidelberg) and Catholic (1603–1605 – Rome) colleges, earning the title of Doctor of both laws (Doctor of Canon and Civil Law). Lipski’s career in the Chancellery of the Crown was sped up by his conversion to Catholicism, entering the clergy and protection of Bishop Vice-Chancellor Pi- otr Tylicki – an influential backer to Chancellor Jan Zamoyski. At that time Lipski belonged to the state clergy who served the King and the Kingdom of Poland and obtained revenues from benefices, the acquisition of which was easier at the Court. Zamoyski’s supporters’ leaving the elites of the Chancellor’s power in 1605, as well as Lipski’s sympathizing with the rebellion (1606–1609) caused him to be kept away from public matters as a person who was politically uncertain. During the period of the Court’s disfavour, Lipski redefined his political views and stayed a zealous royalist and also an advocate of drawing closer to the Habsburgs. Owing to Bishop Vice-Chancellor Henryk Firlej’s protection he earned trust of Queen Constance of the Habsburgs, who then became the patroness of Lipski’s further career.
    [Show full text]
  • The Annihilation of the Arian “Capital”
    ODRODZENIE I REFORMACJA W POLSCE ■ SI 2017 ■ PL ISSN 0029-8514 Janusz Tazbir The Annihilation of the Arian “Capital” The history of the fall of Raków was the subject of a special short dis- sertation by Józef Stańko1 already 35 years ago. At present, however, that work is absolutely insufficient. On the one hand (as stressed in a review of Stańko’s dissertation2), the author did not make use of all the sources available to him and committed many oversights and inac- curacies;3 on the other, since the time the work was published, new, fairly important sources clarifying the circumstances connected with the Raków trial have been added. Since the trial brought about the annihi- lation of the main centre of the Polish Brethren in the first half of the seventeenth century, it seems necessary to re-discuss the 1638 events, so tragic for the Polish Arianism, on the basis of more extensive sources. Founded in 1569 by the Calvinist voivode of Podole, Jan Sienieński, Raków has twice played a leading role in the history of our Antitrini- tarianism. First, between 1569 and 1572, as a centre of supporters of social radicalism and then again, from the beginning of the seven- teenth century until 1638, as a seat of the academy and typography famous all over Europe and the place of many synods grouping the best Arian thinkers. It is not surprising, then, that the Raków cen- tre was a thorn in the flesh of the opponents of the Polish Breth- ren who referred to it in an anti-Arian pamphlet printed in the early seventeenth century as a 1 J.
    [Show full text]
  • Konserwacja Stropu Ramowego W Pierwszym Pokoju Senatorskim Pałacu Biskupów Krakowskich W Kielcach
    Małgorzata Osełka Konserwacja stropu ramowego w Pierwszym Pokoju Senatorskim pałacu biskupów krakowskich w Kielcach Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 25, 89-119 2010 Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach Tom 25, Kielce 2010 MAŁGORZATA OSEŁKA Konserwator Dziel Sztuki KONSERWACJA STROPU RAMOWEGO W PIERWSZYM POKOJU SENATORSKIM PAŁACU BISKUPÓW KRAKOWSKICH W KIELCACH W listopadzie 2009 zakończyły się prace konserwatorskie przy stropie ramo­ wym Pakty i traktaty szwedzkie, znajdującym się w Pierwszym Pokoju Senator­ skim pałacu biskupów krakowskich w Kielcach1. Inwestorem prac było Muzeum Narodowe w Kielcach a wykonawcą Pracownia Konserwacji Dzieł Sztuki s.c., Małgorzata Osełka, Paweł Osełka z Kielc. Prace rozpoczęto w sierpniu 2007 roku i zakończono po 28 miesiącach. Strop ramowy w Pierwszym Pokoju Senatorskim należy do całego zespołu stropów ramowych umieszczonych w apartamentach biskupich i senatorskich w pałacu biskupów krakowskich w Kielcach na reprezentacyjnym pierwszym pię­ trze. Powstał ok. 1640 roku na zlecenie biskupa Jakuba Zadzika. Autorem stro­ pów ramowych jest Tomasz Dolabella i jego warsztat. Zespół czterech stropów ramowych zdobił pomieszczenia: Drugi i Trzeci Pokój Biskupi oraz Pierwszy i Drugi Pokój Senatorski. Zasada kompozycji wszystkich stropów była taka sama. Rama dzieliła płaszczyznę sufitu na pięć powierzchni: największą centralną i mniejsze cztery narożniki. Pola te wypełniały obrazy na płótnie. W Pierwszym Pokoju Senatorskim kształt ram i budowa stropu różniły się od stropu w Drugim Pokoju Senatorskim. Tak samo było w apartamentach biskupich. Dlatego bliźniaczą dekoracją sufitu w Pierwszym Pokoju Senatorskim był strop ramowy w Drugim Pokoju Biskupim a bliźniaczym stropem ramowym dla Drugie­ go Pokoju Senatorskiego jest dekoracja sufitu w Trzecim Pokoju Biskupim. W dwóch pokojach: Pierwszym Pokoju Senatorskim i Drugim Pokoju Bisku­ pim kompozycja stropów była zbliżona.
    [Show full text]
  • Pałac Biskupów Krakowskich W Kielcach – Budowla Pełna Sprzeczności
    architektura f architecture Karolina Inga Łagocka Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Adam Mickiewicz University in Poznań Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach – budowla pełna sprzeczności The Palace of the Kraków Bishops in Kielce – building full of contradictions Abstrakt Abstract Autorka artykułu przedstawia stan badań nad Pałacem Biskupów Kra- The author of the article describes the state of research on the Pal- kowskich w Kielcach. Prezentacja ta stanowi podsumowanie wiado- ace of the Kraków Bishops in Kielce. This presentation is a summary mości dotyczących pałacu zaczerpniętych głównie z inwentarzy i pu- of information about the palace obtained primarily from inventories blikacji. W artykule jest mowa o nieścisłościach dotyczących m.in. daty and publications. The article discusses inaccuracies concerning, among powstania obiektu, głównego architekta, a także tematyki plafonów others, the date of the creation of the building, its main architect, as i zdobień. Podstawową jednak kwestią sporną w historiografii polskiej well as the subject of plafonds and other decorations. However, the jest sprawa fundacji pałacu. Analiza stanu badań nad Pałacem Bisku- most contentious issue in Polish historiography is the question of the pów Krakowskich w Kielcach wykazuje luki, które do dnia dzisiejszego palace’s foundation. The analysis of the state of research on the Palace nie zostały dostatecznie zbadane i uzupełnione. of the Kraków Bishops in Kielce shows gaps which to this day have not been sufficiently researched and filled. Słowa kluczowe: pałac, Kielce, architektura, Pałac Biskupów Krakowskich, Jakub Zadzik Keywords: palace, Kielce, architecture, Palace of Kraków Bishops, Jakub Zadzik ałac biskupów krakowskich w kielcach ue to its high cultural and artistic Pjuż od czasów przedwojennych wzbudzał zain- Dvalue, the Palace of the Kraków Bishops in teresowanie wśród historyków sztuki ze względu na Kielce aroused interest among art historians since dużą wartość zarówno kulturalną, jak i artystyczną.
    [Show full text]
  • Zdzisław Żygulski Opisanie Malowideł Plafonowych Pod Kątem Historyczno-Ikonograficznym
    Zdzisław Żygulski Opisanie malowideł plafonowych pod kątem historyczno-ikonograficznym Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 25, 71-88 2010 Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach Tom 25, Kielce 2010 PROF. DR ZDZISŁAW ŻYGULSKI JR. OPISANIE MALOWIDEŁ PLAFONOWYCH POD KĄTEM HISTORYCZNO-IKONOGRAFICZNYM Tekst powstał w 2007 roku, na zamówienie Muzeum Narodowego w Kielcach, w związku z trwającymi pracami konserwatorskim plafonu w Pierwszym Pokoju Senatorskim pałacu. Malowidła kieleckie dotychczas określane były następującymi tytułami: 1. Przyjęcie posłów szwedzkich i mediatorów cudzoziemskich przez Władysława IV 15 września 1635 roku, w Kwidzynie(?) 2. Układy polsko-moskiewskie na Wzgórzach Skowronkowych pod Smoleńskiem 3. Rokowania polsko-szwedzkie w Starym Targu, 26 września 1629 roku 4. Rozmowy polsko-szwedzkie w Sztumskiej Wsi, 12 września 1637 roku 5. Oblężenie niezidentyfikowanego miasta przez Szwedów. Malowidła te stanowią wypełnienie stropu ramowego w Pierwszym Pokoju Senatorskim pałacu biskupiego. ZARYS HISTORYCZNY W roku 2007 dyrekcja Muzeum Narodowego w Kielcach podjęła trudne, ale niezbędne zabiegi konserwatorskie wymienionego zespołu plafonowych malowi­ deł. Wcześniej, w roku 1861 konserwował je Aleksander Rycerski, następnie w roku 1953 Bohdan Marconi. W ciągu półwiecza warunki utrzymania malowideł w dobrym stanie znacznie się pogorszyły, głównie w wyniku przeciekania wody deszczowej. Obecnymi pracami kieruje pani Małgorzata Osełka prowadząca w Kielcach prywatne przedsiębiorstwo konserwacji zabytków malarstwa. Doko­ nano wnikliwej
    [Show full text]
  • Primate Jan Wężyk in the Role of Interrex and Senator of the Polish
    HISTORIA PRAWA KOŚCIÓŁ I PRAWO 10(23) 2021, nr 1, s. 175-193 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/kip21101-10 Włodzimierz Kaczorowski PRIMATE JAN WĘŻYK IN THE ROLE OF INTERREX AND SENATOR OF THE POLISH-LITHUANIAN COMMONWEALTH IN THE PERIOD OF INTERREGNUM FOLLOWING THE DEATH OF SIGISMUND III VASA IN 1632 INTRODUCTION The Primate of the Crown of the Kingdom of Poland and the Grand Duchy of Lithuania held the highest position both in the Church and the State in the period of interregnum. He was entitled to ius praeeminentiae , that is the right of advantage over others. However, the Primate as the in- terrex did not possess the full king’s powers. In his universal (proclama- tion), he could officially announce the fact of the King’s death and – at the same time – the beginning of interregnum. He took over the duties belong- ing in the scope of representing the State outside, prepared the process of choosing a new monarch and it was with this aim that he convoked as- semblies of local parliaments and the Convocation Seym . He was respon- sible for arranging minor matters, submitting more important ones to de- bates by Parliament. At last, the Primate announced the choice of the PROF . DR. HABIL . WŁODZIMIERZ KACZOROWSKI – Institute of Legal Sciences, Opole University; correspondence address: ul. Katowicka 87a, 45-060 Opole, Poland; e-mail: [email protected]; https://orcid.org/0000-0001-5784-9716 176 Włodzimierz Kaczorowski elect, that is executed the nomination [Jezierski 2017, 21-23; Presiowski 2019, 59-66]. S. Grodziski, an outstanding historian of the Polish state and law, while making a presentation of the office of interrex in the Polish histori- cal tradition, stated, among others, that: “It would be an interesting thing to prepare a «list of Polish interreges», beginning with the year 1572.
    [Show full text]
  • Uwagi O Kancelarii Władysława IV
    Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2014 – 2018 Janusz S. Dąbrowski (Kraków) Uwagi o kancelarii Władysława IV Wstęp. Problematyka badawcza wczesno–nowożytnej kancelarii królewskiej. I. Metryka koronna za Władysława IV. Księgi wpisów – Protokoły ksiąg wpisów II. Personel kancelarii. Kanclerze i podkanclerzowie. Sekretarze wielcy koronni. Regensi (regenci) kancelarii koronnych Metrykanci. Pisarze dekretowi Sekretarze królewscy. Pisarze Inni pracownicy kancelarii koronnych. 1 „Jądro” poszczególnych kancelarii. Wynagrodzenie (uposażenie). III. Funkcjonowanie kancelarii. Cykl powstawania Księgi Wpisów za Władysława IV. Nagłówki dokumentów. Początek roku. Języki Ksiąg Wpisów. Datacja dokumentów. Nazwy geograficzne, nazwiska, tytuły. Przynależność terytorialna. Podwójne wpisy dokumentów. Dokumenty z „okienkiem”. Miejsce urzędowania kancelarii. Reprezentatywność Ksiąg Wpisów. Poziom rejestracji nadań urzędów w Księgach Wpisów Księgi Wpisów w okresie sejmów. Proporcja przywilejów i inskrypcji w Księgach Wpisów (1633–1648). Dokument Ksiąg Wpisów Tryb pracy kancelaryjnej Formularze kancelaryjne. Wnioski Końcowe. Literatura. 2 Wstęp. Niniejszy artykuł powstał w związku z programem sumaryzacji Ksiąg Wpisów Metryki Koronnej Władysława IV. Po zapoznaniu się z ponad 5000 dokumentów z lat 1633–1648 nasuwa się szereg uwag, które chciałbym przedstawić1. Nie jest to zatem próba pełnego przedstawienia kancelarii władysławowskiej, ale niektórych, wybranych
    [Show full text]
  • Kariery Dygnitarzy Duchownych Koronnych Wazów
    29 WSCHODNI ROCZNIK HUMANISTYCZNY TOM XVI (2019), No 2 s. 29-45 doi: 10.36121/jdorobisz.16.2019.2.029 Janusz Dorobisz (Uniwersytet Opolski) ORCID 0000-0003-0935-6399 Kariery dygnitarzy duchownych koronnych Wazów Streszczenie: Dygnitarze duchowni – sekretarze wielcy (od 1472 r.) oraz referendarze (od 1507 r.) rozpoczynali swoje kariery jako sekretarze w kancelarii królewskiej. Konstytucja z 1504 r. przyznawała sekretarzom wielkim pierwszeństwo w ubieganiu się o awans na podkancler- stwo oraz godności kościelne. Za panowania ostatnich Jagiellonów sekretarze wielcy zazwy- czaj wybierali służbę państwu, w trakcie której otrzymywali nominacje na najważniejsze biskupstwa w Koronie. Z powodów politycznych w ostatniej ćwierci XVI w. nominacje na podkanclerstwo zaczęli otrzymywać również referendarze. Za Wazów dygnitarie koronne piastowało 29 duchownych – piętnastu sekretarię wielką, przy czym dwóch łączyło ją z refe- rendarią, czterech awansowało z niej na sekretarię, a czternastu było wyłącznie referendarza- mi. Z dwudziestu czterech dygnitarzy duchownych Wazów, którzy awansowali, dwunastu piastowało urząd pieczętarza koronnego, również dwunastu wybrało wyłącznie ścieżkę ka- riery biskupiej. W obu tych grupach osoby sprawujące te funkcje osiągały najwyższe godności biskupie (Gniezno, Kraków, Kujawy, Poznań, Płock i Warmia), ale szybsze kariery były udzia- łem duchownych piastujących urzędy kanclerza i podkanclerzego. Byli dygnitarze duchowni Wazów otrzymywali pieczęcie do połowy panowania Jana III Sobieskiego (1674–1696), później praktyka ta zanikła niemal całkowicie. Miało to przełożenie na kariery dygnitarzy duchow- nych w czasach saskich (1697–1763), z których połowa wprawdzie osiągnęła biskupstwa, ale niższe hierarchicznie, niż za Wazów. Słowa kluczowe: referendarz duchowny, sekretarz wielki, episkopat Wazów, elita senatorsko- -dygnitarska, dygnitarze duchowni. The Careers of the Church dignitaries of the Crown during Vasa times.
    [Show full text]
  • Genealogia" Biskupów Ziem Polsko-Litewsko-Ruskich
    REDNIOWIECZNE GOLÊCZEWO 41 ECCLESIA. STUDIA Z DZIEJÓW WIELKOPOLSKI TOM 9, 2014 KRZYSZTOF R. PROKOP Gliwice Gnienieñska genealogia biskupów ziem polsko-litewsko-ruskich. Wokó³ Pra³atów i kanoników katedry metropolitalnej gnienieñskiej Jana Korytkowskiego* The Gniezno Genealogy of the Bishops of the Polish-Lithuanian-Rus Lands. Around Jan Korytkowskis The Prelates and Canons of the Gniezno Metropolitan Cathedral Wskazanie powodów, które sk³oni³y ksiêdza [Jana] Korytkowskiego do podjê- cia trudu opisania dziejów Kocio³a archidiecezjalnego, spisania biogramów ar- cybiskupów i kanoników gnienieñskich, jest bardzo z³o¿one podobnie zreszt¹, jak okrelenie warunków, w jakich to nast¹pi³o i na kim siê wzorowa³. [ ] W przed- mowie do Pra³atów i kanoników pisa³ [on], ¿e oto pragnienie podzielenia siê z publicznoci¹ polsk¹ nowymi, dot¹d nieznanymi ród³ami do dziejów naszego Ko- cio³a i narodu, pióro do rêki mi poda³o, [a tak samo chêæ] ods³oniêcia mnóstwa dziejowych postaci, które niegdy chlub¹ by³y Kocio³a i narodu, ku jego zbudo- waniu i otusze w obecnym op³akanym po³o¿eniu, i wzbogacenie pimiennictwa naszego obfitym, wielce po¿¹danym historycznym materia³em ród³owym1. Poja- wia siê tutaj tak charakterystyczna dla tamtego okresu oscylacja pomiêdzy publi- cystyk¹ maj¹c¹ za zadanie uwiadamianie opinii publicznej, czytelnikom, elemen- tów w³asnej narodowej historii, a rzetelnym przedstawieniem efektów pracy historyka. Obiektywnie trzeba podkreliæ, ¿e Korytkowski poszed³ w kierunku rze- telnoci historycznej. [ ] Podstaw¹ dlañ by³y archiwalia gnienieñskie, [a] zbada³ równie¿ archiwa krakowskie i poznañskie. Wykorzysta³ biogramy biskupów opra- cowane przez D³ugosza, Damalewicza, Bu¿eñskiego, Rzepnickiego, Bartoszewicza. Mia³ dostêp do Monumenta Poloniae Historica, Annales Jana D³ugosza, odwo³y- * Pierwotny, autorski tytu³ artyku³u brzmia³: Wiadomoci o sakrach biskupich cz³onków kapi- tu³y archikatedralnej w Gnienie na kartach Pra³atów i kanoników katedry metropolitalnej gnie- nieñskiej Jana Korytkowskiego.
    [Show full text]
  • Idee Plafonu „Sąd Nad Arianami” Z Kieleckiego Pałacu Biskupów Krakowskich
    Renata Madziara Idee plafonu „Sąd nad arianami” z kieleckiego pałacu biskupów krakowskich Biskup krakowski Jan Zadzik ufundował w swoim kieleckim pałacu plafon upamiętniający jeden ze swych największych sukcesów: zakończony wyrokiem skazującym sąd nad Arianami z Rakowa. Jakie treści ideowe zawarł duchowny w tym dziele sztuki? Od zarania dziejów wierzenia stanowiły podporę dla władzy. Podobną rolę w historii odegrał również katolicyzm, który – zostawszy w Europie religią dominującą – miał wpływ na trwałość wielu państw. Wielokrotnie władcy świeccy zmuszeni byli ulec Kościołowi, by utrzymać się na tronie, ale zdarzały się również sytuacje odwrotne, kiedy to silni władcy byli w stanie podporządkować sobie Kościół, nawet wyznaczając papieży. Przez kilka stuleci duchowni znacząco wpływali na postawy monarchów, politykę wewnętrzną i zagraniczną państw, obejmowali najważniejsze stanowiska w aparacie państwowym. Tak działo się również w państwie polskim. Złoty wiek przyniósł Rzeczypospolitej Obojga Narodów tolerancję religijną, rozwój nauki, potęgę gospodarczą i militarną. Kościół katolicki nadal pełnił rolę dominującą w państwie, choć oprócz niego istniały wyznania protestanckie, prawosławne i judaistyczne. Państwo, które było konglomeratem wielu rozmaitych narodowości, zapewniało swoim obywatelom swobodę wyboru wyznania. Spowodowało to napływ wielu wartościowych, działających na polu nauki i religii uciekinierów z objętych kontrreformacją państw Europy Zachodniej. Status uchodźców umocniła konfederacja warszawska z 1573 roku, potwierdzając istniejący
    [Show full text]
  • Senatorowie Koronni Za Władysława IV Wazy, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego W Olsztynie, Olsztyn 2015, Ss
    Artykuły recenzyjne i recenzje 349 http://dx.doi.org/10.18778/1644-857X.15.02.14 Andrzej Korytko, „Na których opiera się Rzeczpospolita”. Senatorowie koronni za Władysława IV Wazy, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2015, ss. 484. utora recenzowanej książki, ucznia profesora Edwarda Alfre- da Mierzwy, śmiało można określić mianem doświadczonego Ahistoryka, legitymującego się dość znacznym już dorobkiem naukowym. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół szeroko pojętych relacji polsko-szwedzkich i polsko-angielskich w dobie panowania w Rzeczypospolitej królów z dynastii Wazów oraz dziejów staropolskiego parlamentaryzmu1. 1 Wśród opracowań jego autorstwa można przywołać w tym miejscu następujące pozycje: A. K o r y t k o, Elżbieta I Tudor wobec polsko-szwedzkiego konfliktu, [w:] Per saecula. Dyplomacja – gospodarka – historiografia. Studia ofiarowane Profesorowi Edwardowi Alfredowi Mierzwie w czterdziestą piątą rocznicę pracy naukowej, red. A. Korytko, B. Krysztopa-Czupryńska, Olsztyn–Piotrków Trybunalski 2009, s. 29–36; i d e m, Sir George Douglas – szkocki żołnierz w szwedzkiej służbie. Przyczynek do biografii, [w:] Primum vivere deinde philosophari. O ludziach czynu w Europie Środkowej i Wschodniej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Rzońcy z okazji siedemdziesiątych urodzin, red. M. Białokur i A. Szczepaniak, Opole–Toruń 2009, s. 91–98; i d e m, Poselstwo sir George’a Douglasa w 1635 roku jako przykład stosunku Anglii do polsko-szwedzkiego konfliktu, [w:] Polska wobec konfliktów w Europie nowożytnej. Z dziejów dyplomacji i stosunków międzynarodowych w XV–XVIII wieku, red. R. Skowron, Kraków 2009, s. 237–243; idem, O ujście Wisły. Działania militarne w latach 1626–1635, [w:] Wielkie wojny w Prusach. Działania militarne między Wisłą a Niemnem na przestrzeni wieków, red.
    [Show full text]