Liberalisme en individualisme

Dirk Verhofstadt 17 oktober 2011 Zomeruniversiteit Open Vld De kern van het liberalisme

• Het individualisme – Geen egoïsme of egocentrisme – Het recht van elke mens om zijn eigen levensplan te bepalen (= recht op zelfbeschikking) • Geloven of niet geloven, • Trouwen of niet trouwen, • Kinderen krijgen of niet, • Wonen, werken, leven,… – Belangrijkste evolutie in de geschiedenis

Pico della Mirandola

“Over de waardigheid van de mens” Immanuel Kant

“Sapere aude”

“Elke mens is een doel op zich en geen middel”

“Over zichzelf, over zijn eigen lichaam en geest, is ieder mens zijn eigen meester”

Over vrijheid - 1859

Vijanden van het individualisme

• Extreem nationalisme • Communisme • Fascisme • Radicaal geloof Nationalisme

Tegen het individualisme

1968

• Ontzuiling • Secularisering • Tegen segregatie • Tegen Apartheid • Vrouwenrechten • Homorechten 9 november 1989

31 december 1999 ? Groot optimisme

• Milleniumbug • Nasdaq op hoogtepunt (10 maart 2000) – Toen 5.048 punten – Nu 2.611 punten • Vladmir Poetin (26 maart 2000) • Al Gore (7 november 2000) • Maximaal democratieën • VLD: 20 % - VVD: 38 zetels (nu 31)

Gevoel van angst en onzekerheid

• Terreur • Globalisering – Opmars van China – Delocaliseringen • Migratie • Multiculturele samenleving • Opwarming van de aarde • Financiële en economische crisis

Het liberalisme opnieuw onder druk

• Socialisten – Egoïsme, onverschilligheid, koude samenleving • Groen – Oorzaak van de ecologische problemen • Christen-democraten – Verval van normen en waarden • Populisten – Niet luisteren naar de „gewone man‟ • Nationalisten – Individu boven de volksgemeenschap

Kritiek van socialisten

• Tegen de overheid • Gebrek aan solidariteit • Asociaal

Adam Smith

• The Wealth of Nations – The invisible hand – Bakker

• The Theory of Moral Sentiments – Social passions – Unsocial passions – Selfish passions

Immanuel Kant

• Du Kannst denn du Sollst

• Categorische imperatief 1. Handel zo alsof de maxime van je handeling door jouw wil tot algemene natuurwet zou worden. 2. Handel zo dat je de mensheid, zowel in je eigen persoon als in de persoon van ieder ander tegelijkertijd altijd ook als doel en nooit alleen als middel gebruikt.

John Rawls

• A Theory of Justice – De juiste verhouding tussen vrijheid en rechtvaardigheid

• Gedachtenexperiment – De sluier van onwetendheid Liberalisme is niet tegen een overheid

• Overheid is nodig – Veiligheid – Onderwijs – Sociale zekerheid – Milieu – Banksector • Absolute vrijheid is vals (libertarisme) – Woestijn – “Entre le fort et le faible c'est la liberté qui opprime et la loi qui libère” (Henri Lacordaire) • Bv. verkeersregels • – Overheid is nodig • Onderwijs, gezondheid, rechtbanken – Maar essentieel is de vrijheid

• Fernando Savater – Onderwijs

• – Capability approach (moreel universalistisch) – Er voor zorgen dat iedereen evenveel kan doen – Empowerment Liberalisme en solidariteit

• Individualisme is een voorwaarde voor echte solidariteit • Anders „gedwongen‟ solidariteit • Er bestaat nog veel solidariteit: – Amnesty, Oxfam, Tsunami, WWF, Aidsfonds, Cliniclowns, Artsen Zonder Grenzen, Haïti… – Moet wel terechtkomen bij wie het écht nodig heeft – Crisis van het sociaal zekerheidssysteem ingevolge ondoorzichtigheid en gevoel van misbruik Kritiek van Groen

• Milieuvervuiling • Consuminderen • Terug naar vroeger

Consumentisme

• Wat is het alternatief? Iemand die voor ons keuzes maakt? – Bv. Kleding • Zorgt voor concurrentie en kwaliteit • Macht van de mens als burger en als consument – Bv. Ikea, Nike,… • Empowerment !!! • Voorbeeld autoindustrie Kritiek van religieuze groepen

• Aantasting van normen en waarden • Aantasting van onze identiteit • Onverschilligheid • Calculerend gedrag

Multiculturele samenleving

• Multiculturele samenleving – Cultuurrelativisme – Monoculturalisme – Kosmopolitisch humanisme • Universele seculiere moraal () • Neutrale overheid

Kritiek van populisten

• Volg het gezond verstand • Angst en onzekerheid • Eenvoudige oplossingen – “5 minuten politieke moed”

Karl Leuger Vroeger populisme

• Karl Lueger – De populaire burgemeester van Wenen sinds 1897 – Schoof de verantwoordelijkheid voor alles wat verkeerd liep in de schoenen van de anderen: de joden, de rijken, de ongelovigen en de vreemdelingen – Kwam op voor de „gewone man‟ – Speelde in op de angst en onzekerheid van de mensen – Mensen hebben liever het ongemak van het status-quo dan de onzekerheid van de verandering

Hedendaags populisme

• Inspelen op de angst voor verandering – Globalisering – Immigratie – Verworven rechten • Landbouwsubsidies • AOW (Wilders-FNV) – Algemeen ongenoegen – Conservatisme

Nationalisme

• Eigen volk eerst • De anderen zijn slecht – Franstaligen, Moslims, Europa • Pleiten voor een „nationale‟ identiteit • Filosofisch de tegenpool van het liberalisme – Niet het volk, maar het individu staat centraal ! Identiteit

• Opletten voor een opgelegde identiteit

– Zij bepalen wie „goede‟ en „slechte‟ Vlamingen zijn – Mario Vargas Llosa • Vermoedt achter elk pleidooi voor een identiteit een aanval op de individuele vrijheid – Niemand hoeft me bij een groep te plaatsen

“Ik kan tegelijk een Aziaat zijn, een burger uit India, een Bengaal, een Britse resident, een econoom, een liefhebber van filosofie, een schrijver, een Sanskriet, een overtuigde secularist en democraat, een man, een feminist, een heteroseksueel, een verdediger van de rechten van homo‟s en lesbiennes, met een niet religieuze levensstijl, met een Hindoe achtergrond, een niet Brahmaan, en iemand die niet gelooft in een hiernamaals”

- Tolerantie - Deuren opzetten voor nieuwe migranten - Nieuwkomers een perspectief bieden (bv. nationaliteit) - Open staan voor technologische vernieuwingen - Moreel leiderschap tonen

- Nationalisme - Protectionisme - Religieuze orthodoxie - Sluiten van grenzen voor nieuwkomers De 20ste eeuw is voorbij

Mondialisering is een feit

Ons niet opsluiten Liberale oplossingen

– Geloof in de vrije markt – Een efficiënte overheid – Goede sociale zekerheid – Recht op zelfbeschikking (ethiek) – Milieu – Europa – Globalisering Links of rechts?

• Voor veiligheid • Voor jobs • Voor sociale bescherming • Voor harmonieus samenleven • Voor emancipatie van moslimvrouwen • Voor Europa • Voor globalisering

Links of rechts?

Progressief

Groenen

Socialisme Liberalisme Links Rechts Christen-democratie

Populisten Populisten

Conservatief Progressief of conservatief?

Progressief

Liberalen

Socialisme Groenen individu groep Christen democraten

Populisten Extreem rechts Conservatief Liberalisme is een progressieve beweging

• Kant zich tegen het conservatisme – Van socialisten (verworven rechten) – Van christen-democraten (normen en waarden) – Van populisten (behouden wat we hebben)

• Liberalen willen veranderen – Om ons aan te passen aan de globalisering – Om onze welvaart voor de toekomst veilig te stellen – Om de vrijheid van het individu te waarborgen

Tot wie richten we ons? Iedereen

• Niet enkel de „Hardwerkende Vlamingen‟ • Werklozen helpen om job te vinden • Migranten(meisjes) zelfbeschikkingsrecht • Voor behoud van een sterke sociale zekerheid • Ambtenaren (ten dienste van burgers) • Voor toekomstige generaties (milieu) • Voor wie privacy belangrijk is • Voor wie Europa vindt • Ontwikkelingshulp (moral duty) • Dierenrechten (Cliteur, Nussbaum, Singer,…) De kracht het liberalisme

• Recht op zelfbeschikking is de essentie – De strijd voor vrijheid zonder onze plicht te vergeten tegenover anderen. – Sterk geloof in de mens. – Een optimistische levensvisie. – Grote argwaan tegenover wie de vrijheid wil inperken. – Geloof in de vooruitgang “Wie niet bereid is voor de vrijheid te vechten, wie niet bereid is voor haar in de bres te springen, loopt het risico haar definitief te verliezen.”

Mario Vargas Llosa

www..be

• Gratis wekelijkse nieuwsbrief (30 september) - Essays - Interviews - Boekbesprekingen - Figuren - Filmtips - 11.000 abonnees

- ELF en ENoP [email protected]