Polska Zbrojna

www.polska-zbrojna.pl NR 2 (850) LUTY 2017 NR 2(850)LUTY przyjechało kilka żołnierzy tysięcy WELCOME NATO Wzmocnienie wschodniej flanki WITAMY ze Stanów Zjednoczonych. Stanów ze stało się faktem. Do stało Polski CENA 6,50ZŁ CENA

TYM 8%VAT)(W TYM

PRAWNE

NIEZBĘDNIK PORADY INDEKS 337374ISSN0867-4523

ISSN 08674523 POLSKA ZBROJNA

PRENUME- RATA: 10 WYDAŃ (OD NR.3 DO 12)

ZAMÓW PRENUMERATĘ NA 2017 ROK

e-mailem: [email protected] listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 telefonicznie: +48 261 840 400

Warunkiem rozpoczęcia wysyłki jest wpłata 65 zł na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 Z SZEREGU WYSTĄP

IZABELA BORAŃSKA- -CHMIELEWSKA

AMERYKAŃSKA PANCERNA BRYGADOWA GRUPA BOJOWA JEST JUŻ W POLSCE.

Goście sprawdzili sprzęt, odbyły się pierwsze wspólne ćwiczenia, trwają intensywne szkolenia. Solidarność i jedność państw sojuszu została tym samym przy- pieczętowana, a realizacja postanowień szczytu NATO w Warszawie rozpoczęta. W stronę Żagania, Świętoszowa i Bolesławca zwrócone są dziś oczy nie tylko Po- laków, lecz także mieszkańców innych krajów bałtyckich i Rumunii, gdzie zostanie przerzucona część amerykańskich wojsk. Od kwietnia w Polsce będzie sta- cjonować również wielonarodowa batalionowa grupa bojowa podlegająca do- wództwu NATO. Szkolą się też proobronni i uczniowie klas mundurowych. Zostały sformowane pierwsze trzy brygady wojsk obrony terytorialnej – w Białymstoku, Lublinie i Rze- szowie. Trwają także rozmowy z kandydatami na terytorialsów – bazy danych w sztabach wojskowych pękają w szwach od zgłoszeń, tak duże jest zainteresowanie służbą w nowym rodzaju sił zbrojnych.

Minister obrony narodowej Antoni Macierewicz osobiście otworzył pierwszy punkt informacyjny OT w Białymstoku, wkrótce w innych miastach powstaną kolejne. Chętni będą mogli się tam zarejestrować i uzy- skać wszelkie informacje.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 4

Zdjęcie na okładce: Michał Zieliński, MD/dział graficzny; na zdjęciu: plut. Krzysztof Dąbrowski i SPC (specjalista) Alex Boehmer NR 2 (850) LUTY 2017 TEMAT NUMERU

PAULINA GLIŃSKA, MAGDALENA BOGUSŁAW POLITOWSKI KOWALSKA-SENDEK 52 / Dowodzenie 10 / Żelazna elitą ARMIA Wywiad z płk. Piotrem Malinowskim flanka o sile i wartości 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej. Wszystko, czego chcielibyście się MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK dowiedzieć o amerykańskim wojsku 28 / Władcy MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK w Polsce. 56 / Zalatani przestworzy O jednej z najbardziej zapracowanych MICHAŁ ZIELIŃSKI Cichy strażnik polskiego nieba, czyli 20 / Dwadzieścia cztery jednostek w Polsce – 8 Bazie Lotnictwa czym zajmuje się Centrum Operacji na siedem Transportowego. Powietrznych. Wrażenia żołnierzy z 3 Pancernej Brygadowej Grupy Bojowej z pierwszych MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER dni pobytu w Świętoszowie. 36 / Potrójna siła Podstawą funkcjonowania TADEUSZ WRÓBEL LITPOLUKRBRIG jest zgodna współpraca. ARSENAŁ 24 / Bojowa pięść Mimo różnych tradycji wojskowych Jednostki stacjonujące w Polsce to i kulturowych. MARCIN GÓRKA zaledwie część amerykańskiej dywizji, której siły stacjonują w Europie 66 / Lekkie MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER Środkowej. 40 / Armia ochotników i skuteczne Wojsko szkoli proobronnych. Jakiego wyposażenia potrzebują wojska obrony terytorialnej? ŁUKASZ ZALESIŃSKI 44 / Iks pisze historię RAFAŁ CIASTOŃ ORP „Kontradmirał Xawery Czernicki” 73 / Strategiczny wybór w nowej misji na Morzu Śródziemnym. Nowe okręty podwodne dla Norwegii.

ARKADIUSZ DWULATEK KRZYSZTOF WILEWSKI 48 / Trening bez pudła 76 / Pioruny po gromach Znajdziesz nas tutaj: Ćwiczenia strzeleckie w Gamberi okiem Nowa era przenośnych zestawów fotoreportera Combat Camery. przeciwlotniczych.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA DYREKTOR WOJSKOWEGO INSTYTUTU WYDAWNICZEGO Maciej Podczaski, [email protected]; tel.: 261 845 365, 261 845 685, faks: 261 845 503; Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa TADEUSZ WRÓBEL 79 / Następca sto trzynastki REDAKTOR NACZELNY POLSKI ZBROJNEJ Izabela Borańska-Chmielewska, tel.: 261 840 222; Armia amerykańska pozbywa się [email protected] przestarzałych M113. SEKRETARZ REDAKCJI Aneta Wiśniewska, tel.: 261 845 213 KRZYSZTOF WILEWSKI Zastępcy sekretarza redakcji 82 / Czołg przyszłości Katarzyna Pietraszek, tel.: 261 840 227; Joanna Rochowicz, tel.: 261 845 230; Czyżby po latach zastoju nastąpił [email protected] przełom w pancernym wyścigu zbrojeń? TEKSTY Anna Dąbrowska, Paulina Glińska, Ewa Korsak, Magdalena HISTORIA Miernicka, Bogusław Politowski, Małgorzata Schwarzgruber, Krzysztof Wilewski, Tadeusz Wróbel, tel.: 261 845 244, 261 845 604; Magdalena Kowalska-Sendek, tel.: 725 880 221; PIOTR KORCZYŃSKI Rafał Ciastoń, Arkadiusz Dwulatek, Andrzej Fąfara, Marcin Górka, Włodzimierz Kaleta, Piotr Korczyński, Krzysztof STRATEGIE Kubiak, Jakub Nawrocki, Tomasz Otłowski, Robert Sendek, 112 / Swój Łukasz Zalesiński, Michał Zieliński czy obcy? ROBERT SENDEK GRAFIKA Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, Niemcy w szeregach Armii Krajowej. Monika Siemaszko, tel.: 261 845 170; 88 / Inżynieria Andrzej Witkowski (fotoedytor), tel.: 261 845 579 MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER strachu OPRACOWANIE STYLISTYCZNE 118 / Długi powrót Marta Sachajko (kierownik), tel.: 261 845 244; Lęki i fobie – tajna broń bałkańskich Agnieszka Bogucka wspomina Renata Gromska, January Szustakowski, polityków. tel.: 261 845 502 Janusza Brochwicz-Lewińskiego

„Gryfa”. MARKETING I PROMOCJA MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER Piotr Jaszczuk (kierownik), Agnieszka Karaczun, 94 / Medialna dywersja Anita Kwaterowska (tłumacz), Małgorzata Szustkowska, JAKUB NAWROCKI Piotr Zarzycki, tel. 261 845 387, 261 845 180, O rosyjskiej wojnie dezinformacyjnej 121 / Dziwna gra faks: 261 845 503; [email protected] mówi Jolanta Darczewska. Dlaczego wypowiedzieliśmy wojnę KOLPORTAŻ I REKLAMACJE Japończykom? I dlaczego nas Poczta Polska Usługi Cyfrowe Sp. z o.o. ANNA DĄBROWSKA zignorowali? ul. Duninowska 9a, 87-823 Włocławek 98 / Słowa jak pociski tel: 542 315 201, 502 012 187 [email protected] Rozmowa z Elizabeth Wahl o prawdzie TADEUSZ WRÓBEL i propagandzie. 124 / Grant kontra Lee Numer zamknięto: 25.01.2017 r.

W cyklu o niezwykłych maszynach – DRUK ARTDRUK ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka, TADEUSZ WRÓBEL czołgi średnie. www.artdruk.com 100 / Przełomowy plan Węgierska próba wzmocnienia armii. PRENUMERATA Zamówienia na prenumeratę wydań papierowych „Polski Zbrojnej” można składać poprzez: TOMASZ OTŁOWSKI – www.polska-zbrojna.pl – www.prenumerata.ruch.com.pl 104 / Przedwczesne – www.garmondpress.pl/prenumerata doniesienia o śmierci HORYZONTY – www.kolporter.com.pl/prenumerata Państwo Islamskie udowadnia, że seria Sprzedaż bieżących wydań elektronicznych, w tym prenumeraty wydań elektronicznych „Polski Zbrojnej”, niepowodzeń nie oznacza od razu dostępna na: http://e-kiosk.pl, www.egazety.pl EWA KORSAK, całkowitej klęski. MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK PARTNER Narodowe Archiwum Cyfrowe. TADEUSZ WRÓBEL 128 / Z tej 170 tysięcy zdjęć online na www.nac.gov.pl 108 / Spór o lakoty Wzloty i upadki amerykańskiego samej gliny programu wymiany lekkich śmigłowców Aleksander Tarnawski – idol żołnierzy Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja wielozadaniowych. GROM-u. nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów. Egzemplarze miesięcznika w wojskowej dystrybucji wewnętrznej są bezpłatne. Informacje: 261 840 400 Zasady przekazywania redakcji miesięcznika „Polska Zbrojna” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska-zbrojna.pl. KADR

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA Już w pierwszych dniach stacjonowania w Polsce żołnierze 3 PANCERNEJ BRYGADOWEJ GRUPY BOJOWEJ 4 DYWIZJI PIECHOTY rozpoczęli intensywne szkolenie w obiektach poligonowych w Żaganiu i Świętoszowie. Na strzelnicy czołgowej Karliki Amerykanie przeprowadzili strzelania kalibrujące w celu sprawdzenia działania systemów kierowania ogniem czołgów M1A2 Abrams. FOT. RAFAŁnr 2 | LUTY MNIEDŁO/11 2017 | POLSKA ZBROJNA LDKP anc 8 MELDUNEK

Cele strategiczne

Minister obrony przedstawił najważniejsze zadania resortu w 2017 roku. DORSZ CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT

o spotkaniu premier Beaty 16 maszyn: po osiem dla wojsk spe- kraju oraz na wschodnim obszarze, PSzydło z ministrami obrony oraz cjalnych oraz przystosowanych do gdzie będzie stacjonowała bataliono- spraw wewnętrznych na temat naj- zwalczania zagrożeń na morzu. Mi- wa grupa bojowa (więcej na ten te- ważniejszych wyzwań dla rządu na nister ujawnił, że MON rozważa za- mat na str. 10–19). W sumie liczba ten rok Antoni Macierewicz zazna- kup kolejnych samolotów F-16, ale sojuszniczych wojsk w Polsce prze- czył, że resort obrony będzie kładł żadne decyzje w tej sprawie jeszcze kroczy 6 tys. Do priorytetów mini- nacisk na realizację programów mo- nie zapadły. sterstwa należy też dalsza budowa dernizacji technicznej armii, a prio- Armię czeka także zmiana syste- wojsk obrony terytorialnej. „W tym rytetem będzie budowa obrony prze- mu kierowania i dowodzenia oraz roku mają powstać kolejne trzy bry- ciwrakietowej Wisła. „Ponad miliard realizacja postanowień, które zapa- gady, a dla żołnierzy tej formacji zo- złotych przeznaczymy na tworzenie dły podczas szczytu NATO w War- staną kupione m.in. najnowocze- cyberobrony, w tym roku podpisze- szawie, dotyczących wzmocnienia śniejsze bezzałogowce czy rakiety my też kontrakt na dostawę trzech wschodniej flanki sojuszu. Szef bliskiego zasięgu”, mówił minister okrętów podwodnych”, zapowie- MON stwierdził, że w najbliższych (więcej na ten temat na str. 78–80). dział minister. W 2017 roku będzie miesiącach do Polski przyjadą kolej- Armia ma się zwiększyć do także realizowany program śmi- ni żołnierze NATO, którzy zostaną 125–130 tys. żołnierzy, a w 2019 ro- głowcowy. Zakłada on kupno rozlokowani w zachodniej części ku do 150 tys. PZ, JT n

Zmiany w armii

en. bryg. Sławomir Wojciechow- Dowódcę mają także wojska obro- Gski (na zdjęciu z lewej), dotąd zany terytorialnej. Został nim gen. stępca dowódcy operacyjnego RSZ, bryg. Wiesław Kukuła (na zdjęciu został mianowany dowódcą operacyj- z prawej). Służbę rozpoczął w 1 Puł- nym. Zastąpił na tym stanowisku ku Specjalnym Komandosów, był gen. broni Marka Tomaszyckiego, także oficerem operacyjnym w Do- któremu z upływem 2016 roku skoń- wództwie Wojsk Specjalnych. W la- czyła się trzyletnia kadencja. tach 2003–2004 służył w międzyna- Gen. Wojciechowski otrzymał także go – P3 Sztabu Generalnego. Dowo- rodowych siłach stabilizacyjnych nominację na generała dywizji. Zaj- dził też 17 Wielkopolską Brygadą w Iraku. Ostatnio przez cztery lata mował m.in. kierownicze stanowisko Zmechanizowaną, a w 2009 roku – dowodził Jednostką Wojskową Ko- w Zarządzie Planowania Operacyjne- IX zmianą PKW w Afganistanie. mandosów w Lublińcu. PZ, MM n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 9

Polskie operacje Drzwi Decyzją prezydenta pobyt polskich żołnierzy do wojska na misjach został przedłużony. Otwarto punkty godnie z postanowieniem prezy- Czarnym i Morzu Egejskim (więcej informacyjne dla kandydatów Zdenta Andrzeja Dudy do na ten temat na str. 44–47). do służby w WOT. 30 czerwca 2017 roku została prze- Zwierzchnik sił zbrojnych wydał dłużona misja polskiego kontyngen- postanowienie o przedłużeniu do tu wojskowego w siłach międzynaro- 30 czerwca użycia PKW w operacji o historyczny dzień, nie mniej dowych w Kosowie i Byłej Jugosło- „Inherent Resolve”, skierowanej Tistotny niż obecność wojsk ame- wiańskiej Republice Macedonii. przeciw tzw. Państwu Islamskiemu rykańskich w Polsce”, mówił mini- Będzie on liczył do 300 żołnierzy w Kuwejcie, Iraku oraz Katarze, ster Antoni Macierewicz w Białym- i pracowników wojska. Do 30 czerw- a także wchodzącego w skład sił tej stoku w czasie otwarcia na terenie ca przedłużono też okres użycia samej operacji polskiego kontyn- wojewódzkiego sztabu wojskowego PKW w natowskiej misji szkolenio- gentu stacjonującego w Iraku, Jor- punktu informacyjnego dla kandyda- wo-doradczej „Resolute Support” danii i Kuwejcie. Pierwszy z tych tów do służby w wojskach obrony te- w Afganistanie. Tamtejszy kontyn- PKW będzie liczył do 150 żołnie- rytorialnej. gent liczy do 250 żołnierzy i pra- rzy i pracowników wojska, drugi do Podobne punkty uruchomione zo- cowników, w tym do 50 żołnierzy 80 żołnierzy, w tym do 10 żołnierzy stały na terenie całego kraju na w odwodzie w Polsce. Także woj- w odwodzie w kraju. Na międzyna- szczeblu WSzW i wojskowych ko- skowa misja szkoleniowa Unii Euro- rodową operację przeciwko terrory- mend uzupełnień. Ich głównym za- pejskiej w Republice Środkowoafry- stom prowadzoną na Bliskim daniem będzie udzielanie informacji kańskiej potrwa do 30 czerwca 2017 Wschodzie wyleciała też do Kuwej- osobom zainteresowanym podję- roku. Prezydent zdecydował również tu druga zmiana polskich lotników. ciem służby w WOT, przyjmowanie o wykorzystaniu od 1 stycznia do Tworzy ją niemal 150 żołnierzy wniosków oraz rejestrowanie ochot- 6 lipca 2017 roku PKW, liczącego i pracowników, głównie z 32 Bazy ników. W punktach będzie również do 70 żołnierzy w składzie Stałego Lotnictwa Taktycznego w Łasku, można uzyskać informacje na temat Zespołu Sił Obrony Przeciwminowej oraz cztery samoloty F-16. W su- wolnych stanowisk oraz planowa- Organizacji Traktatu Północnoatlan- mie w kontyngentach wojskowych nych terminów i miejsc szkoleń tyckiego – Grupa 2 (SNMCMG2) za granicą służy około 660 wojsko- podstawowych organizowanych na Morzu Śródziemnym, Morzu wych. PZ, AD, MKS n przez jednostki WOT. AD n

Ruszyła obrona terytorialna i absolwentów klas wojskowych. MON zakłada, że w 2018 roku Armia ma nowy rodzaj sił zbrojnych WOT będą liczyć około 35 tys. żoł- nierzy, a w roku 2019 – 53 tys. d początku roku, wych doświadczeń. Żołnierze powo- Koszty tworzenia i funkcjonowania Odzięki nowelizacji ływani po raz pierwszy będą kiero- WOT-u do tego czasu rząd szacuje ustawy o powszechnym wani na szesnastodniowe szkolenie na 3,6 mld zł. obowiązku obrony, do podstawowe. Będzie to służba dyspo- W ciągu kilku lat MON zamierza polskiej armii został wpro- zycyjna oraz rotacyjna – co najmniej utworzyć 17 brygad. W pierwszej wadzony nowy rodzaj raz w miesiącu przez dwa dni w cza- kolejności w Podlaskiem, Lubel- sił zbrojnych – wojska obro- sie wolnym od pracy. Ma trwać od skiem i Podkarpackiem, oraz cztery ny terytorialnej. W skład 12 miesięcy do 6 lat z możliwością bataliony – w Białymstoku, Lubli- WOT-u będą wchodzić żołnie- przedłużenia. Ustawa przewiduje też nie, Rzeszowie i Siedlcach. WOT rze zawodowi oraz rezerwiści pierwszeństwo służby w WOT dla będą podlegały ministrowi obrony i ochotnicy niemający wojsko- członków organizacji proobronnych narodowej. PZ, PG, MKS n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA TEMAT NUMERU

/ AMERYKAŃSKIE WSPARCIE

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 11

PAULINA GLIŃSKA MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK ŻELAZNA FLANKA anc Kilka tysięcy żołnierzy ze Stanów Zjednoczonych przyjechało do Polski. To historyczny moment nie tylko dla naszego kraju, lecz także całego sojuszu. Zapowiadane wzmocnienie wschodniej flanki NATO LDKP MNIEDŁO/11 RAFAŁ stało się faktem.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 12 TEMAT NUMERU / AMERYKAŃSKIE WSPARCIE

ezpieczeństwo ojczyzny i Polaków jest Obama poinformował wtedy, że w ramach ame- kwestią nadrzędną i uczynimy wszyst- rykańskiej inicjatywy wzmocnienia regionu, ko, by polscy obywatele w swoim do- tzw. European Reassurance Initiative (ERI), mu, w Polsce, mogli czuć się bezpiecz- w Polsce będzie działać pancerna brygadowa nie. Właśnie realizowanie takich przed- grupa bojowa oraz wspierająca ją grupa zada- sięwzięć, tworzenie wspólnie z naszymi niowa brygady lotnictwa bojowego. Ale to nie sojusznikami strategii wojskowych wszystko. Podano też do wiadomości, że już i obronnych nakierowanych na pokojo- w 2017 roku rozpoczną funkcjonowanie cztery we budowanie bezpieczeństwa, jest ce- międzynarodowe bataliony: na Łotwie, Litwie, lem, który sobie stawiamy”, podkreśla- w Estonii oraz Polsce. Siły te będą stacjonować ła premier Beata Szydło podczas powi- w ramach wzmocnionej wysuniętej obecności tania amerykańskich żołnierzy NATO (enhanced Forward Presence – eFP). w Polsce. W ceremonii wzięli udział m.in. Antoni Macierewicz, minister SPEŁNIONA OBIETNICA obrony narodowej, Paul Jones, ambasador USA Przygotowania do przyjęcia sojuszniczych sił w Polsce, gen. dyw. Timothy McGuire, zastępca w Polsce rozpoczęły się jesienią 2016 roku. dowódcy wojsk Stanów Zjednoczonych w Euro- Konsultacje z USA prowadził polski resort Bpie, gen. broni Leszek Surawski, pierwszy za- obrony. Ustalano szczegóły pobytu amerykań- stępca dowódcy generalnego, gen. dyw. Jarosław skich żołnierzy, m.in. kwestie przerzutu sprzętu Mika oraz dowódca 11 Lubuskiej Dywizji Ka- i ludzi, miejsca ich stacjonowania, zakwatero- walerii Pancernej. Na uroczystej zbiórce zamel- wania i składowania sprzętu. Przed przybyciem dowali się także główni goście, czyli żołnierze Amerykanów intensywnie pracowali także woj- 3 Pancernej Brygadowej Grupy Bojowej skowi w poszczególnych garnizonach i instytu- (3rd Armored Brigade Combat Team – ABCT) cjach centralnych. W Dowództwie Generalnym z Fortu Carson w Kolorado. Rodzajów Sił Zbrojnych powstał np. zespół za- O wzmocnieniu wschodniej flanki sojuszu daniowy, który odpowiadał za przygotowania do północnoatlantyckiego mówiło się już podczas przyjazdu żołnierzy. szczytu NATO w Walii w 2014 roku. W prakty- Jako pierwsza w Polsce zameldowała się ce chodziło o stałą, ale rotacyjną służbę żołnie- pancerna brygadowa grupa bojowa, w której rzy sił międzynarodowych. Zakładano, że pod- skład wchodzi 3 Pancerna Brygadowa Grupa oddziały mają być gotowe do natychmiastowego Bojowa z 4 Dywizji Piechoty, stacjonująca na działania w razie jakiejkolwiek agresji. Postano- co dzień w Fort Carson w Kolorado. Pancernia- wienie o wzmocnieniu wschodniej ściany cy z USA 8 stycznia wylądowali we Wrocła- NATO zbiegło się z rozpoczęciem operacji wiu, a następnie przenieśli się do Żagania. To „Atlantic Resolve” – będącej odpowiedzią na właśnie w pancernej stolicy Polski będą rozlo- agresję Rosji wobec Ukrainy – i do Polski oraz kowane największe siły amerykańskie. Żołnie- sąsiednich krajów przyjechali żołnierze armii rze US Army mają współpracować ze stacjonu- amerykańskiej (np. 173 Brygada Powietrznode- jącymi w Żaganiu wojskowymi z 11 Lubuskiej santowa). Konkretne decyzje zmierzające do Dywizji Kawalerii Pancernej. wzmocnienia wschodniej flanki podjęto na Niemal w tym samym czasie konwój morski ubiegłorocznym szczycie NATO w Warszawie. z pojazdami dla amerykańskich sił w Europie Prezydent Stanów Zjednoczonych Barack dotarł do Bremerhaven, portu w północno-za-

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 13 anc NATALIA WAWRZYNIAK/11 LDKP WAWRZYNIAK/11 NATALIA W ceremonii powitania amerykańskich żołnierzy w Polsce wzięli udział m.in. Antoni Macierewicz, minister obrony narodowej, i Paul Jones, ambasador USA w Polsce.

KOMENTARZ DANIEL MARCHEWKA Jesteśmy zadowoleni z przyjazdu amerykańskich żołnierzy, w przeciwieństwie do mieszkańców Niemiec, gdzie w takiej sytuacji zapowiadano protesty. Żagań zawsze był związany z wojskiem, ono wrosło w naszą mentalność i funkcjonowanie regionu. Teraz jeszcze trudno nam ocenić, czy miasto odniesie z ich pobytu jakieś korzyści. To się okaże za jakiś czas. Widzę jednak pozytywne działania ze strony lokalnych przed- siębiorców, handlowców, restauratorów. Oni wiedzą, że ci żołnierze będą wychodzili na przepustki, będą chcieli coś zjeść, zrobić zakupy, dobrze spędzić czas wolny. Chcemy być na to przygotowani. Dziś natomiast zauwa- żamy już to, że pobyt Amerykanów u nas jest olbrzymią promocją miasta w kraju i na świecie. n DANIEL MARCHEWKA jest burmistrzem Żagania

SZANSA DLA SAMORZĄDÓW? W Polsce nie powstaną oddzielne koszarowych, ewentualnie w obo- lokalni przedsiębiorcy. Szansę ma- bazy dla Amerykanów. Nie zoba- zowiskach. W Polsce będą stacjo- ją z pewnością miejscowe firmy, bo czymy więc typowych amerykań- nować w systemie rotacyjnym, przy Amerykanie chętnie korzystają skich minimiasteczek z rozbudo- czym jedna zmiana ma trwać dzie- z różnego rodzaju ofert usługo- waną infrastrukturą i zapleczem więć miesięcy. Nie wiadomo jed- wych, kulturalnych i gastronomicz- w postaci przedszkoli i sklepów. nak, w jakim stopniu na przyjeździe nych. Tak było m.in. podczas ostat- Goście zamieszkają w budynkach amerykańskich żołnierzy zyskają nich manewrów „Anakonda”. n

chodnich Niemczech. Tam rozpoczęła się operacja prze- terroryzm, przemoc, okrucieństwo, które sieją strach rzutu brygady pancernej. Sprzęt sojuszników, w tym czoł- wśród narodów wszystkich krajów, nieprzestrzeganie pra- gi, transportery opancerzone i haubice samobieżne, prze- wa do samostanowienia narodów, brak respektu dla niena- wieziono do Polski koleją oraz wojskowymi konwojami. ruszalności granic terytorialnych państw – to wszystko jest Większość amerykańskich żołnierzy do naszego kraju do- odpowiedzią na pytanie, dlaczego jesteśmy dzisiaj ra- tarła samolotami. zem”, mówił gen. dyw. Jarosław Mika, dowódca Czarnej Pierwsze, symboliczne powitanie odbyło się 12 stycz- Dywizji. Poinformował też, że już za kilka dni Ameryka- nia, kiedy przyjechał amerykański konwój z płk. Christo- nie rozpoczną ćwiczenia we współpracy z jego podwład- pherem R. Norrie’m, dowódcą 3 Pancernej Brygadowej nymi. „Najpierw na poligonie zostanie sprawdzony ame- Grupy Bojowej na czele. Sojuszników powitali żołnierze rykański sprzęt, w tym czołgi i transportery, a później od- 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej. „Światowy będą się pierwsze wspólne strzelania”, zapowiedział.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 14 TEMAT NUMERU / AMERYKAŃSKIE WSPARCIE

OBECNOŚĆ AMERYKAŃSKICH ŻOŁNIERZY W POLSCE TO WYZWANIE NIE TYLKO DLA JEDNOSTEK PRZYJMUJĄCYCH SOJUSZNIKÓW, LECZ TAKŻE DLA CAŁYCH SIŁ ZBROJNYCH.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 15

KOMENTARZ SCOTT WALTERS

W Polsce żołnierze będą przeglądać sprzęt, zanim rozjadą się także po innych krajach regionu. Hasło naszej brygady brzmi „Mocni jak żelazo”. Chcemy tę dewizę przenieść do krajów, w których będziemy stacjonować. n Kapitan SCOTT WALTERS jest oficerem informacyjnym z Fortu Carson w Colorado. Z wypowiedzi dla Agencji Informacyjnej Polska Press. SWOBODNY KOMENTARZ RUCH Zgodę na przemieszczanie się kich. Ich przejazd przez Polskę wojsk obcych na terytorium RP jest regulowany m.in. decyzją może wydać minister obrony nr 32 ministra obrony narodo- lub w jego imieniu dowódca wej z lutego 2016 roku oraz generalny rodzajów sił zbroj- stosownymi rozporządzeniami. JAROSŁAW MIKA nych. Oczywiście wszelkiego Zapewnienie swobodnego ru- Po przemieszczeniu się na tak dużą odle- rodzaju konwoje muszą być chu – tranzytu wojsk ma istot- głość najważniejszym zadaniem amerykań- wcześniej zgłoszone. Jeśli li- ne znaczenie w sytuacji opera- skich żołnierzy jest osiągnięcie gotowości czebność przemieszczających cyjnego wykorzystania batalio- do działania. Meldunek amerykańskiego się żołnierzy przekracza tysiąc nu. Przykładem takiego dowódcy na ten temat jest gwarancją, że osób, należy o tym poinformo- swobodnego tranzytu był m.in. możemy rozpocząć wspólne szkolenie. Dla- wać radę ministrów. Ciekawą Dragoon Ride. W marcu 2015

anc tego w ciągu najbliższych dni nasi sojuszni- kwestią jest transport lądowy roku Amerykanie przeprowa- cy będą przeglądali swoje uzbrojenie po wojsk wchodzących w skład dzili przerzut lądowy swoich sił długim transporcie. Potrzebne jest spraw- batalionowej grupy bojowej, z Estonii do Niemiec, pokonu- dzenie i zgrywanie nastaw, aby czołgi, trans- która ma stacjonować w Be- jąc przez dziesięć dni teryto- portery i inna broń były przygotowane do mowie Piskim, ale też podod- rium sześciu państw i dystans użycia. W tym samym czasie Dowództwo działów w krajach nadbałtyc- 1800 km. n Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych planuje Z cła i podatków jest zwolniony import na potrzeby sił zbroj- już wspólne szkolenia i ćwiczenia. nych USA i mienia osobistego personelu. Dodatkowo wprowa- Oczywiście najważniejsze będą ćwiczenia dzono zasadę, że dochód uzyskany przez podmioty amerykań- „Dragon ’17”, a z dywizyjnych – „Borsuk”.n skie od sił zbrojnych USA nie będzie podlegał opodatkowaniu Gen. dyw. JAROSŁAW MIKA w Polsce (opodatkowanie nastąpi na zasadach przewidzianych jest dowódcą 11 Lubuskiej Dywizji przez prawo USA). n Kawalerii Pancernej. NATALIA WAWRZYNIAK/11 LDKP WAWRZYNIAK/11 NATALIA

W sumie jednostka sojuszników będzie liczy- batalion inżynieryjny i wsparcia brygady, 3 Ba- ła 4 tys. żołnierzy, którzy będą mieli do dys- talion 29 Pułku Artylerii i 4 Batalion 10 Pułku pozycji 400 pojazdów gąsienicowych i ponad Kawalerii będą stacjonowały w obiektach woj- 900 kołowych, w tym: 87 czołgów M1A2 skowych w Żaganiu, Świętoszowie, Skwierzy- Abrams, 18 samobieżnych haubic Paladin, nie i Bolesławcu. Pozostałe pododdziały ABCT 144 bojowe wozy piechoty Bradley i 419 sa- zostaną rozlokowane w innych krajach. Zgod- mochodów Humvee. nie z planem jeden batalion ma stacjonować W ramach pierwszej rotacji pancernej bryga- na terenie jednego z krajów nadbałtyckich, dowej grupy bojowej dowództwo brygady oraz inne trafią do Rumunii i Bułgarii, a ten, który

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 16 TEMAT NUMERU / AMERYKAŃSKIE WSPARCIE

prowadzi szkolenie i zajmuje się konserwacją wanie z Fortu Drum w stanie Nowy Jork. Jed- sprzętu wojskowego, znajdzie się w Grafenwöhr nostka będzie liczyć około 2,2 tys. żołnierzy. w Niemczech. Dowództwo lotników znajdzie się w bawarskim Struktury dowódcze 4 Dywizji Piechoty zo- Illesheim, ale bazy śmigłowców będą też rozlo- staną ulokowane w niemieckim Baumholder, kowane na Łotwie, w Rumunii i Polsce. gdzie od 2015 roku działa jedno z regionalnych „Do Powidza przybyła już pierwsza grupa dowództw USA w Europie. Amerykańskie siły amerykańskich żołnierzy. To ponad 40 osób w Polsce wzmocni także 10 Brygada Lotnictwa z batalionu zabezpieczenia logistycznego, która Bojowego, która w lutym rozpocznie przebazo- ma się zająć sprawami związanymi z przylotem

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 17

Jako pierwsza w Polsce zameldowała się pancerna brygadowa grupa bojowa, w której skład wchodzi 3 Pancerna Brygadowa Grupa Bojowa z 4 Dywizji Piechoty.

KOMENTARZ TIMOTHY P. MCGUIRE Jesteśmy dumni z tego, że możemy być w Polsce. Nasza wspólna historia, wyznawa- ne wartości są dowodem trwałej przyjaźni. Wojskowe przymierze między Polską i Sta- nami Zjednoczonymi ma 238 lat i nigdy nie było silniejsze. Polski i amerykański bohater gen. Kazimierz Pułaski po dotarciu do Ameryki napisał do Jerzego Waszyngto- na, że dotarł tam, gdzie bronią wolności, by służyć tej sprawie. W duchu wypowiedzi gen. Pułaskiego mogę stwierdzić, że „żelazna brygada” jest tu po to, by bronić wolności. Przybycie 3 Brygady Bojowej jest dowodem naszego trwałego zobowiązania wobec Polski i sojuszu północnoatlantyckiego. n Gen. dyw. TIMOTHY P. MCGUIRE jest zastępcą dowódcy wojsk lądowych USA w Europie. Wypowiedź podczas powitania US Army w Żaganiu. NOWE KONTYNGENTY Podczas szczytu NATO w Warsza- ska planuje skierować siły wielko- cami państwa, przy założeniu, że wie postanowiono o wzmocnieniu ści kompanii. Wydzielenie podod- termin „użycie” będzie oznaczał obecności sojuszu w regionie Mo- działów Sił Zbrojnych RP do obecność polskich jednostek woj- rza Czarnego, w trybie dostosowa- wzmocnienia południowej flanki skowych poza granicami państwa

anc nej wysuniętej obecności (tailored NATO nastąpi w formie „użycia” – dla wzmocnienia sił państwa lub Forward Presence – tFP). Podsta- zgodnie z ustawą o zasadach uży- państw sojuszniczych. Wydzielo- wą jej będzie międzynarodowa cia lub pobytu Sił Zbrojnych Rze- ne siły będą stanowić polskie kon- brygada w Rumunii, do której Pol- czypospolitej Polskiej poza grani- tyngenty wojskowe. n

koszarowych, sztabowych oraz płyty lotniska. Lotnicy z USAF najprawdopodobniej zostaną wyposażeni w śmi- głowce Chinook, Black Hawk oraz Apache. Zadaniem amerykańskich żołnierzy będzie wsparcie z powietrza sta- cjonującej w Żaganiu amerykańskiej „żelaznej brygady”.

NATALIA WAWRZYNIAK/11 LDKP WAWRZYNIAK/11 NATALIA „Z Amerykanami szkoliliśmy się już wielokrotnie. Zna- my ich mentalność i sposoby działania. Nie mamy naj- mniejszych kompleksów, jeśli chodzi o wyszkolenie czy sprzęt. Mamy taką samą siłę ognia, jak ich załogi. Skoro Amerykanów”, mówi kpt. Martyna Fedro-Samojedny, ofi- będą w Polsce tak długo, to może kiedyś pozwolą nam cer prasowy 3 Skrzydła Lotnictwa Transportowego. przetestować swój sprzęt. Uważamy, że po bardzo krótkim Rzeczniczka informuje także, że na terenie 33 Bazy będą przygotowaniu bez problemu potrafilibyśmy wykonać stacjonować wojskowi z 18 Combat Sustainment Support strzelania z abramsa”, mówi kpr. Maciej Jagiełło, dowód- Battalion i Combat Aviation Brigade. „Do końca marca ca załogi czołgu Leopard 2A4 z 10 Brygady Kawalerii mamy być gotowi do przyjęcia ponad 400 amerykańskich Pancernej ze Świętoszowa. „Cieszę się, że będziemy mo- żołnierzy, a do końca roku będziemy mieć ich tu około ty- gli doskonalić współpracę, a przy okazji podciągniemy się siąca”, uzupełnia. Amerykanie będą korzystać z infra- z angielskiego. Podobno już w lutym mamy wyjechać na struktury 33 Bazy Lotnictwa Transportowego – budynków poligon na pierwsze wspólne ćwiczenia. Lepiej jest

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 18 TEMAT NUMERU / AMERYKAŃSKIE WSPARCIE

współdziałać z kimś trochę lepszym lub podobnie wy- Chorwatów). Amerykanie przywiozą ze sobą 70 wozów szkolonym niż z kimś słabszym, kto dopiero uczy się pod- Stryker. staw działania bojowego”, dodaje podoficer. W Polsce wojska amerykańskie będzie gościła 15 Bry- gada Zmechanizowana. „Całą infrastrukturę przygotowu- AMERYKANIE NA MAZURACH jemy dla nich w Bemowie Piskim, gdzie mieści się Ośro- Pancerniacy i lotnicy to jednak niecałe wsparcie zza dek Szkolenia Wojsk Lądowych. Żołnierze będą mogli oceanu. Trwają ostatnie przygotowania do przyjazdu do korzystać z dużego kompleksu koszarowego, bloków dy- Polski kolejnych pododdziałów amerykańskich i innych. daktycznych, stołówek stacjonarnych. Niedawno ośrodek W ramach wzmocnionej wysuniętej obecności NATO został wyremontowany, zmodernizowano budynki, nie- w tej części Europy będą bowiem działać cztery batalio- które są jeszcze teraz odświeżane i wyposażane. Przygoto- nowe grupy bojowe. Po jednej w Estonii, Polsce, na Litwie wano także nową myjnię dla pojazdów kołowych i warsz- i Łotwie. Pododdziały amerykańskie mają współpracować taty. Na warunki w Bemowie nie można narzekać”, przy- z siłami zbrojnymi państwa gospodarza i będą stale obec- znaje gen. bryg. Jarosław Gromadziński, dowódca ne w danym kraju, co ma z kolei wzmocnić bezpieczeń- 15 Brygady Zmechanizowanej w Giżycku. stwo w regionie. Państwem ramowym dla batalionowej Obecność Amerykanów w Giżycku będzie znaczącym grupy bojowej na Litwie będą Niemcy, na Łotwie będzie wzmocnieniem dla 15 Brygady, która już jest jedną z naj- Kanada, w Estonii – Wielka Brytania, a w Polsce będą większych jednostek w Polsce. Nowy międzynarodowy Amerykanie. batalion wejdzie w jej skład. To gen. Gromadziński będzie Do naszego kraju żołnierze ci przyjadą już na przeło- decydował o szkoleniu i ćwiczeniach amerykańskich żoł- mie marca i kwietnia. Polską grupę bojową będzie two- nierzy. „Batalion włączymy w system dowodzenia i szko- rzyć około tysiąca wojskowych. Oprócz Polaków i Ame- lenia 15 Brygady. Różnimy się trochę, bo my jesteśmy rykanów z 2 Batalionu 2 Pułku Kawalerii (stacjonującego ciężką brygadą wyposażoną w sprzęt gąsienicowy, na co dzień w niemieckim Vilseck) w jej skład wejdą tak- a Amerykanie tworzą lekki pododdział z transporterami że Rumuni i Brytyjczycy (rozważany jest także udział kołowymi. Z tych różnic wynikają jednak tylko korzyści.

TRZY PYTANIA DO Zbigniewa Nowaka

Jakiego rodzaju porozumienia skiej oraz zasadach ich przemiesz- Rady Ministrów. Ta dotycząca i umowy międzynarodowe mają czania się przez to terytorium. Ten Amerykanów jest już przygotowa- bezpośredni wpływ na obecność ostatni akt, znowelizowany w 2016 na, a teraz są procedowane te doty- i aktywność sił amerykańskich roku, pozwala na pobyt wojsk ob- czące pobytu na terytorium RP oraz innych jednostek NATO cych, w szczególności państw wojsk brytyjskich i rumuńskich. w Polsce? członkowskich organizacji między- Podstawy prawne dotyczące przy- narodowych NATO i UE, w formie Co określają te dokumenty? jazdu do Polski amerykańskich żoł- wzmocnienia wojskowego Sił Precyzyjnie wskazują m.in. skład nierzy w głównej mierze regulują: Zbrojnych RP w operacjach woj- sił, strukturę pododdziałów oraz li- NATO SOFA [Status of Forces skowych prowadzonych na teryto- czebność wojsk amerykańskich. Agreement], umowa SOFA RP – rium Polski w czasie pokoju. Jeżeli I tak np. w uchwale z 2016 roku USA wraz z porozumieniami im- jednak obce wojska mają stacjono- wyrażona została zgoda na pobyt plementacyjnymi, a także ustawa wać na naszym terytorium dłużej w Polsce sił amerykańskich o li- o zasadach pobytu wojsk obcych na niż trzy miesiące, to konieczne jest czebności nieprzekraczającej terytorium Rzeczypospolitej Pol- jeszcze wydanie uchwały prezesa 20 tys. żołnierzy. Obecność tych

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 19

okazję sprawdzić się w międzynarodowym środowisku. W ŻAGANIU, Dlatego nie muszą się specjalnie przygotowywać do współdziałania z żołnierzami innych armii. „Pewną prze- PANCERNEJ szkodą może być tylko zbyt mała znajomość języka angielskiego wśród podoficerów i szeregowych, ale nad tym STOLICY POLSKI, pracujemy. W brygadzie odbywają się kursy językowe – doskonalące i podstawowe”. BĘDĄ Z tą grupą wojsk w systemie rotacyjnym będzie współ- działać głównie 1 Batalion Zmechanizowany Szwoleże- ROZLOKOWANE rów Mazowieckich 15 Brygady, którego dowódca ppłk Leszek Flis przyznaje, że jego żołnierze nie mają po- NAJWIĘKSZE SIŁY wodów do obaw. „Będziemy wymieniać się doświadcze- niami i wiedzą np. na temat sprzętu i procedur, jak przy- AMERYKAŃSKIE stało na równorzędnych partnerów”, mówi. „Teraz ustala- my wszystkie warianty współpracy. Pewne jest to, że zajęcia na poziomie kompanii będą miały charakter mię- Będziemy się wzajemnie uzupełniać i pracować, jak to dzynarodowy. Przewidziane są wspólne strzelania i ćwi- mówią Amerykanie, na poziomie »broni połączonej«. czenia taktyczne”, podkreśla ppłk Flis. Podkreślam, że czeka nas codzienna intensywna praca, Koordynacją działań czterech batalionów NATO zajmie a nie kilkutygodniowe ćwiczenia poligonowe”, uzupełnia się międzynarodowe dowództwo dywizji w Elblągu. No- gen. Gromadziński. wa struktura powstanie w połowie roku na bazie dowódz- Dowódca 15 Brygady Zmechanizowanej zaznacza twa 16 Dywizji Zmechanizowanej. Jej dowódcą zostanie także, że jego podwładni mają doświadczenia z misji za- polski oficer. n granicznych, m.in. Afganistanu i Kosowa, gdzie mieli WSPÓŁPRACA: BOGUSŁAW POLITOWSKI

wojsk w Polsce reguluje także wspo- W tej kwestii natowska umowa popełnione wyłącznie na szkodę Sta- mniana polsko-amerykańska umowa SOFA zakłada, że członkowie sił nów Zjednoczonych. Muszę przy- z 2009 roku, tzw. NATO SOFA, zbrojnych innych państw oraz ich znać, że sprawy jurysdykcji budzą a jej uzupełnieniem jest porozumie- personel cywilny i rodziny mają najwięcej wątpliwości. Dlatego te- nie międzynarodowe, tzw. SOFA obowiązek przestrzegać prawa pań- raz, ze względu na liczebność pod- Supplemental, także z 2009 roku. stwa gospodarza. Jest jedno „ale”. oddziałów amerykańskich w Polsce, We wspomnianych dokumentach, Choć w sprawach karnych mamy będzie przygotowywany przewodnik a także dokumentach wykonaw- pierwszeństwo, a także jesteśmy po rodzimych procedurach praw- czych do nich, zawarto najważniej- upoważnieni do ścigania i karania nych. Chcemy w nim zawrzeć głów- sze przepisy prawne. Chodzi tu osób, które popełniły czyny zabro- ne zasady z obowiązujących regula- np. o warunki korzystania z uzgod- nione przez polskie prawo, to zgod- minów, przepisów, wytycznych. Po- nionych obiektów i terenów, wła- nie z umową SOFA Supplemental winien je znać każdy amerykański sność mienia, zwolnienia podatko- istnieje możliwość zrzeczenia się żołnierz, ale też muszą one być we. Zostały też uregulowane kwestie przez stronę polską na rzecz amery- przejrzyste dla prokuratorów dzia- dotyczące dyscypliny, zasad zatrzy- kańskiej pierwszeństwa w sprawo- łów ds. wojskowych oraz żołnierzy mania i nadzoru personelu amery- waniu jurysdykcji karnej, zresztą na Żandarmerii Wojskowej. n kańskiego oraz jurysdykcji karnej. zasadach wskazanych w NATO Ppłk dr ZBIGNIEW NOWAK SOFA. Nie dotyczy to jednak spraw jest szefem Wydziału Prawa Czy żołnierze i pracownicy wojska o szczególnym znaczeniu dla Rze- Publicznego w Oddziale Prawnym US Army będą podlegać pod pol- czypospolitej Polskiej. Wyjęte spod Dowództwa Generalnego Rodzajów ską jurysdykcję? polskiej jurysdykcji będą też czyny Sił Zbrojnych.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 20 TEMAT NUMERU / AMERYKAŃSKIE WSPARCIE

MICHAŁ ZIELIŃSKI DWADZIEŚCIA CZTERY NA SIEDEM W połowie stycznia do jednostek w Żaganiu i Świętoszowie dotarli pierwsi amerykańscy żołnierze z 3 Pancernej Brygadowej Grupy Bojowej. Od tej chwili Polska stała się ich nowym domem.

iędzy poustawianymi w równych rzę- dach bradleyami uwijają się dziesiątki amerykańskich żołnierzy. W pierwszej chwili można odnieść wrażenie, że na po- Mkrytym lodem „parkingu” panuje chaos, dopiero po chwili w krzątaninie dostrzega się pewne prawidłowo- ści. Część wojskowych porządkuje wnętrza wozów bojowych, które po ciągnącej się przez wiele tygodni po- dróży ponownie trafiły w ich ręce. Do luku transportowego pakują ekwipunek osobisty, siatki maskujące, taśmy z ćwiczebną amunicją. Przy jednym z uchylo- nych włazów leży cała paleta napojów energetycznych. Trudno się dziwić, przerzut 3 Pancernej Brygadowej Grupy Bojowej 4 Dywizji Piechoty trwa bez względu na porę dnia. W celu usprawnienia logistyki żołnierze pracują i w dzień i w nocy. Dwadzieścia cztery godziny na dobę, siedem dni w tygodniu. MICHAŁ ZIELIŃSKI „Najtrudniejszą częścią przerzutu jest transport kolejo- wy i rozładunek. Zależy nam na czasie, ale musimy za- dbać również o bezpieczeństwo żołnierzy. Dzisiaj w nocy dotarł kolejny skład, zaraz przed drugą. W tym budynku mechanicy sprawdzają pojazdy i przygotowują je do służby”. Kpt. John Moffett z 4 Skrzydła 10 Pułku Kawalerii odsuwa masywne drzwi hangaru. Wewnątrz

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 21

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 22 TEMAT NUMERU / AMERYKAŃSKIE WSPARCIE

CZĘŚĆ Z AMERY- KAŃSKICH ŻOŁ- NIERZY ZE ŚWIĘ- TOSZOWA TRAFI DO PAŃSTW BAŁ- pomieszczenia, przy ścianach, zaparkowano kilka humvee. Pośrodku stoi pokryty śnieżną czapą transporter piechoty. Dwóch mechani- TYCKICH ORAZ ków skuwa z niego lód oraz podłącza zewnętrz- ne części wyposażenia elektronicznego. Twier- DO BUŁGARII dzą, że skończą pracę za parę minut. Zasłużona przerwa będzie jednak później. Przed wjazdem do hangaru ustawiają się kolejne pojazdy. Od przyciężkich, trochę karykaturalnych bradley- giem”, opowiada kpt. Moffett, dla którego nie ów odróżniają się monumentalne abramsy. jest to pierwsza wizyta nad Wisłą. W Bolesław- Przy wywiewach ich odpalonych silników ze- cu bywał jeszcze jako dziecko, zaraz na począt- brały się grupy zmarzniętych żołnierzy. ku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, kiedy je- „Nazywamy to grą w ping-ponga. Pewnie go ojciec, również oficer US Army, stacjonował dlatego, że strumień ciepła wieje tylko na jedną w Niemczech. To właśnie u naszych zachodnich osobę, a pozostałe bardzo chcą znaleźć się na jej sąsiadów kpt. John Moffett spędził blisko dzie- miejscu. Ale tak naprawdę większość naszych sięć lat swojego dzieciństwa. Teraz jego wizyta żołnierzy przywykła do zimna. Dotychczas sta- w Polsce ma zupełnie inny charakter – jako je- cjonowaliśmy w Kolorado, więc niskie tempera- den z 350 stacjonujących w Świętoszowie ame- tury to dla nas żadna nowość. Muszę przyznać, rykańskich żołnierzy będzie pełnił służbę w ra- że w drodze do Świętoszowa mijaliśmy napraw- mach operacji „Atlantic Resolve”. Jego zada- dę piękne krajobrazy, całe lasy pokryte śnie- niem jest zapewnienie podległym mu

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 23

Od pierwszych dni w Polsce amerykańscy żołnierze przygotowują się do powierzonych zadań. Pomaga im w tym specjalistyczny sprzęt m.in. symulatory. MICHAŁ ZIELIŃSKI (4) Na wschodnią flankę wraz z Amerykanami przerzucono 87 czoł- W celu usprawnienia logistyki żołnierze pracują i w dzień gów M1 Abrams. i w nocy.

żołnierzom odpowiednich warunków w koszarach. ne pikle!”, mimo kilkunastu godzin na nocnej zmianie Oprócz koordynowania zaplecza logistycznego dba rów- specjalista Sebastian Duran śmieje się serdecznie, na całe nież o ich morale. gardło. Podczas służby w US Army odbył już dwie misje Część amerykańskich żołnierzy odpoczywa po nocnej zagraniczne – w Iraku i Jordanii. Mówi wprost, że naj- zmianie. Na widok nieznanych im twarzy odruchowo sta- trudniejszą częścią każdej jest rozłąka z bliskimi. Więk- rają się przełamać lody – uśmiechem i pojedynczymi pol- szość jego czasu wypełniają obowiązki, ale w wolnych skimi słówkami. Pomaga im w tym nie tylko dobre przy- chwilach nawet najbardziej odpornych w końcu dopada jęcie przez żołnierzy z 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii tęsknota. Pomagają wtedy aktywność fizyczna, sportowa Pancernej, lecz także oficerowie wychowawczy, którzy rywalizacja pomiędzy zespołami, zwiedzanie parków na- starają się przybliżyć sojusznikom polską kulturę. W kil- rodowych i zabytków. Nieoceniony jest jednak kontakt ku miejscach rozwieszono plansze z „polskim słowem z rodziną – w komunikatorze internetowym widnieje dnia”. Tym razem widnieje na niej zapisane fonetycznie twarz żony, a na stoliku ustawione zdjęcie córki. Właśnie „yahk shay mahsh”. dlatego logistycy kładą duży nacisk na dostarczenie i cią- Amerykanie oswajają się również z polską kuchnią. głe funkcjonowanie sieci internetowej. Sebastian Duran „Niektóre potrawy są dla nas, nazwijmy to, odkryciem. nie ukrywa, że mimo tęsknoty Polska jest dla niego jed- Parę dni temu po raz pierwszy w życiu jadłem sardynki nak miłą odmianą. z puszki. Pakujecie w nie całe rybki, ze szkieletem, ze „Wiem, jak to jest służyć w krajach, w których miejsco- wszystkim… ale polałem je mocno ketchupem i były cał- wi traktują cię neutralnie albo wręcz wrogo. Tutaj jest ina- kiem niezłe. W ogóle to powiem szczerze, że w Stanach czej, ludzie są otwarci, nie kryją radości na nasz widok. nienawidziłem pikli. W Polsce jestem od kilkunastu dni Osobiście daje mi to dużo siły. Jestem daleko od domu, i coś się we mnie zmieniło – uwielbiam odkrywać kolej- rodziny i bardzo tego potrzebuję”. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 24 TEMAT NUMERU / AMERYKAŃSKIE WSPARCIE

TADEUSZ WRÓBEL BOJOWA PIĘŚĆ Pancerny brygadowy zespół bojowy armii amerykańskiej to przeszło 4600 żołnierzy z ponad 1400 różnego rodzaju pojazdami. anc RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKP MNIEDŁO/11 RAFAŁ

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 25

tany Zjednoczone rozmieszczą w Europie Środkowej headquarter company – HHC), która ma do dyspozycji 6 tys. żołnierzy wyposażonych w czołgi, bojowe wo- 22 pojazdy pancerne z rodziny M113, w tym osiem wozów zy piechoty, samobieżne działa i śmigłowce, w tym ewakuacji medycznej, a także cztery bewupy i jeden czołg. maszyny szturmowe. Jest to element operacji wspar- Scia sojuszników z NATO. Pierwszy do Europy przybył JEDNOSTKI WSPARCIA pancerny brygadowy zespół bojowy (armored brigade Każdemu batalionowi manewrowemu z brygadowego combat team – ABCT) z 4 Dywizji Piechoty z Fort batalionu wsparcia (brigade support battalion – BSB) Carson. Trzy czwarte sił tej jednostki będzie zaangażowa- przydzielono wysuniętą kompanię wsparcia (forward nych w dziewięciomiesięczną misję w Europie Środkowej. support company – FSC), liczącą 179 żołnierzy. Poza różnego typu ciężarówkami i samochodami terenowymi SYSTEM TRÓJKOWY HMMWV używają oni siedmiu wozów zabezpieczenia 3rd Armored Brigade Combat Team to jedna z dziesię- technicznego M88 i jednego pojazdu z rodziny M113. ciu ciężkich brygad bojowych, które będą w US Army po Wsparcie artyleryjskie batalionowi zapewnia natomiast ostatniej restrukturyzacji, której ele- wchodzący w skład ABCT batalion mentem były redukcje jednostek. artylerii samobieżnej (fire battalion – Trzonem brygady są trzy manewro- NA POLU WALKI ABCT FB) z trzema bateriami ogniowymi we bataliony pancerno-zmechanizo- JEST JEDNOSTKĄ BAR- liczącymi po sześć haubic M109A6 wane: 1 Batalion 8 Pułku Piechoty, DZO MOBILNĄ, KTÓREJ Paladin. Każdej z nich towarzyszą 1 Batalion 66 Pułku Pancernego dwa opancerzone wozy dowodze- i 1 Batalion 68 Pułku Pancernego. ŻOŁNIERZE MAJĄ DUŻĄ nia i wóz amunicyjny M992A2. Amerykańska armia w pierwszej SIŁĘ OGNIA – PONAD W batalionie artylerii są jeszcze ba- dekadzie XXI wieku postanowiła 400 POJAZDÓW PAN- teria dowodzenia z sześcioma wo- zrezygnować z odrębnych batalio- zami Bradley i ośmioma z rodziny nów pancernych i zmechanizowa- CERNYCH I 18 DZIAŁ M113 oraz pluton wskazania celów. nych. Zachowano zatem dotychcza- SAMOBIEŻNYCH W sumie w batalionie artylerii sa- sowe nazwy jednostek, ale tak je mobieżnej służy 397 żołnierzy. Jed- przebudowano, że w jednym pododdziale połączono kom- nostce została też przydzielona 156-osobowa FSC mają- panie piechoty zmechanizowanej i czołgów. Prawdopo- ca m.in. dwa pojazdy M88. dobnie zdecydowano się na takie rozwiązanie, bo w real- Jednostką szczebla batalionu jest również szwadron nych działaniach używano batalionowych grup bojowych, rozpoznawczy (cavalry squadron – CSqd), w skład które- które były pewnego rodzaju mieszanką pododdziałów go wchodzą oddziały, a nie kompanie (takiej nazwy uży- zmechanizowanych i pancernych, mających wsparcie bate- wa się ze względu na tradycje kawaleryjskie). Trzy od- rii artylerii i kompanii saperów. działy rozpoznawcze (cavalry troops) liczą po 93 żołnie- Wówczas Amerykanie w dywizjach wprowadzili też rzy, którzy mają do dyspozycji siedem bojowych wozów strukturę czwórkową, a w brygadach zmniejszyli liczbę rozpoznawczych M3, cztery opancerzone pojazdy z ro- manewrowych batalionów z trzech do dwóch. Po doświad- dziny M113 i 11 wozów HMMWV różnych wersji. czeniach z operacji w Afganistanie i Iraku wrócili jednak W oddziale dowodzenia służy 149 ludzi używających do systemu trójkowego, czyli trzech brygad w dywizji, dwóch pojazdów Bradley i 14 z rodziny M113, w tym z których każda ma trzy manewrowe bataliony. W kwiet- osiem wozów ewakuacji medycznej i dwa pomocy me- niu 2013 roku 3 Brygadowy Zespół Bojowy (3rd Brigade dycznej. Przydzielona szwadronowi FSB liczy 119 żoł- Combat Team) z Fort Carson został przemianowany na nierzy i ma m.in. cztery wozy M88. 3 Pancerny Brygadowy Zespół Bojowy (3rd Armored Interesującą jednostką jest brygadowy batalion sape- Brigade Combat Team). rów (brigade engineer battalion – BEB), ponieważ włą- W skład ciężkiego manewrowego batalionu (combined czono do niego nie tylko pododdziały inżynieryjne, lecz arms battalion – CAB), liczącego ponad 630 żołnierzy, też kompanie łączności (45 żołnierzy) i wywiadu (96 żoł- wchodzą dwie kompanie piechoty zmechanizowanej, nierzy) oraz pluton dronów taktycznych (27 żołnierzy) z 14 bojowymi wozami piechoty M2A3 Bradley i jednym z czterema bezzałogowcami RQ-7 Shadow. W jego skład pojazdem pancernym z rodziny M113, oraz dwie kompa- wchodzą dwie bojowe kompanie saperów (combat engi- nie czołgów liczące po 14 wozów M1A2 Abrams i jeden neer company) z 13 bradleyami (większość to pojazdy in- M113A3. Największym pododdziałem manewrowego ba- żynieryjne z przyczepami), czterema mostami towarzy- talionu jest 239-osobowa kompania dowodzenia (heavy szącymi M104 Volverine, pięcioma czołgami saperskimi

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 26 TEMAT NUMERU / AMERYKAŃSKIE WSPARCIE

FSC CAB FSC FSC FSC HHC CSqd FB BEB BSB CAB Razem (x3) CSqd FB BEB (X3) Bojowe wozy 2 96 23 6 6 – – – – – 133 M2/M3/M7 Wozy inżynieryjne M2/M3 – – – – 9 – – – – – 9 z przyczepą Czołgi M1A2 – 87 – – – – – – – – 87 Wozy dowodzenia 3 18 7 14 1 – 3 1 1 – 48 M577/M106 Transportery M113A3/ 2 30 9 – 1 – – – – – 42 M1068 Wozy ewakuacji – 24 8 – – – – – – – 32 medycznej M113A3 Wozy pomocy – 6 2 – – – – – – – 8 medycznej M577 Haubice – – – 18 – – – – – – 18 M109A6/A7 Wozy amunicyjne – – – 18 – – – – – – 18 M992A2/A3 Wozy zabezpieczenia technicznego – – – – – 1 21 4 2 1 29 M88A1/A2 Lekkośrednia ciężarówka M1078 5 18 3 3 4 11 9 3 2 3 61 LMTV (część z przyczepami) Średnia ciężarówka 1083 (z różnymi przy- 2 9 6 4 11 24 39 9 10 8 122 czepami, cysternami i zabudowami) Sprzęt pancernego brygadowego zespołu bojowego

Bojowe wozy M2/M3/M7 Ciężka ciężarówka M1120

Wozy inżynieryjne M2/M3 z przyczepą Ciężka ciężarówka M1074/M1075

Czołgi M1A2 Ciężka ciężarówka M977/M985

Wozy dowodzenia M577/M106 Ciężka cysterna M978 z przyczepą cysterną

Transportery M113A3/M1068 Ciągnik siodłowy M1088

Wozy ewakuacji medycznej M113A3 Ciągnik siodłowy M916 z przyczepą niskopodwoziową M172A1 i czołgiem inżynieryjnymWozy pomocy medycznejXM1150 M577ABV (Armored Bre- czy 138 żołnierzy i ma m.in. jeden wóz zabezpieczenia acher Vehicle)Haubice z trałem M109A6/A7 przeciwminowym lub lemieszem technicznego. oraz dwiema opancerzonymi maszynami inżynieryjnymi Największym pododdziałem brygady jest brygadowy M9. W kompaniiWozy amunicyjnedowodzenia M992A2/A3 tego batalionu służy 89 batalion wsparcia (brigade support battalion – BSB). żołnierzy, którzy mają do dyspozycji dwa wozy Bradley Oprócz sześciu FSC w jego składzie są cztery inne kompa- i kołowe pojazdyWozy opancerzone zabezpieczenia M1135 technicznego Stryker M88A1/A2 z wyposa- nie: dowodzenia (86 żołnierzy), medyczna (82 żołnierzy), żeniem do rozpoznaniaLekkośrednia skażeń ciężarówka bronią M1078 masowego LMTV rażenia. remontowa (97 żołnierzy) i zaopatrzenia (142 żołnierzy). Przydzielona do niego wysunięta kompania wsparcia li- Samodzielnym pododdziałem brygady pancernej jest rów- Średnia ciężarówka M1083

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 27

FSC CAB FSC FSC FSC HHC CSqd FB BEB BSB CAB Razem (x3) CSqd FB BEB (X3) Ciężka ciężarówka M1120 z hakowym systemem za- – – – – – 31 33 12 10 4 90 ładowczym i przyczepą Ciężka ciężarówka M1074/M1075 do – – – 18 – 3 – – – – 21 przewozu kontenerów i palet (część z przyczepą) Ciężka ciężarówka M977/ – – – – – 25 – – 6 – 31 M985 z przyczepą Ciężka cysterna M978 – – – – – – 18 3 – 3 24 z przyczepą cysterną Ciągnik siodłowy M1088 z naczepami – – – – 6 29 – – – – 35 i cysternami Ciągnik siodłowy M916 z przyczepą niskopodwo- – 6 – – – – – – – – 6 ziową M172A1 Średni wóz ratowniczy – – – – – 1 6 1 1 – 9 M1089 Ciężki wóz ratowniczy – – – – – 2 3 1 1 4 11 M984A1 Bojowe wozy M2/M3/M7 Ciężka ciężarówka M1120 Samochód HMMWV M1114 M1151A1 – – 30 – – – – – – – 30 Wozy inżynieryjne M2/M3 z przyczepą Ciężka ciężarówka M1074/M1075 (opancerzony) Samochód HMMWV M997 Czołgi M1A2 – – – 3 2 16 –Ciężka ciężarówka– –M977/M985– 21 sanitarka Samochód HMMWVWozy dowodzenia M577/M106 Ciężka cysterna M978 przyczepą cysterną 27 87 17 29 66 44 42 12 9 14 347 (pozostałe wersje ) Transportery M113A3/M1068 Ciągnik siodłowy M1088 A Primer July 2016 Structure. The US Military’sŹródło: Force

Wozy ewakuacji medycznej M113A3 Ciągnik siodłowy M916 z przyczepą niskopodwoziową Wozy pomocy medycznej M577 M172A1

Haubice M109A6/A7 Średni wóz ratowniczy M1089

Wozy amunicyjne M992A2/A3 Ciężki wóz ratowniczy M984A1

Wozy zabezpieczenia technicznego M88A1/A2 Samochód HMMWV M1114/M1151A1

Lekkośrednia ciężarówka M1078 LMTV Samochód HMMWV M997 sanitarka

Średnia ciężarówka M1083 Samochód HMMWV (pozostałe wersje)

nież kompania dowodzenia brygady licząca 174 żołnierzy. rozpoznania (M3 i RQ-7) i przygotowanie zabezpiecze- W jej składzie są dowództwo i sztab ABCT. Poza różnej nia logistycznego (kilkaset rożnej wielkości ciężarówek wielkości samochodami ma ona też dwa bradleye i pięć i pojazdów specjalistycznych). W warunkach bojowych pojazdów z rodziny M113. ma również zapewnione wsparcie innych jednostek armii, Na polu walki ABCT jest jednostką bardzo mobilną, w tym artylerii oraz lotnictwa wojsk lądowych ze śmi- której żołnierze dysponują dużą siłą ognia – mają ponad głowcami szturmowymi, wielozadaniowymi i transporto- 400 pojazdów pancernych i 18 dział samobieżnych. Bry- wymi. Liczebność sił wsparcia może stanowić dwukrot- gada ma też duże możliwości, jeśli chodzi o prowadzenie ność etatu samego ABCT. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA ARMIA

/ SIŁY POWIETRZNE

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 29

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK WŁADCY PRZESTWORZY Dwadzieścia cztery godziny na dobę, 365 dni w roku strzegą polskich granic powietrznych i kontrolują przestrzeń nad całą Polską. Centrum Operacji Powietrznych to jedyna tego typu instytucja wojskowa w kraju.

Pary F-16 utrzymu- ją nieprzerwanie dobowe dyżury i są gotowe do wykonywania misji typu „Air Policing”. ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 30 ARMIA / SIŁY POWIETRZNE

zczelnie ogrodzony teren wojskowy na obrzeżu opowiada płk pil. Jacek Łazarczyk, dyżurny lasu w warszawskich Pyrach. Za murami stoją dowódca obrony powietrznej. Pełni tu podczas budynki. Na pierwszy rzut oka nic nadzwyczaj- dyżuru najważniejszą funkcję. Odpowiada za nego, ale to tylko pozory. Bo właśnie z tego monitorowanie ruchu powietrznego, decyduje miejsca żołnierze kontrolują wszystko, co dzie- o aktywowaniu akcji ratunkowych, a w razie je się w polskiej przestrzeni powietrznej. ewentualnego zagrożenia jest jedyną osobą, Przez całą dobę, 365 dni w roku stoją na która w czasie pokoju może rekomendować straży granic powietrznych Polski. „Jesteśmy wykorzystanie środków bojowych. tu po to, by Polacy mogli czuć się bezpiecz- Spokój dyżurujących przerywa zawiadomie- nie. W powietrzu nie dzieje się nic, o czym nie o problemach wojskowego śmigłowca. byśmy nie wiedzieli”, zapewnia gen. dyw. pil. Jeden z punktów na mapie zapala się na czer- dr inż. Włodzimierz Usarek, poprzedni dowód- wono. A to oznacza, że załoga włączyła kod ca Centrum Operacji Powietrznych – Dowódz- alarmowy informujący o niebezpieczeństwie. twa Komponentu Powietrznego (COP-DKP). Dowódca ogłasza gotowość bojową nr 1. „Czas Żeby zobaczyć, jak pracują strażnicy polskie- w takich przypadkach jest decydujący. Milkną go nieba... trzeba zejść pod ziemię. Dwa piętra wszystkie rozmowy, każdy sprawdza, zgodnie poniżej powierzchni, w jednej z sal gromadzi ze swoją specjalnością, co się dzieje w przy- Ssię przy komputerach kilkadziesiąt osób. padku tej maszyny”, tłumaczy zaistniałą sytu- ację mjr Krzysztof Urbaniak. Kilkanaście CZUJNE OKO sekund później napięcie mija. „Specjaliści od Sala bojowa, w której dobowy dyżur jednora- ruchu lotniczego sprawdzili plan lotu. W tym zowo pełni od kilkunastu do kilkudziesięciu samym czasie eksperci od ratownictwa ustalili, osób, ma około 200 m 2. To najważniejsze że najbliżej zagrożonego śmigłowca są ratowni- w Centrum Operacji Powietrznych pomieszcze- cy w pobliżu Łęczycy. Podwyższyli im goto- nie przypomina wojskowe stanowiska dowo- wość bojową, a to oznacza, że pilot, ratownik dzenia znane laikom z amerykańskich filmów i lekarz już są na pokładzie swojego śmigłowca sensacyjnych. Znajdują się tu osobne stanowi- i czekają na dalsze rozkazy”. Na szczęście to ska pracy dla każdego żołnierza, na stołach są fałszywy alarm. Z powodu usterki technicznej komputery i różnej wielkości monitory, a na maszyna samoczynnie nadała sygnał niebezpie- ścianach – ogromne ekrany wyświetlające ma- czeństwa 7700. „Nie możemy ignorować takich py Polski. Na każdej z nich widać dziesiątki lub sytuacji, więc połączyliśmy się z załogą setki różnych strzałek, symbolizujących samo- i sprawdziliśmy, czy nic złego się nie dzieje. Za loty i śmigłowce, które poruszają się w polskiej dwie minuty żołnierze wylądują na swoim lot- przestrzeni powietrznej. Dodatkowo są zobra- nisku”, opisuje płk Łazarczyk. zowane także maszyny poruszające się w stre- Spokój nie trwał jednak zbyt długo. Niespeł- fach przygranicznych kraju. „Śledzimy każdy na pięć minut później okazuje się, że trzeba po- ruch, jaki jest wykonywany w powietrzu. Zna- móc wojskowemu transportowcowi. Samolot my ustalone trasy przelatujących samolotów. podczas ćwiczeń miał wylądować na lotnisku Wiemy, gdzie startowały, jak długo będą w po- w północnej części kraju, ale nagła zmiana powietrzu i gdzie wylądują. Uważnie przygląda- gody wymusza modyfikację planu lotu. „Trze- my się także maszynom, które dopiero mają za- ba reagować bardzo szybko. Musimy spraw- miar przekroczyć polską granicę powietrzną”, dzić, gdzie warunki pogodowe pozwalają na

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 31 ARKADIUSZ DWULATEK/ DORSZ CAMERA COMBAT Gen. bryg. pil. Sławomir Żakowski: Jeśli zawiedzie łączność z załogą w powietrzu, to musimy wdrożyć do działania myśliwce.

ZMIANY POD FLAGĄ NATO Członkostwo Polski w NATO i rozpo- Operations Centre wej i sojuszniczej, a tak- częcie od marca 1999 roku dyżu- (ASOC), Integrated że do dowodzenia rów w zintegrowanym systemie Command and Con- jednostkami lotniczy- obrony powietrznej NATO przyspie- trol (ICC) oraz narodo- mi, wojsk obrony szyło prace nad sformowaniem nowym Dunaj. przeciwlotniczej, wych jednostek systemu dowodze- Centrum Operacji wojsk radiotechnicz- nia obroną powietrzną. Powietrznych zostało nych i walki elektronicz- Pod koniec 2001 roku rozformo- przeznaczone do utrzyma- nej, przekazanymi w opera- wano Centralne Stanowisko Dowo- nia wysokiego stopnia gotowości cyjne podporządkowanie dowódcy dzenia, a 1 stycznia 2002 roku bojowej jednostek sił powietrz- COP-u. utworzono Centrum Operacji Po- nych, kierowania działaniami sił Od 2013 roku COP ma większe wietrznych z elektronicznymi syste- i środkami wydzielonymi do peł- kompetencje, nową nazwę i przy- mami wspomagania dowodzenia – nienia dyżurów bojowych w ra- jęło obowiązki Dowództwa Kom- sojuszniczym Air Sovereighty mach obrony powietrznej narodo- ponentu Powietrznego. n

lądowanie, i tam skierować załogę C-295M”, dodaje dy- wiązkiem jest np. skontrolowanie samolotu, który do- żurny dowódca obrony powietrznej. piero leci do Polski. Jeszcze za granicą muszą spraw- Lotnicy wyjaśniają, że choć każdy z dyżurów jest zu- dzić maszynę, m.in. zweryfikować plan lotu i rodzaj pełnie inny, to każdy jest tak samo bardzo wyczerpujący. statku powietrznego. „Są takie zmiany, że człowiek ze zmęczenia ledwo chodzi. Bywają nerwowe święta, gdy trzeba reagować np. na W BLOKACH STARTOWYCH zagubione samoloty pasażerskie, albo weekendy, kiedy Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, ru- błyskawicznie należy znaleźć zapasowe lotnisko dla sze- chem w naszej przestrzeni powietrznej zarządza Polska ściu orlików wracających z pokazów lotniczych”, opo- Agencja Żeglugi Powietrznej. W niewielkiej części od- wiada płk Łazarczyk. Wyjaśnia także, że największym powiedzialność sprawuje wyłącznie wojsko. Ale to wca- wyzwaniem dla obsady trzymającej dyżur jest skupienie. le nie umniejsza roli COP-DKP. Kadra Centrum moni- Przez 24 godziny żołnierze nie mogą bowiem stracić toruje ruch lotniczy i włącza się do działania w sytu- świadomości sytuacyjnej. „W naszej pracy minuta jest acjach awaryjnych. Przykłady można mnożyć. Zdarzyło bardzo cenna. W przypadku gdy samoloty poruszają się się, że załoga liniowego samolotu zgłosiła konieczność z prędkością około 900 km/h, z powodu spóźnionej reak- wcześniejszego lądowania, bo na pokładzie znajdowała cji może dojść do nieszczęścia”, dodaje płk Tomasz się ciężko chora osoba. Były też przypadki, kiedy pasa- Lenart, szef Taktycznego Centrum Operacyjnego żerowie zachowywali się agresywnie i trzeba było w try- COP-DKP. Tłumaczy też, że żołnierze muszą przewidy- bie awaryjnym przerwać lot. COP-DKP poderwało także wać zagrożenie i szacować ewentualne ryzyko. Ich obo- samoloty bojowe w 2011 roku, by pomóc wylądować

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 32 ARMIA / SIŁY POWIETRZNE

TRZY PYTANIA DO Dariusza Malinowskiego

Ile jednostek wojskowych, ilu żołnierzy i pra- dzania, żołnierze planujący użycie sił oraz cowników wojska podlega dowódcy COP- prowadzący działalność operacyjną. Wszyscy -DKP? oni wykonują obowiązki dopiero po osiągnię- Centrum Operacji Powietrznych – Dowódz- ciu odpowiedniej wiedzy i umiejętności, które two Komponentu Powietrznego to związek zdobywają podczas kursów i szkoleń specjali- taktyczny złożony z sześciu jednostek wojsko- stycznych. Ponadto żołnierze pełniący dyżury wych. Samo COP-DKP znajduje się na war- bojowe przechodzą dodatkowy proces szkole- szawskim Ursynowie, pozostałe jednostki roz- nia i certyfikacji. mieszczone są w całym kraju. Są to: 22 Ośro- dek Dowodzenia i Naprowadzania Jakie zmiany pod Pana dowództwem czekają w Bydgoszczy, 1 Regionalny Ośrodek Dowo- Centrum Operacji Powietrznych? dzenia i Naprowadzania w Krakowie, Mobilna COP-DKP jest żywym organizmem, stale Jednostka Dowodzenia Operacjami Powietrz- dostosowującym się do nowych wyzwań i zanymi w Poznaniu, 1 Centrum Koordynacji grożeń. W najbliższym czasie Centrum rozwi- Operacji Powietrznych w Gdyni i 2 Centrum nie zdolności do użycia nowego uzbrojenia – Koordynacji Operacji Powietrznych w Krako- rakiet JASSM dla polskich F-16. Będziemy in- wie. W całym COP-DKP służy i pracuje oko- westować w Mobilną Jednostkę Dowodzenia ło 800 żołnierzy i pracowników wojska. Operacjami Powietrznymi oraz uruchomimy w 1 Regionalnym Ośrodku Dowodzenia i Na- Jakiego rodzaju specjaliści pracują w COP-ie? prowadzania w Krakowie nowy system dowo- Realizacja zadań postawionych przed COP- dzenia obroną powietrzną sojuszu. Będzie to -DKP wymaga współpracy specjalistów z wie- pierwszy taki obiekt w NATO. n lu dziedzin: radiolokacji, lotnictwa, nawigacji lotniczej, rozpoznania, obrony przeciwlotni- Gen. bryg. pil. DARIUSZ MALINOWSKI jest czej, walki elektronicznej i innych. Najcen- dowódcą Centrum Operacji Powietrznych – niejsi dla Centrum są nawigatorzy naprowa- Dowództwa Komponentu Powietrznego.

kpt. Tadeuszowi Wronie, pilotowi boeinga w barwach nych, lecąc po wschodniej stronie polskiej granicy, podał PLL Lot, który posadził samolot na płycie bez wysunię- sygnał alarmowy i wykonał nagły zwrot w polską prze- tego podwozia. strzeń powietrzną. „Załoga zgłosiła, że na pokładzie ma Płk Lenart wspomina trudniejsze momenty, jakie prze- bombę i chce lądować na Okęciu. Na nogi postawiliśmy żył na stanowisku dyżurnego dowódcy. Opowiada sytu- wszystkie służby, w tym pododdziały antyterrorystyczne ację sprzed roku, gdy samolot tureckich linii powietrz- policji. Wszystko skończyło się dobrze, ale kosztowało

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 33 ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT CAMERA CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT DORSZ nas to wiele nerwów”, mówi. Innym razem wody, dla których podrywa się myśliwce, mogą podczas jego dyżuru nie udało się nawiązać być różne. Najczęściej w razie braku łączności łączności z samolotem pasażerskim, który z załogą, naruszenia zasad prowadzenia kore- przelatywał nad Polską. By sprawdzić, co się spondencji radiowej lub zagubienia w prze- stało, poderwano parę dyżurną myśliwców. strzeni powietrznej. „Tego rodzaju akcje zda- Gdy piloci dolecieli do samolotu, okazało się, rzają się kilkanaście razy w roku. Ogłasza się W skrajnych przy- że załoga wykonuje lot z użyciem funkcji auto- wtedy alarm tzw. Alfa Scramble. Myśliwce padkach, potwier- pilota, a sama po prostu śpi. Płk Łazarczyk dy- muszą wystartować do wskazanego samolotu. dzonych wrogich żurował z kolei, kiedy pięć amerykańskich śmi- Ich zadaniem w powietrzu jest nawiązanie kon- zamiarach, takich jak groźba zama- głowców nagle zniknęło z polskich radarów. taktu z załogą, czasami poprowadzenie do lot- chu terrorystyczne- „Nastąpiło pogorszenie warunków pogodo- niska i pomoc w lądowaniu. Jeżeli jednak go, myśliwce mogą wych i Amerykanie musieli lądować w terenie w polską przestrzeń powietrzną niespodziewa- obcy samolot ostrzelać lub ze- przygodnym. Posadzili maszyny w okolicach nie wtargnie maszyna bez pozwolenia, para dy- strzelić. Choszczna w Zachodniopomorskiem. Wszyst- żurna musi rozpoznać jej typ i zgodnie z rozka- ko odbyło się bezpiecznie, ale wyjaśnienie całej zami albo „odprowadzić” intruza do granic Pol- tej sytuacji, powiadamianie różnych służb było ski, albo zmusić go do lądowania. W skrajnych sporym wyzwaniem”, wspomina pilot. przypadkach, potwierdzonych wrogich zamia- Centrum Operacji Powietrznych – Dowódz- rach, takich jak groźba zamachu terrorystycz- two Komponentu Powietrznego, żeby skutecznego, myśliwce mogą taki samolot ostrzelać nie monitorować ruch powietrzny, potrzebuje lub zestrzelić. przede wszystkim aktualnych informacji. A te do COP-u docierają za pośrednictwem różnego CZAS WYZWAŃ rodzaju systemów komputerowych. Danych do- „Głównym zadaniem Centrum Operacji starczają m.in. ośrodki dowodzenia i naprowa- Powietrznych – Dowództwa Komponentu dzania rozlokowane w różnych częściach Pol- Powietrznego jest przygotowanie się do dowo- ski. Kiedy dochodzi jednak do sytuacji awaryj- dzenia i kierowania operacjami powietrznymi nej w powietrzu, czasami informacje w ramach połączonej operacji obronnej. W cza- przekazywane przez radary mogą nie wystar- sie pokoju natomiast stoimy na straży polskich czyć. „Jeśli zawiedzie łączność z załogą w po- granic powietrznych”, tłumaczy gen. bryg. wietrzu, to musimy wdrożyć do działania my- pil. Sławomir Żakowski. „Ale to nie wszystko. śliwce. Pary F-16 lub MiG-29 utrzymują nie- Dodatkowo monitorujemy taktyczną działalność przerwanie dobowe dyżury i są gotowe do szkoleniową lotnictwa podległego Dowództwu wykonywania misji typu »Air Policing«”, wyja- Generalnemu Rodzajów Sił Zbrojnych. Spraw- śnia gen. bryg. pil. Sławomir Żakowski, zastęp- dzamy ponadto, co nasze samoloty robią poza ca dowódcy COP-DKP. O rozpoczęciu misji granicami państwa, i jesteśmy częścią między- lotnictwa bojowego decyduje właśnie COP. Po- narodowego systemu ratownictwa lotniczego”,

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 34 ARMIA / SIŁY POWIETRZNE NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE TAJEMNICA ENIGMY Budynek, na którego terenie stacjonuje dzisiejsze Centrum Operacji Powietrznej – Dowództwo Komponentu Po- wietrznego, został wybudowany w latach trzydziestych ubiegłego wieku z przeznaczeniem dla Sztabu Głównego WP i dostosowany do potrzeb sekcji niemieckiej Biura Szyfrów II Sztabu. Jesienią 1937 roku rozpoczął tu pracę zespół kryptologów, tzw. BS4, pod kryptonimem „Wicher”. Pracowali w nim m.in. Marian Rejewski, Jerzy Różycki, Henryk Zygalski. Właśnie w tym miejscu rozpracowano niemiecki system łączności szyfrowej Enigma. Tutaj też zo- stała zbudowana potężna radiostacja zdolna do wysyłania i nadawania przekazów radiowych nawet nad Atlantyk.

wylicza zastępca dowódcy COP-DKP. Generał wyjaśnia stępca dowódcy. Jak potwierdza dowództwo COP-DKP, także, że w czasie pokoju Centrum odpowiada za system jednostka sprawdziła się w zapewnieniu bezpieczeństwa powiadamiania o zagrożeniach z powietrza i monitoruje podczas najważniejszych wydarzeń państwowych, ćwi- sytuację pod kątem skażeń w polskiej przestrzeni po- czeń wojskowych, w tym manewrów „Anakonda”. „Udo- wietrznej. „Jesteśmy także łącznikiem pomiędzy polskim wodniliśmy, że jesteśmy przygotowani do dowodzenia i natowskim systemem ochrony powietrznej. Naszą rolą i kierowania siłami, w tym także siłami sojuszniczymi. jest dostarczenie informacji do Połączonego Centrum Dlatego właśnie w COP-DKP powstała koncepcja wyod- Operacji Powietrznych NATO w Niemczech i uczestnic- rębnienia dowództwa JFAC”, mówi gen. Żakowski. two w międzynarodowym systemie sił szybkiego reago- JFAC, czyli Komponent Powietrzny Sił Połączonych wania”, dopowiada były dowódca COP-DKP gen. Usarek. (Join Force Air Component) miałby powstać na bazie Niezależnie od codziennych dyżurów kadra Centrum COP-u ze wsparciem innych jednostek sił powietrznych. bardzo często organizuje szkolenia dla swoich żołnierzy Będzie to dowództwo szczebla natowskiego, które ma oraz uczestniczy w ćwiczeniach jednostek lotniczych sił być delegowane do pełnienia rocznych dyżurów w ra- powietrznych i wojsk lądowych. Rok 2016 był dla mach sił odpowiedzi NATO. „Będziemy zdolni do dowo- COP-DKP szczególnie wymagający ze względu na od- dzenia operacjami sojuszniczymi, w których bierze bywające się w Polsce dwa wydarzenia: szczyt NATO udział do 350 samolotów. Jeżeli uda nam się zrealizować w Warszawie oraz Światowe Dni Młodzieży w Krako- te plany, to do dyżuru będziemy typowani po 2022 roku”, wie i okolicach. zapowiada zastępca dowódcy COP-DKP. Osiągnięcie ta- „To był bardzo intensywny czas. Utrzymywaliśmy kich uprawnień, zdaniem kadry kierowniczej COP-u, ma w powietrzu dyżurne siły lotnicze przez 12 godzin na do- wiele zalet. Przede wszystkim nasze stanowisko dowo- bę, wszystko po to, by w razie jakichś problemów skrócić dzenia będzie certyfikowane w NATO, a tym samym sta- nasz czas reakcji do minimum”, mówi gen. Żakowski. nie się wiarygodne dla potencjalnych koalicjantów. Aby zabezpieczyć wspomniane wydarzenia, wprowadzo- „Wpłynie to pozytywnie także na zwiększenie potencjału no strefy zakazu lotów. „Nie mogliśmy dopuścić, by jaki- obronnego Polski”, uzupełnia gen. Żakowski. W przy- kolwiek przypadkowy statek powietrzny pojawił się w za- padku aktywacji polski JFAC w ciągu kilku dni będzie kazanej strefie. Oczywiście chodziło tu o względy bez- gotowy do dowodzenia misją w dowolnym miejscu na pieczeństwa i przede wszystkim o zmniejszenie ryzyka świecie. Dotychczas tego typu zdolności uzyskało sześć np. zamachu terrorystycznego. Licho nie śpi, a my jeste- państw: Wielka Brytania, Włochy, Niemcy, Hiszpania, śmy gotowi nawet na najgorszy scenariusz”, dodaje za- Francja i Turcja. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH

1 0 DZIAŁÓW O SZKOLE- NIU I TAK- TYCE NA WSPÓŁCZE- SNYM POLU WALKI PISMO SZKOLENIOWE www.polska-zbrojna.pl 36 ARMIA / WSPÓŁPRACA

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER Potrójna siła Udało się pogodzić specyfikę działania żołnierzy z różnych państw tak, by jako jedna jednostka mogli brać udział w operacjach prowadzonych przez ONZ, NATO i Unię Europejską.

gzamin zdali na piątkę. Zaliczenie dów Zjednoczonych i umowami między pań- wspomaganych komputerowo ćwiczeń stwami wystawiającymi siły. dowódczo-sztabowych „Common Challenge ’16” było ostatnim krokiem ROK ĆWICZEŃ Epolsko-litewsko-ukraińskiej brygady LITPOL- „Kierowanie taką brygadą jest dla dowód- UKRBRIG do uzyskania certyfikacji. „To by- cy wyzwaniem, bo trzeba pogodzić trzy na- ło ukoronowanie dotychczasowej działalności. rodowe charaktery i scalić w jedną sprawnie Potwierdziliśmy naszą zdolność do działania”, działającą całość trzy różne tradycje wojsko- mówi dowodzący tą formacją płk Zenon we”, twierdzi dowódca wielonarodowej bry- Brzuszko. Jednostka jest gotowa do podejmo- gady LITPOLUKRBRIG płk Brzuszko. Pod- wania wyznaczonych jej zadań, w tym do kreśla również, że każda z nacji korzysta udziału w operacjach pokojowych. Może z własnych doświadczeń, więc wnosi coś uczestniczyć w misjach organizowanych przez wartościowego do funkcjonowania jednostki. ONZ, NATO i Unię Europejską oraz doraźne Na przykład ukraińscy spadochroniarze koalicje zawiązywane zgodnie z Kartą Naro- w czasie ćwiczeń pokazują rozwiązania,

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 37

rodowe jednostki, takie jak Wielonarodowy Korpus Pół- nocno-Wschodni czy SEEBRIG, którą tworzy siedem państw, ze względu na specyfikę działania mogą wzajemnie czerpać ze swoich doświadczeń. Dla LITPOLUKR- BRIG pomocne okazało się poznanie procedur regulują- MO UKRAINY cych funkcjonowanie dowództwa wielonarodowej brygady z południa Europy, której nie wszyscy członkowie na- leżą do NATO. Główne siły brygady polsko-litewsko-ukraińskiej to do- wództwo w Lublinie oraz trzy bataliony narodowe, które pozostają w gotowości w swoich krajach i są przerzucane w miejsce prowadzenia działań wówczas, gdy zapadnie decyzja o aktywacji jednostki lub jakiegoś jej elementu. Głównymi jednostkami LITPOLUKRBRIG są: Zaliczenie ćwiczeń Batalion Ułanów Wojsk Lądowych Litewskiej Armii, dowódczo-sztabo- l Batalion Powietrzno-Manewrowy 80 Brygady Po- wych „Common wietrznodesantowej z Ukrainy oraz 5 Batalion Strzel- Challenge ’16” było ostatnim kro- ców Podhalańskich. kiem polsko-litew- Brygada liczy około 4 tys. żołnierzy, w tym 600 ukra- sko-ukraińskiej ińskich oraz 500 litewskich. W dowództwie służy brygady do uzyskania certyfikacji. 81 żołnierzy i 13 pracowników wojska – 18 Ukraińców i pięciu Litwinów. Kluczowe stanowiska obsadzają kolejno oficerowie z trzech tworzących jednostkę państw, co oznacza, że za jakiś czas na jej czele stanie oficer które stosowali w operacji na wschodzie kraju. Wszy- ukraiński, a następnie litewski. Teraz bowiem jednostką scy Ukraińcy, którzy służą teraz w Lublinie, brali bo- dowodzi polski oficer, jego zastępcą jest pułkownik wiem udział w walkach w Donbasie. z Ukrainy, a szefem sztabu podpułkownik z Litwy. To rosyjska agresja na wschodnią Ukrainę sprawiła, że Dowódca brygady zwraca uwagę, że polska część znacznie przyspieszono formowanie brygady. Umowę jednostki stworzona na bazie 3 Brygady Zmechanizo- o jej utworzeniu ministrowie obrony Polski, Litwy wanej funkcjonowała od pięciu lat, więc jej dowódcy: i Ukrainy zawarli we wrześniu 2014 roku, ale dopiero płk Andrzej Kupis, płk (dziś gen. bryg.) Jarosław Kra- podpisanie porozumienia technicznego, dotyczącego szewski, płk Dariusz Sobotka oraz pierwszy dowódca szczegółów funkcjonowania tej jednostki, sprawiło, że wielonarodowej brygady gen. bryg. Adam Joks, znaczą- grupy robocze mogły rozpocząć konkretne działania co przyczynili się do osiągniecia pełnej zdolności ope- związane z jej utworzeniem, łącznie z określeniem struk- racyjnej jednostki. tury (te dokumenty podpisano pod koniec lipca 2015 roku). Wtedy ustalono, że po sześciu miesiącach brygada W CENTRUM KONFLIKTU ma osiągnąć wstępną gotowość operacyjną. I faktycznie Punktem wyjścia scenariusza certyfikującego pod koniec stycznia 2016 roku dowództwo LITPOL- ćwiczenia „Common Challenge ’16” na poligonie UKRBRIG rozpoczęło intensywne szkolenie. w Nowej Dębie była sytuacja kryzysowa w fikcyjnym „Cały 2016 rok wypełniły nam warsztaty, konferencje, państwie West Isle. Arisianie, chociaż stanowili mniej- treningi sztabowe. Braliśmy udział w wielu ćwiczeniach szość, odsunęli od władzy Friscanów. W kraju jednak międzynarodowych, takich jak »Rapid Trident« czy nie dochodziło do większych konfliktów, odkąd zdo- »Maple Arch« na Ukrainie. W Grecji w czasie manew- minowanej społeczności udało się uzyskać częściową rów »Seven Stars« obserwowaliśmy z kolei pracę podob- autonomię na wydzielonym terenie West Isle. Zmieni- nej jednostki – Brygady Południowo-Wschodnioeuropej- ło się to jednak, gdy rządzący odebrali autonomię skiej SEEBRIG. Do Lublina przyjeżdżali też przedstawi- Friscanom i rozpoczęli wspieranie bojówek, które pod- ciele Gwardii Narodowej stanu Illinois, którzy prowadzi- sycały konflikty etniczne. W wyniku tych działań wielu li warsztaty dowodzenia. Podczas »Anakondy« mogliśmy ludzi musiało opuścić swoje domy i szukało schronienia sprawdzić nasze umiejętności w praktyce”, wylicza w obozach dla uchodźców. Arisianie, pomimo wezwa- ppłk Michał Małyska, zastępca szefa sztabu. Międzyna- nia do zaprzestania tych działań, nie podporządkowali

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 38 ARMIA / WSPÓŁPRACA

się rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ, więc na wy- spę skierowano międzynarodowe siły. WIELONARODOWA Zadaniem brygady było przywrócenie porządku w West Isle. „Tworzyliśmy bezpieczne środowisko, roz- BRYGADA LICZY brajaliśmy zbrojne grupy obu stron, łagodziliśmy nastroje wśród ludności cywilnej, udzielaliśmy pomocy OKOŁO 4 TYS. rannym, a także spotkaliśmy się z przedstawicielami lokalnych mediów”, opowiada ppłk Dariusz Czekaj, za- ŻOŁNIERZY, W TYM stępca szefa sztabu ds. operacyjnych. Twierdzi, że tę sy- tuację można porównać do działań KFOR-u w Koso- 600 UKRAIŃSKICH wie, gdzie obok siebie żyją dwie zwaśnione nacje, a si- ły międzynarodowe czuwają nad tym, aby nie dochodzi- ORAZ 500 LITEW- ło do zaostrzenia konfliktu. Żołnierze wielonarodowej brygady przez kilka dni SKICH. W DOWÓDZ- i nocy musieli reagować na różne zdarzenia, np. na ma- nifestację przed bazą wojskową przeciwko obecności TWIE SŁUŻY obcych wojsk w tym kraju. Przed jednostką pojawili się gubernator prowincji, mer miasta i przedstawiciele lo- 81 ŻOŁNIERZY kalnych mediów. Żołnierze musieli uspokoić wzburzo- nych mieszkańców i przekonać władze do udzielenia I 13 PRACOWNIKÓW brygadzie poparcia. „Ćwiczenia bardzo realistycznie oddawały zadania, które w podobnych operacjach powi- WOJSKA nien wykonywać dowódca”, ocenia płk Brzuszko. Kpt. Oleksandr Gain, oficer prasowy brygady, w czasie certyfikacji był doradcą dowódcy ds. mediów. „Podpo- wiadałem dowódcy, jak powinien rozmawiać z demon- nia operacji reagowania kryzysowego na podstawie strantami oraz dziennikarzami w sytuacji, gdy np. woj- mandatu Organizacji Narodów Zjednoczonych. skowy samochód potrącił dziecko”, opowiada. „Można Płk Volodymyr Yudanov, zastępca dowódcy brygady, walczyć bronią, ale można też słowem”. Głównym zatwierdzi, że trójstronna współpraca pomaga wprowa- daniem ppłk. Eligijusa Senulisa, szefa sztabu brygady, dzać standardy NATO w siłach zbrojnych Ukrainy, co było z kolei koordynowanie działania wszystkich sekcji może ułatwić wstąpienie tego kraju do sojuszu. Dziś tak, aby żołnierze wykonali wyznaczone zadania w od- tamtejsza armia jest zaangażowana w program „Partner- powiednim czasie. ship for Peace” i regularnie też uczestniczy w operacjach sojuszu, np. w misji prowadzonej przez ISAF. WIĘCEJ NIŻ WSPÓŁPRACA Powstanie brygady pozwoliło na udział w szkoleniu na Wspomagane komputerowo ćwiczenia dowódczo- terenie Polski, według natowskich standardów, żołnie- -sztabowe przygotowało i przeprowadziło Dowództwo rzy ukraińskich. „Zdobyte w ten sposób doświadczenia Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych pod kierownictwem są dla nas bardzo ważne i przekazujemy je kolegom gen. broni Leszka Surawskiego jako kierownika ćwi- z Ukrainy”, podkreśla płk Yudanov. czeń, a za ocenę brygady odpowiadało Dowództwo W 2017 roku brygada weźmie udział w ćwiczeniach Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych. Wykonanie po- „Saber Guardian”, „Rapid Trident” oraz „Maple Arch”. szczególnych zadań oceniał międzynarodowy zespół „Dzięki takim wielonarodowym inicjatywom jak certyfikacyjny, w którego skład weszło 35 oficerów ar- LITPOLUKRBRIG bardziej sobie ufamy i lepiej się ro- mii polskiej, ukraińskiej, litewskiej oraz amerykańskiej. zumiemy. Chociaż pochodzimy z różnych środowisk, to Sprawdzali oni reakcję dowództwa brygady na trudne, gdy zajdzie taka potrzeba, będziemy gotowi do wspól- najczęściej spotykane sytuacje w tego rodzaju działa- nego działania”, podkreśla dowódca brygady. Paweł niach. Oceniali umiejętności rozwiązywania problemów Soloch, szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego, nie taktycznych, a także nawiązywania współpracy z lokal- wykluczył, że w 2019 roku podczas kolejnego dyżuru nymi władzami, organizacjami pozarządowymi, siłami grupy bojowej Unii Europejskiej, w którym w ramach bezpieczeństwa czy mediami. W efekcie stwierdzili, że Grupy Wyszehradzkiej będzie uczestniczyła Polska, zo- jednostka jest przygotowana do planowania i prowadze- stanie wykorzystana także wielonarodowa brygada. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / TECZKA AKT PERSONALNYCH 39 ST. CHOR. DARIUSZ PASTUSZKA

Data i miejsce urodzenia: W umundurowaniu polskiego żołnierza 27 listopada 1973 roku. podoba mi się: przede wszystkim to, że Słupsk. jest wygodne i funkcjonalne. Duże zna- W wojsku służy od: 1994 roku. czenie ma także to, że mundur wzbudza Tradycje wojskowe: brak. u wielu osób podziw i szacunek. Edukacja wojskowa: Centrum Szkolenia Czołgowo-Samochodowego w Pile Zostałem żołnierzem, bo: zawsze intere- sowałem się sprzętem wojskowym. Poza tym w armii można doświadczyć niezwy- Zajmowane stanowisko: szef 1 kompa- kłych sytuacji, przeżyć przygody oraz zo- nii transportowej w 82 Batalionie Ewaku- baczyć miejsca, które są niedostępne dla acji Sprzętu w Oleśnicy. cywilów.

Gdybym nie został żołnierzem, byłbym dziś: uwielbiam dynamikę w pracy, nie lu- bię szablonowego działania, dlatego szu- kałbym pewnie pracy ja- Najlepsza ko spedytor w firmie transportowej. broń: z racji mojej fascynacji ciężkim sprzętem stawiam Moje największe osią- na czołgi. gnięcie: najbardziej dumny jestem z tego, że mimo dużej kon- kurencji dostałem się do Szkoły Chorą- żych w Pile. Poza tym

cieszę się, że koledzy Gdybym mógł zmienić coś w wojsku: z jednostki wybrali chciałbym, aby każdy żołnierz obejmujący kolejne stanowisko służbowe był do tego mnie podoficerem zadania odpowiednio przygotowany. 2016 roku. Co robię po służbie: spędzam czas z ro- Przełomowe wydarzenie w życiu: było dziną albo uprawiam sport. Gram w piłkę ich kilka, ale najważniejszy dla mnie mo- nożną, biegam i dużo ment to ten, w którym zostałem ojcem. ćwiczę na siłowni. W 2008 roku urodziła się moja córka.

Misje i ćwiczenia: cztery razy służyłem na misjach poza granicami kraju. W 2003 i 2011 roku pełniłem służbę Moja książka życia: wolę film. w Iraku, w 2008 roku jako spedytor słu- żyłem w Libanie, a w 2013 roku dyżuro- Niezapomniany film: ,,Ostatni dzwonek” wałem w TOC-u w bazie Bagram w Afga- w reż. Magdaleny Łazarkiewicz i ,,9 kom- nistanie. pania” Fiodora Bondarczuka. OPRAC. MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK MAGDALENA OPRAC. SPRZĘTU EWAKUACJI 82 BATALIONU ARCH. FOT.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 40 ARMIA / PROOBRONNI

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER Armia ochotników Członkowie organizacji proobronnych szkolą się w jednostkach wojskowych w całym kraju. MICHAŁ NIWICZ

trzelec biegnie lekko pochylony. „Stawiaj nogi należy włożyć maskę przeciwgazową oraz jak czytać wzdłuż jednej linii”, radzi instruktor. W lasku mapę. Kpt. Marcin Klimek, szef szkolenia, czuwa nad obok hali trwa ćwiczenie pokonywania terenu na tym, aby przebiegało ono sprawnie i bezpiecznie. „Róż- polu walki. Plut. Wojciech Kajda koryguje posta- ny jest poziom wyszkolenia młodzieży, ale najważniej- Swę klęczącego strzelca, który przymierza się do strzału sza jest chęć do nauki, umiejętności przyjdą z czasem. z AK-47. „Cofnij nogę i lekko pochyl się do przodu. Ta- Ważne, że uczą się współdziałania i rozpoznawania, ka postawa chroni miednicę. Gdybyś dostał odłamkiem gdzie jest najsłabsze i najmocniejsze ogniwo grupy”, w tę część ciała, szybko się wykrwawisz”, tłumaczy. podkreśla. Marcin Czajka i Robert Kaznowski ze Związku Strze- leckiego „Strzelec” zaliczyli już ćwiczenie i teraz do- JAK NA POLIGONIE pingują kolegów. Od lipca do grudnia 2016 roku jedną Od lipca do grudnia 2016 roku kilkudziesięciu człon- sobotę w miesiącu poświęcali na szkolenie, które na te- ków Związku Strzeleckiego „Strzelec” i Związku Strze- renie Oddziału Specjalnego Żandarmerii Wojskowej leckiego „Strzelec” Józefa Piłsudskiego przyjeżdżało do w Mińsku Mazowieckim organizowali żandarmi oraz Oddziału Specjalnego Żandarmerii Wojskowej w Miń- Biuro do spraw Proobronnych MON. sku Mazowieckim na weekendowe szkolenia w działa- Kilkadziesiąt metrów dalej inna drużyna ćwiczy dzia- niu indywidualnym i w grupie. Doskonalili umiejętno- łanie w czasie marszu ubezpieczonego. „Kontakt z ty- ści w posługiwaniu się bronią, poznawali podstawy tak- łu!”, rozlega się okrzyk. „Wycofuję się, osłaniać”, pada tyki oraz techniki interwencji i patrolowania, a także odpowiedź. Instruktor kpr. Artur Rojek tłumaczy, uczyli się, jak należy przeszukiwać teren i budynki. że w tym ćwiczeniu ważny jest kontakt wzrokowy: strzel- Płk Tomasz Szoplik, komendant Oddziału Specjalne- cy uczą się w czasie marszu przekazywać sobie znaki: go Żandarmerii Wojskowej w Mińsku Mazowieckim, stop, naprzód, osłaniaj, widzę, wróg, przyjaciel, ok. który obserwował grudniowe ćwiczenia, zwraca uwagę Na kolejnych stanowiskach uczestnicy szkolenia do- na dużą motywację i determinację uczestników. wiadują się, jak należy rozłożyć i złożyć karabinek Be- „W 2017 roku podnosimy nieco poprzeczkę. Podczas ryl, jak poruszać się z bronią oraz prowadzić ogień – in- cyklicznych jednodniowych szkoleń nacisk zostanie po- dywidualnie i zespołowo. Poznają zasady rzutu grana- łożony na współdziałanie członków drużyny lub pluto- tem z postawy stojącej, klęczącej i leżącej. Uczą się, jak nu. Zwieńczeniem cyklu będzie trzydniowe szkolenie

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 41 ORGANIZACJE NAJAKTYWNIEJ WSPÓŁPRACUJĄCE Z BIUREM DO SPRAW PROOBRONNYCH:

l Federacja Organizacji Proobronnych l Ranger Survival l Związek Strzelecki „Strzelec” Club (Warszawa) l WOPR l Związek Strzelecki l Kwidzyńskie l Związek Strzelecki „Strzelec” Stowarzyszenie Sportowo- (Wągrowiec) -Kolekcjonerskie „GWARD” l Związek Strzelecki „Strzelec” Józefa l Fundacja „Oddział Kawalerii Piłsudskiego (Rzeszów) Ochotniczej im. Pułku l Stowarzyszenie Instruktorów Legii 4 Ułanów Zaniemeńskich” Akademickiej l Stowarzyszenie im. Rycerza l Stowarzyszenie „Fideles et Instructi Okunia Armis” (FIA) – Wierni w Gotowości l Fundacja „Ars Creatori” pod Bronią l Stowarzyszenie l Strzelcy Rzeczypospolitej Proobronno-Oświatowe l Liga Obrony Kraju „Kadet” (wraz l Związek Strzelecki Rzeczypospolitej z Publicznym Społecznym l Światowy Związek Żołnierzy Armii LO w Trzebini) Krajowej l Szczecińskie Towarzystwo l Federacja Kawalerii Ochotniczej Strzeleckie l Klub Kawaleryjski im. 12 Pułku l Stowarzyszenie Ułanów Podolskich „Wizna 1939”

na poligonie w Nowej Dębie, które odbędzie ki, która obejmuje m.in. przeszukiwanie się jesienią”, dodaje komendant. obiektów. Jednak najważniejsze były zajęcia z obsługi broni. Na niewiele zda się wiedza ZADOWOLENI STRZELCY z taktyki, jeśli nie weźmiemy do ręki karabin- „Współpraca z wojskiem jest dla nas ko- ka Beryl i nie nauczymy się jak go obsługi- rzystna, bo nie mamy ani takich umiejętności wać. W naszych jednostkach dostęp do broni WARUNKIEM jak żołnierze, ani sprzętu. Jesteśmy zaintereso- mamy tylko na strzelnicy”, opowiada. UDZIAŁU W TEGO TYPU SZKOLE- wani udziałem w dalszych szkoleniach”, pod- Pod koniec grudnia 47 strzelców po trwają- NIACH jest przyna- kreśla Krzysztof Wojewódzki, komendant bry- cych pół roku zajęciach odebrało certyfikaty leżność do organi- gadier Związku Strzeleckiego „Strzelec”, potwierdzające ich ukończenie. W 2017 roku zacji proobronnej, gdyż dowódcy jed- ogólnopolskiej organizacji skupiającej prawie taką szansę zyska kolejnych 50 członków or- nostek wojsko- 2 tys. członków, głównie licealistów, studen- ganizacji proobronnych. To szkolenie potrwa wych mogą współ- tów i młodzież pracującą. „Na ćwiczeniach jednak nie sześć miesięcy, lecz cały rok. pracować tylko z podmiotami ma- nasi członkowie zdobywają nowe umiejętności Pierwsze półrocze zostanie poświęcone na za- jącymi osobowość i przyzwyczajają się do wojskowych rygo- jęcia indywidualne, zwieńczone egzaminem, prawną. rów”, dodaje Marek Matuła, inspektor Związ- w drugiej połowie roku będą ćwiczyć drużyny ku Strzeleckiego „Strzelec” Józefa Piłsudskie- – zajęcia zespołowe zakończą w listopadzie go. Organizacja ta skupia około 2 tys. osób, zawody użyteczno-bojowe. Warunkiem udzia- głównie uczniów szkół podstawowych, gimna- łu w tego typu szkoleniach jest przynależność zjalnych i ponadgimnazjalnych w całym kraju. do organizacji proobronnej, gdyż dowódcy Daniel Pieczychlebek ma w Związku Strze- jednostek wojskowych mogą współpracować leckim „Strzelec” stopień podporucznika i jest tylko z podmiotami mającymi osobowość zastępcą szefa Wydziału Szkolenia. Ocenia, że prawną. cykl ćwiczeń był świetnie przygotowany, instruktorzy przekazywali młodzieży typowo WEEKEND NA POLIGONIE wojskową wiedzę. „Poznawaliśmy podstawy Szkolenia strzelców w Mińsku to zaledwie walki wręcz i samoobrony oraz czarnej takty- niewielka część działalności Biura do spraw

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 42 ARMIA / PROOBRONNI

Proobronnych. W 2016 roku razem z jednost- skich w Rzeszowie oraz 15 Brygady Zmechani- kami wojskowymi przeprowadziło ono na te- zowanej w Giżycku przybliżali zagadnienia renie całego kraju cykl 33 ćwiczeń ogólno- szkolenia ogniowego i taktyki, w tym z wyko- wojskowych i specjalistycznych przeznaczo- rzystaniem sprzętu bojowego, np. kołowego nych dla organizacji proobronnych i klas transportera opancerzonego Rosomak oraz za- mundurowych. Wzięło w nich udział prawie awansowanego systemu szkolno-treningowego 2 tys. uczestników z około 70 organizacji pro- Śnieżnik. Proobronni uczyli się obsługi i strze- obronnych lub ich oddziałów terenowych oraz lania z broni będącej w wyposażeniu jednostek z 40 szkół z klasami mundurowymi. „W jed- wojskowych, nawiązywania łączności i udziela- nodniowych szkoleniach w wojskowych jed- nia pierwszej pomocy na polu walki. nostkach specjalistycznych uczestniczą za- Szkolenia saperskie, podczas których żoł- zwyczaj dowódcy, instruktorzy lub funkcyjni, nierze pokazywali, jak ustawiać lub unieszko- którzy potem przekazują zdobytą wiedzę po- dliwiać miny przeciwpancerne, wykonać for- zostałym członkom swoich organizacji”, tłu- tyfikacje, maskować sprzęt i ludzi, odbyły się maczy ppłk Mirosław Mika z Biura do spraw w 1 Pułku Saperów w Brzegu i w 2 Pułku Sa- Proobronnych MON. perów w Kazuniu. Musztry z kolei proobronni Szkolenia specjalistyczne odbywały się uczyli się w Batalionie Reprezentacyjnym w różnych jednostkach na terenie całego kraju. Wojska Polskiego w Warszawie oraz w jed- Tego, jak prowadzić rozpoznanie, zamaskować nostkach reprezentacyjnych wojsk lądowych posterunek obserwacyjny, rozpalić ogień, wy- w Białobrzegach i w Dęblinie – z Kompanią znaczyć azymut i czytać mapę, uczyli pro- Reprezentacyjną Sił Powietrznych, oraz nad obronnych żołnierze z 2 Pułku Rozpoznawcze- morzem – z Kompanią Reprezentacyjną Ma- go w Hrubieszowie, 18 Pułku Rozpoznawczego rynarki Wojennej. w Białymstoku i 9 Pułku Rozpoznawczego w Lidzbarku Warmińskim. Instruktorzy ROK POD ZNAKIEM SZKOLEŃ z 10 Brygady Kawalerii Pancernej w Święto- „Szkolenia przeprowadzone w 2016 roku szowie, 12 Brygady Zmechanizowanej wykazały duże zróżnicowanie w poziomie w Szczecinie, 21 Brygady Strzelców Podhalań- wyszkolenia członków organizacji proobron-

TRZY PYTANIA DO Waldemara Zubka

Jak Biuro do spraw Proobronnych a także zgłaszamy projekty zadań pu- m.in. przygotowaliśmy kilka podod- wspiera szkolenia członków organi- blicznych w ramach otwartego kon- działów złożonych z członków organizacji proobronnych i uczniów klas kursu ofert na szkolenia specjali- zacji proobronnych do udziału w ćwi- mundurowych? styczne, które przeprowadzają wy- czeniach „Anakonda”. Łącznie wzięło Jednym z naszych głównych zadań specjalizowane proobronne w tym udział około 500 osób. Wy- jest przygotowanie wstępnie prze- organizacje pozarządowe, np. Stowa- szkoliliśmy także dwa plutony repre- szkolonych kandydatów-ochotników rzyszenie FIA [Fideles et Instructi zentacyjne złożone z członków orga- do nowo tworzonych wojsk obrony Armis] – Wierni w Gotowości pod nizacji proobronnych i klas munduro- terytorialnej. Zajęcia organizujemy Bronią. W 2016 roku wykonywali- wych, które uczestniczyły w defiladzie wspólnie z jednostkami wojskowymi, śmy również zadania doraźne, z okazji Święta Wojska Polskiego.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 43

dniowych szkoleń podstawowych, które będą się odby- W SZKOLENIACH wać na terenie jednostek wojskowych, oraz pięciu kur- sów specjalistycznych (dowódców drużyn, przetrwania, WZIĘŁO UDZIAŁ medyczny, łączności i logistyczny), które potrwają kilka dni i są zaplanowane w okresie urlopowym. Mają być PRAWIE 2 TYS. także ćwiczenia zgrywające, czyli poligony – w lipcu oraz we wrześniu. Biuro do spraw Proobronnych zapla- OSÓB Z OKOŁO nowało także 13 jednodniowych szkoleń uzupełniają- cych. Przeznaczone są dla organizacji proobronnych 70 ORGANIZACJI uczestniczących w programie „Paszport” oraz dla pozo- stałych organizacji i klas mundurowych. Łącznie ze PROOBRONNYCH wszystkich tegorocznych szkoleń będzie miało szanse skorzystać około 3 tys. osób. ORAZ Z 40 SZKÓŁ Zainteresowanie będzie zapewne większe, bo wciąż rośnie liczba członków organizacji o charakterze pro- Z KLASAMI obronnym oraz takich, które wspierają obronność. Do- datkowo do tej grupy trzeba zaliczyć także kilkadzie- MUNDUROWYMI siąt tysięcy uczniów klas mundurowych, których także z roku na rok przybywa. Niektórzy z nich z pewnością zasilą tworzone obecnie wojska obrony terytorialnej albo inne formacje mundurowe. Warto wykorzystać po- nych, zarówno wewnątrz pododdziałów proobronnych, tencjał tych młodych ludzi zafascynowanych wojskiem. jak i pomiędzy poszczególnymi organizacjami. Nie- Wyniki, jakie osiągają, mówią same za siebie. „Pod- kompatybilne wyszkolenie ochotników utrudnia funk- czas ćwiczeń z kompanią rozpoznawczą 10 Brygady cjonowanie pododdziałów jako całości. Dlatego podjęli- Kawalerii Pancernej grupa szkoleniowa uzyskała śred- śmy próbę jego ujednolicenia”, mówi ppłk Mika. nią 4,0 ze strzelania bojowego z kbs Beryl. To dobry Na 2017 rok Biuro do spraw Proobronnych opracowa- wynik nawet dla żołnierzy zawodowych”, podkreśla ło nowy program szkolenia. Przewiduje się 13 jedno- ppłk Mirosław Mika. n

Jakie plany ma Biuro w 2017 roku? styczne – podczas wakacji, wtedy też Czy organizacje, które nie zdobędą W tym roku planujemy przeszkolić przewidziany jest tzw. centralny poli- w tym roku paszportu, będą miały około 3 tys. osób. Naszym prioryte- gon organizacji proobronnych po- na to szanse w kolejnych latach? tem będzie jednak przeprowadzenie święcony zgrywaniu pododdziałów Oczywiście, ci, którzy nie przy- wspieranego przez MON pilotażowe- biorących udział w programie. Jesie- stąpili do pierwszej edycji, będą go „Programu ewaluacji komponen- nią natomiast odbędą się sprawdzia- mieli szansę jeszcze w następnych tów organizacji proobronnych”, czyli ny z zagadnień szkoleniowych uję- latach. Zależy nam na jak najszer- wprowadzenie paszportu dla organi- tych w „Minimum programowym dla szym udziale organizacji w progra- zacji proobronnych. Przewidujemy, organizacji proobronnych”. Podod- mie. Paszport traktujemy jako jeden że w programie weźmie udział około działy, które je pomyślnie zaliczą, do- z fundamentów oczekiwanej przez 20 komponentów – łącznie do 800 staną paszport świadczący o tym, resort obrony narodowej konsolida- osób. Organizacje, które się do niego że komponent organizacji proobron- cji ruchu proobronnego, która ma zakwalifikowały, czeka roczny cykl nej uczestniczący w programie – plu- się opierać m.in. na jednolitej pod- szkoleniowy, odpowiadający wy- ton lub drużyna – został pozytywnie stawie procesu szkolenia. Ten cel szkoleniu żołnierzy lekkiej piechoty. zweryfikowany i będzie w pierwszej musimy osiągnąć. n Zajęcia na poziomie podstawowym kolejności zapraszany do współpracy WALDEMAR ZUBEK będą się odbywały raz w miesiącu z jednostkami wojskowymi Sił Zbroj- jest dyrektorem Biura do spraw w weekendy, dłuższe kursy specjali- nych RP. Proobronnych MON.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 44 ARMIA / MARYNARKA WOJENNA

ŁUKASZ ZALESIŃSKI Iks pisze historię Marynarze z Polski po raz pierwszy w historii stanęli na czele natowskiego zespołu przeciwminowego, który będzie działał na morzach: Śródziemnym, Czarnym i Egejskim. Czeka ich półroczna misja w jednym z najbardziej zapalnych punktów świata.

NA CZAS MISJI ORP „CZERNICKI” DOSTAŁ STATUS POLSKIEGO KONTYNGENTU WOJSKOWEGO MARCIN PURMAN/8 FOW MARCIN

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 45

odmuchy wiatru sprawiają, że marznę do szpiku właśnie on stanie niebawem na czele zespołu. Na roz- kości. Na termometrze kilka kresek poniżej ze- mowę godzi się chętnie, ale będzie ona możliwa za kil- ra, portowe nabrzeże skute lodem, na morzu kanaście minut. Teraz musi iść na odprawę, omówić niespokojnie. „Dziś rano była mocna czwórka ostatnie szczegóły, odebrać meldunki. Siadam więc Pprzechodząca w piątkę. Będzie bujało”, mówi kmdr w mesie, czekam i obserwuję gorączkową krzątaninę na por. Piotr Adamczak. Za kilka godzin wraz z 70 mary- pokładzie. Kiedy wreszcie możemy na chwilę porozma- narzami zaokrętowanymi na pokładzie ORP „Kontrad- wiać, kilkakrotnie przerywa nam trzeszczący głos z in- mirał Xawery Czernicki” opuści port wojenny w Świ- terkomu: ten marynarz ma się stawić tam, a tamten noujściu i skieruje się na Morze Śródziemne, by dołą- przyjść tutaj. „I jak tam będzie?”, pytam. „Na pewno czyć do Stałego Zespołu Sił Obrony Przeciwminowej dużo cieplej”, uśmiecha się kmdr por. Urbanowicz. NATO numer 2 (Standing NATO Mine Counter- Dla załogi ORP „Czernicki” misja stanowi zwieńcze- -Measures Group 2 – SNMCMG2). Adamczak będzie nie trzyletniego cyklu szkoleniowego. Przez cały 2016 jego rzecznikiem i w ten sposób dołoży swoją cegiełkę rok okręt pełnił dyżur w ramach Sił Odpowiedzi NATO. do historii polskiej marynarki wojennej. W każdej chwili mógł zostać wysłany tysiące mil od SNMCMG2 to ostatni natowski zespół, w którym jesz- macierzystego portu. Na wojnę, z misją bojową lub hu- cze nie służył okręt pod biało-czerwoną banderą. manitarną. Dyżur upłynął spokojnie, za to teraz maryna- A ORP „Czernicki” na pół roku stanie się jednostką flago- rzy czeka prawdziwy maraton. „16 stycznia planujemy wą. Mało tego – poczynaniami zespołu pokieruje rozloko- pojawić się na Morzu Śródziemnym, pięć dni później wany na jego pokładzie sztab pod polskim dowództwem. okręty zespołu spotkają się w porcie Cagliari na Sardy- I na to dowództwo właśnie czekamy. nii”, zapowiada kmdr por. Urbanowicz. W skład SNMCMG2 wejdą niszczyciele min z Niemiec, Hiszpa- GORĄCE POŁUDNIE, MROŹNE POŻEGNANIE nii, Turcji i Rumunii. „Ale na czas ćwiczeń, w których O kmdr. por. Aleksandrze Urbanowiczu wszyscy mó- będziemy brali udział, dołączą do nas kolejne jednost- wią tutaj „Com”. Com, czyli commander. Dowódca. To ki”, informuje dowódca zespołu. Podstawowe zadanie

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 46 ARMIA / MARYNARKA WOJENNA

SNMCMG2 wiąże się z zapewnieniem bezpieczeństwa statkom na szlakach żeglugowych. „Przeprowadzimy m.in. kilka operacji przeciwminowych, które będą pole- gały na monitorowaniu i niszczeniu zalegającej na mor- skim dnie amunicji z czasów II wojny światowej. W tych działaniach mają wziąć udział dodatkowe siły z Hiszpanii oraz okręty z Włoch”, zaznacza komandor porucznik. Misja to również okazja do demonstracji bander – za- równo narodowych, jak i natowskiej. Okręty zespołu bę-

dą wchodziły do portów nad morzami: Śródziemnym, PURMAN/8 FOW MARCIN Czarnym i Egejskim. Odwiedzą przede wszystkim pań- Podczas ceremonii pożegnania ORP „Kontradmirał Xawery Czernicki”, dowódcy kmdr. por. Aleksandrowi Urbanowiczowi stwa należące do sojuszu, ale nie tylko. „W planach ma- oraz załodze okrętu, banderę wojenną podarowaną przez my na przykład wizytę w Czarnogórze. Najprawdopo- prezydenta RP Andrzeja Dudę wręczył zastępca szefa BBN dobniej pojawimy się też w Barze”, opowiada dowódca. Dariusz Gwizdała. Na czas misji ORP „Czernicki” dostał status polskiego kontyngentu wojskowego. Dowódca zespołu podkre- śla, że spora część marynarzy zdobyła doświadczenia SWOJĄ OBECNOŚĆ w czasie służby w Stałym Zespole Sił Obrony Przeciw- minowej NATO numer 1, który działa przede wszystkim NA POŁUDNIU na Bałtyku i Morzu Północnym, ale też północnej części Oceanu Atlantyckiego. „Czernicki” dwukrotnie pełnił EUROPY POLSKA w nim funkcję okrętu flagowego. „Teraz jednak będzie- my operować na akwenach o zupełnie innej specyfice. MARYNARKA Liczba państw, wysp i cieśnin, rozkład głębokości... Różnic jest mnóstwo”, wylicza dowódca zespołu. Naj- W OSTATNIM CZASIE ważniejsza wiąże się jednak z panującą w tamtym rejonie sytuacją geopolityczną. Basen Morza Śródziemnego ZAZNACZA CORAZ z przyległościami to przestrzeń opleciona misterną sie- cią wzajemnych zależności, często sprzecznych intere- WYRAŹNIEJ sów, gdzie nawet najdrobniejszy incydent może naru- szyć kruchą równowagę. A teraz nastał tam wyjątkowo gorący czas. 100 tys. statków. Zakłócenie żeglugi na tym akwenie UKŁADANKA Z NIEWIADOMĄ może zatem doprowadzić do kryzysu gospodarczego Ale na początek kilka liczb. Państwa Unii Europejskiej i politycznego na skalę globalną. posiadają łącznie aż 1200 portów handlowych. Wymiana Dlatego NATO od lat prowadzi na południu Europy towarowa między członkami wspólnoty w 40% jest pro- działania, które mają zapobiec komplikacjom, a jedno- wadzona właśnie drogą morską. Rocznie między unijny- cześnie zabezpieczyć interesy państw członkowskich. mi portami wędrują ładunki o masie 3,5 mld t. Do tego W tej części świata operują dwa natowskie zespoły: dochodzi 400 mln pasażerów. W sektorze gospodarki pierwszy skupia fregaty i niszczyciele, drugi – jednost- morskiej pracuje 5,5 mln osób, a w ciągu roku wytwarza ki przeciwminowe. W następstwie ataków terrorystycz- on wartość dodaną w kwocie 500 mld euro. A to zaled- nych na World Trade Center w 2001 roku na Morzu wie początek. Drogą morską dociera do Europy 15% Śródziemnym została też zainicjowana operacja „Active konsumowanego przez nią gazu i 40% ropy naftowej. Endeavour”. Okręty biorące w niej udział dostały zada- W sumie statki przewożą aż 90% wszelkiego rodzaju tonie monitorowania szlaków żeglugowych i poruszają- warów sprowadzanych na Stary Kontynent. cych się nimi jednostek. Cel: ochrona statków cywil- Morze Śródziemne stanowi w tej układance kluczowy nych oraz udaremnienie przemytu ludzi i broni. element. Tutaj krzyżują się szlaki handlowe między W przedsięwzięcie włączyły się też polskie okręty, Europą, Afryką, Bliskim i Dalekim Wschodem. Tylko m.in. fregata ORP „Gen. K. Pułaski”, jednostki pod - przez Cieśninę Gibraltarską każdego roku przepływa wodne OORP „Kondor” i „Bielik” czy „Czernicki”. Na

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 47

szczycie NATO w Warszawie zapadła decyzja Ostatecznie statek został odholowany do o przekształceniu „Active Endeavour” w ope- Libii”. rację „Sea Guardian”. Sojusz bowiem zamie- Podobne doświadczenia na Morzu Śród- rza ściśle współdziałać z Unią Europejską, by ziemnym zebrała załoga fregaty ORP „Ko- zastopować kryzys migracyjny. ściuszko”. Okręt we wrześniu wrócił z misji Tymczasem sytuacja na styku trzech kon- w zespole SNMG-2 (Standing NATO Mariti- tynentów gmatwa się z każdym rokiem. Lista me Group 2). Jego podstawowym zadaniem przyczyn jest długa: rosyjska aneksja Krymu było monitorowanie szlaków nielegalnej imi- i konfrontacyjna polityka wobec Zachodu, gracji oraz próba jej przeciwdziałania. Osta- wojna w Syrii, niestabilna sytuacja w więk- tecznie Polakom udało się namierzyć 11 łodzi, szości państw północnej Afryki, rosnąca ak- w których z Turcji do Grecji usiłowało się tywność organizacji terrorystycznych. Na to przedostać łącznie około 300 osób. Informa- wszystko nakłada się jeszcze niesłabnąca fala cje o nich przekazali strażom przybrzeżnym nielegalnych imigrantów, którzy usiłują prze- obydwu państw oraz Fronteksowi. „Zdajemy dostać się na Stary Kontynent. sobie sprawę z tego, w jak specyficznym re- O tym, jak wiele dzieje się na Morzu Śród- gionie będziemy operować. Dlatego jesteśmy ziemnym, mógł się przekonać choćby kapitan przygotowani na wszelkie zadania, które po- marynarki Oskar Draus, który przez trzy lata stawi przed nami NATO”, twierdzi służył w NATO Shipping Centre. To natow- kmdr por. Urbanowicz. ski ośrodek odpowiedzialny za monitorowanie oraz analizę sytuacji na morzach i oce- NACZYNIA POŁĄCZONE anach. Polski oficer był tam szefem sekcji Zanim ORP „Czernicki” opuścił port wo- w pionie służby dyżurnej. „Pewnego dnia ka- jenny w Świnoujściu, odczytano list, który pitan norweskiego drobnicowca poinformo- skierował do marynarzy prezydent Andrzej wał nas, że zabrał na pokład 60 osób, które Duda. Zwierzchnik Sił Zbrojnych RP podkre- na prymitywnej barce usiłowały przedostać ślał, jak wielkie znaczenie dla polskiej obron- się z Afryki do Europy. Skontaktował się ności, a także gospodarki ma rozpoczynająca z Fronteksem, czyli Europejską Agencją się misja. W podobnym tonie wypowiadał się Straży Granicznej i Przybrzeżnej”, opowiada wiceminister obrony narodowej Bartłomiej kpt. Draus. „I wtedy podjęci z łodzi ludzie Grabski: „Przede wszystkim pokazujemy na- zaczęli grozić załodze. Norwegowie usłysze- szym sojusznikom, że jesteśmy gotowi współ- li: »albo płyniecie z nami do Włoch, albo działać z nimi w najbardziej newralgicznych stanie się coś złego«”. Dyżurni NATO zaalar- rejonach świata”. mowali jeden z włoskich okrętów. Ostatecznie Szeroko pojęte bezpieczeństwo to przecież imigranci trafili do ośrodka na wyspie Lampe- zespół naczyń połączonych, troska zaś o jego dusa. Innym razem z natowskim centrum utrzymanie ani się nie zaczyna, ani nie kończy skontaktowała się załoga statku, który miał na Bałtyku. Swoją obecność na południu Eu- płynąć pod banderą Korei Północnej. „Wy- ropy polska marynarka w ostatnim czasie za- szedł z opanowanej przez rebeliantów części znacza coraz wyraźniej. „Nie mamy zbyt wie- Libii, a marynarze w pewnym momencie za- lu okrętów zdolnych do wykonywania tego ro- częli alarmować, że ktoś ich goni. Twierdzili, dzaju misji, ale nasz potencjał powinien być że to terroryści. My jednak podejrzewaliśmy, efektywnie wykorzystywany”, podkreśla że to po prostu libijska straż przybrzeżna”, gen. bryg. Sławomir Wojciechowski, dowódca wspomina kpt. Draus. Korea Północna do stat- operacyjny rodzajów sił zbrojnych. „Dlatego ku się nie przyznała, a kiedy osiągnął on wody chcemy kierować jednostki na Morze Śród- międzynarodowe, łączność została zerwana. ziemne czy Morze Czarne, oczywiście zgod- „Wysłaliśmy za nim amerykański okręt”, wy- nie z potrzebami NATO i naszymi możliwo- jaśnia kpt. Draus. „Kiedy żołnierze wkroczyli ściami”. Potwierdza też, że są czynione przyna pokład, żadnych terrorystów nie zastali. miarki do ponownego wysłania na południe Spotkali za to żonę kapitana, która wytłuma- polskiej fregaty. „Na razie jednak trudno mó- czyła im, że wyskoczyli oni za burtę i uciekli. wić o konkretach”. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA KADR

/ MISJE

Strzelanie sekcji w różnych postawach, ze zmianą magazynka i ze zmianą broni.

ARKADIUSZ DWULATEK Trening bez pudła Żołnierze na misji „Resolute Support” zajmują się nie tylko szkoleniem Afgańczyków. Sami też ćwiczą, bo w strefie działań militarnych niezwykle ważne jest utrzymywanie gotowości bojowej.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 49 ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 50 KADR / WOJSKA LĄDOWE

ARKADIUSZ DWULATEK/ DORSZ (4) CAMERA COMBAT

OD UMIEJĘTNOŚCI STRZELECKICH ŻOŁNIERZY CZĘSTO ZALEŻY BEZPIECZNE WYKONANIE MISJI W STREFIE DZIAŁAŃ MILITARNYCH

ierowcy idą przygotowywać pojazdy ppor. Knap. „Zajęcia odbywają się na otwar- przed wyruszeniem na strzelnicę. tej przestrzeni w części bazy, gdzie stacjonu- Kilkanaście minut później zbiera się je 201 Korpus Armii Afgańskiej. Żołnierze przy nich pluton ochrony Guardian strzelali w sekcjach z karabinków szturmo- KAngel. Jego dowódca ppor. Karol Knap wych Beryl i Glock 17. Na takim treningu przyjmuje meldunki od dowódców sekcji ćwiczymy również wspólne działanie o frekwencji żołnierzy i ich gotowości do za- z amerykańskimi żołnierzami. To była jęć. Następnie trzeba przypomnieć warunki okazja do wymiany doświadczeń bezpieczeństwa, ustalić trasę przejazdu na strzeleckich, a także regulacji ce- strzelnicę oraz kolejność pojazdów w konwo- lowników holograficznych HWS. ju. Tak wygląda jeden z poranków w bazie „Takie treningi sprawiają, że sta- Gamberi w Afganistanie, gdzie służy jemy się teamem. W ten sposób V zmiana Polskiego Kontyngentu Wojskowe- budujemy też wzajemne zaufanie go misji „Resolute Support”. Tutaj żołnierze w zespole”, mówi dowódca plu- używają broni każdego dnia, więc muszą być tonu. Jest to szczególnie ważne pewni, że ich nie zawiedzie w decydującym w strefie działań militarnych, momencie. Taką pewność mogą zdobyć tyl- gdzie każdego dnia jest zako na strzelnicy, bo o skuteczności prowa- grożone życie żołnierzy. n dzenia ognia decyduje przede wszystkim St. chor. szt. mar. praktyka. Przygotowanie treningu strzelec- ARKADIUSZ kiego nie jest jednak tak proste, jak w kraju. DWULATEK W Gamberi nie ma strzelnicy, więc zajęcia jest członkiem zespołu prowadzi się poza bazą, gdzie uczestnikom reporterskiego Dowództwa szkolenia trzeba zapewnić bezpieczeństwo. Operacyjnego RSZ „To już nasze kolejne strzelanie”, stwierdził Combat Camera.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 51

W AFGANISTANIE KAŻDE OPUSZCZENIE BAZY PRZEZ POLSKICH ŻOŁNIERZY POPRZEDZONE JEST WYPEŁNIENIEM TZW. TRIP TICKET

OD UMIEJĘTNOŚCI STRZELECKICH ŻOŁNIERZY CZĘSTO ZALEŻY BEZPIECZNE WYKONANIE MISJI W STREFIE DZIAŁAŃ MILITARNYCH STRZELANIE ODBYWA SIĘ NA OTWARTEJ PRZESTRZENI W CZĘŚCI BAZY, GDZIE STACJONUJE 201 KORPUS ARMII AFGAŃSKIEJ

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 52 ARMIA / ROZMOWA

DOWODZENIE ELITĄ CHOJAK DANIEL Z Piotrem Malinowskim o zmianach w 17 Wielkopolskiej Brygadzie Zmechanizowanej i umiejętności dowodzenia znakomitymi żołnierzami rozmawia Bogusław Politowski.

eszcze do niedawna 17 Wielkopolska Brygada demii Sztuki Wojennej uczestniczyła w części ćwiczeń, Zmechanizowana nieustannie pojawiała się która obejmowała wykorzystanie systemów symulacyj- w gazetach, radiu i telewizji. Ostatnio jednak nych. Jednocześnie byliśmy odpowiedzialni za prawi- Jmniej o niej słychać, jest trochę w cieniu. Czyż- dłowe funkcjonowanie naszych trzech garnizonów, by straciła na znaczeniu? w których stacjonujemy, żeby zapewnić gotowość mo- To jedynie cisza medialna, która mimo wszystko cza- bilizacyjną jednostki wojskowej. sami jest pożądana. Brygada nadal jest jedną z naj- większych i najważniejszych jednostek wojskowych Ćwiczyliście tylko w Polsce? w polskiej armii i, co ciekawe, wykonujemy więcej Wzmocniona elementami wsparcia i zabezpieczenia, trudnych zadań niż w latach ubiegłych. W czasie „Ana- kompania zmotoryzowana po „Anakondzie” wyjechała kondy” żołnierze brygady byli zaangażowani w działa- na trzy miesiące do państw bałtyckich. Na Łotwie, Li- nia w czterech różnych miejscach. Pododdziały ćwiczy- twie i w Estonii ćwiczyła jako część międzynarodowego ły na poligonie w Orzyszu. Dowodziłem tam dwoma batalionu. Pod koniec roku w miesięcznych manewrach, amerykańskimi batalionami zmechanizowanymi, pod- ponownie na Litwie, brała udział kolejna nasza kompa- czas gdy 7 Batalion Strzelców Konnych Wielkopol- nia zmotoryzowana, tym razem z Batalionu Ułanów skich, który ćwiczył na poligonie drawskim, został Poznańskich. Żołnierze 1 Batalionu „Ziemi Rzeszow- podporządkowany dowódcy brygady amerykańskiej. skiej” ćwiczyli też na Słowacji, a 7 Batalion Strzelców W tym samym czasie brygadowy batalion saperów bu- Konnych Wielkopolskich szkolił się na terenie Niemiec. dował na Odrze w okolicach Białej Góry przeprawę dla Wtedy gen. Frederick Hodges, dowódca amerykańskich wojsk brytyjskich, a grupa operacyjna w obecnej Aka- sił lądowych w Europie, napisał do dowódcy

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 53

Wyznaję zasadę gen. George’a Pattona: „nie mów ludziom, jak mają coś robić, tylko powiedz, co mają zrobić, a oni cię zaskoczą swoją pomysłowością”

generalnego, że Polacy okazali się jednym w czołówce zobowiązuje. Kolejny rok z najlepiej wyszkolonych pododdziałów wśród będzie dla was równie intensywny jak wszystkich ćwiczących nacji. Jak widać, nie poprzedni? może być mowy o niższej randze czy mniej- Każdego ranka oficer Taktycznego Cen- szym zaangażowaniu brygady. trum Operacyjnego składa mi meldunek. Często słyszę, że poza koszarami jest od ty- O sile brygady świadczy nie tylko siąca do półtora tysiąca naszych żołnierzy, wyszkolenie żołnierzy, lecz także sprzęt. a połowa z nich ćwiczy poza granicami kraju. Czy ciągle do was trafia najnowsze Jesteśmy wiodącą jednostką polskiego woj- wyposażenie? ska. Partnerzy z wielu krajów znają nas i chcą W 2016 roku został przezbrojony 3 Bata- się z nami szkolić. Teraz na przykład formu- lion, który do tej pory używał bojowych wo- jemy kilkudziesięcioosobową XIII zmianę zów piechoty. Teraz wszystkie trzy bataliony kontyngentu EUFOR, która pod flagą Unii są wyposażone w rosomaki i wkrótce kilka Europejskiej będzie pełniła służbę w Bośni ostatnich bewupów oddamy do innych jedno- i Hercegowinie, gdzie zastąpi XII zmianę stek. Co więcej, jako pierwsi w wojskach lą- przygotowaną również przez nas. Będziemy dowych dostaliśmy nowe wozy rozpoznania też ćwiczyć w Chorwacji, na Węgrzech technicznego na podwoziu KTO Rosomak. i w Rumunii. W tym ostatnim kraju nasza Do połowy 2017 roku powinny do nas trafić wzmocniona kompania zmotoryzowana spę- także najnowsze moździerze Rak na takim dzi długi czas jako część stacjonujących tam podwoziu i związany z nimi cały moduł bo- sił międzynarodowych NATO. Będzie to po- jowy, między innymi wozy dowodzenia byt rotacyjny. Szczegóły są właśnie ustalane. i amunicyjne. W tym przedsięwzięciu również weźmiemy udział jako pierwszy polski pododdział. Jest Nowy sprzęt w jednostce wymaga to zadanie wynikające z ustaleń szczytu odpowiedniego przygotowania żołnierzy do NATO w Warszawie, a związane z inicjatywą jego obsługi. Czy zakupy idą w parze ze utworzenia dopasowanej wysuniętej obecno- szkoleniem specjalistów? ści [tailored Forward Presence], czyli budo- Powinniśmy mieć możliwość szybszego wania potencjału odstraszania i obrony na ca- szkolenia specjalistów na kursach w różnych łej południowo-wschodniej flance NATO. ośrodkach szkolenia w kraju. Do służby przy- Równie dynamicznie zapowiadają się ćwi- chodzi wielu nowych żołnierzy, którzy dopie- czenia w kraju. Dwa najważniejsze to „Ge- ro po kilku lub kilkunastu miesiącach uzysku- pard” i „Borsuk”. Należy również pamiętać ją uprawnienia na przykład do kierowania ro- o wysiłku żołnierzy wkładanym w codzienne somakami. W tym czasie nie możemy szkolenie programowe. wyznaczyć ich na stanowiska, na których ich potrzebujemy. To zaburza system szkolenia. Dlaczego w ostatnich miesiącach zmieniło się prawie całe dowództwo brygady? Określenie „pierwsza” w odniesieniu do 30 listopada minął rok mojego dowodzenia 17 Brygady nadal jest aktualne, ale bycie jednostką. W tym czasie najważniejsze stano-

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 54 ARMIA / ROZMOWA

wiska w brygadzie objęli ludzie wywodzący się z niej, oficerowie z dużym doświadczeniem bojowym, po misjach zagranicznych oraz służbie w stołecznym garnizo- nie. Moim zastępcą na przykład został płk Wojciech Ziółkowski, który objął stanowisko zwolnione przez płk. Zenona Brzuszkę, obecnego dowódcę LITPOLUKRBRIG. Ówczesnego szefa sztabu, który dostał zadanie sformowania Podkarpackiej Brygady OT, zastąpił ppłk Grzegorz Kaliciak, znany z dowodzenia obroną ratusza w Karbali. Wakujące stanowisko szefa szkolenia objął natomiast ppłk Rafał Miernik, który dowodził WIZYTÓWKA grupą bojową podczas misji w Afganistanie. To są ludzie mający za sobą udział w wielu mi- PŁK PIOTR sjach i ćwiczeniach, cieszący się dużym auto- MALINOWSKI rytetem u podwładnych. est dowódcą 17 Wielkopolskiej Brygady Pan również ma doświadczenie misyjne JZmechanizowanej. W 1989 roku, po ukoń- i służył w Siedemnastej. Czy to jest recepta czeniu Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Zme- na bycie dobrym dowódcą w tej prestiżowej chanizowanych we Wrocławiu, objął pierwsze jednostce? stanowisko dowódcze dowódcy plutonu rozpo- Do brygady trafiłem w 1999 roku po ukoń- znawczego w batalionie rozpoznawczym nieist- czeniu AON-u, jako młody dyplomowany ka- niejącej już 5 Dywizji Pancernej w Gubinie. Brał pitan, i zostałem dowódcą batalionu zmecha- udział w III i IV zmianie misji w Iraku jako szef nizowanego. Batalion, którym dowodziłem oddziału rozpoznania G2. W czasie VIII zmiany przez trzy lata, jako pierwszy w armii został był zastępcą dowódcy brygadowej grupy bojowej. w pełni uzawodowiony. Po kilku latach służ- Pełnił też stanowisko starszego specjalisty NATO by w Żaganiu wróciłem na stanowisko szefa w sztabie dowództwa ACT SEE w Mons w Belgii. sztabu do Międzyrzecza. A teraz, po służbie Po powrocie ze służby w strukturach NATO wykona różnych stanowiskach w Warszawie nywał zadania w Departamencie Strategii

i ukończeniu Podyplomowych Studiów i Planowania Obronnego MON. n ŁUKASZ KERMEL/17 WBZ Polityki Obronnej (PSPO), zostałem do- wódcą brygady. Na co dzień stawiam na dobrą współpracę z dowódcami także przywiązanie do tradycji i wywodząca się z niej batalionów. Staram się stosować zasadę gen. George’a siła ducha. Pattona: „nie mów ludziom, jak mają coś robić, tylko powiedz, co mają zrobić, a oni cię zaskoczą swoją pomysło- Dla żołnierzy niezwykle istotna jest sfera socjalna. Czy wością”. To się sprawdza. Mam dobrze przygotowanych nie macie problemów na przykład z mieszkaniami? i doświadczonych dowódców batalionów, którzy znają Warunki służby w naszych trzech garnizonach stają możliwości swoje i swoich podwładnych. się coraz lepsze. Nie mamy też większych problemów z zakwaterowaniem. Brakuje nam tylko dużych miesz- Nawet najlepsi żołnierze potrzebują jednak lidera… kań dla rodzin wielodzietnych, ale zabiegamy o wybu- Wiem, że muszę być liderem, ale dobre wykonanie dowanie w Międzyrzeczu kolejnego budynku dla woj- każdego zadania uzależnione jest od pracy wielu rąk. ska. Wszystko jest na dobrej drodze, ponieważ władze Poza tym wśród żołnierzy musi być wola dążenia do miejskie zgodziły się podarować grunt pod tę inwesty- osiągnięcia sukcesu. Zależy to od wielu czynników. cję za symboliczną złotówkę. Wiele dzieje się również Jednym z nich jest szkolenie, które służy temu, aby w koszarach. Żołnierze mają do dyspozycji niedawno żołnierze byli pewni swoich umiejętności i dobrze po- wyremontowaną siłownię, a wkrótce zostanie odnowio- znali możliwości sprzętu. Muszą być też dobrze wypo- na hala sportowa. Oddaliśmy też do użytku nowy, duży sażeni, aby wierzyli w swoją siłę. Powinni również garaż przeznaczony na sprzęt jednego z batalionów, ufać sobie wzajemnie i swoim dowódcom. Ważne jest a inne wyremontowaliśmy. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA PATRONAT POLSKI ZBROJNEJ 56 ARMIA / WOJSKO OD KULIS

wie pani, że to wyjątkowy dzień? Dziś więk- tu się działo w grudniu... Z kilkunastu sprawnych samolo- szość naszych pilotów jest na ziemi, a nie, jak tów nie było żadnego wolnego. Musieliśmy odmówić wy- zwykle, w powietrzu”, mówi mi na powitanie konania zadania, bo nie było czym wzbić się w powie- ppłk pil. Grzegorz Weltrowski, dowódca Grupy trze”, uśmiecha się ppłk Weltrowski. ADziałań Lotniczych (GDL) 8 Bazy Lotnictwa Transporto- Żeby zrozumieć, jakie jest obciążenie jednostki, trzeba wego z Balic. W tej jednostce spotykamy się na początku zerknąć na statystyki. A te dowodzą, że balickie załogi nie- stycznia. „Dopiero się w nowym roku rozkręcamy. Dzi- mal cały rok spędzają w powietrzu. W 2015 roku zadania siaj tylko dwa nasze samoloty wykonują zadania. Jeden wykonywano przez 345 dni, w 2016 przez prawie 350. Za- leci z panią premier z Warszawy do Krakowa, a drugi łogi spędziły w powietrzu, podobnie jak rok wcześniej, miał lecieć z Łasku do Kuwejtu, ale ostatecznie wylot niemal 8 tys. godzin (M-28 B/PT ponad 1,5 tys., został odwołany i maszyna wróciła do Balic”, dodaje a C-295M ponad 6 tys.). „Sama pani widzi. To daje zaled- dowódca GDL-u. wie 15 dni w roku, które spędzamy na ziemi. Lotni- Samoloty C-295M stojące na płycie cy pracują niezależnie od weekendów i świąt”, POZNAJCIE balickiego lotniska to rzeczywiście SŁUŻBYZ NAMI ŻOŁNIERZY SPECYFIKĘ W RÓŻ - wyjaśnia ppłk Weltrowski. „Mamy taki niecodzienny obraz. Sama wiele ra- NYCH JEDNOSTKACH POLSKIEGO zwyczaj, że jeśli ktoś chce mieć wolny WOJSKA. W CYKLU „WOJSKO zy przekonałam się, że spośród OD KULIS” PRZECZYTACIE O MARY dzień, np. niedzielę, to wpisuje się do szesnastu C-295M i ośmiu kalendarza. W innym przypadku każ- M-28B/PT, którymi dysponuje LOGISTYKACH,NARZACH, ARTYLE PILOTACH,- dy jest do dyspozycji dowódcy”. jednostka, zwykle na miejscu RZYSTACH, PRZECIW 8 Bazę Lotnictwa Transportowego znajduje się zaledwie kilka ma- tworzy kilkuset żołnierzy. Od kilku LOTNIKACH CZY szyn. „To i tak dobry wynik. Co - miesięcy na czele transportowego CHEMIKACH. -

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK

MICHAŁ WAJNCHOLD Zalatani To jedna z najbardziej zapracowanych jednostek lotniczych w polskiej armii. Jej żołnierze wykonują zadania w Europie, Afryce, Azji i na Bliskim Wschodzie.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 57

giganta stoi płk pil. Krzysztof Szymaniec. Najważniejszą pokładzie C-295M między Polską, Hiszpanią a Wielką częścią balickiej jednostki jest Grupa Działań Lotniczych. Brytanią w ścisłej tajemnicy podróżował na zlecenie Składa się ona z dwóch eskadr lotniczych, eskadry wspar- Ministerstwa Kultury jeden z najcenniejszych polskich cia i Zespołu Ewakuacji Medycznej. Obie eskadry lotnicze obrazów „Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci. operują samolotami C-295M i M-28 B/PT w wersji glass Piloci kilkukrotnie brali też udział w lotach specjal- cockpit. W strukturze jednostki oprócz dowództwa i szta- nych, np. polecieli po Polaków do Tunezji po zamachu, bu są jeszcze Grupa Obsługi Technicznej, Grupa Wsparcia ewakuowali poszkodowanych z ukraińskiego Majdanu, i Pion Bezpieczeństwa Lotów. Dowódcy 8 Bazy podlega przywozili na pokładzie repatriantów ze Wschodu również Komenda Obsługi Lotniska we Wrocławiu. Z ko- i uczestniczyli w operacji humanitarnej po trzęsieniu zie- lei 8 Baza, która jest równocześnie wojskowym oddziałem mi w Nepalu. gospodarczym, zaopatruje dziesięć innych jednostek woj- „Ale o tym, że lotnicy z Balic chętnie niosą pomoc po- skowych, m.in. 1 Regionalny Ośrodek Dowodzenia trzebującym, nie musimy przekonywać. Nasi żołnierze od i Naprowadzania, 3 Grupę Poszukiwawczo-Ratowniczą dawna wspierają polską transplantologię i latają dla i 3 Rejon Wsparcia Teleinformatycznego Sił Powietrznych. »Akcji Serce«”, dopowiada kpt. Maciej Nojek, rzecznik Wizytówką 8 Bazy są małe samoloty transportowe prasowy 8 Bazy. To właśnie ta jednostka wykonuje naj- M-28 B/PT w wersji glass cockpit i średnie C-295M. więcej tego typu zadań. Przez cały rok w gotowości jest W ciągu kilkunastu lat samoloty z Balic lądowały w kil- utrzymywana jedna załoga lotnicza, która czeka na sygnał kudziesięciu państwach. Wśród nich są: Liban, Izrael, Poltransplantu. „Jesteśmy gotowi przez całą dobę przez Gruzja, Kazachstan, Pakistan, Chiny, Egipt, Libia, Kongo, 365 dni w roku. Dla »Akcji Serce« latamy w dzień i w no- Czad, Mali, Republika Zielonego Przylądka, Hiszpania, cy, niezależnie od pory roku i warunków pogodowych”, Irak, Afganistan, Kosowo, Bośnia i Hercegowina, Repu- mówi ppłk Weltrowski. Piloci z Balic wykonali już około blika Środkowoafrykańska, Kuwejt i Jordania. 70 takich lotów, w ubiegłym sześć razy przewozili narządy „Podstawowe zadania pilotów 8 Bazy nie zmieniają się do przeszczepu. Ponadto na pokładzie C-295M pracuje od lat”, mówi płk Szymaniec. „Zapewniamy transport po- także Zespół Ewakuacji Medycznej. Lekarze, ratownicy wietrzny do wszystkich kontyngentów wojskowych, i pielęgniarki latają po chorych i poszkodowanych w rejo- w których stacjonują polscy żołnierze”, dodaje dowódca. ny misji lub do amerykańskiego szpitala w Ramstein. To nie wszystko. Transportowce wykonują desantowania żołnierzy, przewożą różnego rodzaju ładunki i wykonują GLOBALNY ZASIĘG loty usługowe, np. dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Pierwszy C-295M, z numerem 011, który przy- i Administracji. „Chodzi tu o loty deportacyjne. Każdego leciał do Polski 15 sierpnia 2003 roku, roku jest kilkaset tego rodzaju operacji”, przyznaje do- jeszcze w tym samym wódca GDL-u. Załogi C-295M najczęściej przywożą naszych obywateli z Anglii, Francji i Holandii. Do listy zadań trzeba doliczyć loty okoliczno- ściowe, jak ten z 2013 roku, gdy na

Transportowy M-28 B/PT to wersja rozwojowa pasażersko-transportowego An-28. Pierwowzór ZSRR na początku lat siedemdzie- powstał w pierwszy egzemplarz zbu- siątych XX wieku, a PZL Mielec był gotowy dowany na licencji w - w 1984 roku. dwa silniki tur Samolot jest wyposażonypięciołopatowe w śmigła bośmigłowe PT6A-65B i chorągiewkę HC-B5MP-3D, przestawialne w wersji pa- i rewers. Może być wykorzystywany w -

sażerskiej (18 foteli), transportowej, pasażer M-28 B/PT M-28 sko-transportowej, sanitarnej i desantowej.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 58 ARMIA / WOJSKO OD KULIS

roku przeszedł chrzest bojowy – odbył lot do Iraku. Na Piloci, oceniając możliwości tej maszyny, przypomina- pokładzie podróżowali żołnierze, transportowano też wy- ją, że sprawdzała się ona podczas startów i lądowań na posażenie, sprzęt wojskowy oraz żywność. Podobne zada- jednym z afgańskich lotnisk w Szaranie. „Żeby posadzić nia wykonywały casy zaopatrujące kontyngent w Afgani- tam samolot, pilot musiał mieć naprawdę duże doświad- stanie. Do tej pory między Balicami a Afganistanem pilo- czenie lotnicze. Ale to był test także dla »kaśki«”, mówią. ci utrzymują tzw. most powietrzny. W latach 2010–2012 Lotnisko w afgańskiej Szaranie położone jest w górach do składu afgańskiego kontyngentu balicka jednostka wy- (ok. 2 tys. m n.p.m.). „Tamtejszy pas startowy jest dwu- stawiała także komponenty lotnicze. „Wysłanie samolotu krotnie krótszy niż na innych lotniskach i bardzo wąski. w rejon misji było dla nas wyzwaniem. Przede wszystkim W praktyce skrzydła C-295M wystawały poza jego kra- dla pilotów i techników, którzy musieli pracować w in- wędź”, przypominają lotnicy. nych niż dotychczas warunkach. Maszyny latały w wyż- Podczas rozmowy ppłk Weltrowski zerka na zawieszo- szych temperaturach i na dużych wysokościach. Po każdej ną na ścianie mapę świata. Z uśmiechem przyznaje, że zmianie z samolotów kilogramami wysypywał się pia- gdyby zaznaczyć wszystkie trasy, którymi poruszają się sek”, mówił dwa lata temu poprzedni dowódca 8 Bazy, balickie samoloty, i wszystkie lotniska, na których maszy- płk pil. Jacek Łazarczyk. Płk Grzegorz Kot, do niedawna ny lądowały, to niewiele byłoby pustych miejsc. „Stale la- dowódca Grupy Obsługi Technicznej, a obecnie zastępca tamy do Afganistanu, Iraku, Kosowa, do 2015 byliśmy dowódcy 8 Bazy, przypomina także, że w Afganistanie często w Afryce, a teraz latamy też do Kuwejtu. Ciągle samolot miał nawet wymieniany silnik. „To było wyzwa- zmieniamy trasy, wyznaczamy nowe drogi powietrzne. nie. Zabraliśmy niezbędny sprzęt i specjalistów z Polski. Tak na przykład było z Afryką. Po rewolucji w Egipcie, A na miejscu, w kilkudziesięciostopniowym upale wy- czyli Arabskiej Wiośnie, nie było tam bezpiecznie, więc mieniliśmy uszkodzony silnik”. żeby dolecieć do Republiki Środkowoafrykańskiej, musie- Mimo różnego rodzaju trudności piloci nigdy nie narze- liśmy wybrać dłuższą trasę. Przyznam, że kiedyś nawet kali na możliwości techniczne transportowców. „Na misji nie znałem tych wszystkich afrykańskich krajów. A te- maszyna była idealna. Bardzo podoba mi się jej manewro- raz... No cóż, musimy dokładnie rozpoznać trasę lotu, tak wość. W porównaniu do An-26, którym wcześniej lata- aby była ona bezpieczna dla załogi i pasażerów”, mówi łem, jest bardzo zwrotna. Praktycznie z każdej pozycji ppłk Weltrowski. można wylądować”, tak o transportowcu mówił z kolei Lotnicy dodają, że wyloty operacyjne odbywają się mjr pil. Sławomir Byliniak. o każdej porze dnia i nocy, a to oznacza, że w pracy każ-

TRZY PYTANIA DO Krzysztofa Szymańca

Co wyróżnia 8 Bazę Lotnictwa konywanych zadań jest taki sam, to oraz posiadanego stopnia wojsko- Transportowego spośród innych zmieniają się kierunki lotów. Śmia- wego. Personel pokładowy, czyli pi- jednostek lotniczych? ło mogę powiedzieć, że 8 Baza to loci, technicy i technicy pokładowi, Przede wszystkim ogrom zajęć jednostka o globalnym zasięgu. to absolwenci Wyższej Szkoły Ofi- i tempo pracy. To jedna z najważ- cerskiej Sił Powietrznych w Dębli- niejszych jednostek transportowych W jaki sposób można zasilić szere- nie. Ale proszę pamiętać, że 8 Baza w kraju. Wspieramy pozostałe ro- gi tej jednostki? to nie tylko żołnierze, którzy wyko- dzaje sił zbrojnych i różne instytu- Możliwości są różne, a wszystko nują zadania w powietrzu. W Bazie cje państwowe. I choć charakter wy- zależy od specjalności żołnierza służą również inżynierowie, mecha-

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 59

ŻOŁNIERZE Z BALIC CHĘTNIE NIOSĄ POMOC dorazowo musi się meldować perso- POTRZEBUJĄCYM. trzy lub cztery osoby, z czego jedna nel SIL (służba inżynieryjno-lotni- OD DAWNA WSPIERAJĄ pełni całodobowy dyżur. Już od cza), technicy, wojskowa straż pożar- POLSKĄ TRANSPLANTO- progu w oczy rzuca się zawieszona na i karetka. Żołnierze przypominają na ścianie tablica. To kalendarz, sytuację sprzed kilku lat: „Kiedy za- LOGIĘ I LATAJĄ DLA gdzie są wpisywane planowane lo- wrzało w Tunezji, od razu rozpoczę- AKCJI SERCE ty. „Styczeń 2017 jest w miarę luź- liśmy przygotowania. MSZ złożyło ny. Mamy kilka lotów przewidzia- zapotrzebowanie na pięć samolotów, a to oznaczało utrzy- nych wcześniej, a niektóre pojawiają się w ostatniej mywanie w gotowości dziesięciu załóg i obsługiwanie lot- chwili. Ale proszę zerknąć na to, co się działo kilka ty- niska także w weekend. Ostatecznie do Tunisu poleciała godni temu”, mówi kpt. Adam Płaskowicz, oficer sekcji jedna maszyna C-295M z dwiema załogami”. działań bieżących, planowania i nadzoru. Grudniowa rozpiska jest cała czerwona. Z VIP-EM NA POKŁADZIE Każdego dnia w grafiku jest zapisanych kilka lotów. To Dowódca Grupy Działań Lotniczych przyznaje także, m.in. Afganistan, Kuwejt, Hiszpania, Wielka Brytania, że właśnie te odległe loty są jednym z największych jest też kilka krajowych i desantowanie. „Jeden dzień to za wyzwań organizacyjnych. Przede wszystkim dlatego, że mało, by zaplanować jeden przelot. Potrzebujemy czasu piloci muszą mieć zgodę dyplomatyczną na korzystanie na załatwienie zgody dyplomatycznej. Oprócz tego musi- z przestrzeni powietrznej każdego państwa. „W krajach my dograć zgody logistyczne – np. na serwis samolotu na Unii Europejskiej nie jest to wielkim kłopotem. Zwykle lotnisku i tankowanie. Jeśli w trasę jest wliczone między- trzy dni wystarczą, by uzyskać zgodę. Ale w przypadku lądowanie, to trzeba sprawdzić, co to za lotnisko, czy jest Afryki i Bliskiego Wschodu to wielka niewiadoma. bezpieczne i dopuszczone do ruchu”, opisuje kpt. Płasko- Niektóre państwa wymagają złożenia wniosku 45 dni wicz. Dodaje również, że jeśli lot jest organizowany z du- przed planowanym lotem. Wiadomo, że nie zawsze jest żym wyprzedzeniem, to później należy jeszcze na bieżąco to możliwe”, tłumaczy dowódca GDL-u. „Proszę iść za zweryfikować, czy ustalenia się nie zdezaktualizowały. mną, pokażę pani, jak to działa”, rzuca i pośpiesznie „Ale największym problemem są zdarzenia nagłe. U nas wychodzi ze swojej kancelarii. dzwonią cztery telefony jednocześnie, zawsze jest nerwo- Wchodzimy do średniej wielkości pomieszczenia. To wo”, przyznaje oficer. „Jest już godzina 13, a ja jeszcze sala sekcji działań bieżących. Pracują tu każdego dnia przed śniadaniem. Ale to norma”, dorzuca.

nicy, logistycy, specjaliści od infra- wodzenia – a te się przecież zdarzają. gdzie są konflikty zbrojne. Lotnicy struktury, finansów, są też medycy Sam jestem pilotem, więc odniosę się muszą być wytrwali, prawdomówni i służby obsługi lotniska. Przekrój do personelu latającego. Lotnictwo i szczerzy. Praca w załodze wymaga specjalistów w tak dużej jednostce jest bardzo wymagające, dlatego trze- dobrych relacji, trzeba się rozumieć jest więc ogromny. Śmiało mogę ba sobie ten zawód wymarzyć, a póź- i lubić. Tu nie ma miejsca na aktor- powiedzieć, że szkolnictwo wojsko- niej systematycznie do niego dążyć. stwo, na udawanie. Kiedy w powie- we niemal w każdej dziedzinie do- Najlepiej wytłumaczyć to na przykła- trzu są problemy, bardzo szybko się starcza nam dobrych kandydatów dach. W „Akcję Serce”, moi pod- okazuje, na kogo można liczyć, a kto do służby. władni angażują się od lat. Nikt nie się do tej pracy nie nadaje. Doświad- odmawia wykonania tego zadania, czyłem w swoim zawodowym życiu Jakie cechy charakteru powinien niezależnie od tego, czy jest Wigilia, wielu różnych sytuacji, dlatego mó- mieć żołnierz, który rozpoczyna czy Nowy Rok. Na pewno sporym wię z pełnym przekonaniem, że dobrą służbę w Balicach? wyzwaniem dla żołnierzy i ich rodzin atmosferę w pracy budują ludzie. n W pracy lotników liczy się przede jest także to, że nasza praca wiąże się wszystkim pasja. Jeśli ktoś kocha to, z częstą nieobecnością w domu. Loty Płk pil. KRZYSZTOF SZYMANIEC co robi, to zdecydowanie łatwiej mu są długie, a zadania wykonujemy na jest dowódcą 8 Bazy Lotnictwa przetrwać różne trudne chwile, niepo- całym świecie. Także w miejscach, Transportowego.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 60 ARMIA / WOJSKO OD KULIS

Rozmowę przerywa telefon. Żołnierze dostają powiado- stiach związanych z infrastrukturą lotniskową, logistycz- mienie, że za trzy dni na pokładzie C-295M poleci prezy- nym zabezpieczeniem operacji, a także zagrożeniach dent Andrzej Duda. Transport najważniejszych osób wynikających z wykonywania zadań w terenie niesprzyja- w państwie to jedno z poważniejszych wyzwań, z którymi jącym lub wrogim. Właśnie dlatego to piloci wojskowych obecnie mierzy się 8 Baza. Loty o statusie head wykonuje transportowych statków powietrznych muszą posiadać, się dla prezydenta, premiera, marszałków Sejmu i Senatu. oprócz podstawowego pakietu wiedzy i umiejętności, wła- „Możliwość przewożenia na pokładzie naszych samolo- ściwego dla każdego zawodowego pilota cywilnego, także tów najważniejszych osób w państwie jest dla nas nobili- pakiet dodatkowy, potocznie nazywany taktyką”, mówi tacją. Ale to zadanie wymaga starannych i czasochłon- oficer. Wskazuje jednocześnie na konieczność lądowania nych przygotowań”, podkreśla ppłk Weltrowski. na wąskich lub krótkich pasach startowych, na nieutwar- Loty head 8 Baza wykonuje od 2013 roku. Podobne za- dzonej nawierzchni, a także na zagrożenie ze strony prze- dania, choć z wykorzystaniem śmigłowców, ma 1 Baza ciwnika uzbrojonego w broń przeciwlotniczą. Lotnictwa Transportowego. „Przygotowanie takiego lotu „Przykładów na taktyczne wykorzystanie lotnictwa zajmuje co najmniej pięć godzin. Trzeba odpowiednio transportowego jest wiele. Do najlepszych należy cho- skonfigurować wyposażenie samolotu, skontrolować go ciażby początek operacji »Unified Response«, po trzę- pod względem technicznym. Później następuje sprawdze- sieniu ziemi na Haiti w 2010 roku. Pomimo całkowite- nie w powietrzu, a następnie jest analizowany zapis go paraliżu lotniska w Port-au-Prince, ze względu na z tzw. czarnej skrzynki. Jeżeli nie ma żadnych uchybień, zniszczenia na pasie startowym, wojskowe samoloty to powołana komisja dopuszcza maszynę do lotu o statu- transportowe wylądowały i dostarczyły zaopatrzenie sie head”, opisuje płk Grzegorz Kot. Oficer wyjaśnia, że oraz personel wojskowy, który przywrócił działalność do wylotu z najważniejszymi osobami w państwie są portu lotniczego. Nasze doświadczenia z użytkowania przygotowywane w ten sam sposób dwa samoloty. „Obo- samolotu C-295M w Afganistanie pokazują, że umiejęt- wiązkowo mamy w gotowości zapasowy i kolejną załogę. ność lądowania na krótkich i wąskich pasach startowych Taki samolot leci jak cień za tym, na którego pokładzie jest niezbędna”, uzupełnia kpt. Żemojtel. podróżuje VIP”, dodaje pułkownik. Po sprawdzeniu ma- Już poprzedni dowódca 8 Bazy, płk pil. Krzysztof szyny są zamykane, plombowane i pilnowane przez Żan- Cur, zapowiadał, że szkolenie taktyczne będzie priory- darmerię Wojskową. Ważność weryfikacji i komisyjnego tetowym zadaniem pilotów z Balic. Lotnicy po raz dopuszczenia do lotu mija po 72 godzinach. pierwszy w ubiegłym roku wzięli udział w zaawanso- Balicka jednostka będzie odciążona, gdy do służby wanym kursie taktycznym, zorganizowanym przez Eu- w Warszawie wejdą zakupione przez MON samoloty do ropejską Agencję Obrony (European Defence Agency – przewozu VIP-ów. „Nowa maszyna zdejmie z nas trochę EDA) i Europejskie Dowództwo Lotnictwa Transporto- obowiązków. Ale to rozwiązanie ma także minusy. Do wy- wego (European Air Transport Command – EATC). Na konywania lotów na nowych statkach powietrznych odejdą europejski zaawansowany kurs taktyki lotnictwa trans- od nas najlepsi piloci wojskowi. Stracimy ludzi kompletnie portowego (European Advanced Airlift Tactics Training wyszkolonych, z dużym doświadczeniem w misjach i ope- Course) Polacy polecieli w lutym i we wrześniu 2016 racyjnym. Przygotowanie następców zajmie nam co naj- roku. Szkolili się wspólnie z załogami z Belgii, Hiszpa- mniej trzy lata”, przyznaje ppłk Weltrowski. nii, Francji, Rumunii, Czech i Niemiec. „W Saragossie działaliśmy podczas symulowanego TRANSPORTOWCE NA BOJOWO konfliktu zbrojnego. Operując we wrogim środowisku, „Lotnictwo transportowe już dawno straciło czysto ba- musieliśmy przeprowadzić desantowanie ładunków i lu- gażowy charakter. Myślę, że przełom nastąpił w chwili, dzi. Lataliśmy na średnich i małych wysokościach, ćwi- gdy do Polski trafiły pierwsze casy C-295M, a już na pew- czyliśmy symulowane operacje załadunku i rozładunku no, kiedy pierwsza z nich poleciała do Iraku”, przyznaje przy włączonych silnikach oraz taktyczne lądowania płk Krzysztof Szymaniec, dowódca 8 Bazy, a także pilot na krótkich pasach”, mówił wówczas kpt. pil. Michał C-130 Hercules. „Dziś lotnictwo transportowe to już lot- Zychowicz, dowódca polskiej załogi C-295M. nictwo wojenne. W ciągu jednego dnia możemy się prze- W trakcie szkolenia załogi przećwiczyły każdy nieść z Polski do kraju ogarniętego wojną”, dodaje. (oprócz lądowania na pasach nieutwardzonych) wariant Kpt. Piotr Żemojtel, który na C-295M lata już od ośmiu działania, który może być stosowany przez lotnictwo lat, przyznaje z kolei, że wojskowy transport lotniczy od- transportowe w czasie realnego konfliktu. „Tego rodzaju różnia od cywilnego przede wszystkim umiejętność dzia- kursy są bardzo potrzebne, a udział w nich daje wiele łania w niesprzyjających warunkach. „Myślę tu o kwe- korzyści. I pozwala nie tylko doskonalić umiejętności

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 61

8 BAZA LOTNICTWA TRANSPORTOWEGO WYPOSAŻENIE CASA C-295M powstała w hiszpańskich zakładach lotniczych Construcciones Aeronáuticas SA jako samolot transportowy na podstawie wcześniejszej konstrukcji tej wytwórni, czyli CASA CN-235. Przeznacze- niem samolotu jest transport żołnierzy, GŁÓWNĄ SIŁĄ sprzętu bojowego, ładunków i ewakuacja rannych. Ładownia jest całkowicie hermetyzowana. C-295M po- JEDNOSTKI SĄ mieści 9250 kg ładunku lub 49 żołnierzy z pełnym wyposaże- STATKI POWIETRZNE: niem. Dzięki nowoczesnym systemom nawigacyjno-pilotażowym 16 SAMOLOTÓW te maszyny są w stanie latać niemal we wszystkich warunkach pogodowych, w dzień i w nocy, praktycznie w dowolny rejon świa- C-295M CASA ta. C-295M są napędzane przez dwa turbośmigłowe silniki I OSIEM M-28 B/PT Pratt & Whitney PW127G. Piloci oceniają, że ten samolot jest GLASS COCKPIT zwrotny i wydajny. n JERZY FIJOŁEK

Tradycje jednostki lotniczej sięgają 1918 którą przemianowano na 5 Eskadrę. W 2000 roku został on rozformowany, po- roku, kiedy to w podkrakowskich Balicach W 1963 roku na lotnisku w Balicach po- wstały wówczas 8 Baza Lotnictwa Trans- powstało prywatne lądowisko w majątku wstał 55 Pułk Lotnictwa Transportowego, portowego i 13 Eskadra Lotnictwa Trans- Radziwiłłów. Kraków był jednym z trzech który wyposażono w samoloty An-2, Ił-14, portowego. Połączenie obu struktur nastą- ważnych ośrodków formowania się polskie- Li-2, a następnie An-12B i An-26. Cztery la- piło w 2010 roku. Patronem jednostki jest go lotnictwa. 7 listopada 1918 roku utwo- ta później jednostka zmieniła nazwę na płk pil. Stanisław Jakub Skarżyński. Dorocz- rzono tutaj Pierwszą Eskadryllę Bojową, 13 Pułk Lotnictwa Transportowego. ne święto obchodzi ona 15 września. n HISTORIA

Lotnictwo trans- wykonywania lotów taktycznych, lecz także od lat piloci szkolą się w ramach Aviation portowe już dawno zweryfikować ich poziom na tle innych uczest- Detachment. Teraz dołączą także załogi straciło czysto ba- gażowy charakter. ników”, podkreśla kpt. Żemojtel. Pilot zazna- z Balic”, zapowiada płk Szymaniec. „Przed na- Przełom nastąpił cza, że wartością kursu jest również to, że cały mi wspólne desantowania, lądowania na nie- w chwili, gdy wysiłek szkoleniowy jest skupiony na załogach utwardzonych pasach, loty w dużych ugrupowa- pierwsza CASA po- leciała do Iraku transportowców. I to właśnie dla lotnictwa niach oraz nocne desantowania w noktowizji”. transportowego podczas ostatniej edycji takie- Pierwszy wspólny trening załóg C-295M oraz go kursu zaangażowano kilka myśliwców F-18 polskich i amerykańskich C-130 ma się odbyć Hornet oraz Eurofighter. Piloci myśliwców wiosną. „Nie ma tu znaczenia platforma, na któ- uczyli pilotów samolotów transportowych, rej się lata. Oczywiście inne są możliwości w jaki sposób mogą radzić sobie z takim za- techniczne casy i herculesa, ale rzecz w tym, by grożeniem jak myśliwiec przeciwnika. uczyć się wspólnego działania mimo różnic”, „Szkolenia taktycznego moim ludziom na dopowiada dowódca 8 Bazy. Zaznacza również, pewno nie brakuje”, wtrąca dowódca 8 Bazy. że zadba także o szkolenie załóg mniejszych Zapowiada jednocześnie, że oprócz ćwiczeń transportowców, czyli M-28 B/PT. „Od kilku lat taktycznych na arenie europejskiej, pojawią się w Powidzu odbywają się treningi taktyczne na nowe możliwości szkolenia załóg. „Stawiam na M-28 z siłami specjalnymi ze Stanów Zjedno- taktykę i współpracę z sojusznikami, głównie czonych”, przyznaje płk Szymaniec. „W tym z siłami powietrznymi armii Stanów Zjednoczo- roku, oprócz załóg z Powidza, w ćwiczeniach nych. Zalety polsko-amerykańskiego treningu wezmą udział także piloci latający wersją glass obserwowałem do niedawna w Powidzu, gdzie cockpit z Balic”. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 62 ARMIA / NIEZBĘDNIK

Zderzenia z paragrafem Nasi eksperci rozwiązują Wasze problemy z interpretacją przepisów prawnych. Zachęcamy do zadawania pytań: [email protected]

POWRÓT DO WOJSKA

Jestem byłym żołnierzem zawodowym, słu- wskazanej ustawy, potrzeby sił zbrojnych. żyłem w korpusie szeregowych zawodowych Mianowanie w służbie kontraktowej ma cha- w latach 2010–2015, a później na rok wyje- rakter podobny do umowy o pracę na czas chałem za granicę. Teraz chciałem wrócić do określony, więc żołnierz musi liczyć się z tym, wojska, ale niestety Departament Kadr MON że kontrakt może nie zostać przedłużony. się nie zgodził. Czy jego decyzja jest wiążą- Zaznaczyć jednak należy, że nic nie stoi na ca tylko w wypadku jednostki, w której sta- przeszkodzie, aby zainteresowany do skutku rałem się o przyjęcie, czy dotyczy też innych składał wniosek o przyjęcie do zawodowej jednostek? służby wojskowej w innej jednostce wojskowej lub w późniejszym czasie. Modernizacja Sił  Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy o służbie Zbrojnych RP sprawia, że potrzeby co do przyj- wojskowej żołnierzy zawodowych powołanie mowania nowej kadry zawodowej mogą ulegać do zawodowej służby wojskowej może nastą- zmianie nawet w ciągu danego roku kalenda- pić, jeżeli przemawiają za tym potrzeby sił rzowego. Na marginesie wskazać jednak nale- zbrojnych. Użycie w tym przepisie wyrażenia ży, że gdy mamy do czynienia z żołnierzem za- ,,może nastąpić” wskazuje wprost, że decyzja wodowym w służbie kontraktowej, któremu or- dotycząca przyjęcia do zawodowej służby woj- gan odmówił podpisania kontraktu na pełnienie skowej jest uzależniona od uznania administra- dalszej służby, może on kwestionować takie cyjnego, które w tym wypadku jest podykto- rozstrzygnięcie w toku postępowania admini- wane potrzebami sił zbrojnych. Przy czym, na- stracyjnego oraz poddać je kontroli sądowej. wet gdy żołnierz pełni zawodową służbę W orzecznictwie sądowym utrwalił się pogląd, wojskową (kontraktową), nie ma gwarancji na według którego uważa się, że co prawda organ przedłużenie kontraktu, ponieważ ustawa ma prawo do decyzji uznaniowej w tej dziedzi- z 11 września 2003 roku o służbie żołnierzy nie, lecz uznaniowość nie może prowadzić do zawodowych nie przewiduje automatycznego dowolności w rozstrzygnięciu. n przedłużenia umowy. Decyzja o zawarciu no- ROBERT KŁOSIŃSKI wego kontraktu lub jego odmowie ma charakter uznaniowy i podejmuje ją organ danej służ- Podstawy prawne: ustawa z 11 września 2003 roku (DzU 2010 nr 90 poz. 593 z późn. zm.) – art. 9 ust. 2; by zmilitaryzowanej. Podstawową przesłanką wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warsza- zawarcia kontraktu są, zgodnie z art. 9 ust. 2 wie z 1 września 2016 roku (sygn. akt I OSK 632/15).

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 63

UDZIAŁ W FILMIE

Dowódca postanowił nakręcić film pokazujący cie dyscypliny służbowej jako przestrzeganie naszą jednostkę wojskową. Będzie on udostęp- przez żołnierza przepisów prawa dotyczących niony na jej stronie internetowej. Kilku żołnie- służby wojskowej i innych przepisów prawa rzy ma powiedzieć, czym się zajmuje. Zazna- przewidujących odpowiedzialność dyscypli- czam, że nie są oni osobami funkcyjnymi jed- narną na zasadach i w trybie określonych nostki (dowódca, oficer prasowy). Czy w ustawie oraz wykonywanie rozkazów i de- żołnierz zawodowy może odmówić udziału cyzji wydanych w sprawach służbowych. Nie w filmie pokazowym kręconym na terenie jed- sposób jest zatem ukarać żołnierza za brak nostki wojskowej? wyrażenia przez niego zgody na udział w filmie pokazowym, ponieważ obowiązek taki nie  Prawa i obowiązki żołnierza zawodowego wynika z żadnego przepisu obowiązującego określają ustawa o służbie wojskowej żołnierzy prawa. zawodowych, delegacje ustawowe w formie Przypomnieć również należy, że za przepisy rozporządzeń, decyzje MON oraz regulaminy. prawa w tym wypadku uznać można jedynie W żadnym z obowiązujących w tej dziedzi- przepisy ustawy o służbie wojskowej żołnierzy nie aktów prawnych nie ma przepisów, któ- zawodowych (…) oraz rozporządzenia MON. re wprowadzałyby obowiązek uczestnictwa Wszelkiego rodzaju decyzje, wytyczne czy też żołnierza w realizacji filmu pokazowego do porozumienia nie stanowią prawa, jeśli nie ma- celów propagowania jednostki wojskowej, ją wprost umocowania ustawowego. Zgodnie jej charakteru lub też o innym dopuszczal- z przepisem art. 16 ust. 3 ustawy o dyscyplinie nym ustawowo celu. Przypomnieć przy tym służbowej żołnierz nie popełnia przewinienia należy, że aktem o najwyższej randze jest dyscyplinarnego, jeżeli nie można przypisać „Konstytucja RP”, która w art. 47 mówi, że mu winy w czasie popełniania czynu. Dobra każdy ma prawo do ochrony prawnej życia osobiste człowieka, w szczególności: zdrowie, prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imie- wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko nia oraz do decydowania o swoim życiu osobi- lub pseudonim, wizerunek, tajemnica kore- stym. Przepis art. 51 ust. 1 „Konstytucji” sta- spondencji, nietykalność mieszkania, twór- nowi, że nikt nie może być obowiązany inaczej czość naukowa, artystyczna, wynalazcza i ra- niż na podstawie ustawy do ujawniania infor- cjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa macji dotyczących jego osoby. Przywołanie cywilnego niezależnie od ochrony przewidzia- tych dwóch zasad konstytucyjnych ma znacze- nej w innych przepisach – stanowi o tym nie w kontekście przepisu art. 105 ustawy wprost art. 23 „Kodeksu cywilnego”. n o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych ROBERT KŁOSIŃSKI (…), który gwarantuje żołnierzowi zawodowe- mu korzystanie z praw obywatelskich w zakre- Podstawy prawne: „Konstytucja Rzeczypospolitej Pol- sie udziału w życiu publicznym, z zastrzeże- skiej” z 2 kwietnia 1997 roku (DzU nr 78 poz. 483) – niem wyjątków przewidzianych w ustawach. art. 47, art. 51; ustawa z 11 września 2003 roku (DzU 2010 nr 90 poz. 593 z późn. zm.). – art. 105; To do decyzji żołnierza należy zatem, czy ustawa o dyscyplinie wojskowej z 9 października 2009 wyrazi zgodę na upublicznienie swojego wize- roku (DzU nr 190 poz. 1474), tekst jednolity z 13 maja runku, a jej braku nie można utożsamiać z na- 2016 roku (DzU 2016 poz. 772) – art. 3 pkt 1, art. 16 ust. 1 i 3; ustawa z 23 kwietnia 1964 roku „Kodeks cy- ruszeniem dyscypliny służbowej. Art. 3 pkt 1 wilny”,, tekst jednolity z 17 lutego 2016 roku ustawy o dyscyplinie wojskowej definiuje poję- (DzU 2016 poz. 380) – art. 23.

Porady zamieszczane na łamach „Polski Zbrojnej” mają charakter informacyjno-doradczy i nie stanowią wiążącej interpretacji i wykładni prawa.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 64 ARMIA / NIEZBĘDNIK

/ SPRAWY ŻOŁNIERZY Jak aplikować do WOT-u? Powołania do WOT-u będą odbywać się raz w miesiącu, a w wypadku osób, które nie złożyły wojskowej przysięgi – raz na kwartał

godnie z wymogami ustawowymi do tery- rowych warto także dołączyć odpowiednie Ztorialnej służby wojskowej (TSW) może rekomendacje. być powołana osoba, która ma polskie obywa- Rekrutacja o charakterze konkursowym telstwo, ukończone 18 lat i pod względem fi- będzie polegała na analizie złożonych zycznym i psychicznym jest zdolna do pełnie- dokumentów oraz rozmowie kwalifikacyjnej. nia czynnej służby wojskowej. Wymogiem U wszystkich kandydatów liczyć się będą jest też niekaralność za przestępstwa umyślne m.in. wyniki nauczania, poziom kwalifikacji oraz odpowiednie wykształcenie. Osoby, któ- oraz predyspozycje do pełnienia służby. re chcą służyć w korpusie oficerów, muszą U ochotników, którzy nie pełnili czynnej mieć wyższe wykształcenie, w podoficerskim służby wojskowej i nie złożyli przysięgi zo- – średnie, a w szeregowych – co najmniej stanie również sprawdzona wiedza ogólno- podstawowe. Powołanie może być też uzależ- wojskowa. Ten etap rekrutacji kończyć się nione od posiadania przez kandydata kwalifi- będzie wydaniem rekomendacji do powoła- kacji wymaganych do zajmowania stanowiska nia do służby. Jeśli kandydat nie ma orzeczo- służbowego. nej zdolności do czynnej służby wojskowej, MON przygotował projekt szczegółowych zostanie skierowany do wojskowych: komisji przepisów dotyczących procedur naboru do lekarskiej oraz pracowni psychologicznej. piątego rodzaju sił zbrojnych. Z dokumentu Pozostali trafią jedynie do wojskowej pra- wynika, że osoba zainteresowana powoła - cowni psychologicznej. niem do terytorialnej służby wojskowej musi Pomyślne przejście etapu medycznego, złożyć wniosek do wojskowej komendy uzu- otworzy przed ochotnikiem drzwi do służby pełnień właściwej dla miejsca zamieszkania, w wojskach obrony terytorialnej. Proponowa- dołączyć do niego kopię dowodu osobistego ne przez MON rozwiązania zakładają, że po- (po okazaniu oryginału), a także odpis (albo wołanie kandydatów będzie odbywać się raz po okazaniu oryginału kopię) dokumentu po- w miesiącu. To zawsze będzie pierwszy dzień, twierdzającego wykształcenie. Warto dołą- który w danej jednostce ustalony zostanie jako czyć również inne dokumenty dotyczące uzy- termin obowiązkowego pełnienia terytorialnej skanych kwalifikacji: świadectwa ukończenia służby wojskowej rotacyjnie. Z kolei osoby, kursów, zaświadczenia o prawie wykonywa- które nie składały przysięgi wojskowej będą nia zawodu, certyfikaty językowe. W związ- musiały stawiać się w jednostce raz na kwar- ku z zapisem ustawowym o pierwszeństwie tał, w poniedziałek będący dniem roboczym. w naborze do WOT-u członków organizacji Z dniem rozpoczęcia pełnienia służby żołnie- proobronych oraz absolwentów klas mundurze dostaną tytuł żołnierza OT. PG/PZ n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 65

/ WETERANI PYTAJĄ

STAWIENNICTWO PRZED KOMISJĄ

Uległem wypadkowi na misji w Afganistanie. ny z zajęć służbowych, ale w ich zakres nie Z tego powodu do dziś się leczę i czasami prze- wchodzi obowiązek zgłoszenia się na badanie bywam na długotrwałych zwolnieniach lekar- do wojskowej komisji lekarskiej. skich. Czy mam obowiązek stawić się przed Usprawiedliwieniem nie może być również wojskową komisją lekarską w czasie, gdy je- adnotacja na papierowym lub w elektronicz- stem na zwolnieniu lekarskim? nym zwolnieniu lekarskim o tym, że chory nie może chodzić. Nieistotne jest również to, że  Każdy żołnierz, który został skierowany żołnierz przebywa na zwolnieniu lekarskim, że- do wojskowej komisji lekarskiej, powinien by leczyć schorzenia będące wynikiem wyko- zgłosić się bez względu na to, czy przebywa nywania zadań poza granicami państwa. na zwolnieniu lekarskim. Niewypełnienie te- Każdy przypadek niezgłoszenia się do woj- go obowiązku może się wiązać ze zwolnieniem skowej komisji lekarskiej będzie jednak podle- z zawodowej służby wojskowej. Zgodnie bo- gał indywidualnej ocenie. Jeśli faktycznie wy- wiem z art. 111 pkt 4 ustawy z 11 września stąpiły przyczyny uniemożliwiające zgłoszenie 2003 roku o służbie wojskowej żołnierzy zawo- się do komisji lekarskiej, trzeba ją o tym poin- dowych (ustawa pragmatyczna) żołnierza zwal- formować przed upływem wyznaczonego ter- nia się z zawodowej służby wojskowej wskutek minu lub najpóźniej w dniu wskazanym jako nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się dzień stawienia się na badanie. n do komisji lekarskiej w określonym terminie IZABELA STELMACH i miejscu albo niepoddania się badaniom, radca prawny Centrum Weterana Działań do których został zobowiązany przez komisję poza Granicami Państwa lekarską. Zwolnienie lekarskie nie uwalnia od tego obowiązku, gdyż do komisji nie kieruje się żoł- Podstawy prawne: art. 111 pkt 4 ustawy z 11 września 2003 roku o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych; nierzy zdrowych, lecz takich, których stan wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego zdrowia wymaga zbadania pod kątem przydat- z 1 czerwca 2010 roku, sygn. I OSK 1613/09; wyrok ności do służby. W orzeczeniach sądów wielo- Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 17 września 2014 roku, sygn. II SA/Wa 1631/13; krotnie również podkreślano, że żołnierz korzy- wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego stający ze zwolnienia lekarskiego jest zwolnio- z 25 lutego 2016 roku, sygn. I OSK 1580/14.

Drodzy Czytelnicy, jeśli macie pytania dotyczące przepisów prawnych dla weteranów, przysyłajcie je na adres: [email protected]

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA ARSENAŁ

/ PRZEGLĄD

MARCIN GÓRKA LEKKIE I SKUTECZNE MSBS-y, drony, nowoczesne granatniki przeciwpancerne, karabiny wyborowe i lekkie pojazdy. Takim sprzętem będzie dysponować wojsko obrony terytorialnej.

Żołnierze obrony terytorialnej muszą mieć prosty w obsłudze nowoczesny sprzęt, który można łatwo przetransportować.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 67 ŁUKASZ KERMEL/17 WBZ

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 68 ARSENAŁ / PRZEGLĄD

ojska obrony terytorialnej są WOT-u w podwarszawskiej Zielonce przyszli piątym rodzajem sił zbroj- żołnierze tej formacji zaprezentowali się uzbro- nych. Powstał już szkielet jeni w najnowocześniejszą broń produkowaną struktury OT – trzy bryga- przez polski przemysł obronny, czyli karabinki dy, a w nich cztery batalio- MSBS 3. z Fabryki Broni „Łucznik” w Rado- ny. Rusza też nabór do tej miu. Oficerowie WOT-u uważają, że beryl, uży- formacji i pod koniec pierw- wany przez wojska operacyjne, a będący wciąż szego kwartału 2017 roku tylko modyfikacją karabinu AK, to dziś broń brygady mają stanowić już przestarzała, której „formuła już się wyczer- w pełni skomponowane pała”. Terytorialsi mają mieć dwa jej rodzaje: struktury składające się w wersji kalibru 5,56 mm i z zestawem konwer- z kadry i pozostałych żoł- syjnym, czyli 7,62 mm dla dwóch strzelców nierzy. Z nich powstaną wyborowych, którzy będą w każdej dwunastce, dwie grupy: w jednej będą tzn. sekcji piechoty OT. MSBS umożliwia mon- osoby z przeszkoleniem wojskowym, czyli byli taż wkładek FX/DASH/UTM, służących do żołnierze, a w drugiej te, które muszą je dopiero konwersji broni do różnego rodzaju amunicji. przejść. Wszyscy znajdą się potem w tzw. wspa- Może być używany zarówno przez żołnierzy niałych dwunastkach, czyli sekcjach, stanowią- prawo-, jak i leworęcznych. Kolejny plus dla Wcych trzon OT. Ministerstwo Obrony Narodowej MSBS-ów to system magazynków kompatybil- chce, by w 2019 roku w nowej formacji służyło ny z tym, którego używają specjalsi, bo wojska ponad 50 tys. żołnierzy wyszkolonych i wypo- specjalne będą współpracować z terytorialsami. sażonych w nowoczesny sprzęt – prosty w ob- Dowództwo OT ma zapewnienie producenta, że słudze i skuteczny, a na dodatek nadający się do w ciągu roku zakończy się badanie i dopuszcze- szybkiego przerzutu przez lekką piechotę, jaką jest de facto obrona terytorialna. Istotne przy wyborze wy- posażenia jest także to, że kadra WOT-u wywodzi się przede wszytkim ze struktur wojsk specjalnych. MON zaś chce, by sprzęt dla tych żołnierzy w większo- ści wyprodukowały polskie firmy zbrojeniowe. Jak zatem będą uzbrojeni terytorialsi?

STRZAŁ W DZIESIĄTKĘ Już podczas ubiegłorocz- nego pokazu wyposażenia RGP-40 1. nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 69

2. RGW 90 HH

MSBS

nie do eksploatacji MSBS-ów w wersji 7,62 mm (wersja 5,56 mm została już dopuszczona). 3. Dopóki terytorialsi nie dostaną karabinów MSBS, będą używać beryli. Obrona terytorialna potrzebuje również broni precyzyjnego rażenia, bo w każdej kompanii znajdą się trzy pary snajperów, a w każdej „wspaniałej dwunastce” będzie i zamek odporny na oddanie strzału „na sucho” – bez łu- strzelec wyborowy. I znowu, zgodnie z założeniami ski w komorze nabojowej. Jest produkowany w układzie MON-u, by sprzęt pochodził z polskich zakładów, niemal bezkorbowym. na pewno zostaną oni wyposażeni w karabiny produkowane przez Zakłady Mechaniczne Tarnów, należące do Pol- MOCNE UDERZENIE skiej Grupy Zbrojeniowej. Skoro zatem strzelcy wyboro- Na poziomie sekcji OT mają się też znaleźć dwa ciężkie wi mają używać broni kalibru 7,62 mm, a snajperzy – ka- karabiny maszynowe. Na początku będą to UKM-y, ale libru 8,6 oraz 12,7 mm, Tarnów dostarczy terytorialsom dla lekkiej piechoty lepsze byłyby odpowiedniki karabinu wielkokalibrowe karabiny wyborowe Tor i Bor 4. . Minimi w wersji Para Minimi z krótką lufą i składaną kol- Tor jest przeznaczony do precyzyjnego niszczenia na bą. Oficerowie WOT-u uważają, że na ich potrzeby kara- dystansie 2000 m lub większym takich obiektów, jak spe- bin UKM jest za ciężki, za duży i podczas dynamicznej cjalistyczny sprzęt techniczny, pojazdy terenowe, samolo- pracy 12-osobowego zespołu stwarza problemy taktyczne, ty znajdujące się na lotniskach przeciwnika lub stanowi- np. nie pozwala na strzelanie z marszu, do czego nadaje ska dowodzenia i łączności czy stacje radiolokacyjne. się np. broń Para Minimi. Może być też używany w działaniach kontrsnajperskich „Zastosowanie optoelektroniki na współczesnym polu do skutecznego eliminowania strzelców wyborowych walki znacząco zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu przeciwnika. Tor ma samonośną lufę, siedmionabojowy operacji”, mówi Jacek Klimanek, dowódca projektu magazynek i można na nim montować różnego rodzaju szkoleniowego „Lekka piechota OT” w stowarzyszeniu celowniki. Ten karabin odznacza się małą siłą odrzutu. ObronaNarodowa.pl. „Uzbrojenie żołnierzy stosunkowo Karabin Bor ma uniwersalną szynę montażową do osa- lekko wyposażonych w nowoczesne urządzenia obser- dzania celownika optycznego i dodatkowy zestaw szyn do wacji i rozpoznania pola walki będzie ich dodatkowym mocowania innych urządzeń, np. przystawki noktowizyj- atutem w boju”. Dlatego w każdej 12-osobowej sekcji nej i różnych akcesoriów. Jest przeznaczony do prowadze- OT będą monokulary noktowizyjne – po jednym na nia precyzyjnego ognia na odległość do 1200 m, także do dwóch żołnierzy. Dla kierowców przygotowano binoku- sprzętu wojskowego i lekko opancerzonego. Charaktery- lary. Do tego przewidziano sprzęt termowizyjny – zuje go mała siła odrzutu i lekkość. Ma samonośną lufę po jednym na każdą sekcję i dla każdego snajpera.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 70 ARSENAŁ / PRZEGLĄD

Wiadomo już, że dostarczy go PCO, należące do Pol- dobra broń, choć nie jest to polska konstrukcja”, potwier- skiej Grupy Zbrojeniowej. dza Jacek Klimanek. Na uwagę zasługuje monokular noktowizyjny MU-3M Żołnierze WOT-u zostaną także wyposażeni w sprzęt do Koliber. Waży zaledwie 250 g bez baterii i może współ- prowadzenia walki z opancerzonym przeciwnikiem. Aby grać z zamontowanym na broni celownikiem kolimatoro- lekka piechota w takim starciu była skuteczna, każda wym CK-6, tak że powstaje noktowizyjny system celow- „wspaniała dwunastka” będzie miała do dyspozycji ręczne niczy. Co ważne, można go zamontować na każdym typie granatniki przeciwpancerne. Tyle że polska armia, z wy- hełmu. Jego największą zaletą jest zaś to, że używający jątkiem wojsk specjalnych, ma taki sprzęt radzieckiej kongo żołnierz w nocy widzi nawet… cienie. Dzięki temu strukcji – RPG-7. Żołnierze twierdzą, że trudno odmówić jest w stanie wypatrzeć np. ukrywającego się za węgłem mu niezawodności, ale ze skutecznością strzału jest już przeciwnika. znacznie gorzej. RPG jest bowiem bardzo wrażliwy na warunki atmosferyczne, szczególnie na wiatr. To granatnik WIĘKSZY KALIBER wielokrotnego użytku. Po oddaniu strzału trzeba wziąć po- Polskie wojsko używa sprzętu, którego konstrukcja po- prawkę z pierwszego strzału, załadować ponownie i znów chodzi z lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Nie jest to strzelić. Co więcej, taki sam pocisk nie nadaje się do nisz- jednak broń dla terytorialsów, m.in. ze względu na skom- czenia np. celów pancernych i murów. Trzeba zatem mieć plikowaną obsługę, dlatego w każdej kompanii OT znaj- przy sobie amunicję różnego przeznaczenia. dzie się wprawdzie moździerz 60-milimetrowy, ale powi- Tymczasem obrona terytorialna potrzebuje nowocze- nien być nowocześniejszy. Jacek Klimanek twierdzi, że snego sprzętu, a Ministerstwo Obrony Narodowej taki kaliber to standard: „Należy pamiętać o tym, że to chciałoby, żeby używała polskich produktów. Dowództwo lekka piechota, więc wyposażenie powinno być wagowo OT czeka więc na propozycję naszego przemysłu obron- i gabarytowo przystosowane do szybkiego użycia”. Do- nego w tej dziedzinie. Zastrzega jednak, że granatnik mu- wództwo OT uważa, że tego rodzaju sprzęt produkowany si być skuteczny w walce z opancerzonym przeciwni- w Polsce nie spełnia oczekiwań, więc liczy na poszerze- kiem, niezawodny, celny i jednorazowego użytku. Kiedy nie oferty o produkt bardziej przyjazny, który łatwiej bę- żołnierz pozbędzie się zużytego granatnika, bez zbędnego dzie obsługiwać. balastu będzie mógł szybko zmieniać położenie. Do tego Nieoficjalnie wiadomo, że obiektem marzeń polskich w pakiecie konieczny jest system symulacyjny, aby moż- żołnierzy jest czeski Antos. To bardzo lekki sprzęt, na było niedrogo szkolić terytorialsów. w większości wykonany ze stopów aluminium, tytanu Pojawiają się oferty spełniające te oczekiwania. „Polska i tworzyw sztucznych. Jest odpowiedni Grupa Zbrojeniowa rozumie dla jednostek powietrznodesantowych istotę wymagań dotyczą- czy specjalnych, a zatem również OT, cych granatnika dla bo ci żołnierze muszą szyb- wojsk obrony teryto- ko się poruszać i często rialnej, w tym kwe- na własnych plecach przenosić powierzony im sprzęt. Moździerz wy- różnia się krótkim czasem przygotowania do otwarcia ognia, dużą szybkostrzelno- 4. ścią i wysoką celnością. Co ważne, oddanie strzału jest BOR znacznie cichsze niż z używa- nego przez polskie wojsko sprzętu, powoduje także dużo M72 mniejszy błysk, dzięki czemu nie demaskuje stanowiska ogniowego. Moździerz strzela przy niskim ciśnieniu roboczym, co mini- malizuje wpływ podmuchu z wylotu lufy na strzelca. „Antos to 5.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 71

WIESŁAW KUKUŁA Jest wiele rzeczy, których inne rodzaje sił zbrojnych mogą się nauczyć od wojsk specjalnych. Jedną z nich jest wybór wyposażenia i uzbrojenia. W WS opiera się on na dogma- cie: ludzie są ważniejsi niż sprzęt. Przy takim podejściu jego skuteczność i możliwości przestają być jedynymi wyznacznikami wartości. Liczy się ergonomia obsługi. Dzięki temu osiąga się przewagę na polu walki i łagodzi trud służby. Taki musi być sprzęt nie tylko dla terytorialsów. Jeśli niemal 10% kandyda- tów na żołnierzy to osoby leworęczne, to jakie cechy ergonomiczne powinien mieć nasz karabinek? W jaki spo- sób można przekonstruować tak proste urządzenie jak moździerz sześćdziesiątka, by pozostał lekki, a zyskał odpowiednią celność? Żołnierze podobne pytania zadają od wielu lat. Wierzę, że dziś w ich głos wsłucha się również nasz przemysł. Jeśli tak się stanie, to wkrótce polskie produkty obronne zaczną konkurować z najlep- szymi na świecie. n Gen. bryg. WIESŁAW KUKUŁA jest dowódcą wojsk obrony terytorialnej. NOWE MUNDURY

Żołnierze obrony terytorialnej bę- skiej Grupy Zbrojeniowej Przed- w testowanym jeszcze mundurze dą nosić mundury w nowym ka- siębiorstwo Sprzętu Ochronnego rzepy i guziki zostały zastąpione muflażu wojsk lądowych, który Maskpol. Powstały dwa wzory – tzw. guzikami kanadyjskimi na ta- ma zastąpić wzór 93 pantera, jeden, który można nazwać wio- siemce. Każdy żołnierz WOT-u do- wprowadzony do armii ćwierć wie- senno-letnim, z przewagą zieleni, stanie takie dwa komplety mun- ku temu. Nowe umundurowanie drugi, przystosowany do działań duru na trzy lub cztery lata oraz opracowało konsorcjum, w któ- jesienią i zimą, jest z przewagą torbę transportową (jak w jed- rym liderem jest należące do Pol- brązu. Jeśli chodzi o detale, to nostkach specjalnych). n

stię niewielkiego ciężaru i wymiarów, które mają uczynić niszczyć zarówno cele opancerzone, jak i bunkry. Odpo- go sprzętem łatwym do transportowania, co w przypadku wiednio nastawiony przełącznik multifunkcjonalny po- pododdziałów lekkiej piechoty ma znaczenie zasadnicze”, woduje, że pocisk wybucha od razu albo z opóźnieniem, mówi Łukasz Prus z Biura Komunikacji Społecznej PGZ. czyli inaczej penetruje cel. Zasięg wynosi od 20 nawet Należący do Polskiej Grupy Zbrojeniowej Dezamet razem do 500 m, wbija się w mur na głębokość 50 cm. Wiatr z norweskimi firmami Nammo i SAAB chciałby sprzedać nie ma żadnego wpływu na celność, bo pocisk nie ma wojskom obrony terytorialnej jednorazowy M72 5. – ta- lotek, charakteryzuje się za to stałą prędkością lotu uzy- kich używają np. amerykańscy marines. Ta konstrukcja skiwaną już w tubie. Tego sprzętu można używać pochodzi co prawda jeszcze z lat sześćdziesiątych w temperaturze od –46 do +71oC. W pakiecie z granat- XX wieku i była już używana w czasie wojny w Wietna- nikami bojowymi producent oferuje także sprzęt ćwi- mie, ale wielokrotnie ją modernizowano. Do tego granat- czebny wraz z systemami celowników dzienno-nocnych nika można podłączyć celownik i komputer balistyczny, oraz komputerowy symulator. dzięki czemu celność na dystansie od 20 do 350 m jest W 12-osobowej sekcji OT będzie też niezbędny rewol- wręcz gwarantowana, przy temperaturze otoczenia od –40 werowy granatnik ręczny. Tu w potrzeby WOT-u wpisuje do +60oC. Kiedy żołnierz ustawia się do strzału, musi tyl- się sprzęt produkowany już przez Zakłady Mechaniczne ko sprawdzić, czy wybrał odpowiednią amunicję – żółtym w Tarnowie. RGP-40 1. ma inteligentny bęben nabojowy kolorem są oznaczone granatniki burzące, a na czarno z sześcioma komorami o długości 140 mm, co pozwala na przeciwpancerne. „Oprócz wersji bojowych przygotowu- użycie szerokiej gamy amunicji, także specjalnej. Ma kol- jemy również trenażer wirtualny i wersję ćwiczebną gra- bę z regulacją długości i uniwersalną szynę montażową do natnika”, mówi Łukasz Prus. mocowania celownika oraz trzy szyny do mocowania do- Należące także do PGZ Mesko razem z niemiecką fir- datkowych akcesoriów. Granatniki te mogą służyć do wal- mą Dynamit Nobel Defence proponuje jednak sprzęt, ki z przeciwnikiem, niszczenia urządzeń technicznych, w którego przypadku nie trzeba dobierać amunicji od- budynków, także lekko opancerzonych, oraz stawiania za- powiednio do celu. W RGW 90 2. ten sam pocisk może słon dymnych.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 72 ARSENAŁ / PRZEGLĄD

MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ Żołnierze WOT-u zostaną rów- CHCE, BY SPRZĘT jenia. W wersji nieopancerzonej zo- nież wyposażeni w przenośne DLA ŻOŁNIERZY OT stanie zaprezentowany w lutym 2017 przeciwlotnicze zestawy rakietowe roku, a w opancerzonej na przełomie Piorun, czyli zmodernizowaną ra- W WIĘKSZOŚCI marca i kwietnia. kietę Grom (więcej na ten temat WYPRODUKOWAŁY Swoją propozycję mustanga przy- str. 76–78). Według zawartego POLSKIE FIRMY gotowuje także Polska Grupa Zbro- z MON-em porozumienia, wcho- jeniowa. „PGZ prowadzi z wojskiem dząca w skład Polskiej Grupy ZBROJENIOWE rozmowy na temat pojazdów Mu- Zbrojeniowej spółka Mesko wy- stang, ale w tej fazie nie możemy produkuje i dostarczy Siłom Zbrojnym RP 1300 rakiet ujawnić szczegółów”, informuje Łukasz Prus, z Biura Ko- oraz 420 mechanizmów startowych. munikacji Społecznej PGZ. Już w czasie pokazu wyposażenia dla wojsk obrony te- SIŁA W KOŁACH rytorialnej zorganizowanego w Zielonce było widać, jak Oficerowie z dowództwa wojsk obrony terytorialnej ważne będą dla nich aparaty bezzałogowe, czyli drony. podkreślają, że żołnierze tej formacji potrzebują specjal- Żołnierze OT będą używać zarówno tych uderzeniowych, nego pojazdu. Terytorialsi czekają teraz na ukończenie jak i rozpoznawczych. Dowództwo podkreśla, że takie projektu „Mustang” dla Sił Zbrojnych RP, który ma zastą- urządzenia sprawdziły się podczas konfliktu na Ukrainie. pić wysłużonego honkera. WOT wpisuje się więc w ocze- Drony uderzeniowe docelowo mają być stosowane za- kiwania całych sił zbrojnych. Mustang ma być dla obrony miennie z ręcznymi granatnikami przeciwpancernymi, terytorialnej podstawowym pojazdem transportowym, tak- więc w każdym plutonie znajdzie się jedna sekcja pracują- że w warunkach taktycznych. Takie samochody będą po- ca na dronach i dwie na granatnikach przeciwpancernych. trzebne przede wszystkim do szybkiego przerzutu podod- „Dobrze, że obrona terytorialna będzie używała działów do stref działania bądź poruszania się w nich. Ja- dronów, ale ostrzegam przed nadmierną fascynacją tym cek Klimanek twierdzi, że powinny to być pojazdy sprzętem. W trudnych warunkach atmosferycznych, np. transportowe wysokiej mobilności, pozbawione opance- kiedy jest silny wiatr, lub jeśli dojdzie do nagłego podmu- rzenia bądź mające je na takim poziomie, jak w skorpio- chu powietrza wywołanego przez eksplozję, zdarzają się nie 3. Zwraca też uwagę na jeszcze jeden aspekt: „Jeśli problemy”, mówi Jacek „Jaco” Pietrzak, były instruktor chce się brać udział w działaniach nieregularnych lub par- Jednostki Wojskowej Komandosów z Lublińca. Prowadzi tyzanckich oraz w operacjach na terenie czasowo utraco- on Szkołę Ognia, gdzie swoje kwalifikacje podnoszą żoł- nym, należy wziąć pod uwagę nie tylko niezawodność nierze wojsk operacyjnych, przyszli terytorialsi i członko- sprzętu, lecz także łatwość przeprowadzenia obsługi re- wie organizacji proobronnych. „Uważam, że lekka pie- montowej”. chota powinna być wyposażona nie w drony, lecz we Wersja nieopancerzona mustanga, a takiej potrzebują wszelkiego rodzaju granatniki, i to takie, które umożliwia- wojska obrony terytorialnej, ma przewozić osiem osób ją walkę zarówno w otwartym terenie, jak i w lesie czy te- i kierowcę. Taki pojazd ma mieć dopuszczalną masę cał- renie zurbanizowanym. Ten sprzęt musi umożliwiać wal- kowitą nieprzekraczającą 3500 kg i ładowność nie mniej- kę z przeciwnikiem używającym pojazdów opancerzo- szą niż 1000 kg, napęd zaś 4x4. Do WOT-u i całych sił nych i czołgów”. zbrojnych prawdopodobnie trafią dwie polskie propozycje. Na poziomie każdej brygady będzie również sekcja dro- Pojazd produkowany przez spółkę Concept z Bielska-Bia- nów rozpoznawczych. Dowództwo WOT-u zapowiada, że łej powstaje na podwoziu samochodu Daimler-Benz przy- maszyny bezzałogowe będą służyć nie tylko w walce. stosowanym do specjalnych potrzeb przez firmę Wojska obrony terytorialnej, jako formacja wspomagająca Oberaigner. W nieopancerzonej wersji zostanie on wypo- społeczeństwo, będą ich używały w czasie pokoju, np. do sażony w silnik wysokoprężny o pojemności 3 l i mocy poszukiwań zaginionych osób. W ten sposób pomogą po- zapewniającej uzyskanie około 40 kWt. W Polsce będzie licji, a jednocześnie będą się szkolić operatorzy dronów. wykonane kompletne nadwozie. Concept przygotowuje Nie ma wątpliwości, że wymagania dowództwa obrony także wersję opancerzoną. „Pierwszy raz podajemy infor- terytorialnej spowodują, że producenci będą zmuszeni mację na temat naszej propozycji do programu »Mu- rozwijać ofertę, bo WOT mogą się okazać znakomitym stang«”, mówi Jarosław Wójcik, członek zarządu i dyrek- partnerem dla zbrojeniówki, nie tylko na etapie kupna tor handlowy spółki Concept. „Ten pojazd idealnie wpisu- sprzętu, lecz także w pracach nad modyfikacją uzbrojenia. je się w wymagania WOT-u i wstępne założenia „Możemy wyposażyć OT w nasz sprzęt od stóp do głów”, taktyczno-techniczne określone przez Inspektorat Uzbro- zapowiada Arkadiusz Siwko, prezes PGZ. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 73

RAFAŁ CIASTOŃ Strategiczny wybór Norwegia stoi dziś przed koniecznością wyboru następcy okrętów podwodnych typu Ula. Resortowe rekomendacje mają zostać przedstawione w najbliższych miesiącach.

le należą do niemieckiego typu 210 i trafiły do W 2012 roku strona norweska zwróciła się do pięciu po- służby w latach 1989–1992, żeby zastąpić sta- tencjalnych dostawców z zapytaniem m.in. o koszt zaku- rzejące się kobbeny. Rozgrywka toczy się mię- pu i eksploatacji produkowanych przez nich okrętów, czas dzy francuską stocznią DCNS (Direction des dostawy itp. W tej piątce obok DCNS-u i TKMS-u znala- UConstructions Navales Services), oferującą okręty typu zły się koreańska stocznia Daewoo Shipbuilding Scorpene, oraz niemiecką TKMS & Marine Engineering, włoska (ThyssenKrupp Marine Systems). Fincantieri oraz hiszpańska Navan- Przewidywany czas eksploatacji tia. Pod koniec 2014 roku norwe- jednostek typu Ula wynosił 30 lat, skie ministerstwo obrony ogłosiło, co oznacza, iż decyzja o pozyska- że termin użytkowania okrętów ty- niu ich następców powinna była za- pu Ula zostanie przedłużony o pięć paść mniej więcej w połowie bieżą- lat (czyli łącznie do 35), a po tym cej dekady. Norwegowie podeszli czasie zostaną one wycofane, gdyż do sprawy niemal podręcznikowo. dalsze pozostawienie ich w służbie W latach 2007–2011 w minister- byłoby zbyt kosztowne. Decyzja ta stwie obrony prowadzono prace oznaczała jednocześnie początek mające na celu ocenę zasadności procesu pozyskania nowych jedno- utrzymywania floty podwodnej po stek. Przy czym Oslo skłaniało się roku 2020. O tym, że nie jest to do kooperacji z innym państwem zagadnienie czysto teoretyczne, OKRES EKSPLOATACJI (państwami), co pozwoliłoby na świadczy przykład innego z kra- OKRĘTU JEST SZACOWA- zmniejszenie kosztów zakupu. jów nordyckich, tj. Danii, która zdecydowała o rezygnacji z tego NY NA OKOŁO 30 LAT. CZAS DECYZJI rodzaju uzbrojenia w 2004 roku. O NASTĘPCY NALEŻY Niemałe nadzieje z norweskim Na marginesie warto dodać, iż POMYŚLEĆ MNIEJ WIĘ- kontraktem wiązali Szwedzi, ofe- ostatnim z duńskich okrętów pod- rujący A-26 dostosowany do wy- wodnych był KDM „Sælen”, czyli CEJ W POŁOWIE TEGO mogów użytkownika. Jednak bliźniak polskich kobbenów, Da- CZASU, BOWIEM TYLKO w kwietniu 2016 roku Norwegia nia bowiem również pozyskała W TEN SPOSÓB MOŻNA postawiła na współpracę w ramach cztery jednostki tej klasy (w tym NATO, nie zaś Nordycką Współ- jedną jako rezerwuar części) w la- ZAPEWNIĆ PŁYNNE pracę Obronną (Nordic Defence tach 1989–1991 i użytkowała je PRZEJŚCIE MIĘDZY Cooperation – NORDEFCO), za- właśnie do 2004 roku. TYPAMI wężając grono potencjalnych ofe- Ostatecznie w Oslo podjęto de- rentów do wskazanej na wstępie cyzję o utrzymaniu zdolności podwodnych, dlatego nale- dwójki. Na słabsze notowania oferty Sztokholmu miał żało dokonać wyboru, czy przedłużyć okres użytkowania wpływ również fakt, że A-26 nie pływa jeszcze nawet okrętów typu Ula, pozyskać nowe jednostki, czy też zde- w szwedzkiej flocie, a zatem trzeba brać pod uwagę cydować się na miks jednego i drugiego rozwiązania. zwiększenie szacowanych kosztów produkcji i opóźnie-

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 74 ARSENAŁ / TECHNIKA

nia we wdrożeniu. Wprawdzie stocznia Kockums ma doświadczenie w budowie okrętów podwodnych wcze- śniejszych klas, nie daje to jednak stuprocentowej gwarancji powodzenia, czego dobrym przykładem jest casus hiszpańskiej Navantii i S-80, których przed problemami nie uchroniła współpraca z DCNS-em. Uzasadniając prowadzenie dalszego dialogu jedynie z dwoma oferentami, minister obrony Ine Eriksen Søreide mówiła m.in.: „Francja i Niemcy to jedne z największych państw Europy, a współpraca z którymkolwiek z nich w pozyskaniu okrętów podwodnych daje pewność, że Norwegia dostanie okręt, jakiego potrzebuje. Będzie to jednocześnie wkład w zdolności w zakresie smart defence i bardziej efektywną współpracę w dziedzinie pozyski- wania sprzętu wojskowego w ramach NATO”. Dla Nor- wegii, ze względu na to, że wzdłuż jej wybrzeży wiedzie szlak, który muszą przemierzyć okręty rosyjskiej Floty Północnej zmierzające w kierunku otwartych wód Pół- nocnego Atlantyku, pojęcia wiarygodności sojuszniczej i kolektywnej obrony są szczególnie bliskie. FORSVARETS MEDIEARKIV (3) FORSVARETS KONKURENCI Francuskie scorpene są produkowane tylko na eksport (marynarka używa wyłącznie okrętów z napędem nukle- arnym). W 2005 roku pierwsza jednostka trafiła do służby miary – mniejsze jednostki, typu 212A, mają długość w marynarce wojennej Chile, na zakup tej konstrukcji 57 m, a typ 214 ma 65 m, wyporność – w zanurzeniu to zdecydowały się także Malezja, Indie oraz Brazylia. Fran- odpowiednio 1830 i 1860 t, liczbę wyrzutni torpedowych cuzi oferują okręt w kilku wersjach, dostosowanych do – sześć i osiem, zastosowaną do budowy stal – w typie potrzeb użytkownika, zarówno z klasyczną siłownią die- 212A jest to stal niemagnetyczna, w 214 ferromagnetycz- sel-elektryczną, jak i niezależną od powietrza siłownią na stal HY-100. Przyjmuje się, że te pierwsze okręty są (AIP) typu MESMA. Przy czym ta ostatnia wersja nie zo- lepiej przystosowane do operowania w płytkich wodach stała jeszcze sprzedana żadnemu użytkownikowi, również Bałtyku i strefie przybrzeżnej, drugie zaś to konstrukcja strona norweska dotychczas nie wyrażała publicznie zain- zmierzająca w kierunku okrętu przeznaczonego na wody teresowania tym rozwiązaniem. W zależności od wersji otwarte, choć jeszcze nie w pełni oceanicznego (projek- okręt ma wyporność od około 1,5 tys. do 2 tys. t, długość tem takiego jest dopiero typ 216). zaś od 61 do 75 m. Uzbrojony jest w sześć wyrzutni torpedowych kalibru 533 mm, przystosowanych do odpalania RZĄDOWE REKOMENDACJE pocisków przeciwokrętowych (i manewrujących). Jak już wspomniano, Oslo wyrażało, i wciąż wyraża, Oferta TKMS-u nie została dotychczas ujawniona, chęć współpracy z innymi państwami sojuszu i zaintere- a ponieważ stocznia może zaproponować więcej typów sowanie wspólnym zakupem okrętów. Wśród potencjal- okrętów, a nie tylko jeden, nie da się jednoznacznie nych partnerów wymieniano dotychczas Holandię, któ- stwierdzić, którego z nich dotyczą rozmowy. Podobnie ra jeszcze w 2014 roku brała pod uwagę takie rozwiąza- jak w wypadku rodzimego programu „Orka”, strona nienie, oraz Polskę. Holandia ma obecnie cztery okręty miecka ma do zaoferowania jednostki projektu zarówno podwodne typu Walrus, wcielone do służby w latach 212A, jak i 214, które dostosuje do potrzeb użytkownika. 1992–1994, które mają zostać zastąpione nowymi jed- Na zainteresowanie pierwszym typem wskazują m.in. nostkami około 2025 roku. Ramy czasowe są zatem wcześniejsze rozmowy ze stocznią Fincantieri, włoskim zbieżne z potrzebami Norwegii, kwestią otwartą pozo- dostawcą okrętów. Cechą wspólną obydwu typów jest staje ewentualne określenie typu, który spełniałby wy- wykorzystanie ogniw paliwowych, jednego z trzech mogi obu przyszłych użytkowników, a także (co nie głównych rodzajów napędu niezależnego od powietrza. mniej istotne) spełnienie satysfakcjonujących wszystkie Do najważniejszych różnic z kolei należy zaliczyć: roz- strony warunków ekonomicznych. A ponieważ reko-

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 75

KRÓLEWSKA MARYNARKA WOJENNA MA OBECNIE SZEŚĆ OKRĘTÓW TYPU ULA, KTÓRE

TRAFIŁY DO SŁUŻBY podwodne, a także pojazdy bezzałogowe UUV). Wśród głównych grup kryteriów pozyskania nowych jednostek W LATACH są wymieniane czynniki militarne, ale też ekonomiczne i przemysłowe. Rekomendacja resortu obrony trafi do 1989–1992 rządu, który podejmie ostateczną decyzję i przedstawi ją do zatwierdzenia parlamentowi, a tu nie należy się spo- dziewać opóźnień w rozpoczęciu realizacji programu. mendacje norweskiego resortu obrony mają zostać Jednym z czterech priorytetów zatwierdzonego przez przedstawione na początku tego roku, czasu pozostało Storting w listopadzie 2016 roku długookresowego planu niewiele. W kontekście polskim należy odnotować, iż obronnego jest rozwój własnych zdolności obronnych, realizacja programu „Orka” została niedawno przesu- wśród nich zaś, oprócz wdrożenia F-35, morskich samo- nięta na lata 2024–2026, jednak ze względu na to, że lotów patrolowych i wzmocnienia obrony powietrznej, droga do wyboru dostawcy wciąż pozostaje daleka, jest wymiana pokoleniowa floty podwodnej. wspólny zakup wydaje się na tym etapie mocno iluzo- Norwegia podeszła do problemu pozyskania okrętów ryczny. Warto jednak zwrócić uwagę na jeszcze jedno patrolowych nowego typu w sposób pragmatyczny – po- państwo, tj. Niemcy, które po ośmioletniej przerwie cząwszy od oceny zasadności utrzymywania tego rodzaju wcieliły do służby w ciągu ostatnich dwóch lat kolejne uzbrojenia, poprzez rozważenie przedłużenia cyklu życia dwa okręty typu 212A i rozważają budowę dwóch na- posiadanych jednostek, po rozpoznanie rynku i wybór stępnych. Pamiętając, że zarówno kobbeny, jak i ule to oferentów, co zajęło łącznie dziewięć lat. Podjęcie decyzji konstrukcje niemieckie, 212 zaś są wyposażone w okrę- zaś zajmie kolejny rok. Dostawy będą realizowane w po- towe systemy walki Kongsberga, szanse na wspólne po- łowie przyszłej dekady, co pozwoli na planowe wycofanie zyskanie tych ostatnich należy oceniać wysoko. jednostek typu Ula po 35 latach służby (czyli pomiędzy Według grudniowego oświadczenia ministerstwa obro- 2024 a 2027 rokiem). Oznacza to także, że skoro okres ny, Norwegia zakupi cztery okręty. Zostaną one wypro- eksploatacji okrętu jest szacowany na około 30 lat, to dukowane przez państwo-dostawcę, jednak będą wyposa- o następcy należy pomyśleć mniej więcej w połowie tego żone również w norweską technologię (w dokumencie czasu, bowiem tylko w ten sposób można zapewnić płyn- wymienia się okrętowy system walki, sonary, sensory ne przejście między typami. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 76 ARSENAŁ / TECHNIKA [ ]

KRZYSZTOF WILEWSKI Pioruny po gromach Nowe przenośne zestawy przeciwlotnicze są lepsze od ich poprzedników pod każdym względem – wykrywania celów, ich śledzenia i niszczenia.

becnie podstawowym (i jedynym) przeno- śnym przeciwlotniczym zestawem rakieto- wym używanym przez polskich żołnierzy we wszystkich rodzajach wojsk są gromy. Mają Ozasięg około 5 km i mogą niszczyć statki powietrzne le- cące na wysokości od 10 do maksymalnie 3,5 tys. m i poruszające się nie szybciej niż 400 m/s. Cały zestaw waży ponad 16 kg, z czego rakieta – około 10 kg (gło- wica bojowa 1,5 kg). Używane od prawie dwóch dekad gromy są bardzo ADAM ROIK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ROIK/COMBAT ADAM cenione przez żołnierzy, i to nie tylko naszych, gdyż jest to jeden z nielicznych polskich zbrojeniowych produk- tów eksportowych. Dwa lata temu partię tych rakiet ku- piła Litwa, a w ubiegłej dekadzie trafiły one do wyposa- delikatnie, nie radzą sobie najlepiej. Dlaczego? Bo nie żenia armii gruzińskiej, w której z powodzeniem prze- są przystosowane do rażenia celów o niskim poziomie szły chrzest bojowy. promieniowania podczerwonego. Co gorsza, rozwój „Podczas konfliktu gruzińsko-osetyńskiego w pierw- najnowszych systemów samoobrony dla samolotów szej dobie działań wyłączone albo zniszczone zostały i śmigłowców – w tym pojawienie się nowych typów wszystkie radiolokatory dużych systemów przeciwlotni- generatorów strug gazowych – sprawił, że również stat- czych i gruzińskiej armii zostały właściwie tylko poci- ki powietrzne stały się dla polskiej broni znacznie trud- ski Grom. Sprawdziły się. Dzięki nim wyeliminowano niejszym przeciwnikiem. z pola walki wiele wrogich celów powietrznych”, opo- Prace badawczo-rozwojowe nad następcami gromów wiada Mirosław Iwaćkowski z Centrum Rozwojowo- ruszyły już dekadę temu i ukierunkowano je na trzy za- -Wdrożeniowego Telesystem-Mesko, współproducenta sadnicze obszary: modernizację układu celowniczego, gromów. zwiększenie skuteczności rażenia pocisku oraz wydłu- Gruzińskie sukcesy gromów i bardzo dobre notowa- żenie jego zasięgu. Początkowo konsorcjum składające nia u żołnierzy, którzy cenią sobie (oprócz skuteczno- się z firmy Mesko i Centrum Rozwojowo-Wdrożeniowe- ści) przede wszystkim prostotę ich obsługi, nie zmienia- go Telesystem-Mesko oraz Wojskowej Akademii Tech- ją jednak tego, iż jest to konstrukcja sprzed dwóch de- nicznej prowadziło je za własne środki. Dopiero kiedy kad, co coraz mocniej odciska piętno na jej podjęte działania nabrały realnych kształtów w postaci możliwościach bojowych. Gdy gromy powstawały, nikt pierwszych demonstratorów technologii, włączyło się specjalnie nie myślał o bojowym zastosowaniu dronów. do nich Ministerstwo Obrony Narodowej i w 2010 roku Dziś to urządzenia tak powszechne, że ich niszczenie zleciło – za około 100 mln zł – realizację pracy rozwo- stało się sprawą priorytetową. A z tym gromy, mówiąc jowej pod nazwą „Modernizacja przenośnego zestawu

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 77

F A Ł M R A N I E D Ł O /

1 1

L D K P

c ZESTAW GROM WAŻY PONAD 16 KG, Z CZEGO RAKIETA – OKOŁO 10 KG

NA MIĘDZYNARODOWYCH [ ] TARGACH KIELECKICH w 2016 roku przenośny przeciwlotniczy zestaw rakietowy (PPZR) Piorun otrzymał Nagrodę Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dla produktu najlepiej służącego podniesieniu poziomu bezpieczeństwa żołnierzy Sił Zbrojnych RP. ROBERT SIEMASZKO ROBERT /CO MON

przeciwlotniczego Grom kryptonim Piorun”. zwiększoną (w stosunku do poprzedników) Termin wykonania kontraktu ustalono na ko- odporność na zakłócenia naturalne i sztuczne; niec października 2014 roku. większą skuteczność niszczenia celu o nie- wielkich wymiarach; większy zasięg rażenia WYMOGI POLSKIEJ ARMII i wykrycia celów małych, o niskiej sygnaturze W taktyczno-technicznych wymaganiach termicznej; możliwość pracy (działania) dla gromów-M (bo taki kryptonim otrzymały w dzień i w nocy, nawet w trudnych warun- początkowo nowe pociski), przygotowanych kach atmosferycznych, a także możliwość przez Departament Polityki Zbrojeniowej, któ- swobodnego podłączenia nie tylko do zauto- ry był sygnatariuszem wspomnianej umowy, matyzowanych systemów dowodzenia i kiero- zaznaczono, że ulepszone rakiety mają mieć wania ogniem, lecz także, gdyby zaszła taka

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 78 ARSENAŁ / TECHNIKA

GROMY NA RAZIE SĄ W POLSKIM WOJSKU potrzeba, do dodatkowych syste- JEDYNYM PRZENOŚNYM lecz także – co najważniejsze – mów rozpoznawczych i optoelek- w odróżnieniu od swojego poprzed- tronicznych (np. sojuszniczych). PRZECIWLOTNICZYM nika zapalnik zarówno umożliwia- Co to oznaczało dla rodzimych ZESTAWEM RAKIETO- jący zaprogramowanie czasu wybu- anc inżynierów? Musieli oni podjąć się WYM chu, jak i działający zbliżeniowo. opracowania, oprócz zupełnie no- Czym to skutkuje? Tym, że te ra- wych układów optycznych dla ce- kiety doskonale nadają się do nisz- lownika (który miał być i dzienny, czenia bezzałogowców (które mają i nocny), również nowej głowicy niewielką sygnaturę termiczną, co samonaprowadzającej (nie tylko powoduje, że trudno je zlokalizo- z zapalnikiem zbliżeniowym, lecz wać pociskom przeciwlotniczym także wyposażonej w dostosowany starszej generacji), ponadto znacz- do specyfiki jej działania materiał nie lepiej poradzą sobie z najnow- wybuchowy), silnika marszowego, szymi systemami obronnymi i za-

bloku sterów rakiety i naziemnego LDKP MNIEDŁO/11 RAFAŁ kłócającymi, stosowanymi w samo- układu zasilania. lotach i śmigłowcach, a także Efekt prac badawczo-rozwojowych, czyli pocisk Pio- w wysokiej klasy dronach. Nie bez znaczenia jest też to, run, po raz pierwszy zaprezentowano publicznie jesie- że głowica zbliżeniowa sprawia, iż rakieta nie musi bez- nią 2014 roku na targach zbrojeniowych w Kielcach. Od pośrednio trafić w cel, aby go zniszczyć. tego momentu broń przechodziła najpierw zakładowe, a później wojskowe testy i badania. Gdy zakończyły się NIE NA EKSPORT one pomyślnie, na początku 2016 roku, rozpoczęły się Niestety, zarówno MON, jak i producent broni, nie negocjacje w sprawie zakupu pocisków. Sfinalizowano podają tak kluczowych z punktu widzenia skuteczności je 20 grudnia podpisaniem wartego prawie miliard zło- pocisków Piorun danych konstrukcyjnych, jak ich mak- tych kontraktu. symalna prędkość. Ale nie należy się dziwić, gdyż pew- nych parametrów broni zdecydowanie nie powinno się EWOLUCJA, NIE REWOLUCJA ujawniać nawet (na dziś) sojusznikom. Zasięg piorunów wynosi około 6,5 km (poziomo), Co bardzo ciekawe, szef firmy produkującej pioruny a maksymalna wysokość celu – 4 km. Waldemar podkreśla, że tej broni na razie nie należy sprzedawać za Skowron, prezes firmy Mesko, podkreśla, że zestawy granicę. „Naturalnie, że teraz jest bardzo duże zaintere- Piorun (których gabaryty są podobne jak w przypadku sowanie piorunem, ale Polska nie powinna się od razu gromów, czyli waga zestawu startowego wynosi około pozbywać najnowszych technologii. Tak robi cały świat. 16 kg) wyposażono w zdecydowanie bardziej efektyw- Sprzedajemy starszą technologię, a najnowszą trzyma- ne systemy wykrywania statków powietrznych niż te, my dla siebie”, wyjaśnia Waldemar Skowron. Dodaje które były w ich poprzednikach. też, że furtka dla eksportu powinna zostać otwarta do- „W piorunie nadlatujący cel widać o wiele wcześniej piero za jakiś czas. „Gdy po kilku latach zrobimy kolej- niż w gromie. Bardzo istotne jest, żeby żołnierz mógł ny program rakietowy, to wówczas możemy sprzedawać się do tego zagrożenia odpowiednio przygotować”, pod- pioruny”. kreśla Skowron i dodaje, że w zależności od rodzaju Będą one trafiały do polskiej armii w transzach. wykrytego obiektu – samolot, śmigłowiec czy dron – W 2017 roku do jednostek zostanie przekazanych operator może manualnie wprowadzić jego sygnaturę. 150 rakiet, w przyszłym roku 250, po 300 sztuk w la- „Gdy żołnierz naciska przycisk »śmigłowiec«, rakieta tach 2019, 2020 i 2021. Jak zapowiedział minister obro- ustawia się pod taki cel. Zmienione są m.in. sygnatura ny narodowej Antoni Macierewicz, w pioruny zostaną cieplna, prędkość poruszania się obiektu, lot w zawi- uzbrojeni żołnierze nie tylko z jednostek operacyjnych, sie”, opisuje. Prezes zakładów Mesko podkreśla też, że lecz także wojsk obrony terytorialnej. Prezes Polskiej w gromach te wszystkie dane były uśrednione. Z nieofi- Grupy Zbrojeniowej, której częścią jest firma Mesko, cjalnych informacji wynika (producent nie ujawnia kon- Arkadiusz Siwko jest przekonany, że to broń idealnie kretnych danych), że pioruny mogą mieć zaprogramo- nadająca się dla tego typu formacji: „Jest prosta w ob- wanych nawet kilkanaście różnych sygnatur celów. słudze, więc nie potrzeba wiele czasu na wyszkolenie Pioruny zostały wyposażone w nową głowicę bojową, jej operatora. A jest to jedna z najnowocześniejszych te- która ma nie tylko nowy typ materiału wybuchowego, go typu broni na świecie”. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 79 US ARMY

TADEUSZ WRÓBEL Następca sto trzynastki Ciężkie jednostki armii amerykańskiej dostaną nowe pojazdy opancerzone, które zastąpią leciwe transportery M113.

linii produkcyjnej zakładów BAE Systems dolarów przewiduje, że fazy: badawczo-rozwojowa, te- w mieście York w stanie Pensylwania zjechał stów i uruchomienia produkcji wstępnej zamkną się 16 grudnia 2016 roku pierwszy gąsienicowy w 52 miesiącach. Na początek postanowiono, że zostanie opancerzony pojazd wielozadaniowy (Armored wyprodukowanych 29 pojazdów na potrzeby testów. ZMulti-Purpose Vehicle – AMPV). Wozy te zastąpią W końcu 2014 roku podpisano też umowę na pierwszą w pancernych brygadowych zespołach bojowych (armo- partię produkcyjną, liczącą 289 sztuk AMPV, które będą red brigade combat team – ABCT) pojazdy specjali- kosztować 1,2 mld dolarów. Ich wytwarzanie rozpocznie styczne zbudowane na platformie gąsienicowego trans- się w 2020 roku. Dotychczas swoje potrzeby US Army portera opancerzonego M113, którego debiut bojowy oszacowała na 2907 wozów za ponad 10,2 mld dolarów. miał miejsce podczas wojny wietnamskiej. Ta liczba wystarczy, by zastąpić 2897 pojazdów z rodziny M113 – 2639 w brygadach pancernych oraz 258 w szkol- SZANSA NA SUKCES nictwie (Training and Doctrine Command – TRADOC) Armia Stanów Zjednoczonych wybrała ofertę firmy i używanych do badań. Jednak oprócz nich w armii są BAE Systems Land and Armaments L.P., której partnera- jeszcze 1922 pojazdy na szczeblach dywizji i korpusu mi w programie AMPV są Air Methods, DRS Technolo- oraz w brygadach wsparcia, np. inżynieryjnych. Wojsko- gies, Northrop Grumman i Red River Army Depot. Pod- wi podkreślają, że gdyby zastąpiono je przez AMPV, pisana 23 grudnia 2014 roku umowa o wartości 383 mln to musiałyby to być inne wersje niż te w brygadach

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 80 ARSENAŁ / TECHNIKA

bojowych. Tak więc potencjalne zapotrzebowanie armii ne koszty produkcji, a z drugiej – eksploatacji. Uprości się amerykańskiej na nowe pancerne pojazdy gąsienicowe też logistyka, bo mniejsza będzie m.in. różnorodność czę- wynosi około 5 tys. egzemplarzy. ści zamiennych. Innym sposobem ograniczenia kosztów Okres badawczo-rozwojowy projektu AMPV był więc jest wykorzystanie w pojeździe podzespołów i układów niezwykle krótki, bo trwał zaledwie 24 miesiące. Założe- dostępnych na rynku cywilnym. niem było stworzenie na jednej platformie całej rodziny US Army oczekuje, że powstanie pięć wersji AMPV pojazdów specjalistycznych, które będą zdolne skutecznie o masie 34–36 t, czyli wozy: ewakuacji medycznej działać wraz z czołgami M1 Abrams i bojowymi wozami (790 sztuk), pomocy medycznej (216), dowodzenia piechoty M2/M3 Bradley. W porównaniu z M113 AMPV (993), samobieżny moździerz kalibru 120 mm (386) odznacza się większą mobilnością, a także odpornością i wóz wielozadaniowy (216). balistyczną i przeciwminową. Wpływ na powstanie tej W pojeździe ewakuacji medycznej z trzyosobową załogą konstrukcji miały doświadczenia z użycia sprzętu pancer- zmieści się czterech rannych na noszach albo dwóch na no- nego w ostatnich konfliktach zbrojnych oraz analizy doty- szach i trzech siedzących lub też sześciu siedzących. W ra- czące potrzeb na przyszłym polu walki. zie potrzeby do ewakuacji rannych będzie można też przy- Istnieje duży poziom unifikacji pomiędzy AMPV a bra- stosować wersję wielozadaniową, w której przewidziano dleyem, ponieważ nowy wóz powstał na bazie zmodyfiko- miejsce dla dwuosobowej załogi i sześciu żołnierzy. W wo- wanego kadłuba amerykańskiego bewupa. Po to, żeby ob- zie pomocy medycznej będzie czteroosobowa załoga niżyć koszty, na AMPV zostanie przebudowanych około i miejsce dla jednego pacjenta na noszach. Pojazd będzie 2 tys. starszej wersji wozów M2. Nowy pojazd wielozada- mógł pełnić funkcję m.in. wysuniętego punktu medyczne- niowy ma również wiele wspólnego z samobieżną haubi- go. W samobieżnym moździerzu zmieści się dwuosobowa cą M109A7 Paladin. Z jednej strony zostaną więc obniżo- załoga i dwóch żołnierzy obsługujących 120-milimetrowy

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 81

WERSJE M113, KTÓRE MAJĄ BYĆ ZASTĄPIONE PRZEZ AMPV TRADOC, Wersja ABCT Razem badania M-1068A3 899 92 991 M-113A3 ME 736 52 788 M-113A3 GP 462 58 520 M-1064 348 36 384 M-577 194 20 214 Razem 2639 258 2897

(dane z 2013 roku)

moździerz, do którego będzie 69 naboi. W wo- zów dowodzenia M-1068A3, 31 wozów ewa- zie dowodzenia przewidziano miejsce dla kuacji medycznej M113A3 ME, 19 wielo- dwóch członków załogi i tylu samo operatorów funkcyjnych M113A3 GP, 15 samobieżnych systemów. Oprócz wersji medycznych wszyst- moździerzy M-1064 i osiem pomocy me- kie inne AMPV będą uzbrojone. Pierwsze ma- dycznej M-577, co stanowić będzie 32% ją mieć otwartą, opancerzoną wieżyczkę sprzętu pancernego tych pododdziałów. z wielkokalibrowym karabinem maszynowym W US Army jest dziesięć pancernych bryga- M2 kalibru 12,7 mm. W przyszłości są możli- dowych zespołów bojowych, a następnych we inne rozwiązania, w tym zdalnie sterowane pięć – w Gwardii Narodowej. Wstępną goto- moduły uzbrojenia. wość pierwsze z nich wyposażone w AMPV Wykorzystanie kadłuba bradleya spowodo- mają osiągnąć w 2022 roku. wało, że AMPV jest znacznie większy niż transporter M113, co oznacza więcej prze- WIECZNIE ŻYWY strzeni w jego wnętrzu, a to z kolei przekłada Transporter M113 jest w siłach zbrojnych się na komfort pracy załóg. Dodatkowo nie- od ponad półwiecza. Pojazd został skonstru- BAE SYSTEMS które wersje AMPV będą miały podniesioną owany w drugiej połowie lat pięćdziesiątych tylną cześć kadłuba. W medycznym AMPV XX wieku z myślą o pododdziałach piechoty będzie więc o 78% więcej przestrzeni niż w jednostkach pancernych i zmechanizowa- w używanym obecnie do tych zadań M-577. nych. Jego produkcja rozpoczęła się Nowy pojazd zapewni wyższy poziom bez- w 1960 roku. Chrzest bojowy M113 prze- pieczeństwa znajdującym w jego wnętrzu żoł- szedł podczas wojny w Wietnamie. Jako nierzom niż sto trzynastka. Opancerzenie transporter piechoty w jednostkach ciężkich AMPV ma się składać z pancerza z walcowa- US Army został zastąpiony w latach osiem- nego aluminium, na który będzie nałożony dziesiątych przez bojowe wozy piechoty pancerz aktywny, chroniący przed pociskami Bradley. Jednak w służbie zachowano opra- US ARMY OCZEKUJE, że powstanie pięć z głowicami kumulacyjnymi. Wnętrze kabiny cowane na platformie sto trzynastki pojazdy wersji AMPV o masie zostanie zabezpieczone tkaniną przeciw- specjalistyczne, takie jak samobieżne moź- 34–36 t, czyli wozy: odłamkową. Przewidziano też siedzenia po- dzierze czy wozy dowodzenia. Warto mieć ewakuacji medycznej (790 sztuk), pomocy chłaniające energię wybuchu. AMPV ma na uwadze, że podobnie jak inne pojazdy medycznej (216), do- mieć taki sam poziom ochrony balistycznej pancerne, wozy z rodziny M113 przeszły wodzenia (993), sa- i przeciwminowej jak wersja M2A3 Bradley. wielokrotne modernizacje. mobieżny moździerz kalibru 120 mm Pierwsze AMPV czekają półroczne testy M113 jest najpopularniejszym gąsienico- (386) i wóz wieloza- fabryczne, a później – próby państwowe. Jeśli wym pojazdem opancerzonym na świecie. daniowy (216). ich wyniki będą pozytywne, rozpocznie się Dotychczas wyprodukowano około 80 tys. produkcja. Obecne plany przewidują, że rocz- wozów w różnych wersjach. Oprócz USA są nie będzie budowanych 160 wozów. Taka one nadal używane przez siły zbrojne liczba wystarczy do przezbrojenia półtorej 50 państw, w tym Wojsko Polskie. Niewyklu- brygady pancernej. Etat ABCT przewidywał czone, że w przyszłości część z użytkowni- w 2013 roku 114 takich pojazdów – 41 wo- ków M113 zainteresuje się jego następcą. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 82 ARSENAŁ / TECHNIKA

KRZYSZTOF WILEWSKI Czołg przyszłości Wojskowi eksperci spierają się, czy po prawie 40 latach dominacji maszyn III generacji już wkrótce wejdzie do służby pierwszy czołg IV generacji.

biektem sporu jest zaprezentowany publicznie po raz pierwszy 9 maja 2015 roku, podczas moskiewskiej defilady z okazji zwycięstwa nad hitlerowskimi Niemcami, najnowszy ro-

Osyjski tank T-14 Armata. Wśród specjalistów najwięcej wątpliwości budzi fakt, że maszyna nie trafiła jeszcze do seryjnej produkcji, a prototypy mają to do siebie – oprócz tego, że towarzyszą im niedomówienia i nieja- sności – że mogą nigdy do niej nie wejść. Istotne są również dywagacje na temat, czy aby na pewno jest to konstrukcja przełomowa na tyle, że zasłużyła na miano pierwszego wozu nowej generacji.

Do zakończenia II wojny światowej klasyfikacja uży- W.KUŹMIN, WITALIJ PK/DZIAŁ GRAFICZNY wanych przez wojska na całym świecie czołgów była dość prosta. Te do 20 t określano jako lekkie (np. polski 7TP czy radziecki T-26), od 20 do 45 t – jako średnie (amerykański wóz Sherman czy niemiecki Pan- thera), a wszystkie ważące więcej niż 45 t nazywano cięż- kimi (radziecki IS-2 czy niemiecki Tiger). Po 1945 roku, wraz z dynamicz- nym rozwojem broni pancernej, sytuacja zaczęła się komplikować, gdyż wła- ściwie przestano produkować czołgi lekkie, a konstrukcje średnie gremialnie zbliżały się do granicy 45 t, oddzielającej je od klasy ciężkich. Definicyjny bałagan trwał przez dobrych kilka lat. Porządek za- prowadzono dopiero wtedy, gdy na początku lat pięćdziesiątych XX wieku światowe mocarstwa – Zwią- zek Radziecki oraz Stany Zjednoczone – rozpoczęły wy- ścig zbrojeń, w tym także pancerny. Wówczas na deskach kreślarskich pojawiły się na tyle przełomowe projekty nowych czołgów, że postanowiono wprowadzić

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 83

odpowiednią dla nich klasyfikację. Konstrukcje powsta- żonym w niegwintowane działo, stabilizowane w dwóch łe zaraz po wojnie nazwano czołgami I generacji, a te płaszczyznach (czego nie miał żaden wóz wcześniej), dopiero co opracowywane – II generacji. co umożliwiało strzelanie zupełnie nowym typem amu- Czy klasyfikacja, w której na miano czołgu nowej ge- nicji – pociskami podkalibrowymi stabilizowanymi neracji zasługuje maszyna nie tylko lepsza od poprzedni- brzechwowo z odrzucanym sabotem – APFSDS. Ta ka, lecz także stworzona od podstaw jako nowy produkt, amunicja przebijała pancerze wszystkich ówczesnych daje pole do nadużyć i nadinterpretacji? Oczywiście, że (koniec lat pięćdziesiątych XX wieku) amerykańskich tak. W niektórych przypadkach do dziś eksperci się spie- czołgów. rają, czy dany czołg był na tyle rewolucyjny (względem dotychczas stosowanych rozwiązań), że można go za- W KIERUNKU IV GENERACJI kwalifikować do kolejnej generacji. Dobrym tego przy- Obecnie czołowe armie na świecie są wyposażone kładem jest rodzimy PT-91 Twardy. W zasadzie była to w czołgi III generacji: Leopard 2 (niemiecki), Abrams głęboka modernizacja T-72, jednak gdyby został zapro- M1 (amerykański), Merkava (izraelski), Challenger II jektowany od A do Z przez polskich inżynierów, to za- (brytyjski), T-90 (rosyjski), Typ-99 (chiński). I choć miast być konstrukcją pomiędzy generacjami II i III, do- w zasadzie trudno uznać wymienione maszyny za prze- stałby miano czołgu III generacji. Są także przykłady, starzałe, gdyż dzięki regularnym modernizacjom są na- które nie budzą wątpliwości, chociażby ra- szpikowane nowoczesnymi rozwiązaniami (głównie dziecki T-62, uznany za pierwszą na świecie optoelektronicznymi i elektronicznymi), to jednak nie konstrukcję II generacji. można nie zauważyć, że bazują na pomysłach z lat Co wyróżniało T-62 na tle poprzedni- osiemdziesiątych. Słaba ochrona załogi przed wybuchem ków? Otóż gładkolufowa 115-milime- zapasów amunicji, armata kalibru 120 lub 125 mm, wy- trowa armata. T-62 był pierwszym wodząca się z rozwiązań z lat siedemdziesiątych, pance- na świecie czołgiem wyposa- rze o maksymalnej ochronie 900–1000 RHA (czołowe),

T-14 ARMATA NA PIERWSZY RZUT OKA MA TO WSZYSTKO, CZYM POWINIEN SIĘ CHARAKTERYZOWAĆ CZOŁG IV GENERACJI

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 84 ARSENAŁ / TECHNIKA URALWAGONZAWOD ograniczona zdolność ochrony PO LATACH ZASTOJU Moskwa przeszła już od demon- przed atakami z góry i zespoły na- stratora technologii do prototypu, pędowe umożliwiające poruszanie W PANCERNYM WYŚCI- można było się przekonać dwa lata się jedynie z prędkością około GU ZBROJEŃ COŚ ZA- temu podczas defilady z okazji 70. 60–70 km/h – to tylko część spo- TEM ZDECYDOWANIE rocznicy pokonania III Rzeszy. śród wskazywanych przez eksper- Owszem, czołg zepsuł się w trakcie tów słabych stron maszyn III gene- „DRGNĘŁO”. CZY JED- próby generalnej, ale usterki „okre- racji. Żeby mogły być zaliczone do NAK NA TYLE, ŻEBYŚMY su dziecięcego” to rzecz normalna. IV generacji, w tych konstrukcjach MÓWILI O PRZEŁOMIE? A twierdzenia niektórych anality- trzeba wprowadzić zmiany. ków, że wóz był makietą, dowodzą Ktoś powie, że wymienione sła- jedynie ich skrajnej naiwności. bości nie powinny być trudne do skorygowania przez in- T-14 Armata na pierwszy rzut oka ma w sobie to żynierów, a wziąwszy pod uwagę potencjał, jakim dyspo- wszystko, czym powinien się charakteryzować czołg nuje przemysł zbrojeniowy, szczególnie amerykański IV generacji. Bezzałogową wieżę, która znacząco zwięk- i zachodnioeuropejski, już dawno powinniśmy mieć nasza bezpieczeństwo załogi w razie trafienia wrogim poci- towski czołg przyszłości. To prawda. Do niedawna brako- skiem i nową armatę kalibru 125 mm typu 2A82-1M. wało jednak jednej, drobnej kwestii – takiej potrzeby. Według Olega Sienki, dyrektora generalnego zakładów Otóż bardzo długo szefostwo amerykańskiej armii nie wi- produkujących T-14, czyli firmy Urałwagonzawod, siłą działo konieczności opracowania czołgu mającego zastą- ognia przewyższa on wszystkie natowskie konstrukcje pić w linii abramsy. Co więcej, był taki moment po I woj- kalibru 120 mm. Poza tym załoga rosyjskiego czołgu jest nie w rejonie Zatoki Perskiej, kiedy okazało się, że załogi zabezpieczona przed skutkami niekontrolowanego wybu- transporterów opancerzonych mają na koncie więcej chu amunicji (fachowo nazywa się to izolowaniem amu- zniszczonych czołgów Saddama niż paliwożerne kolosy nicji), a także przed wrogimi pociskami – system ochro- M1A2. Wówczas pojawiły się głosy, aby w ogóle zlikwi- ny aktywnej Afganit jest wyposażony nie tylko w głowi- dować jednostki pancerne (na rzecz zmechanizowanych). cę optoelektroniczną do obserwacji okrężnej, lecz także Podobnie było w Niemczech i we Francji. Każde z tych w działający w paśmie Ka radar AESA (wprost z samolo- państw bardzo długo było zadowolone z pakietów moder- tów PAK-FA). Afganit ma niszczyć wrogie pociski i ra- nizacyjnych opracowanych dla leopardów i leclerców, kiety przeciwpancerne swoimi antyrakietami. Ważący a brak zagrożenia dla pokoju w Europie tylko utwierdzał około 50 t czołg jest napędzany nowym silnikiem – w nieuruchamianiu kosztownych programów zbrojenio- Diesel ChTZ 12H360 (A-85-3A) o mocy 1500 KM. wych. A takim, niestety, byłoby opracowanie nowego czołgu podstawowego. PROBLEM Z KLASYFIKACJĄ Co więc się zmieniło, że Niemcy i Francja postanowi- Czy więc po prawie 40 latach dominacji maszyn III ge- ły jednak połączyć dwie swoje największe spółki pancer- neracji doczekaliśmy się wreszcie czołgu IV generacji? ne: KMW (Krauss – Maffei Wegmann) i Nexter – w jed- Eksperci mają poważne wątpliwości. Przede wszystkim ną firmę i opracować czołg IV generacji? Na marginesie zastrzeżenia budzi fakt, że ciągle jest to prototyp, a nie – temu projektowi uważnie przyglądają się Amerykanie, produkt seryjny, który już trafił w ręce najlepszego teste- którzy wahają się, czy wzorem abramsa iść własną drogą, ra – jego końcowego użytkownika, czyli zwykłego żoł- czy może nie powtórzyć próby z niemiecko-amerykań- nierza. Kolejną sprawą jest czołgowe działo. Nie są do- skim czołgiem MBT-70 i dołączyć do projektu KMW stępne żadne dowody potwierdzające jego rewolucyjność i Nextera. Odpowiedź na pytanie, co skłoniło Niemców względem zachodnich odpowiedników. Słychać więc i Francuzów do prac nad konstrukcją IV generacji, brzmi: głosy, że dorównuje ono jedynie armatom z leopardów T-14. A dokładniej T-14 Armata, czyli prototypowy ro- czy abramsów. A to istotny argument przeciwko zalicze- syjski czołg. niu go do IV generacji. Podobnie ma się sprawa z pan- Prace Rosjan nad nim nie były dla nikogo tajemnicą od cerzem T-14. Jeżeli jest tak dobry, jak głosi moskiewska jakichś 15 lat. Dopóki jednak badania nie wychodziły po- propaganda, to drżyjcie narody. Ale sporo jest głosów za fazę demonstratorów technologii, nikt na Zachodzie, wskazujących na problemy techniczne tego rozwiąza- oprócz entuzjastów militariów, nie robił z tego sprawy nia, które przekładają się na opóźnienia we wdrożeniu priorytetowej. Sytuacja zmieniła się, kiedy nasz wschod- T-14 do służby. Po latach zastoju w pancernym wyścigu ni sąsiad zaczął „rozpychać się łokciami w rejonie”. Na- zbrojeń coś zatem zdecydowanie „drgnęło”. Czy jednak gle jego pancerne plany wzbudziły niepokój. O tym, że na tyle, żebyśmy mówili o przełomie? n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 85

102 MLN BRAZYLIA DOLARÓW Guarani z modułami

res Aeroespacial lub 12,7 mm za kwotę około Ae Defesa, brazylijska 249 mln reali, czyli spółka izraelskiej firmy 77,5 mln dolarów. Brazylij- Elbit Systems, pod koniec 2016 ska armia zdecydowała się roku podpisała wieloletnią umowę na zakup remaksów, ramową o wartości 328 mln reali, gdy podpisała długo czyli około 102 mln dolarów, na do- oczekiwaną wielolet- stawę zdalnie sterowanych modu- nią umowę na dosta- łów uzbrojenia Remax dla wojsk lą- wy kołowych pojaz-

dowych Brazylii. Jednocześnie dów pancernych VBTP- E DEFESA ARES AEROESPECIAL Ares dostała zamówienie na -MR Guarani, która dotyczy 215 modułów uzbrojonych w kara- 1580 wozów za około 5,93 mld reali, biny maszynowe kalibru 7,62 mm czyli prawie 1,84 mld dolarów. WT n

INDIE Kość niezgody LITWA Rozpoczęto program budowy 12 nowoczesnych Czwórka niszczycieli min dla marynarki wojennej, którego z przeszłością koszt szacuje się na około 5 mld dolarów.

a 6,5 mln euro Litwini odkupi- że są poważne problemy w negocja- Zli od Duńczyków jednostkę ty- cjach kontraktu z Koreańczykami. pu Flyvefisken. W tamtejszej mary- Przedstawiciel indyjskiego resortu narce wojennej służył w latach obrony stwierdził, że nie udało się 1990–2016 jako „Havkatten”. uzgodnić szczegółów dotyczących Okręt patrolowy o wyporności transferu technologii, co powinno 450 t ma 54 m długości i 9 m sze- nastąpić przed podpisaniem umowy. rokości. Został uzbrojony w armaty Podobno Indie chcą uzyskać pełnię kalibru 76 mm i 40 mm. Jednostka

GOA SHIPYARD LIM. SHIPYARD GOA praw intelektualnych do projektu zastąpiła patrolowiec z Norwegii, nowych okrętów przeciwminowych przejęła nazwę po nim – „Sėlis” rzed rokiem indyjski resort i to jest kością niezgody między (P15) i dołączyła do trzech eksduń- Pobrony zgodził się, żeby partne- partnerami. Marynarka wojenna do- skich jednostek typu Flyvefisken, rem kontrolowanej przez państwo celowo potrzebuje 24 jednostek, które weszły do służby w litewskiej stoczni Goa Shipyard Limited (na gdyby więc Hindusi mieli pełnię marynarce w latach 2008–2010. zdjęciu) była południowokoreańska praw, nie musieliby ponosić żad- „Zemaitis” (P 11), „Dzukas” (P 12) firma Kangnam Corporation, która nych opłat na rzecz Kangnam przy i „Aukstaitis” (P 14) oraz „Sėlis” będzie odpowiedzialna za projekt zakupie kolejnych niszczycieli min. (P 15) tworzą Dywizjon Okrętów okrętu. Na początku stycznia 2017 Co więcej, mieliby możliwość eks- Patrolowych. WWR n roku pojawiła się jednak informacja, portu tych okrętów. WR n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 86 ARSENAŁ / TECHNIKA

HOLANDIA Aktywny pancerz

irma BAE Systems zmodernizuje Fbojowe wozy piechoty CV9035 holenderskich wojsk lądowych. Po- jazdy prawdopodobnie zostaną wypo- sażone w system obrony aktywnej. Do testów wybrano system Iron Fist izraelskiej firmy IMI Systems, który ostrzega załogę pojazdu przed grożą- cym jej niebezpieczeństwem, prze- chwytuje i eliminuje nadlatujące

JSDF w kierunku wozu pociski. Za rok, po JAPONIA zakończeniu prób, zostanie podjęta decyzja o kupnie systemu. Jeśli ta transakcja dojdzie do skutku, holen- Z obawy przed agresją derskie CV90 będą pierwszymi pojazdami bojowymi NATO z systemem Ministerstwo obrony Japonii zaprezentowało obrony aktywnej. WRT n prototyp kołowego transportera opancerzonego o modułowej konstrukcji. CHINY

esty pojazdu przewiduje się szerokości i 2,9 m wysokości. Za- Rozpoznanie na morzu Tprzeprowadzać do 2019 roku. montowano w nim silnik wysoko- Nowe ośmiokołowe wozy mają być prężny o pojemności 10,8 l i mocy o marynarki wojennej Chin tra- następcami transporterów typu 96 372,8 kW, który zapewnia maksy- Dfił nowy okręt wywiadu elek- (na zdjęciu). Ta wymiana ma przy- malną prędkość 100 km/h na utwar- tronicznego „Kaiyangxing” (szósta nieść wzmocnienie potencjału bojo- dzonej drodze. W wersji transporte- jednostka typu 815A). Ma wypor- wego jednostek przewidzianych do ra piechoty oprócz trzyosobowej za- ność 6 tys. t, osiąga maksymalną obrony japońskich wysp przed ewen- łogi będzie mógł przewozić ośmiu prędkość 20 w. i został uzbrojony tualną inwazją. Tokio w ten sposób żołnierzy desantu. Konstrukcja po- w trzy działa małego kalibru. reaguje na zwiększającą się potęgę jazdu pozwoli na szybki montaż „Kaiyangxing” przydzielono flotylli militarną Chin. Nowy pojazd o ma- z tyłu wymiennych modułów misyj- wsparcia bojowego Floty Morza Pół- sie 20 t ma 8,4 m długości, 2,5 m nych. WRT n nocnochińskiego. W n

WŁOCHY Ogniwo pośrednie

oncern Leonardo podpisał Trainer). Tamtejsze siły powietrzne pośrednim między maszynami do Kkontrakt z włoskim minister- oszacowały swoje potrzeby na oko- szkolenia wstępnego SIAI-Mar- stwem obrony na dostawę pięciu ło 45 maszyn. chetti SF.260 i zaawansowanego przedseryjnych samolotów tre- Nowe samoloty dostaną wojsko- M-346 Master. Pierwsze M-345 ningowych Alenia Aermacchi we oznaczenia T-345. M-345 za- mają być dostarczone w 2019 ro- M-345 HET (High Efficiency stąpią MB-339A i będą ogniwem ku. WW n ALENIA AERMACCHI

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA ARSENAŁ / W SŁUŻBIE CYWILIZACJI 87

RAFAŁ CIASTOŃ Ogniem ciągłym…

dy w „Trzeciej fali” Heidi i Alvin Tofflerowie pisali o trzech typach społeczeństw, Gtj. preindustrialnym, industrialnym i postindustrialnym, do zobrazowania różnic między nimi posłużyli się trzema typami narzędzi czy też środków produkcji – moty- ką, taśmą produkcyjną i komputerem. W kategoriach militarnych nic chyba nie obrazu- je lepiej „drugiej fali” niż karabin maszynowy. Szybkostrzelność była jedną z głównych wad broni palnej od czasów jej wynalezie- nia. W XVI i XVII wieku lekarstwem na ten problem było m.in. opracowanie specy- ficznej taktyki: kontrmarszu piechoty i karakolu jazdy, gdzie kolejne szeregi naprze- miennie oddawały salwy i wycofywały się w celu powtórnego nabicia broni. Rewolu- cją było wynalezienie karabinu ładowanego odtylcowo i strzelającego nabojem zespolonym. Konstrukcja pruskiego inżyniera Johanna Dreysego trafiła do armii królestwa w 1848 roku. W tym samym okresie, za oceanem, niejaki Lewis Jennings opracował karabin powta- rzalny z magazynkiem umiejscowionym pod lufą, choć ten rodzaj broni spopularyzował dopiero Tyler Henry ponad 20 lat później, a po nim Olivier Winchester. Obydwa karabiny, znane pod nazwiskami konstruktorów, stały się popularne na amerykańskim Dzikim Zachodzie. Wojny są katalizatorem dla rozwoju coraz to doskonalszych systemów uzbrojenia. Tak też było z wojną secesyjną – w 1862 roku do wyposażenia wojsk Unii zaczęto wprowadzać kartaczownicę Gatlinga, broń wprawdzie nie automatyczną, bo napędzaną za pomocą korby, strzelającą jednak ogniem ciągłym z kilku (od sześciu do dziesięciu) obrotowych luf (na marginesie warto zauważyć, iż podobne rozwiązanie, choć z napędem elektrycznym, jest wykorzystywane dziś w karabinach maszynowych Minigun i działkach Vulcan). Używana w sześciu państwach i kilkunastu konfliktach zbrojnych, poddawana modyfikacjom, w arsenale US Army znajdowała się do 1911 roku. Karta- czownice zostały wyparte przez automatyczne karabiny maszynowe. Hiram Maxim opracował swój ciężki karabin maszynowy w 1883 roku. Szybko stał się on najbardziej rozpowszechnionym i produkowanym w licznych odmianach cekaemem – dość wspomnieć brytyjskiego Vickersa, niemiecki wzór 1908 i rosyjski wzór 1910. I wojna światowa na froncie zachodnim stała się wojną pozycyjną w dużej, jeśli nie głównej, mierze właśnie z uwagi na masowe zastosowanie karabinów maszynowych. Ukryte w kolejnych liniach okopów armie nie były w stanie przełamać umocnień przeciwnika pod morderczym ogniem artylerii i cekaemów. Somma, Verdun – straty idące w dziesiątki, setki tysięcy zabitych i rannych świadczą o tym najdobitniej. Industrialne społeczeństwa spod znaku taśmy produkcyjnej zaczęły toczyć wojny za pomocą taśmy zasilającej karabinu maszynowego. Masowa produkcja szła w parze ze zdolnością do masowego unicestwienia… Broń samoczynna, a następnie samoczynno-samopowtarzalna, była wciąż udoskonalana, obok ciężkich pojawiły się także lekkie i ręczne karabiny maszynowe, a w trakcie kolejnego konfliktu światowego – te najbardziej dziś rozpowszechnione, uni- wersalne. Jeszcze w trakcie I wojny broń samoczynna trafiła do uzbrojenia żołnierzy – pojawiły się pierwsze pistolety maszynowe. Dziś, oprócz pistole- tów, jedyną bronią samopowtarzalną lub powtarzalną w siłach zbrojnych są karabiny wyborowe. Wynalazek „drugiej fali” pozostaje niezastąpiony. n

RAFAŁ CIASTOŃ jest doktorantem Akademii Sztuki Wojennej, ekspertem Fundacji im. Kazimierza Pułaskiego.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA STRATEGIE

/ BAŁKANY

ROBERT SENDEK INŻYNIERIA STRACHU Niektórzy politycy z państw bałkańskich nie rozwiązują problemów, lecz sami wywołują nowe punkty zapalne.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 89

Bośniaccy Serbowie słuchają przemówienia prezydenta Republiki Serbskiej Milorada Dodika przed referendum mającym zaaprobować dzień 9 stycznia jako święto państwowe. Banja Luka, wrzesień 2016 roku AP PHOTO/AMEL EMRIC/EAST NEWS EMRIC/EAST AP PHOTO/AMEL

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 90 STRATEGIE / BAŁKANY

odobno człowiek lubi się bać. Dosko- tyjnych straszyć można najogólniej ujmowanym nale o tym wiedzą miłośnicy thrille- Zachodem, czyli przede wszystkim sojuszem rów. Emocje wywołane strachem moż- północnoatlantyckim oraz Unią Europejską, Ro- na jednak wykorzystać nie tylko sją i Putinem, islamem, prawosławiem, katoli- w filmie, lecz także w polityce. cyzmem, uchodźcami, nieszczelnymi granica- Już w XVIII wieku zauważył to mi, utratą tożsamości czy obcą dominacją. John Adams. W eseju z 1776 roku Można wreszcie sięgać po najgorszą chyba „Thoughts on Government” napisał, w tym regionie groźbę – wybuchu wojny. że władza często oparta jest właśnie Każde z wymienionych wyżej przykłado- na strachu. Dzisiaj, w epoce wszechobecnych wych haseł (listę można dowolnie wydłużać, mediów, myśl ta wcale nie utraciła swej wagi, klipy wyborcze partii w poszczególnych kra- jest może nawet bardziej aktualna niż jach dostarczają naprawdę bogatego materiału) w XVIII wieku. niesie ze sobą pewne wyzwania. Nie są one jednak tak jednoznacznie negatywne, jak mo- ZARZĄDZANIE LĘKAMI głoby się wydawać niektórym politykom. Dziś co prawda nie da się już rządzić, stosu- Świat rzeczywisty, w odróżnieniu od tego wy- jąc jedynie przemoc, czyli tak, by ludzie pod- kreowanego na potrzeby publicystyki, nie jest Pporządkowywali się władzy ze strachu. Dosko- przecież czarno-biały i to, co dla pewnej spo- nale jednak można wykorzystać w polityce łeczności może być zagrożeniem, innej przy- obawy, lęki i fobie, prawdziwe bądź urojone. niesie szansę na zmianę. Może tylko z wyjąt- Nader liczne wypowiedzi polityków z Bałka- kiem wojny. Tymczasem w 2016 roku ten te- nów pokazują, że w tym regionie straszenie mat pojawił się w debacie publicznej co stało się jedną ze skuteczniejszych metod najmniej trzech państw: Bośni i Hercegowiny, wpływania na zachowania wyborców. Macedonii i Kosowa. Pół biedy, jeśli mówieniu o zagrożeniach to- warzyszą konkretne działania, służące zmniej- SPOKÓJ OD ŚWIĘTA szeniu niebezpieczeństwa czy rozwiązaniu 25 września 2016 roku na terenie Republiki określonych problemów. W takiej sytuacji bo- Serbskiej (część Bośni i Hercegowiny) odbyło wiem strach może działać mobilizująco i sta- się referendum, w którym głosujący opowie- nowić motywację do konstruktywnego działa- dzieli się za uznaniem 9 stycznia za święto nia, mającego na celu wzmocnienie instytucji państwowe. Wydawać by się mogło, że taka służących wspólnemu dobru, rozbudowę struk- kwestia nie niesie żadnych zagrożeń, ale tur obronnych albo zapewnienie bezpieczeń- w kraju tak podzielonym, jak Bośnia i Herce- stwa i dobrobytu. Problem pojawia się jednak gowina nawet sprawa dotycząca święta może wtedy, kiedy politycy próbują wywoływać stać się zarzewiem konfliktu. Wrześniowe refe- w społeczeństwie lęki po to, by nim zarządzać, rendum, którego pomysłodawcą był prezydent jednak nie z korzyścią dla całej wspólnoty, lecz Republiki Serbskiej, Milorad Dodik, zostało dla siebie czy swojej partii. przez bośniacki Trybunał Konstytucyjny uzna- Czym politycy na Bałkanach straszą swych ne za nielegalne, a przez zachodnich polityków wyborców? Właściwie wszystkim. Każdy pre- za kontrowersyjne i niepotrzebne. tekst jest bowiem dobry do politycznego wyko- Dzień ten nie został bowiem wybrany przy- rzystania. W zależności od kraju oraz barw par- padkowo. Na terenach zamieszkanych w więk-

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 91 VENDOSJE VET Ë

RETORYKA WOJENNA POJAWIŁA SIĘ W DEBACIE PUBLICZNEJ W KOSOWIE. PODGRZEWANIE NASTROJÓW SPOŁECZNYCH PRZEZ TAMTEJSZYCH POLITYKÓW NIE SPRZYJA STABILIZACJI W REGIONIE DOTKLIWIE DOŚWIADCZONYM WOJNĄ

szości przez Serbów 9 stycznia 1992 roku proklamowa- wraz z Boszniakami i Chorwatami Dnia Niepodległości, no tzw. Serbską Republikę Bośni i Hercegowiny, prze- który w Bośni obchodzony jest 1 marca. Mieli natomiast mianowaną wkrótce potem na Republikę Serbską. własne święto, czyli przypadający na 9 stycznia Dzień Przyczyną była niechęć bośniackich Serbów do występo- Republiki. Rzadko brali w nim udział przedstawiciele wania z Jugosławii, o co z kolei zabiegali zamieszkujący najwyższych urzędów państwowych ze strony chorwac- Bośnię muzułmanie i Chorwaci. Przeciwstawne aspira- kiej i boszniackiej, ale w tym święcie chętnie uczestni- cje narodów BiH doprowadziły do wybuchu wojny, za- czyli także politycy z sąsiedniej Serbii. kończonej w 1995 roku układem w Dayton, który nadał W listopadzie 2015 roku bośniacki Sąd Konstytucyjny kształt systemowi polityczno-administracyjnemu kraju. orzekł, że 9 stycznia nie jest dobrym terminem na ob- W myśl tego porozumienia Bośnia i Hercegowina jako chody Dnia Republiki, bo na ten dzień przypada prawo- państwo jest federacją, na którą składają się dwa pod- sławne święto Szczepana męczennika (w Serbii znanego mioty: Republika Serbska, zdominowana przez Serbów, pod imieniem Stefana; katolicy obchodzą je 26 grudnia), oraz Federacja Bośni i Hercegowiny, gdzie większość a święto państwowe nie powinno zbiegać się z religij- mieszkańców stanowią Boszniacy (bośniaccy muzułma- nym, bo taka sytuacja może być elementem dyskrymina- nie) oraz Chorwaci. Dodatkowym elementem tej ukła- cji osób innego wyznania. Republika Serbska ma zatem danki stał się tzw. dystrykt Brčko, niewielki obszar znaj- prawo obchodzić swoje święto, ale nie 9 stycznia; wła- dujący się pod międzynarodową kontrolą. dze powinny więc w ciągu sześciu miesięcy wyznaczyć Do tarć między bośniackimi Serbami a pozostałymi nowy termin. narodowościami Bośni i Hercegowiny dochodziło prak- Po takim orzeczeniu Serbowie zapowiedzieli, że tycznie zawsze, a jedną z kwestii zapalnych stanowiły zorganizują referendum, w którym o opinię poproszą święta państwowe. Bośniaccy Serbowie nie świętowali obywateli Republiki Serbskiej. Głosowanie doszło do

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 92 STRATEGIE / BAŁKANY

skutku, choć przeciwnicy polityczni Dodika mówili, że jest to działanie wbrew konstytucji, gdyż wyroki Sądu Konstytucyjnego są osta- teczne i obowiązujące. On jednak tym się nie przejął, zignorował też opinie urzędników unijnych i amerykańskich, którzy przestrzegali przed wzrostem napięcia w kraju. Politycy są- siedniej Serbii zachowali natomiast dyploma- tyczny dystans. Wsparcie natomiast Dodik otrzymał ze strony rosyjskiej, sam zresztą Sefer Halilović, emerytowany generał bośniackiej armii, twierdzi, że jeśli dojdzie do wojny, będzie to koniec Republiki Serbskiej, która bez pomocy Serbii przed referendum pojechał do Moskwy, gdzie utrzyma się zaledwie 10–15 dni. spotkał się z Władimirem Putinem. STRANKA PATRIOTSKA BOSANSKOHERCEGOVAČKA Trzeba jednak przyznać Dodikowi, że jest konsekwentny. Kłopot polega na tym, że w jego kraju panuje bardzo krucha równowa- ga między trzema głównymi narodami. Jej naruszenie może mieć poważne konsekwen- ZAGROŻENIE cje dla państwa. I rzeczywiście, pod adresem serbskiego polityka posypały się oskarżenia. Sefer Halilović, emerytowany generał bo- WOJNĄ JEST śniackiej armii, uczestnik wojny z lat dzie- więćdziesiątych XX wieku, dziś spełniający ARGUMENTEM się jako polityk, szef marginalnej Patriotycz- nej Partii Bośni i Hercegowiny, posunął się nawet do stwierdzenia, że konsekwencją refe- OSTATECZNYM, rendum może być wybuch w kraju nowej wojny. Dodik podważa bowiem cały układ z Dayton, będący fundamentem istnienia Bo- NAJSILNIEJSZYM śni i Hercegowiny jako państwa. Halilović twierdzi, że jeśli dojdzie do wojny, to sytu- I NAJBARDZIEJ acja będzie wyglądała inaczej niż w latach dziewięćdziesiątych. I to będzie koniec Repu- bliki Serbskiej, która bez pomocy Serbii PRZEKONUJĄCYM utrzyma się zaledwie 10–15 dni. Ten komentarz odbił się szerokim echem nie tylko w Bośni i Hercegowinie, lecz także w są- siedniej Serbii. Wypowiedź Halilovicia potępi- były poprzedzone długą procedurą ustaloną li serbscy politycy z samego szczytu władzy, między partiami rządzącą i opozycyjnymi w tym premier Aleksandar Vučić, minister w tzw. porozumieniu z Pržino z czerwca spraw zagranicznych Ivica Dačić, a także Mi- 2015 roku, co miało rozwiązać przedłużający lorad Dodik. Część polityków uznała jednak, się kryzys polityczny w kraju oraz zagwaranto- że jest to zapowiedź planu zniszczenia Repu- wać przejrzystość procesu wyborczego. Kam- bliki Serbskiej. pania była niezwykle zacięta i ze względu na ogromną polaryzację społeczeństwa macedoń- NA KRAWĘDZI WOJNY DOMOWEJ skiego towarzyszyły jej niemałe emocje. Głów- O wojnie zaczęto mówić także w Macedonii, na linia podziału Macedończyków, z grubsza w której 11 grudnia 2016 roku odbyły się rzecz biorąc, przebiega między zwolennikami przedterminowe wybory parlamentarne. Nie- i przeciwnikami Nikoli Gruevskiego. Za lidera wielką przewagę zdobyła w nich partia od opozycji uważany jest Zoran Zaev, stojący na 2006 roku rządząca krajem, czyli VMRO- czele Socjaldemokratycznego Związku Mace- -DPMNE Nikoli Gruevskiego. Same wybory donii, który oskarżał Gruevskiego o zapędy

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 93

dyktatorskie, manipulację mediami, podsłuchiwanie i wywołanie strachu. W Macedonii, gdzie wspomnienia przeciwników politycznych. konfliktu zbrojnego są wciąż żywe (w 2001 roku doszło tu Podczas kampanii Zaev był bardzo aktywny. Żeby do trwającej kilka miesięcy albańskiej rebelii), straszenie przyciągnąć wyborców albańskich (dotychczas najwięk- wojną może wywołać panikę. sza partia albańska – Unia Demokratyczna na Rzecz De- mokracji Ali Ahmetiego – była w koalicji z Gruevskim, SPÓR O GRANICĘ a politycy tej partii wchodzili w skład rządu) zapropono- Retoryka wojenna pojawiła się także w debacie publicz- wał, by język albański wprowadzić jako urzędowy na tere- nej w Kosowie. Politycy, którzy w 2016 roku rozpętali nie całego kraju, a nie tylko w jego zachodnich gminach. spór graniczny między Kosowem a Czarnogórą, nie po- Na spotkaniu z albańską diasporą w Szwajcarii propono- czuwają się do odpowiedzialności za swoje państwo. wał też podział Macedonii na kantony według wzorców Zresztą samo określenie „spór graniczny” to przesada, po- szwajcarskich. Kiedy się okazało, że podczas pobytu nieważ nie istnieje problem na poziomie międzyrządo- w Szwajcarii Zaev spotkał się z Musą Lamallarim, opo- wym. Granica czarnogórsko-kosowska została wytyczona wiadającym się za federalizacją Macedonii na wzór Bel- według urzędowych procedur, trwających kilka dobrych gii, konkurenci polityczni stwierdzili, że i Zaev pewnie lat. Demarkację według natowskich map przeprowadziła chce też zamienić Macedonię w federację. komisja, w której zasiadali przedstawiciele obu zaintere- Kwestie ewentualnej „kantonizacji”, federalizacji kra- sowanych stron, i w sierpniu 2015 roku podpisano kosow- ju oraz dwujęzyczności mocno podniosły temperaturę sko-czarnogórskie porozumienie. Wtedy właśnie wybuchł debaty publicznej. Natychmiast pojawiły się oskarżenia spór, ale nie między Kosowem i Czarnogórą, lecz między pod adresem Zaeva. Mówiono o tym, że jego propozycje rządem Kosowa i kosowską opozycją, reprezentowaną doprowadzą do radykalizacji żądań partii albańskich, głównie przez nacjonalistyczną partię Vetëvendosje. a to z kolei może stać się przyczyną wojny domowej Gdyby chodziło jedynie o sam przebieg granicy, ten i rozpadu kraju. Publicysta Nenad Mirčevski stwierdził spór dałoby się rozwiązać bez większych problemów, wprost, że Zoran Zaev spowodował, że Macedonia zna- np. dzięki powołanej specjalnie do tego celu komisji, do lazła się na krawędzi wojny domowej. Takie oskarżenia której członków mogłaby mianować także kosowska podchwycili też inni. Toni Naunovski, przedstawiany ja- opozycja. Wtedy jednak nie byłoby spektaklu, nie moż- ko profesor uniwersytecki, a w rzeczywistości publicysta na byłoby w świetle kamer urządzać happeningów, ta- i komentator polityczny, przewidywał nawet, że prezy- kich jak przesuwanie znaków granicznych, zwoływać dent Gorge Ivanov (wywodzący się ze środowiska manifestacji i oskarżać rządu premiera Isy Mustafy VMRO-DPMNE, czyli co najmniej sprzyjający polity- o zdradę. W wypowiedziach polityków Vetëvendosje za- kom tej partii) będzie zmuszony ogłosić stan wyjątkowy częły się pojawiać groźby możliwej wojny z Czarnogórą, po to, by ustrzec Macedonię przed wojną domową. jeśli dojdzie do ratyfikacji w parlamencie przebiegu gra- Prezydent o możliwym konflikcie wewnątrzmacedoń- nicy. W odpowiedzi Czarnogórcy obstawili teren nad- skim wspominał już w czerwcu 2016 roku, kiedy w orę- graniczny własnym wojskiem. dziu przestrzegał przed radykalizacją nastrojów. Zaev Nie należy się jednak spodziewać wojny między Ko- jednak takie oskarżenia odrzucał. Interesujące, że o moż- sowem a Czarnogórą, ale też nie o nią tu chodzi. Raczej liwym konflikcie wewnętrznym w Macedonii wspomniał o to, że pojawili się politycy, którzy są gotowi w imię także w swym komentarzu drukowanym w macedoń- własnych interesów do takiego podgrzewania temperatu- skiej prasie Andrej Korybko, publicysta i komentator pory sporu, że biorą pod uwagę nawet rozpętanie wojny. lityczny, pracujący dla rosyjskiej agencji Sputnik, którą Jest coś niepokojącego w tym, że ludzie którzy pocho- wielu krytyków uważa raczej za instytucję propagando- dzą z krajów mających w pamięci nieodległe doświad- wą niż informacyjną. czenia wojenne, a jednocześnie potrzebujących stabiliza- Wzmianki o wojnie domowej pojawiały się zatem cji i spokojnego rozwoju, tak chętnie przywołują groźbę w wypowiedziach polityków i publicystów prorządowych konfliktu zbrojnego. Z drugiej jednak strony być może (względnie: antyopozycyjnych, czyli występujących z kry- chodzi właśnie o to, że jest on argumentem ostatecznym, tyką działań macedońskiej opozycji, przede wszystkim najsilniejszym, który przekona wyborców. Taki sposób Zaeva). Można się w związku z tym zastanawiać, w jakim myślenia ma jednak pewną wadę: rozpalone do czerwo- stopniu to straszenie wynika z rzeczywistych obaw po- ności emocje polityczne trudno ostudzić, a tym bardziej szczególnych polityków czy publicystów o bezpieczeń- kontrolować. Można to podsumować sentencją Samuela stwo społeczeństwa, a w jakim jest cyniczną propagando- T. Coleridge’a, poety angielskiego: „To, co zaczyna się wą wrzutką, której celem ma być podgrzewanie nastrojów od strachu, kończy się szaleństwem”. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 94 STRATEGIE / ROZMOWA

MEDIALNA DYWERSJA Z Jolantą Darczewską o rosyjskiej wojnie dezinformacyjnej i kurniku bez koguta rozmawia Małgorzata Schwarzgruber.

ładimir Putin w grudniu 2016 roku za- diów krajowych i zagranicznych. W Rosji powstało wie- twierdził nową doktrynę bezpieczeństwa le kontrolowanych przez państwo, fasadowych organiza- informacyjnego Rosji. Dezinformacja ma cji, które inicjują różnego rodzaju wydarzenia propa- w tym kraju długą tradycję, sięgającą gandowe, jak konferencje międzynarodowe, koncerty, Wjeszcze czasów carskich. Potem pałeczkę przejęli ko- marsze pokoju. W 2013 roku na przykład utworzono muniści, udoskonalając stosowane metody… międzynarodową agencję informacyjną Rossija Siegod- Manipulacja i dezinformacja to podstawowe narzędzia nia po połączeniu radia Głos Rosji [teraz Sputnik] rządzenia na Kremlu, używane od lat. Rosja odziedziczy- i agencji RIA Novosti. ła je po ZSRR. Ideologię komunistyczną z czasów zimnej wojny teraz zastąpiła jednak geopolityka i Moskwa pro- Dezinformacja to szerokie pojęcie. Czym jest dzisiaj? muje wizję świata wielobiegunowego – Rosja jest jądrem Różne są jej definicje. Najczęściej mówi się jednak, że nowego świata, który ma powstrzymać globalnego hege- jest to zmanipulowana informacja, która ma wpływać na mona, Amerykę. Operacje informacyjne mają służyć po- opinię publiczną. To niebezpieczny oręż, bo jest łatwo do- prawie wizerunku Federacji Rosyjskiej w świecie, wyko- stępny, niewiele kosztuje i ma nieograniczony zasięg. rzystuje się więc w nich obraz przywódcy państwa – silne- Dezinformacja, niezależnie od definicji, ma jeden cel: go i zdecydowanego, takiego, który podniósł Rosjan podporządkowanie sobie elit i społeczeństw innych z kolan i skutecznie broni ich interesów. Pod koniec lat państw w sposób niezauważalny, z wykorzystaniem taj- dziewięćdziesiątych XX wieku, gdy w Rosji trwały prace nych i jawnych kanałów, m.in. świata dyplomacji, mediów nad nową doktryną bezpieczeństwa, pojawił się rozpo- i służb specjalnych, przez oddziaływanie psychologiczne wszechniony dziś termin „wojna informacyjna”. Rosyjscy oraz dywersję ideologiczną i polityczną. teoretycy dowodzą, że to Zachód wypowiedział taką woj- nę Moskwie, a ona tylko się broni. Tyle że nie chroni wła- W jakiej formie Moskwa prowadzi takie działania? snego terytorium i jego mieszkańców, lecz jakiegoś wy- Dezinformację można wykorzystywać w działaniach imaginowanego tworu, jak Noworosja czy swoich roda- taktycznych – do wprowadzenia szumu informacyjnego, ków za granicą. żeby stworzyć zasłonę dymną dla rzeczywistych działań. Takie kampanie najczęściej nie trwają długo. Elementem Kto prowadzi tę wojnę? Politycy, dziennikarze? strategii jest natomiast długofalowa dezinformacja, a jej Do akcji dezinformacyjnych, które prowadzi się z wy- celem – narzucenie opinii publicznej określonej wizji korzystaniem nowoczesnych technologii i kanałów ko- świata. Takie działania są podporządkowane z kolei ce- munikacji, jest potrzebne szerokie zaplecze. Za takimi lom polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, które po- operacjami stoją zazwyczaj służby, które rozpoznają sy- zostają niezmienne od lat: ograniczenie wpływów USA tuację i określają odbiorców, a potem opracowują kon- w Europie, osłabienie relacji transatlantyckich w NATO cepcję działania. Wykonawcami są natomiast politycy, i Unii Europejskiej, podporządkowanie sobie krajów dyplomaci, biznesmeni, eksperci oraz dziennikarze me- Wspólnoty Niepodległych Państw.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 95

Manipulacja i dezinformacja W jaki sposób inne kraje odpowiadają na ataki Moskwy? to podstawowe narzędzia Chociaż Rosja od lat prowadzi zaczepne działania dezinformacyjne, to twierdzi, że nie jest agresorem sprawowania władzy i tylko odpowiada na zachodnie ataki, mające wpływ na wewnętrzne sprawy kraju. Tamtejsi politycy uważają także, że mają prawo – podobnie jak inne na Kremlu państwa – do PR. Nikt im nie odbiera takiego prawa, ale świat zachodni zwraca uwagę, że w Rosji tego rodzaju działania są zmonopolizo- wane przez państwo i prowadzą do podważania polityki innych państw. Kraje zachodnie coraz aktywniej reagują na rosyjskie ataki – powstało wiele społecznych i zinstytucjonalizowanych ośrodków badań rosyjskiej dezinformacji, które skutecznie nagłaśniają to zagrożenie.

Głośno było o rosyjskich działaniach dezinformacyjnych na Ukrainie. A inne przykłady? Jest ich wiele – równie głośne ataki cybernetycz- ne na Estonię czy działania psychologiczno-informacyjne towarzyszące wojnie w Gruzji. Interwencję w tym kraju w 2008 roku Rosjanie tłumaczyli m.in. tym, że w ciągu jednej nocy zginęło 2 tys. ich roda- ków. Później, kiedy za tę „małą wojenkę” obarczali winą prezydenta Gruzji, nie wspomnieli ani o tym pretekście, ani o tym, że w miesiącach poprzedzają- cych interwencję wydali mieszkańcom Abchazji, wchodzącej w skład Gruzji, kilka tysięcy rosyjskich paszportów.

Kreml próbował też wpłynąć na prezydencką kampanię wyborczą w USA. Rosjanie przeprowadzili cyberataki na sztaby wyborcze i think tanki analizujące rosyjską polity- kę. Wybory w USA potoczyły się zgodnie z ocze- kiwaniami Rosjan – wygrał Donald Trump, o któ- rym mówią, że jest ich prezydentem. Nie zrezygnowali jednak z ataków na amerykańską demokrację. Kiedy rosyjska telewizja pokazywa- ła protesty w Portland, opatrzyła je komentarzem: „Oto zaczął się amerykański Majdan”. Słowo „majdan” przez rosyjską propagandę jest używa- ne jako synonim chaosu. Konkluzja tego materia- łu była natomiast była taka: Ameryka, która organizuje kolorowe rewolucje w wielu krajach na całym świecie, nagle sama stanęła przed taką rewolucją, zorganizowaną przez Hillary Clinton, która nie chciała dopuścić do zaprzysiężenia

Trumpa. WIŚNIEWSKI JAROSŁAW

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 96 STRATEGIE / ROZMOWA

Dezinformacja ma jeden cel: podporządkowanie sobie społeczeństw innych państw w sposób niezauważalny

Czy teraz Europa znalazła się na celowniku Moskwy? W doktrynie wojennej z grudnia 2014 roku oraz w za- Po amerykańskich wyborach można się spodziewać twierdzonej na początku grudnia 2016 roku przez prezy- pauzy w rosyjskiej akcji dezinformacyjnej skierowanej denta nowej doktrynie bezpieczeństwa informacyjnego przeciwko USA. Jednocześnie główna tuba propagandy, [poprzednia pochodziła z 2000 roku] zapisano m.in., że państwowa telewizja, ogłosiła koniec hegemonii Stanów celem Rosji jest przeciwdziałanie wpływom obcych Zjednoczonych – była to wiadomość skierowana do państw na obszarze WNP. Armia ma natomiast bronić państw zachodnioeuropejskich. Cytowano m.in. niemiec- systemu informacyjnego przed agresywnymi działaniami kiego rusofila Aleksandra Rahra, twierdzącego, że Europa przeciwnika. Jak głosi nowa doktryna, w zagranicznych jest kurnikiem bez koguta. Panuje tu chaos i jest potrzeb- mediach jest coraz więcej „materiałów zawierających ten- ny lider, który musi się dogadać z Rosją, bo Europa nie dencyjną ocenę polityki państwowej Federacji Rosyj- może się czuć bezpieczna bez Moskwy. skiej”. Według tego dokumentu, rośnie też oddziaływanie informacyjne na mieszkańców Rosji, przede wszystkim na Niemiecka prasa ostrzega przed rosyjską kampanią młodzież, „w celu rozmywania tradycyjnych rosyjskich dezinformacyjną, mającą na celu zdyskredytowanie wartości duchowych i moralnych”. Media rosyjskie są na- Angeli Merkel w roku wyborów parlamentarnych. tomiast dyskryminowane za granicą, a dziennikarze napo- Od 2015 roku telewizja RT [Russia Today], komentują- tykają przeszkody w prowadzeniu swojej działalności. ca wydarzenia po myśli polityków z Kremla, nadaje rów- Moskwa musi też zmierzyć się z ingerencją Zachodu nież w języku niemieckim. Głośnym echem na początku w sprawy wewnętrzne Rosji. Prezydent Putin m.in. zwró- 2016 roku odbiła się akcja „Liza”, kiedy rosyjska telewizja cił na to uwagę podczas pierwszej rozmowy telefonicznej wyemitowała program o zgwałceniu przez uchodźców ro- z Donaldem Trumpem. Po wojnie w Gruzji w doktrynie syjskojęzycznej obywatelki Niemiec. Wykorzystując media wojennej dopisano prawo do zbrojnej obrony rodaków za społecznościowe, organizowano wówczas antyimigranckie granicą, przy czym „rodacy” są pojęciem raczej umow- protesty. Wskutek zdecydowanej reakcji niemieckich nym. To nie tylko emigranci z Rosji, lecz także wszyscy, władz, potępiających takie działania, demonstracje się za- którzy mówią po rosyjsku i interesują się tym krajem. Mo- kończyły. Moskwa nagle przerwała tę akcję, ale nadal skwa twierdzi, że w ten sposób broni tradycyjnych warto- wspiera w Niemczech prorosyjskie media, wykorzystuje ści społeczeństwa przed „psychologiczną zagładą”, jaką czarny PR i kupuje przychylność tamtejszych elit. mu gotuje Zachód. Rosyjska doktryna jest antynatowska i antyamerykańska, co ma także wymiar praktyczny – To pewnie nie koniec ingerencji w kampanie wyborcze. „przestępcza ingerencja USA i NATO” stanowi wyjaśnie- Wkrótce Francuzi również będą wybierać prezydenta. nie przyczyn wszelkich współczesnych konfliktów zbroj- We Francji Putin ma ułatwione działanie, gdyż mieszka nych, a zarazem jest dobrym argumentem uzasadniającym tam wielu rosyjskich emigrantów i panują antyamerykań- rosyjską interwencję zbrojną na Ukrainie czy w Syrii. skie nastroje. Moskwa stawia na Marine Le Pen, bo od dawna finansowo wspiera Front Narodowy. Szefowa tego Czy armia włącza się do wojny informacyjnej? ugrupowania prawdopodobnie zmierzy się z innym zwo- Robi to za pośrednictwem własnych koncernów multi- lennikiem zbliżenia z Rosją, kandydatem Partii Republi- medialnych. Krasnaja Zwiezda podejmuje działania mają- kańskiej, François Fillonem. Efektem rosyjskiego oddzia- ce na celu dezinformację, czyli wydaje własną gazetę, ływania na francuskich polityków było m.in. zacieśnianie prowadzi portale, dociera do odbiorców przez Twittera współpracy wojskowej. Przypomnę sprzedaż Rosji okrę- i Facebooka. Sama armia prowadzi je także w realu – tów desantowych Mistral, choć ta transakcja nie została można tu przywołać chociażby słynne „zielone ludziki” ostatecznie zrealizowana z powodu nałożenia na Moskwę na Krymie czy „konwoje humanitarne” dla Donbasu. n unijnych sankcji. Dr JOLANTA DARCZEWSKA jest kierownikiem Co na temat walki informacyjnej mówi rosyjska dok- Zespołu ds. Bezpieczeństwa Wewnętrznego tryna wojenna? w Europie w Ośrodku Studiów Wschodnich.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA POLSKA ZBROJNA HISTORIA NOWY MAGAZYN JUŻ WKRÓTCE

1050 LAT HISTORII I CHWAŁY ORĘŻA POLSKIEGO

KWARTALNIK HISTORYCZNY

www.polska-zbrojna.pl 98 STRATEGIE / ROZMOWA

SŁOWA JAK POCISKI Z Elizabeth Wahl o rosyjskiej propagandzie i szukaniu prawdy

rozmawia Anna Dąbrowska. MICHAŁ NIWICZ

łaściwie w każdym kraju prowadzi się łowić prawdę. Rosyjski rząd wydaje setki milionów dola- pewnego rodzaju działania propagando- rów na wojnę propagandową – przeprowadza tysiące we. Czym one się różnią od rosyjskiej dezinformujących ataków za pomocą think tanków, wie- kampanii dezinformacyjnej? lojęzycznych stacji telewizyjnych, takich jak Russia WRządy państw zachodnich czy instytucje w Europie lub Today, agencji informacyjnych oraz korzysta z usług trol- USA tak naprawdę nie uprawiają propagandy, lecz PR, li aktywnych w mediach społecznościowych. Często kie- czyli starają się pokazać z jak najlepszej strony. Rosja na- ruje zmanipulowane przekazy do osób nieprzystosowa- tomiast nie tylko promuje działania swojego rządu, lecz nych, odrzuconych, zagubionych, które czują, że ich pro- także chce wpływać na inne kraje i ich politykę. blemy są ignorowane przez władze i media. Ci ludzie najszybciej uwierzą w rozmaite teorie spiskowe i w popu- Kto jest odbiorcą tych kampanii – rodacy czy obywa- listyczne hasła antyzachodnie. Kreml wykorzystuje także tele innych państw? ekstremistów i polityków ze skrajnych opozycji, którzy Obie grupy, ale w zależności od odbiorcy kampanie krytykują establishment. Tak długo przekonują ich do ra- prowadzi się w różny sposób. W Rosji media są pod co- cji Kremla, aż zaczną się oni domagać od swoich rządów raz większą kontrolą władz. Przez ostatnie lata obserwo- i władz respektowania rosyjskich interesów. waliśmy, jak zamykano i likwidowano niezależne gazety i stacje telewizyjne, więc dziś funkcjonują głównie media Jaki jest główny cel takich zabiegów? państwowe. Podaje się w nich zmyślone fakty, manipulu- Moskwa przede wszystkim chce doprowadzić do poje informacjami, przekupuje rozmówców. Z takich wła- działów wewnątrz Unii Europejskiej, ale także między śnie gazet, telewizji czy radia większość Rosjan czerpie nią a Stanami Zjednoczonymi oraz między państwami dziś informacje o kraju i świecie. należącymi do NATO. Jednocześnie Kreml stara się pod- ważyć wiarygodność zachodnich instytucji. Rosjanom A jak wygląda propaganda skierowana do zachodnich zależy też na wywołaniu w zachodnim społeczeństwie społeczeństw? poczucia zagrożenia. Na Zachodzie ludzie mają dostęp do różnych źródeł informacji. Dlatego Kreml stara się tak manipulować swo- W zakłamywaniu prawdy Rosja ma ogromne imi przekazami, aby tworzyć chaos, z którego trudno wy- doświadczenie jeszcze z czasów sowieckich. Czy

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 99

teraz używa się takich samych rządy i organizacje, którym zależy metod? Najlepszą na osłabieniu Ukrainy. Zaprzeczano Zmienił się przede wszystkim też, że na Krym wkroczyły siły ro- sposób prowadzenia wojny infor- bronią syjskie. Tłumaczono, że „zielone lu- macyjnej. Teraz jednym z głów- dziki” to oddziały samoobrony, nych narzędzi są media elektronicz- przed chroniące nękanych przez ukraiń- ne. Na Twitterze, Facebooku, blo- skie władze Rosjan. gach czy w komentarzach pod propagandą różnymi informacjami dziesiątki Kłamstwa, omijanie faktów, prze- tysięcy prorosyjskich trolli za - jest prawda, inaczenia – takimi metodami po- mieszcza fałszywe treści. sługiwała się ta telewizja? o którą trzeba Tak, ale też rozpowszechniała Podczas wojny na Ukrainie Rosja- zmyślone informacje, zaprzeczała nie osiągnęli chyba szczyt możli- prawdzie, tworzyła teorie spiskowe, wości w uprawianiu propagandy. walczyć wymyślała półprawdy. Kiedy ko- Jak to wyglądało z perspektywy mentowano jakieś wydarzenie, to waszyngtońskiej redakcji Russia i wydobyć ją np. mówiono, że Stany Zjednoczone Today? czy państwa NATO nie powinny ni- Przez dwa i pół roku byłam kore- z zalewu kogo krytykować, bo same robią du- spondentką angielskojęzycznej mię- żo gorsze rzeczy, m.in. prowadzą dzynarodowej telewizji finansowa- informacji wojnę w Iraku. Tak naprawdę dopie- nej przez rosyjski rząd. Kiedy podej- ro po rosyjskiej inwazji na Krym zo- mowałam tam pracę, wierzyłam, że baczyłam, jak niebezpiecznym na- będziemy niezależnym źródłem informacji, pokazującym rzędziem może być telewizja. Wtedy stwierdziłam, że nie prawdziwe problemy USA, o których nie wspominają mogę dłużej pracować dla tej rosyjskiej maszyny propa- główne media krajowe. „Pytaj więcej” brzmiało hasło gandowej i zrezygnowałam z pracy. stacji. Okazało się jednak, że naszym zadaniem jest uka- zywanie Ameryki w jak najgorszym świetle. To nie była Jak możemy bronić się przed taką propagandą? krytyka bezpośrednia, lecz dyskredytowanie zachodnich Na pewno nie przez kontrpropagandę. Najlepszą bronią instytucji, rządów i mediów. Takie nastawienie zmieniło jest prawda – trzeba o nią walczyć, starać się ją wydobyć się jednak po rosyjskiej inwazji na Krym. z zalewu różnych informacji. Pomocne jest tworzenie nie- zależnych ośrodków medialnych, wspieranie pluralizmu W jaki sposób? mediów, ważne są też wszelkie działania edukacyjne. Lu- Dezinformacja odtąd była bardziej agresywna i stała dzie często nie wiedzą, że są manipulowani i nie odróż- się elementem strategicznej walki. Nasza redakcja miała niają prawdziwych wiadomości od dezinformacji. Dlate- być bronią służącą do manipulowania opinią publiczną. go tak ważne jest uświadamianie odbiorcom, jak działa W każdym konflikcie, szczególnie w czasie wojny, trud- rosyjska propaganda i szkolenie pod tym kątem dzienni- no jest osobom postronnym zorientować się, jakie są fak- karzy. Poza tym osoby kreujące kłamliwe wiadomości ty – np. kto strzela i dlaczego. Rolą mediów jest to tłuma- i świadomie je rozpowszechniające powinny być pocią- czyć. My jednak nie pokazywaliśmy prawdy. Naszym za- gnięte do odpowiedzialności. n daniem było odpieranie jakichkolwiek zarzutów wobec Rosji. Zostaliśmy też poinstruowani, żeby przedstawiać WIZYTÓWKA Ukrainę jako stronę winną konfliktu. ELIZABETH WAHL Jak zatem wyglądały materiały Russia Today z Ukrainy? jest amerykańską dziennikarką m.in. stacji CNN, MSNBC, Protesty na Majdanie pokazywano nie jako demonstra- Fox News. Od 2011 do 2014 roku była amerykańską korespon- cje osób niezadowolonych z rządu, korupcji, złej sytuacji dentką waszyngtońskiej redakcji Russia Today, angielskojęzycznej politycznej i ekonomicznej w kraju, lecz jako wystąpienia międzynarodowej telewizji finansowanej przez rosyjski rząd. W pro- bojówek faszystów i neonazistów. Trzeba też było sugero- teście przeciwko manipulowaniu przekazywanymi informacjami wać widzom, że tymi wydarzeniami sterują zachodnie zrezygnowała z pracy w trakcie programu, który prowadziła. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 100 STRATEGIE / EUROPA

TADEUSZ WRÓBEL Przełomowy plan Węgrzy zdecydowali się wzmocnić swoją armię. Dlatego w tym roku rusza dziesięcioletni program modernizacji sił zbrojnych Węgier.

powodu niekorzystnych zmian w środowisku bezpieczeństwa węgierskie władze, wzorem wielu innych państw europejskich, postanowiły zainwestować we wzmocnienie systemu obron- MO WĘGIER Znego państwa. W ostatnich dwóch dekadach tamtejsze siły zbrojne nie były bowiem rozpieszczane przez poli- tyków – wydatki obronne po zakończeniu zimnej wojny wynosiły około 1% produktu krajowego brutto. Przy tak An-26. W latach 1974–1976 do węgierskich sił po - niskim budżecie inwestycje w sprzęt wojskowy były wietrznych trafiło dziesięć antonowów. W 2004 roku na- bardzo ograniczone, bo większość środków wydawano tomiast na Ukrainie dokupiono jedenasty. Upływ czasu na bieżące utrzymanie armii. spowodował, że w linii pozostało zaledwie pięć maszyn, István Simicskó, węgierski minister obrony, postano- których używa eskadra samolotów transportowych wił to zmienić i 20 grudnia 2016 roku ogłosił rozpo- stacjonująca w 59 Bazie Lotnictwa Taktycznego częcie dziesięcioletniego programu modernizacji sił w Kecskemécie. Szef resortu obrony ujawnił, że bezpie- zbrojnych i systemu obronnego państwa. Zapowie- czeństwo lotów antonowami jest zagrożone. Zapowiedź dział, że każdego roku nakłady na obronę będą zwięk- zakupu następcy An-26 jest bardzo ogólnikowa. Mini- szane o 0,1% PKB, tak by osiągnąć zalecany przez ster Simicskó nie wykluczył, że mogą to być maszyny NATO poziom 2% PKB. Polityk nie ujawnił jednak, używane. Nie wiadomo jednak, ile transportowców zo- jaką kwotę planuje się przeznaczyć na realizację pro- stanie zamówionych. gramu „Zrinyi 2026”. Bardziej zaawansowany jest program wymiany samo- lotów do szkolenia podstawowego. Jaki-52 są ostatnimi LOTNICZE PRIORYTETY nowymi maszynami szkolnymi, które dostali węgierscy Od połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku wę- piloci. W 1994 roku na Węgry trafiło 12 samolotów tego gierskie lotnictwo wojskowe, oprócz 14 gripenów pozy- typu wyprodukowanych na rosyjskiej licencji w Rumunii, skanych w trybie leasingu, nie dostało żadnego nowego ale po ponad 20 latach eksploatacji w eskadrze szkolnej samolotu. Dlatego za jeden z priorytetów modernizacji stacjonującej w Szolnoku pozostały zaledwie trzy maszy- technicznej minister uznał zakup nowych maszyn trans- ny. Pierwszą z nich stracono 13 listopada 2003 roku, kie- portowych, by zastąpić nimi ponadczterdziestoletnie dy w katastrofie zginęli dwaj piloci. Kolejny samolot

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 101

Minister obrony Węgier István Simicskó MICHAŁ ZIELIŃSKI Węgierskie śmigłowce: na pierwszym planie Mi-17, a w tle AS 350 OGŁOSZENIE WZMACNIANIE REZERW PLANU Minister obrony Węgier István Simicskó planuje rozbudowę rezerw osobowych. Podał, że teraz jest 5500 rezerwistów i w przyszłości może okazać się, MODERNIZACJI że to za mało. Dlatego rozbudowana ochotnicza rezerwa ma być zorganizowana terytorialnie. Prze- „ZRINYI 2026” widziano też system motywacyjny (m.in. stypendia dla studentów), zachęcający do wstępowania w jej OZNACZA, szeregi. ŻE NA WĘGRZECH w Czechach kupiono po dwa samoloty Zlin Z-242 L ZMIENIA SIĘ i Z-143 LSi. Nie pierwszy raz węgierscy piloci będą latali na czeskich maszynach, bo w latach 1976–2002 PODEJŚCIE tamtejsze siły powietrzne miały cztery zliny Z-43. ŚMIGŁOWCOWE ZAWIROWANIA DO SPRAW Ważne miejsce w planach modernizacyjnych parku lotniczego zajmują śmigłowce. Po wycofaniu ze służby desantowo-szturmowych Mi-24 węgierskie lotnictwo OBRONNOŚCI dysponuje tylko batalionem maszyn transportowych, wchodzącym w skład 86 Bazy Śmigłowców w Szolnok. Przy czym ta jednostka ma zaledwie około dziesięciu 25 czerwca 2015 roku zapalił się w czasie lotu szkolenio- Mi-8 i Mi-17, które realnie stanowią tylko eskadrę. wego. Pilotom udało się awaryjnie wylądować na lotni- Wielokrotnie w przeszłości pojawiały się zapowiedzi sku, ale jeden z nich został dotkliwie poparzony. Inne zakupu śmigłowców, ale najczęściej wszystko kończyło maszyny natomiast wycofano ze służby. się na deklaracjach. Rok temu wydawało się co prawda, Z samolotami szkolnymi jest mimo wszystko lepiej że wkrótce węgierscy piloci dostaną nowe maszyny. niż z transportowymi, bo wybrano już następcę jaka-52. W styczniu 2016 roku agencja prasowa Sputnik, na pod- Tyle że nowe maszyny mają być wykorzystywane do za- stawie informacji z Centrum Analiz Światowego Han- dań zarówno szkoleniowych, jak i kurierskich. W sierp- dlu Bronią, podała bowiem, że Węgry chcą kupić w Ro- niu 2016 roku ministerstwo obrony potwierdziło, że sji około 30 egzemplarzy Mi-17. Wartość tej transakcji

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 102 STRATEGIE / EUROPA

SPORT DLA OBRONNOŚCI szacowano na 142 mld forintów, Pomysłem na proobronne zaktywizowanie zapowiedzi ministra, mistrale, któ- czyli około 490 mln dolarów. społeczeństwa jest decyzja o utworzeniu re posiada 2 Grupa Rakiet Prze- Szczegóły w sprawie śmigłowców pod auspicjami ministerstwa obrony Fede- ciwlotniczych w 12 Pułku Rakieto- Victor Orban miał ustalić bezpo- racji Sportów Obronnych. Resort zamierza wym Obrony Powietrznej, mają zo- średnio z Władimirem Putinem, ale aktywnie wspierać dyscypliny sportowe stać zmodernizowane. w lutym 2016 roku, w czasie wizy- przydatne dla obronności. Jed- Zdecydowanie gorzej jest ty szefa węgierskiego rządu w Mo- nocześnie federacja ma z systemami obrony po- skwie, ogłoszono, że Budapeszt nie pomóc w pogłębieniu wietrznej średniego zakupi rosyjskich maszyn. Orban kontaktów wojska sięgu. 1 Grupa Ra- podjął taką decyzję pod presją ze społeczeń- kiet Przeciwlotni- przywódców Unii Europejskiej. Te- stwem. czych 12 Pułku ma raz znowu pojawiła się szansa na sowieckie zestawy nowe śmigłowce, ale podobnie jak krótkiego zasięgu w przypadku samolotów transpor- 2K12 Kub, któ- towych, nie wiadomo, jakie maszyny zostaną zamówio- rych Węgrzy uży- ne i ile ich będzie. wają od lat siedem- Ze względu na wieloletni brak strategicznych decyzji dziesiątych XX wieku. w sprawie wymiany floty śmigłowców, dysponujące Teraz mają do dyspozycji ograniczonymi środkami finansowymi węgierskie lot- 12 samobieżnych wyrzutni, które nictwo wojskowe uciekało się do prowizorycznych roz- zostały zmodernizowane we współpracy z Polską. Ko- wiązań. Znaczącym wsparciem było przekazanie przez nieczne są zatem nowe systemy obrony powietrznej śred- Finlandię dwóch używanych Mi-8T, które weszły do niego zasięgu. Pojawiają się informacje, że plany zakupu służby w grudniu 2011 roku. Inną transakcją był zakup tego sprzętu mają związek ze staraniami o organizację w lutym 2014 roku w Rosji trzech zmodernizowanych igrzysk olimpijskich w Budapeszcie w 2024 roku. Mi-8T za 3 mld forintów, czyli wówczas 9,7 mln euro. Niewiele też wiadomo o modernizacji technicznej Maszyny postanowiono przeznaczyć na potrzeby reago- wojsk lądowych. Jest to o tyle niepokojące, że ten ro- wania kryzysowego i misji poszukiwawczo-ratowni- dzaj sił zbrojnych już dawno nie otrzymał nowego czych. Podjęto również decyzję o remoncie czterech uzbrojenia. Ostatnim większym nabytkiem po zimnej Mi-17. W lipcu 2016 roku węgierski resort obrony pod- wojnie były kołowe transportery opancerzone. Węgier- pisał umowę w tej sprawie z rosyjskim holdingiem skie wojska lądowe w latach 1996–1999 dostały z Rosji Wiertalioty Rossii. 437 wozów BTR-80 i 170 sztuk BTR-80A. W ten spo- Jednym z ostatnich posunięć mających poprawić sy- sób Moskwa spłaciła długi wobec Węgier zaciągnięte tuację w węgierskim lotnictwie śmigłowcowym było jeszcze w czasach ZSRR. przejęcie w maju 2016 roku dwóch lekkich jednosilni- Minister obrony przy okazji planów modernizacyj- kowych AS350 Écureuil, które zamierzano wykorzy- nych wspomniał tylko o remontach i wymianie sprzętu stać do zadań szkoleniowych. Po wycofaniu przed kil- sapersko-pontonowego. Prawdopodobnie chodzi m.in. kunastu laty Mi-2 węgierskie lotnictwo zostało bowiem o znalezienie następców dla kilkudziesięciu pływają- bez szkolnych śmigłowców. Tyle że te „nowe” maszyny cych transporterów PTSM-2. W kraju, przez który prze- mają po około 30 lat. Wcześniej służyły pilotom wę- pływają takie wielkie rzeki, jak Dunaj, Cisa czy Drawa, gierskiego lotniczego pogotowia ratunkowego, ale jesie- zdarzają się powodzie i wówczas sprzęt tego typu jest nią 2014 roku trzeba było je wycofać ze względu na niezwykle przydatny. Węgierskiej armii potrzebne są przepisy obowiązujące w Unii Europejskiej. też nowe parki pontonowe. Ogłoszenie planu modernizacji „Zrinyi 2026” ozna- ENIGMATYCZNE ZAPOWIEDZI cza, że na Węgrzech zmienia się podejście do spraw Węgierski program modernizacyjny ma objąć rów- obronności. Do niedawna panowało tam przekonanie, że nież naziemną obronę powietrzną. W tym sektorze nie jeśli kraj za sąsiadów ma w większości państwa należące ma większych problemów z przeciwlotniczymi zesta- do NATO i Unii Europejskiej, to jest bezpieczny. Kon- wami rakietowymi bardzo krótkiego zasięgu, bo Wę- flikt na Ukrainie i kryzys z uchodźcami były jednak sy- grzy mają przenośne zestawy Strzała i Igła oraz po- gnałami ostrzegawczymi, które podważyły to założenie. dwójne wyrzutnie Mistral, zamontowane na terenowych Stwierdzono, że świat staje się coraz bardziej niestabilny, ciężarówkach Mercedes Unimog. Przy czym, według więc trzeba rozbudowywać potencjał obronny. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA POLSKA ZBROJNA POLSKA ZBROJNA HISTORIA PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH KWARTALNIK BELLONA POLSKA-ZBROJNA.PL

REKLAMUJ SIĘ W NA- SZYCH CZASO- PISMACH

Oferta reklamowa dostępna na www.polska-zbrojna.pl

WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY 104 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

TOMASZ OTŁOWSKI Przedwczesne doniesienia o śmierci Seria klęsk dotknęła Państwo Islamskie, zarówno w wymiarze militarnym, jak i ideologicznym. Czy ta zbrodnicza struktura ostatecznie przejdzie do historii?

ok 2016, zwłaszcza jego ostatni kwartał, z pew- guły na terenach pustynnych, o tyle począwszy nością nie zapisze się pozytywnie w dziejach od utraty Ar-Ramadi, kalifat zaczął ponosić samozwańczego kalifatu, powołanego do życia znacznie boleśniejsze porażki. Ostatecznie po przez Państwo Islamskie (IS) ponad dwa lata te- serii klęsk IS kontrolowało już zaledwie połowę Rmu na części terytoriów Syrii i Iraku. Seria spektakular- obszaru, należącego do władztwa kalifa w szczy- nych porażek militarnych, poniesionych przez islamistów cie jego potęgi, czyli u schyłku 2014 roku. zarówno w krajach Lewantu, jak i w innych regionach Największe straty terytorialne dotknęły kalifat świata, gdzie kalifat ustanowił swe prowincje, znacznie w ciągu minionych kilkunastu miesięcy w Iraku. podkopała polityczny wizerunek tej organizacji i osłabiła Najpierw, w maju 2016 roku, siły rządowe odbiły jej zdolności operacyjne. Myliłby się jednak ten, kto po- miasteczko Ar-Rutbah, położone na dalekim zacho- czytywałby tę sytuację za oznakę zbliżającego się końca dzie prowincji Al-Anbar. Ze strategicznego i poli- kalifatu. Wszystko bowiem wskazuje na to, że upłynie tycznego punktu widzenia jest ono niezwykle waż- jeszcze dużo czasu, zanim ta zbrodnicza struktura osta- nym ośrodkiem, znajduje się bowiem na jedynym tecznie przejdzie do historii. lądowym szlaku transportowo-komunikacyjnym z Jordanią. Ponadto ma olbrzymie znaczenie w po- SERIA KLĘSK lityce klanowej irackiej społeczności sunnickiej. Zła passa kalifatu zaczęła się już u schyłku 2015 roku, Przy czym to właśnie miejscowe klany sunnickie gdy pod koniec grudnia padły ostatnie punkty oporu bo- walnie przyczyniły się do odzyskania Ar-Rutbah, jowników IS w Ar-Ramadi, stolicy irackiej prowincji kiedy wiosną 2016 roku wywołały bunt przeciwko Al-Anbar – tego owianego złą sławą matecznika sunnic- represyjnej polityce lokalnych struktur IS. kiego ruchu oporu i ugrupowań dżihadystycznych, który Kolejną bolesną stratą dla Państwa Islamskie- po 2003 roku przysporzył wiele problemów Ameryka- go w Iraku było – i to już zaledwie miesiąc póź- nom. Ta porażka Państwa Islamskiego miała, jak się już niej – odbicie przez siły rządowe Al-Falludży. wkrótce okazało, wymiar militarny, przede wszystkim Miasto – słynne z buntowniczej postawy miesz- jednak symboliczny. I to nie tylko ze względu na zna- kańców w okresie obecności w Iraku sił amery- czenie samego miasta, jako głównego przed wojną kańskich (2003–2011) i wsparcia dla ruchów od- ośrodka administracyjnego, politycznego i społeczno- wołujących się do radykalnego islamu – 26 czerwca -ekonomicznego irackich sunnitów. 2016 roku zostało ostatecznie opanowane przez ar- Upadek Ar-Ramadi, odbitego po długotrwałych mię iracką i sunnickie formacje, wchodzące w skład i krwawych bojach przez zdominowane przez szyitów si- milicji ludowych Al-Hashd al-Shaabi. Dzisiaj wiele ły rządowe, stanowił również początek kolejnych klęsk wskazuje na to, że Al-Falludża ostatecznie przestanie militarnych kalifatu w Iraku i Syrii. O ile wcześniej, być ośrodkiem sunnickiego buntu, bo nie ma tam w 2015 roku, Państwo Islamskie traciło przede wszyst- jego dawnych mieszkańców. Wygnani podczas kim mniej znaczące strategicznie ośrodki, położone z re- odbijania miasta sunnici wciąż nie mogą

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 105

wrócić do domów, znajdujących się obecnie w strefie wojennej. Tak naprawdę nie mają jednak do czego wra- cać: miasto zostało zrównane z ziemią w niemal 90%, a szumnie zapowiadane rządowe programy odbudowy wciąż istnieją jedynie na papierze. W październiku 2016 roku ruszyła też dawno wyczeki- wana ofensywa na Mosul – przed wojną drugie co do wielkości miasto Iraku, a obecnie główny ośrodek wojskowo-polityczny w irackiej części kalifatu. Już kilkana- ście tygodni od rozpoczęcia tej operacji irackim siłom rządowym, wspieranym przez formacje kurdyjskie, udało się odbić wiele miasteczek i miejscowości wo- kół Mosulu, od ponad dwóch lat okupowanych przez IS. Symboliczny wymiar miał przy tym fakt, że większość z tych osad to historyczne ośrodki kultu bliskowschodnich rytów chrześci- jańskich (znacznie starszych od islamu, bo istnieją- cych tam nieprzerwanie od niemal 2 tys. lat), które tak zażarcie zwalcza kalifat. Choć tempo działań w ramach ofensywy na Mo- sul pod koniec 2016 roku znacznie spadło, to nie ulega wątpliwości, że jest tylko kwestią czasu, kiedy całe miasto z jego rozległymi przedmieściami ostatecznie znajdzie się w rękach sił rządowych. Dla islamistów utrata Mosulu będzie oznaczać faktyczny koniec irackiej części kalifatu – pozosta- ną im już tylko skrawki irackiego terytorium, gdzieś na obrzeżach obszarów o żywotnym znaczeniu. Będzie to w istocie także koniec marzeń o budowie prawdziwego państwa islamskiego, które nie może przecież istnieć bez terenów będą- cych kiedyś częścią Kalifatu Bagdadzkiego dyna- stii Abbasydów.

IDEOLOGICZNE BASTIONY Z całą pewnością nie będzie to jednak koniec obecnego kalifatu jako takiego, również w wymiarze terytorialnym. W Syrii na razie los jest bowiem znacznie łaskawszy dla IS, choć i tu ugrupowanie to ponosi dotkliwe straty terytorialne. Największą po- rażką okazała się niespodziewana utrata, niemal bez walki, miasteczka Dabik w północnej Syrii, położone- go tuż przy granicy z Turcją. Pozornie niczym niewyróż- niające się spośród tysięcy innych zajętych przez IS w Syrii czy Iraku i niemające żadnego bezpośredniego znaczenia militarnego – było ono miejscem, z którego pły- nęła esencja ideologii Państwa Islamskiego, służącym do teologicznego uzasadnienia powołania i istnienia kalifatu. To tu, według niektórych eschatologicznych pro- roctw muzułmańskich, „u końca czasów” doj- WALDEMARUS/FOTOLIA PK/DZIAŁ GRAFICZNY, dzie do ostatecznej bitwy muzułmanów

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 106 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

z niewiernymi. Odbicie jesienią 2016 roku tego miasta przez syryjskich rebeliantów wspieranych przez Turcję było zatem dla Państwa Islamskie-

go ciosem znacznie boleśniejszym niż strata UN OCHA głównych bastionów w Iraku. Koniec 2016 roku przyniósł kalifatowi rów- nież utratę ostatnich terenów łączących jego do- TERYTORIUM PAŃSTWA minium w Syrii z Turcją. To połączenie – u samego zarania kalifatu rozciągające się niemal ISLAMSKIEGO SZYBKO na połowę długości granicy syryjsko-tureckiej – miało dla niego niezwykle duże znaczenie stra- SIĘ KURCZY, PODOBNIE tegiczne. Z jednej strony umożliwiało transport z zagranicy, na tereny kontrolowane przez isla- JAK LICZBA LUDNOŚCI mistów, wojskowego zaopatrzenia, broni, rekru- tów (ochotnicy dżihadu z Zachodu), funduszy PODDANEJ JEGO WŁA- czy różnego rodzaju dóbr (od luksusowej żyw- ności czy sprzętu AGD po nowe pick-upy zna- DZY I PRAWODAWSTWU nych marek japońskich, przerabiane później na osławione „technicalsy”). Z drugiej zaś dostęp do zadziwiająco nieszczelnej granicy z Turcją siły SDF regionu Manbidż wczesnym latem dawał np. sposobność codziennego „eksportu” 2016 roku pchnęło Turcję do podjęcia bezpo- tysięcy baryłek ropy naftowej, wydobywanej średniej interwencji lądowej w Syrii. Był to chałupniczymi metodami na terenach Syrii krok, przed którym Ankara się wzbraniała, i Iraku, co bardzo długo przynosiło kalifatowi przynajmniej tak długo, jak długo w jej sztabie krociowe zyski. Tą samą drogą odbywał się też generalnym dominowali doświadczeni genera- transport skradzionych w tych krajach artefak- łowie, niechętni radykalnej linii politycznej rzą- tów archeologicznych i dóbr zrabowanych np. du Partii Sprawiedliwości i Rozwoju (Adalet ve chrześcijanom. Zdobycie przez rebeliantów Kalkınma Partisi – AKP) prezydenta Recepa z Wolnej Armii Syryjskiej (przy znacznej po- Erdoğana. To jednak zmieniło się po nieudanym mocy tureckiego kontyngentu interwencyjne- puczu, w wyniku którego turecka armia została go) ostatniego kontrolowanego jeszcze przez IS poddana czystkom o skali niespotykanej w jej odcinka pogranicza, pomiędzy miastami Azaz nowożytnej historii. Nowi oficerowie nie wi- na zachodzie a Dżarabulus na wschodzie dzieli natomiast już nic złego w tym, aby podjąć (ok. 100 km długości), musiało być dla kalifatu próbę bezpośredniego „pomieszania w syryj- niezwykle bolesne. skim kotle”. Tym samym operacja „Tarcza Eu- Islamistów spod czarnych sztandarów kalifa fratu” w ciągu kilku miesięcy doprowadziła do równie mocno zabolała utrata miasta Manbidż wspomnianych wcześniej porażek IS pod Dabik w północnej Syrii. Latem 2016 roku oddziały oraz na granicy z Turcją, a pod koniec 2016 ro- Syryjskich Sił Demokratycznych (Syrian De- ku siły tureckie i syryjskich rebeliantów obległy mocratic Forces – SDF) – złożone z członków ostatni już duży bastion kalifatu w północnej lokalnych społeczności arabskich, chrześcijań- Syrii – miasto Al-Bab. skich i kurdyjskich – bez większych walk prze- Równolegle do tych niekorzystnych dla Pań- jęły kontrolę nad całym regionem wokół tego stwa Islamskiego wydarzeń na północnosyryj- kluczowego miasta rozciągającym się na za- skim teatrze działań wczesną jesienią 2016 ro- chodnim brzegu Eufratu. Szybko zresztą stało ku ruszyła ofensywa połączonych formacji się to kością niezgody w relacjach między tymi SDF i Oddziałów Ludowej Samoobrony syryj- lokalnymi społecznościami etnicznymi i wyzna- skich Kurdów (Yekîneyên Parastina Gel – niowymi – opozycyjnymi zarówno wobec Da- YPG), wymierzona bezpośrednio w samo- maszku, jak i kalifatu – a Turcją, coraz mocniej zwańczą stolicę kalifatu – Ar-Rakkę. I choć angażującą się w sprawy syryjskie. Dziś nie ule- już po kilku tygodniach operacja ta utknęła ga już wątpliwości, że to właśnie zajęcie przez w miejscu ze względu na fanatyczny wręcz

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 107

opór islamistów, to jej propagandowe i psychologiczne poddanej jego władzy i prawodawstwu. Nie oznacza to znaczenie w wojnie z IS było niebagatelne. Walki na jednak, że koniec rządów kalifa Ibrahima lub któregokol- tym froncie trwają nadal, z intensywnym wsparciem lot- wiek z jego ewentualnych następców jest bliski. Państwo nictwa USA i innych państw wchodzących w skład ko- Islamskie to wciąż przede wszystkim organizacja terrory- alicji zwalczającej kalifat. styczna i jako taka jest zdolna do zadawania potężnych asymetrycznych uderzeń w dowolnym miejscu Bliskiego PODUPADŁE PROWINCJE Wschodu, zwłaszcza w Iraku. Dowodem niech będą akcje Dla uzyskania pełnego obrazu trudnej sytuacji strate- IS w Kirkuku (tuż po rozpoczęciu ofensywy na Mosul) gicznej Państwa Islamskiego należy też wspomnieć o pro- czy ciągłe ataki terrorystyczne w sercu szyickich regio- blemach militarnych w innych częściach świata, nów Iraku (Samarra, Karbala, Bagdad). Przy czym np. w Afryce. Jeszcze rok temu prężnie rozwijająca się w stricte militarnym wymiarze kalifat też wciąż bywa za- kolonia kalifatu w Libii, uważana nawet za potencjalnie skakująco efektywny, czego przykładem jest, dokonany alternatywną dla Lewantu lokalizację głównej siedziby IS, w starym stylu IS (zagonami „technicalsów”), atak na Pal- dziś ma poważne kłopoty: pod koniec 2016 roku padła myrę i jej ponowne odbicie z rąk rządowych sił syryjskich Syrta, czyli główny bastion libijskich islamistów spod oraz rosyjskich i irańskich w połowie grudnia 2016 roku. znaków kalifa, a inne ośrodki Państwa Islamskiego To niewielkie w sensie militarnym, ale olbrzymie pod w Afryce Północnej poddawane są coraz większej presji względem symbolicznym i propagandowym, zwycięstwo militarnej i ich ostateczny upadek wydaje się jedynie kwe- sił kalifa pokazuje, że Państwo Islamskie wciąż jest w sta- stią czasu. nie – pomimo nominalnych i realnych klęsk, ponoszonych Także najbardziej radykalne z afrykańskich odgałęzień na wielu frontach – zadawać swoim nieprzyjaciołom po- kalifatu – nigeryjska organizacja Boko Haram – jest coraz ważne straty i lokalnie odnosić sukcesy, które nie odwró- skuteczniej zwalczane przez siły zbrojne Nigerii, wspiera- cą toku całej wojny, ale mogą znacznie opóźnić jej osta- ne przez Amerykanów, Brytyjczyków i Francuzów. teczny koniec. W ostatnich miesiącach nie wiedzie się również bojow- nikom w innych ośrodkach kalifatu, w prowincjach (wila- SIŁA W WYZNAWCACH jetach) w Jemenie, Afganistanie czy na Filipinach. Muszą Warto również w tym kontekście pamiętać, że kalifat tam mierzyć się z coraz większymi trudnościami opera- w wydaniu Państwa Islamskiego to przede wszystkim cyjnymi, skazującymi je na ciągłe trwanie w defensywie. koncepcja ideologiczno-polityczna. Ponadterytorialna, po- Wojna z kalifatem bez wątpienia byłaby łatwiejsza nadczasowa i tym samym nieśmiertelna – przynajmniej i o wiele krótsza, gdyby wszystkie zaangażowane w nią tak długo, jak długo znajdą się ludzie, wyznawcy Allaha, podmioty – zarówno państwa, jak i organizacje międzyna- chcący ją akceptować i współtworzyć. A tacy żyją głów- rodowe lub subnarodowe – podchodziły do zwalczania IS nie wśród coraz liczniejszych muzułmańskich społeczno- w pełni poważnie. Niestety, wyraźnie widać, że dla wielu ści osiadłych na Zachodzie. To osoby doświadczające bo- regionalnych rozgrywających (lub stojących za nimi pa- lesnego rozdarcia między otaczającą je na co dzień rze- tronów i sponsorów) istnienie kalifatu jest czymś wręcz czywistością wolnych, liberalnych obyczajowo pozytywnym, bo angażuje siły ich ideologicznych lub re- demokratycznych państw zachodnich a doktryną społecz- ligijnych przeciwników. Mało kto jest więc szczerze zain- no-polityczną tradycyjnego islamu. Wokół siebie widzą teresowany całkowitą, ostateczną likwidacją Państwa Is- oni zdemoralizowanych i bezbożnych ludzi zachodniego lamskiego. Wiele pozornie niezrozumiałych działań Ara- świata, więc przemawiają do nich hasła o konieczności bii Saudyjskiej, Kataru, Turcji, USA czy Rosji, ale także niesienia wśród niewiernych oczyszczającego ognia is- Iranu, reżimu w Damaszku, a nawet Izraela czy samych lamskiej świętej wojny. Kurdów (głównie irackich) można wyjaśnić, jeśli spojrzy Przykładem takich muzułmańskich bożych bojowników się właśnie z takiej perspektywy. Okazuje się przy tym, że nowej generacji był Anis Amri, zamachowiec z Berlina IS – choć stanowi ogromne zagrożenie dla wszystkich i zabójca polskiego kierowcy – człowiek o nieprzeciętnej w regionie – coraz częściej jest jednocześnie wykorzysty- inteligencji i uzdolnieniach, świetnie rozumiejący mental- wane jako nieformalne narzędzie pośredniej konfrontacji ność i sposób funkcjonowania współczesnych społe- lub strategicznego nacisku w regionalnych, lokalnych roz- czeństw Zachodu oraz obeznany z nowinkami techniczny- grywkach geopolitycznych. mi współczesnej cywilizacji. To tacy jak on poniosą Jak widać, po niemal trzech latach od powstania Pań- w przyszłość ideę kalifatu Państwa Islamskiego, także stwa Islamskiego nadeszły dla niego trudne czasy. Jego te- wtedy gdy struktura ta straci już swój ostatni terytorialny rytoria szybko się kurczą, podobnie jak liczba ludności wymiar gdziekolwiek na świecie. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 108 STRATEGIE / MODERNIZACJA

TADEUSZ WRÓBEL SPÓR O LAKOTY Rywalizacja między dwoma europejskimi producentami śmigłowców utrudnia wymianę szkolnych maszyn w armii amerykańskiej. US ARMY

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 109

iły lądowe Stanów Zjednoczonych (US Army) ku 2008 roku US Navy kupiła pięć maszyn do szkole- złożyły apelację do Sądu Odszkodowań Federal- nia dla Naval Test Pilot School w Patuxent River w sta- nych (US Court of Federal Claims), zajmującego nie Maryland. Kilka lat później również US Army się roszczeniami finansowymi wobec rządu USA, postanowiła wykorzystać lakoty do takich zadań. Tyle Sw sprawie wyroku sądu niższej instancji z 15 sierpnia że w 2013 roku po wielkich cięciach w wydatkach na 2016 roku, który nakazał wstrzymać zakup 16 lekkich obronę lądówka musiała przeprowadzić przegląd swo- śmigłowców wielozadaniowych UH-72A Lakota. Wy- ich zasobów lotniczych. W 2013 roku powstała inicja- rok był reakcją na pozew złożony do wymiaru sprawie- tywa restrukturyzacji lotnictwa (aviation restructure dliwości przez włoskiego producenta śmigłowców initiative – ARI), zgodnie z którą zdecydowano o wy- AgustaWestland (obecnie Leonardo Helicopters cofaniu z amerykańskiej armii śmigłowców wszystkich Division). Włosi nie zgadzają się na kontynuację zaku- wersji, dla których platformą był Bell 206 JetRanger, pów bez przetargu maszyn produkowanych przez kon- czyli OH-58A/C Kiowa, OH-58D Kiowa Warrior kurenta, czyli Airbus Helicopters. i TH-67 Creek. Kwestia następców OH-58A/C SPEKTRUM ZADAŃ US ARMY LICZY i UH-1 była już przesądzona. Rozpo- Dwusilnikowy śmigłowiec UH-72A znawcze OH-58D postanowiono za- Lakota, który zaprojektowano według NA KORZYSTNY stąpić szturmowymi AH-64 Apache, wymagań amerykańskich wojsk lądo- WYROK SĄDU OD- które mają współdziałać z dronami. wych, jest wersją maszyny H145 SZKODOWAŃ FEDE- Producenci liczyli na to, że na maszy- (w momencie wyboru mającej ozna- ny mające zastąpić używane od 1993 czenie EC 145). Przed ponad dziesię- RALNYCH, KTÓRY roku szkolne TH-67, będące wersją ciu laty Airbus Helicopters, działający POZWOLI WZNOWIĆ śmigłowca Bell 206B JetRanger III, wówczas w USA pod nazwą EADS ZAKUPY SZKOL- zostanie rozpisany przetarg. Szybko North America, wygrał przetarg na jednak się rozczarowali, bo początko- lekki śmigłowiec wielozadaniowy dla NYCH LAKOT wo US Army chciała przystosować do wojsk lądowych i Gwardii Narodowej celów szkoleniowych sto własnych Armii (Army National Guard). Miał zastąpić UH-1H/V maszyn i kolejnych sto odebranych Gwardii Narodowej. Iroquois i OH-58A/C Kiowa. W lądówce uznano, że do Gwardziści nie zgodzili się jednak na taki pomysł, po- zadań logistycznych i związanych ze wsparciem misji na nieważ w wyniku tej restrukturyzacji musieli oddać terenie kraju wystarczy mniejsza, a zarazem o wiele tań- część śmigłowców AH-64. sza konstrukcja niż UH-60 Black Hawk. Gwardia Naro- dowa potrzebowała z kolei nowego sprzętu w misjach RYWALE PROTESTUJĄ związanych z bezpieczeństwem wewnętrznym – do uży- W lipcu 2014 roku pojawiły się informacje o planach cia w razie katastrof oraz do ewakuacji medycznej. zakupu setki nowych maszyn za 800 mln dolarów, ale 30 czerwca 2006 roku US Army ogłosiła, że prze- dwa miesiące później US Army poinformowała, że za- targ wygrał EADS North America. Wojskowi zamie- mierza nabyć do 155 sztuk UH-72A (wielkość floty rzali zakupić 322 lekkie śmigłowce, ale szybko zwięk- szkolnej była jeszcze weryfikowana). Przeciwko bez- szono tę liczbę do 345. Koszty transakcji szacowano przetargowej procedurze zakupu następcy TH-67 od wtedy na 2 mld dolarów. Wstępny kontrakt dotyczył Airbusa zaprotestowały inne firmy lotnicze – amery- ośmiu maszyn za 43,1 mln dolarów. Pierwszą przeka- kański Bell Helicopter i włoska AgustaWestland. Obie zano US Army w grudniu 2006 roku, a pozostałe sie- uczestniczyły wcześniej w przetargu, który wygrał dem do lipca 2007. UH-72A – Włosi zgłosili wówczas AW 139, a Bell dwa Do producenta zaczęły trafiać kolejne zamówienia typy – 210 i 412. Czwartym konkurentem w tej rywali- i w grudniu 2009 roku miał już dostarczyć 178 maszyn, zacji był McDonnell Douglas Helicopters, proponujący a 19 maja 2014 roku US Army postanowiła zwiększyć MD Explorer. docelowy zakup UH-72A do 427 egzemplarzy. Do Po prawie dziesięciu latach od rozstrzygnięcia tego 21 marca 2016 roku otrzymała 352 z dotychczas zamó- przetargu dwie firmy zapewniały, że mają w swej ofer- wionych 412 lakot. Wartość zamówień wyniosła już cie śmigłowce spełniające wymagania US Army, a jed- około 3,2 mld dolarów. nocześnie tańsze od UH-72A. Według US Army, bar- Tymczasem amerykańska marynarka wojenna zainte- dziej opłacalne jest wykorzystanie śmigłowców jedne- resowała się śmigłowcami europejskimi. W październi- go typu do różnorodnych zadań.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 110 STRATEGIE / MODERNIZACJA

DWUSILNIKOWY ŚMIGŁOWIEC US ARMY UH-72A LAKOTA ZAPROJEKTOWANO NA PODSTAWIE WYMAGAŃ AMERYKAŃSKICH WOJSK LĄDOWYCH

19 września 2014 roku AgustaWestland wystąpiła do nie definicji sformułowania „kolejny kontrakt”, co stoi sądu federalnego o zablokowanie transakcji z Airbu- w sprzeczności z wieloletnimi ramami regulacyjnymi sem. Sędzia nie wydał wtedy wyroku, tylko zażądał od federalnego prawa o zamówieniach (Federal Acquisi- włoskiej firmy uzupełnienia dokumentacji. Równolegle tion Regulation). Taka interpretacja utrudniłaby, we- do sądu trafił rządowy dokument informujący, że dług nich, wykonanie długoterminowych zamówień w kontrakcie z 2006 roku był uwzględniony wariant wielu rządowym agencjom. Sąd nie powinien też oce- umożliwiający armii zakup od 352 do 500 lakot w cią- niać sposobu użycia śmigłowców przez US Army, bo gu dziesięciu lat. taki precedens – według prawników – otworzyłby dro- Tymczasem US Army kontynuowała zamówienia gę do oceny każdej decyzji dotyczącej zamówień. Nie szkolnych maszyn. Pierwszą nową lakotę armia dostała powinien też poddawać ocenie wyboru do szkolenia w marcu 2015 roku, ale kiedy ogłosiła, że chce zamó- śmigłowca dwusilnikowego zamiast jednosilnikowego. wić 16 kolejnych, Włosi złożyli do sądu skargę uzupeł- Sprawą sporną jest również zakwestionowanie przez nioną o nowe zarzuty. Twierdzili, że umowy z 2006 ro- sąd wskazanego przez wojskowych czasu potrzebnego ku nie można odnieść do zakupu kolejnych UH-72A, do wprowadzenia do służby zupełnie nowej maszyny, US Army nie przygotowała odpowiedniego planu kup- innego dostawcy. Ponadto wojskowi prawnicy zarzucili na nowego śmigłowca szkolnego, a tryb, w jakim doko- sądowi, że nadmierną aktywnością (żądania dodatko- nano zakupu, ograniczył wolną konkurencję. Po kilku wych materiałów i ich analizowanie) wszedł w rolę miesiącach w sądzie pierwszej instancji zapadł wyrok prokuratora, co jest niedopuszczalne w amerykańskim korzystny dla włoskiej firmy. prawie. US Army liczy na korzystny wyrok Sądu Odszkodo- PRAWNE KRUCZKI wań Federalnych, który pozwoli wznowić zakupy US Army znalazła się wtedy w kłopotliwej sytuacji. szkolnych lakot. W połowie 2016 roku w ośrodku szko- Sędzia wskazał bowiem wojskowym kilka rozwiązań, lenia lotniczego armii – US Army Aviation Center of m.in. zalecił zaprzestanie zakupu nowych maszyn, ogło- Excellence w Fort Rucker w Alabamie – było 91 eg- szenie przetargu na szkolne śmigłowce lub poprawienie zemplarzy UH-72A. W materiale sądowym z sierpnia dokumentu uzasadniającego zawarcie umowy przez 2016 roku pojawiła się informacja, że US Army oprócz podmiot federalny, niezbędnego podczas zawieraniu wspomnianej szesnastki lakot chciałaby zamówić jesz- transakcji niebędącej efektem otwartego przetargu. cze 97 tych maszyn. Najwięcej, 62 sztuki, miałyby za- Prawnicy armii przygotowali apelację, w której za- stąpić taką samą liczbę UH-60A. Kolejnych 18 wpro- rzucili sędziemu, że przekroczył swoje kompetencje. wadzono by zamiast leciwych OH-58A/C, a 17 pozo- Jedną z podniesionych przez nich kwestii jest zawęże- stałych trafiłoby do Fort Rucker. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / CELNY STRZAŁ 111

TADEUSZ WRÓBEL Wyeksmitowany dyktator

iekiedy władza leży na ulicy. Tak przynajmniej się zdarzało w uzyskujących Nniepodległość koloniach afrykańskich. Sięgali po nią wówczas na Czarnym Lą- dzie wojskowi. I nie było w tym nic niezwykłego, ponieważ odziedziczone zwykle po rządach kolonialnych siły zbrojne czy paramilitarne były najlepiej zorganizowa- ną strukturą państwową. Jednak trzeba pamiętać, że w Afryce ciągoty do autoryta- ryzmu nie były obce również cywilnym przywódcom, często dawnym bohaterom walk z kolonizatorami. Zamachy wojskowe zdarzają się coraz rzadziej, gdyż nie ma na nie przyzwolenia politycznego ze strony społeczności międzynarodowej. Niemniej jednak u władzy nadal są politycy, którzy zdobyli ją w ten sposób. Niektórzy po kilkudziesięciu latach czują się na tyle mocni, że próbują legitymizować swe dalsze rządy, zwłaszcza na arenie międzynarodowej, poprzez demokratyczne wybory. Jak przekonał się niedawno prezydent Jahii Jammeh, rządzący zachodnioafrykańską Gambią od zamachu wojskowego w 1994 roku, taka próba bywa obarczona sporym ryzykiem. Otóż przekonanie otoczonego pochlebcami dyktatora, że jest niezwykle popularny wśród społeczeństwa, rozmija się ze skrywanymi głęboko odczucia- mi rodaków. Nie od dziś wiadomo, że żyjący pod dyktaturą ludzie nie ujawniają swych poglą- dów politycznych, gdyż mogłoby to być dla nich niebezpieczne. Dlatego wyniki wyborów w takich państwach mają się zwykle nijak do przedwyborczych sondaży. Grudniową elekcję w Gam- bii wygrał kandydat opozycji Adama Barrow. Zaskoczony Jammeh nie chciał oddać władzy i zaczął grać na czas. Gambijski dyktator domagał się powtórzenia wyborów, twierdząc, że w ich trakcie doszło do nieprawidłowości. Jednak dalszych rządów Jammeha nie zamierzały tolerować władze innych państw Afryki Za- chodniej. Po uzyskaniu mandatu Unii Afrykańskiej i Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych do Gambii wkroczyły zachodnioafrykańskie siły interwencyjne. Gambijscy mundurowi, wcześniej lojalni wobec Jammeha, w obliczu otwartej konfrontacji nie wykazali większego zapału do tego, by ginąć w obronie prezydenckiego fotela Jammeha. Afrykańscy politycy podjęli się mediacji, by ostatecznie przekonać dyktatora do oddania władzy. Jammeh, któ- ry nie uzyskał formalnej amnestii za czyny popełnione w czasie ponaddwudziestoletnich rządów, tylko obietnicę nietykalności od Barrowa, wyjechał na emigrację. Trudno ocenić, jakie będą skutki tej międzynarodowej operacji. Być może inni dyktatorzy nie zaryzykują rozpisania demokratycznych wyborów. Niewykluczone, że niektórzy, z obawy, że przeciwko nim może być użyta siła, zdecydują się negocjować oddanie władzy za spokojne i do- statnie życie. Wszak po wyjeździe Jammeha odkryto, że z państwowego skarbca zniknęły miliony dolarów. Dyktator „zadbał” również o to, by za- brać luksusowe samochody i inne cenne przedmioty. Należy też mieć na uwadze, że operacja militarna w Gambii nie była trudna, bo jest to małe państwo, o powierzchni 10,7 tys. km2, a zatem mniejsze niż województwo świętokrzyskie, z około 2 mln mieszkańców. Gambijskie siły zbrojne zaś liczą około 1,6 tys. ludzi. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA HISTORIA

/ II WOJNA ŚWIATOWA

Niemiecki żołnierz patrzy na most Kierbedzia i praski brzeg Wisły. War- szawa, 1942 rok

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 113

PIOTR KORCZYŃSKI SWÓJ CZY OBCY? Dlaczego walczyli w szeregach wroga? Z nienawiści do nazizmu, który „hańbił honor każdego uczciwego Niemca”.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 114 HISTORIA / II WOJNA ŚWIATOWA

rmia Krajowa, zbrojne ramię czyli się do przekazywania Polakom wiadomo- Polskiego Państwa Podziemne- ści i rozpoczęli bardziej aktywną działalność, go, oraz inne formacje party- m.in. pomagali ludziom ściganym przez gesta- zanckie, m.in. Bataliony Chłop- po. Niestety, dalsze losy Rittmayera i Herrman- skie, Narodowe Siły Zbrojne czy na są nieznane. Wiadomo tylko, że w 1942 ro- Armia Ludowa, skupiały tysiące ku pierwszy z nich został aresztowany przez Polaków, którzy po wrześniu gestapo w Otwocku. 1939 roku podjęli walkę z oku- pantami. W polskim ruchu opo- WSPARCIE AUSTRIAKÓW ru znalazło się też wielu obco- Adolf Karl Landl od 1936 roku służył w au- krajowców: Francuzów, Angli- striackiej żandarmerii w stopniu aspiranta. ków, Rosjan, Jugosłowian, W 1938 roku, po Anschlussie Austrii do Rze- Węgrów, Włochów, zbiegłych szy, wystąpił z tej formacji, ale już wkrótce zo- jeńców wojennych lub dezerte- stał zmobilizowany przez Niemców. Wraz z 80 rów z nieprzyjacielskich armii. Nie zabrakło innymi żandarmami pochodzenia austriackiego wśród nich Niemców i Austriaków. Wielu zo- został wysłany do Częstochowy, a następnie stało zapamiętanych jako świetni wywiadowcy pełnił służbę na posterunkach w Piotrkowie, i partyzanci, którzy z bronią w ręku udowad- Opatowie, Staszowie, Kruszynie koło Radomia Aniali, jak bardzo nienawidzą hitleryzmu. i Łopusznie koło Kielc. Niemieccy antyfaszyści od początku II woj- Jesienią 1941 roku złożył w Związku Walki ny światowej kontaktowali się z polskim woj- Zbrojnej przysięgę, którą odebrał Mieczysław skiem. Już w połowie września 1939 roku Stemplewski „Sergiusz”, komendant placówki dwaj kapitanowie Rittmayer i Herrmann infor- ZWZ w Łopusznie. Od tej pory „Felek” (pseu- mowali Polaków o planach hitlerowców doty- donim Landla) przekazywał dowódcy informa- czących obszarów okupowanych. Ostrzegali, cje o rozkazach wewnętrznych, planowanych że w ślad za Wehrmachtem podążają oddziały obławach, aresztowaniach, pacyfikacjach i ak- SS-Verfügungstruppe (późniejsze Waffen-SS). cjach skierowanych przeciwko partyzantom. Uprzedzali, że województwo łódzkie zostanie Wkrótce okazało się, że nie jest jedynym anty- bezpośrednio wcielone do Rzeszy, a Polacy bę- hitlerowcem na posterunku żandarmerii w Ło- dą masowo wysiedlani, wydziedziczani i wywo- pusznie – wspierał go rodak, Sepp Rotwein. żeni na roboty do Niemiec. Wspominali też Razem opracowali nawet specjalny szyfr wyko- o planach budowy obozów koncentracyjnych rzystywany w rozmowach telefonicznych. Sza- i wydzielania gett dla ludności żydowskiej. cuje się, że ich informacje ocaliły życie blisko Ostrzeżenia dwóch Niemców przyjmowano 300 mieszkańców powiatu kieleckiego. z niedowierzaniem, jednak ich informacje W lipcu 1944 roku na ślad Landla wpadło szybko się potwierdziły. Oficerowie nie ograni- gestapo, musiał więc uciekać z posterunku

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 115 NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE ZAPORA I ELEKTROWNIA W ROŻNOWIE OCALAŁY DZIĘKI INFORMACJOM AUSTRIAC- KIEGO INŻYNIERA JOHANNA HOSCHTALKA

w Łopusznie. Razem z Mieczysławem Stemplewskim W 1966 roku Johann Hoschtalek został odznaczony wstąpił do 4 Pułku Piechoty AK, mjr. Józefa Włodarczy- Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. ka „Wyrwy”, i brał udział we wszystkich walkach tej formacji w akcji „Burza”. Jesienią, po rozwiązaniu oddziału PODSTĘP SOPLICY i demobilizacji, ukrywał się pod Kielcami. Z tego okresu W połowie sierpnia 1944 roku jedna z komórek wy- zachowało się zaświadczenie, wydane Austriakowi przez wiadu AK dostała zadanie rozpoznania oddziałów nie- dowódcę partyzantów sowieckich kpt. Borysa: „Wydaje mieckich przesuwających się w kierunku przyczółka się prawomocne zaświadczenie Adolfowi Landlowi sandomiersko-baranowskiego. Akcją, którą kierował z prośbą do wszystkich sowieckich towarzyszy, aby nie Józef Wójcik „Soplica”, szef placówki AK w gminie strzelali do Landla, ponieważ pracował on razem z so- Cisów-Ociesęki koło Kielc, okazała się bardzo trudna. wieckimi partyzantami w wywiadzie przeciw Niemcom”. Ruch wojska obsadzającego przyczółek był wyjątkowo W listopadzie 1945 roku Landl wrócił do Austrii. intensywny, a niemiecka żandarmeria otoczyła je Po wojnie opublikował wspomnienia „Mein polnisches szczelnym kordonem. Tagebuch” („Mój polski dziennik”). Żeby przeprowadzić odpowiednie rozpoznanie tego Wielkie zasługi dla polskiej konspiracji miał również miejsca, „Soplica” postanowił wykorzystać znajomość inny rodak Landla – Johann Hoschtalek, który w okupo- z niemieckim oficerem kwaterującym w domu jego ro- wanej Polsce pełnił funkcję naczelnego inżyniera i kie- dziców w Cisowie. Oberleutnant Bruno Gurmann, Au- rownika urzędu wodno-melioracyjnego przy rządzie Ge- striak rodem z Wiednia, z zawodu skrzypek, na tym od- neralnego Gubernatorstwa w Krakowie. Hoschtalek cinku frontu pełnił funkcję oficera uzbrojenia. Interesu- ochronił wielu Polaków i Żydów przed wywiezieniem na jący się muzyką Wójcik zaprzyjaźnił się z nim, żeby roboty do Niemiec lub zesłaniem do obozów koncentra- zdobyć informacje o dyslokacji wojsk niemieckich. cyjnych. Tłumaczył swoim zwierzchnikom, że potrzebuje Gurmann szybko się zorientował, że ma do czynienia tych ludzi do prac melioracyjnych. To jednak nie wszyst- z wywiadowcą. Wtedy „Soplica” zagrał w otwarte kar- ko. Dzięki informacjom austriackiego inżyniera oddział ty – przekonywał Austriaka, że przez doprowadzenie hi- AK por. Józefa Toczki „Topora” w styczniu 1945 roku nie tlerowców do klęski należy jak najszybciej zakończyć dopuścił do wysadzenia zapory i elektrowni w Rożnowie wyniszczającą wojnę. Te argumenty musiały trafić na oraz pobliskiego mostu w Kurowie (akcja „Mosty”). podatny grunt, gdyż oficer zgodził się na współpracę.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 116 HISTORIA / II WOJNA ŚWIATOWA NIEMCY I AU- STRIACY SŁUŻY- Od połowy września Bruno dystynkcje, z których był niezwy- Gurmann przekazywał „Sopli- LI NIE TYLKO kle dumny. W polskiej partyzantce cy” dane o pozycjach niemiec- walczył również Willy Schulze, kich. Za pośrednictwem sztabu W KOMÓRKACH były student medycyny z Berlina, AK informacje te trafiały nie który służył w jednostce Wehr- tylko do Londynu, lecz także do WYWIADU, machtu w Sandomierzu. W kwiet- dowództwa wojsk sowieckich. niu 1944 roku zdezerterował Jak wspomina Józef Wójcik, LECZ TAKŻE i wstąpił do oddziału AK dowo- Niemiec często zostawiał mapy dzonego przez Jana Saniawę „Za- sztabowe w swoim pokoju, W ODDZIAŁACH wiszę”. Również Schulze dał się a gdy z niego wychodził, mówił: poznać jako wzorowy partyzant. „Idę na dwugodzinną inspekcję BOJOWYCH W rozmowach z polskimi współ- placówek, wejdź do izby i zrób towarzyszami często roztaczał wi- porządek na moim stole”. W ten POLSKIEGO zję przyszłych Niemiec jako pań- sposób Polak poznał m.in. pozy- stwa pokojowego i demokratycz- cje frontowe 16 Dywizji Pancer- PODZIEMIA nego. Zginął w Szałasach nej na odcinku Kurozwęki – Ła- niedaleko Kielc. gów, 17 Dywizji Pancernej w rejonie Kurozwęki – Stop- Kilku niemieckich antyfaszystów znalazło się także nica i 291 Dywizji Piechoty w ugrupowaniu obronnym w ugrupowaniach Armii Ludowej operujących na ziemi od góry Szczytniak do Łagowa. Przed rozpoczęciem krakowskiej. W oddziale Tadeusza Grochala „Tadka Bia- ofensywy 1 Frontu Ukraińskiego w styczniu 1945 roku łego”, działającego w okolicach Miechowa, służył dezer- odcinek między Kurozwękami a Szydłowem był, jak ter z Wehrmachtu o pseudonimie „Maks”. Nie zapamięta- podkreślali sztabowcy sowieccy, najdokładniej opraco- no ani jego imienia, ani nazwiska, ale zachowała się rela- wany pod względem rozpoznawczym. Wójcik ostatni cja dotycząca bohaterskiej śmierci Niemca w czasie walk raz widział się z Gurmannem 9 stycznia 1945 roku. Kie- z SS w lasach chroberskich jesienią 1944 roku. Został trady oficer się z nim pożegnał, powiedział, że został odde- fiony kulą i zginął z okrzykiem na ustach: „Es lebe Po- legowany do Ostrowca Świętokrzyskiego. Dalsze jego len!” (Niech żyje Polska!). W tym samym oddziale party- losy nie są znane. zanckim walczyło jeszcze kilku innych Niemców – dezer- terów z Wehrmachtu, których partyzanci nazywali HANSOWIE W PARTYZANTCE Hansami. Wśród nich byli Erwin, Fritz i Johann, którzy Niemieckich czy austriackich antynazistów można dołączyli do oddziału w okresie ciężkich walk na kielec- było spotkać nie tylko w komórkach wywiadu, lecz tak- czyźnie jesienią 1944 roku. Wszyscy trzej zginęli w boju że w oddziałach bojowych polskiego podziemia. Jesie- pod Gruszką. Erwin rzucił się pod niemiecki czołg z gra- nią 1942 roku do dowódcy akowskiego oddziału party- natem w ręku, gdy zabrakło mu amunicji. zanckiego por. Stanisława Gaczoła „Nawary” zgłosił się W 1 Brygadzie AL im. Ziemi Kieleckiej służył Bruno młynarz ze wsi Kalina z okolic Miechowa i zameldował, Lehman, z zawodu cieśla, zadeklarowany antyfaszysta że ukrywa się u niego niemiecki podoficer. Sierż. Erwin z Prus Wschodnich. Jak podkreślał, cała jego rodzina by- Felsen, Niemiec z Lotaryngii, technik rusznikarski i spe- ła wrogo ustosunkowana do Führera, a jego ojca przez cjalista od broni maszynowej, uciekł z transportu woj- dwa lata więziono w obozie koncentracyjnym. Bruno, zo- skowego jadącego na front wschodni. Kiedy podoficer stał zmobilizowany do Wehrmachtu, ale przy pierwszej wstąpił do polskiego oddziału, okazał się nie tylko zna- okazji zbiegł. Przez wiele dni ukrywał się na wsi u pol- komitym rusznikarzem, lecz także dzielnym żołnierzem. skiego chłopa, a następnie trafił do oddziału alowców. We 20 listopada 1944 roku w bitwie pod Porębą, kiedy bata- wspomnieniach weteranów Lehman pojawia się jako żoł- lion SS uderzył na akowców, Erwin pokrzyżował plany nierz wyróżniający się w walce zimną krwią i odwagą. esesmanomi. Puścił serię z cekaemu w kierunku Niem- Czym się kierowali żołnierze przechodzący na stronę ców blokujących jeden z pododdziałów partyzanckich, wroga? Głównym motywem ich postępowania była niena- który utknął w parowie. Jako cekaemista odznaczył się wiść do nazizmu, który, jak podkreślał Willy Schulze, też w potyczce 28 listopada 1944 roku w rejonie góry „hańbił godność i honor każdego uczciwego Niemca”. Kotoń koło Myślenic. Po tych bojach Niemiec został Dla zdeklarowanych hitlerowców, ale pewnie też dla nie- wymieniony w rozkazie oddziału jako wyróżniający się których zwykłych niemieckich żołnierzy, byli jednak odwagą, nadano mu stopień sierżanta i wręczono polskie zdrajcami. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / OPOWIEŚCI Z REZERWĄ 117

WŁODZIMIERZ KALETA Nie te czasy

od koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy emerytowany mjr Ryszard S. był podporucznikiem, armia z poboru była uboga w symulatory. Do najbardziej zaawansowanych wówczas technicznych pomocy na- ukowych należały tzw. bujanki, montowane na placach ogniowych części Pjednostek, przeznaczone do symulowania strzelań z transporterów w ruchu, podczas jazdy w terenie. W szkoleniu ogniowym żołnierzy królowały muszka uniwersalna i diafragma, w taktyce pododdziałów zaś tzw. szkolenie taktyczne w polu na sucho, czyli bie- ganie od krzaka do krzaka, najczęściej z aplikacyjnym jedynie współdziałaniem z innymi środkami ogniowymi oraz wozami wsparcia. Nic dziwnego, że dowódcy nie przepadali za szkoleniem symulowanym. Zwłaszcza ci mło- dzi, ambitni, chcieli zaistnieć podczas ćwiczeń w polu, aby wykazać się umiejętnościami do- wódczymi. Pokazać przełożonym, że to w ich plecaku tkwi buława marszałkowska. Choć z reguły aspiracje dowódców podczas zajęć w polu ograniczał konspekt do zajęć, to wielu z nich, zwłaszcza młodych, nie mogło się z tym pogodzić. Rozgrywali po swojemu ćwi- czenia taktyczne, nawet w trakcie strzelań. Niedawno mjr Ryszard S. obejrzał nowoczesne symulatory, pozwalające w sali przeprowa- dzić dosyć realne szkolenie ogniowe pododdziału. Opowiedział przy okazji o historii, której przez lata nie może zapomnieć, a nie wydarzyłaby się, gdyby takie „cuda” miał do dyspozycji wówczas, kiedy zaczynał swoją karierę wojskową. I na pewno nie byłaby taka skromna. W czasie sierpniowego poligonu, pod nadzorem komisji z Inspektoratu Szkolenia odbywały się zajęcia taktyczne batalionu w obronie ze strzelaniem. Strzelała tylko jedna kompania. Zgodnie z założeniem pluton, którym dowodził ppor. Ryszard S., miał pilnować lewej flanki ćwiczących przed ewentualnym obejściem przez przeciwnika. Okopali się przy skrzyżowaniu polnych dróg, kilkaset metrów od niewielkiego lasu. Oficer wpadł na pomysł, by przesunąć pluton za las i kiedy główne uderzenie przeciwnika ruszy na środkową kompanię, zaatakować ich z flanki. W scenariuszu przełożonych atak symulowały tarcze, które mieli zniszczyć żołnierze zda- jący ogniowy sprawdzian. Kiedy jedna z drużyn plutonu przeciwnika wyszła z lasu na niewielkie wzniesienie terenu, spodziewający się natarcia żołnierze otworzyli ogień. Wzięli ich za tarcze? Zanim podporucznik wystrzelił z pistoletu sygnałowego czerwoną ra- cę, przerywającą ćwiczenia, jeden z żołnierzy został ranny w nogę. O szczegółach tego, co działo się później, nie chce opowiadać. Szybko się przekwalifikował, zmienił jednostkę. Trafił do zaopatrzenia, a to dla oficera, przynajmniej wówczas, była boczna ścieżka wojskowej kariery. Odszedł do cywila, kiedy jednostce groziło rozwiązanie. n

Ppłk w st. spocz. WŁODZIMIERZ KALETA służył w 7 Łużyckiej Dywizji Desantowej. 118 HISTORIA / LUDZIE

DŁUGI POWRÓT Z Agnieszką Bogucką o ostatnim liście „Gryfa”, jego pracy w wywiadzie i entuzjazmie młodych rozmawia Małgorzata Schwarzgruber.

ak to się stało, że gen. Janusz Brochwicz- ostrzelano samochód, którym jechał. W Berlinie Zachod- -Lewiński „Gryf” wrócił do Polski? nim próbowano go wciągnąć do jadącego auta oraz za- Po przejściu na emeryturę w 1985 roku strzelić z przejeżdżającego. J„Gryf” pracował dorywczo jako tłumacz w am- basadzie brytyjskiej w Bonn i brytyjskim konsula- Jak udało się go przekonać do przyjazdu do Polski? cie w Kolonii. Nie miał wówczas kontaktów z naszą W 2002 roku napisałam do „Gryfa” list, w którym ambasadą. Jego pierwsze spotkanie z polską pla- przekonywałam go do przyjazdu. Pisałam, że jest jednym cówką dyplomatyczną miało miejsce w 1993 roku ze strażników pamięci o powstaniu warszawskim, która w Kolonii. Odebrał wówczas przysłane z Polski od- zaginie, jeśli nam jej nie przekaże. List musiał go poru- znaczenie – Warszawski Krzyż Powstańczy. Od tego szyć, bo zadzwonił do mnie zaskoczony, że kogoś w Pol- czasu rozpoczęły się intensywne kontakty „Gryfa” sce interesuje jego postać. Zdecydował się przyjechać. ze środowiskiem polonijnym. W 2000 roku otrzy- Pod koniec lipca roku 2002 roku wylądował na Okęciu. mał kolejne odznaczenie – krzyż Polonia Restituta. Spędził w Warszawie cztery dni, wziął udział w obcho- Konsul generalny Elżbieta Sobótka zorganizowała dach 58. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego. na jego cześć duże przyjęcie i zaprosiła go do War- Prosił, żeby go zawieźć na ulicę Marszałkowską 113, szawy na obchody rocznicy powstania warszawskie- gdzie mieszkał przed wojną. Wspominał, że kamienica go. Nie chciał jednak jechać. jeszcze stała, gdy wychodził z powstania. Okazało się, że zmieniono numerację, a dom został zburzony, gdy budo- Dlaczego? wano Pałac Kultury i Nauki. Rozczarował go wygląd mia- Trzeba pamiętać, że w okresie powojennym w Polsce sta. Zapamiętał Warszawę przedwojenną, mówił, że nie Ludowej był uznany za persona non grata, tym bardziej odzyskała już dawnej piękności. Podczas tego pobytu spo- że już w 1939 roku został aresztowany przez NKWD tkał się także z harcerzami z drużyny Parasol. Był zasko- i dostał wyrok śmierci. Śledził dochodzące z kraju wia- czony tym, jak entuzjastycznie go przyjęli. Myślę, że to domości o procesach i prześladowaniach jego kolegów spotkanie miało wpływ na jego decyzję o powrocie do oraz o wydawanych wyrokach śmierci, z których wiele kraju. Miał wówczas 82 lata. wykonano. Przez lata pracował w wywiadzie. Niewiele mówił na Dwa lata później zamieszkał w Polsce na stałe. Od cza- ten temat, twierdził, że obowiązuje go tajemnica wojsko- su gdy 5 października 1944 roku, po kapitulacji powa, ale miałam okazję zobaczyć, w jaki sposób traktują wstania warszawskiego, opuścił Warszawę bydlęcym go Brytyjczycy i Amerykanie – jak wybitną postać, za- wagonem z napisem „8 koni lub krów”, minęło 58 lat. służoną w walce wywiadów. Jak się odnalazł? Zobaczył, że wielu ludzi interesują jego przeżycia. Za- Bał się o życie? praszano go na spotkania z harcerzami, studentami, żoł- Komunistyczne służby kilka razy organizowały na nierzami. Był wspaniałym mówcą, gawędziarzem. Poczuł „Gryfa” zamachy, na szczęście nieudane. W Wiedniu się jak w domu. „36 razy zmieniałem mieszkania, ale to

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 119

warszawskim, a potem obóz niemiecki. Najmniej wiemy o jego powojennej działalności. Miał duże zasługi w walce z komunizmem po II wojnie światowej. Nie o wszystkim mógł opowiedzieć, wiele mówi już sama obecność przedstawicieli ambasady brytyjskiej na uroczystościach z jego udziałem. Przez 30 lat pracował w wojskowym wywiadzie, na kierunku rosyjskim. Tropił komunistów w Niemczech, wykony- wał zadania na Bliskim Wschodzie, w Jerozolimie, Su- danie, Egipcie, Iraku. Za służbę w armii brytyjskiej kró- lowa Elżbieta II odznaczyła go w styczniu 1969 roku jednym z najwyższych angielskich odznaczeń – Orde- rem Imperium Brytyjskiego (The Most Excellent Order of the British Empire).

Do jakich wspomnień najczęściej sięgał generał? O co go Pani pytała? Interesowała mnie jego działalność wywiadowcza, o czym nie zawsze chciał i mógł mówić. Wiem, że w wywiadzie brytyjskim zajmował się także we-

MICHAŁ NIWICZ wnętrzną kontrolą agentów. W ich szeregach było sporo sowieckich szpiegów. Jednym z nich był płk George Black, który kontrolował agenturalną pracę w NRD, Gryf był człowiekiem Polsce i Związku Sowieckim. Do 1957 roku kilku- dziesięciu brytyjskich agentów wpadło w sowieckie bezkompromisowym, ręce. Kiedyś po przyjęciu dla brytyjskich i amerykań- skich oficerów „Gryf” źle się poczuł i po powrocie do miał ugruntowane domu dostał niemal paraliżu ciała. Badania toksykolo- giczne wykazały, że otrzymał silną dawkę trucizny. poglądy. Słuchał Uważał, że była to robota Blacka. W 1961 roku wy- szło na jaw, że płk George Black od dziesięciu lat pra- i szanował swoich cował dla KGB. Przez jego działania zginęło 250 brytyjskich agentów na terenie Związku Sowieckiego. rozmówców, nawet jeśli „Gryf” go rozpracował. Generał miał bliskie kontakty z młodzieżą, jeszcze się z nimi nie zgadzał zanim wrócił do kraju. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych „Gryf” służył w Wydzielonym Szwadronie Pancernym w Hamm w Niemczech jako oficer techniczny i kwater- w Warszawie będzie już ostatnie”, powiedział. W sercu mistrz, a potem, w latach 1971–1985, pracował jako ofi- został Polakiem i tęsknił za Polską. cer do spraw bezpieczeństwa i administracyjnych oraz Dużo problemów było ze sformalizowaniem pobytu kwatermistrz w Windsor Boys’ School. W tym gimna- „Gryfa” w ojczyźnie. Nie miał dokumentów. Żeby mógł zjum uczyło się 1,2 tys. uczniów, były to dzieci Angli- otrzymać mieszkanie od prezydenta Warszawy, którym ków służących w Armii Renu. „Gryf” szkolił tam rów- był wówczas Lech Kaczyński, musiałam zameldować go nież kadetów. W 1985 roku przeszedł na emeryturę, u siebie w domu. a dwa lata później szkołę rozwiązano, gdyż większość jednostek wojskowych wchodzących w skład Armii Bogaty jest życiorys „Gryfa”: udział w wojnie obron- Renu przeniesiono do Wielkiej Brytanii. Z brytyjskimi nej 1939 roku, ucieczka z sowieckiej niewoli po kadetami spędził 15 lat. Żartowałam, że gdyby wrócił 17 września, obrona Pałacyku Michla w powstaniu wcześniej, pracowałby z naszymi dzieciakami.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 120 HISTORIA / LUDZIE MICHAŁ NIWICZ „Gryf” często spotykał się z komandosami z Lublińca, którzy dziedziczą tradycje Batalionu „Parasol”.

Młodzi byli obecni w jego życiu także w Warszawie. jeśli się z nimi nie zgadzał. Był świetnie zorientowany Jako jeden z ostatnich żołnierzy pierwszej linii w po- w sytuacji politycznej. Wiedział, co dzieje się w kraju wstaniu warszawskim, dowódca kompanii szturmowej i poza jego granicami. Powiedziałabym, że był człowie- Batalionu „Parasol” oraz walk w Pałacyku Michla na kiem niepodległym. Woli był dla młodych wyjątkowym autorytetem. Spoty- Partyzanci, którymi dowodził podczas okupacji na Lu- kał się z nimi do końca. Komandosi z Lublińca, którzy belszczyźnie, twierdzili, że dbał o każdego żołnierza. Po dziedziczą tradycje Batalionu „Parasol”, cały czas utrzy- II wojnie w Niemczech pozostało wielu polskich dipisów, mywali z nim kontakt. „Gryf” uwielbiał te spotkania. z których potem Brytyjczycy utworzyli tzw. kompanie Miał ogromną wiedzę na temat polskiej historii i trady- wartownicze, współpracujące z Armią Renu. „Gryf” opie- cji. Dla tych młodych ludzi był kopalnią takich wiado- kował się tymi ludźmi, pomagał im w znalezieniu pracy, mości. Bywał także na uroczystościach, które oni orga- w latach późniejszych niektórych zatrudniał w szkole nizowali. Mówił, że widział w nich taki sam zapał do w Hamm – do obsługi technicznej i w ogrodach. W po- walki i szacunek do munduru, jaki on miał w młodości. dziękowaniu za taką pomoc jeden z górali ofiarował mu Bardzo chciał, aby komandosi mogli dostawać za misję wyrzeźbioną przez ludowego artystę figurkę Madonny. w Afganistanie krzyż Virtuti Militari, napisał w tej spra- „Gryf” bardzo lubił tę rzeźbę. Było wiele podobnych ob- wie list do prezydenta Andrzeja Dudy. Dom „Gryfa” był jawów wdzięczności od ludzi, którym pomógł. zawsze otwarty dla harcerzy i strzelców. Zależało mu, aby podzielali oni wartości, którym on był wierny przez Na ścianie w warszawskim mieszkaniu generała wśród całe życie – Bóg, honor i ojczyzna. W młodym pokole- wielu zdjęć i innych pamiątek wisi szczególny obrazek. niu upatrywał największej siły Polski. Generał był człowiekiem głębokiej wiary. Gdy w 1939 roku wyruszał na front, matka dała mu obrazek „Jezu, Generał był także obecny na Facebooku. ufam Tobie”. Wrócił z tym obrazkiem z emigracji. Uwa- Odpowiadał na wszystkie listy, uważał, że brak od- żał, że kilka razy ocalił mu życie, m.in. gdy uciekł z nie- powiedzi jest przejawem zwykłego prostactwa. Bardzo woli sowieckiej po 17 września i podczas powstania war- zwracał uwagę na formę. Na święta Bożego Narodze- szawskiego, gdy został ranny w szczękę, ale kula niemiec- nia wysłał kilkadziesiąt odręcznie napisanych kartek kiego snajpera nie przeszła przez potylicę. z życzeniami. Podczas Wigilii, gdy składaliśmy sobie życzenia, „Gryf” się rozczulił i przyznał, że najpięk- Przez kilkanaście lat towarzyszyła mu Pani na co niejsze lata swego życia spędził w Polsce, porównał dzień. ten czas do swojego dzieciństwa, gdy opiekowała się Codziennie pisał dla mnie kartkę. Ostatnią napisał nim matka. Powiedział, że człowiek nie może być w środę 4 stycznia. „Moja kochana Gugusiu, sprawy do szczęśliwy na emigracji. załatwienia: listy, poczta, skrzynka. Zakupy: jarzyny, pa- pryka, kalafior, owoce, pieczywo – razowy chleb bez zia- Jakim był człowiekiem? ren, dobrego gatunku. Apteka – leki z recepty. Rachunki O wielkiej kulturze i wrażliwości, a jednocześnie do zapłacenia. Proszę wyślij listy. Życzę dobrego zdrowia niesamowicie ciepłym. Bardzo zwracał uwagę na swój i humoru. Janusz”. W nocy z 4 na 5 stycznia zmarł. n wygląd, zawsze był nienagannie ubrany. Przez 14 lat nie widziałam, żeby kogoś obraził czy zaatakował. Niektórzy odbierali to jako słabość, a to był dystans. AGNIESZKA BOGUCKA jest przewodniczącą Twierdził, że nie wolno okazywać emocji. Był czło- oddziału warszawskiego Stowarzyszenia wiekiem bezkompromisowym, miał ugruntowane po- „Wspólnota Polska”, przez 14 lat opiekowała się glądy. Słuchał i szanował swoich rozmówców, nawet „Gryfem”.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 121

hociaż Japonia leży wiele tysięcy kilometrów od Gdy w 1939 roku Hitler zaatakował Polskę, w Japonii Polski, oba kraje od dawna mają dobre relacje. przyjęto tę informację z rozgoryczeniem. Chociaż for- Zanim po latach zaborów odrodziła się nasza malnie Japonia należała do państw Osi i w 1940 roku państwowość, japoński wywiad współpracował była jednym z sygnatariuszy paktu trzech, nie zaprzesta- Cz polskimi organizacjami niepodległościowymi. Roman ła współpracy z władzami polskimi. Kiedy wyżsi rangą Dmowski rozmawiał z przedstawicielami władz cesar- oficerowie Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Pol- skich na temat wspólnej polityki wobec rosyjskiego impe- skiego ewakuowali się przez rumuńską granicę, w Bu- rium. Józef Piłsudski poszedł jeszcze dalej i w 1904 roku kareszcie czekali na nich oficerowie japońskiego wy- w Wiedniu spotkał się z płk. Tarem Utsonomiyą. Wtedy wiadu. Ppłk Maseo Ueda, attaché wojskowy z Warsza- na Dalekim Wschodzie i Oceanie wy, zorganizował polskim wywia- JAKUB NAWROCKI Spokojnym Japonia była zaangażo- dowcom paszporty i dokumenty wana w wojnę z Rosją. Piłsudski za- dyplomatyczne, dzięki którym mo- proponował zatem, że Organizacja gli oni pojechać do Francji i Wiel- Bojowa PPS będzie prowadziła kiej Brytanii. zmasowaną dywersję na tyłach im- Dziwna Japońskie placówki na terenie perium, na ziemiach polskich, jeżeli Europy często udzielały pomocy Japończycy dostarczą jej broń. Po- też innym oficerom Wojska Pol- mysł co prawda nie wypalił, ale spo- skiego. Mjr Michał Rybikowski, je- tkanie zaowocowało wzajemną wy- den z najlepszych polskich szpie- mianą informacji o Rosji. gra gów, dzięki attaché japońskiemu W XX wieku formalnie w Szwecji zdobywał dla aliantów CICHY SOJUSZNIK informacje na temat III Rzeszy. Dwudziestolecie międzywojenne wypowiedzieliśmy wojnę Płk Toshio Nishimura, a następnie to czas niezwykle ożywionych kon- tylko jednemu państwu – płk Makato Onodera zaopiekowali taktów polsko-japońskich. Tokio ofi- się Polakiem, który objął posadę cjalne stosunki dyplomatyczne Japonii. Polacy i Japończycy osobistego tłumacza attaché. Dzię- z Warszawą nawiązało w marcu jednak nie walczyli ze sobą, ki temu podróżował on po terenach 1919 roku i po kilku tygodniach do lecz współpracowali. zajętych przez III Rzeszę, uczestni- Rzeczypospolitej trafili cesarscy dy- czył w spotkaniach z hitlerowskimi plomaci oraz wojskowi. Mało kto prominentami i zdobywał wie, że polscy oficerowie byli twór- informacje, które przeka- cami japońskiego radiowywiadu. zywał do Londynu. Kryptolodzy cesarscy nie po- Rybikowski działał z ci- trafili złamać sowieckich szy- chym przyzwoleniem frów, więc zwrócili się o po- Japończyków, którzy moc do wywiadu polskiego. na wiadomość o pakcie Kiedy Polakom w ciągu kilku Ribbentrop-Mołotow dni udało się rozszyfrować ro- stracili zaufanie do syjskie kody, na prośbę cesa- Niemców. rza mjr Jan Kowalewski Marszałek Rybikowski nie pojechał do Japonii, że- Edward był jedynym szpie- by prowadzić szkolenie Rydz-Śmigły giem legitymują- wita się radiowywiadu. Póź- z attaché cym się dokumen- niej regularnie słu- wojskowym tami dyploma- chacze z Azji przy- Japonii tycznymi Japonii jeżdżali do Polski lub marionetkowe- uczyć się dekrypta- go japońskiego żu i wymieniać in- państwa Mandżu- formacjami wywia- kuo. Dzięki wspar-

dowczymi dotyczą- ciu Japończyków CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE cymi Sowietów. polski wywiad

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 122 HISTORIA / XX WIEK

z dokładnością do paru dni poinformował Zachód o planowanym przez Hitlera w 1941 roku ataku na Ju- gosławię i ZSRR. Cesarstwo z kolei w zamian dosta- wało informacje dotyczące polityki Niemiec i sytuacji militarnej Sowietów na Dalekim Wschodzie. Chociaż oba kraje znajdowały się w dwóch wrogich obozach, dopiero w październiku 1941 roku, po kilkunastu no- tach protestacyjnych III Rzeszy, w Tokio została za- mknięta polska ambasada. Dzięki współpracy polsko-japońskiej ocalono też ży- cie setkom ludzi. W konsulacie w Kownie, którym kie- rował Chiune Sugihara, pracownikami było dwóch ofi- cerów polskiego wywiadu – kpt. Alfons Jakubianiec i por. Leszek Daszkiewicz. Na początku 1940 roku konsul we współpracy z Polakami wystawił prawie 3,5 tys. japońskich wiz wyjazdowych polskim Żydom, którzy uciekli na Litwę. Przerzut ludzi odbywał się nawet wtedy, gdy zajęła ją Armia Czerwona. Dopiero gdy 4 wrześ- nia 1940 roku zlikwidowano konsulat, a polskim oficerom groziła dekonspiracja, rząd japoński skierował Pola- ków do pracy… w Berlinie, gdzie kontynuowali działal- ność wywiadowczą.

WYZWANIA NIE PRZYJMUJEMY 7 grudnia 1941 roku cesarskie lotnictwo zaatakowało Pearl  Harbor na Hawajach i tym samym wypowiedziało wojnę USA. Wielka Brytania i rządy emi- gracyjne, jako sojusz- 1. KPT. ALFONS JAKUBIANIEC 2. MJR MICHAŁ RYBIKOWSKI nicy Amerykanów, 3. MJR JAN KOWALEWSKI wypowiedzieli wojnę Japonii. Pod naciskiem  Anglików zrobił to 11 grudnia 1941 roku rów- rych nie złapano, wywozili za grani- nież polski rząd w Londynie. Wte- cę do neutralnych państw. dy doszło do niespotykanej w historii Formalnie konflikt polsko-japoń- sytuacji – premier Hideki Tōjō nie przy-  ski trwał aż 16 lat. Dopiero 8 lutego jął wypowiedzenia wojny i udzielił Pola- 1957 roku wiceminister spraw zagra- kom dyplomatycznej odpowiedzi: „Wyzwa- nicznych PRL-u Józef Winiewicz i am- nia Polaków nie przyjmujemy. Polacy, bijąc się basador Japonii przy Organizacji Narodów o swoją wolność, wypowiedzieli nam wojnę pod Zjednoczonych Kase Toshikazu podpisali presją Wielkiej Brytanii”. Co jeszcze dziwniejsze, ofi- „Układ o przywróceniu normalnych stosunków między cjalnie Polska była w stanie wojny z cesarstwem, a wy- Polską Rzecząpospolitą Ludową a Japonią”. Przy czym wiady obu państw współpracowały na terenie Europy, w tej wojnie polskie wojsko ani razu nie starło się z im- zamiast się zwalczać. Szpiegowski sojusz trwał nie- perialnymi żołnierzami. Royal Navy w 1943 roku chcia- przerwanie do 1944 roku, kiedy Abwehra wpadła na ła co prawda wysłać na Pacyfik ORP „Burza”, ale zrezy- trop siatki i wkrótce nastąpiły aresztowania. Japończy- gnowano z tego pomysłu. Wiceadmirał Jerzy Świrski cy starali się wtedy pomagać polskim oficerom i ich in- proponował też prezydentowi RP wysłanie ORP „Or- formatorom, którzy wpadli w ręce gestapo, a tych, któ- kan” „na wody Oceanu Spokojnego w celach prestiżo-

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 123

Biuro Szyfrów. Od lewej: Jakub Plezia, Jerzy Suryn, Yamawaki Masataka, Paweł Misiurewicz, Jan Kowalewski, Maksymilian Ciężki

wych”. Plany pokrzyżowało jednak zatopienie 8 paź- dziernika 1943 roku okrętu przez niemiecki U-Boot. Symbolicznie polska bandera pojawiła się na wodach Dalekiego Wschodu na dwóch statkach żeglugi handlowej – „Sobieski” i „Pułaski”, które wykorzystywano do transportu wojsk indyjskich.

SZACHOWNICA NAD PACYFIKIEM Zdarzały się też jednostkowe przypadki, że z Ja- pończykami walczyli polscy żołnierze, tak jak as lotnictwa mjr Witold Urbanowicz. Ten weteran bitwy powietrznej o Anglię z 1940 roku, skonfliktowany z polskim dowództwem, jesie- nią 1941 roku został skierowany do Stanów Zjednoczonych, by jako reprezentant lotnictwa polskiego promował wśród Po- lonii nabór do Polskich Sił Zbrojnych na Za- chodzie. Nie odpo- wiadała mu jednak CURTISS P-40 WARHAWK rola „chodzącej rekla- my” i na własną prośbę, którą uzasadniał chęcią zapo- znania się z odmienną taktyką walki powietrznej, trafił do 14 Floty Lotniczej. W 1943 roku został przydzie- lony do grupy Latających Tygrysów słyn- nego 75 Dywizjonu i na samolocie P-40 brał udział w akcjach bojowych nad Hima- lajami, Chinami, Birmą, Wietnamem i Morzem Chińskim. Latał w konwojach lotniczych jako eskorta bombowców MJR WITOLD i transportowców. Na kadłubie jego my- śliwca, przy kabinie pilota była wymalowa- URBANOWICZ na biało-czerwona szachownica. Urbanowicz po wojnie opowiadał, że tam- STRĄCIŁ tej aktywności nie można porównać z walka- mi z Luftwaffe. Wynikało to z wychowania W WALKACH Japończyków w tradycji samurajów: „Marzyli o zwycięstwie w powietrzu za wszelką cenę albo NA DALEKIM śmierci w walce i staniu się bohaterami narodowymi, byli nieludzko fanatyczni”. Strącił jednak w tych wal- WSCHODZIE SZEŚĆ kach sześć japońskich maszyn, za co US Army udeko- rowała go orderem War Medal. W połowie 1944 roku JAPOŃSKICH Urbanowicz wrócił do Wielkiej Brytanii i wkrótce zo- stał attaché lotniczym w Waszyngtonie. SAMOLOTÓW, W 1945 roku w dwóch brytyjskich dywizjach wal- czących w Birmie z Japończykami było też 65 polskich ZA CO OTRZYMAŁ oficerów kontraktowych. Na koniec należy wspomnieć o licznej Polonii amerykańskiej we wszystkich rodza- WAR MEDAL jach sił zbrojnych USA na Pacyfiku. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 124 HISTORIA / NIEZWYKŁE MASZYNY

TADEUSZ WRÓBEL GRANT KONTRA LEE Pierwszym amerykańskim czołgiem średnim użytym bojowo podczas II wojny światowej był M3, uzbrojony w dwie armaty różnych kalibrów.

merykanie przez znaczną część okresu między- M2, a 15 sierpnia 1940 roku – tysiąc M2A1, które miały wojennego wykorzystywali w swych wojskach być dostarczone do sierpnia 1942 roku. W porównaniu lądowych – US Army – czołgi opracowane jesz- z M2 nowa wersja M2A1 miała większą wieżę, taką sa- cze podczas wielkiej wojny. Prace nad nowymi mą, jaka była w lekkim czołgu M3. Poza tym pogrubio- Akonstrukcjami rozpoczęto dopiero w drugiej połowie lat no pancerz, poszerzono gąsienice oraz zamontowano sil- trzydziestych XX wieku. Była to reakcja na szybki nik ze sprężarką o mocy 400 KM. postęp w dziedzinie broni pancernej, jaki się wów- Jednak analizy walk w maju i czerwcu 1940 roku czas dokonał w Europie, gdzie pełną parą ruszyły we Francji, które przeprowadzili amerykańscy przygotowania do nieuchronnego nowego kon- wojskowi, doprowadziły ich do konkluzji, fliktu zbrojnego. Oprócz lekkich konstrukcji po- że M2 jest przestarzały. Czołg miał zbyt wstały też większe i silniej uzbrojone czołgi śred- słabą armatę kal. 37 mm i za dużo karabi- nie, jak chociażby niemiecki Panzer III, francuski S-35 Somua czy sowiecki T-28.

WOJENNE DOŚWIADCZENIA Rząd Stanów Zjednoczonych zamówił początkowo, w 1939 roku, Do zakończenia produkcji 18 czołgów średnich w grudniu 1942 roku powstało 6258 czołgów M3. NARA

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 125

nów maszynowych (7–9 M1919A2). Innymi jego manka- Ze względu na zamontowanie armaty w kadłubie i wieży mentami były zaledwie 32-milimetrowy pancerz przedni nad nim był bardzo wysoki – miał 3020 mm. Jego następ- i wysokość – 2820 mm. Dlatego już na przełomie sierpnia ca zaś, M4 Sherman – 2740 mm. i września 1940 roku rząd USA zmodyfikował kontrakt. Do zakończenia produkcji w grudniu 1942 roku powsta- Zamówienie zredukowano do 128 czołgów. Ostatecznie ło 6258 czołgów, z których 2621 było dostarczonych do do sierpnia 1941 roku powstały 94 wozy M2A1, których Wielkiej Brytanii. Następne 1386, w ramach pomocy woj- nigdy nie użyto bojowo. skowej, przeznaczono dla Związku Sowieckiego, gdzie do- Zgodnie z nowymi wymaganiami czołg średni miał tarło 976 sztuk. Pozostałe utracono na zatopionych stat- być uzbrojony w armatę kalibru 75 mm zamontowaną kach. Oprócz wozów bojowych powstały też czołg dowo- w wieży. Jednak w tym czasie Amerykanie takim nie dzenia (z atrapą armaty) i pojazdy inżynieryjne M31B1 dysponowali. Dlatego postanowiono stworzyć wersję i M31B2, a także Grant Scorpion III i Grant Scorpion IV przejściową, na zmodyfikowanym podwoziu wozu M2, z trałem minowym. Podwozie M3 wykorzystano również nad którym prace rozpoczęto w połowie 1940 roku. Kon- do stworzenia dział samobieżnych – M7 Priest z haubicą struktorzy postanowili zachować wieżę z armatą prze- kalibru 105 mm i M12 z armatą kalibru 155 mm. Niezwy- ciwpancerną kalibru 37 mm. Z kolei 75-milimetrowa kle interesująca była wersja Grant CDL (Canal Defence krótkolufowa armata M2 była zamontowana w sponsonie Light) opracowana przez Brytyjczyków. W wieży zamiast po prawej stronie przodu kadłuba. Nie było to najlepsze armaty zamontowany był potężny reflektor z lampą łuko- rozwiązanie, bo ograniczało kąt prowadzenia ognia. wą, który wysyłał bardzo mocny strumień. Stworzono go W porównaniu z M2 liczbę karabinów maszynowych zre- z myślą o nocnych atakach, podczas których snop światła dukowano do dwóch–czterech M1919A4. miał oświetlać pozycje wroga, jednocześnie go oślepiając, Choć M3 nie zachwycił, zainteresowali się nim Brytyj- by nie był zdolny do celnego prowadzenia ognia. Na bazie czycy, gdyż ich rodzime zakłady zbrojeniowe miały ogra- M3 powstał także kanadyjski czołg Ram. niczone moce produkcyjne, a Amerykanie odmówili wy- twarzania brytyjskich konstrukcji, takich jak czołg piecho- DEBIUT W AFRYCE ty Matylda II i Crusader, w swych zakładach. Jednak Zamówione przez Wielką Brytanię czołgi M3 Grant armia brytyjska zażądała kilku zmian w projekcie M3. i M3 Lee zostały dostarczone wojskom walczącym prze- Najbardziej była widoczna zupełnie inna wieża, niższa niż ciwko siłom niemiecko-włoskim w Afryce Północnej. Na amerykańska, ale wydłużona, by mogła zmieścić się polu bitwy nowe wozy zadebiutowały 26 maja 1942 roku w niej radiostacja. Inną zmianą był montaż armat o dłuż- pod Gazalą. Na początku starcia Brytyjska 8 Armia miała szych lufach M3 kalibru 75 mm, co poprawiło ich para- ich 167, rozdzielonych pomiędzy 2 i 22 Brygadę Pancer- metry bojowe. Także w przypadku tych 37-milimetro- ną 1 Dywizji Pancernej oraz 4 Brygadę Pancerną 7 Dywi- wych montowano w M3 ich dwie wersje – M5 (z krótszą zji Pancernej. lufą) i M6. Dla rozróżnienia Brytyjczycy nazwali swoją Początkowo, ze względu na efekt zaskoczenia, spraw- wersję czołgu M3 Grant, a amerykańską M3 Lee. Począt- dziły się w boju. Okazało się, że amerykański czołg może kowo dla wozu średniego przewidywano siedmioosobową zwalczać za pomocą 75-milimetrowej armaty niemieckie załogę, ale potem ta liczba została zmniejszona do sze- przeciwpancerne PaK 38 kalibru 50 mm i uzbrojone w te- ściu. Zarówno Amerykanie, jak i Brytyjczycy zrezygno- go samego kalibru działa wozy Panzer III, a przy tym sa- wali z radiooperatora. me pozostają poza zasięgiem ich ognia. Bez szans w star- W trakcie produkcji wprowadzano kolejne modyfikacje, ciu z M3 były też włoskie czołgi Fiat M13/40 i M14/41, np. różne rodzaje pancerza: nitowany (M3, M3A4, które miały słabe opancerzenie i mało skuteczną armatę M3A5), odlewany (M3A1) i spawany (M3A2 i M3A3). kalibru 47 mm. Pewne zagrożenie dla amerykańskiego Najgrubszy, 51 mm, był z przodu kadłuba i na wieży. Bo- pojazdu stanowiło włoskie działo samobieżne Semovente ki i tył kadłuba chronił pancerz 36-milimetrowy. da 75/18, z armatą kalibru 75 mm. Niemniej jednak do- Niektóre wersje czołgu M3, zamiast lotniczego silnika wodzący siłami państw Osi w Afryce Północnej szybko Wright Continental R 975 EC2 o mocy 400 KM, miały znaleźli zabójczo skuteczną broń do zwalczania brytyj- układ General Motors 6046 (dwa samochodowe silniki skich czołgów – strzelającą na wprost armatę przeciwlot- wysokoprężne Model 6-71) o mocy 410 KM (M3A3, niczą kalibru 88 mm. Jednak brytyjskie wojska mogły li- M3A5) lub jeden Chrysler A57 Multibank (układ pięciu czyć na regularne uzupełnienia. Do 23 października sześciocylindrowych samochodowych silników benzyno- 1942 roku, kiedy to rozpoczęła się druga bitwa pod wych) o mocy 425 KM (M3A4). Czołg M3, zależnie od El Alamein, otrzymali około 600 sztuk M3. W samej bi- wersji, miał masę bojową od 27 272 kg do 29 000 kg. twie użyto 174 spośród nich.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 126 HISTORIA / NIEZWYKŁE MASZYNY Silnik

9-cylindrowy gwiazdowy silnik gaźnikowy chłodzony powietrzem Continental R 975 EC2 lub 2 dwurzędowe 6-cylindrowe Uzbrojenie główne dwusuwowe silniki wysokoprężne chłodzone płynem General Motors 1 x armata M2 lub M3 1 x armata M5 lub M6 6-71 o mocy 340 KM / 375 KM kal. 75 mm w kadłubie kal. 37 mm w wieży z zapasem 65 pocisków z zapasem 128 pocisków

Załoga 6 żołnierzy Prędkość 38,5 km/h Pancerz nitowany, odlewany lub spawany

Po lądowaniu aliantów 8 listopada 1942 roku we Fran- skał tam mało chwalebne określenie „bratnia mogiła dla cuskiej Afryce Północnej do walki weszły czołgi M3 sześciu”. Mimo to wozy te były używane na froncie w składzie 1 Dywizji Pancernej armii amerykańskiej. Je- wschodnim do końca wojny. dyna ich jednostka, 2 Batalion 13 Pułku Pancernego, w grudniu 1942 roku wzięła udział w krwawych starciach DALEKOWSCHODNIA SZANSA z Niemcami w Tunezji. Jednak podczas walk w rejonie Brytyjczycy, którzy ciągle odczuwali niedobór czołgów, przełęczy Kasserina w lutym 1943 roku batalion miał już nie zrezygnowali całkowicie z M3. Otóż około 900 z nich wozy M4A1 Sherman. W tym czasie jedyną jednostką US wysłano na Daleki Wschód, gdzie trafiły do jednostek Army walczącą w Tunezji i mającą M3 był 751 Batalion pancernych armii Indii. M3 należące do 50 i 254 Indyj- Czołgów, wspierający 34 Dywizję Piechoty. Batalion ten skiej Brygady Pancernej, wchodzących w skład 14 Armii, przybył do algierskiego Oranu w styczniu 1943 roku. Du- zostały użyte w walkach z Japończykami na pograniczu że straty shermanów podczas lutowych bitew spowodowa- Indii i w Birmie. Ten teatr działań był idealny dla amery- ły, że czasowo M3 trafił do innych jednostek, m.in. 3 Ba- kańskiej konstrukcji, gdyż mogła pełnić funkcję, do której talionu 13 Pułku Pancernego. ją zaprojektowano – wozu wsparcia piechoty. Atutami M3 okazały się niezawodność mechaniczna, Amerykanie użyli czołgów średnich M3 na Pacyfiku siła ognia i dość dobre opancerzenie. Jednak wyszły na tylko raz, podczas walk o wysepkę Butaritari w atolu Ma- jaw ich wady – wysoka sylwetka i ulokowanie głównego kin, należącym do Wysp Gilberta, 20–23 listopada 1943 uzbrojenia w kadłubie. To ostatnie rozwiązanie nie tylko roku. Żołnierzy 23 Dywizji Piechoty wsparł pluton ze 193 ograniczało kąt ostrzału, lecz także praktycznie uniemoż- Batalionu Czołgów US Army. liwiało użycie okopanych M3. Co więcej, gdy podstawo- Dużym użytkownikiem M3 w czasie wojny na Pacyfiku wymi czołgami niemieckimi stały się wozy: Panzer IV była Australia. Korpusowi pancernemu jej armii przeka- z armatą KwK 40 L/48 kalibru 75 mm i Panter z mającą zano od kwietnia do grudnia 1942 roku 757 z 777 plano- znacznie lepsze parametry KwK 42 L/70 kalibru 75 mm, wanych czołgów. Dwadzieścia utracono podczas transpor- M3 nie miał w konfrontacji z nimi żadnych szans i nie był tu. Jednak wyposażone w te wozy jednostki stacjonowały używany, oprócz wersji Grant CDL, w Europie. M3 nie tylko na terenie Australii. Przed rozpoczęciem walk z Ja- zdobył sympatii wśród czołgistów Armii Czerwonej. Zy- pończykami otrzymały inne czołgi. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / NIEŚMIERTELNA TAKTYKA 127

KRZYSZTOF KUBIAK Mgła wojny

ybitny pruski teoretyk wojskowości Carl von Clausewitz w swej pracy „O woj- Wnie” napisał: „Wielka wreszcie niepewność wszelkich danych na wojnie tworzy specjalną trudność, gdyż każde działanie odbywa się w mroku, który przy tym nie raz podobnie jak mgła albo poświata księżyca – nadaje rzeczom rozmiary przesadne i dzi- waczny wygląd”. Szczególnego wpływu owej „mgły wojny” lub „bitewnego pyłu” do- świadczali żołnierze wszystkich epok i wszystkich wojen. „Mgła wojny” występuje na wszystkich szczeblach, ale na taktycznym jest niemal codziennością. Przykłady po- twierdzające tę tezę można mnożyć w nieskończoność, poprzestańmy więc na kilku. I tak w czasie przeprowadzonego w lipcu 1940 roku rajdu na wyspę Guernsey (nale- żącą do Wysp Normandzkich, czyli jedynego skrawka brytyjskiego terytorium okupo- wanego podczas II wojny światowej przez Niemców) o istnieniu „mgły wojny” mieli się przekonać królewscy komandosi. Otóż gdy transportujące ich kutry zbliżały się do brzegu, żołnierze na jednym z nich podnieśli alarm, przekonani, że widzą przed sobą niemiecki okręt podwodny. Jego obecność w rejonie planowanej akcji specjalnej całkowicie przekreśliłaby jej sens, odbierając wszelkie szanse na powodzenie. Na szczęście dowodzący komandosami ppłk John Durnford-Slater zachował zimną krew i niezrażony meldunkami rozkazał zbliżyć się do „U-boota”. Już po kilku minutach okazało się, że to jedynie skała, o którą roztrzaskiwały się w biały pył fale przyboju. Wypiętrzona była w taki kształt, że w stanie silnego napięcia istotnie można ją było uznać za kiosk okrętu podwodnego. Kilkadziesiąt lat później do podobnej sytuacji doszło w czasie innej wojny. W listopadzie 1970 roku Portugalczycy, zmagający się z ruchem partyzanckim we własnej kolonii zwanej Gwineą Portu- galską, postanowili zaatakować Konakry – stolicę sąsiedniej Gwinei (niepodległej już byłej kolonii francuskiej). Tam właśnie, na bezpiecznym terytorium, znajdowały się główne bazy powstańców. W awangardzie sił uderzeniowych, na falochronie portu w Konakry wysiadło z trzech pontonów 14 żołnierzy, którymi dowodził por. Albert Rebordão de Brito. Falochron znajdował się około 900 m od wewnętrznego nabrzeża. Przedostawszy się na jego koronę, porucznik przeżył szok. Jego oczom ukazała się okryta gęstym afrykańskim mrokiem, sylwetka dużego okrętu wojennego cumującego przy molo. Porucznik rozpoznał ją jako „sowiecką fregatę”. Mimo to postanowił, ze świadomością, że decyduje się na akcję samobójczą, zaatakować. Liczył przy tym, że chaos, który spowoduje, umożliwi wycofanie się pozostałym siłom portugalskim. Na szczęście dla niego i jego podwładnych takie samopoświęcenie nie było konieczne – w miarę zbliżania do „fregaty” okazało się, że była ona jedynie wytworem pobudzonej adrenaliną wyobraźni i gry cieni. Niekiedy wydarzenia wywołane „mgłą wojny” mają komiczny finał. Pod koniec 1943 roku ope- rujący z Bejrutu ORP „Dzik” zwalczał jednostki żeglugi kabotażowej na wodach greckich. W czasie jednego z patroli oficer wachtowy stwierdził, że na dziobie kutra, do którego zbliża się okręt, zainstalowano przykryty plandeką podwójnie sprzężony karabin maszynowy. Tymczasem okazało się, że był tam… poczciwy osiołek. Sprawa miała nader niespodziewany finał – bohater zdarzenia potłukł w messie płytę gramofonową z „Oślą serenadą”, którą koledzy nader często odtwarzali w jego obecności. n

Prof. dr hab. KRZYSZTOF KUBIAK pracuje w Katedrze Krajów Europy Północnej na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA HORYZONTY

/ LUDZIE

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 129

EWA KORSAK, MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK Z TEJ SAMEJ GLINY „Jego postawa, optymizm i radość życia są dla nas motywujące. Jego służba i szkolenie w formacji cichociemnych są kierunkowskazem w codziennej służbie”, tak o kpt. Aleksandrze Tarnawskim, jednym z ostatnich żyjących skoczków Armii Krajowej, mówią żołnierze wojsk specjalnych. MICHAŁ NIWICZ

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 130 HORYZONTY / LUDZIE

odobno bardzo trudno było zaprosić Przed wojną zdążyłem ukończyć tam pierwszy Aleksandra Tarnawskiego, cichociem- rok studiów na Wydziale Chemii Uniwersytetu nego, do Jednostki Wojskowej GROM, Lwowskiego. Znałem to miasto, miałem tam która nosi imię legendarnych skoczków kwaterę, więc się tam zatrzymałem. Niestety nie Armii Krajowej. Co roku odbierał tele- na długo. Wszyscy wiemy, co się wydarzyło fony w tej sprawie i grzecznie odmawiał 17 września 1939 roku”, mówi Tarnawski. przyjazdu do stolicy. Tymczasem w tej Wyruszył wtedy do Francji. Tam trafił do obo- formacji od 1995 roku (wówczas prze- zu wojskowego – Camp de Coëtquidan. Po kapi- jęła ona tradycje cichociemnych) spoty- tulacji tego kraju na pokładzie statku przedostał kały się takie legendy AK, jak Stefan się do Wielkiej Brytanii, a ostatecznie dotarł na Bałuk, Kazimierz Śliwa czy Alojzy wschodnie wybrzeże Szkocji. Przyznaje, że żoł- Józekowski. Aleksander Tarnawski nierska codzienność była dla niego monotonna: ps. „Upłaz” na takich spotkaniach nie „Na całym świecie szalała wojna, a my prowa- bywał. Dlaczego? Może dlatego, że tak dziliśmy zwykłe garnizonowe życie”. Propozy- bardzo nie lubi wielkich słów o bohaterstwie ci- cja szkolenia w formacji cichociemnych była chociemnych i nie znosi patosu. Powszechnie więc wybawieniem. „Zgodziłem się bez waha- znany jest też jego stosunek do krzykliwego pania, bo wiedziałem, że tak po prostu trzeba było Ptriotyzmu. „To jest nudne. Poza tym takie słowa zrobić. Ale prawda jest też taka, że wówczas, odbieram jako nieszczere i nieprawdziwe”, mówi gdyby zaproponowano mi wyjazd do Nigerii czy 96-letni kpt. Aleksander Tarnawski, jeden Egiptu, też bym się zgodził. Chciałem przerwać z ostatnich żyjących cichociemnych. tę bezczynność”, tłumaczy. A po chwili dodaje: Ostatecznie jednak przyjął zaproszenie „Oczywiście byłem patriotą. Ale to było coś na- GROM-u. „To było kilka lat temu, ale nie mogę turalnego. Bez wielkich haseł, bez podniosłości sobie przypomnieć, jak wyglądało nasze pierw- i egzaltacji”. sze spotkanie. Bo właśnie tak z nim jest: ma się Od samego początku wiedział, na co się pisze: wrażenie, że się go zna od zawsze. Nie stwarza szkolenie, lot samolotem do ogarniętej wojną żadnego dystansu”, wspomina płk Piotr Gąstał, Polski, skok i… kolejne zadania. Każdy z kan- były dowódca JW GROM, który przez ostatnie dydatów na cichociemnych musiał przejść tre- lata współorganizował spotkania cichociemnych. ning sprawności fizycznej, strzelecki i spadochronowy. Wieści o tym, kto miał się desanto- PATRIOTYZM NATURALNY wać do Polski, w jakiś sposób rozchodziły się Wojna zastała Aleksandra Tarnawskiego wśród żołnierzy stacjonujących w Szkocji. Ta- w Rabce na wakacjach. „O tym, że wybuchnie, jemnica? „Nie! Pamiętam, jak po kilku dniach było wiadomo od jakiegoś czasu, każdy tylko znajomy z mojej kompanii zaczepił mnie słowa- czekał, kiedy to się stanie. Pewnego dnia, gdy mi: »Co u pana, panie paraszuto?«. Myślę, że to zza wzgórza wyleciał niemiecki dwupłatowiec nie była taka wielka tajemnica. W każdym razie rozpoznawczy, byłem już pewien: jest wojna”, nie w moim wypadku”, opowiada „Upłaz”. wspomina. Nie został zmobilizowany. „Razem Pierwszy etap szkolenia odbył się na komplet- z ojcem i młodszym o dwa lata bratem ruszyli- nym bezludziu w górach Szkocji. Były to biegi, śmy na wschód. Ale ojciec z bratem szybko za- marsze po górach, walka wręcz. „Codziennie wrócili do Rabki, uznali, że ta wędrówka nie ma przygotowywaliśmy się także do skoków spado- sensu. Ja nie wróciłem. Poszedłem do Lwowa. chronowych. Ćwiczyliśmy działanie na wysoko-

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 131 KLUB SPADOCHRONOWY SIŁ SPECJALNYCH SPADOCHRONOWY KLUB

Wolontariusze Fundacji im. Cichociemnych Spadochroniarzy AK, która dba o pamiątki po swoich patronach, podczas jednej z rozmów zapytali Aleksandra Tarnawskiego, czy nie miałby ochoty skoczyć ze spadochronem. Ku zdziwieniu wszystkich – bardzo chętnie się zgodził. PANUJE PRZEKONANIE, ŻE JAK CZŁOWIEK JEST STARYM, ZA PRZEPROSZENIEM, PIER- DOŁĄ, TO SIĘ WSZYSTKIEGO BOI. NO TO SIĘ CHCIAŁEM PRZEKONAĆ, CZY TAK JEST

ściach, np. skok z wysokości pierwszego piętra, wspinacz- pełnie naturalnie. W podskokach schodził ze schodów, kę na skały i zjazd na linie na plażę”, tłumaczy Tarnawski. gwizdał za pięknymi kobietami, które mijał na ulicy. „To wcale nie było takie wymagające, jak się wszystkim I rzeczywiście nikt nie zwrócił na niego uwagi. Przy oka- wydaje. Zresztą, jak się ma 20 lat, to nic nie jest trudne!”. zji rozmowy o tym, jakie były jego zadania w Warszawie, W końcu przyszedł czas na szkolenie spadochronowe. zaprzecza, że prowadził szkolenia z dywersji i sabotażu. To był pierwszy raz, gdy „Upłaz” wszedł na pokład jakie- „Do kraju przyleciałem jako specjalista od broni pancer- gokolwiek samolotu. Wspomina, że musiał usiąść na brze- nej, co od początku było pewną iluzją. Bo kogo ja w par- gu otworu w kadłubie, odepchnąć się i wyskoczyć. „Pod- tyzantce mogłem szkolić z broni pancernej?”. czas pierwszego lotu, kiedy popatrzyłem przez tę dziurę na Dlaczego Tarnawski tak usilnie dementuje jakiekol- ziemię z wysokości 200 m, pomyślałem, że tego nie zro- wiek głosy o swoich bohaterskich czynach, nie podkreśla bię”. Następnego dnia oddał swój pierwszy ćwiczebny znaczenia wydarzeń sprzed 70 lat? „On nie chce być po- skok (w sumie było ich sześć). „To było niezwykle przy- mnikiem. To normalny i uczciwy człowiek. Skoczył do jemne, euforyczne przeżycie”, rozmarza się Tarnawski. kraju jako jeden z ostatnich cichociemnych, nie brał „Spadochron się otwiera, człowiek wisi w powietrzu, udziału w spektakularnych walkach”, wyjaśnia płk Piotr a kiedy samolot odleci, to jest przyjemna cisza. Później Gąstał. „Sam podkreśla, że dziś mówi się tyle o nim nie szybko przybliża się ziemia. Lądowanie i już!”. ze względu na jego czyny, ale dlatego, że jest ostatnim ci- Do Polski wyruszył w nocy z 16 na 17 kwietnia chociemnym”. 1944 roku z bazy we włoskim Brindisi. Czy się bał? Czy Gdy skończyła się wojna, Aleksander Tarnawski służył targały nim emocje? Aleksander Tarnawski, jak zwykle, w oddziale Zgrupowania Zachód Okręgu Nowogródek AK odpowiada ze spokojem: „Człowiek był młody to niczego pod rozkazami Jana Wasiewicza „Lwa”. Gdy Armia Czer- się nie bał. Nie było wielkich emocji. Skoro się zdecydo- wona rozpoczęła aresztowania akowców, Tarnawski i jego wałem na to szkolenie, wiadomo było, że którejś nocy koledzy zostali zwolnieni ze służby. Każdy poszedł w swo- trzeba będzie wykonać skok”. Wylądował pod Baniochą, ją stronę. „Wojna to straszna rzecz. Gdy się skończyła, to niedaleko Góry Kalwarii. Przekazał swoje wyposażenie wszyscy byli szczęśliwi. Nieważne było, co się działo póź- oraz pieniądze żołnierzom Armii Krajowej i pojechał do nej, jaki ustrój zapanował, pod jakimi wpływami się zna- Warszawy, by zameldować się w punkcie kontaktowym. leźliśmy. Nie było wojny, a to zawsze była jakaś poprawa”, Plan miasta znał doskonale, więc chociaż nigdy wcze- przyznaje Tarnawski. O tym, że był cichociemnym, nie śniej nie był w stolicy, swobodnie się po niej poruszał. mówił nikomu, wiedział o tym wyłącznie jego ojciec. Ni- Nie chciał się rzucać w oczy, starał się zachowywać zu- gdy nie interesowały się nim władze komunistyczne. Poza

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 132 HORYZONTY / LUDZIE

tym, jak sam przyznaje, przeszłość nie się zgodził. „Panuje przekona- udało mu się utrzymać w sekrecie, nie, że jak człowiek jest starym, za choćby dlatego że w czasie wojny przeproszeniem, pierdołą, to się nie brał udziału w żadnych spekta- wszystkiego boi. No to się chciałem kularnych akcjach zbrojnych. przekonać, czy tak jest. I okazało Po wojnie Aleksander Tarnawski się, ku mojemu zdumieniu, że wrócił do kariery naukowej. W 1949 to nieprawda”, opowiadał żartobli- roku ukończył chemię na Politechni- wie o powodach swojej decyzji ce Śląskiej. Później pracował O TYM, ŻE BYŁ w polsce-zbrojnej.pl. m.in. w Katedrze Chemii Fizycznej Entuzjazm Aleksandra Tarnaw- Politechniki Śląskiej, Instytucie Me- CICHOCIEMNYM, skiego tym razem nie udzielił się tali Nieżelaznych i Instytucie Prze- NIE MÓWIŁ NIKOMU, żołnierzom GROM-u. „Przyznaję, na mysłu Tworzyw i Farb. Przez lata WIEDZIAŁ WYŁĄCZNIE początku obawialiśmy się o zdrowie nie wracał do tego, co było. „Bo po pana Aleksandra”, wspomina co? Przeszłość się nie liczy, liczy się JEGO OJCIEC „Maya”, instruktor spadochronowy. tylko przyszłość”, tłumaczy. „Miał 94 lata i był żywą legendą. Od czasu do czasu ktoś się jednak o tę przeszłość Tarnaw- Gdyby cokolwiek się stało… To był po prostu skok olbrzy- skiego upomina. Żołnierze GROM-u od lat próbowali za- miej wagi. Przeanalizowaliśmy wszystko i żaden z naszych prosić go na święto jednostki. Spotykali się z nimi inni ci- tandempilotów [spadochroniarzy odgrywających rolę pilo- chociemni, opowiadali o tym, jak walczyli o wolną Polskę, ta w tandemie] nie podjął się tego zadania”, dodaje. wspominali wojnę i to, co wydarzyło się po niej. Przełom Wkrótce do „Mai” dotarła jednak informacja, że planowa- nastąpił w 2014 roku, gdy Aleksander Tarnawski pojawił ny jest skok z cywilem. Wtedy uznaliśmy, że Tarnawskie- się na zjeździe rodzin cichociemnych. mu musi towarzyszyć żołnierz GROM-u. Podjąłem ręka- Zdawał sobie sprawę, że jest jednym z ostatnich żyją- wice, ale zastanawiałem się, jak ten skok przeprowadzić”, cych legendarnych skoczków (kilka miesięcy wcześniej, wspomina instruktor. tuż po setnych urodzinach zmarł gen. Bałuk) i że jego Aleksander Tarnawski pozytywnie przeszedł badania le- wspomnienia są ważne dla młodych ludzi. Usiadł więc karskie. „Maya” dopracowywał techniczne szczegóły de- obok mjr. Alojzego Józekowskiego i opowiadał o desancie santu. „Zaplanowaliśmy minimalną wysokość, czyli do Polski. Zebranych dziennikarzy wprawił w konsterna- 2250 m, aby swobodne spadanie było bardzo krótkie. Mia- cję, gdy mówił o tym, że to nie żadne bohaterstwo, że zro- ło się to odbyć tak: wyskakujemy z samolotu i niemal od ra- bił tak, jak było trzeba, że jak każdy młody chłopak doma- zu otwieramy spadochron”, mówi instruktor. Los nieco jed- gał się czynu. Te słowa powtórzy potem wielokrotnie, bę- nak pokrzyżował jego plany. Dwa tygodnie przed skokiem dzie znany z takiego stosunku do przeszłości. Ale wówczas „Maya” znalazł się w szpitalu i był operowany. „Lekarz po- odżegnywanie się od bohaterstwa budziło zdziwienie. wiedział mi, że do pełni sił będę dochodził około pięciu ty- Tarnawski od razu zaprzyjaźnił się z żołnierzami z Jed- godni. Musiałem więc się wycofać, ale na szczęście znala- nostki Wojskowej GROM. „Ilekroć tam przyjeżdżałem, złem zastępstwo. Z panem Aleksandrem skoczył mój kole- czułem się tak, jakby to była moja druga rodzina. Ci lu- ga Sławek, któremu ufałem w stu procentach”, wspomina. dzie są wspaniali, począwszy od płk. Gąstała, który do Desant odbył się 7 września 2014 roku w Książenicach niedawna był dowódcą jednostki, po szeregowych żołnie- pod Warszawą – w 70. rocznicę skoku cichociemnych. rzy. To specjalna kategoria ludzi, z którymi łatwo mi się W jego organizację zaangażowano mnóstwo ludzi. Samo- porozumieć”, wspomina. Gromowcy też są pod urokiem lot An-2, z pokładu którego skakał Tarnawski, udostępnił „Upłaza”. Nieszablonowy 90-latek nieraz ich zaskakiwał. Klub Spadochronowy Sił Specjalnych przy Fundacji Delta, Na przykład wtedy, gdy zgodził się na skok ze spado- składający się z byłych i obecnych żołnierzy GROM-u. chronem. „Na pokładzie samolotu cały czas był paramedyk z naszej jednostki, który monitorował stan zdrowia Aleksandra”, SKOK WYSOKIEGO RYZYKA wspomina płk Gąstał, który z „Mayą” obserwował skok Wolontariusze Fundacji im. Cichociemnych Spado- z ziemi. Ale niepokój i tak był wielki. Kiedy wszystko się chroniarzy AK, która dba o pamiątki po swoich patro- udało i Aleksander Tarnawski wylądował… „Z radości aż nach i pielęgnuje ich spuściznę, podczas jednej z rozmów się uściskaliśmy z dowódcą”, wspomina ze śmiechem in- zapytali Tarnawskiego, czy nie miałby ochoty skoczyć ze struktor spadochronowy. Aleksander Tarnawski z zadowo- spadochronem. Ku zdziwieniu wszystkich – bardzo chęt- leniem wspomina skok. Na pytanie, czy się denerwował,

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 133

odpowiedział: „Ależ skąd, czym? Pewnie denerwował się Tarnawski nie jest żołnierzem z krwi i kości. On jest huma- ten żołnierz, który ze mną skakał, co?”. nistą, a z wykształcenia i zamiłowania chemikiem. Nie wybrał przed wojną szkoły wojskowej, bo chciał studiować MISTRZ KOMPLEMENTÓW chemię. Wojna mu w tym przeszkodziła. Wychowany O Aleksandrze Tarnawskim sporo wie Kaśka, żołnierz w miłości do ojczyzny, wykonał swój obowiązek. Z okupo- jednostki GROM, która opiekuje się cichociemnym pod- wanej Polski dotarł do Francji, gdzie wstąpił do Wojska czas jego wyjazdów czy spotkań w Warszawie. Znają się Polskiego. I twierdzi, że wartością jest uczyć się i praco- też prywatnie. „Nasza przyjaźń zaczęła się, gdy przyjechał wać, a nie tylko walczyć dla ojczyzny. Trzeba dla niej po do GROM-u. Opieka nad nim była moim obowiązkiem, prostu żyć”. ale szybko stała się przyjemnością”, wspomina Kaśka. „Zaproponowałam mu wówczas, by zwracał się do mnie NIEZROZUMIANY? po imieniu. Zgodził się, ale pod jednym warunkiem: zrobi Postawa i sposób bycia Aleksandra Tarnawskiego nie za- to tylko wtedy, gdy ja będę mówić do niego »Aleksan- wsze spotykają się jednak z uznaniem. Bywa krytykowany drze«. I tak przeszliśmy na ty”, wspomina z uśmiechem. przez ludzi ze środowiska rodzin cichociemnych. Pojawia- „Upłaz” ujmuje ją dystansem do świata i do siebie. Kaśka ją się głosy, że przesadza z tym odbrązawianiem pomnika mówi, że jest dżentelmenem. Budzi szacunek, gdy używa legendarnych skoczków AK, że niepotrzebnie umniejsza eleganckiego słownictwa. „Jest taki spokojny, zdystanso- ich bohaterskie czyny. Nie wszyscy zgadzają się też z po- wany. Tonuję się przy nim, nabieram ogłady, zmieniam ję- glądem Tarnawskiego, że 316 cichociemnych nie miało re- zyk, który na co dzień jest taki… no żołnierski”. alnego wpływu na losy wojny. „Nie mogłoby mieć, nawet Tarnawski znany jest z ujmującego traktowania kobiet. gdyby to była zwarta jednostka. Wobec tych sił, które się „Czasami ta jego dżentelmeńskość jest kłopotliwa”, uważa tutaj zmagały, wobec tych mas ludzi, które się tu potykały, Kaśka. „Kiedy jesteśmy razem na jakimś spotkaniu i pro- cóż mogliśmy znaczyć? Moim zdaniem, rola cichociem- wadzę go do specjalnie przygotowanego krzesła, buntuje nych była symboliczna. Ludzie, którzy w kraju przyjmo- się i nie ma zamiaru usiąść, dopóki ja, czy inna kobieta, nie wali zrzuty, opowiadali o tym swoim krewnym czy znajo- usiądę. Szukamy więc dodatkowych krzeseł, a on zajmuje mym. Mimo konspiracji, takie wieści się roznosiły. I to by- miejsce jako ostatni”, opowiada. I dodaje: „Podobnie jest, ła pozytywna rola cichociemnych. Dzięki nam ludzie gdy się wyrywa, by podawać kobietom ich płaszcze”. mogli się dowiedzieć, że na Zachodzie o nich nie zapo- Aleksander Tarnawski jest też mistrzem komplementów. mniano. To podnosiło morale”, mówi „Upłaz”. „Dostrzega i niebanalnie komplementuje szczegóły, niuan- Płk Piotr Gąstał przyznaje, że Tarnawski jest krytykowa- se w ubiorze, postawie i zachowaniu”, wyjawia Kaśka. ny właśnie przez to, że inaczej mówi o patriotyzmie. „Ja Żołnierze GROM-u wiedzą też, że Tarnawski nie lubi staram się nie oceniać. Nie żyłem w tamtych czasach, nie być nazywany bohaterem. „Pewnego razu próbowałam ja dokonywałem tych wyborów, tylko ci ludzie. Cicho- przejść z nim do sali, w której odbywało się spotkanie z ro- ciemni i tak są niezwykli. Zostali wybrani, przeszli selek- dzinami cichociemnych. W drzwiach stało mnóstwo ludzi cję, szkolenie i wykonali niebezpieczny lot nad okupowaną i był problem z przejściem. Wówczas jeden z żołnierzy Europą. I ten skok w ciemną noc, przez otwór w kadłubie krzyknął: »Przejście dla VIP-a!«. Aleksander rozejrzał się to wyjątkowa odwaga. Nie potrzeba tu dodatkowych słów”. i z uśmiechem skonstatował: »A kto jest VIP-em?«”, wspo- Na to, że Tarnawski jest nierozumiany zwraca również mina Kaśka. Skromność i poczucie humoru Tarnawskiego uwagę Kaśka: „Aleksander trzeźwo patrzy na świat i życie. są dla jego otoczenia ujmujące. Podobnie jak jego opty- Wyraża własne i śmiałe opinie, ale ma do tego prawo. mizm i życzliwość do świata i ludzi. Innym ich nie narzuca”. Kaśka ma zaszczyt odwiedzać Aleksandra w domu. Aleksander Tarnawski bywa nie tylko w GROM-ie. „Razem z Elą, jego żoną, tworzą wspaniały związek, pełen Mieszka w Gliwicach, więc często odwiedza też tamtejszą uczucia, taktu i wzajemnego szacunku”, opowiada i doda- jednostkę specjalną Agat. Kilka tygodni temu odbyło się je, że wizyty u Tarnawskich to uczta intelektualna i kuli- tam spotkanie z okazji 96. urodzin cichociemnego. Ilekroć narna (faworki lub pączki z konfiturą z róży, które przygo- pytamy obecnych czy byłych żołnierzy jednostek GROM towuje żona Tarnawskiego, podobno nie mają sobie rów- i Agat o to, dlaczego ta więź między nimi a Tarnawskim nych). Mieszkanie jest wypełnione książkami, obrazami jest tak silna, odpowiadają, że chodzi o dystans do świata, i muzyką, a rozmowy toczą się w atmosferze tolerancji dla podobne spojrzenie na patriotyzm, waleczność, pozytywne odmiennych poglądów. nastawienie do życia. Przyznają, że tej relacji nie da się W podobnym duchu o cichociemnym mówi również opisać w prosty sposób. „My chyba po prostu jesteśmy płk Gąstał. „Trzeba sobie jasno powiedzieć, że Aleksander ulepieni z tej samej, specjalnej gliny”, mówią. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 134 HORYZONTY / POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

ANNA DĄBROWSKA Pieśń narodowa 90 lat temu „Mazurek Dąbrowskiego” stał się oficjalnym polskim hymnem.

iedy Polska w 1918 roku odzyskała wraz z wybuchem I wojny odżyły nadzieje na niepodległość, musiała nie tylko upo- odzyskanie przez Polskę niepodległości. Na ła- rać się z wieloma problemami poli- mach gazety napisał, że najlepszym kandyda- tycznymi, gospodarczymi czy militar- tem na nasz hymn jest pieśń „Boże, coś Polskę”, Po odzyskaniu nie- Knymi, lecz także określić swoje symbole naro- choć wskazał też na „Chorał” i „Mazurka Dą- podległości toczyła dowe. O ile kwestię barw narodowych, czyli browskiego”. W kolejnych miesiącach w prasie się dyskusja, która kolorów białego i czerwonego oraz godła pań- pojawiały się następne propozycje. z pieśni patriotycznych ma zostać na- stwowego – Orła Białego – rozstrzygnął Sejm Każda z kandydatur miała swoich zwolenni- szym hymnem. Ustawodawczy odrodzonej Polski w ustawie ków i przeciwników. Pieśń „Boże, coś Polskę” „Mazurek Dąbrow- z 1 sierpnia 1919 roku, o tyle sprawy hymnu na- była szczególnie popularna w Królestwie Pol- skiego” rywalizował m.in. z „Rotą” rodowego nie poruszył. „W kraju toczyła się skim, popierał ją także Kościół. Jednak część i „Bogurodzicą”. dyskusja wśród polityków, publicystów i zwy- Polaków była jej przeciwna, pamiętano bowiem, kłych obywateli, która z wielu pieśni patriotycz- że utwór Alojzego Felińskiego powstał w 1816 nych ma zostać naszym hymnem”, mówi Mał- roku pierwotnie jako pieśń pochwalna dla cara gorzata Gańska, kustosz Muzeum Hymnu Na- Aleksandra I, na wzór angielskiego hymnu rodowego w Będominie. „God Save the Queen”. Dopiero w czasie powstania listopadowego zmieniono jej charakter, MUZYCZNI KANDYDACI słowo „król” zastępując słowem „ojczyzna”. Dyskusję na temat hymnu rozpoczął Czesław W Wielkopolsce natomiast dominowała Jankowski, redaktor naczelny „Przeglądu War- „Rota”, powstała w 1908 roku do słów Marii szawskiego” już w listopadzie 1914 roku, gdy Konopnickiej z muzyką Feliksa Nowowiejskiego.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 135

„Jak na hymn państwowy, zawierała 1797 roku w miejscowości Reggio jednak bardzo mocne słowa i raziła OD 1926 RO- Emilia w północnych Włoszech. zwrotem »Nie będzie Niemiec pluł Tam, przy armii francuskiej Napole- nam w twarz«”, tłumaczy Małgorza- KU TEKST ona Bonapartego formowały się Le- ta Gańska. Z kolei legioniści skupie- giony Polskie dowodzone przez ni wokół Józefa Piłsudskiego forso- „MAZURKA gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. wali „Marsz Pierwszej Brygady”. In- Pieśń napisana przez poetę Józefa ni odwoływali się do staropolskiej DĄBROWSKIE- Wybickiego do melodii starego ma- „Bogurodzicy”, według Jana Długo- zurka uświetniła pożegnanie odcho- sza śpiewanej już w 1410 roku pod GO” NIE dzących z miasta oddziałów Legio- Grunwaldem. nów i stała się dla polskich żołnierzy Do naszego hymnu pretendowała ULEGŁ symbolem wiary w odzyskanie nie- też „Warszawianka”, napisana podległości. w 1831 roku po francusku przez poetę ZMIANIE „Podczas powstania listopadowe- Casimira François Delavigne’a go »Mazurek Dąbrowskiego« stał się pod wpływem wydarzeń powstania listopadowego. Na pol- jedną z najpopularniejszych pieśni patriotycznych. Śpie- ski przełożył ją Karol Sienkiewicz, a muzykę napisał Karol wano ją we wszystkich zaborach przy okazji świąt narodo- Kurpiński. W grę wchodził też „Chorał” Kornela Ujejskie- wych, towarzyszyła Polakom w zrywach powstańczych, go, ułożony podczas powstania chłopskiego 1846 roku do a jej tekst był często modyfikowany w zależności od oko- muzyki Józefa Nikiforowicza i zaczynający się od słów liczności i miejsca”, opowiada pani kustosz. „Z dymem pożarów, z kurzem krwi bratniej”. W niepodległej Polsce powoli zaczęto mazurek trakto- wać nieoficjalnie jako polski hymn. Jak pisze Tomasz PIEŚŃ LEGIONÓW Matuszak w artykule „Mazurek Dąbrowskiego w świetle Spory trwały, a żaden z utworów nie zdobywał znaczą- akt Centralnego Archiwum Wojskowego”, w „Dzienniku cej przewagi. Dlatego w 1921 roku Wacław Rogowicz rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych” z 22 marca i Aleksander Świętochowski zaproponowali w „Przeglą- 1921 roku pojawił się rozkaz traktujący o oddawaniu ho- dzie Warszawskim” napisanie nowego hymnu i ogłosili norów podczas odgrywania mazurka tak jak w czasie konkurs. Nie przyniósł on rezultatów, bo nadsyłane pro- hymnu, czyli osoby wojskowe miały wówczas stać w po- pozycje czytelników nie były satysfakcjonujące, a żaden stawie zasadniczej. ze znanych poetów nie chciał się podjąć takiego zadania. Z kolei 2 listopada 1921 roku, także w „Dzienniku roz- Cały czas brano też pod uwagę „Mazurka Dąbrowskie- kazów MSW”, określono zasady wykonywaniu „Mazurka go”. Utwór nazwany pierwotnie „Pieśnią Legionów Pol- Dąbrowskiego” jako hymnu narodowego w trakcie uro- skich we Włoszech”, powstał między 16 a 19 lipca czystości wojskowych i stwierdzono, że każdy żołnierz

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 136 HORYZONTY / POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ WŁADZE KOMUNISTYCZNE CHCIAŁY ZMIENIĆ SŁOWA HYMNU NA BARDZIEJ ZWIĄZANE Z NOWĄ WŁADZĄ LUDOWĄ NASZYM HYMNEM jest zobowiązany w czasie wyszkolenia rekruc- »Jeszcze Polska nie zginęła« opracowany przez kiego nauczyć się melodii i tekstu tej pieśni. specjalną komisję Ministerstwa Wyznań Religij- „Pieśń ta jednak cały czas była wyłącznie nie- nych i Oświecenia Publicznego. Tekst ten nale- formalnym hymnem, nie wspominała o niej bo- ży uważać za jedynie obowiązujący”, napisał wiem np. »Konstytucja« z 17 marca 1921 ro- minister Felicjan Sławoj Składkowski. ku”, podkreśla Małgorzata Gańska. Dopiero po W ten sposób mazurek stał się pierwszym ofi- dojściu do władzy w wyniku przewrotu majo- cjalnym polskim hymnem. 2 kwietnia 1927 ro- wego w 1926 roku zwolenników Piłsudskiego, ku dołączono do słów nuty i oficjalnie ustalono którzy czuli się także spadkobiercami idei legio- harmonizację opracowaną przez kompozytora nistów gen. Dąbrowskiego, mazurek został ofi- i dyrygenta Feliksa Konopaskę na zlecenie cjalnie hymnem państwowym. MWRiOP-u. Pierwszym aktem prawnym, który to potwier- dził, był okólnik z 15 października 1926 roku KOMUNISTYCZNE ZAKUSY Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Po II wojnie światowej władze komunistyczne Publicznego (MWRiOP) skierowany do kurato- chciały pozostawić melodię hymnu, ale zmienić rów oświaty. Napisano w nim, że „Mazurek” jego słowa na bardziej związane z nową władzą jest pieśnią obowiązkową do śpiewania w szko- ludową. „Prezydent Bolesław Bierut zapropo- łach w charakterze hymnu narodowego. nował nawet poecie Władysławowi Broniew- Do okólnika dołączono czterozwrotkowy skiemu napisanie nowego hymnu, ten jednak tekst opracowany przez komisję MWRiOP-u. odmówił”, opowiada pani kustosz. W końcu W stosunku do oryginału wprowadzono pewne mazurek pozostał w niezmienionej formie. zmiany: zrezygnowano z dwóch spośród sześciu Potwierdziło to zarządzenie ministra oświaty zwrotek oraz zmieniono rymy: „Jeszcze Polska z 20 czerwca 1948 roku, a 31 stycznia 1980 ro- nie umarła, kiedy my żyjemy. Co nam obca moc ku tekst i nuty hymnu zatwierdził Sejm w usta- wydarła, szablą odbijemy” na „Jeszcze Polska wie o godle, barwach i hymnie. Jednak zapis nie zginęła, kiedy my żyjemy. Co nam obca o hymnie państwowym nie znalazł się w tekście przemoc wzięła, szablą odbierzemy”. Od tego „Konstytucji” z 22 lipca 1952 roku, która mówi czasu tekst hymnu nie uległ już zmianie. o naszych barwach narodowych i godle. Cztery miesiące później, 26 lutego 1927 ro- Dopiero poprawka do ustawy zasadniczej ku, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ogłosiło z 1976 roku po raz pierwszy wprowadziła do okólnikiem nr 49 ten sam tekst jako słowa hym- konstytucji hymn, stwierdzono, że jest nim nu państwowego obowiązującego w całym kra- „Mazurek Dąbrowskiego”. Także obecna „Kon- ju i wykonywanego na wszystkich uroczysto- stytucja”, z 1997 roku, w art. 28 głosi: „Hym- ściach. „Ministerstwo Spraw Wewnętrznych po- nem Rzeczypospolitej Polskiej jest »Mazurek daje przy niniejszym tekst literacki pieśni Dąbrowskiego«”. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 137

Premiera filmu „Droga weterana – pokonać Hańczę”. Pierwszy z prawej – mł. chor. Sebastian Marczewski, główny bohater

PIOTR LISOWSKI PIOTR produkcji. MAGDALENA MIERNICKA Weterani na ekranie Produkują filmy o losach uczestników misji poza granicami kraju. W ten sposób chcą walczyć o dobre imię żołnierzy.

hcielibyśmy, aby żołnierze wracający z misji niła Combat Camera, zespół reporterski Dowództwa byli traktowani tak jak weterani na przykład Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych. „Chcieliśmy, aby w USA, więc przedstawiamy ich historie na nasz dokument był nie tylko relacją z ekstremalnego nur- ekranie”, mówi Szymon Marcinów, założyciel kowania”, mówi Rafał Makolądra, reżyser (więcej w roz- CFundacji Invictus Veteranus. „Właśnie zakończyliśmy mowie w „Polsce Zbrojnej” 8/2016). „Naszym celem by- produkcję filmu o nurku ekstremalnym, teraz chcemy ło pokazanie problemów, z jakimi musi się zmagać żoł- przygotować całą etiudę opowiadającą o losach uczest- nierz w czasie operacji wojskowych”, dodaje. ników misji poza granicami kraju i ich rodzin”. Tę inicjatywę popiera m.in. ppłk Leszek Stępień, dy- Pierwszy film Fundacji to „Droga weterana – poko- rektor Centrum Weterana poza Granicami Państwa. nać Hańczę”. Jego bohaterem jest mł. chor. Sebastian „Bardzo doceniam wszelkie projekty mające na celu Marczewski z 3 Batalionu Inżynieryjnego w Nisku, żoł- poprawę wizerunku weteranów, tym bardziej że często nierz, który został ciężko ranny na misji w Afganista- za realizację odpowiadają wolontariusze. Sam przez nie. W 2009 roku w wyniku wybuchu miny pułapki wiele lat byłem związany z organizacjami pozarządo- w dwóch miejscach miał złamany kręgosłup. Dzięki wymi i wiem, ile wysiłku trzeba włożyć w to, aby zdo- długiej rehabilitacji odzyskał sprawność, ale musiał zre- być środki i namówić specjalistów do pracy, za którą nie zygnować z wysiłku fizycznego. dostaną wynagrodzenia. Dlatego jeśli producent będzie Od tego czasu nurkowanie zdominowało jego życie. potrzebował mojego wsparcia przy produkcji kolejnych Chociaż Sebastian uprawiał ten sport od 20 lat, dopiero filmów, na pewno może na nie liczyć”, zaznacza. po wypadku zdecydował się na jego ekstremalną wersję A co o filmie sądzi jego główny bohater? „Operatorzy (więcej na ten temat w „Polsce Zbrojnej” 12/2015). Jest pracowali tak dyskretnie, że w ogóle nie zauważałem m.in. pierwszym człowiekiem, który zanurkował ich obecności. Dlatego teraz dziwnie się czuję, kiedy wzdłuż najgłębszego polskiego jeziora – Hańczy. Re- oglądam siebie na ekranie”, mówi. „Ten film traktuję ja- kordowe nurkowanie odbyło się 23 lipca 2016 roku. ko zwieńczenie projektu nurkowego oraz ciężkiej pracy Wówczas Sebastian spędził pod wodą prawie osiem go- całego zespołu, który mnie wspierał podczas jego reali- dzin, przepłynął 4,5 km na głębokości 104 m. zacji. Jestem z niego bardzo dumny”. W czasie nurkowania, a także dwuletnich przygotowań „Drogę weterana” będzie można zobaczyć w telewi- do bicia rekordu, weteranowi towarzyszyła ekipa filmo- zji i internecie. Producent chce także wydać film na pły- wa. To właśnie na podstawie zebranych przez nią mate- cie DVD, a dochód ze sprzedaży przeznaczyć na reali- riałów powstał film „Droga weterana – pokonać Hańczę”, zację kolejnych produkcji o weteranach. „Szukam boha- w którym pojawiły się również wspomnienia żołnierza terów następnych filmów. Mam nadzieję, że będą goto- z misji. Było to możliwe dzięki zdjęciom, które udostęp- we w 2018 roku”, zapowiada Marcinów. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 138 HORYZONTY / KRÓTKA SERIA

Wymiana muzealiów Polska i Jordania wymieniły KOMPLEKS się zabytkową bronią SPORTÓW pancerną. ZIMOWYCH

rólewskie Muzeum Broni KPancernej w Ammanie, stolicy Jordanii, podczas wizyty ministra Dariusza Gwizdały, zastępcy szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego, dostało wyremontowany pływający czołg typu PT-76, pochodzący z cza- sów powojennych. W zamian strona jordańska przekazała Polsce cztery eksponaty: brytyjski samochód pancerny typu Fox z 1973 roku, czołg M47 Patton produkcji amerykańskiej

z 1950 roku, czołg M48 A1 Patton MEDIEARKIV FORSVARET z USA z 1958 roku i samochód pancerny Marmon Herrington konstrukcji południowoafrykańskiej z 1941 Militarne Holmenkollen roku, takie jakie były używane przez żołnierzy Pułku Ułanów Karpackich Pod skocznią narciarską znajdowało się na froncie afrykańskim w czasie tajne centrum dowodzenia. II wojny światowej. Jak podaje BBN, wymiana muzealiów została zainicjowana w 2016 roku przez króla ewnątrz wzgórza pod skocz- być głównym centrum dowodzenia Jordanii Abdullaha II podczas roz- Wniami w słynnym kompleksie obroną Norwegii w razie wybuchu mowy z polskim prezydentem sportów zimowych Holmenkollen kolejnego konfliktu światowego. Jak Andrzejem Dudą. AD n w Oslo w czasie zimnej wojny podaje norweska telewizja NRK, istniał kompleks mili- budowa ośrodka rozpoczęła się tarny, który miał w 1941 roku, w czasie niemieckiej okupacji, kiedy wzgórze było centrum obserwacyjnym Luftwaffe. Po wojnie konstrukcję rozbudowano tak, że powstał pięciopiętrowy kompleks o powierzchni 4 tys. m2. Tajny budynek do 1986 roku pełnił funk- cję centrum dowodzenia. Przez całą dobę pracowało tam około stu osób, które wchodziły do kompleksu i wy- chodziły z niego tylko nocą, przez zamaskowane drzwi wykute w ska- le. Dla kamuflażu pracownicy prze- bierali się za narciarzy. AD n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 139

Obraz sprawców Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau apeluje o przekazywanie dokumentów.

otychczas opieraliśmy się głów- zachowało się niewiele prywatnych Dnie na relacjach i wspomnieniach materiałów stworzonych przez byłych więźniów, zachowanej doku- członków załogi SS niemieckiego Upamiętnić mentacji obozowej oraz powojennych nazistowskiego obozu koncentracyj- materiałach procesowych. Nie mamy nego Auschwitz. Dlatego, dla peł- miejsce kaźni jednak wielu źródeł, które pozwalają niejszej analizy i zrozumienia men- lepiej i pełniej zrozumieć motywację talności sprawców, prosi o przeka- IPN chce wykupić piwnice sprawców”, napisał w apelu do nie- zywanie dokumentów, zdjęć, listów w dawnej siedzibie NKWD. mieckiej i austriackiej opinii publicz- i innych materiałów z nimi związa- nej dr Piotr M.A. Cywiński, dyrektor nych. Jak zapewnił dr Cywiński, Państwowego Muzeum Auschwitz- ofiarodawcom gwarantuje pełną nstytut Pamięci Narodowej wystą- -Birkenau. Jak tłumaczy, w archiwach anonimowość. AD n Ipił do Ministerstwa Finansów z wnioskiem o dotację na wykupie- nie zabytkowych piwnic przy ul. Strzeleckiej 8 na Pradze w War- obozu koncentracyjnego Auschwitz, szawie. To tam zaraz po wojnie była Precedensowy za winnego pomocnictwa w zamor- katownia Urzędu Bezpieczeństwa, dowaniu co najmniej 300 tys. osób w której komuniści przetrzymywali, wyrok i skazał go na cztery lata więzienia. torturowali i mordowali żołnierzy Sędziowie samą obecność esesmana podziemia niepodległościowego”, Dawni strażnicy obozów w obozie zagłady uznali za okolicz- informuje IPN na swojej stronie. koncentracyjnych nie są ność wystarczającą do wydania wy- W tym budynku w latach 1944– bezkarni. roku skazującego. Ich zdaniem, –1945 mieściła się Kwatera Główna Gröning był „częścią morderczej ma- NKWD w Polsce, a przez następne chiny”, chociaż sam nie zabijał więź- trzy lata był areszt Wojewódzkiego niów. Jak podaje gazeta „Süddeutsche Urzędu Bezpieczeństwa Publiczne- Zeitung”, orzeczenie to stworzyło go. IPN podał, że budynek, który podstawę do dalszych poszukiwań powstał w drugiej połowie lat trzy- sprawców i kolejnych procesów prze- dziestych XX wieku, jest moderni- ciwko byłym esesmanom. Już teraz zowany. Kontrola konserwatorska niemiecki Centralny Urząd Ścigania wykazała jednak, że nie ma w nim Zbrodni Nazistowskich skierował do odpowiedniej ochrony zabytkowych prokuratury sprawy trzech kolejnych piwnic. Panująca tam wilgoć wpły- podejrzanych. Do niedawna byli wa negatywnie na drewniane drzwi strażnicy obozów koncentracyjnych pokryte inskrypcjami oraz na cegla- pozostawali bezkarni, ponieważ we- ne ściany, na których też można zna- dług orzeczenia niemieckiego Trybu- leźć więzienne napisy. IPN chce za- nału Federalnego z 1969 roku, wa- chować zabytkowy charakter tego iemiecki Federalny Trybunał runkiem skazania za pomoc w mor- miejsca. Jak podaje Instytut, po wy- NKonstytucyjny pod koniec 2016 derstwach było udowodnienie kupieniu piwnic planowane jest roku potwierdził wyrok wydany indywidualnej winy oskarżonego. przeprowadzenie tam niezbędnych w lipcu przez sąd w Lüneburgu. W wielu wypadkach, z powodu bra- prac, a następnie udostępnienie Uznał on 94-letniego Oskara Grönin- ku świadków zbrodni, było to nie- obiektu zwiedzającym. AD n ga, byłego strażnika z niemieckiego możliwe. AD n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 140 HORYZONTY / SPOKÓJ NIEŚMIERTELNIKA CWGC (2) CWGC

ANNA DĄBROWSKA Pod krzyżem ofiarnym Ponad tysiąc brytyjskich jeńców i pilotów zostało pochowanych w polskiej ziemi.

bazy w Bottesford w Wielkiej Brytanii 11 lip- późno zidentyfikowała wyznaczone cele. Tylko 24 ma- ca 1942 roku o godzinie 16.41 wystartował szyny zbombardowały port, a pozostałe już w ciemno- samolot Lancaster Mk. I o numerze L7543 ści zrzucały bomby na miasto. Poza tym dwie maszy- z 207 Dywizjonu Bombowego RAF. Za stera- ny zostały zestrzelone przez artylerię przeciwlotniczą. Zmi maszyny zasiadł st. sierż. George Duke. Minutę Bombowce pilotowane przez kpt. Millera i sierż. Duka później z innej brytyjskiej bazy, Woodhall Spa, w po- rozbiły się pod Gdańskiem i zginęły obie siedmiooso- wietrze wzniósł się pilotowany przez kpt. Charlesa bowe załogi. Z 97 Dywizjonu polegli: sierż. John Millera bombowiec z 97 Dywizjonu Bombowego RAF Forsyth, sierż. Alan Grossmith, ppor. Joseph Eslick, o numerze R5696. ppor. Robert Westgate, st. sierż. Aiden Nickerson i sierż. Norman Smith. Z 207 Dywizjonu zginęli wów- DRAMATYCZNY LOT czas st. sierż. Kenneth Hart, sierż. Frank Routledge, Obie maszyny dołączyły do grupy 44 lancasterów, sierż. Harold Storey, ppor. Kenneth Shirley, które miały zbombardować niemiecką bazę U-bootów st. sierż. David Boldy i st. sierż. Altan Cullerne. Wszy- w Gdańsku. Zwykle takie akcje przeprowadzano nocą, scy spoczęli w zbiorowej mogile na Cmentarzu Wojen- a tym razem RAF lot zaplanował na dzień. Maszyny nym Wspólnoty Brytyjskiej w Malborku. miały przelecieć nad Morzem Północnym na niskim pułapie, w gęstych chmurach, następnie w ostatniej OFIARY DWÓCH WOJEN chwili wyłonić się z nich, przed zmrokiem zbombar- Nekropolię założyła w 1946 roku Komisja Wspól- dować okręty i nocą wrócić do Anglii. noty Brytyjskiej ds. Cmentarzy Wojennych (Common- Nie wszystko jednak poszło zgodnie z przewidywa- wealth War Graves Commission – CWGC). Przenie - niami. Po wyjściu z chmur część załóg niestety zbyt siono tam szczątki żołnierzy pochowanych na mniej-

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 141

szych cmentarzach, głównie 14 mogił i sześć niezidentyfiko- z Torunia i Gdańska. W Malborku wanych, żołnierzy zmarłych spoczywają zatem wojskowi, któ- w latach 1914–1922, których rzy podczas obu wojen świato- szczątki przeniesiono do Malbor- wych zmarli lub zginęli na terenie ka w 1960 roku z Cmentarza obecnej Polski. Garnizonowego w Gdańsku. Przy Nad nekropolią góruje Cross of bramie umieszczono też tablicę Sacrifice, czyli krzyż ofiarny sta- z nazwiskami 39 brytyjskich jeń- wiany na każdym brytyjskim ców zmarłych w niemieckim obo- cmentarzu wojennym. Na grobach zie w Lidzbarku Warmińskim umieszczono kamienne tablice W MALBORKU w latach 1914–1918, których gro- z wyrytymi imionami i nazwiska- SPOCZYWAJĄ bów nie odnaleziono. mi żołnierzy, ich stopniami woj- WOJSKOWI, KTÓRZY skowymi, nazwami jednostek, da- DZIEŃ PAMIĘCI tami śmierci, a także nazwami PODCZAS OBU WOJEN W Polsce ponad tysiąc żołnierzy otrzymanych odznaczeń. ŚWIATOWYCH ZMARLI Wspólnoty Brytyjskiej, którzy W mogiłach spoczęło 232 żoł- LUB ZGINĘLI stracili życie w czasie I i II wojny nierzy poległych i zmarłych w la- światowej na naszych terenach, tach 1939–1945. Wśród nich jest NA TERENIE OBECNEJ spoczywa na pięciu wojskowych 189 piechurów, 39 lotników, jeden POLSKI cmentarzach: w Krakowie, Lidz- marynarz floty wojennej i trzech barku Warmińskim, Popielowie, z floty handlowej. To przede Poznaniu i Malborku. Co roku wszystkim obywatele Wielkiej Brytanii, ale jest też 11 listopada na każdej z tych nekropolii dyplomaci czterech Kanadyjczyków, trzech Australijczyków i wojskowi z państw Wspólnoty Brytyjskiej oddają i dwóch Nowozelandczyków. Zostali tu pochowani cześć żołnierzom podczas Remembrance Day, czyli jeńcy wojenni przetrzymywani w pobliskich obozach dnia pamięci o poległych. To święto, obchodzone – w Stalagu 1A w Kamińsku, Stalagu 2A w Starogar- w rocznicę zakończenia I wojny światowej, nazywane dzie Gdańskim, Stalagu XXA w Toruniu, a większość jest często „Poppy Day”. Na grobach żołnierzy składa w malborskim Stalagu XXB. Umierali tam z wycień- się bowiem z tej okazji maki, symbolizujące krwawe czenia i głodu, na skutek odniesionych ran, z chorób, walki. Tego dnia sztuczne kwiaty nosi się także przy- ginęli także w trakcie ucieczek. pięte do ubrania, a dochód z ich sprzedaży jest prze- Stalag Marienburg – Willenberg powstał w 1939 ro- znaczony na rzecz weteranów. ku, a pierwsi jeńcy przybyli do niego już 16 grudnia. Taka uroczystość odbywa się także każdego roku Na początku przywożono tam głównie Polaków, któ- w Malborku – na cmentarzu brytyjskim oraz pod po- rzy dostali się do niewoli w czasie kampanii wrześnio- mnikiem Stalagu XXB na cmentarzu komunalnym. wej. Potem trafiali do obozu także szeregowi i podofi- „Każda wojna niesie ze sobą olbrzymi bagaż nie- cerowie z innych armii alianckich. Stalag XXB mógł szczęść, okrucieństwa, ludzkich tragedii, ale każda pomieścić kilka tysięcy osób. Pełnił funkcję obozu wojna niesie również olbrzymią naukę i wiedzę dla tranzytowego dla jeńców przemieszczających się mię- przyszłych pokoleń, aby nigdy nie popełniały błędów, dzy komandami roboczymi ulokowanymi w okolicz- które doprowadzają do tak wielkiej tragedii, jaką jest nych miejscowościach. wojna”, mówił w tym roku podczas obchodów dnia Według raportu Czerwonego Krzyża z września pamięci Marek Charzewski, burmistrz Malborka. Od- 1940 roku, w obozie głównym przebywało 5840 jeń- czytywano też tradycyjny „Akt Pamięci”. „Pamiętaj- ców: 4569 Francuzów, 589 Belgów, 682 Polaków. my przed Bogiem i polećmy Jego opiece tych, którzy W kwietniu 1943 roku było natomiast 1777 jeńców: polegli dla swojego kraju podczas wojny; tych, któ- 623 Francuzów, 42 Belgów, 123 Jugosłowian i 989 rych znaliśmy i których zachowujemy w pamięci, Brytyjczyków. Jeńców zatrudniano na terenie stalagu, a także wszystkich tych, którzy żyli i zginęli, służąc w mieście przy pracach porządkowych, a także w oko- obronie ludzkości. Nie zestarzeją się, jak starzejemy licznych wsiach, w tartakach i cegielniach. się my, którzy tu pozostaliśmy. Wiek podeszły ich nie Malborski cmentarz to również miejsce spoczynku skruszy, ni lata nie złamią. O zachodzie słońca i o po- jeńców z okresu I wojny światowej. Znajduje się tutaj ranku będziemy o Nich pamiętać”. n

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 142 / POŻEGNANIA

Panu Krzysztofowi Lechowi Głębokie wyrazy współczucia oraz Jego Rodzinie i Najbliższym z powodu śmierci szczere kondolencje i wyrazy głębokiego Ojca współczucia z powodu śmierci Panu ppłk. Andrzejowi Smolińskiemu Żony oraz Rodzinie składają kierownictwo, żołnierze i pracownicy składają polscy żołnierze i pracownicy wojska Departamentu Kadr MON. z SHAPE.

Z wielkim smutkiem i żalem przyjąłem wiadomość o nagłej śmierci „Można odejść na zawsze, by stale być blisko”. Pana st. chor. sztab. rez. Andrzeja Ramusa ks. J. Twardowski kierownika klubu 3 Sandomierskiego Batalionu Radiotechnicznego. Panu kpt. rez. Piotrowi Zwolickiemu W tej bolesnej chwili oraz Rodzinie Szanownej Rodzinie, Najbliższym Zmarłego wyrazy szczerego współczucia oraz sandomierskim żołnierzom i pracownikom oraz głębokiego żalu po śmierci składam wyrazy głębokiego żalu i szczerego Teściowej współczucia. składają szef, żołnierze, pracownicy Dowódca 3 Brygady Radiotechnicznej Delegatury Departamentu Kontroli w Bydgoszczy. gen. bryg. Wojciech Lewicki wraz z żołnierzami i pracownikami

Panu płk. Andrzejowi Niekraszowi Panu płk. Krzysztofowi Domańskiemu wyrazy głębokiego współczucia wyrazy głębokiego współczucia i żalu oraz szczere kondolencje z powodu śmierci z powodu śmierci Ojca Ojca składają dowódca operacyjny rodzajów sił składają kadra i pracownicy zbrojnych oraz żołnierze i pracownicy Zarządu Rozpoznania i Walki Elektronicznej Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. Sił Zbrojnych.

Panu płk. dypl. Rafałowi Ostrowskiemu, Panu płk. Wiesławowi Marszałek dowódcy 7 BOW, wyrazy głębokiego współczucia wyrazy głębokiego żalu i szczerego współczucia oraz szczere kondolencje z powodu śmierci z powodu śmierci Teścia Ojca składają żołnierze oraz pracownicy wojska składają kadra i pracownicy 7 Brygady Obrony Wybrzeża Słupsk – Lębork – Zarządu Rozpoznania i Walki Elektronicznej Trzebiatów. Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych.

Nekrologi przyjmujemy tylko w formie elektronicznej. Treść kondolencji należy przesyłać pod adresem: [email protected] z nagłówkiem wiadomości: „Nekrologi”. Prosimy o telefoniczne potwierdzenie zamieszczenia kondolencji: 261 845 213, 261 845 230, 261 840 227

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 143

Panu mjr. Przemysławowi Kurzawiakowi oraz Jego Najbliższym wyrazy głębokiego współczucia i szczere kondolencje z powodu śmierci Ojca składają dowódca, żołnierze i pracownicy wojska 12 Brygady Zmechanizowanej ze Szczecina.

Wyrazy głębokiego i szczerego współczucia Panu płk. Ireneuszowi Makulskiemu, szefowi Oddziału Nadzoru Właścicielskiego Departamentu Wojskowej Służby Zdrowia w Warszawie, Prawdziwy żołnierz z powodu śmierci Mamy Generał Janusz Brochwicz-Lewiński składają komenda, żołnierze i pracownicy 1920–2017 1 Wojskowego Szpitala Klinicznego z Polikliniką SPZOZ w Lublinie. enerał Janusz Brochwicz-Lewiński to wzór cnót Grycerskich. Wskazywał drogę młodym ludziom Panu kpt. rez. Pawłowi Majchrowskiemu, i swoją postawą uczył ich, czym jest patriotyzm. Poka- st. referentowi Wojskowej Komendy Uzupełnień zał, co to znaczy poświęcenie oraz umiłowanie wolno- w Siedlcach, ści i Ojczyzny. Zwracał uwagę na to, jak ważne jest, by wyrazy głębokiego żalu i szczerego współczucia Polska była niepodległa i suwerenna, walczył o nią bo- z powodu śmierci wiem do samego końca. Ojca W kontaktach międzyludzkich był niezwykle ser- składają oficerowie i pracownicy wojska decznym człowiekiem. Trudno zapomnieć Jego oczy, z WKU w Siedlcach. w których widać było zapał, kiedy dzielił się z innymi swoim jakże bogatym życiorysem. Znajdował wspólny język z młodymi. Może dlatego, że mimo podeszłego Panu płk. rez. Janowi Mrożkowi wieku i widocznych problemów ze zdrowiem mentalnie wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia ciągle był chłopakiem walczącym w Pałacyku Michla z powodu śmierci czy na cmentarzu ewangelickim. Matki Generał emanował energią życiową, mądrością i do- składa zastępca komendanta świadczeniem. Trudno też było nie zauważyć, że ma wraz z szefem logistyki duszę wojownika. Był człowiekiem, który nigdy się nie 6 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Ustce. poddaje. Wciąż powtarzał, że nie ma wartości większej niż Ojczyzna i zdaje mi się, że dla nas, żołnierzy, jest to „Umarłych wieczność dotąd trwa, niesamowicie istotny przekaz. Generał nauczał, że dzię- dokąd pamięcią się im płaci”. ki wszystkim wydarzeniom, które miały miejsce lata te- Wisława Szymborska mu, dzięki temu dziedzictwu dziś możemy być wolni, możemy z dumą mówić, że jesteśmy Polakami. Panu płk. Rafałowi Ostrowskiemu Generała już nie ma, odszedł na wieczną wartę, ale pa- oraz Jego Najbliższym mięć o Nim w naszych sercach pozostanie. Jego historia, wyrazy głębokiego współczucia i szczere która mogłaby posłużyć za scenariusz hollywoodzkiej kondolencje z powodu śmierci produkcji, będzie żyła, dopóki my będziemy o Nim pa- Teścia miętać. Odszedł wielki człowiek. SR składają dowódca, żołnierze i pracownicy wojska Dowództwa 12 Szczecińskiej Dywizji Cześć Jego pamięci! Zmechanizowanej.

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 144 / POŻEGNANIA

Panu ppłk. Wiesławowi Riedel wyrazy głębokiego współczucia Z głębokim smutkiem zawiadamiam, z powodu śmierci że 5 stycznia 2017 roku zmarł w Warszawie Teściowej gen. bryg. Janusz Brochwicz-Lewiński składają dyrektor oraz kadra i pracownicy ps. „Gryf”, Departamentu Budżetowego MON. urodzony 17 września 1920 roku w Wołkowysku.

Panu Andrzejowi Karpińskiemu W latach 1938–1939 służył ochotniczo wyrazy głębokiego współczucia i szczerego żalu w 76 Lidzkim Pułku Piechoty. Podczas inwazji z powodu śmierci niemiecko-sowieckiej 1939 roku walczył

Mamy w stopniu kaprala podchorążego w składzie składają kadra i pracownicy Armii „Prusy”. Od sierpnia 1940 roku żołnierz Centrum Operacyjnego Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej Ministra Obrony Narodowej. w Lubelskim Okręgu ZWZ-AK. Od sierpnia 1943 roku służył w oddziałach partyzanckich Panu st. chor. sztab. Krzysztofowi Podkulińskiemu na Lubelszczyźnie. Dowódca plutonu w oddziale oraz Jego Rodzinie i Bliskim Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu Od marca 1944 roku instruktor wyszkolenia z powodu śmierci bojowego i terenoznawstwa w Batalionie Taty „Parasol” w Okręgu Warszawskim AK. składają koleżanki i koledzy podoficerowie Dowodził szeregiem akcji zbrojnych na terenie wojsk lądowych. Warszawy. Podczas powstania warszawskiego oficer 1 kompanii Batalionu „Parasol”. Dowódca obrony Pałacyku Michla oraz uczestnik walk Panu Adamowi Durce na wolskich cmentarzach. Ciężko ranny, leczony wyrazy głębokiego współczucia w szpitalu polowym na Starym Mieście, z powodu śmierci ewakuowany kanałami do Śródmieścia. Mamy Od października 1944 roku więzień obozu składają dyrektor, żołnierze i pracownicy wojska w Lamsdorf, następnie Oflagu VII-A Murnau. Departamentu Polityki Bezpieczeństwa Po wojnie zastępca dowódcy kompanii Międzynarodowego. w Ośrodku Zapasowym 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Szkocji. Od października 1947 roku oficer Brytyjskich Sił Zbrojnych. Panu st. chor. sztab. Krzysztofowi Podkulińskiemu W 2002 roku powrócił do Polski. W latach wyrazy współczucia i żalu z powodu śmierci 2009–2014 członek Kapituły Orderu Wojennego Ojca Virtuti Militari. Uhonorowany Krzyżem składa dowódca wraz z żołnierzami Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, i pracownikami wojska Dowództwa Generalnego Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, Rodzajów Sił Zbrojnych. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz wieloma innymi odznaczeniami Panu st. chor. sztab. Krzysztofowi Podkulińskiemu, polskimi i brytyjskimi. Honorowy Obywatel starszemu podoficerowi Miasta Stołecznego Warszawy. Dowództwa Generalnego RSZ, oraz Jego Rodzinie Niech odpoczywa w Pokoju Wiecznym. wyrazy żalu i głębokiego współczucia Cześć Jego Pamięci! z powodu śmierci Ojca Jan Józef Kasprzyk składają podoficerowie p.o. Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów 16 Dywizji Zmechanizowanej. i Osób Represjonowanych

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 145

Panu płk. Mariuszowi Skulimowskiemu Wyrazy głębokiego żalu i szczerego współczucia wyrazy głębokiego współczucia Panu gen. bryg. Mieczysławowi Myszak i szczere kondolencje z powodu śmierci oraz Jego Rodzinie Matki z powodu śmierci składają żołnierze i pracownicy wojska Mamy 10 Brygady Logistycznej. składają szef, żołnierze, strażacy oraz pracownicy Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej. Panu st. chor. Adamowi Jakubowskiemu wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu z powodu śmierci Pani Danucie Damięckiej Ojca wyrazy głębokiego współczucia składają dowódca, żołnierze i pracownicy wojska z powodu śmierci 1 Ośrodka Radioelektronicznego w Grójcu. Brata składają dyrektor oraz żołnierze i pracownicy Departamentu Budżetowego MON. Wyrazy głębokiego współczucia oraz żalu Panu kmdr. ppor. Piotrowi Pasztelanowi oraz najbliższej Rodzinie Pani Mirosławie Gembskiej i Jej Rodzinie z powodu śmierci słowa otuchy i wyrazy szczerego żalu Teścia oraz głębokiego współczucia z powodu śmierci składają dowódca Polskiego Kontyngentu Matki Wojskowego „Czernicki”, składają żołnierze i pracownicy wojska koledzy i koleżanki ze sztabu zespołu Zarządu Obrony przed Bronią Masowego Rażenia oraz załoga okrętu. Inspektoratu Rodzajów Wojsk Dowództwa Generalnego RSZ. Pani Teresie Połumackanycz oraz Jej Najbliższym wyrazy głębokiego żalu, szczerego współczucia Panu ppłk. Mariuszowi Mądremu i słowa wsparcia wyrazy głębokiego współczucia z powodu śmierci z powodu śmierci Mamy Teścia składają oficerowie i pracownicy składają dyrektor oraz żołnierze i pracownicy Delegatury Departamentu Kontroli w Warszawie. Departamentu Budżetowego MON.

szer. Robert Jankowski kpr. Roman Góralczyk 4 lutego 1992 r., UNDOF Syria 25 lutego 2005 r., PKW Irak kpr. Piotr Nita 7 lutego 2007 r., PKW Irak st. kpr. Szymon Słowik 26 lutego 2008 r., Pamiętamy st. chor. sztab. Andrzej Rozmiarek PKW Afganistan 10 lutego 2009 r., PKW Afganistan st. sierż. sztab. Andrzej Malinowski kpr. Hubert Kowalewski 3 lutego 1997 r., sierż. Grzegorz Szukiełojć 26 lutego 2008 r., UNIFIL Liban 19 lutego 2008 r., UNDOF Syria PKW Afganistan

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 146 /HORYZONTY POŻEGNANIA / PO SŁUŻBIE

Panu mjr. nawig. Robertowi Kietlińskiemu Panu ppłk. rez. Sławomirowi Grześkowiakowi, wyrazy głębokiego współczucia specjaliście ds. rekonwersji w Wojewódzkim Sztabie z powodu śmierci Wojskowym w Gdańsku, Matki oraz Jego Rodzinie składa Dowództwo 1 Brygady Lotnictwa wyrazy głębokiego żalu i współczucia Wojsk Lądowych. z powodu śmierci Ojca składają kadra zawodowa i pracownicy wojska Panu mjr. Markowi Milewskiemu Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Gdańsku. oraz Jego Rodzinie i Bliskim wyrazy głębokiego współczucia i kondolencje z powodu śmierci Ojca „Na zawsze pozostanie w naszej pamięci”. składają wojskowy komendant uzupełnień, kadra i pracownicy 16 stycznia 2017 roku Wojskowej Komendy Uzupełnień w Brodnicy. po długiej i ciężkiej chorobie zmarł mł. chor. Andrzej Stręk. Z Rodziną i Najbliższymi Panu kmdr. ppor. Waldemarowi Hałasie łączą się w bólu oraz składają wyrazy współczucia wyrazy współczucia oraz słowa wsparcia dowódca, żołnierze oraz pracownicy w trudnych chwilach resortu obrony narodowej z powodu śmierci Jednostki Wojskowej NIL. Ojca składają kadra i pracownicy wojska Centrum Operacji Morskich – Dowództwa Komponentu Morskiego. Z głębokim żalem przyjęliśmy wiadomość o śmierci płk. rez. Wiesława Kaczmarskiego, byłego szefa Oddziału Kontroli Rozbrojenia. Wyrazy współczucia i szczere kondolencje Wyrazy szczerego współczucia i żalu Żonie Weronice z Rodziną Rodzinie oraz Najbliższym z powodu śmierci składają koledzy z Oddziału. Męża kmdr. w st. spocz. Jana Fursewicza składają komendant, żołnierze i pracownicy Komendy Portu Wojennego Gdynia. Panu ppłk. Wojciechowi Kotschy wyrazy głębokiego współczucia oraz najszczersze kondolencje z powodu śmierci Z głębokim żalem przyjęliśmy wiadomość Teścia o śmierci naszego kolegi, składają żołnierze i pracownicy wojska wieloletniego kierownika Przychodni 112 Batalionu Remontowego w Giżycku. Stomatologicznej, płk. w st. spocz. dr. hab. n. med. Czesława Grodzkiego. Z serca płynące wyrazy głębokiego współczucia St. chor. sztab. Andrzejowi Bork dla Żony, Dzieci i całej Rodziny słowa wsparcia oraz wyrazy głębokiego współczucia składają komendant płk lek. Wojciech Tański, z powodu śmierci kadra oraz pracownicy Matki 4 Wojskowego Szpitala Klinicznego składają dowódca, kadra i pracownicy z Polikliniką SP ZOZ we Wrocławiu. Batalionu Dowodzenia Marynarki Wojennej.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA HORYZONTY / PO SŁUŻBIE 147

KSIĄŻKA KSIĄŻKA Fikcyjna Szkice o historii twierdza Przeszłości nie da się odwrócić, Bitwa o Szczecin tak ale należy ją badać. naprawdę rozegrała się poza aglomeracją miejską. najomość historii własnego kra- (magnatom), głównie w celu odzy- Zju jest elementem tożsamości skiwania królewszczyzny. Wpro- rzecia Rzesza na początku 1945 narodowej. Żeby zrozumieć mecha- wadza też czytelnika w okres doj- Troku nieodwracalnie chyliła się nizmy zmian, rozmaitych przeobra- rzałości Zamoyskiego, tuż po ku upadkowi. Armia Czerwona żeń, które się dokonują na przestrze- śmierci Batorego, kiedy musiał w szybkim tempie zbliżała się do ni dziejów, warto sięgać do prze- stawić czoła swoim przeciwnikom Berlina. Na jej drodze stała jeszcze szłości. Żyjący na przełomie XIX z sympatyzującym z Habsburgami tylko jedna przeszkoda – zgrupowa- i XX wieku polski historyk rodem Zborowskich na czele. nie wojsk niemieckich na Pomorzu prof. Wacław Sobieski w swojej pra- I wreszcie poznajemy Zamoyskiego Zachodnim. Stettin, dzisiejszy cy naukowej skupiał się szczególnie już w sędziwym wieku, kiedy Szczecin, miał się bronić do ostat- na XVI i XVII wieku, a więc okre- zaprotestował przeciwko wspoma- niego żołnierza. Historiografia ra- sie potęgi Rzeczypospolitej Obojga ganiu przez Wiśniowieckich dziecka pokazywała walki o nad- Narodów. Książka „Żałobny het- Dymitra Samozwańca. Sobieski morskie miasto jako heroiczny bój man” to zbiór szkiców dotyczących przybliża wydarzenia – jak sam z elitarnymi jednostkami SS. W rze- tego okresu. Postacią łączącą trzy wyjawia, na podstawie nieznanych czywistości najcięższe walki odby- spośród nich i jednym z głównych dotychczas dokumentów – które wały się poza obszarem miejskim. bohaterów jest hetman i kanclerz stanowiły tło dla pojawienia się tej Większość niemieckich oddziałów wielki koronny Jan Zamoyski. So- kontrowersyjnej postaci. Książkę stanowiły naprędce tworzone forma- bieski pokazuje go najpierw jako wieńczy obszerny szkic o wpływie cje o niewielkiej wartości bojowej, dwudziestoparoletniego młodzień- zakonu jezuitów na politykę a hitlerowcy w kwietniu 1945 roku, ca, któremu król Stefan Batory po- Zygmunta III Wazy, napisany pod ze względu na sytuację na froncie, wierzył misję odzyskiwania sta- wpływem lektury dzieła księdza opuścili miasto. rostw. Autor opisuje rodzący się Stanisława Załęskiego „Jezuici Książka Michała Rembasa i Grze- wówczas ruch społeczno-gospodar- w Polsce”, która ukazała się gorza Ciechanowskiego „Bitwa czy, powstały z inicjatywy szlachty, we Lwowie w latach 1900–1901. o Szczecin dzień po dniu” to świet- a skierowany przeciwko senatorom Całość jest napisana barwnym, ży- nie napisana, wzbogacona unikato- wym językiem w tonie ga- wymi fotografiami historia zmagań wędziarskiej opowieści i – wojsk obu stron na terenie Pomorza zgodnie z zapewnieniem Zachodniego dzień po dniu. Ogrom- redakcji – poprawiona we- nym walorem są wspomnienia żoł- dług współczesnych zasad nierzy walczących w ostatnich tygo- języka polskiego, co niewąt- dniach II wojny światowej – Rosjan, pliwie ułatwia jej odbiór. n Polaków, Niemców, a także Waloń- RENATA GROMSKA czyków z formacji SS „Wallonien” Leona Degrella oraz robotników przymusowych. n JAKUB NAWROCKI

Michał Rembas, Grzegorz Ciechanowski, „Bitwa Wacław Sobieski, o Szczecin dzień po dniu”, „Żałobny hetman”, Bratek Michał Rembas, 2016 Cztery Strony, 2016

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 148 HORYZONTY / PO SŁUŻBIE

Chesley B. „Sully” Sullenberger III, Jeffrey Zaslow, „Sully. W poszukiwaniu tego, co naprawdę ma znaczenie” Znak, 2016 KSIĄŻKA Czasem słońce, czasem mróz… Próba pokazania zależności między człowiekiem a naturą. KSIĄŻKA Cud czy iemal każdego dnia przekonuje- twy, i zastanawia się, jaki wpływ na Nmy się, że otaczająca nas przy- nie miały panujące wówczas wa - profesjonalizm? roda wywiera wpływ na nasze za- runki atmosferyczne. Analizuje chowanie. Czy mechanizm ten dzia- m.in. bitwy pod Grunwaldem a całym świecie 15 stycznia ła również na większą skalę? To i Waterloo, wojnę Napoleona z Ro- N2009 roku było o nim głośno. znaczy, czy można stwierdzić, jaki sją czy oblężenie Stalingradu. Chesley B. „Sully” Sullenberger III, wpływ na losy ludzkości, a także W wypadku tych dwóch ostatnich amerykański pilot wojskowy i cy- poszczególnych nacji miały różne największą rolę odegrał „generał wilny, dokonał tego dnia rzeczy zjawiska atmosferyczne, klęski i ży- Mróz”, który powodował, że cynowe prawie niemożliwej – airbusem wioły? Odpowiedzi na te pytania guziki przy francuskich mundurach A320 ze 155 osobami na pokładzie próbuje udzielić Maciej Rosalak rozsypywały się w proch, a w nie- wylądował awaryjnie na rzece Hud- w wydanej niedawno publikacji mieckich czołgach zamarzały ben- son w Nowym Jorku. Nikt przy tym „Tsunami historii. Jak żywioły przy- zynowe silniki i smar w karabinach. nie ucierpiał. Zakończone sukce- rody wpływały na dzieje świata”. Maciej Rosalak wspomina także sem lądowanie „Sully” tłumaczy Autor traktuje temat dość szeroko, o „żywych żywiołach”, czyli zwie- ponadczterdziestoletnim doświad- co nie znaczy, że powierzchownie. rzętach, które „w różny sposób czeniem w pilotażu, które pozwala Opisuje zjawiska i żywioły, takie jak wpływały na bieg ludzkiej historii”. w niebezpiecznych chwilach podjąć wybuchy wulkanów, powodzie, hu- Wydaje się, że ta część nie pasuje do w ciągu kilku sekund właściwą de- ragany, trzęsienia ziemi, w kontek- pozostałych i być może jest to temat cyzję. W czasie lotu nr 1549, kiedy ście konkretnych miejsc i wydarzeń na odrębną publikację. Nie zmienia jego maszyna wleciała w stado pta- historycznych. Przytacza jednocze- to faktu, że historia USS „Indiana- ków i awarii uległy oba silniki, po- śnie materiały źródłowe i opinie ba- polis”, o którego tragicznych losach stanowił lądować na wodzie. daczy. Dzięki nim dowiadujemy się w czasie wojny na Pacyfiku zadecy- W książce „Sully. Nieznana historia m.in., że zagłada Sodomy i Gomory dowały… rekiny, zaciekawi niejed- cudu na rzece Hudson” kapitan mogła być wynikiem uderzenia nego czytelnika. n przedstawia różne aspekty swojego w naszą planetę ciała niebieskiego, MARTA SACHAJKO życia. Z autobiografii dowiadujemy które – lecąc nisko nad ziemią – sia- się, jakie samoloty pilotował – po- ło spustoszenie na swojej drodze. Na Maciej Rosalak, „Tsunami historii. Jak cząwszy od pierwszych chwil spę- żywioły przyrody wpływały na dzieje podstawie analizy ruchów tektonicz- świata”, Fronda, 2016 dzonych w powietrzu u boku men- nych z początku naszej ery udało się tora Cooka, przez służbę w amery- z kolei ustalić dokładną datę kańskich siłach powietrznych, aż po śmierci Jezusa (w „Ewangelii” pracę w liniach lotniczych US Air- jest opis tego, co działo się po ways. Poznajemy go jako zwykłego ukrzyżowaniu – „ziemia za- człowieka, a nie znakomitego pilota drżała i skały zaczęły pękać”). czy bohatera, jak o nim pisały me- Równie ciekawa jest ta dia. „Sully” i Zaslow opisują też część książki, w której autor wiele innych, mniej spektakular- odnosi się do konkretnych wy- nych rejsów oraz odsłania kulisy darzeń historycznych, takich pracy pilota. n jak wojny czy poszczególne bi- NATALIA EKIERT

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 149

Christie Golden, „Assassin’s Creed”, Insignis, 2017

Po kilkunastu latach panowania Olivera Bowdena, czyli brytyjskiego pisarza Antona Gilla, jako autora ksią- żek związanych z grą Assassin’s Creed firma Ubisoft zaprosiła do współpracy Christie Golden, znaną już autorkę powieści z serii Warcraft czy Star- craft. Jej najnowsze dzieło jest oparte na scenariuszu filmu i stanowi oderwany od wykreowanego na potrzeby gier uniwersum wątek historii o tajemniczych zabójcach. Bohater Callum Lynch zostaje za- brany przez doktor Sofię Rikkin do tajemniczego ośrodka badawczego prosto z krzesła elektrycznego. Tam dowiaduje się, że dzięki ma- szynie nazywanej Animusem bę- dzie mógł cofnąć się w czasie do wydarzeń, których uczestnikiem był jego przodek, asasyn, Aguilar de Nehr. W ten sposób doktor Rikkin chce odnaleźć niezwykle cenny artefakt, tajemnicze jabłko, które ukrył Aguilar. Callum jako KSIĄŻKA świata. Przez kilkanaście lat twór- swój przodek dostaje się w cen- com z firmy Ubisoft udało się wy- trum walk między asasynami Powrót kreować nowego wszechbohatera, a templariuszami, których stawką którego pierwowzorem był przecież jest przyszłość nie tylko bractwa, skrytobójcy nie rycerz walczący o sprawiedli- lecz także całej ludzkości. wość, lecz bezlitosny zabójca wy- Film „Assassin’s Creed” w du- szkolony w tajemniczej muzułmań- żej mierze przypomina grę. Mnó- istoria „Assassin’s Creed” za- skiej sekcie. stwo w nim akcji, efektownych Hczęła się całkiem niedawno, Asasyni, najbardziej pożądani walk i długich pościgów. Książka w 2007 roku, a od tego czasu popu- i jednocześnie znienawidzeni skryto- jest fabularnym zapisem scenariu- larna seria wrosła mocno w świa- bójcy średniowiecza, po prawie sza, ma jednak nad nim istotną domość nie tylko miłośników gier 200 latach zostali pokonani przez przewagę. Na papierze łatwiej jest komputerowych. Wydano już kilka- Mongołów. Jednak, jak można wy- opisać emocje, które towarzyszą naście książek, komiksy, nakręcono czytać na forach internetowych, ich bohaterom, wejść głębiej w ich też kilka filmów opartych na fabule legenda jest wciąż żywa, a koniec nie świadomość i dzięki temu poznać gry. Jej osią jest konflikt między całkiem pewny. Teoria spiskowa gło- motywy ich działań. Stają się bractwem asasynów a templariu- si, że asasyni wciąż są wśród nas, ale przez to bardziej ludzcy, bliżsi na- szami i walka o artefakty, które skutecznie się ukrywają. Jej zwolen- szej rzeczywistości, a nie tej wir- mogą być wykorzystane do tego, ników z pewnością zadowoli najnow- tualnej. n aby zakłócić istniejący porządek sza powieść z serii o asasynach. JOANNA ROCHOWICZ

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 150

w Warszawie i na Wojskowe Po- wązki, gdzie grzebano je bezładnie, bez trumien, często w zbiorowych mogiłach. Dopiero po kilkudziesięciu latach udaje się przywrócić tożsamość ofiarom komunistycznego reżimu. To niezwykle ważne, bo, jak stwier-

ANDRZEJ WITKOWSKI dził dr Andrzej Ossowski, dzięki KSIĄŻKA identyfikacji genetycznej mówi się o konkretnych osobach, z imieniem i nazwiskiem. To przemawia znacz- Tożsamość żołnierzy nie bardziej niż statystyka. Ponadto Bohaterowie z dołów śmierci odzyskują rodziny zamordowanych wreszcie imiona i nazwiska. mogą pochować swoich bliskich. Do grona osób przywracających tożsamość ofiarom dołączył też ni mieli zniknąć bez śladu. Ła- procesach, na żołnierzach, którzy Waldemar Kowalski. Ten historyk Otwiej zatrzeć pamięć, kiedy nie większość życia poświęcili walce za i dziennikarz w książce „Bohatero- ma grobu”, wyjaśniła Małgorzacie ojczyznę, wykonywano wyroki. Ka- wie z dołów śmierci” opisał mecha- Szejnert, autorce książki „Śród ży- ci zabijali ich strzałem w tył głowy, nizm sądowniczy państwa ludowe- wych trupów”, Aniela Steinsbergowa, metodą katyńską, lub przez powie- go, w którego tryby dostali się żoł- prawniczka, która w komunistycz- szenie, jak pospolitych przestępców nierze AK. Przybliżył sylwetki nych procesach broniła akowców. i nazistów. Rodzin zamordowanych pięciu najbardziej znanych ofiar te- Władze ludowe chciały wymazać nie informowano nawet o egzekucji, go systemu oraz pokazał naukow- tych ludzi z historii i ze świadomo- nie mówiąc już o wydaniu ciała. Pod ców zaangażowanych w prace na ści społecznej, ale też zatrzeć ślady osłoną nocy zwłoki wywożono m.in. Łączce. I chyba taki szeroki wa- swych zbrodni. Po będących farsą na cmentarz przy ul. Wałbrzyskiej chlarz zagadnień jest mankamentem

KSIĄŻKA TAJEMNICE CZOCHA

planach wycieczek krajo- przewodnika. Książka Marka Du- Wznawczych zamki zawsze sta- dziaka wypełnia tę lukę. Jak autor nowią atrakcję. Są świadectwem sam zaznacza, przez lata zgromadził przeszłości, rozbudzają wyobraźnię wiele materiałów, prowadził na i często skrywają jakąś tajemnicę. miejscu, chyba jako jedyny w histo- Jedną z najciekawszych budowli te- rii, oficjalne prace badawcze. Dosta- go typu na Dolnym Śląsku jest po- jemy zatem do rąk udokumentowane chodzący z XIII wieku zamek Czo- opracowanie o historii zamku i jego cha. Dotrwał do naszych czasów właścicieli. Oprócz opisu wnętrz, praktycznie niezniszczony. Jak za- uzupełnionego pięknymi fotografia- uważa autor, stało się tak m.in. dzię- mi, także dawnych pocztówek, autor Marek Dudziak, ki opiece Wojska Polskiego. Dziś je- opowiada o zamkowych duchach, le- „Zamek Czocha. Dzieje, go właścicielem jest Grupa Hoteli gendach, tajemnicach i skarbach. tajemnice, legendy”, WAM. Mimo że o zamku powstało Uruchamiamy więc wyobraźnię Wydawnictwo Marek Dudziak – „JMK”/Replika, 2016 kilka publikacji, nie doczekał się i wybieramy się w podróż w czasie.

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 151

tej publikacji. Sam tytuł bowiem wskazywałby na to, że poznamy ży- ciorysy żołnierzy podziemia, któ- rych zamordowali komuniści, ale nie tylko tak dobrze wszystkim znanych, jak Emil August Fieldorf, Hieronim Dekutowski czy Witold Pilecki. Książka natomiast składa się z trzech, bardzo różniących się od siebie stylem, formą i poziomem merytorycznym, części: mamy tu zatem analizę historyczną, biogra- 300-STRONICOWE my i rozmowy z naukowcami. Wszystkie trzy są ciekawe, ale nie WYDAWNICTWO

sprawiają wrażenia spójnego dzieła. CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE Poza tym zadaję sobie pytania: po KSIĄŻKA co ta książka powstała? Co nowego Andrzej Fąfara, „Cały ten tenis”, wnosi do badań? Niewiele, bo jest Wydawnictwo Olesiejuk, 2016 kompilacją informacji, które poja- wiły się w opracowaniach i mediach w czasie prac na Łączce lub wcze- śniej. Niemniej jednak jest to cieka- Wszystko o tenisie wa lektura dla tych, którzy ten temat dopiero zgłębiają. Jaki wpis widnieje w książeczce wojskowej jednego n z najwybitniejszych tenisistów w historii? ANETA WIŚNIEWSKA Waldemar Kowalski, „Bohaterowie z dołów śmierci”, PWN, 2016 ompletna i ciekawie spisana en- Dla polskich fanów tenisa szczegól- Kcyklopedia tenisa to rzadkość na nie wartościowe będą informacje rynku wydawniczym. Na świecie o graczach z okresu, kiedy wiel-

szerzej znane są dwie – autorstwa koszlemowe turnieje niejednokrot- MEDIEARKIV FORSVARET Miejsce to przyciąga nie tylko tury- Buda Collinsa i Gianniego Clericie- nie odbywały się w ogóle bez stów, lecz także filmowców. Na zam- go. Po długich latach oczekiwań po- udziału naszych reprezentantów. ku nakręcono m.in. takie filmy, jak jawiło się pierwsze takie kompen- Najprawdopodobniej to także jedy- „Gdzie jest generał”, „Misja” czy dium opracowane przez Polaka. na pozycja, w której w jednym „Wiedźmin”. Tu toczy się też akcja Andrzej Fąfara podjął się trudnego miejscu spisane są szczegóły zwią- powieści Bogusława Wołoszańskie- i czasochłonnego zadania. Przygoto- zane z ich życiem i karierą. go „Twierdza szyfrów”. Dudziak wanie encyklopedii tenisa zajęło mu Na co skarżył się Marat Safin jednak wyjaśnia, że przedstawione około trzech lat. I gdyby nie ogromna Wojciechowi Fibakowi? Jaki wpis w niej historie nie znajdują potwier- wiedza autora o tym sporcie, trwało- widnieje w książeczce wojskowej dzenia w dokumentach i relacjach by to zapewne o wiele dłużej. Efek- jednego z najwybitniejszych tenisi- świadków tamtych czasów. Książka tem prac jest niemal 300-stronicowe stów w historii, Rogera Federera? jest nie tylko świetnym przewodni- wydawnictwo, w którym czytelnik Na te i wiele innych pytań odpowie kiem po zamku Czocha i interesują- znajdzie blisko 1100 haseł. „Cały ten „Cały ten tenis”. Tytuł encyklopedii cą opowieścią o jego przeszłości, tenis” to kompendium, w którym doskonale oddaje jej treść – autor nieznanych faktach, lecz także inspi- znajdziemy opisy turniejów, uderzeń nie pominął nic godnego uwagi. Ta racją dla kolejnych badaczy, bowiem i wielu innych pojęć związanych książka spodoba się większości autor stawia ważne pytania dotyczą- z tym sportem. Naturalnie dominują czytelników zainteresowanych ce tego miejsca, na które do dziś nie wpisy poświęcone zawodnikom. Za- sportem w ogóle. Dla miłośników znaleziono odpowiedzi. n równo tym najwybitniejszym, jak tenisa – pozycja obowiązkowa. n RENATA GROMSKA i nieznanym szerszej publiczności. PIOTR ZARZYCKI

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 152 HORYZONTY / PO SŁUŻBIE

Iwona Kienzler „Krwawa Luna i inni. Prokuratorzy i śledczy systemu stalinowskiego w Polsce”, Bellona, 2016

KSIĄŻKA wręcz sadystyczną sa- tysfakcję w stosowaniu TEMIDA Z KRZYWEGO najwymyślniejszych tor- tur. Nie do końca wiado- ZWIERCIADŁA mo również, czy u schyłku życia zwróciła się ku Bogu i zmarła jako Julia Brystygier stała się symbolem bestialskich głęboko wierząca katoliczka. Z pew- metod stosowanych przez bezpiekę. nością jednak kierowała machiną, która doprowadziła do dramatycznej śmierci wielu ludzi. ielonym atramentem podpisy- Kim zatem była „Krwawa Luna”? Dlatego Iwona Kienzler nie po- Zwała dokumenty, które decydo- Na to pytanie stara się odpowiedzieć kazuje nam działań Luny wyrwa- wały o życiu ludzi. Stała za inter- Iwona Kienzler w opracowaniu poka- nych z kontekstu. Najpierw opisuje nowaniem kardynała Stefana Wy- zującym system śledczy w powojen- jej lata młodzieńcze i fascynację szyńskiego czy aresztowaniem nej Polsce. Wielu historyków i publi- komunizmem, później aktywność biskupa Czesława Kaczmarka, jed- cystów zwraca uwagę na to, że nie- w okresie tworzenia się władz Pol- nocześnie Paweł Jasienica za- które oskarżenia pod jej adresem nie ski Ludowej i karierę w Minister- wdzięczał jej zwolnienie z więzie- znajdują potwierdzenia w materia- stwie Bezpieczeństwa Publicznego. nia. Nie była postacią jednoznacz- łach źródłowych. Nie można jedno- Wszystko to w kontekście histo- ną. Przez lata w świadomości znacznie powiedzieć, że nie katowała rycznym ze szczególnym uwzględ- społecznej utrwalił się obraz psy- aresztowanych. Tyle że Julia Brysty- nieniem powstawania w kuriozalny chopatki pnącej się po szczeblach gier sama nie prowadziła śledztw sposób komunistycznego sądownic- partyjnej kariery, która czerpała i nie przesłuchiwała oskarżonych, twa. Co więcej, autorka przedstawi- przyjemność z zadawania ludziom choć często z nimi rozmawiała. Ktoś ła również innych ludzi z tego sys- bólu. Julia Brystygier stała się nawet stwierdził, że jest zbyt inteli- temu, takich jak Helena Wolińska, wręcz symbolem bestialskich me- gentna i wykształcona na zajmowa- Józef Różański, Stefan Michnik czy tod stosowanych przez aparat wła- nie się wybijaniem zębów. Niektórzy Julian Polan-Haraschin. n dzy w czasach PRL-u. natomiast uważają, że znajdywała ANETA WIŚNIEWSKA

POD NASZYM PATRONATEM szukał w tej powieści taniej sensacji. holu z zagranicy). Były specjals dużo To raczej pełen osobistych wspo- pisze też o tym, jak w tamtych latach Opowieść mnień zapis dnia wyjątkowego dla wyglądała armia. Ci, którzy marzą wojsk specjalnych. o wojskach specjalnych, na pewno o Kopciuszku Naval opowiada też o tym, jak będą wnikliwie czytać rozdziały spełniać swoje marzenia, gdy nie o selekcji do GROM-u. Czy znajdą sprzyja ci los. On w trudnych sytu- tam jakieś wskazówki? Chyba nie. owa powieść Navala rozpoczy- acjach nie załamywał rąk i nie la- Raczej motywacje do działania. Hi- Nna się 11 września 2001 roku. mentował, tylko poko- storia Navala jest Nie jesteśmy jednak w Nowym Jor- nywał kolejne prze- jak opowieść ku ani nawet w USA, lecz wśród szkody. Swoją opo- o Kopciuszku. Ty- specjalsów w Polsce. Jak na wieść wieść zaczyna od lat le że eksgromow- o ataku na World Trade Center re- dzieciństwa, pokazuje cowi nikt niczego agują żołnierze GROM-u, jednej czas dorastania, kiedy nie wyczarował, na z najlepszych jednostek na świecie? miał miliony pomy- wszystko zapraco- Naval w książce „Ostatnich gryzą słów, takich rodem z lat wał sobie sam. n psy” ujawnia kulisy tego, co działo dziewięćdziesiątych, na EWA KORSAK się w GROM-ie, gdy terroryści za- zarobienie pieniędzy Naval, „Ostatnich atakowali Stany Zjednoczone. Za- (łącznie z drobnym gryzą psy”, wiedzie się jednak ten, kto będzie szmuglowaniem alko- Bellona, 2017

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA 153

MAPKI I ILUSTRACJE PHILIPA Proszę państwa, oto miś… HOPMANA Historia niedźwiedzia, który przebył szlak bojowy razem z żołnierzami 2 Korpusu Polskiego.

tę opowieść trudno uwierzyć. chy, aż do Szkocji, gdzie niestety i papuga umiejąca powiedzieć „Hi- WMały niedźwiadek, którego musi się rozstać ze swoimi polskimi tler kaput!” – nic więc dziwnego, że żołnierze ratują przed śmiercią lub przyjaciółmi. Po wojnie bowiem oni Batory, którym płyną do Włoch, w najlepszym razie losem ulicznego wracają do ojczyzny, a miś trafia do przypomina arkę Noego. Książka nie cyrkowca, trafia do polskiego woj- zoo w Edynburgu, w którym spędza tylko bawi i wzrusza, lecz także ska, w którym przez ponad pięć lat resztę życia. uczy. Autorka w prosty i zrozumiały służy jako szer. Wojtek. O tym okre- Bibi Dumon Tak opowiada o woj- dla najmłodszych sposób objaśnia tło sie opowiada książka Bibi Dumon nie, żołnierskiej codzienności, odwa- historyczne przedstawianych wyda- Tak „Niedźwiedź Wojtek. Na żoł- dze, ale przede wszystkim o przyjaź- rzeń, w czym pomagają zamieszczo- nierskim szlaku”. I choć pozornie ni. Jak tłumaczy opiekun Wojtka: „Te ne w publikacji mapki i ilustracje kierowana jest do dzieci, z pewno- zwierzaki są naszymi maskotkami Philipa Hopmana. Znakomita lektura ścią dostarczy wielu wrażeń również i naszymi przyjaciółmi. Dzięki nim dla całej rodziny. n dorosłemu czytelnikowi. Napisana łatwiej znieść tę wojnę”. Tutaj trzeba MARTA SACHAJKO przystępnym językiem, w ciekawy dodać, że żołnierzom to- Bibi Dumon Tak, sposób opowiada o losach Wojtka, warzyszą również „Niedźwiedź Wojtek. Na żołnierskim który wraz z 2 Korpusem Polskim m.in. małpa Kaś- szlaku”, Replika, wędruje z Iranu, przez Egipt, Wło- ka, pies Stalin 2016

KSIĄŻKA Gil Boyd, „Kundel Bing. O psie, który skakał na spadochronie”, Skok na cztery łapy Replika, 2016 Pieska wojna z psiej perspektywy dogs”, zaczęto szkolić w 1944 roku pod okiem kpr. Kena Baileya. Zna- szystkie dzieci kochają zwie- opłaconą smakowitymi kąskami. komicie sprawdzały się w trudnych Wrzęta. Zwłaszcza psy, Skakania ze spadochronem się nie warunkach, wykrywały miny, a dzię- w szczególności te superodważne, boi, podobnie jak odgłosów strzela- ki doskonale wykształconym zmy- które dla przyjaciela, człowieka, są nia i walki. Po powrocie z pewnej słom węchu i słuchu nieraz uchroni- gotowe zaryzykować własne życie. operacji dostaje nowego opiekuna ły żołnierzy przed dostaniem się Z tego powodu Bing, czworonożny i razem z nim bierze udział we w ręce wroga. Sam Bing podobno spadochroniarz 13 Batalionu Po- wszystkich akcjach, aż do zakończe- odznaczał się wyjątkową wrażliwo- wietrznodesantowego, jest dosko- nia wojny. Potem wraca do właści- ścią na bodźce i rzeczywiście ocalił nałym bohaterem książki dla dzie- cieli. Odznaczony Medalem Dickin życie swoim towarzyszom. ci. W dodatku jej autor, Gil Boyd, spokojnie dożywa starości. A jeśli ktoś naprawdę chce się udzielił mu głosu i pozwolił opo- Książka Gila Boyda jest adresowa- wzruszyć nad żołnierskim psim lo- wiedzieć historię psiej służby na do mniejszych dzieci i naprawdę sem, może chociażby poznać losy z perspektywy czterech łap. warto ją wspólnie przeczytać wieczo- szer. Corteila i jego wiernego psa Pies oddany przez właścicieli rem, do poduszki. Trzeba przy tym Glena, którzy zginęli podczas wojsku rozpoczyna szkolenie pod pamiętać, że Bing to nie postać z baj- D-Day i spoczęli w jednym grobie okiem nowego przyjaciela, Kena. ki, lecz prawdziwy bohater, który brał na cmentarzu w Ranville. Tylko że Traktuje je raczej jako zabawę, nie udział w działaniach wojennych. Psy to już zupełnie inna historia. n do końca zrozumiałą, lecz zawsze w 13 Batalionie, nazywane „para- JOANNA ROCHOWICZ

nr 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA 154 HORYZONTY / TAKA HISTORIA

ANDRZEJ FĄFARA Wstawał i walczył

marł st. chor. Jan Szczepański, wybitny bokser, chyba już ostatni z wielkich pod- Zopiecznych legendarnego trenera Feliksa Stamma. W sporcie musiał pokonać wiele ostrych zakrętów, ale w końcu udało mu się dotrzeć na szczyt. W 1972 roku zdobył tytuł mistrza olimpijskiego, stał się tym samym jednym z siedmiu polskich pięściarzy, którzy dokonali tej sztuki. Przez długie lata był związany z Legią Warszawa, wtedy potężnym klubem wojskowym. Tak jak wielu utalentowanych sportowców, dostał powołanie do odbycia służby wojskowej. A ponieważ okazał się przydatny w zespole, który rok w rok walczył o mistrzostwo kraju, to zaproponowano mu mieszkanie i etat zawodowego żołnierza. Miał niewiele ponad 20 lat, wydawało się, że czeka go wielka kariera. Feliks Stamm zaprosił go na zgrupowanie kadry narodowej, zdobył dwa tytuły mistrza Polski, wystartował w mistrzo- stwach Europy. I wówczas podczas rutynowych badań wykryto u niego arytmię serca. To ozna- czało koniec uprawiania sportu. Zaczął pracować jako kierowca, skończył technikum mechaniczne. Cały jednak czas wierzył, że prędzej czy później wróci na ring. Cztery i pół roku chodził na badania, aż wreszcie lekarze wyrazili zgodę na powrót. Było to kilka miesięcy przed jego 29. urodzinami. Mógł odstawić ciężarówkę na parking i znowu zająć się boksem. Trzy lata później został mistrzem Europy, ale zaraz potem zdarzył się kolejny krach. Szczepański, wygwizdany bezlitośnie podczas mistrzostw Polski w Katowicach, zerwał w trakcie dekoracji biało-czerwoną szarfę i rzucił w tłum agresywnych kibiców. Odebrano mu tytuł mi- strzowski i zdyskwalifikowano dożywotnio. Karę na szczęście cofnięto (nie bez znaczenia była bliskość igrzysk), ale na drodze do medalu olimpijskiego znów stanęli Szczepańskiemu lekarze. Tym razem jednak dużo szybciej zmienili zdanie i dzięki temu 10 września 1972 roku boksero- wi Legii odegrano „Mazurka Dąbrowskiego”. Jan Szczepański największe swoje sukcesy odniósł w wadze lekkiej. Walczył technicznie, nie był ringowym zabijaką. Doprowadził do perfekcji coś, co nazywane jest szermierką na pięści. Gdy toczył bój z jakimś agresywnym rywalem, takim, który robił dużo szumu na rin- gu, ta jego wspaniała technika była doceniana tylko przez koneserów. Widzowie gwizdali, protestowali, obrzucali sędziów i zwycięzcę wyzwiskami. Szczepański słyszał to po wielu swoich walkach. Te ważniejsze pojedynki mistrza olimpijskiego na pewno znajdują się na taśmach w archiwum telewizyjnym. Można też go zobaczyć w akcji w filmie fabularnym Marka Piwowskiego „Przepraszam, czy tu biją?”. Szcze- pański i Jerzy Kulej grają milicjantów. W pewnym momencie, nudząc się na komisariacie, zakładają rękawice i zaczynają walczyć. To jedna z najlepszych scen w historii polskiego kina. n

nr 2 / LUTY 2017 / POLSKA ZBROJNA KWARTALNIK BELLONA

100 LAT DO- ŚWIADCZEŃ W BUDOWA- NIU BEZPIE- CZEŃSTWA NARODO- WEGO PERIODYK NAUKOWY www.polska-zbrojna.pl NUMER 2 | LUTY 2017 | POLSKA ZBROJNA - 2 4

SERWIS SERWIS www.polska-zbrojna.pl

WOJSKA

INFORMACYJNY NA DOBĘ DOBĘ NA GODZINY GODZINY INFORMA BIEŻĄCYCH BIEŻĄCYCH

POLSKA-ZBROJNA.PL CJI Z ŻYCIA