Arşiv Belgeleri Işiğinda Beylerbeyi Ve Emirgan Camileri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA BEYLERBEYİ VE EMİRGAN CAMİLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Neziha BEZCİ Enstitü Anabilim Dalı : İslam Tarihi ve Sanatları Tez Danışmanı: Doç. Dr. Mehmet Memiş MAYIS-2019 ÖNSÖZ İslam Sanatları ve Tarihi Anabilim dalında Osmanlının son dönem mimarisi üzerine yapılan bu çalışmanın motivasyonunu lisansı Sanat Tarihi bölümünde yapmamız oluşturmaktadır. Yüksek lisansın ders döneminde özellikle tarih yazımı üzerine aldığımız dersler Sanat Tarihi disiplinini de sorgulamamızı mümkün kılsa da zihnimizin halen bir Sanat Tarihçi gibi çalıştığı ortadadır. Her tez eksiktir derler ki bu tezin de eksikleri anlattıklarımdan daha fazladır. Örneğin keşf defterlerine ulaşılabilse ve o defterleri tarama vaktimiz olsaydı tez daha tamam olacaktı. Osmanlı arşivlerinin henüz araştırmacıların kullanımına açılmamış kısımlarında muhtemelen bizim anlatımımızı destekleyecek yeni belgeler çıkacaktır. Nihayetinde bu çalışma da daha önce I. Abdülhamid vakfiyesi ve birkaç onarım belgesine dayanan çalışmaların anlam dünyasını yeni belgelerle genişletmiştir. Bu çalışmanın fantastik hedefi ise görsel bağlama oturan yeni bilgi akışlarına alt yapı oluşturmaktır. Eksikler de tamamlandıktan sonra iki dakikalık bir Emirgan ya da Beylerbeyi Camisinin geçirdiği değişimlerin görsel geçişi oluşturulabilse herhalde kütüphanelerin tozlu raflarına mahkûm olacak bu tezden daha etkili olacaktır. Yazarken anlaşıldı ki böylesi bir tez için üç yıl bile çok az bir süredir. Zira hem arşivlerde neyi nasıl arayacağını öğreneceksiniz hem de bulduğunuz arşiv belgelerini bir anlam dünyasında yorumlayacak ve şimdiye kadar yazılmış literatürü de gözden kaçırmayacaksınız. Tezin bitmiş olması aslında bize Osmanlıca okumalarımız akıcı hale gtirmekle kalmadı bütün bu yeni yetenekleri de kazandırmış oldu. Yüksek Lisans süreci akademik çalışmanın metodolojisini kavramak için yapılan bir ön çalışmaysa, bu tezden fazlasıyla öğrenilmiştir. Sanat Tarihi Lisansından sonra İslam Sanatları ve Tarihi Yüksek Lisansı yapmak da büyük kazanç hanemize yazılmıştır. Katkıları olan bütün hocalarımı minnetle anarak ve aileme destekleri için müteşekkir kalarak tezimi tamamlamış bulunuyorum. Son olarak da danışman hocam Doç. Dr. Mehmet Memiş’e bitirme tezimden bu yana gösterdiği anlayış ve desteği için teşekkür ediyorum. Neziha Bezci 11.06.2019 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ....................................................................................................................................... i KISALTMALAR .................................................................................................................... iii FOTOĞRAF LİSTESİ ........................................................................................................... iv ÇİZİM LİSTESİ ..................................................................................................................... vii GİRİŞ ........................................................................................................................................ 1 BÖLÜM 1: I.ABDÜLHAMİD DÖNEMİNE GENEL BAKIŞ ............................................. 5 1.1. Siyasi ve Sosyal Durum ........................................................................................................ 5 1.2. Dönemin Sanat Anlayışı ...................................................................................................... 7 1.3. Vakfiye Işığında I. Abdülhamid’in Yaptırdığı Eserler ......................................................... 11 BÖLÜM 2: ARŞİV BELGELERİNDE BEYLERBEYİ CAMİİ ...................................... 15 2. 1. Beylerbeyi Semti’nin Tarihi .............................................................................................. 15 2. 2. Beylerbeyi Camii’nin İnşası ............................................................................................... 21 2. 3. Dönemin Sanat Anlayışının Cami Üzerindeki Etkileri ....................................................... 32 2. 4. Arşiv Belgeleri Işığında Beylerbeyi Cami’nin Geçirdiği Onarımlar .................................... 35 2. 5. Külliyenin Diğer Unsurları ................................................................................................. 80 2. 5. 1. Sıbyan Mektebi ..................................................................................................... 80 2. 5. 2. Muvakkithane ....................................................................................................... 82 2. 5. 3. Çeşmeler ............................................................................................................... 83 2. 5. 4. Hamam .................................................................................................................. 84 2. 6. Beylerbeyi Cami’nin Bugünkü Durumu ............................................................................ 84 BÖLÜM 3: ARŞİV BELGELERİNDE EMİRGAN HAMİD-İ EVVEL (MİRGÜN) CAMİİ ..................................................................................................................................... 93 3. 1. Emirgan Semti’nin Tarihçesi ............................................................................................. 93 3. 2. Emirgan Cami’nin İnşası ................................................................................................... 99 3. 3. Dönemin Sanat Anlayışının Cami Üzerindeki Etkileri ..................................................... 104 3. 4. Arşiv Belgeleri Işığında Emirgan Cami’nin Geçirdiği Onarımlar ..................................... 108 3. 5. Külliyenin Diğer Unsurları ............................................................................................... 159 3. 5. 1. Emirgan Mektebi (Hamid-i Evvel Mektebi) ......................................................... 159 i 3. 5. 2. Muvakkithane ..................................................................................................... 160 3. 5. 3. Çeşmeler ............................................................................................................. 161 3. 5. 4. Hamam ................................................................................................................ 164 3. 6. Emirgan Cami’nin Bugünkü Durumu .............................................................................. 165 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...................................................................................... 175 KAYNAKÇA ........................................................................................................................ 184 EKLER .................................................................................................................................. 197 ÖZGEÇMİŞ .......................................................................................................................... 207 ii KISALTMALAR VGM : Vakıflar Genel Müdürlüğü BOA : T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi İ.DH - : İrade-i Dâhiliye İ.EV : İrade Evkaf Defterleri İ.MVL : Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri İ. ŞD : İrade Şura-yı Devlet HAT : Hatt-ı Hümayun BEO : Bâb-ı Âlî Evrak Odası EV.d : Evkaf defteri DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi M : Muharrem S : Safer Ra : Rebîülevvel R : Rebîülâhir Ca : Cemâziyelevvel C : Cemâziyelâhir B : Receb Ş : Şaban N : Ramazan L : Şevval Za : Zilkade Z : Zilhicce KTVKBK : Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu iii FOTOĞRAF LİSTESİ Fotoğraf 1 : Beylerbeyi Camii .................................................................................... 15 Fotoğraf 2 : Beylerbeyi Camii ve Boğazın Görünüşü................................................. 20 Fotoğraf 3 : Beylerbeyi Cami’nin Yerleşim Planı ...................................................... 22 Fotoğraf 4 : Beylerbeyi Cami’nin Çamlıca Caddesinin Deniz Tarafındaki Yan Kapısı ................................................................................................................................. 23 Fotoğraf 5 : Beylerbeyi Cami’nin Yalıboyu Caddesi Üzerinde Avlu Kapısı Üstündeki Kitabe ....................................................................................................................... 24 Fotoğraf 6 : Beylerbeyi Cami’nin Son Cemaat Yerinin Denize Bakan Yüzündeki Kitabe ....................................................................................................................... 26 Fotoğraf 7 : Beylerbeyi Cami’nin Son Cemaat Yerinden Hareme Geçişte Bulunan Kapının Üzerindeki Kitabe ...................................................................................... 27 Fotoğraf 8 : Beylerbeyi Cami’nin Hünkâr Mahfilindeki Kitabeden Bir Bölüm ......... 29 Fotoğraf 9 : Beylerbeyi Camii Haremindeki Sütun Ve Başlığından Örnek ............... 33 Fotoğraf 10 : Beylerbeyi Camii Hünkâr Mahfilindeki Tablo ....................................... 33 Fotoğraf 11 : Beylerbeyi Camii İki Katlı Son Cemaat Yeri ......................................... 34 Fotoğraf 12 : II. Mahmud Döneminde Yalı İle Cami Arasına Çekilen Avlu Duvarındaki Kitabe ................................................................................................. 35 Fotoğraf 13 : Padişah Maiyetiyle Beraber Beylerbeyi Camii Şerifi Önünde Saltanat Kayığında ................................................................................................................. 36 Fotoğraf 14 : Beylerbeyi Camii Güney Cephesi ........................................................... 52 Fotoğraf 15 : Beylerbeyi Camii Avlu Duvarları ........................................................... 52