De Rol Van Lightrail in De Globale Mobiliteit
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
De rol van Lightrail in de globale mobiliteit Door: Simon Veraghtert Promotor: ir. Dirk Engels Scriptie ingediend tot het behalen van de academische graad van gediplomeerde in de aanvullende studies GAS- Ruimtelijke Planning Academiejaar 2005 - 2006 Universiteit Gent Faculteit Toegepaste wetenschappen Voorwoord Zonder gegevens, ondersteuning en een portie goede raad zou deze scriptie nooit tot stand gekomen zijn. Verschillende mensen hebben daartoe bijgedragen. In de eerste plaats wil ik mijn ouders bedanken omdat ze mij steeds alle mogelijkheden gegeven hebben en mij zowel moreel als financieel hebben gesteund. Mijn dank gaat ook uit naar ir. Dirk Engels voor het aanvaarden van het promotorschap van deze scriptie en het begeleiden ervan. Vervolgens zou ik Frank Leys (afdeling wegen en verkeer Antwerpen), Roger Corbreun (De Lijn entiteit Antwerpen) en Luk Vanmaele (studiebureau Vectris, Leuven) willen bedanken. Gesprekken die ik met hen had en de documenten die ze mij bezorgden, leverden veel nuttige informatie op. Tenslotte wil ik mijn vriendenkring bedanken voor deze toffe studentenjaren. Deze scriptie is opgebouwd uit twee delen. In een eerste algemeen deel worden de eigenschappen, potenties en mogelijke problemen van lightrail besproken. In een tweede deel is een case-studie in Antwerpen uitgewerkt. De auteur geeft de toelating deze scriptie voor consultatie beschikbaar te stellen en delen van de scriptie te kopiëren voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder m.b.t. de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van resultaten uit deze scriptie. Simon Veraghtert Samenvatting Universiteit Gent Faculteit Toegepaste Wetenschappen Academiejaar: 2005 – 2006 Naam en voornaam student: Veraghtert Simon Titel scriptie: De rol van lightrail in de globale mobiliteit Promotor: ir. Dirk Engels Korte inhoud werk: Deze scriptie is opgebouwd rond twee delen. In een eerste algemeen deel worden de eigenschappen, potenties en mogelijke problemen van lightrail besproken. In een tweede deel is een case-studie in Antwerpen uitgewerkt. In het algemene deel wordt, na een korte beschrijving van de geschiedenis, een definitie gegeven van het begrip lightrail, want daar bestaat nogal wat onenigheid over. Verder worden de algemene eigenschappen besproken, zowel van de voertuigen als van de infrastructuur. Ook de potenties van een lightrail systeem, maar evenzeer de nadelen ervan, worden aangehaald. Aan de hand van enkele buitenlandse voorbeelden wordt aangetoond dat lightrail al grote successen heeft gekend. In de case-studie wordt de inpassing van een lightrail onderzocht. Hier is gekozen voor een tracé van Antwerpen-centrum tot in Oostmalle. Eerst wordt de situatie op het vlak van spoorvervoer in Vlaanderen geschetst. Vervolgens worden de algemene kenmerken van de lightrail corridor besproken, zoals de ruimtelijke inpassing ervan. Uiteindelijk wordt per gemeente de inpassing van de lightrail corridor in detail bekeken. A. Inhoudstafel Deel I: Algemeen gedeelte Pag. 1 1. Inleiding Pag. 2 1.1 De auto versus het openbaar vervoer Pag. 2 1.2 Functies van het openbaar vervoer Pag. 3 1.3 Lightrail als nieuw wapen Pag. 4 2. Geschiedenis van lightrail Pag. 5 3. Definitie van lightrail Pag. 8 3.1 Trein-achtige concepten Pag. 9 3.2 Tram-achtige concepten Pag. 9 3.3 Metro-achtige concepten Pag. 10 3.4 Bus-achtige concepten Pag. 11 3.5 Het lightrail concept Pag. 12 4. Pro’s en contra’s Pag. 16 5. Synergie tussen de modi Pag. 18 5.1 Aansluitingen Pag. 18 5.2 Complementaire busroutes Pag. 19 5.3 Geïntegreerde tickets en dienstregeling Pag. 19 5.4 Voetgangerszones Pag. 20 6. Voertuig Technologie Pag. 21 6.1 Lightrail voertuigen Pag. 21 6.2 Lengte en gewicht Pag. 21 6.3 Voertuig design Pag. 22 6.4 Energiebronnen Pag. 24 6.5 Remmen Pag. 24 6.6 Veiligheidssystemen Pag. 25 6.7 Rijtuiguitrusting Pag. 26 6.8 Botssterkte Pag. 26 7. Infrastructuur Pag. 28 7.1 Sporen Pag. 28 7.2 Stations Pag. 30 7.3 Perronhoogte Pag. 31 7.4 Informatieschermen Pag. 33 7.5 Vrijprofiel voertuigen Pag. 33 7.6 Trajectcapaciteit Pag. 34 7.7 Wetgeving Pag 35 8. Mogelijke invloeden van lightrail op de omgeving Pag. 36 8.1 Ruimtelijke ordening Pag. 36 8.2 Kwaliteit openbare ruimte Pag. 36 8.3 Bereikbaarheid en verkeer Pag. 38 8.4 Economische ontwikkeling Pag. 39 8.5 Imago en regiopromotie Pag. 41 8.6 Milieubeleid Pag. 43 8.7 Sociaal beleid Pag. 43 9. Kosten en financiering Pag. 44 9.1 Kosten Pag. 44 9.2 Kapitale kosten Pag. 45 9.3 Exploitatiekosten Pag. 46 9.4 Economische waardebepaling Pag. 48 9.5 Financiering Pag. 49 10. Buitenlandse voorbeelden Pag. 50 10.1 Duitsland Pag. 50 10.1.1 Aanleiding voorde regionalisering Pag. 50 10.1.2 Effecten van de regionalisering 10.1.3 Karlsruhe: verregaande integratie van stadstram, voorstads- en streeklijnen Pag. 52 10.1.4 Saarbrücken Pag. 57 10.1.5 Zwickau: een diesel-spoorlijn doorgetrokken tot in het centrum van de stad. Pag. 59 10.2 Frankrijk Pag. 61 10.2.1 Publiek/private samenwerking in Frankrijk Pag. 61 10.2.2 Nantes Pag. 61 10.2.3 TramTrein in Frankrijk Pag. 62 10.3 Nederland Pag. 64 10.3.1 Achtergrond Pag. 64 10.3.2 Randstadspoor Pag. 65 10.3.3 Randstadrail Pag. 66 10.4 België Pag. 67 10.4.1 Pegasusplan Pag. 67 10.4.2 Spartacusplan Pag. 68 10.4.3 LiRa-project Pag. 68 11. Besluit algemeen deel Pag. 69 Deel II: Case-studie Pag. 72 1. Inleiding Pag. 73 2. Situering Pag. 74 3. Situatie in Vlaanderen Pag. 76 3.1 Het beleid van de NMBS Pag. 76 3.2 Sterkten en potenties van het spoorwegennet in Vlaanderen Pag. 77 3.3 Opportuniteiten van lokale en regionale spoorlijnen in het netwerk van De Lijn Pag. 78 4. Tramnet Antwerpen Pag. 79 4.1 Geschiedenis Pag. 79 4.2 Huidig lijnennet Pag. 79 4.3 Verlenging van de tramlijnen Pag. 81 4.4 Gebruik openbaar vervoer Pag. 81 5. Planningscontext lightrail corridor Pag. 83 5.1 Ruimtelijk Structuurplan Provincie Antwerpen (RSPA) Pag. 83 5.2 Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen Pag. 84 5.3 Mobiliteitsplan Antwerpen Pag. 85 5.4 Ruimtelijk Structuurplan Malle Pag. 85 5.5 Mobiliteitsplan Malle Pag. 87 5.6 Ruimtelijk Structuurplan Zoersel Pag. 88 5.7 Ruimtelijk Structuurplan Schilde Pag. 89 5.8 Mobiliteitsplan Schilde Pag. 90 6. Algemene structuur lightrail corridor Pag. 91 6.1 Historiek Pag. 92 6.2 Algemene karakteristieken Pag. 93 6.2.1 Frequentie Pag. 93 6.2.2 Haltes Pag. 93 6.2.3 Park&Ride Pag. 94 6.2.4 Verknoping buslijnen Pag. 95 7. Ruimtelijke inpassing Pag. 96 7.1 Asymmetrisch versus symmetrisch dwarsprofiel Pag. 96 7.2 Dwarsprofielen in verblijfsgebieden Pag. 97 7.2.1 Optie 1: afgeslankte profielen Pag. 98 7.2.2 Optie 2: enkel spoor Pag. 100 7.2.3 Optie 3: gemeenschappelijke bedding Pag. 100 7.2.4 Optie 4: afwijking van het traject Pag. 102 8. Detailuitwerking per gemeente Pag. 103 8.1 Malle Pag. 103 8.1.1 Korte situering Pag. 103 8.1.2 Lightrail door Malle Pag. 103 8.1.3 Haltes Pag. 104 8.2 St.-Antonius Pag. 108 8.2.1 Korte situering Pag. 108 8.2.2 Lightrail door St.-Antonius Pag. 108 8.2.3 De haltes Pag. 109 8.3 Schilde Pag. 111 8.3.1 Korte situering Pag. 111 8.3.2 Lightrail door Schilde Pag. 111 8.3.3 De haltes Pag. 112 8.4 Wijnegem-Antwerpen Pag. 114 8.4.1 Het tracé Pag. 114 8.4.2 Park&Ride Wijnegem Shoppingcenter Pag. 115 9. Kosten Pag. 116 10. Besluit case-studie Pag. 118 11. Literatuurlijst Pag. 120 B. Lijst van figuren en tabellen - Figuur 1.3: Lightrail versus auto (Bron: http://www.tdi.uk.com), pag. 4 - Figuur 2.0: Paardentram Amsterdam (Bron: http://www.reinwardtprojecten.nl/), pag. 5 - Figuur 3.1 Dieseltrein station Antwerpen (Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Dieseltrein) , pag. 9 - Figuur 3.2:Kusttram Oostende (Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Kusttram), pag. 10 - Figuur 3.3: Metro te Brussel (Bron: LiRa-project, startnota), pag. 11 - Figuur 3.4.1:Geleide bus Nancy / Snelbus (Bron: LiRa-project, startnota) , pag. 11 - Figuur 3.4.1b:Verschillende mogelijkheden van geleiding bij busachtige systemen (Bron: LiRa-project startnota) , pag. 12 - Tabel 3.5 Eigenschappen vervoerssystemen, pag. 13 - Figuur 3.5: Tram-trein Karlsruhe / Lighttrain Zwickau (Bron: http://www.lightrail.nl) , pag. 15 - Figuur 7.1: De verschillende wielprofielen (Bron: LiRa-project, startnota) , pag. 29 - Figuur 7.3: Combinatiemogelijkheden perronhoogte en vloerhoogte (Bron: LiRa-project, startnota) , pag. 32 - Figuur 7.5: Klaptrede tussen voertuig en perronwand (Bron: LiRa-project, startnota) , pag. 34 - Figuur 8.2: Voorbeelden van stedelijke inpassing in Orléans (F) en Heilbronn (D) (Bron: http://www.lightrail.nl) , pag. 37 - Figuur 8.3: Kwaliteit openbaar vervoer moet tegemoet komen aan hoge kwaliteit van de auto (Bron: http://www.lightrail.nl) , pag. 39 - Figuur 8.4: Projectontwikkeling ‘Direkt an der Stadtbahn’ (Bron: LiRa-project, startnota) , pag. 40 - Figuur 8.4b: Woningen gelegen langs de railverbindingen kunnen stijgen in waarde (Bron: LiRa-project, startnota) , pag. 41 - Figuur 9.3: VAL systeem te Lille (Bron: http://www.bytrafikk.no) , pag. 46 - Figuur 10.1.3 De tramtrein in Karlsruhe (Bron: http://www.lightrail.nl), , pag. 55 - Figuur 10.1.4 De spoorinfrastructuur te Saarbrücken (Bron: http://www.lightrail.nl) , pag. 58 - Figuur 10.1.5 Lighttrain te Zwickau (Bron: http://www.lightrail.nl) , pag. 60 - Figuur 10.2.2 Lightrail te Nantes (Bron: http://www.lightrail.nl) , pag. 62 - Figuur 10.2.3 Lightrail in Strassbourg (Bron: http://www.lightrail.nl) , pag. 63 - Figuur 10.3.2: Impressie Randstadspoor (Bron: http://www.randstadspoor.nl) , pag.