Propaganda & Verbeelding

Groene Amsterdammer 17 januari 2018 Jonas Staal Eis het onmogelijke De kunst van hedendaagse propaganda Meer dan om het beïnvloeden van de oude wereld gaat propagandakunst om het maken van een nieuwe. Dat geldt voor nazi-cineast Leni Riefenstahl, voor Stalins socialistisch realisten, maar ook voor Trumps persoonlijke ophitser Steve Bannon. Pas sinds kort horen wij het woord weer: Lange tijd veronderstelden democratische propaganda. De opkomst van Islamitische Staat staten dat zij ‘voorbij’ propaganda waren. De en haar eigen Al-Furqan-media, de verkiezing scheiding der machten, onafhankelijke media, van Donald Trump met behulp van de verregaande democratisering en regelmatige agressieve Breitbart-nieuwssite en de verkiezingen moesten garanderen dat macht desinformatiecampagnes van Russische trollen altijd ter discussie kon staan. Democratische hebben het begrip weer actueel gemaakt. Voor controle was het serum tegen totalitarisme. lange tijd waren het vooral de activiteiten van Want totalitarisme en propaganda, die staan in de totalitaire staten van weleer die ermee populair taalgebruik ongeveer aan elkaar gelijk. werden beschreven, en bij uitzondering die van In democratieën spreken we, wanneer het over het laatste werkzame stalinistische bolwerk in massamedia en de consumptiemaatschappij het heden, het Noord-Koreaanse regime van gaat, liever over public relations of gewoon Kim Jong-un. Het grote verschil is dat nu, met reclame. dank aan de opkomst van termen als fake news en post truth, ook democratische staten Deze zeer beperkte definitie van propaganda serieus deel van de propagandadiscussie zijn strookt niet met hetgeen propaganda- geworden. Maar wat betekent dat woord nu wetenschappers al lange tijd beargumenteren, eigenlijk, ‘propaganda’? En op wat voor een namelijk dat moderne propaganda het product manier geeft het concreet vorm en inhoud aan is van de moderne democratie, en niet van onze werkelijkheid? vermeende totalitaire regimes. 1 De Britse wetenschapper Philip Taylor Een enorme informatiefilter garandeerde hun zo besteedde een groot deel van zijn leven aan dit controle over de boodschappen die Europa aan onderwerp, want het was juist in het de Verenigde Staten wenste te sturen. democratische Verenigd Koninkrijk dat in Of propaganda de reden is waarom de Britten aanloop naar de Eerste Wereldoorlog het de Eerste Wereldoorlog wonnen is onmogelijk eerste moderne propaganda-bureau werd te zeggen, maar dat de geheime campagne van gesticht, Wellington House genaamd. Dit was Wellington House een enorme invloed heeft een operatie die zo geheim was dat slechts gehad is onbetwijfelbaar, al was het maar enkele parlementariërs überhaupt van het omdat één welbekende Duitse soldaat aan de bestaan ervan op de hoogte waren. frontlinie ervan overtuigd was geraakt dat het niet de militaire oorlog maar de Wellington House is een ingenieus voorbeeld propagandaoorlog was die het Duitse verlies van moderne democratische propaganda, had beslecht. Die soldaat was Adolf Hitler, en waarmee de realiteit wordt vormgegeven in Mein Kampf beschrijft hij in detail zijn eigen zonder dat het grote publiek de indruk heeft dat visie op het uitbouwen van het propaganda- zijn democratische rechten en vrijheden worden apparaat. Geïnspireerd door de Britten zou hij beperkt. Met andere woorden, democratische een van de meest grootschalige en gruwelijke propaganda heeft als taak nooit als propaganda propagandaoperaties in de geschiedenis in zichtbaar of herkenbaar te zijn. Dit is een gang zetten. En mede door de nazi’s zou het techniek die ook wel bekend staat als black woord propaganda ook tot de dag van vandaag propaganda, waarbij de bron van een bepaalde een kwalijke connotatie behouden. boodschap te allen tijde onbekend dient te *** blijven. Terwijl Hitler na de Eerste Wereldoorlog in zijn dagboeken zijn eigen propagandaslag voor- In het geval van Wellington House nam bereidde, woedde ook in Amerika een hevige propaganda de vorm aan van een stroom discussie. Naarmate de gefabriceerde waarheid wetenschappelijk ogende publicaties die door van Wellington House werd ontmanteld, rees de ogenschijnlijk onafhankelijke uitgevers werden vraag in hoeverre propaganda een gevaar voor gepubliceerd en die de Amerikanen moesten de nieuwe moderne maatschappij vormde. Wie overtuigen van de barbarij die de Duitsers – de controleerde de overheid of de massamedia op ‘Huns’ – in Europa aanrichtten. Het de waarheidsgetrouwheid van hun boodschap- beruchte Bryce Report, waarin Duitse pen? En wat als het inderdaad propaganda was oorlogsmisdaden in kleurrijk detail werden die de Amerikanen definitief tot oorlog had beschreven op basis van gefingeerde of gebracht? Dan sneuvelden gruwelijke hoeveel- overdreven getuigenissen, is een bekend heden jonge mannen met dank aan gefingeerde voorbeeld. Het is goed voorstelbaar hoe academische boekwerken die in de schaduw beschrijvingen van kinderen die bij de invasie van het staatsapparaat waren samengesteld. van België levend aan de spiesen van Duitse geweren werden geregen de Amerikanen Maar niet iedereen was zo overtuigd van de hielpen overtuigen stelling tegen Duitsland te kwaadaardigheid van propaganda. De vader nemen. van de public-relationsindustrie, Sigmund Freuds neefje Edward Bernays, verzette zich Mogelijk nog ambitieuzer was het gebruik dat tegen wat hij beschouwde als de ‘propaganda Wellington House maakte van de ‘All Red Line’, tegen propaganda’. Voor hem was propaganda de onderwaterkabels die werden gebruikt voor simpelweg de erfenis van de eerste en tweede communicatie met de overzeese koloniën, maar industriële revolutie, die nieuwe vormen van waar ook de Duitsers van afhankelijk waren om massamedia en massacommunicatie mogelijk rechtstreeks met de Amerikanen hun zaak te hadden gemaakt. Deze konden goedschiks of bepleiten. Op de dag van de oorlogsverklaring kwaadschiks worden ingezet, maar waren niet aan Duitsland knipten de Britten de kabels door. per definitie goed of slecht van zichzelf. 2 Voor Bernays was de uitdaging propaganda meer voor nodig. Bernays’ Democracity, voor de democratie te ontwikkelen, een gepresenteerd tijdens de Wereldtentoonstelling propaganda voor vredestijd. Want de van 1939 in New York, was exemplarisch voor democratie, zo vond Bernays, was een deze visie: een enorm nieuw stadsmodel werd gevaarlijk politiek model dat aanspraak maakte als maquette onthuld, waarin zijn volledig op de duistere driften en verlangens van de georkestreerde bedrijfsmatige democratie van mens. Hoe konden burgers eigenlijk weten wat de toekomst aan het grote publiek werd ze wilden? En leidde kiesrecht in combinatie geïntroduceerd. met hijgerige media niet tot volksmenners die het volk vooral vertelden wat het wilde horen? Na de Tweede Wereldoorlog dolf Bernays’ Bernays’ antwoord op wat hij beschouwde als pleidooi voor propaganda het onderspit. Met de het probleem van de democratie kwam onder ontmanteling van Hitlers Derde Rijk kon nooit meer in de vorm van de focusgroep: een model meer positief over propaganda worden waarin kleine groepen prototypische gesproken, en dus zou hij het altijd public consumenten bijeen werden gebracht om hun relations of reclame blijven noemen. Maar de psychologische reacties op bepaalde producten naamsverandering maakte propaganda en ideeën in kaart te brengen. natuurlijk niet minder effectief of minder werkelijk. Vandaag de dag is geen campagne in Effectieve propaganda vereist extreme democratische staten te bedenken die geen verbeeldingskracht om één realiteit te gebruik maakt van focusgroepen, pollsters, transformeren tot een andere. De koffer reclamebureaus en lifestylespecialisten. Of het moet bom worden nu gaat om het verkopen van een politicus of van een oorlog in Afghanistan, Irak of Mali, Documentairemaker Adam Curtis, in zijn democratische propaganda is van de twintigste fameuze reeks Century of the Self, toont hoe tot de 21ste eeuw cruciaal geweest om onze Bernays middels de focusgroep in kaart bracht werkelijkheid op een ingrijpende manier vorm te waarom een alles-in-één-bakpoeder door geven. En dat doet ze nog steeds. prototypische huisvrouwen niet werd aangeschaft. Ze voelden zich schuldig omdat *** met een dergelijk product hun rol als Dat propaganda van toepassing is op persoonlijke zorgdrager van het huishouden democratie én dictatuur betekent natuurlijk niet werd gecompromitteerd. De oplossing? Alles-in- dat dictatoriale propaganda en democratische één-bakpoeder waar slechts één ei aan hoefde propaganda hetzelfde zijn. Ook democratieën te worden toegevoegd. Het ei symboliseerde schenden burgerrechten en voeren gruwelijke zorg, betrokkenheid, moederschap, oorlogen, maar omdat zij verplicht zijn een vruchtbaarheid, bescherming. Na deze kleine zekere scheiding der machten en ruimte voor wijziging werd het product een waar succes. open debat te waarborgen, is er in veel gevallen meer mogelijkheid om het systeem ter discussie De focusgroep kon worden gebruikt om te stellen of te veranderen. menselijke oerdriften en verlangens in kaart te brengen nog voor mensen zelf konden Dat is natuurlijk niet altijd zo. In Hongarije, begrijpen wat die driften eigenlijk waren. En zo Polen, Turkije en andere landen hebben we de zag Bernays de toekomst van de democratie: afgelopen jaren de opkomst van een public-relationsexperts moesten de ‘geheime democratisch fascisme aanschouwd: verkozen overheid’ vormen, die de belangen van de autocratieën die de schijn van democratische mensen behartigde zonder dat ze daarover instituties in stand houden, maar al lang niet hoefden te stemmen of hun

Load more