Politiek Kunstbezit II Vrijdenkersruimte Art, Property of Politics II Freethinkers’ Space Jonas Staal Inhoud Contents 7 Inleiding Introduction Curatoren Curators 14 Geert Wilders Geert Wilders 14 Mark Rutte Mark Rutte 15 Fleur Agema Fleur Agema 17 Tofik Dibi Tofik Dibi Vrijdenkersruimte Freethinkers’ Space 2008 — 2010 2008 — 2010 21 Theo van Gogh Theo van Gogh 27 Gregorius Nekschot Gregorius Nekschot 31 Ellen Vroegh Ellen Vroegh 35 Jaffe Vink Jaffe Vink 39 Aram Tanis Aram Tanis 45 Internationale Socialisten International Socialists 49 T. T. 53 Kurt Westergaard Kurt Westergaard 57 Gerrit van Kralingen Gerrit van Kralingen 62 Vrijdenkersruimte Library of the bibliotheek Freethinkers’ Space Bijlagen: Opening van Appendices: Opening of de Vrijdenkersruimte the Freethinkers’ Space 64 Speech Mark Rutte Mark Rutte’s speech 66 Speech Fleur Agema Fleur Agema’s speech 68 VVD Fotoarchief Photo archive of the VVD 77 Uitnodiging Invitation 76 Colofon About 1 Opening van de Vrijdenkersruimte, juli 2008 Opening of the Freethinkers’ Space, July 2008 4 5 De Vrijdenkersruimte, juni 2010 The Freethinkers’ Space, June 2010 Inleiding Introduction Op 4 juli 2008 werd in de kantoorruimte van de On July 4, 2008 the Freethinkers’ Space was conservatief-liberale Volkspartij voor Vrijheid en opened in the offices of the liberal-conservative Democratie (VVD) en op de gang voor de kanto- Popular Party for Freedom and Democracy (VVD) ren van de extreem-nationalistische Partij voor and the hallway of the extreme nationalist Free- de Vrijheid (PVV) in de Tweede Kamer te Den dom Party (PVV): an exhibition space with work Haag de Vrijdenkers ruimte geopend: een ten- of Dutch artists who had encountered politically toonstellingsruimte met werk van Nederlandse or religiously motivated censorship during the kunstenaars die te maken hadden gekregen met production or presentation of their work. politiek of religieus gemotiveerde censuur in de uitvoering of presentatie van hun werk. The space was founded because both parties felt the need to signal the growing censorship of De ruimte werd opgericht vanwege de noodzaak artists in Dutch society. This publication offers a die beide partijen zagen om een signaal af te collection of the different works included in the geven tegen groeiende censuur van kunstenaars Freethinkers’ Space. By means of texts accom- in de Nederlandse maatschappij. Deze publicatie panying each image, it provides an artistic and bundelt de verschillende werken die in de Vrijden- political context. The works are included in order kersruimte zijn opgenomen en voorziet door mid- of presentation between 2008 and 2010. del van teksten elk van de beelden van artistieke en politieke context. Zij zijn afgebeeld in volgorde The term freethinker emerged in England, shortly van presentatie tussen 2008 en 2010. before 1700. Initially, the term seems to have indicated people who wanted to address and De term freethinker ontstond in Engeland criticize the big role of religion. The first society kort voor 1700. Daar lijken aanvankelijk vooral for freethinkers in the Netherlands was founded mensen mee te worden bedoeld die de grote rol in 1856 in Amsterdam. It continues to exist as van godsdienst ter discussie wilden stellen. In Vrijdenkersvereniging de Vrije Gedachte. In the Nederland ontstond in 1856 te Amsterdam een “Freethinkers’ Manifesto,” formulated by the eerste vereniging van vrijdenkers. Deze bestaat society, the meaning of freethinking is defined as nog altijd als Vrijdenkersvereniging de Vrije “humanism founded on atheism.” 1 Gedachte. In het door de vereniging opgestelde ‘Vrijdenkersmanifest’ wordt de betekenis van het The concept of the Freethinkers’ Space was vrijdenken geduid als ‘humanisme op atheïsti- invented by PVV leader Geert Wilders, who was sche grondslag.’ 1 also known as the movie director who created the movie pamphlet Fitna (2008). The intention Het concept van de Vrijdenkersruimte werd of Fitna was to persuade the electorate of the bedacht door PVV-leider Geert Wilders, die ook inherently violent and totalitarian character of the naam maakte als cineast met zijn filmpamflet Islamic faith. Nevertheless, the VVD led by party Fitna (2008) dat bedoeld was om electoraat te frontman Mark Rutte were the ones to quickly overtuigen van het inherent gewelddadige en shape the project as envisioned by Wilders. totalitaire karakter van het islamitische geloof. After a failed attempt to persuade the House of Maar het was de VVD onder leiding van fractie- Representatives to agree to the usage of a part leider Mark Rutte, die in snel tempo vorm gaf of the publicly accessible space in the parliament aan het door Wilders ontworpen project. Na een buildings as Freethinkers’ Space, the two parties mislukte poging de Tweede Kamer over te halen chose to house it in their own office space. The het openbaar toegankelijke gedeelte van de VVD – which in 2008 occupied an office con- 7 kamergebouwen voor de Vrijdenkersruimte te siderably larger than the space available to the propagandistische motief van de Vrijdenkers- for Western ethics. Both parties state that in the gebruiken, kozen de twee partijen om deze in PVV – cleaned out their “reading room,” a space ruimte onthullen: het willen vormgeven van een Netherlands, to more or lesser degree, Western hun eigen kantoorruimte te huisvesten. De VVD also accommodating the newspaper table and a specifiek vrijheidsbegrip. culture should be normative. Other cultures – die in 2008 een aanzienlijk groter kantoor had library of seminal publications in liberal thought. should without exception conform to norms like dan de PVV – maakte voor deze gelegenheid Het zijn niet voor niets de enige twee partijen article 7. This profile can be recognized as the hun ‘leeskamer’ vrij, een ruimte waarin ook een It is inevitable that – especially the liberals – have met het begrip ‘vrijheid’ in hun naam die het theme of the opening exhibition, in which four out krantentafel en bibliotheek met liberale sleutel- noticed a parallel between the Freethinkers’ initiatief namen om artikel 7 politiek te kapen. of five participating artists were critical of Islam, werken zijn gehuisvest. Space and the Salon des Refusés (Salon of the Beide partijen maakten de afgelopen jaren naam or had to deal with censorship because of criti- refused) founded in 1863. This salon was an zijnde kritisch op de betekenis van de islam als cism (or fear of criticism) from the side of Mus- Het is onvermijdelijk dat – met name de liberalen unofficial art exhibition, happening at the same godsdienst voor westerse ethiek. Beiden stellen lims. Therefore, the freedom of the Freethinkers’ – de parallel hebben gezien tussen de Vrijden- time as the official Parisian salon. In the Salon hierin, in meer en mindere mate, dat westerse Space was first and foremost a white, secular, kersruimte en de in 1863 opgerichte Salon des des Refusés, Parisian galleries showed paintings cultuur in Nederlands normatief moet zijn, en “enlightened,” hence liberal, freedom. Refusés (Salon van de geweigerden). Deze salon and sculptures which hadn’t been permitted by andere culturen zich op het gebied van bijvoor- betrof een onofficieel gehouden tentoonstelling, the official salon. Undoubtably the most famous beeld artikel 7 zonder uitzondering aan moeten An important conflict concerning the Freethink- parallel aan de officiële Parijse salon. In de Salon example is the painting Le déjeuner sur l’herbe passen. Dit profiel is terug te vinden als leidraad ers’ Space that never became public took place des Refusés werden door Parijse galeries schil- by Édouard Manet, featuring a naked woman van de openingstentoonstelling, waarin vier van between the emphatically islamophobic PVV and derijen en beeldhouwwerken tentoongesteld die and two men dressed like dandies in a park. The de vijf participerende kunstenaars zelf islamcritici the traditionally liberal VVD. When a left-liberal niet toegelaten waren tot de officiële salon. Het relaxed presence of the woman on the canvas, waren, of door kritiek (of angst voor kritiek) uit GroenLinks MP, Tofik Dibi, challenged them also meest bekende voorbeeld is ongetwijfeld het having lunch with two men, and flirting with the islamitische hoek met censuur te maken hadden to include work criticizing Wilders as a person schilderij Le déjeuner sur l’herbe van Édouard viewer, was in those days experienced as an gekregen. De vrijheid die in de Vrijdenkersruimte and the expressly pro-Israel stances of both Manet, waarop een naakte vrouw is weerge- enormous shock. werd geconstitueerd betrof dus allereerst een parties (the PVV more so than the VVD), the PVV geven gezeten naast twee dandyesk geklede blanke, seculiere, ‘verlichte’, dus liberale vrijheid. quit, and the VVD continued. This curational but heren in een park. De ontspannen aanwezigheid The point of departure of both the VVD and PVV especially ideological breach is why several art van de vrouw op het doek, lunchend met de was that they did not want to make any judge- Een belangrijk conflict rondom de Vrijdenkers- works in this publication are sometimes selected twee mannen en met een uitdagende blik naar ment on the work that was exhibited. The Free- ruimte dat nooit publiek is geworden vond plaats by the VVD and PVV, sometimes by the VVD as de kijker werd toentertijd als een enorme schok thinkers’ Space was only meant to make a social tussen de nadrukkelijk islamofobe PVV en de recommended by GroenLinks, and sometimes ervaren. point and to take political responsibility for article traditioneel liberale VVD, toen een parlementariër selected by the VVD alone. 7 of the Constitution: the right to the freedom of van GroenLinks, Tofik Dibi, hen uitdaagde om ook Uitgangspunt van zowel de VVD als de PVV speech. Both parties stated that in principle all werk op te nemen dat Wilders als persoon en de The concept of freedom is one of the most was dat zij geen enkele inhoudelijke uitspraak artists encountering censorship, whatever the uitgesproken pro-Israëlische standpunten van important ideological concepts that so-called wilden doen over het tentoongestelde werk, en point of departure of their work may be, could beide partijen bekritiseerde (dit laatste geldt voor democracies are fighting for.