TÜRKİYE-ANGOLA İŞ KONSEYİ ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME Icindekilerconteúdos 4 ANGOLA ANGOLA

TÜRKİYE-ANGOLA İŞ KONSEYİ ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME ICINDEKILERConteúdos 4 ANGOLA ANGOLA

7 DEİK ANGOLA İŞ KONSEYİ’NİN ANGOLA ZİYARETİ VE ANGOLA GENEL EKONOMİK DURUM RAPORU VISITA DO CONSELHO DE NEGÓCIOS DE ANGOLA À ANGOLA E ANGOLA RELATÓRIO ECONÓMICO GERAL DE ESTADO GERAL DE ANGOLA DA DEİK

39 SİYASİ VE GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM PANORAMA ECONÔMICO POLÍTICO E GERAL

42 EKONOMİ POLİTİKASI GÖRÜNÜMÜ PANORAMA DE POLÍTICA ECONÔMICA

49 DIŞ TİCARETGÜMRÜK SÜREÇLERİ COMÉRCIO EXTERIOR - PROCESSOS ADUANEIROS

52 VERGİ IMPOSTO

63 ENERJİ ENERGIA

66 PETROL, MADENCİLİK, MERMER VE DOĞALTAŞ PETRÓLEO, MINERAÇÃO, MÁRMORE E PEDRA NATURAL

73 OTOMOTİV AUTOMOTIVE 75 İLAÇ DROGA

TÜRKİYE-AFRİKA İŞ KONSEYLERİ MUSTAFA ÖZKAN BÖLGE DİREKTÖRLÜĞÜ Grup Yayın Direktörü / Editor DIRECÇÃO REGIONAL DOS CONSELHOS COMERCIAIS TURQUIA-ÁFRICA NAİL OLPAK MERVE AY Grup Yayınlar Koordinatörü / Coordenador DEİK Başkanı / Presidente do DEİK BARIŞ ÇUVALCI Bölge Direktörü / Diretor Regional Editorial CANER ÇOLAK Genel Sekreter / Secretário Geral EVREN DOĞAN ÖZGE ŞEN LAFCI AKIN DIBLAN Sanat Danışmanı / Consultor Artístico SAADET GÜLMEZ ADEM DÖNMEZ Koordinatör / Coordenador Kurumsal İletişim Direktörü MERVE AKTAŞ WAVE MEDYA MEDYA WAVE Görsel Yönetmen / Diretor Visual Diretor de Comunicações Corporativas İLKİMEYLÜL BİÇER TALHA USLUOĞLU BANU BULACAK AYDAN ER ULUAY TERCÜME Tasarım Koordinatörü / Coordenador de Design Koordinatör Yardımcısı / Coordenador Adjunto Çeviri / Tradução

DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER KURULU | FOREIGN ECONOMIC RELATIONS BOARD Baskı / Impressão DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER KURULU | FOREIGN ECONOMIC RELATIONS BOARD | CONSELHO DE AKTİF MATBAA RELAÇÕES ECONÓMICAS EXTERNAS Söğütlüçeşme M. Halkalı C. No.245/1A River Plaza, Büyükdere Caddesi, Bahar Sokak No: 13/9-10 Levent 34394 İstanbul, Turkey Sefaköy, Küçükçekmece, İstanbul T +90 (212) 339 5000 (pbx) T +90 (212) 270 3092 www.deik.org.tr | [email protected] Tel 0 212 698 93 54-55 Fax 0 212 696 09 54 BASKAN’ DAN do Presidente

Nail Olpak DEİK Başkanı Presidente da DEİK

İşimiz Ticari Diplomasi Diplomacia Comercial Empresarial

Türkiye’nin dünyaya açılan penceresi Dış Eko- O Conselho de Relações Econômicas Exteriores da nomik İlişkiler Kurulu (DEİK), özel sektörün dış Turquia - DEIK - que é a porta que abre para o mun- ekonomik ilişkilerini organize etmek, yurt içi ve yurt do-continua suas atividades sem desacelerar como uma dışındaki yatırım fırsatlarını analiz etmek ve ülkeler plataforma de negócios que reúne a comunidade empresarial para organizar as relações econômicas externas arası karşılıklı ticareti artırmak için Türkiye iş çevre- do setor privado, para analisar oportunidades de investi- lerini buluşturan bir iş platformu olarak faaliyetlerine mento no país e no exterior e para aumentar o comércio hız kesmeden devam ediyor. mútuo entre os países. Tüm dünya ülkelerinde ve her bölgede iş konsey- DEİK, com a sua estrutura em ascensão em consel- leri üzerinde yükselen yapısıyla DEİK, Cumhurbaş- hos empresariais em todos os países do mundo e em kanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın liderliğinde, todas as regiões, realiza intensa diplomacia comercial Ticaret Bakanımız Sayın Ruhsar Pekcan’ın koordinas- para desenvolver as relações económicas e comerciais yonunda Türkiye’nin iktisadi ve ticari ilişkilerini geliş- da Turquia Sob a liderança do Presidente Recep Tayyip Erdoğan e sob a coordenação do Sr. Ruhsar Pekcan, o tirmeye dönük yoğun bir “ticari diplomasi” yürütüyor. Ministro do Comércio. 34 yıldır gönüllü üyelik esasına göre faaliyetlerini Dentro do nosso comitê, que é uma porta do mun- sürdüren ve Türkiye iş dünyasının dünyaya açılan do dos negócios da Turquia se abrindo para o mundo e kapısı olan kurulumuz bünyesinde ülke ve bölge bazlı que opera com base em 34 anos de adesão voluntária, 146 iş konseyimizin 45 tanesi de Afrika’da yer alıyor. 45 dos nossos 146 conselhos empresariais nacionais e Bu sayıyla kıta aynı zamanda, en fazla iş konseyine sa- regionais estão localizados na África. Com este núme- hip olduğumuz bölge olma özelliğini gösteriyor. Aynı ro, o continente é também a região onde temos mais zamanda Afrika Birliği’nin Ajanda 2063 hedefleriyle conselhos empresariais. Ao mesmo tempo, em confor- uyumlu bir şekilde “Kazan-Kazan” ilkesiyle hareket midade com os objectivos da Agenda 2063 da União Africana, nós, enquanto DEİK, não queremos deixar um ederek biz de DEİK olarak Afrika’da ayak basılmamış único ponto em África, avançando com o princípio “ Gan- tek bir nokta bile bırakmak istemiyoruz. Bu doğrultu- har-ganhar”. Assim, o mais rapidamente possível, em da mümkün olan kısa sürede Cumhurbaşkanımızın consonância com o objectivo do Presidente de abrir uma kıtadaki 54 ülkenin tamamında büyükelçilik açma embaixada em todos os 54 países do continente, preten- hedefiyle de uyumlu şekilde tüm ülkelerde iş konseyi demos construir pontes que se estendam da Turquia a kurmayı ve kıtadaki tüm ülkelerle tek tek temas ede- todos os países, estabelecendo conselhos empresariais rek hepsine Türkiye’den uzanan köprüler inşa etmeyi em todos os países e contactando todos os países do hedefliyoruz. continente, um a um. Com esta perspectiva, acredito que a Visita do Con- Bu perspektifle, DEİK Angola İş Konseyi’nin selho Empresarial de Angola à Angola da DEIK oferece Angola Ziyaretinin hem Türkiye ve kıta ülkeleri hem uma importante contribuição para a integração de países de kıta ülkelerinin kendi aralarında entegrasyonuna do continente entre si, tanto a Turquia como os países önemli bir katkı sunduğuna inanıyor, Angola İş Kon- continentais, e gostaria de agradecer ao Presidente seyi Başkanımız Abdullah Eriş ve Yürütme Kurulu’na do Conselho Empresarial de Angola, Abdullah Eriş e à değerli çalışmalarından dolayı teşekkür ediyorum. Comissão Executiva pelo seu valioso trabalho.

1 KATKILARIYLA com contribuições de

2 SUNUS Apresentação

Abdullah Eriş Türkiye-Angola İş Konseyi Başkanı Presidente do Conselho Empresarial Angola-Turquia

Türkiye için Angola Angola é um amplo mercado Geniş Bir Pazar para a Turquia

Afrika’nın yüzölçümü olarak önde gelen ülkele- Nosso primeiro contato, como a Turquia, com An- rinden olan Angola ile Türkiye olarak ilk temasımız gola, um dos principais países da África, começou em 1998 yılında başlamış. O yıllarda Afrika açılımı 1998. Naqueles anos, os trabalhos que começaram politikaları doğrultusunda ticari ve ekonomik iliş- para o desenvolvimento de nossas relações comer- kilerimizin gelişimi için başlayan çalışmalar son 10 ciais e econômicas em linha com as políticas de ex- yılda hızlanarak devam etmiş. İki ülke arasındaki pansão africana se aceleraram nos últimos 10 anos. Os contactos oficiais entre os dois países tiveram in- resmi temaslar ilk olarak 2014 yılında başlamış ve ício em 2014 e com os nossos crescentes contactos son yıllardaki artan Afrika temaslarımızla 2017’de, africanos nos últimos anos, em 2017, foi marcada a Türkiye-Angola Karma Ekonomik Komisyonu 1. reunião da Comissão Económica Mista Angola-Tur- Dönem Toplantısında Luanda’da görüşmeler tertip quia em Luanda, no período da 1ª reunião. edilmişti. Para a Turquia, até um ponto na construção de Türkiye açısından inşaattan gıdaya kadar bir produtos alimentares e produtos semi-acabados no çok noktada son mamül ve yarı mamül ürünler ponto final, Angola tem um grande mercado. O país é noktasında Angola geniş pazara sahip konumda. o segundo maior produtor de petróleo em África e tem Afrika’nın ikinci büyük petrol üreticisi konumun- uma grande importância para os investidores interna- daki ülke uluslararası yatırımcılar içinde büyük cionais. As relações económicas foram diversificadas öneme sahip. Cumhurbaşkanımızın vizyonuyla com a abordagem ganha-ganha com a visão do Pres- “kazan-kazan” yaklaşımıyla ekonomik ilişkiler çe- idente. O volume de comércio da Turquia com África şitlendirildi. Türkiye’nin Afrika ile ticari hacmi 15 aumentou seis vezes em 15 anos e atingiu 17,5 mil yılda 6 kat artarak 17,5 milyar dolara ulaştı. milhões de dólares. Türk-Angola ilişkilerinin geliştirilmesi ve ham No desenvolvimento das relações turco-angolanas e na produção de projetos de aquisição de madde tedariği noktasında projeler üretilmesi matérias-primas, continuaremos a trabalhar com a konularında DEİK Türkiye Angola İş Konseyi DEIK Turquia Conselho Empresarial Angola e todos yönetimi ve tüm üyeleriyle çalışmalarımıza devam os membros da administração. Como mundo dos ediyoruz. Cumhurbaşkanımızın Afrika Bölgesi negócios, continuamos os nossos contactos em An- özelinde çizdiği vizyon ile iş dünyası olarak Ango- gola com a visão do nosso Presidente na Região Af- la’da temaslarımıza devam ediyoruz. ricana. Türk iş dünyası için yeni pazarlardan olan Penso que há muitas formas de o fazer em nome Angola’da, ülkemiz adına alınabilecek çok yol oldu- do nosso país em Angola, que é um dos novos merca- ğunu düşünüyorum. dos para o mundo empresarial turco.

3 ANGOLA

ANGOLA, NİJERYA’DAN SONRA AFRİKA’NIN“ EN FAZLA HAM PETROL ÜRETEN ÜLKESİDİR

1575 yılında Portekiz koloni yönetimi altında yönetil- Angola, um antigo país colonial que começou a ser meye başlayan ve eski bir sömürge ülkesi olan Angola, governado pela colónia portuguesa em 1575, foi um 1975 yılında bağımsızlığını kazanmış olan bir Güney país sul-africano que ganhou a sua independência Afrika ülkesidir. 400 yıllık sömürge süreci, ülkenin em 1975. yerel unsurlarının Portekiz kültüründen etkilenmesi- O processo colonial de 400 anos influenciou os ele- ne yol açmış, bölgede yaşayan farklı toplulukların dil, mentos locais do país a partir da cultura portuguesa, müzik yemek ve sanatta çeşitli anlayışlar geliştirmesini permitindo que diferentes comunidades da região sağlamıştır. Ülkede halk müziği, özellikle de Afrika desenvolvessem uma variedade de entendimentos em língua, música e arte. stillerinin bir birleşimi olan semba, Angolalıların A música popular no país, especialmente o símbolo, sosyal yaşamında büyük önem taşımakta ve tüm gele- que é uma combinação de estilos africanos, é de nekselliğiyle muhafaza edilmektedir. Angolalılar için grande importância na vida social dos angolanos e é dans, düğünden cenazeye kadar yapılan her merasim preservada com todo o seu tradicionalismo. A dança için vazgeçilmez addedilmektedir. para os angolanos é considerada indispensável em Angolalı zanaatkârlar, heykel ve diğer el yapımı ürün- todas as cerimónias, desde o casamento ao funeral. lerde sahip oldukları yeteneklerle öne çıkmaktadır. Os artesãos Angolanos destacam-se com os seus Bu eserlerin yapımında her etnik grup, kendine talentos em escultura e outros produtos artesanais. özgü bir tarza sahiptir. Yapılan ürünler; odun, kil ve Cada grupo étnico tem um estilo único em fazer esses bronz dâhil olmak üzere belirli bölgelerdeki mevcut trabalhos. Produtos feitos de madeira, argila e bronze hammaddelere göre çeşitlenmektedir. Dans ve hey- são variadas dependendo de matéria prima presente kel sanatlarıyla öne çıkan Angola’da batik kumaşlar, nas regiões. Em Angola, que se destaca com suas resimler ve takılar; bu ülkeye ziyaret esnasında satın artes de dança e escultura, tecidos batique, pinturas alınabilecek diğer popüler el sanatlarından bazılarını e joias são alguns dos outros ofícios populares que Angola é o maior oluşturmaktadır. podem ser adquiridos durante a sua visita a este país. país produtor de petróleo bruto da África depois da “ Nigéria

4 Situação Económica Geral O petróleo está no centro da economia de Angola. O desenvolvimento econômico, a prosperidade, o desenvolvimento social e o desenvolvimento do país de- pendem inteiramente do petróleo. Possíveis aumentos nos preços do petróleo afetam diretamente o produto Genel Ekonomik Durum nacional bruto e as importações do país. Depois da Angola ekonomisinin merkezinde petrol bulun- Nigéria, Angola é o maior país produtor de petróleo maktadır. Ülkenin ekonomik gelişimi, refahı, sosyal da África. 65 por cento das reservas de petróleo estão gelişimi ve kalkınması tamamen petrole bağlıdır. localizadas na região de Kabinda. Petrol fiyatlarındaki olası yükselişler, doğrudan ülke O petróleo representa 85 por cento do produto nacional gayri safi millî hasılasını ve ithalatını etkilemektedir. bruto, 97 por cento das exportações e 83 por cento das Angola, Nijerya’dan sonra Afrika’nın en fazla ham receitas do governo em Angola. Angola é o segundo petrol üreten ülkesidir. Petrol rezervlerinin yüzde 65’i país do mundo depois da Líbia em termos de depend- Kabinda bölgesinde yer almaktadır. ência económico ao petróleo. Depois do petróleo, o Petrol, Angola’da gayri safi millî hasılanın yüzde produto de exportação mais importante do país é o 85’ini, ihracatın yüzde 97’sini ve hükümet gelirlerinin diamante. O país produz anualmente 6 milhões de yüzde 83’ünü oluşturmaktadır. Angola, ekonomisi quilates de diamantes. petrole bağımlı olması açısından dünyada Libya’dan Depois de ganhar a sua independência, Angola foi um sonra ikinci ülkedir. Petrolden sonra ülkenin en país que produziu e exportou uma quantidade significa- önemli ihracat ürünü elmastır. Ülkede, yılda 6 mil- tiva de produtos agrícolas, especialmente bananas, yon karat elmas üretilmektedir. café, sisal, algodão, milho e sal. Devido à guerra civil no Angola bağımsızlığını kazandıktan sonra başta país, a infraestrutura foi destruída, a população foi em muz, kahve, sisal, pamuk, mısır ve tuz olmak üzere grande parte deslocada e, em vez de áreas agrícolas, önemli oranda tarımsal ürün üretimi ve ihracatı surgiram locais de mineração. Portanto, a produção gerçekleştiren bir ülkeydi. Ülkede yaşanan iç savaş agrícola é realizada em pequena quantidade e de nedeniyle altyapı yok olmuş, nüfus büyük oranda forma ineficiente. As necessidades alimentares são yer değiştirmiş ve tarımsal alanların yerine maden amplamente atendidas pelas importações. sahaları ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, tarımsal üretim çok az miktarda ve verimsiz bir şekilde gerçekleş- Relações comerciais com a Turquia tirilmektedir. Gıda ihtiyacı büyük oranda ithalatla As exportações da Turquia para Angola em 2015, um karşılanmaktadır. decréscimo de 31,9 por cento em comparação ao ano anterior, para US $ 195,9 milhões, em 2016 caiu para Türkiye ile Ticari İlişkiler US $ 128,9 milhões mas em 2017 subiu para US $ Türkiye’nin 2015 yılında Angola’ya olan ihracatı, bir 186,6 milhões. As importações caíram de US $ 5,9 önceki yıla göre yüzde 31,9 oranında azalarak 195,9 milhões em 2016 para US $ 1,4 milhão em 2017.

5 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

milyon dolara, 2016 yılında 128,9 milyon dolara gerilemiş ancak 2017 yılında 186,6 milyon dolara yükselmiştir. İthalat ise 2016 yılında 5,9 milyon do- lardan 2017 yılında 1,4 milyon dolara gerilemiştir. Türkiye’den Angola’ya ihracat, 2014 -2016 dönemin- de sürekli azalma göstermiş olup bu durum, özel- likle petrol gelirlerinin azalması sonucunda Angola hükümetinin ithalatı kısıtlayıcı tedbirleri uygulama- sı ve Angolalı ithalatçıların ödeme güçlüklerinden kaynaklanmıştır. Türkiye’nin Angola’ya ihracatında en önemli ürünler un ve makarnadır. Bu iki ürünün Angola’ya toplam ihracattaki payı, 2017 yılı itibariyle yaklaşık yüzde 54’dür. Diğer önemli ihraç ürünleri maya, alüminyum ürünleri, beyaz et ve bisküvidir. Petrol, Angola’da gayri safi millî Türkiye’nin Angola’dan ithalatında ise başlıca keres- hasılanın yüzde teler, işlenmemiş alüminyum, alüminyum döküntü 85’ini, ihracatın ve hurdaları önemli bir yer tutmaktadır. yüzde 97’sini ve hükümet gelirlerinin yüzde 83’ünü oluşturmaktadır %83

As exportações de Angola da Turquia durante o período 2014 -2016 mostrou redução constante neste caso, particularmente como resultado da diminuição das receitas petrolíferas em Angola importações deveu-se à aplicação de medidas restritivas do governo e os importadores Angolanos de insolvência. Os produtos mais importantes das exportações da Turquia para Angola são farinha e macarrão. A quota destes dois produtos no total das exportações para Angola é de aproximadamente 54 por cento a partir de 2017. Outros principais produtos são levedura, alumínio, carne branca e biscoitos. Os produtos principais das importações da Turquia de Angola, são madeira, alumínio não trans- formados, resíduos e sucata de alumínio ocupa um lugar importante.

GSYİH Produto Nacional Bruto 107,32 Milyar Dolar 107,32 bilhões de dólares KBGSYİH Armadilha de Renda média 3.670 ABD Doları US $ 3.670 Büyüme Oranı Taxa de crescimento %-1,7 -1,7% O petróleo representa 85% do produto nacional bruto, 97% das Nüfus População 28,8 Milyon 28,8 milhões exportações e 83% das receitas do Yüzölçümü Área 1.246.700 km² 1.246.700 km² governo em Angola. Başkent Capital Luanda Luanda Dili Idioma Portekizce Português 83%

6 ANGOLA İŞ KONSEYİ’NİN ANGOLA ZİYARETİ VE ANGOLA GENEL EKONOMİK DURUM RAPORU VISITA DO CONSELHO DE NEGÓCIOS DE ANGOLA À ANGOLA E ANGOLA RELATÓRIO ECONÓMICO GERAL DE ESTADO GERAL DE ANGOLA DA

DEİK/Türkiye-Angola İş Konseyi Başkanı Abdullah Presidente de Conselho empresarial de Turquia-An- Eriş ve Yürütme Kurulu Üyesi Ali Çiftçioğlu’nun, gola Abdullah Eris e membro da Diretoria Executiva 10-14 Mart 2019 tarihlerinde Angola’ya gerçekleş- Ali Çiftçioğlu, no âmbito do seu programa de visitas tirdikleri ziyaretin programı kapsamında, sırasıyla, que fizeram para Angola em 10-14 março de 2019, re- Angola Sanayi Birliği (AIA) Başkanı José Severino, alizaram reuniões respetivamente com Presidente de Angola İş Konfederasyonu (CEA) Başkanı Francis- Associação Industrial de Angola (AIA) José Severino, co Viana, Angola Yatırım ve İhracat Teşvik Ajansı Presidente de Confederação de Negócios de Ango- (AIPEX) Başkanı Licínio de Freitas Vaz Contreiras, la (CEA) Francisco Viana, Presidente da Agência de Tarım ve Orman Bakanı Marcos Alexandre Nhunga Promoção de Exportações e Investimentos em Ango- ile Tarım ve Hayvancılık Bakan Yardımcısı José la (AIPEX) Licínio de Freitas Vaz Contreiras, Ministro Carlos Bettencourt ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. da Agricultura e Florestas Marcos Alexandre Nhunga Görüşmelerin tümüne Luanda Büyükelçiliği Ticaret e Ministro da Agricultura e Pecuária José Carlos Bet- Müşavir Yardımcısı Yasin Şeker de katılmış olup, tencourt. Todas as entrevistas foram assistidas pelo Luanda Büyükelçimiz Alp Ay da AIPEX Başkanı Vice-Conselheiro Comercial de Luanda Yasin Şeker, ile Angola Tarım ve Orman Bakanı görüşmelerine o nosso Embaixador de Luanda Alp Ay e do Presiden- iştirak etmiştir. te do AIPEX participaram às reuniões de Ministro da Görüşmelerde Türkiye tarafı olarak, Angola ile Agricultura e Florestas de Angola. ekonomik ilişkilerimizi hızlı bir şekilde güçlendirebi- Nas reuniões como lado Turquia expressando que en- leceğimiz kritik bir döneme girdiğimiz ifade edilerek tramos em um período crítico que podemos fortalecer önümüzdeki dönemde Türk Hava Yolları’nın (THY) nossas relações económicas com Angola, no próximo doğrudan Luanda uçuşlarına başlaması, 2019 Nisan período Companhias Aéreas Turcas (THY) começar ayı sonunda planlanan Angola Cumhurbaşkanı voo direto para Luanda, a visita do Presidente da Sayın João Lourenço’nun iki ülke ilişkilerinde bir ilk República Sr. João Lourenço à Turquia prevista no niteliği taşıyacak Türkiye ziyareti ve sonrasında iki final de 2019 de abril, que vai ser primeiro no rela- ülke arasındaki temasların sıklaşacağı belirtilmiştir. cionamentos entre os dois países e depois afirma-se

7 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

Ayrıca Angola’nın da 2017 yılında göreve başla- que vai acontecer contactos mais frequentes entre os yan Cumhurbaşkanı Lourenço ile birlikte yoğun dois países. Além disso, a intenção de Angola era em- bir reform ve kalkınma programını uygulamaya preender um programa intensivo de reforma e desen- koyduğuna değinilerek, yeni dönemde yatırımlar volvimento com o Presidente Lourenço, que assumiu başta olmak üzere birçok ekonomik alanda işbirliği o cargo em 2017, e enfatizou que há oportunidades fırsatları bulunduğunun altı çizilmiştir. Bu bağlamda de cooperação em muitas áreas econômicas, espe- pek çok sektörden firmalarımızın Afrika’daki gücü cialmente no novo período. Nesse contexto, enfatiza- ve tecrübesine vurgu yapılarak bunun için Angolalı mos a força e a experiência de nossas empresas em muhataplar ile yakın temas ve sağlıklı bilgi akışının muitos setores da África e mencionamos a importân- önemine değinilmiştir. cia do contato próximo e do fluxo de informações Görüşmelerde ayrıca DEİK’in bir ‘iş diplomasisi’ saudáveis com os interlocutores Angolanos. örgütü olarak “Türk özel sektörünün dış ekonomik Nas reuniões, a DEIK como uma ¨organização ilişkilerini yürütme” göreviyle, Kurucu Kuruluşları, diplomática empresarial¨ com sua tarefa de ¨Executar üyeleri ve İş Konseyleri ile birlikte faaliyetlerini yü- as relações econômicas estrangeiras do setor privado rüttüğüne ve bu bağlamda DEİK’in Türk iş dünyası turco¨ está conduzindo suas atividades juntamente ile ilişkilerde her türlü bağlantıyı hızlı ve etkili bir com suas organizações fundadoras, seus membros şekilde sağlayabileceğine dikkat çekilmiştir. Ayrıca, e conselhos de negócios e em este sentido notou-se DEİK Angola İş Konseyi olarak Angola’nın Ankara que DEIK pode fornecer todo tipo de conexão rápi- Büyükelçisi José Patricio ile de yakın temas halinde do e eficiente nos relacionamentos com o mundo olunduğu belirtilmiş, İş Konseyinin 2018 Temmuz de negócio Turco. Além disso, Deik como Conselho ayındaki ilk Luanda ziyaretinden bugüne Türkiye’de de Negócios de Angola apontou que eles estão em Angola’daki güncel ekonomik gelişmeler ile ticaret contato próximo com o Embaixador de Ankara José ve yatırım fırsatları hakkında iki çalıştay düzenlen- Patricio, mencionando que dois workshops foram diğine değinilerek, Nisan ayı sonunda öngörülen organizados na Turquia desde a primeira visita à Cumhurbaşkanı ziyaretinde de bir çalıştay veya Luanda de Conselho Empresarial em Julho 2018 ate benzeri bir etkinlik düzenlenebileceği, ayrıca 2017 hoje com as evoluções económicas atuais e as opor- yılında Luanda’da gerçekleştirilen ilk Karma Ekono- tunidades de comércio e investimento em Angola, em mik Komisyon (KEK) toplantısında gündeme gelen referência durante a visita do Presidente prevista para ancak henüz tamamlanamayan ekonomik anlaşma o final de abril, foi declarado que um workshop ou müzakerelerinde de hızlı bir ilerleme sağlanabileceği evento semelhante poderia ser organizado e também ifade edilmiştir. nas negociações do acordo econômico, que foram trazidas à agenda na primeira reunião da Comissão Econômica Conjunta (KEK) realizada em 2017, mas Yeni dönemde, yatırımlar başta que ainda não pôde ser completada pode progredir olmak üzere birçok ekonomik rapidamente. alanda iş birliği fırsatları bulunuyor. Reunião com José Severino, Presidente da Associação Industrial de Angola (AIA) 11 de março de 2019 11 março de 2019 de segunda-feira contra a organi- zação de DEIK presidente de AIA Severino em entrevistas realizadas começou por expressar que eles reconhecem a Turquia e sabem os objetivos dos dois países e afirmou que eles estão ansiosos para ver

Há oportunidades de cooperação em muitas áreas econômicas, especialmente investimentos.

8 AİA Genel Başkanını Genel Merkezlerinde Ziyaret Ettik Visitamos o Chefe do AIA na sua Sede

Angola Sanayi Birliği (AIA) Başkanı THY começar voos para Luanda. Em seguida Severi- José Severino ile Görüşme no mencionou que eles querem melhorar as relações 11 Mart 2019 entre AIA e DEIK, afirmaram que como AIA tinham 11 Mart 2019 Pazartesi günü DEİK’in karşı kanat subunidades e ligações em pescaria, agricultura, con- kuruluşu AIA Başkanı Severino ile gerçekleştirilen strução e todos os campos, trabalhavam em estreita görüşmede Severino, sözlerine Türkiye’yi tanıdık- colaboração com o novo governo e tinham ligações larını ve iki ülkenin hedeflerini bildiklerini ifade em outras províncias exceto Luanda. ederek başlamış ve THY’nin Luanda uçuşlarına Severino expressando a satisfação do Presidente Lou- başlamasını heyecanla beklediklerini belirtmiştir. renço com a visita à Turquia, mencionou que eles podem Devamında AIA ile DEİK arasındaki ilişkileri geliş- iniciar os preparativos, nesta ocasião o visto de Angola, tirmek istediklerine değinen Severino, AIA olarak e algum progresso poderia ser alcançado na edição de balıkçılık, tarım, inşaat vs. her alanda alt birlikleri transferência de dinheiro e afirmou que também seria de ve bağlantıları bulunduğunu, yeni hükümetle yakın importância, a delegação de seu Ministério do Comér- çalıştıklarını, Luanda haricindeki diğer vilayetlerde cio, altos funcionários de agências relevantes, como o de bağlantılara sahip olduklarını ifade etmiştir. Ministério dos Negócios Estrangeiros estarem lá. Cumhurbaşkanı Lourenço’nun Türkiye ziyaretinden Para além destes, em Angola, como AIA, estão a duyduğu memnuniyeti dile getiren Severino, hazır- preparar uma brochura sobre oportunidades de inves- lıklara şimdiden başlayabileceklerini, bu vesileyle timento de acordo com os sectores, mas isso vai levar Angola vizesi ve para transferi sorunlarında bazı tempo e a delegação é informada sobre os sectores gelişmeler sağlanabileceğini, bunun için heyette em que Angola precisa de mais investimento. Ticaret Bakanlığı, Dış İşleri Bakanlığı gibi ilgili Agricultura e indústria de alimentos vem em primeiro kurumlardan üst düzey yetkililerin de bulunmasının lugar entre eles e afirma-se que eles querem bene- önem arz edeceğini belirtmiştir. ficiar do poder de trigo e produtos de trigo do nosso Bunların haricinde AIA olarak Angola’da sektörlere país nesta área. Atualmente, afirma-se que uma nova göre yatırım fırsatları üzerine bir broşür hazırlamak- fábrica de farinha na cidade de Benguela, no Lobito, ta oldukları ancak bunun zaman alacağı ifade edile- está equipada com máquinas turcas, para além dis- rek heyetimize Angola’nın yatırıma en fazla ihtiyaç so, existe um outro projeto em que podem ser exam- duyduğu sektörler hakkında bilgiler verilmiştir. inados os pequenos moinhos de farinha de milho da Bunlar arasında ilk sırada tarım ve gıda endüst- província do Huambo. risi gelmekte olup, ülkemizin buğday ve buğday Para além do sector agrícola, Severino apontou que ürünleri başta olmak üzere bu alandaki gücünden Angola está muito atrasada no sector têxtil e que ex- yararlanmak istedikleri ifade edilmiştir. Halihazırda istem apenas 3 fábricas têxteis no país, 2 em Luanda Benguela vilayetinin Lobito şehrinde yeni bir un e 1 em Benguela, e que há necessidade de algodão fabrikasının Türk makineleriyle donatıldığı, bunun para a indústria têxtil e no período colonial, Angola era haricinde Huambo vilayetinde de küçük mısır unu o sétimo produtor de algodão do mundo, mas atual- değirmenleri üzerine firmalarımızın ilgilenebileceği mente não tem produção de algodão. bir başka proje bulunduğu belirtilmiştir. Severino, que afirmou que existe um mercado que Devamında Severino, tarım sektörü haricinde tekstil vaziou da China no campo de materiais de construção alanında da Angola’nın çok geri kalmış durumda com o setor têxtil em Angola, enfatizou que o aço é olduğuna dikkat çekerek, ülkede 2 adet Luanda’da muito importante neste sentido, Angola é um país rico ve 1 adet de Benguela’da olmak üzere sadece 3 em recursos subterrâneos com ferro e muitas outras tekstil fabrikası bulunduğunu, tekstil endüstrisi için minas / minerais.

9 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

pamuğa ihtiyaç duyulduğunu, Angola’nın sömürge Para além dos sectores listados, afirma-se que An- döneminde dünyanın 7. pamuk üreticisi olmakla gola está também preocupada com a pesca e trans- birlikte şu anda pamuk üretimine sahip olmadığını portes, especialmente agora que está prestes a ser ifade etmiştir. concluída a reparação da linha de caminho de ferro Angola’da tekstil sektörü ile birlikte inşaat mal- de Benguela com o norte e leste da Zâmbia e da zemeleri alanında da Çin’den boşalan bir pazar República Democrática do Congo a partir do porto do bulunduğunu belirten Severino, bu anlamda Lobito e urgentemente novas locomotivas. çeliğin çok önemli olduğunu, Angola’nın demir Por outro lado, Angola, que é membro da Comuni- ve birçok diğer maden/minerale sahip, yer altı dade de Desenvolvimento da África Austral (SADC) kaynakları bakımından zengin bir ülke olduğunu e pretende entrar na zona de livre comércio dentro vurgulamıştır. da comunidade gradualmente, fará parte de um mer- Sayılan sektörler haricinde Angola’nın balıkçılık cado com uma população de aproximadamente 250 ve ulaşıma da önem verdiği, özellikle şu anda milhões e, portanto, a este respeito, Também foi ob- Lobito limanından kuzey ve doğu komşuları servado que se tornaria ainda mais vantajoso. Zambiya ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti ile bağlantı sağlayan Benguela demiryolunun onarı- Reunião com Francisco Viana, mının tamamlanmak üzere olduğu ve dolayısıyla Presidente da Confederação acil olarak yeni lokomotiflere ihtiyaç duyulduğu Empresarial de Angola (CEA) belirtilmiştir. 12 de março de 2019 Diğer yandan, Güney Afrika Kalkınma Top- Durante uma reunião na terça-feira, 12 de março de luluğu (Southern African Development Com- 2019, Viana iniciou o seu discurso afirmando que eles munity-SADC) üyesi olmakla birlikte topluluk encorajaram o Estado de Angola a tornar-se mais bünyesindeki serbest ticaret bölgesine 2020 yılın- aberto para o exterior e afirmou que havia muitos dan itibaren kademeli olarak girmeyi planlayan projetos em Angola e que Angola não poderia fazê- Angola’nın bu sayede yaklaşık 250 milyon nüfuslu lo sozinha. Viana, em sua avaliação de que Angola bir pazarın parçası olacağı ve Angola’da üretimin está na hora de transformar suas intenções em ação; bu açıdan daha da avantajlı hale geleceğine de transmitiu ao nosso comitê que eles estão trabalhan- dikkat çekilmiştir. do em cooperação com o governo e procurando soluções concretas para metas como melhorar o am- Angola İş Konfederasyonu (CEA) biente de negócios, fortalecer o setor privado e tentar Başkanı Francisco Viana ile Görüşme atender tudo do orçamento do Estado e diversificar a 12 Mart 2019 economia. 12 Mart 2019 Salı günü gerçekleştirilen görüşmede Viana afirmou que não estão contra ao fornecimento Viana, sözlerine CEA olarak Angola Devletini dışa de mão de obra qualificada do exterior para Angola daha açık olmaya teşvik ettiklerini ifade ederek baş- que é fraca em termos de recursos humanos, com lamış ve Angola’da çok sayıda proje bulunduğunu ve a mão de obra qualificada trazida espera-se que bunları Angola’nın tek başına gerçekleştiremeyece- forneça treinamentos técnicos para angolanos e con- ğini belirtmiştir. Angola’nın artık niyetlerini eyleme tribua para o perfil de emprego. Como outra barrira dönüştürme zamanının geldiği değerlendirmesinde importante para obter recursos humanos facilidade de bulunan Viana; iş ortamını iyileştirmek, özel sektö- visto vai ser melhorada este ano no Parlemento, in- rün güçlendirilmesi ve her şeyin devlet bütçesinden dicaram que eles querem transferir mão de obra para karşılanmaya çalışılmasından vazgeçilmesi, ekono- Angola, incluindo trabalhadores migrantes. minin çeşitlendirilmesi gibi hedeflere yönelik olarak hükümetle işbirliği içinde çalıştıklarını ve somut Em Angola, existe um mercado çözüm önerileri aradıklarını heyetimize aktarmıştır. vago na China no domínio dos İnsan kaynakları bakımından zayıf olan Angola’nın materiais de construção, bem dışardan yetişmiş insan gücü teminine karşı olma- como no sector têxtil. dığını, getirilen nitelikli işgücüyle birlikte Angola- lılara da teknik eğitimler verilmesini ve istihdam profiline katkı yapılmasını beklediklerini belirten Viana, insan kaynağı temininde karşılaşılan bir diğer önemli engel olarak vize kolaylığı konusunda bu yıl Parlamento tarafından adımlar atılacağını, Angola’ya göçmen işçi de dahil olmak üzere işgücü Angola’da tekstil transfer etmek istediklerini bildirmiştir. sektörü ile birlikte inşaat Angola bankalarının finansal açıdan güçsüz ve şeffaf malzemeleri alanında olmayan bağlantılara sahip olduğunu ifade eden da Çin’den boşalan bir Viana, büyük ve güvenilir uluslararası bankalarla pazar bulunuyor. işbirliğinin önemli olduğunun altını çizerek bu

10 Notando que os bancos angolanos têm ligações financeiras fracos e não tranparantes, Viana enfatizou a importância da cooperação com grandes e confiáveis bancos internacionais, e as sanções impostas aos bancos angolanos pelos Estados Unidos constituem um sério obstáculo mas ele afirmou que a aceleração e melhoria das relações com Estados Unidos criaram expectativas para a solução do problema e que o próprio Presidente Lourenço afirmou isso. As empresas chinesas que atuam em Angola há muitos anos também estão envolvidas em corrupção, mas durante esse período, campanhas anticorrupção e apoio público local e internacional para essas campanhas são muito mais difíceis por causa de tais atividades, a situação é muito melhor agora. Para poder investir em Angola, Viana disse que precisava de al- guém com poder político como ministro ou general, mas agora tem a possibilidade de fazer investimentos sozinhos. konuda ABD tarafından Angola bankalarına uy- Viana afirmou que, ao abrir as portas para os países gulanan yaptırımların ciddi bir engel teşkil ettiğini, membros da Zona de Livre Comércio da Comuni- ancak son dönemde diğer birçok ülke gibi ABD ile dade de Desenvolvimento da África Austral (SADC) de diplomatik ilişkilerin hızlanması ve iyileşmesinin em 2020, eles darão um passo muito importante em söz konusu sorunun çözümüne yönelik beklenti termos de liberalização do comércio e integração re- oluşturduğunu, Cumhurbaşkanı Lourenço’nun da gional. Enfatizou que não tem que ter medo de com- bizzat bunu ifade ettiğini belirtmiştir. petição como Agola e declarou que como CEA junto Angola’da uzun yıllardır etkin olan Çinli şir- com Ministério de comercio de Angola são parte de ketlerin yolsuzluklara da karıştığını, ancak bu equipe de negociação relacionado com a integração dönemde yolsuzluk karşıtı kampanyalar ve bu de SADC. kampanyalara yerel ve uluslararası kamuoyu Afirmando que existem novas parcerias com os desteği nedeniyle bu tür faaliyetlerin çok daha zor países europeus, Viana salientou mais uma vez que olduğunu, durumun şu anda çok daha iyi olduğu- esteve no momento certo para investir em Angola e nu ifade eden Viana, eskiden yabancı yatırımcı- está aberta a novas parcerias. No entanto, Viana afir- ların Angola’da yatırım yapabilmek için mutlaka mou que eles não abandonariam seus ex-parceiros bir bakan veya general gibi siyasi gücü olan birine na China, incluindo novas parcerias, e que não aceit- ihtiyaç duyduğu, ancak şu anda tek başına yatırım aram pedidos dos EUA via CIA e poderiam trabalhar yapılabilmesi imkanı bulunduğu değerlendirme- com todos. lerinde bulunmuştur. Viena afirmando que havia boas relações com a nos- 2020 yılında Güney Afrika Kalkınma Topluluğu sa Embaixada de Luanda, pode melhorar as relações (SADC) Serbest Ticaret Bölgesi üyesi ülkelere ka- através da assinatura de um memorando de entendi- pıları açarak ticaretin serbestleştirilmesi ve bölgesel mento com DEIK, Presidente Lourenço pode partic- entegrasyon anlamında çok önemli bir adım ata- ipar como CEA na próxima visita para Turquia, mas caklarını belirten Viana, CEA olarak Angola Ticaret eles não estão vinculados por contactos formais como Bakanı ile birlikte SADC entegrasyonuna ilişkin uma organização autónoma e afirmou que em forma müzakere ekibinin parçası olduklarını bildirerek eles operam de forma independente podem realizar Angola olarak rekabetten korkmamaları gerektiğine organizações separadas. Acrescentou ainda que cri- vurgu yapmıştır. aram um novo sistema de informação sobre a econo- ABD ile birlikte Avrupa ülkeleriyle de yeni mia e as oportunidades de Angola, e que informarão a ortaklıkların söz konusu olduğunu belirten embaixada turca e a DEIK mais tarde. Viana, Angola’ya yatırım için doğru bir zaman Em Angola, Viana disse que as melhores oportuni- içinde bulunduklarının ve yeni ortaklıklara açık dades de trabalho são no campo da produção de pro- olduklarının bir kez daha altını çizmiştir. Ancak dutos básicos, e que os setores na transformação de yeni ortaklıklar kurarken Çin de dahil olmak recursos são as principais prioridades, entre eles pri- eski ortaklarını da terk etmeyeceklerine değinen meiro vem sector de agricultura que Angola era uma Viana, bu yönde ABD’den CIA kanalıyla gelen vez muito forte nesta área, para produção do cereais, talepleri de kabul etmediklerini ve herkesle çalışa- café, arroz, trigo em Angola onde as condições de bileceklerini ifade etmiştir. demanda e terreno são apropriadas, existem terras Luanda Büyükelçiliğimizle iyi ilişkileri bulundu- muito grandes que são adequadas para a agricultura, ğunu belirten Viana, DEİK’le bir mutabakat zaptı mas não são cultivadas, para evitar isso ofereceram

11 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

ao governo pedir impostos pelos terrenos não cultivadas, também tem fontes ricos relacionado com pescaria e frutos do mar e precisam todo o tipo de equipamento, fertilizantes, medicamentos, etc. para a produção e transformação de produtos do setor agrícola e pesqueiro. E querem estabelecer uma infra-estrutura de segurança costeira apoiada por satélite para a segurança das atividades pesqueiras. Em relação ao comércio regional, Viana mencionou que já existe estabilidade na região sul-africana, incluindo Angola, e que é agradável que as eleições na vizinha República Democrática do Congo, que tem uma população de mais de 100 milhões, no próximo período pode ser desenvolvido comercio com países vizinhos. Tarım Bakanı ile Görüşme Reunião com o Ministro da Agricultura Viana chamou atenção à outra área em que Angola da importância e deseja desenvolver é que a infra-es- imzalayarak ilişkileri geliştirebileceklerini, Cum- trutura logística, sem facilidades logísticas adequadas hurbaşkanı Lourenço’nun önümüzdeki Türkiye de agricultura no país sublinhando irá desenvolver ziyaretine de CEA olarak katılabileceklerini ancak o desenvolvimento do porto com rodoviário e fer- özerk bir kuruluş olarak resmi temaslarla bağlı roviário, tratores, utilização eficaz de irrigação a par- olmadıklarını ve ayrı organizasyonlar da gerçekleşti- tir dos recursos hídricos ricos, ele afirmou que eles rebilerek şekilde bağımsız çalıştıklarını belirtmiştir. querem prosperar em áreas como a energia. Além Ayrıca Angola ekonomisi ve fırsatlarla ilgili olarak dos recursos hídricos ricos no campo da produção de yeni bir bilgi sistemi oluşturduklarını ve konuyla energia, Viana disse que eles têm um potencial impor- ilgili Büyükelçiliğimiz ve DEİK’i bilahare bilgilendi- tante para a energia solar e acrescentou que Angola é receklerini de eklemiştir. muito positiva sobre os projetos de energia renovável. Angola’da halihazırda en iyi iş fırsatlarının temel Viana disse que Angora um país rico em recursos ürün üretimi alanında bulunduğunu değerlen- naturais, também oferece oportunidades significativas diren Viana, kaynakları dönüştürmeye yönelik na área de mineração. Em 2020, eles organizariam sektörlerin en başta gelen öncelikleri olduğunu uma ampla conferência cobrindo a produção e trans- belirterek, bunlar arasında ilk başta Angola’nın formação de todas as minas do país, eles não prefe- zamanında çok güçlü olduğu tarım sektörünün riam a exportação de minério bruto de Angola, afirma- geldiğini, tahıl, kahve, pirinç, buğday üretimi ram que estão abertos à parceria com o nosso país için Angola’da talep ve arazi koşullarının uygun neste campo e que podemos compartilhar o mercado olduğunu, tarıma elverişli ancak ekilmeyen çok da SADC com cerca de 300 milhões de pessoas. geniş araziler bulunduğunu, buna engel olmak Viana afirmou que é um dos projectos mais impor- için hükümete ekilmeyen arazilerden vergi alın- tantes na área do transporte, ferrovia de Benguela masını önerdiklerini, ayrıca balıkçılık ve diğer su desde Benguela, na costa do Atlântico, até à Zâmbia ürünleri bakımından da zengin kaynaklara sahip e à cidade portuária de Nacala, em Moçambique, olduklarını ve sayılan ürünler de dahil olmak foi concluída %80 e afirmou que vai ser feita uma üzere tarım ve balıkçılık sektörü ürünleri üretimi tremenda contribuição para a infraestrutura logística. ve dönüşümüne yönelik olarak her türlü ekip- Viana afirmou que estão à espera que as empresas man, gübre, ilaç vb. ürünlere ihtiyaç duyulduğu- profissionais tragam a transferência de tecnologia e nu, ayrıca balıkçılık faaliyetlerinin güvenliği için o ¨know-how¨ para Angola, que tem recursos de már- uydu destekli sahil güvenlik altyapısı da kurmak more –pedra natural, e apresentou ao nosso Consel- istediklerini ifade etmiştir. ho de negócios de DEIK convites abertos a Angola Bölgesel ticarete ilişkin olarak Viana, Angola’nın da para uma reunião especial de empresas turcas com- dahil olduğu Güney Afrika bölgesinde halihazırda petentes neste campo. istikrar bulunduğu, 100 milyondan fazla nüfusa Viana mencionou a CEA enfatiza que uma expectati- sahip komşu Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde va significativa dos empresários turcos é trazer a sua seçimlerin sorunsuz atlatılmasının sevindirici oldu- experiência e tecnologia para a farinha em Angola, ğu, böylece önümüzdeki dönemde komşu ülkelerle onde o nosso país já é forte em todo o mundo, inclu- karayoluyla ticaretin gelişebileceği hususlarına indo Angola e notando que não queram o monopólio değinmiştir. dos Libanesas em setor de farinha e neste sentido Angola’nın önem verdiği ve geliştirmek istediği bir presentou o desejo de trabalhar com o nosso pais diğer alanın lojistik altyapı olduğuna dikkat çeken para os empresários da usina angolana de pequeno e Viana, ülkede tarımın elverişli lojistik imkanlar médio porte e outros equipamentos de fornecimento olmadan gelişemeyeceğinin altını çizerek kara ve de máquinas no campo de fornecimento para a nossa

12 demiryolu ile birlikte limanların geliştirilmesi, delegação em nosso país foi enviado. Viana afirmou traktör, zengin su kaynaklarından sulamada etkin que havia quebrado o monopólio controlado pela filha yararlanılması, enerji gibi alanlarda gelişmek iste- do ex-presidente Isabel dos Santos no setor de ci- diklerini belirtmiştir. Enerji üretimi alanında zengin mento e que o monopólio do setor de farinha seria de- su kaynakları yanında önemli bir güneş enerjisi finitivamente quebrado e que o presidente Lourenço potansiyeline de sahip olduklarını ifade eden Viana, teria declarações nesse sentido. Angola’nın yenilenebilir enerji projelerine çok Viana afirmou que devido à fraca estrutura dos ban- olumlu yaklaştığını eklemiştir. cos angolanos, podemos oferecer empréstimos a Doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülke olan empresários angolanos com uma estrutura de tipo Angola’nın madencilik alanında da önemli fırsatlar cooperativo direcionado ao sector da farinha e esta- sunduğunu belirten Viana, 2020 yılında ülkede belecer uma parceria nesta base com o nosso país bulunan bütün madenlerin üretimi ve dönüşümünü e mencionou que os oportunidades financeiras que kapsayan geniş çaplı bir konferans düzenleyecekle- algumas cooperativas oferecem podem ser tão forte rini, Angola’dan ham cevher ihracatını tercih etme- como os bancos e chamou atenção que tem exem- diklerini ve demir, bakır gibi madenlerini Angola’da plos na Europa, declarou que a parceria oferecida é işlemek istediklerini, bu alanda ülkemiz ile ortaklığa para os empresários angolanos podem ser desen- açık olduklarını ve yaklaşık 300 milyon kişilik volvidos com grandes celeiros para uso comum. SADC pazarını paylaşabileceğimizi ifade etmiştir. Como resultado do processo econômico de revolução de Ulaşım alanında en önem verdikleri projelerden Angola, Viana anunciou para nossa delegação que as olan Atlantik kıyısındaki Benguela’dan Zambi- obras e a demanda por aço recentemente aumentarão ya’ya ve Mozambik’in liman şehri Nacala’ya kadar e podem preferir o aço turco que tem qualidade e preço uzanan Benguela Demiryolunun halihazırda adequedo com o certificado CE. %80’inin tamamlandığını bildiren Viana, kıyıdan O CEA conta com 60 sub-associações e centenas de kıyıya koridor oluşturacak demiryoluna Lusaka ve empresas cooperativas, Viana destacou que exceto Darüsselam bağlantıları da ekleneceğini ve bölgenin dos setores mencionados ultimamente, elas oferecem lojistik altyapısına muazzam bir katkı yapacağını oportunidades em muitos outros setores, como me- ifade etmiştir. dicamentos, produtos químicos, máquinas, veículos Mermer-doğaltaş kaynakları da bulunan Ango- automotores, cerâmicas, além dos setores menciona- la’ya teknoloji transferi ve “know-how” getirecek dos e querem dar um passo concreto, já que estão profesyonel firmaları beklediklerini belirten Viana, prontos para uma cooperação concreta com DEIK bu alanda yetkin Türk firmalarını özel bir toplantı que representa o mundo comercial turca e assinar gerçekleştirmek üzere Angola’ya açık davetlerini um memorando de entendimento, que continua as ini- DEİK İş Konseyimize sunmuştur. ciativas de limitar os produyos de importação em 56 CEA olarak Türk iş insanlarından önemli bir produtos dentro de programa de produção local atual beklentilerinin, ülkemizin halihazırda Angola da e importação da Angola, em este sentido seria mais dahil olmak üzere tüm dünyada güçlü olduğu un adequado considerar com a prioridade as opções de üretimindeki tecrübe ve teknolojisini Angola’ya investimento e parceria doas empresas turcas, seria getirmesi olduğuna vurgu yapan Viana, Angola’da a avaliação prioridade adequada terá lugar na mais halihazırda Lübnanlılar tarafından kontrol edilen importante feira do mês de julho no corpo de FILDA un sektöründe bu tür bir tekel oluşumunu arzu de Angola ou podem ser organizadas simultanea- etmediklerini belirterek bu doğrultuda Angolalı mente com DEIK um seminário sobre investimento e girişimciler için küçük-orta ebatlı değirmen ve cooperação, o Presidente da Turquia pode participar diğer makine-ekipman tedariki alanında ülkemizle çalışma isteğini heyetimize iletmiştir. Çimento sektöründe eski Cumhurbaşkanının kızı Isabel dos Santos tarafından kontrol edilen tekelin kırıldığını belirten Viana, un sektöründeki tekelin de muhak- kak kırılacağını, Cumhurbaşkanı Lourenço’nun da bu yönde beyanatları olduğunu belirtmiştir. Angola bankalarının zayıf yapısından dolayı un sektörüne yönelik olarak kooperatif türü bir yapıyla Angolalı girişimcilere kredi sağlanabileceği ve ülkemizle bu temelde bir ortaklık da kurulabileceği önerisinde bulunan Viana, bazı kooperatiflerin sun- duğu finansman imkanlarının banka kadar güçlü olabildiğini ve Avrupa’da bunun örnekleri bulundu- ğuna dikkat çekerek, önerilen ortaklığın Angolalı girişimcilerin ortak kullanımına yönelik büyük tahıl ambarlarıyla geliştirilebileceğini ifade etmiştir. Aipex Yetkililerini Ziyaret Visitando Funcionários da Aipex

13 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

Angola’nın giriştiği ekonomik devrim sürecinin bir getirisi olarak yakın zamanda inşaat işlerinin ve çelik talebinin artacağı değerlendirmesinde bulunan Viana, kalitesi ve uygun fiyatıyla öne çıkan CE bel- geli Türk çeliğini tercih edebileceklerini heyetimize aktarmıştır. CEA olarak 60 alt birlik ve yüzlerce kooperatifin çatı kuruluşu olduklarına dikkat çeken Viana, son olarak anılan sektörler haricinde Angola’nın tıbbi ilaç, kimyasal ürünler, makineler, motorlu taşıtlar, seramik, gibi birçok başka sektörde de fırsatlar sunduğunu belirterek Türk iş dünyasını temsil eden DEİK’le somut bir işbirliğine hazır oldukları ve artık bir mutabakat anlaşması imzalamak gibi CEA Yetkililerini Ziyaret Visitas de funcionários do CEA somut bir adım atmak istedikleri, Angola’nın yürürlükteki yerli üretimi güçlendirme ve ithal na visita do Lourenço Yareta, mas podem ser organi- ikamesi programı kapsamında 54 üründe itha- zadas em um evento separado, sem ser obrigado a latı kısıtlamaya yönelik girişimlerin yürürlükte visita, seu amigo próximo Embaixador de Angola de olduğu, bu doğrultuda Türk şirketlerinin yatırım Ankara Rui Patrício tocou na questão também pode- ve ortaklık seçeneklerini daha öncelikli olarak ria apoiar uma apresentação e workshop realizado na değerlendirmelerinin yerinde olacağı, Temmuz Turquia. ayında gerçekleşecek Angola’nın en önemli fuarı FILDA bünyesinde veya eşzamanlı olarak Reunião com Licínio Contreiras, DEİK ile birlikte bir yatırım ve işbirliği semineri Presidente da Agência de Promoção düzenlenebileceği, Cumhurbaşkanı Lourenço’nun de Exportações e Investimentos de Türkiye ziyaretine katılabilecekleri ancak ziyarete Angola (AIPEX) | 13 de março de 2019 bağlı kalmadan ayrı bir etkinlik de düzenle- Presidente Contreiras e os acompanhantes a 13 nebileceği, kendisinin de yakın arkadaşı olan março de 2019 na quarta-feira se reuniu, Contreiras Angola’nın Ankara Büyükelçisi Rui Patricio’nun começou afirmando que eles estão cientes da visita da desteğiyle Türkiye’de bir sunum ve workshop planejado á Turquia do presidente Lourenço e acres- düzenlenebileceği hususlarına değinmiştir. centando que como parte de visita um workshop será organizado para o mundo dos negócios, bem como Angola Yatırım ve İhracat Teşvik preparou o acordo texto a ser assinado durante uma Ajansı (AIPEX) Başkanı Licínio visita à Comissão Econômica Conjunta em 2017 Contreiras ile Görüşme | 13 Mart 2019 (KEK) tem estado a trabalhar nos acordos económi- Başkan Contreiras ve beraberindekilerle 13 Mart cos que estão em cima da mesa desde a reunião da 2019 Çarşamba günü gerçekleştirilen görüş- KEK, o projeto de propostas para o Incentivo Mútuo e mede Contreiras, sözlerine Cumhurbaşkanı Proteção de Investimentos foram transmitidos à nos- Lourenço’nun planlanan Türkiye ziyaretinden sa comissão. haberdar olduklarını belirterek başlamış ve Turquia-Angola BOLO 2. Prevê-se que a Reunião do ziyaret kapsamında iş dünyası için bir workshop Termo seja realizada em Ancara em 8 e 9 de maio da düzenleneceği, ayrıca ziyarette imzalanmak de 2019. üzere mutabakat metinlerinin hazırlandığı, 2017 Uma apresentação foi feita pelo AIPEX para nossa yılındaki Karma Ekonomik Komisyon (KEK) delegação e o conteúdo é dado abaixo. toplantısından buyana masada olan ekonomik Na primeira apresentação, a missão e as responsab- anlaşmalar konusunda da çalıştıkları, Yatırım- ilidades corporativas da AIPEX são dadas e a Agên- ların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması cia adota a missão de implementar políticas gover- taslak önerilerini ziyarete yetiştirmek istedikleri namentais relacionadas às exportações de Angola hususlarını heyetimize iletmiştir. com investimentos privados nacionais e estrangeiros, Türkiye-Angola KEK 2. Dönem Toplantısı’nın 8-9 incentivando e apoiando aos investidores privados a Mayıs 2019 tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirilmesi investir no país. Foi relatado que adotou as funções öngörülmektedir. de avaliar as propostas de investimento privado e Daha sonra AIPEX tarafından heyetimize bir operacionalizar o processo legal e a cooperação in- sunum gerçekleştirilmiş olup, içeriğine aşağıda yer stitucional. verilmiştir. Na sequência da nova lei sobre a nova Lei do In- Sunumda ilk olarak AIPEX’in kurumsal misyonu vestimento Privado, que entrou em vigor em 2018, ve sorumluluklarına yer verilmiş olup, yerli ve a nova Lei prevê que a nova Lei já não tem um yabancı özel yatırımlar ile Angola’nın ihracatla- limite mínimo obrigatório sobre o valor do inves- rına ilişkin hükümet politikalarının uygulanması timento, não é obrigatório ter um socio Angolano,

14 misyonunu benimseyen Ajansın, özel yatırımcı- definiram no Lei os setores principais para in- ların ülkede yatırım için cezbedilmesi ve teşviki, vestimento, o pais está dividido em quatro áreas Angolalı şirketlerin ihracatının ve globalleşmesi- dependendo do nível de desenvolvimento do pais nin teşviki, tek durak mercii olarak özel yatırım (A, B, C e D) e no âmbito de dois regimes de in- tekliflerinin değerlendirilmesi ve yasal sürecin vestimento diferentes que variam de acordo com a işletilmesi ve kurumsal işbirliği görevlerini be- região de investimento os incentivos fiscais foram nimsemiş olduğu bildirilmiştir. fornecidos em taxas e tempos, também os diretos Devamında, 2018 yılında yürürlüğe giren yeni dos investidores e os diretos legais foram garan- Özel Yatırım Kanunu kapsamındaki yeni hukuki tidos pelo lei. yaklaşıma yer verilen sunumda, yeni Kanunla birlikte artık yatırım tutarına ilişkin zorunlu bir Conforme mencionado na apresentação, os seto- alt sınır bulunmadığı, Angolalı ortak zorunlu- res prioritários para o investimento especificado luğunun da yeni Kanunla birlikte kaldırıldığı, na nova Lei são os seguintes. Kanunda yatırım için öncelikli sektörlerin ▪ Agricultura e Indústria Alimentar belirlendiği, ülkenin gelişmişlik düzeylerine göre ▪ Educação, ensino técnico e profissional, ensino su- dört bölgeye ayrıldığı (A, B, C ve D) ve iki farklı perior, investigação científica e inovação yatırım rejimi kapsamında yatırım bölgesine ▪ Unidades de saúde e serviços privados göre değişen oran ve sürelerde vergi teşvikleri ▪ Têxtil, pronto-a-vestir e calçado sağlandığı, ayrıca Kanunla yatırımcı hakları ve ▪ Setor de Turismo e Entretenimento yargısal hakların güvence altına alındığı hususla- ▪ Eletricidade - produção e distribuição rına dikkat çekilmiştir. ▪ Tecnologia da informação e telecomunicações ▪ Construção e obras públicas Sunumda da yer verildiği üzere yeni Kanunda belirti- ▪ Infraestrutura aeroportuária e ferroviária len yatırım için öncelikli sektörler aşağıdadır. ▪ Recolha e tratamento de resíduos com serviços • Tarım ve gıda endüstrisi básicos de limpeza / saúde • Eğitim, teknik ve mesleki eğitim, yükseköğrenim, ▪ Silvicultura, processamento de recursos florestais bilimsel araştırma ve inovasyon e florestamento • Özel sağlık üniteleri ve hizmetleri • Tekstil, hazır giyim ve ayakkabı As províncias abrangidas pelas regiões A, B, C e • Turizm ve eğlence sektörü D listadas de acordo com o seu nível de desen- • Elektrik üretimi ve dağıtımı volvimento são as seguintes: • Bilgi teknolojileri ve telekomünikasyon • İnşaat ve bayındırlık-iskan Região A: • Havalimanı ve demiryolu altyapısı cidades de Luanda, Benguela, Huíla e Huambo • Temel temizlik/sağlık hizmetleri ile atık toplama ve işlenmesi Reigão B: • Ormancılık, orman kaynaklarının işlenmesi ve cidades de Bié, Bengo, Cuanza-Norte, Cuanza-Sul, ormanlandırma Huambo e Namibe

Kanunda gelişmişlik düzeylerine göre sıralanan A, Região C: B, C ve D bölgelerinin kapsadığı illere ise aşağıda yer cidades de Cuvando-Cubango, Cunene, verilmiştir: Lunda-Norte, Lunda-Sul, Malange, Moxico, Uíge

A Bölgesi: Região D: Luanda, Benguela, Huíla ve Huambo illeri cidade de Cabinda

B Bölgesi: Os dois regimes de investimento definidos na lei são; Bié, Bengo, Cuanza-Norte, Cuanza-Sul, Huambo ve regime de pré-notificação e regime especial. Namibe illeri Regime de pré-notificação; A proposta inclui a apresentação da proposta de investimento ao C Bölgesi: AIPEX, a fim de obter vantagens fiscais para os Cuvando-Cubango, Cunene, Lunda-Norte, investimentos a serem feitos em áreas diferentes Lunda-Sul, Malange, Moxico, Uige illeri dos setores prioritários mencionados acima. Nesse regime, as empresas devem ser registra- D Bölgesi: das antes. Certificado de Registo de Investimento Cabinda ili Privado para a empresa antes de o processo de instalação (Certificado de Registro do Investimen- Kanunda tanımlanan söz konusu iki yatırım rejimi; to Privado-CRIP) e não há necessidade de ser ön bildirim rejimi ve özel rejimden oluşmaktadır. apresentado.

15 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

Ön bildirim rejimi; yukarıda yer verilen öncelikli sektörler dışında kalan alanlarda yapılacak yatırım- lar için vergi avantajları elde etmek amacıyla yatırım teklifinin AIPEX’e sunulmasını içermektedir. Bu rejimde, şirketlerin önden tescil edilmiş olması gerekmektedir. Şirket kurulumu işlemleri için önce Özel Yatırım Kayıt Belgesi (Certificado de Registo do Investimento Privado-CRIP) alınması ve sunul- masına gerek bulunmamaktadır. Özel rejim ise; Kanunda yer verilen öncelikli sek- O regime especial; é aplicado aos investimentos a törlerde yapılacak yatırımlara uygulanmakta olup, serem feitos nos setores prioritários incluídos na lei yatırım projesinin tescil için AIPEX’e sunulmasını e exige que o projeto de investimento seja submetido gerektirmektedir. Teşvikler, yatırımın Kanunda ao AIPEX para registro. Incentivos são automatica- belirtilen dört bölgeden hangisinde yapıldığına göre mente reconhecidos de acordo com qual das quatro otomatik tanınmaktadır. regiões especificadas na lei.

ÖN BILDIRIM REJIMI TEŞVIKLERI INCENTIVOS AO REGIME DE PRÉ-NOTIFICAÇÃO Vergi Avantajları Sisa Endüstri Vergisi Sermaye Kazançları Vergisi Damga Vergisi Vantagens Fiscais property Imposto Industrial Imposto sobre Aplicação de Capitais Imposto de Selo transfer tax Geçerlilik süresi 2 yıl anos 2 yıl anos - 2 yıl anos Período de validade

Vergi indirim oranı Taxa de desconto %50 %20 %25 %50 de imposto

Kaynak: AIPEX (Angola Yatırım ve İhracat Teşvik Ajansı) Fonte: AIPEX (Agência de Promoção de Investimentos e Exportações de Angola)

Sisa: Mülkiyet veya mülkiyet üzerindeki her türlü Sisa: Imposto resultante da aquisição de 75% ou hak ve gayrimenkullerin el değiştirmeleri ile şirket- mais das contribuições de capital da empresa e lerin sermaye katkıları ve limited şirketlerin/ortak- sociedades limitadas / parcerias com a entrega de lıkların %75 veya daha büyük payının elde edilmesi todos os direitos e propriedades na propriedade ou sonucu oluşan bir vergi a propriedade.

Endüstri Vergisi: Herhangi bir ticaret veya sanayi Imposto Industrial: Imposto sobre o lucro de faaliyetinden elde edilen kar üzerinden alınan vergi qualquer atividade comercial ou industrial

ÖZEL REJIM TEŞVIKLERI INCENTIVOS REGIMES ESPECIAIS

B, C ve D Bölgeleri için BÖLGELER A Bölgesi B Bölgesi C Bölgesi D Bölgesi diğer ortak teşvikler REGIÕES Área A Área B Área C Área D Outros incentivos comuns para as regiões B, C e D

Süre Tempo 2 yıl 4 yıl 8 yıl 8 yıl 4 yıl

VERGİ TÜRLERİ % indirim TIPOS DE IMPOSTO Endüstri Vergisi Imposto Industrial %20 %60 %80 %90 Sermaye Kazançları Vergisi %90 Imposto sobre %25 %60 %80 Amortisman ve yeniden ganhos de capital değerleme oranlarında Emlak Vergisi Imposto Predial - %50 %75 %82,5 %50 indirim Urbano Sisa %50 %75 %85 %92,5

Kaynak: AIPEX (Angola Yatırım ve İhracat Teşvik Ajansı) Fonte: AIPEX (Agência de Promoção de Investimentos e Exportações de Angola)

16 Sunumda da yer verildiği üzere, yatırımcıların Conforme mencionado na apresentação, os direitos dos yurtdışına döviz transferine ilişkin hakları Ka- investidores para a transferência de divisas para o exte- nunla güvence altına alınmış olup, bu kapsam- rior são garantidos pela Lei e nesse contexto, as ações da kar payları, likiditeye çevrilen girişimler, com lucro, operações liquidadas, indenizações, royalties tazminatlar, telif ücretleri ve teknoloji transferi e outras receitas provenientes de investimentos indiretos içeren dolaylı yatırımlardan doğan diğer gelirler incluindo transferência de tecnologia são contados. sayılmıştır. Garantias judiciais consistem no direito de aplicar aos Yargı güvenceleri ise bütün yatırımcılar için tribunais de Angola, com direitos iguais para todos os eşit haklarla Angola mahkemelerine başvuru investidores, o direito de arbitrar disputas sobre direit- hakkı, mülkiyet haklarına ilişkin anlaşmazlıkları os de propriedade e soluções alternativas através de tahkime götürme hakkı ve müzakere, uzlaşma negociação, reconciliação e mediação. ve arabuluculuk yoluyla alternatif çözümlerden oluşmaktadır. Na continuação da apresentação, são dadas as vanta- Sunumun devamında Angola’nın yatırım için öne gens de Angola para o investimento. çıkan avantajlarına yer verilmiş olup, söz konusu ▪ Alto potencial do mercado interno com população de avantajlar: 28,8 milhões • 28,8 milyon nüfusuyla iç piyasanın yüksek ▪ A abundância e diversidade de recursos naturais, potansiyeli especialmente 35 milhões de hectares de terra arável • Başta 35 milyon hektar tarıma elverişli arazisi ▪ Localização estratégica para acesso ao mercado da olmak üzere doğal kaynaklarının bolluğu ve SADC contendo 300 milhões de consumidores çeşitliliği ▪ A estabilidade socioeconômica e o conjunto de • 300 milyon tüketici içeren SADC pazarına trabalho proporcionado por uma população jovem e erişim için stratejik konumu harmoniosa • Sosyoekonomik istikrar ve genç ve birbiriyle ▪ Considera-se como a gestão econômica que está uyumlu nüfusunun sunduğu işgücü havuzu determinada a melhorar as oportunidades de investi- • İş ortamını iyileştirerek yatırım imkanlarını mento, melhorando o ambiente de negócios. geliştirmeye kararlı ekonomi yönetimi olarak sayılmaktadır. A apresentação inclui os sectores de investimento apropriados identificados pelo AIPEX em 17 cidades Sunumda daha sonra, Angola’nın Luanda harici não-angolanas de Angola: 17 ilinde AIPEX tarafından tespit edilen uygun yatırım sektörlerine yer verilmiştir: Cuanza-Norte ▪ Indústria de óleo de milho e palma Cuanza-Norte ▪ Produção de café e algodão • Mısır ve palm yağı endüstrisi ▪ Indústria agrícola • Kahve ve pamuk üretimi ▪ Revivificação das Zonas Industriais de Lucala e • Tarıma dayalı sanayi Dando • Lucala ve Dando Sanayi Bölgelerinin canlandı- rılması Bengo ▪ Transformação do mercado doméstico de Luanda Bengo devido à proximidade de Luanda • Luanda’ya komşu il olması dolayısıyla Lu- ▪ Silvicultura Sustentável anda’nın iç piyasasına hitap eden ürünlerin ▪ Pesca industrial e produção de sal dönüşümü • Sürdürülebilir ormancılık Huambo • Endüstriyel balıkçılık ve tuz üretimi ▪ Desenvolvimento da agricultura familiar, silvicultura, pesca de água doce e apicultura Huambo ▪ Indústria agrícola • Aile çiftçiliğinin geliştirilmesi, ormancılık, Tatlı- su balıkçılığı ve arıcılık Benguela • Tarıma dayalı sanayi ▪ Revitalização da agricultura e pecuária ▪ Desenvolvimento dos grupos de pesca local, particu- Benguela larmente nas regiões do Lobito, Benguela e Baía Farta • Tarım ve hayvancılığın yeniden canlandırılması ▪ Avaliação do potencial do turismo costeiro e de caça • Lobito, Benguela ve Baía Farta bölgeleri başta olmak üzere yerel balıkçılık kümelenmesinin Bié geliştirilmesi ▪ Desenvolvimento de agrupamentos industriais de • Kıyı ve av turizmi potansiyelinin değerlendiril- base agrícola a nível provincial para beneficiar do forte mesi potencial agrícola

17 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

Bié Cuanza Sul • Güçlü tarımsal potansiyelinden yararlanmak ▪ Economia de escala na produção agrícola üzere il ölçeğinde tarıma dayalı sanayi kümelen- ▪ Centro de pesca industrial e outros produtos de aqua- mesinin geliştirilmesi cultura em Porto Amboim

Cuanza Sul Huíla • Tarımsal üretimde ölçek ekonomisi ▪ Desenvolvimento da agricultura e indústria agrícola • Porto Amboim’de endüstriyel balıkçılık merkezi ▪ Estudos de exploração de ferro, ouro e pedra natural ve diğer su ürünleri ▪ Potencial turístico

Huíla Namibe • Tarım ve tarıma dayalı sanayiin geliştirilmesi ▪ Alto potencial para o setor de pesca • Demir, altın ve doğaltaş keşif çalışmaları ▪ Alto potencial para o desenvolvimento da pecuária e • Turizm potansiyeli agroindústrias ▪ Alto potencial para o turismo costeiro Namibe • Balıkçılık sektörü için yüksek potansiyel * A região incluindo as províncias acima mencionadas; • Hayvancılık ve tarıma dayalı sanayilerin gelişimi Adequada para a produção de girassol, amendoim, fei- için yüksek potansiyel jão, grão, fruta, tuberosa enraizada e gado em grande • Kıyı turizmi için yüksek potansiyel escala, a região inclui as Zonas Industriais de Lubango, Matala e Jamba. * Yukarıda sayılan illeri içeren bölge; ayçiçeği, fıstık, fasulye, tahıl, meyve, yumru köklüler üretimine Cabinda ve büyük ölçekli hayvancılığa uygun olup, bölgede ▪ Desenvolvimento da indústria madeireira Lubango, Matala ve Jamba Sanayi Bölgeleri bulun- ▪ Atividades de exploração de ouro maktadır. ▪ Agricultura e Pesca ▪ Potencial turístico da floresta do Maiombe Cabinda • Kereste endüstrisinin geliştirilmesi Zaire • Altın arama faaliyetleri ▪ Produção industrial basiado á agricultura • Tarım ve balıkçılık ▪ Produção de café tipo Robusta • Maiombe Ormanının turizm potansiyeli ▪ Silvicultura Sustentável ▪ Pesca de barco Zaire ▪ Turismo de praia e natureza, turismo histórico e cultural • Tarıma dayalı sanayi üretimi • Robusta tipi kahve üretimi Lunda Norte • Sürdürülebilir ormancılık ▪ Desenvolvimento de mineração, desenvolvimento de • Tekne balıkçılığı diamantes e atividades baseadas em diamantes • Plaj ve doğa turizmi, tarihi-kültürel turizm ▪ Aumentar as atividades agrícolas e pecuárias ▪ Desenvolvimento do turismo de natureza Lunda Norte • Madenciliğin geliştirilmesi, elmas ve elmasa Cunene dayalı faaliyetlerin gelişimi ▪ Para tornar as atividades pecuárias existentes mais • Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin artırılması valorizadas e avaliar o potencial agrícola, • Doğa turizminin geliştirilmesi ▪ Avaliação de recursos minerais e florestais ▪ Turismo histórica, cultural e da Natureza Cunene • Halihazırda var olan hayvancılık faaliyetlerinin Uíge daha katma değerli hale getirilmesi, tarım potansi- ▪ Produção de Café e citrinos em grande escala yelinin değerlendirilmesi, ▪ Silvicultura Sustentável • Maden ve orman kaynaklarının değerlendirilmesi ▪ Estudos de exploração na área da mina de Mavoio con- • Doğa, tarih ve kültür turizmi tendo muitos minerais diferentes, especialmente cobre ▪ Ganhando dinamismo para Zona Industrial de Negage Uíge • Büyük ölçekli kahve ve narenciye üretimi Malanga • Sürdürülebilir ormancılık ▪ Desenvolvimento de agricultura e pecuária e indústrias • Bakır başta olmak üzere birçok farklı mineral agrícolas içeren Mavoio madeni bölgesinde maden arama ▪ Silvicultura e indústria da madeira çalışmaları ▪ Áreas turísticas como as Cataratas de Kalandula

18 • Negage Sanayi Bölgesine dinamizm kazandırıl- Lunda Sul ması ▪ Agricultura familiar sustentável, silvicultura e desenvolvimento da pesca de água doce Malange • Tarım ve hayvancılık ile tarıma dayalı sanayile- Moxico rin geliştirilmesi ▪ Produção de arroz em larga escala • Ormancılık ve kereste endüstrisi ▪ Avaliação de reservas ricas de madeira • Kalandula Şelaleleri gibi turistik bölgeler ▪ Mineração ▪ Oportunidades de turismo e hospitalidade Lunda Sul • Sürdürülebilir aile çiftçiliği, ormancılık ve Tatlı- Cuvando Cubango su balıkçılığının geliştirilmesi ▪ Cultivo intensivo de arroz e de milho ▪ Avaliação do potencial turístico do Delta do Oka- Moxico vango • Büyük ölçekli pirinç üretimi ▪ Avaliação de recursos madeireiros • Zengin kereste rezervinin değerlendirilmesi • Madencilik Segundo grupo de produtos agrícolas cul- • Turizm-otelcilik fırsatları tivados na região composta de: palma, banana, citrus, abacaxi, amendoim, feijão, batata-doce Cuvando Cubango • Yoğun pirinç ve mısır tarımı Pedras preciosas e semipreciosas, ferro • Okavango deltasının turizm potansiyelinin Tipos de madeira: Girassonde, mussivi, muvala, değerlendirilmesi muvuca e outros • Kereste kaynaklarının değerlendirilmesi Centros de turismo de natureza: Parque Nacio- nal Cameia, Cachoeiras do Rio Luizavo, Lago Dilo- İkinci grup vilayetlerin oluşturduğu böl- lo, Lago Calundo, Cachoeira Chafinda, Lagoa Azul, gede yetişen tarım ürünleri: Palmiye, muz, Reserva Natural Mussuma Mitete narenciye, ananas, fıstık, fasulye, tatlı patates Na continuação da apresentação, a AIPEX anunciou Değerli ve yarı-değerli taşlar, demir em fevereiro deste ano, o Programa de Retirada de Kereste tipleri: Girassonde, mussivi, muvala, Investimento Privado (PROCIP) é mencionado e os muvuca ve diğerleri objetivos do programa são; Doğa turizmi merkezleri: Cameia Milli Parkı, ▪ Aumentar Investimento Direto Estrangeiro (IDE) Luizavo Nehri Şelaleleri, Dilolo Gölü, Calundo ▪ Aumentar o investimento privado nacional Gölü, Chafinda Şelaleleri, Blue Water Lagoon, ▪ Aumentar o peso dos setores não petrolíferos no Mussuma Mitete Doğal Koruma Alanı PIB ▪ Proporcionar emprego aos angolanos com projetos Sunumun devamında AIPEX’in bu yıl Şu- de IDE bat ayında duyurduğu Özel Yatırım Çekme ▪ Criar emprego nos sectores prioritários especifica- Programına (PROCIP) değinilerek, programın dos na Lei do Investimento Privado hedefleri olan; ▪ Ingredientes para reduzir as importações de produ- • Doğrudan Yabancı Yatırımı (DYY) artırmak tos agrícolas e alimentares estão incluídos. • Yerli özel yatırımları artırmak Na apresentação, foi apresentado um gráfico em • GSYH’da petrol dışı sektörlerin ağırlığını artırmak pirâmide intitulado Etapas de Desenvolvimento na • DYY projeleri ile Angolalılara istihdam sağla- Cadeia Produtiva, que foi preparado pela AIPEX. mak O título de Grupos na base da pirâmide, foi visto que

19 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

• Özel Yatırım Kanununda belirtilen öncelikli ¨os ecossistemas multi-sectoriais para o desenvolvi- sektörlerde istihdam yaratmak mento inovador ao longo da cadeia de produção¨ foram • Tarım ve gıda ürünleri ithalatını azaltmak mad- dados com e os agrupamentos foram concebidos da delerine yer verilmiştir. seguinte forma.

Sunumda daha sonra AIPEX tarafından hazırla- ▪ Agrupamento das instalações industriais agro-baseadas nan başka bir çalışma olan Üretim Zincirinde Ge- ▪ Agrupamento marinho lişim Evreleri başlıklı piramit grafiği sunulmuştur. ▪ Agrupamento de produção pecuária Piramidin en altında Kümeler başlığı ile “üretim ▪ Agrupamento de materiais de construção zinciri boyunca inovatif gelişime yönelik çok ▪ Agrupamento de pedras preciosas e de metais sektörlü ekosistemlere” yer verildiği görülmüş ▪ Agrupamento de turismo olup, söz konusu kümelenmeler aşağıdaki gibi ▪ Agrupamento florestal tasarlanmıştır. ▪ Agrupamento de roupas prontas para têxteis

• Tarıma dayalı sanayi tesisleri kümelenmesi O titulo Séries no meio da pirâmide; expressando a gama • Deniz kümelenmesi é definida na mesma série cadeia de valor, da referida • Hayvancılık üretimi kümelenmesi gama, foi visto que é determinada como se segue. • İnşaat malzemeleri kümelenmesi • Değerli taşlar ve metaller kümelenmesi ▪ Legumes e tuberosas enraizadas • Turizm kümelenmesi ▪ Leguminosas • Orman kümelenmesi ▪ Cereais • Tekstil-hazır giyim kümelenmesi ▪ Algodão ▪ Cana de açúcar Piramidin ortasında; aynı değer zincirindeki ürün ▪ Moringa (planta parecida com a acácia Indiana e Afri- serilerini ifade eden Seriler yer almakta olup, söz cana) e palma konusu ürün serilerinin aşağıdaki gibi belirlendi- ▪ Leite e ovos frescos ği görülmüştür. ▪ Criação de animais ▪ Sal iodado • Sebzeler ve yumru köklüler ▪ Bebidas alcoólicas e não alcoólicas • Baklagiller ▪ Cimento e outros materiais de construção • Tahıllar ▪ Madeira • Pamuk ▪ Vidro • Şeker kamışı • Moringa (Hindistan ve Afrika’ya özgü akasya O topo da pirâmide é o setor prioritário incluído na Lei do benzeri bir bitki) ve palmiye Investimento Privado. • Süt ve taze yumurta Na continuação da apresentação, os seguintes são os • Hayvan yetiştiriciliği primeiro e segundo países para os países de investi- • İyotlu tuz mento, que são determinados tendo em consideração • Alkollü ve alkolsüz içecekler o Plano Nacional de Desenvolvimento de Angola e as • Çimento ve diğer inşaat malzemeleri tendências de IDE em África. • Kereste • Cam

Piramidin tepe noktasını ise Özel Yatırım Kanu- nunda yer verilen öncelikli sektörler oluşturmak- ta olup, piramidin alt kısımlarını, yani temelini meydana getiren sektörlere yapılacak yatırımların bahse konu öncelikli sektörlere pozitif katkı sağla- yacağı belirtilmiştir. Sunumun devamında Angola’nın Ulusal Kalkın- ma Planı ve Afrika’daki DYY trendleri dikkate alınarak belirlenen, yatırım için öncelikli ülkeler haritası ve kategorilerine aşağıda yer verilmiştir. AIPEX tarafından belirlenen birincil öncelik sıralamasına göre, Angola’da ve Afrika’da öncelikli sektörlere güçlü yatırımı bulunan ülkeler; Güney Afrika, Almanya, Avustralya, İtalya, Çin, İspanya, ABD, Portekiz, Birleşik Krallık ve Rusya’dan oluşmaktadır.

20 ANGOLA’DA VE AFRIKA’DA DYY TRENDLERI DESENVOLVIMENTO DE ANGOLA E AS TENDÊNCIAS DE IDE EM ÁFRICA

ALTO

Os Investimentos Dos Setores Preferenciais Dos Países Em Africa

BAIXO NÃO TEM ALTO BAIXO ALTO

Ülekelerin Os Investimentos Ülkelerin Angola’da Os Investimentos Dos Angola’da Genel Genreais Dos Países Öncelikli Sektörlere Setores Preferenciais

Ülkelerin Afrika’da Öncelikli Sektörlere Yatırımı Yatırımları Em Angola Yatırmı Dos Paises Em Angola Kaynak: AIPEX (Angola Yatırım ve İhracat Teşvik Ajansı) Fonte: AIPEX (Agência de Promoção de Investimentos e Exportações de Angola)

Yine birincil öncelik sıralaması dahilinde, Países com forte investimento em setores prioritários Angola’da ve Afrika’da öncelikli sektörlerde em Angola e África, de acordo com a classificação önemli deneyimi bulunan ülkeler ise; Türkiye, prioritária da AIPEX; é constituída pela África do Sul, Brezilya, Güney Kore, Arjantin, Fransa, Hol- Alemanha, Austrália, Itália, China, Espanha, EUA, Por- landa, Singapur, Polonya, Hindistan, Japonya tugal, Reino Unido e Rússia. Dentro das prioridades ve Uruguay olarak sayılmaktadır. principais, os países com experiência significativa em Sınıflamada ikincil öncelik kategorisinde setores prioritários em Angola e África são; Turquia, yer verilen, Angola’da deneyimi az olan veya Brasil, Coreia do Sul, Argentina, França, Holanda, Sin- bulunmayan, ancak öncelikli sektörlerde gapura, Polônia, Índia é considerada como o Japão e Afrika genelinde önemli yatırımları bulunan Uruguai. ülkeler olarak; Kanada, Finlandiya, İsrail, Tal como os países classificados na categoria de pri- Kuveyt, Norveç ve Tunus sayılmaktadır. oridade secundária, que têm pouca ou nenhuma ex- Ayrıca bahse konu ülkeler arasında ülke- periência em Angola, mas que têm investimentos sig- mizle birlikte Çin, Güney Kore, Polon- nificativos em África em sectores prioritários; Canadá, ya, Hindistan, Uruguay’ın son dönemde Finlândia, Israel, Kuwait, Noruega e Tunísia. diplomatik ilişkilerin güçlenmiş olması Além disso, China, Coréia do Sul, Polônia, Índia e nedeniyle diğerlerine göre daha öncelikli Uruguai são considerados países mais importantes ülkeler olarak değerlendiği belirtilmektedir. que os demais devido ao fortalecimento das relações AIPEX tarafından hazırlanan sunumda ay- diplomáticas. rıca, ülkemiz için belirlenen spesifik yatırım Na apresentação preparada pelo AIPEX, determinados sektörleri belirlenerek, bu sektörlerin özel- sectores de investimento específicos determinados likle Türk firmaları için ciddi yatırım fırsatı para o nosso país são determinados e estes sectores sunduğu değerlendirilmektedir. Söz konusu são considerados como oferecendo sérias oportuni- sektörlere aşağıda ana başlıklar altında yer dades de investimento, especialmente para as empre- verilmiştir. sas turcas. Estes setores são apresentados abaixo sob os títulos principais. Tarım • Temel Tarım Ürünleri: mısır, fasulye, pirinç, Agricultura manyok (cassava), soya fasulyesi ve diğer ▪ Produtos Agrícolas Básicos: milho, feijão, arroz, man- geleneksel tarım ürünleri dioca, soja e outros produtos agrícolas tradicionais • Endüstriyel Tarım Ürünleri: kahve, kakao, ▪ Produtos Agrícolas Industriais: café, cacau, palma, palmiye, kaju ve pamuk caju e algodão • Hayvancılık: besicilik ve kanatlı yetiştiriciliği ▪ Pecuária: engorda e criação de aves • Geliştirilmiş tohum üretimi ▪ Produção evoluída de sementes • Gübre ▪ Fertilizante • Sulama sistemleri ▪ Sistemas de irrigação • Traktör montajı ve ek üniteleri ▪ Unidades de montagem e fixação de trator

21 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

Metal ve Mineral Çıkarımı: Demir, altın, Extração de Metal e Mineral: Ferro, ouro, cevher, kuvars, alüminyum, bakır, manganez, minério, quartzo, alumínio, cobre, manganês, pedras doğal taşlar (mermer ve granit) naturais (mármore e granito) Produtos Madeireiros e Derivados: Produtos Kereste ve Türevi Ürünler: Ormancılık, de madeira, como silvicultura, extração de madeira, tomrukçuluk, kereste ticareti, ormanlaştır- comércio de madeira, reflorestamento, móveis e pa- ma, mobilya ve kağıt gibi türev ürünler, odun pel, polpa de madeira hamuru Turismo: Centros turísticos, áreas de camping, Turizm: Turistik merkezler, kamp alanları, hotéis, ecoturismo, turismo religioso, turismo cultural

oteller, eko-turizm, din turizmi, kültürel turizm Têxtil e Vestuário: produção de algodão, reci- clagem de têxteis, vestuário e calçado, acessórios Tekstil ve Hazır Giyim: Pamuk üretimi, e tecidos tekstil geri dönüşümü, hazır giyim ve ayakkabı,

aksesuar ve kumaşlar Na apresentação, são apresentadas as ações de 6 países, os maiores parceiros comerciais de Angola, e Sunumda daha sonra Angola’nın en büyük ticaret as percentagens dos produtos sujeitos a comércio com ortakları olan 6 ülkeye ve bu ülkelerle ticarete estes países. A quota de produtos nestes países, China, konu ürünlerin yüzde paylarına yer verilmiştir. Söz Índia, EUA, Espanha, França e África do Sul e Angola konusu ülkeler olan Çin, Hindistan, ABD, İspanya, é a seguinte. Fransa ve Güney Afrika ile Angola arasındaki tica- Após a apresentação, os potenciais mercados de ex- retin toplamında ürünlerin payı aşağıdaki gibidir. portação determinados pela AIPEX para os produtos Sunumun devamında ayrıca Angola’nın ürünleri de Angola estão listados abaixo e os produtos estão için AIPEX tarafından tespit edilen potansiyel listados abaixo de acordo com os países com potencial ihraç pazarlarına yer verilmiş olup, söz konusu de exportação. ürünler, ihracat potansiyeli görülen ülkelere A apresentação também inclui os números e valores göre aşağıda tablolaştırılmıştır. dos projetos de investimento registrados pela AIPEX

Ürün Yüzde Payı (%) Produto Percentagem (%) Petrol dahil madeni yakıtlar Combustíveis minerais, incluindo petróleo %95,20 Elmas dahil değerli metaller Metais preciosos, incluindo diamantes %3,5 Gıda endüstrisi kalıntıları, hayvan yemi Indústria alimentar permanece, alimentação animal %3 Optik, teknik ve tıbbi cihazlar Dispositivos óticos, técnicos e médicos %2 Demir-çelik ürünleri Produtos de ferro e aço %2 Hafriyat ve ısıtma makineleri (madencilik için) %0,6 Escavadoras e máquinas de aquecimento (para mineração) Tuz, sülfür, taş ve çimento %0,1 Sal, enxofre, pedra e cimento

Kereste %0,1 Madeira

Kahve %0,1 Café

Balık ve kabuklu deniz ürünleri %0,1 Peixe e marisco Alüminyum %0,1 Alumínio

Kaynak: AIPEX (Angola Yatırım ve İhracat Teşvik Ajansı) Fonte: AIPEX (Agência de Promoção de Investimentos e Exportações de Angola)

22 SEKTÖR ÜRÜN POTANSİYEL İHRAÇ PAZARI SETOR PRODUTOS MERCADO DE EXPORTAÇÃO POTENCIAL

TARIM VE Tatlı patates, soğan, karpuz, Demokratik Kongo, Namibya, Kongo Brazzaville, Polonya ORMANCILIK marul República Democrática do Congo, Namíbia, Congo Brazzaville, Polônia AGRICULTURA Batata-doce, cebola, E FLORESTAL melancia, alface

Kahve Mısır, Arjantin, Malezya, Almanya Café Egito, Argentina, Malásia, Alemanha

Bal Demokratik Kongo, Kongo Brazzaville, Panama, ABD Mel Congo Democratico, Congo Brazzaville, Panamá, EUA

Muz ABD, Demokratik Kongo Bananas EUA, Congo Democrático

Türkiye, ABD, Mozambik, Hindistan, Çin, Vietnam, Hong Kong, Küba, AB, Etiyopya, Kereste Japonya, Güney Kore, Namibya Madeira Turquia, EUA, Moçambique, Índia, China, Vietnã, Hong Kong, Cuba, UE, Etiópia, Japão, Coreia do Sul, Namíbia Organik yarasa gübresi Estrume de morcego orgânico Güney Afrika, Kongo Brazzaville, Demokratik Kongo África do Sul, Congo Brazzaville, Congo Democrático JEOLOJİ VE MADENCİLİK Doğal taşlar AB ve Asya ülkeleri GEOLOGIA E Pedras naturais Países da UE e da Ásia MINERAÇÃO

SANAYİ Demir cevheri Çin, Hindistan, Güney Kore, AB INDÚSTRIA Minério de ferro China, Índia, Coreia do Sul, UE

Gine-Bissau, Ekvator Ginesi, Demokratik Kongo, Fildişi Sahili, Mozambik, AB, Namibya, Singapur, Panama, Malta, Arjantin, Birleşik Krallık, Çin İçecekler Guiné-Bissau, Guiné Equatorial, República Democrática do Congo, Costa do Marfim, Bebidas Moçambique, UE, Namíbia, Singapura, Panamá, Malta, Argentina, Reino Unido, China

Çimento Demokratik Kongo, Kongo Brazzaville, São Tome ve Principe, Yeşil Burun Adaları, Zambiya Cimento República Democrática do Congo, Congo Brazzaville, São Tomé e Príncipe, Cabo Verde, Zâmbia

Burkina Faso, Benin, Demokratik Kongo, Kongo Brazzaville, Fildişi Sahili, Gine-Bissau, Cam Madagaskar, Mali, Nijer, Senegal, Togo Vidro Burquina Faso, Benin, Congo Democrático, Congo-Brazzaville, Costa do Marfim, Guiné- Bissau, Madagáscar, Mali, Níger, Senegal, Togo

BALIKÇILIK Balık, diğer su ürünleri ve Malezya, Portekiz, Gine, Hong Kong, Namibya, Hollanda, Demokratik Kongo PESCA kabuklular Malásia, Portugal, Guiné, Hong Kong, Namíbia, Holanda, República Democrática do Congo Peixe, outros frutos do mar e crustáceos

İyotlu tuz Demokratik Kongo, Kongo Brazzaville Sal iodado República Democrática do Congo, Congo Brazzaville

Balık unu Türkiye, Namibya, Güney Afrika Farinha de peixe Turquia, Namíbia, África do Sul

HİZMETLER Telekomünikasyon Brezilya, Portekiz, Güney Afrika, ABD, Senegal, Çin SERVİÇOS Telecomunicação Brasil, portugal, áfrica sul, eua, senegal, china

Turizm Portekiz, Güney Afrika, ABD, Almanya Portugal, África do Sul, EUA, Alemanha Turismo Ulaştırma Namibya, Demokratik Kongo, Kongo Brazzaville, Zambiya Transporte Namíbia, República Democrática do Congo, Congo Brazzaville, Zâmbia

Kaynak: AIPEX (Angola Yatırım ve İhracat Teşvik Ajansı) Fonte: AIPEX (Agência de Promoção de Investimentos e Exportações de Angola)

23 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

Sunumda ayrıca, AIPEX tarafından Ağustos no período de agosto de 2018 a fevereiro de 2019 em 2018-Şubat 2019 döneminde tescili yapılan comparação com os países de origem, e as informações yatırım projelerinin menşe ülkelerine göre sayı ve abaixo são tabuladas. Como indicado na apresentação, tutarlarına yer verilmiş olup, söz konusu bilgiler a distribuição desses investimentos por província, setor aşağıda tablolaştırılmıştır. e mês é a seguinte. Com os referidos investimentos, Sunumda yer verildiği üzere söz konusu yatırım- está previsto o emprego de 6.381 angolanos e 498 es- ların vilayetlere, sektörlere ve aylara göre dağılımı trangeiros. ise aşağıdaki gibidir. Bahse konu yatırımlarla 6.381 Angolalı ve 498 yabancı uyruklu istihdamı öngörülmüştür.

YAKLAŞIK TUTAR MENŞE ÜLKE PROJE SAYISI (MILYON DOLAR) PAÍS DE ORIGEM NÚMERO DE PROJETOS VALOR APROXIMADO (MILHÕES DE DÓLARES)

Angola Angola 45 347,27 Çin China 7 56,68 Eritre Eritrea 4 11,12 Hindistan Índia 3 8,20 Birleşik Krallık Reino Unido 2 6,30 Portekiz Portugal 4 5,54 Birleşik Arap Emirlikleri Emirados Árabes Unidos 3 2,66 ABD EU 1 1,50 Hollanda Holanda 1 0,50 Avusturya Áustria 1 0,50 Malezya Malásia 1 0,30 İspanya Espanha 1 0,25 Macaristan Hungria 2 0,23 Mozambik Moçambique 1 0,18 Kenya Quênia 1 0,12 Karışık Misto 11 223,02

Kaynak: AIPEX (Angola Yatırım ve İhracat Teşvik Ajansı) Fonte: AIPEX (Agência de Promoção de Investimentos e Exportações de Angola)

Tarım Bakan Yardımcısı ile Fotoğraf Foto com o Vice-Ministro da Agricultura

24 YATIRIM PROJELERININ VILAYET PROJE SAYISI SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI PROVÍNCIAS NÚMERO DE PROJETOS REPARTIÇÃO DE PROJETOS DE INVESTIMENTO POR SETORES

Luanda 62 Bengo 9 TUTAR (MILYON Malanje 5 PROJE DOLAR) SEKTÖR Benguela 4 NUMERO DE VALOR SETOR PROJETOS Huambo 2 (MILHÕES DE Namibe 1 DÓLARES) Huíla 1 Sanayi Cuanza Sul 1 42 337 Indústria Lunda Sul 1 Tarım 7 111 Zaire 1 Agricultura

Kaynak: AIPEX (Angola Yatırım ve İhracat Teşvik Ajansı) Ticaret 27 73 Fonte: AIPEX (Agência de Promoção de Comércio Investimentos e Exportações de Angola) Balıkçılık 2 65 *Tabloda yer almayan 2 yatırım projesi, ulusal çaptadır. Pescaria * 2 projetos de investimento não incluídos na tabela são Hizmetler nacionais. 5 56 Serviços Turizm ve Otelcilik 3 16 Turismo e Hotelaria Eğitim 2 15 Treinamento Sağlık PROJELERIN AYLARA GÖRE DAĞILIMI 1 10 REPARTIÇÃO DE PROJETOS POR MÊS Saúde Kaynak: AIPEX (Angola Yatırım ve İhracat Teşvik Ajansı) Fonte: AIPEX (Agência de Promoção de Investimentos e TUTAR Exportações de Angola) AYLAR PROJE SAYISI (MILYON DOLAR) MESES NUMERO DE VALOR (2018-19) PROJETOS (MILHÕES DE DÓLARES) Reunião com o Ministro da Ağustos Agricultura e Florestas Marcos 30 339 Agosto Alexandre Nhunga 13 de março de 2019 Eylül 15 79 Setembro Na quarta-feira, 13 de março de 2019, o Sr. Ministro e Vice-Ministro da Agricultura e Pecuária de Angola, Ekim José Carlos Bettencourt, reuniram e Senhor Ministério Outubro 8 22 começou com as palavras de nossa missão diplomática Kasım para se encontrar com representantes dos negócios tur- 6 79 Novembro cos e uma honra de se reunir com eles e por isso com Aralık seu próprio pedido quis reunir com nossa delegação Dezembro 12 50 e declarou a contribuição da Turquia para a indústria Ocak pecuária com o nosso extenso conhecimento nesta Janeiro 10 98 área se cumprirem sucesso e eles estão sempre abertas e respeitosamente afirmou que os turcos sempre Şubat Fevereiro 8 14 bem-vindos em Angola e tem seu lugar. O ministro afirmou sua satisfação com a visita do Kaynak: AIPEX (Angola Yatırım ve İhracat Teşvik Ajansı) Presidente de Angola, Sr. Lourenço à Turquia e que Fonte: AIPEX (Agência de Promoção de Investimentos e Exportações de Angola) queria visitar o nosso país e da importância à coop-

25 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

Tarım ve Orman Bakanı Marcos eração e oportunidades de parceria com o nosso país, Alexandre Nhunga ile Görüşme especialmente os principais produtos agrícolas, como 13 Mart 2019 trigo, milho, feijão, arroz e soja. 13 Mart 2019 Çarşamba günü Sn. Bakan ve bera- Ministro da Turquia declarou que atualmente estão em berinde Angola Tarım ve Hayvancılık Bakan Yar- contato com algumas de nossas empresas em relação dımcısı José Carlos Bettencourt ile gerçekleştiri- à produção de carnes e aves e investimentos em áreas len görüşmede sözlerine diplomatik misyonumuz de moagem e que eles estão cientes dos importantes in- ve Türk iş dünyasından temsilcilerle bir araya vestimentos de agricultura e pecuária em África, estes gelmeyi bir onur telakki ettiklerini ve bu yüzden investimentos em Angola para trazer e realmente diversi- bizzat kendi isteğiyle heyetimizle görüşmede ficar o destino da economia em Angola para a nossa em- bulunmak istediğini ifade ederek başlayan Sayın presa como ministérios e governo para reconstruir juntos Bakan, Angola olarak tarım ve hayvancılık sektö- o setor agrícola têm manifestado a sua disponibilidade ründe Türkiye’nin bu alandaki engin bilgi-biriki- para fornecer todos os tipos de apoio. miyle katkılarına her zaman açık olduklarını ve başarılarımızı takdir ve saygıyla karşıladıklarını, Reunião com José Carlos Bettencourt, Türklerin Angola’da her zaman yeri olduğunu ve Ministro da Agricultura e Pecuária em hoş karşılandığını belirtmiştir. Angola | 14 de março de 2019 Angola Cumhurbaşkanı Lourenço’nun Türkiye A nossa delegação voltou a reunir-se com o ministro da ziyaretinden duydukları memnuniyeti dile getiren Agricultura e Pecuária do Brasil, José Carlos Bettencourt, Sn. Bakan, kendisinin de ülkemizi ziyaret etmek na quinta-feira, 14 de março de 2019, e recebeu algumas istediğini ve başta buğday, mısır, fasulye, pirinç informações adicionais sobre o setor agropecuário de ve soya fasulyesi gibi temel tarım ürünleri olmak Angola. üzere ülkemizle işbirliği ve ortaklık imkanlarına Prezado Bettencourt começou por expressar o seu önem verdiklerini ifade etmiştir. apreço pelo interesse de investidores Turcos em Angola Halihazırda et ve kanatlı üretimiyle değirmencilik nos últimos tempos e afirmou que informaram todos os alanlarında yatırıma ilişkin olarak bazı firmala- que se candidataram ao sector agrícola e pecuário de rımızla irtibat halinde olduklarını bildiren Sn. Angola sobre o ambiente de negócios. Bakan, Türkiye’nin Afrika’daki önemli tarım ve Bettencourt sublinhou mais uma vez que as prioridades hayvancılık yatırımlarından haberdar olduk- no domínio da agricultura são os principais produtos al- larını, bu yatırımları Angola’ya da getirmek ve imentares; 4 principais produtos prioritários são milho, ekonominin çeşitlendirilmesi hedefi doğrusunda feijão, soja e arroz. Bettencourt afirmou que atribuem im- Angola tarım sektörünü birlikte kalkındırmak portância à produção de trigo, por outro lado, afirmando üzere Bakanlık ve hükümet olarak firmalarımıza que as condições climáticas em Angola não são ideais her türlü desteği sağlamak üzere hazır olduklarını para o cultivo de trigo e que nossas empresas se concen- belirtmiştir. trarão mais em investimentos em usinas no setor de trigo e acrescentou que estudos de análise técnica podem ser Angola Tarım ve Hayvancılık Bakan realizados para a produção de trigo no futuro. Yardımcısı José Carlos Bettencourt ile No setor pecuário, a indústria avícola e os investimentos Görüşme | 14 Mart 2019 em pecuária de pequeno e bovino são as principais pri- Heyetimiz, 14 Mart 2019 Perşembe günü Angola oridades do País. Bettencourt destacou que Angola está Tarım ve Hayvancılık Bakan Yardımcısı José aberta a investimentos em todas as áreas do setor, inclu- Carlos Bettencourt ile bir kez daha ayrıca birara- indo o matadouro e indústrias de apoio como processa- ya gelerek Angola tarım ve hayvancılık sektörü mento de carnes, ração e medicamentos. hakkında kendisinden bazı ek bilgiler almıştır. Além dos quatro produtos básicos listados acima, Bet- Sn. Bettencourt sözlerine son dönemde Türk tencourt afirmou que eles dão importância à produção yatırımcıların Angola’ya ilgisinden memnun de algodão e madeira no campo de café, cacau, frutas olduklarını ifade ederek başlamış, Angola tarım tropicais, mandioca, batata-doce e produtos industriais, ve hayvancılık sektörü konusunda kendilerine e devemos considerar em conjunto com o potencial de başvuran herkese iş ortamı hakkında bilgilendir- exportação de nossos investidores e informamos à nos- meler yaptıklarını belirtmiştir. sa delegação que deve ser levada em conta que um dos Tarım alanında önceliklerinin temel gıda ürünleri produtos mencionados acima, a madeira deve ser pro- olduğunun bir kez daha altını çizen Bettencourt; cessado no país. yatırım beklenen 4 temel öncelikli ürünün mısır, Bettencourt afirmou que para a produção de todos estes fasulye, soya fasulyesi ve pirinç olarak belirlen- produtos agrícolas estratégicos, o Estado Angolano pode diğini vurgulamıştır. Buğday üretimine de önem alocar terra aos investidores durante 60 anos, e depois verdiklerini ifade eden Bettencourt, buna karşın estas alocações podem ser renovadas, também mencio- Angola’daki iklim koşullarının buğday tarımı için nou que depois de guerra civil de 27 anos desminagem ideal olmadığını belirterek firmalarımızın buğday das terras é responsabilidade de governo e alocaram sektöründe değirmen yatırımlarına odaklanma- as terras limpos sem minas para investidores. Betten-

26 larının daha yerinde olacağı değerlendirmesinde court afirmou que a alocação de terras acima de bulunarak, ilerleyen zamanda buğday üretimi 10.000 hectares em alocação de terras está sujeita için teknik analiz çalışmaları yapılabileceğini à aprovação do Conselho de Ministros e, por isso, eklemiştir. seria mais conveniente para os investidores apre- Hayvancılık alanında kanatlı endüstrisi ve küçük sentar suas propostas grandes terras em pedaços ve büyükbaş besicilik yatırımlarının ülkenin ilk de 10.000 hectares. Também chamou atenção sobre sıradaki öncelikleri olduğunu ifade eden Betten- que de acordo com o Lei de Investimento Privada du- court, Angola’nın kesimhane ve et işleme, yem, rante o período do investimento investidores serão ilaç gibi destekleyici endüstriler de dahil olmak isento de impostos e peso económico. üzere sektörün her alanında yatırımlara açık Além da moagem de trigo e milho na agricultura e olduğuna dikkat çekmiştir. pecuária de nosso país, Bettencourt enfatiza que Tarım alanında yukarıda sayılan dört temel ürün eles querem se beneficiar de sua experiência em haricinde kahve, kakao, tropik meyveler, manyok, montagem de tratores, peças de reposição, fer- tatlı patates ve endüstriyel ürünler alanında da tilizantes, sementes, produtos químicos e outras pamuk ve kereste üretimine önem verdiklerini indústrias de transformadores. Bettencourt men- ifade eden Bettencourt, yatırımcılarımızın ihracat cionou que tem fósforo, magnésio e cálcio para potansiyeliyle de birlikte ele alması gereken söz a produção do fertilizares e também os requisitos konusu ürünlerden kerestenin yürürlükteki para investimento na fabricação de tratores com Ormancılık Kanunu gereği ülkede işlenmesi potencia de 75-80 são declarados favoráveis. gerektiğini göz önünde bulundurması gerektiğini Acrescentou que o imposto alfandegário de todos heyetimize bildirmiştir. os equipamentos necessários para investimentos Sayılan bütün bu stratejik tarım ürünlerinin agrícolas direcionados aos produtos básicos como üretimi için Angola Devletinin yatırımcılara 60 arroz, milho etc.seria zerado, mas o estado de An- yıllığına arazi tahsis edebileceğini ve sonra bu gola forneceria proteção com tarifas para produtos tahsislerin yenilenebileceğini ifade eden Bet- agrícolas ou equipamentos que começariam a pro- tencourt, 27 yıllık iç savaş sırasında mayınlanan dução em Angola. arazileri mayından arındırmanın devlet sorum- Bettencourt também mencionou que estava desen- luluğunda olduğunu ve yatırımcılara mayınsız volvendo a infra-estrutura de Angola em termos de temiz araziler tahsis ettiklerini belirtmiştir. Arazi logística e afirmou que o primeiro carregamento da tahsislerinde 10.000 hektardan büyük arazilerin ferrovia de Benguela, no Oceano Atlântico, para a tahsisisin Bakanlar Kurulu onayına tabi oldu- cidade de Luau, na fronteira com a Zâmbia, foi re- ğunu, bu nedenle yatırımcıların büyük arazileri alizado mas o ferrovia mencionado não consegue 10.000 hektarlık parçalar halinde projelendirerek carregar ainda peso alto e o projeto para melhoria e tekliflerini sunmalarının daha elverişli olacağını manutenção da ferrovia esta em agenda e fora desta dile getiren Bettencourt, yeni Özel Yatırım Kanu- ferrovia afirmou que a linha férrea do Namibe está nu uyarınca yatırımcıların yatırımın uygulama em boas condições e as obras na estrada de ferro de süresi boyunca vergiden ve mali yükten muaf Malanje continuam. olduğuna da dikkat çekmiştir. Finalmente, Bettencourt sublinhou o facto de Ülkemizin tarım ve hayvancılık alanında buğday ve Angola ser muito adequada para investimentos mısır değirmenciliği yanında traktör montajı, yedek agrícolas em muitos aspetos, como a riqueza de parça, gübre, tohum, kimyasallar ve diğer dönüştü- córregos, condições climáticas convenientes e rücü endüstrilerdeki tecrübesinden de yararlanmak diversificadas, vastas paisagens vazias, falta de istediklerine vurgu yapan Bettencourt, Angola’da problemas de segurança, incluindo criação de gübre üretimi için fosfor, magnezyum ve kalsiyum gado bovino, ovino e aviário, produção de leite bulunduğunu, ayrıca 75-80 beygir gücünde traktör e ovos. Ele terminou suas palavras expressando montajı yatırımı için koşulların elverişli olduğunu que eles esperam investimentos Turcos em todos belirterek şu anda pirinç, mısır gibi temel ürünlerin os campos. üretimine yönelik tarım yatırımları için gerekli Principais Produtos Exportados: farinha, macar- ekipman vs. herşeyin gümrük vergisinin sıfırlan- rão, sêmola, carne congelada de aves, moagem mış olduğunu, ancak Angola Devletinin Angola’da de cereais, fermento, papel-cartão (embalagens üretimi başlayacak tarım ürünleri veya ekipmanları e produtos de higiene), linha branca, polietileno, için gümrük tarifeleriyle koruma sağlayacağını da polipropileno, produtos siderúrgicos, fraldas, óleo eklemiştir. comestível, mina óleo, máquinas de alimentação, Lojistik bakımından Angola’nın altyapısını geliştir- produtos de açúcar, autopeças, cabos, produtos mekte olduğuna da değinen Bettencourt, Atlantik químicos, têxteis, móveis Okyanusu kıyısındaki Benguela’dan Zambiya sını- Principais produtos importados: gás natural liquefeito, li- rındaki Luau şehrine kadar uzanan demiryolundan gas de alumínio não processado, produtos secundários ilk maden sevkiyatının gerçekleştiğini ancak bahse de trigo (farelo, melão, etc.), madeira, sucata de alumí- konu demiryolunun halihazırda yüksek ağırlık nio, resíduos plásticos, resíduos e sucata

27 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM VE SEKTÖRLER VISÃO GERAL ECONÔMICO E OS SETORES

GSYİH US $ 98,6 bilhões (estimativa 2018 EIU), 98,6 milyar dolar (2018 EIU tahmini), 65. sırada PIB ficou em 65º lugar

GSYİH Sektörel Dağılımı Tarım (%11,2), Sanayi (%51,3), Hizmet (%37,5) Agricultura (11,2%), Indústria (51,3%), Repartição Setorial do PIB (EIU tahmini) Serviço (37,5%) (estimativa da EIU) GSYİH Büyüme Oranı - 0,5% (estimativa da EIU), - 2% -%0,5 (EIU tahmini), -%2 (BMI tahmini) Taxa de crescimento do PIB (estimativa do IMC) GSYİH Büyüme Beklentileri (2019) -%1,9 (EIU tahmini), %2 (BMI tahmini) - 1,9% (estimativa da EIU), 2% Expectativas de crescimento do (estimativa do IMC) PIB (2019)

3.203 (estimativa da EIU), 3.782 Kişi Başı GSYİH 3.203 (EIU tahmini), 3.782 (BMI tahmini) PIB per capita (previsão do IMC) Kişi Başı GSYİH (Satın Alma Gücü Paritesi) 6.516 (EIU tahmini) 6,516 (previsão EIU) PIB per capita (paridade do poder de compra)

Enflasyon Oranı %20,3 (EIU tahmini), %19,7 (BMI tahmini) 20,3% (estimativa da EIU), 19,7% Taxa de inflação (estimativa do IMC)

Toplam Döviz Rezervleri 10,4 milyar dolar (2019 Şubat) US $ 10,4 bilhões (fevereiro de 2019) Reservas totais de FX Toplam İhracat 38,2 milyar dolar (EIU tahmini) US $ 38,2 bilhões (previsão do EIU) Exportação Total

Toplam İthalat 14,6 milyar dolar (EIU tahmini) Total de Importações US $ 14,6 bilhões (estimativa da EIU)

Para Birimi Kwanza Moeda Kwanza Ortalama Döviz Kuru 1 dolar = 252,82 kwanza Taxa Média de Câmbio 1 dólar = 252,82 kwanzas

Bütçe Dengesi - 0,1% (estimativa da EIU), - 3,2% -%0,1 (EIU tahmini), -%3,2 (BMI tahmini) Saldo Orçamentário (estimativa do IMC)

Cari Denge - 0,2% (estimativa da EIU), - 0,6% -%0,2 (EIU tahmini), -%0,6 (BMI tahmini) Equilíbrio atual (estimativa do IMC) Toplam Dış Borç 37 milyar dolar (EIU tahmini) US $ 37 bilhões (estimativa da EIU) Dívida Externa Total Genel Kamu Borcu (GSYİH’ya oranla) %76,9 (2017), %91,9 (EIU tahmini, 2018) 76,9% (2017), 91,9% (previsão do EIU, 2018) Dívida Pública Geral (em comparação com o PIB) DYY (Doğrudan Yabancı Yatırım) Akımları (GSYİH’ya Oranla) -%0,5 (2014-18), -%2,5 (EIU tahmini, 2018) - 0,5% (2014-18), - 2,5% (estimativa da EIU, 2018) Fluxos de Investimento Estrangeiro Direto (Relação ao PIB) İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2019 Índice de Facilidade de Fazer 173’üncü (190 ülke arasında) (Kaynak: Dünya Bankası) 173º (190 países) (Fonte: Banco Mundial) Negocio 2019 2019 İş Yapma Kolaylığı Puanı 100 üzerinden 43.86 (Kaynak: Dünya Bankası) Mais de 100 de 43,86 (Fonte: Banco Mundial) 2019 Escore de Facilidade Fazer Diğer bazı ülkelerin puanları: 76.55: Portugal (Posição: 34) 76.55: Portekiz (Sıra: 34) 66.03: África do Sul (Linha: 82) Negocio 66.03: Güney Afrika (Sıra: 82) 65.40 em Botsuana (Posição: 86) 65.40: Botsvana (Sıra: 86) 60.53 Localização: Namíbia (Lugar: 107) 60.53: Namibya (Sıra: 107) 51.61: Média regional (África Subsaariana) 51.61: Bölge ortalaması (Sahraaltı Afrika)

28 taşıyamadığını, tamiri ve geliştirilmesine yönelik TÜRKIYE-ANGOLA TICARET İLIŞKILERI projenin gündemde olduğunu, söz konusu demiryolu (MILYON $) haricinde Namibe demiryolunun iyi durumda oldu- RELAÇÕES COMERCIAIS TURQUIA-ANGOLA (US $ MILHÕES) ğunu, Malanje demiryolunda da çalışmaların devam ettiğini belirtmiştir. YILLAR 2015 2016 2017 2018 Son olarak Angola’nın akarsu zenginliği, uygun ve ANO çeşitli iklim koşulları, geniş boş araziler, güvenlik İhracatımız 195,9 128,9 186,5 230,1 sorunu bulunmaması gibi birçok açıdan tarım Nossas yatırımlarına çok elverişli olduğunun bir kez daha exportações altını çizen Bettencourt, hayvancılığın da büyükbaş, İthalatımız küçükbaş, kanatlı yetiştiriciliği, süt, yumurta üretimi Nossas 0,2 5,9 1,4 31,0 dahil her alanına Türk yatırımlarını beklediklerini importações ifade ederek sözlerini sonlandırmıştır. Toplam İhraç Edilen Başlıca Ürünler: un, makarna, irmik, Ticaret Hacmi 196,0 134,8 187,8 261,0 dondurulmuş kanatlı eti, hububat öğütme makinesi, Volume maya, kağıt-karton (ambalaj ve hijyen) ürünleri, Total de Comércio beyaz eşya, polietilen, polipropilen, demir-çelik ürünleri, bebek bezi, yemeklik yağ, madeni yağ, yem Denge Equilíbrio 195,7 122,9 185,1 199,1 makinesi, şekerli mamuller, oto yedek parça, kablolar, kimyasal ürünler, tekstil, mobilya Kaynak: TÜİK Fonte: TURKSTAT İthal Edilen Başlıca Ürünler: sıvılaştırılmış doğalgaz, işlenmemiş alüminyum alaşımları, ikincil buğday ürünleri (kepek, kavuz, vs.), kereste, alüminyum hurdaları, plastik döküntü, kalıntı ve hurdaları

ANGOLA DIŞ TICARET GENEL GÖRÜNÜMÜ (MILYON $) RELAÇÕES COMERCIAIS TURQUIA-ANGOLA (US $ MILHÕES)

TEMEL İHRAÇ KALEMLERI (2016) TEMEL ITHALAT KATEGORILERI (2016) % PAY % PAY ITENS BÁSICOS DE CATEGORIAS BÁSICAS DE EXPORTAÇÃO (2016) IMPORTAÇÃO (2016)

Ham petrol Tüketim malları 91.5 66.3 Óleo cru Bens de consumo Elmas Ara mallar 3.7 11.2 Diamante Bens Intermediários İşlenmiş petrol Kimyasallar, mineraller, kâğıt ve plastik 22.5 Óleo processado 0.8 Produtos químicos, minerais, papel e plástico

Likit doğal gaz 4.0 Gás natural líquido

İHRACAT ÜLKE PAYLARI (2017) İTHALAT ÜLKE PAYLARI (2017) % PAY % PAY AÇÕES DO PAÍS DE AÇÕES DO PAÍS DE IMPORTAÇÃO (2017) EXPORTAÇÃO (2017)

Çin Portekiz 60.8 17.9 China Portugal Hindistan 12.3 Çin 13.6 Índia China Güney Afrika ABD 4.2 7.4 África do Sul EU ABD 4.2 Güney Afrika 6.2 EU África do Sul Kaynak: EIU Fonte: EIU

29 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

İŞ YAPMA KOLAYLIĞI ENDEKSI KONU BAŞLIKLARI OS TÓPICOS DO ÍNDICE DE FACILIDADE FAZER NEGOCIO

2019 SIRALAMASI 2019 2018 PUANDA KATEGORILER PUANI PUANI DEĞIŞIM CATEGORIAS CLASSIFICAÇÃO EM PONTOS DE 2019 NOTA DE 2019 NOTA DE 2018 MUDANÇA

Genel Geral 173 43.86 41.70 + 2.16 İş Kurma 139 80.52 80.09 + 0.43 Estabelecer um Negócio İnşaat İzinleri 87 68.93 68.80 + 0.13 Licenças de construção

Elektriğe Erişim 152 54.08 44.08 + 10.00 Acesso à eletricidade Mülk Kaydı 170 43.16 42.94 + 0.22 Registro de Propriedade Krediye Ulaşım 184 5.00 5.00 .. Acesso ao Crédito Azınlık Payına Sahip Yatırımcıyı Koruma 89 55.00 55.00 .. Protegendo um investidor com uma parte minoritária

Vergi Ödemesi 104 69.54 69.54 .. Pagamentos Tributários Sınır Ötesi Ticaret 174 36.15 25.28 + 10.87 Negociação transfronteiriça Sözleşmelerin Uygulatılması 186 26.26 26.26 .. Implementação de Contratos İflas Çözümü 168 0.00 0.00 .. Solução de falência Olumlu yönde reform Reforma positiva Olumsuz etki eden değişiklik Mudança de efeito negativo (Kaynak: Dünya Bankası) (Fonte: Banco Mundial)

30 ÜLKENIN DÜNYADAN İTHALATINDA İLK 10 ÜRÜN OS PRIMEIROS 10 PRODUTOS IMPORTADOS DO PAIS DE MUNDO

ÜRÜNLER GTIP PRODUTOS 2017 ($) 2018 ($)

Kümes hayvanlarının etleri ve yenilebilir sakatatları; tavuklar, ördekler, kazlar, hindiler (taze, soğutulmuş 0207 veya dondurulmuş) 445,481 312,195 Carne de aves e miudezas comestíveis; galinhas, patos, gansos, perus (frescos, refrigerados ou congelados) Pirinç 1006 23,972 207,876 Arroz Borular, kazan kabukları, tanklar, fıçılar için musluklar, musluklar, vanalar ve benzeri aletler 8481 220,082 156,291 Tubos, reservatórios de caldeiras, reservatórios, torneiras, torneiras, válvulas e ferramentas semelhantes Turbojetler, türbopropeller ve diğer gaz türbinleri 8411 Turbojatos, turboélice e outras turbinas a gás 223,542 149,374 Sadece veya prensip olarak 8425 ila 8430 pozisyonundaki makinelerle kullanıma uygun parçalar 8431 320,523 110,662 Partes adequadas apenas para utilização ou, em princípio, com máquinas das posições 8425 a 8430 İzoleli “emaye veya anotlanmış” tel, kablo “koaksiyel kablo dahil” 8544 Cabo, cabo “incluindo cabo coaxial” isolado “esmaltado 170,244 90,158 ou anodizado” Elektrik transformatörleri, statik dönüştürücüler 8504 Transformadores elétricos, conversores estáticos 93,718 87,660 Buğday ve Mahlut unu 1001 8,327 77,204 Farinha de Trigo e Adulterado Telefon setleri; hücresel şebekeler veya diğer kablosuz şebekeler için olanlar da dahil olmak üzere 8517 Aparelhos telefônicos; incluindo para redes celulares ou 109,287 74,724 outras redes sem fio Tahtalar, paneller, konsollar, masalar, dolaplar ve diğer 8537 tabanlar 75,851 73,023 Placas, painéis, consoles, mesas, armários e outras bases Başka yerde belirtilmeyen emtialar 9999 2,118,573 64,445 Mercadorias não especificadas em outro lugar

Kaynak: Trademap Veritabanı (www.trademap.org), Uluslararası Ticaret merkezi (ITC) Fonte: Base de Dados Trademap (www.trademap.org), International Trade Center (ITC)

31 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

ÜLKENIN DÜNYAYA İHRACATINDA İLK 10 ÜRÜN OS 10 PRINCIPAIS PRODUTOS NA EXPORTAÇÃO DO PAÍS PARA O MUNDO

ÜRÜNLER GTIP PRODUTOS 2017 ($) 2018 ($)

Ham Petrol (Petrol Yağları ve Bitümenli Minerallerden Elde Edilen Yağlar) 2709 Petróleo Bruto (Óleos e Óleos Petrolíferos Obtidos 31,057,113 38,448,556 de Minerais Betuminosos)

2711 Petrol gazı ve diğer gaz halindeki hidrokarbonlar 1,517,604 2,048,789 Gás de petróleo e outros hidrocarbonetos gasosos Elmaslar (Sanayide Kullanılmayanlar); İşlenmemiş 7102 veya basit bir şekilde kesilmiş, yarılmış veya yontu 1,061,419 971,275 Diamantes (industrialmente não utilizados); Cortar ou cortar de maneira não processada ou simples Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar (ham madde hariç) 2710 Óleos derivados de óleos de petróleo e minerais 347,952 245,927 betuminosos (excluindo matérias-primas) Dondurulmuş balık (balık filetosu ve diğer balık eti hariç) 0303 Peixe congelado (exceto filetes de peixe e outra 151 99,770 carne de peixe) Granit, porfir, bazalt, kumtaşı ve diğer anıtsal veya yapı taşları 2516 Granito, pórfiro, basalto, arenito e outros blocos 10,913 32,691 monumentais ou de construção Kaba Odun 4403 Madeira áspera 0 29,997

Kabuklular (ayıklanmış olsun olmasın), canlı, taze, soğutulmuş, dondurulmuş, kurutulmuş, 0306 tuzlanmış veya salamura edilmiş 32,141 29,232 Crustáceos (extraídos ou não), vivos, frescos, refrigerados, congelados, secos, salgados ou em salmoura

9999 Başka yerde belirtilmeyen emtialar 952 10,437 Mercadorias não especificadas em outro lugar Borular, kazan kabukları, tanklar, fıçılar için 8481 musluklar, musluklar, vanalar ve benzeri aletler 21,411 4,719 Tubos, reservatórios de caldeiras, reservatórios, torneiras, torneiras, válvulas e ferramentas semelhantes

Kaynak: Trademap Veritabanı (www.trademap.org), Uluslararası Ticaret merkezi (ITC) Fonte: Base de Dados Trademap (www.trademap.org), International Trade Center (ITC)

32 TÜRKIYE’NIN ÜLKEYE İHRACATINDA İLK 10 ÜRÜN OS PRIMEIROS 10 PRODUTOS DE EXPORTAÇÃO DA TURQUIA PARA O PAÍS

ÜRÜNLER GTIP PRODUTOS 2017 ($) 2018 ($)

110100 Buğday Unu/Mahlut Unu 42.118.892 65.945.262 Farinha de Trigo / Farinha de adulterado Makarna; Yumurtasız (Pişirilmemiş) 190210 Massa; Sem ovos (não cozidos) 58.434.041 65.268.290 Horoz ve Tavukların Parçalanmamış Etler 20712 (Dondurulmuş) 5.655.451 9.091.849 Frangos assados (congelados) Hububat; Baklagilin Öğütülmesi, İşlenmesi İçin Makine; Cihazlar 843780 Cereais; Máquina para Moer, Processamento 2.131.222 7.871.820 de Feijão; Instrumentos Demir/Çelikten Yemek Pişirme Cihazları (Gaz Yakıtlı/Hem Gaz Hem Diğer Yakıtlı) 732111 3.734.036 4.976.584 Equipamentos de Cozinha de Ferro / Aço (a gás / ambos a gás e outros) Canlı Mayalar 210210 10.291.160 4.799.654 Fermento vivo Tuvalet-Temizlik Kâğıtları 480300 2.297.628 4.642.662 Papel higiênico-limpeza Ambalaj İçin Polietilen ve Polipropilen Şeritlerden, vb.den Torba ve Çuval 630533 Sacos e Sacos de Polietileno e Polipropileno 3.284.314 2.625.820 para Embalagens, etc. Plastikten Damacana, Şişe, Matara vb. Eşya 392330 Garrafa de plástico, garrafa, garrafa termica 2.196.511 2.521.059 e assim por diante. bens Mısır Unu 110220 3.335.127 2.290.820 Farinha De Milho Kaynak: Trademap Veritabanı (www.trademap.org), Uluslararası Ticaret merkezi (ITC) Fonte: Base de Dados Trademap (www.trademap.org), Centro Internacional de Negócios (ITC)

33 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

TÜRKIYE’NIN ÜLKEDEN İTHALATINDA İLK 10 ÜRÜN OS PRIMEIROS 10 PRODUTOS DA IMPORTAÇÃO DE PAÍS PARA TURQUIA

ÜRÜNLER GTIP PRODUTOS 2017 ($) 2017 ($)

Doğal Gaz (Sıvılaştırılmış) 271111 Gás Natural (Liquefeito) - 28.917.892 İşlenmemiş Alüminyum Alaşımları 760120 Ligas de Alumínio Não Processadas 306.045 1.209.294 Buğdaydan Elde Edilen Kepek, Kavuz ve Diğer 230230 Kalıntılar - 565.500 Trigo, Casca e outros restos de trigo Diğer Geniş Yapraklı Ağaçlardan Kereste; Kalın > 6 mm 440799 Madeira de outras árvores de folha larga; - 88.829 Grosso> 6 mm Tropikal Diğer Ağaçlar; Kerestelik Tomruk; İşlem Görmemiş 440349 Outras árvores tropicais; Logs de madeira; Não 860.515 75.388 processado Alüminyum Döküntü ve Hurdaları 760200 Derramamentos de Alumínio e Sucata 99.849 70.620 Diğer Plastiklerden Döküntü Kalıntı ve Hurdalar 391590 Outros resíduos de plásticos - 33.520 Uzunlamasına Kesilmiş İroko; Kalın >= 6mm 440728 Corte Longitudinal Iroko; Grosso> = 6 mm 77.328 - Uzunlamasına Kesilmiş Sapelli; Kalın >= 6mm 440727 Corte Alongado Sapele; Grosso> = 6 mm 10.394 - Balina, Yunus, Domuz Balıkları, Manati-Deniz Güzeli, Deniz İnekleri, Fok, Deniz Aaslanı ve 10612 Deniz Aygırları 4.545 - Baleia, Golfinho, Porcos, Beleza Manati-Mar, Vacas Marinhas, Focas, Ave Marinha e Gaivotas

Kaynak: Trademap Veritabanı (www.trademap.org), Uluslararası Ticaret merkezi (ITC) Fonte: Base de Dados Trademap (www.trademap.org), Centro Internacional de Negócios (ITC)

34 SİYASİ VE GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM PANORAMA ECONÔMICO POLÍTICO E GERAL

35 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

1 [1] SİYASİ VE GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM PANORAMA ECONÔMICO POLÍTICO E GERAL 38 yıl görev yapan eski Cumhurbaşkanı José Edu- Lourenço, que foi Ministério de Defesa no ultimo gov- ardo dos Santos’un son hükümetinde Savunma erno do ex-presidente José Eduardo dos Santos que Bakanıyken, dos Santos’un kendi isteğiyle çekilmesi serviu por 38 anos, eleito para a presidência em setem- üzerine aynı partiden 2017 yılı Eylül ayında Devlet bro de 2017 do mesmo partido por ocasião da retirada Başkanlığına seçilen Lourenço, iktidardaki An- de dos Santos do partido MPLA, em setembro de 2018 gola’nın Bağımsızlığı Halk Hareketi (Movimento extraordinário congresso do MPLA presidente eleito Popular de Libertação de Angola - MPLA) partisi- para fortalecer a força. O Presidente João Lourenço nin Eylül 2018’deki olağanüstü kongresinde MPLA manteve uma posição mais determinada do que o es- Başkanlığına da seçilerek gücünü sağlamlaştırmıştır. perado nas reformas necessárias para Angola desde Cumhurbaşkanı João Lourenço, göreve geldiği que assumiu o cargo. Lourenço, que demitiu os chama- günden bugüne Angola’nın ihtiyacı olan reformlar dos ministros corruptos e outros funcionários públicos, konusunda beklenenden daha kararlı bir duruş ser- incluindo a família de Salafi dos Santos, recorreu a gilemiştir. Selefi dos Santos’un ailesi de dahil olmak vários mecanismos para retorno dos fontes governais üzere adı yolsuzlukla anılan bakanlar ve diğer kamu ilegalmente levados a fora do país. görevlilerini görevlerinden uzaklaştıran Lourenço, Os partidos de oposição pretendem aumentar o apoio yurtdışına kaçırılan usulsüz devlet kaynaklarının da público pelo número de deputados que aumentaram ülkeye dönüşü için çeşitli mekanizmalara başvur- na nova Assembleia e assumir a gestão em algumas maktadır. partes do país nas primeiras eleições locais previstas Muhalefet partileri, yeni Mecliste artırdığı milletve- para 2020. Contudo, graças ao seu controlo sobre os kili sayısıyla kamuoyu desteğini artırmayı ve 2020 recursos públicos, espera-se que o MPLA alcance yılında öngörülen ilk yerel seçimlerde ülkenin bazı a maioria, embora com uma pequena margem, nas bölgelerinde yönetimi devralmayı hedeflemektedir. eleições nacionais de 2022. Ancak, kamu kaynakları üzerindeki kontrolü saye- Dadas as apertadas políticas fiscais implementadas sinde MPLA’nın 2022 yılındaki ulusal seçimlerde para reduzir a dívida pública, o aumento da pressão de daha az bir farkla da olsa çoğunluğu elde etmesi política sobre Lourenço e a expectativa pública de mu- beklenmektedir. dança no país, espera-se que esta situação represente Kamu borcunu azaltmak üzere uygulanan sıkı mali um risco para a tensão social no país. O orçamento pú- politikaların, Lourenço üzerinde siyasi baskıyı artır- blico de Angola deverá continuar aberto em 2019-2023. ması ve kendisinden ülkede değişime yönelik halk Espera-se que a rápida desvalorização desde o início beklentisi de göz önünde bulundurulduğunda bu de 2018 continue a causar pressões inflacionárias. O durumun ülkede sosyal gerilim artışına yönelik bir Imposto sobre o Valor Acrescentado (IVA), que entrará risk oluşturabileceği öngörülmektedir. Angola kamu em vigor gradualmente desde meados do ano, e espe- bütçesinin 2019-2023 döneminde açık vermeye de- ra-se que o corte da taxa em janeiro deste ano contribua vam etmesi beklenmektedir. para essas pressões. Espera-se que as taxas de juros 2018 yılı başlarından itibaren gerçekleştirilen hızlı médias anuais em 2019-2023 continuem elevadas, com devalüasyonun enflasyonist baskılara neden olmaya uma leve queda em relação a 2019. devam etmesi beklenmektedir. Bu yıl ortasından Prevê-se que, apesar da desvalorização de 85% do itibaren kademeli olarak yürürlüğe girecek Katma kwanza face ao dólar desde que a administração Değer Vergisi (KDV) ve yine bu yıl Ocak ayında económica tenha abandonado a taxa de câmbio fixa, gerçekleştirilen faiz indiriminin de bu baskılara kat- a pressão sobre a taxa de câmbio continue e que a dif- kı yapması öngörülmektedir. 2019-2023 döneminde erença significativa entre o mercado negro e a taxa de yıllık ortalama faiz oranlarının 2019 yılına göre hafif câmbio oficial não possa ser encerrada a curto prazo. bir düşüşle yüksek seyretmeye devam etmesi bek- Como reflexo do grande deficit nos preços do petróleo lenmektedir. e nas contas de serviços e receitas, o saldo em conta Ekonomi yönetiminin sabit döviz kurunu terk corrente deverá continuar em aberto até 2021, inclusive etmesinden bu yana kwanza’nın dolar karşısında em 2019, e depois aumentar os preços e a produção %85 oranında değer kaybetmesine rağmen dö- do petróleo. viz kuru üzerindeki baskının devam edeceği ve karaborsa kuru ile resmi kur arasındaki önemli Relações Exteriores farkın kısa vadede kapatılamayacağı tahmin edil- Estabelecendo Angola como uma importante potên- mektedir. cia regional, Lourenço se esforça para desenvolver Petrol fiyatları ile hizmetler ve gelir hesaplarındaki relações econômicas e comerciais com os países da büyük açığın bir yansıması olarak cari dengenin região. Em março de 2018, o Presidente da República 2019 da dahil olmak üzere 2021’e kadar açık verme- da África assinou com 43 países um Acordo de Livre ye devam etmesi, daha sonra petrol fiyatlarında ve Comércio com a União Africana, com o objetivo de cri-

1 T.C. Ticaret Bakanlığı 1 T.C. Ticaret Bakanlığı

36 üretim miktarındaki artışla fazlaya dönmesi beklen- ar o maior mercado comum do mundo, com 1,2 bilhão mektedir. de consumidores e trabalhadores. O acordo prevê que as tarifas para 90% dos bens sujeitos a comércio serão Dış İlişkiler zeradas dentro de 5 anos até 2023. Mas é duvidoso que Angola’yı önemli bir bölgesel güç olarak konum- Angola seja capaz de preparar a sua economia para a landıran Lourenço, bölge ülkeleriyle ekonomik competição regional. Por outro lado, desafios logísticos e ve ticari ilişkileri geliştirmeye gayret etmektedir. desenvolvimentos políticos, são considerados para minar Cumhurbaşkan, 2018 yılı Mart ayında Afrika Birliği o potencial de crescimento da região. Considerando as üyesi diğer 43 ülkeyle birlikte 1,2 milyar tüketici ve sensibilidades protecionistas dos países da região, não işçiyi kapsayan dünyanın en büyük ortak pazarını é possível que o Acordo entre em vigor a médio prazo. yaratmayı hedefleyen Afrika Kıtası Serbest Ticaret Angola deverá continuar a priorizar as suas relações com Anlaşmasına imza atmıştır. Anlaşmayla ticarete ko- os países de língua portuguesa, particularmente em Por- nu malların %90’ına ilişkin tarifelerin 2023’e kadar tugal e no Brasil. Apesar dos profundos laços políticos, 5 yıl içerisinde sıfırlanması öngörülmektedir. Ancak econômicos e culturais com Portugal, as relações entre os Angola’nın bu sürede ekonomisini bölgesel rekabete dois países passaram por um período conturbado devido a hazır hale getirebileceği kuşkuludur. Diğer yandan recentes investigações de corrupção em altos funcionári- lojistik zorluklar ve siyasi gelişmelerin bölgenin bü- os angolanos em Portugal. No entanto, as relações com yüme potansiyelini zedeleyebileceği değerlendiril- as visitas normais de alto nível tornaram-se normais nos mektedir. Bölge ülkelerinin korumacı hassasiyetleri últimos dias. No próximo período, os dois países devem de göz önünde bulundurulduğunda Anlaşmanın se aproximar. Desde agosto de 2018, 35 novos acordos orta vadede yürürlüğe girebilmesi çok mümkün de cooperação foram assinados com Portugal, incluindo görünmemektedir. saúde, educação, segurança marítima, governo local, Angola’nın, önümüzdeki dönemde de Portekiz ve setor privado de Angola e desenvolvimento institucional Brezilya başta olmak üzere Portekizce konuşan de instituições / organizações públicas. Além disso, as ülkelerle ilişkilerine öncelik vermeye devam etmesi autoridades portuguesas anunciaram que o estado de beklenmektedir. Portekiz ile derin siyasi, ekonomik Angola apoiará os seus esforços para a extradição dos ve kültürel bağlara karşın, iki ülke ilişkileri son montantes detidos nos bancos portugueses, obtendo mei- dönemde Portekiz’de üst düzey Angolalı yetkililer os indevidos em Angola. hakkında açılan yolsuzluk soruşturmaları nede- O Presidente Lourenço também estabelece novas par- niyle sorunlu bir dönemden geçmiştir. Ancak son cerias com outros países. Em junho do ano passado, ele günlerde sıklaşan karşılıklı üst düzey ziyaretlerle visitou a Bélgica e a França com o objetivo de diversificar ilişkiler normale dönmüştür. Önümüzdeki dönem- as relações econômicas e diplomáticas com a Europa. de iki ülkenin daha da yakınlaşması beklenmekte- As relações com potências globais, como os EUA e a dir. Ağustos 2018’den bu yana Portekiz ile sağlık, China, também são importantes. Em outubro de 2018, eğitim, deniz güvenliği, yerel yönetim, Angola özel a China forneceu um novo empréstimo de US $ 2 bil- sektör ve kamu kurum/kuruluşlarının kurumsal hões para financiar projetos de infraestrutura em Angola. gelişimi gibi alanları da içeren 35 yeni işbirliği an- Também em Janeiro deste ano, foi assinado um contrato laşması imzalanmıştır. Ayrıca Portekizli yetkililer, de 600 milhões de dólares com um consórcio de empresas Angola Devletinin Angola’da usulsüz yollarla elde japonesas para a reabilitação do Porto do Namibe. Dada edilerek Portekiz bankalarında tutulan meblağların a abordagem cautelosa do Japão em investir em Angola iadesine yönelik çabalarını destekleyeceğini açık- devido ao seu ambiente de negócios historicamente de- lamıştır. safiador, este investimento é um sinal positivo de reforma Cumhurbaşkanı Lourenço, başka ülkelerle yeni e credibilidade do governo. ortaklıklar da kurmaktadır. Geçtiğimiz yıl Haziran ayında Avrupa ile ekonomik ve diplomatik ilişki- Panorama de política econômica leri çeşitlendirme hedefiyle Belçika ve Fransa’yı Tendências Gerais de Políticas ziyaret etmiştir. ABD ve Çin gibi küresel güçlerle A nova gestão da economia se concentra na redução ilişkilere de önem verilmektedir. Ekim 2018’de Çin, do pressão do Estado na economia e aumento da con- Angola’daki altyapı projelerinin finansmanında tribuição e dos investimentos do setor privado. Os baixos kullanılmak üzere 2 milyar dolarlık yeni bir kredi preços do petróleo e os volumes de produção continuarão sağlamıştır. Ayrıca bu yıl Ocak ayında Namibe pressionando as receitas econômicas e públicas em 2019 Limanının rehabilitasyonu için Japon firmalardan e 2020. Diversas empresas estatais serão vendidas, e uma oluşan bir konsorsiyum ile 600 milyon dolarlık bir comissão interministerial será vendida, e os detalhes das kontrat imzalanmıştır. Japonya’nın tarihsel olarak vendas serão determinados. Embora haja rumores de que zorlu iş ortamı nedeniyle Angola’da yatırıma tem- cerca de 75 companhias abertas serão abertas à privat- kinli yaklaştığı göz önünde bulundurulduğunda ização parcial ou total dentro desse escopo, o processo bu yatırım, hükümetin gerçekleştirmekte olduğu não deve progredir rapidamente devido às relações de reformlar ve kredibilitesi açısından olumlu bir işaret interesses estabelecidas. Os desenvolvimentos positivos olarak öne çıkmaktadır. incluem a criação da Agência Nacional de Petróleo e

37 Ekonomİ Polİtİkası Görünümü PANORAMA DE POLÍTICA ECONÔMICA

38 Ekonomİ Polİtİkası Görünümü Gás (ANPG) em fevereiro deste ano. A partir do final Genel Politika Eğilimleri de 2020, a Agência assumirá a gestão das licenças de extração de petróleo e gás natural da empresa Yeni ekonomi yönetimi, devletin ekonomideki petrolífera estatal Sonangol. A reestruturação da So- baskın rolünü azaltmaya ve özel sektör katkısını, ya- nangol, que tem uma estrutura pesada, é uma refor- tırımları artırmaya odaklanmış durumdadır. Düşük ma muito necessária, especialmente para a própria petrol fiyatları ve üretim miktarları, 2019 ve 2020’de empresa, mas também é muito positiva para o setor ekonomi ve kamu gelirleri üzerinde baskı oluştur- petrolífero. Desta forma, Angola é considerada um maya devam edecektir. Devlete ait şirketlerin bir país mais atraente para as companhias petrolíferas kısmı satılacak olup, halihazırda bakanlıklararası bir internacionais. A descoberta de novos locais é de komisyon satılacak şirketleri ve satışa ilişkin detay- grande importância para compensar a quantidade de ları belirlemektedir. Yaklaşık 75 kamu şirketinin bu produção na tendência de queda devido ao envel- kapsamda kısmi veya tam özelleştirmeye açılacağına hecimento dos campos de petróleo e para evitar a ilişkin söylentiler bulunmakla birlikte, yerleşik çıkar diminuição das receitas públicas. ilişkileri nedeniyle sürecin hızlı ilerlemesi beklen- Em dezembro do ano passado, o FMI assinou um con- memektedir. Olumlu gelişmeler arasında, bu yıl trato de três anos para o Fundo Alargado, no valor de Şubat ayında Ulusal Petrol ve Doğalgaz Ajansı’nın US $ 3,7 bilhões, dos quais US $ 990,7 milhões foram (Agência Nacional de Petróleos e Gás – ANPG) ku- liberados em primeiro lugar. O Presidente Lourenço rulması yer almaktadır. Bahse konu Ajans, 2020 so- adotou uma abordagem muito mais radical do que nu itibariyle petrol ve doğalgaz çıkarım lisanslarının se esperava em termos de reformas econômicas. No yönetimini kamuya ait petrol şirketi Sonangol’dan entanto, é possível encontrar obstáculos. Um relacion- devralacaktır. Halihazırda hantal bir yapıya sahip amento de longo prazo com o FMI exigirá reformas Sonangol’un yeniden yapılandırılarak daha etkin bir desafiadoras, e se Lourenço for muito apressado, há hale getirilmesi, başta şirketin kendisinin çok ihtiyaç o risco de que haja tensão com os segmentos mais duyduğu bir reform olmakla birlikte geniş anlamda amplos da comunidade devido à elite executiva e in- petrol sektörü için de olumludur. Bu sayede Ango- teresses inter-relacionados. Por outro lado, o acordo la’nın uluslararası petrol şirketleri için daha cazip assinado com o FMI contribui positivamente para a bir ülke haline gelebileceği değerlendirilmektedir. credibilidade de Angola no mercado internacional de Yaşlanan ve rezervi azalan petrol sahalarından dívida. Espera-se que este Acordo facilite o financia- dolayı düşme eğilimindeki üretim miktarını telafi mento de fundos de outras autoridades oficiais, e que edebilmek ve kamu gelirlerinin azalmasını önlemek as reformas econômicas em andamento, juntamente adına yeni sahaların keşif çalışmaları büyük önem com a expansão das linhas de crédito, atraiam inves- taşımaktadır. tidores privados. Geçtiğimiz yıl Aralık ayında IMF ile toplam 3,7 mil- O programa de estabilização macroeconômica inclui yar dolar tutarında 3 yıllık bir Genişletilmiş Fon İm- uma reforma tributária, incluindo o Imposto sobre Valor kanı Anlaşması imzalanmış olup, bu meblağın 990,7 Agregado (IVA), que entrará em vigor gradualmente milyon dolarlık kısmı ilk etapta serbest bırakılmıştır. desde meados do ano, além de remover subsídios nos Cumhurbaşkanı Lourenço, şu ana kadar ekonomik serviços públicos, reavaliar os esquemas de crédito reformlar açısından beklenenden çok daha radikal para pequenas empresas e tornar os gastos públi- bir tutum benimsemiştir. Ancak engellerle karşılaş- cos mais eficientes. Além disso, a legislação sobre ması olasıdır. IMF ile uzun dönemli bir ilişki, zorlu investimento privado e concorrência é reorganizada. reformlar gerektirecek olup, Lourenço’nun fazla ace- Uma nova ¨Super Agencia” foi estabelecida como re- leci olması durumunda yönetici elit ve içiçe geçmiş sponsável por investimentos privados e estrangeiros. çıkar ilişkileri nedeniyle toplumun daha geniş ke- simleriyle gerilim oluşturması riski bulunmaktadır. Política Fiscal Diğer yandan, IMF ile imzalanan Anlaşma, ulusla- Considerando que a indústria de hidrocarbonetos rep- rarası borç piyasasında Angola’nın kredibilitesine resenta 70% das receitas do Estado, espera-se que olumlu katkı yapmaktadır. Söz konusu Anlaşmanın a queda esperada nos preços do petróleo em 2019 başka resmi mercilerden de fon sağlanmasını ko- e 2020 pressione o orçamento nesses anos. Com a laylaştırması, genişleyen kredi imkanlarıyla birlikte recuperação dos preços do petróleo desde 2021 e o süregelen ekonomik reformların özel yatırımcıları programa de reformas do presidente Lourenço, espe- cezbetmesi beklenmektedir. ra-se que as receitas públicas aumentem até 2023 e Makroekonomik istikrar programı, bu yıl ortasın- que o PIB atinja 39,3% em 2023. dan itibaren kademeli bir şekilde yürürlüğe girecek Em 2019, espera-se que os gastos públicos sejam Katma Değer Vergisini (KDV) de içeren bir vergi reduzidos pela política fiscal restritiva implementada reformu yanında kamu hizmetlerindeki sübvan- pelo governo, em linha com a queda dos preços do siyonları kaldırmayı, küçük işletmeler için kredi petróleo. Após a aprovação do orçamento de 2019, şemalarını yeniden değerlendirmeyi ve kamu har- o governo anunciou que reduziria os gastos públicos camalarını daha etkin hale getirmeyi içermektedir. em 30% em relação ao ano anterior. Devido aos altos

39 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

Ayrıca özel yatırım ve rekabete ilişkin mevzuat da pagamentos de dívidas do público, não há muitos itens yeniden düzenlenmektedir. Özel ve yabancı yatırım- de despesas que podem ser reduzidos para atingir esse lardan sorumlu yeni bir “Süper Ajans” kurulmuştur. objetivo. Nesse contexto, espera-se que os cortes nos gastos sejam realizados por meio de despesas de capital Maliye Politikası e pagamentos de salários, mas é difícil obter uma redução Hidrokarbon endüstrisinin devlet gelirlerinin significativa nos gastos públicos em 2019 devido ao risco %70’ini meydana getirdiği göz önünde bulundurul- de que o assunto deixe o novo presidente Lourenço po- duğunda 2019 ve 2020 yıllarında petrol fiyatlarında liticamente difícil. beklenen düşüşün bu yıllarda bütçe üzerinde baskı Em 2020, não se espera que os gastos públicos mudem yaratması beklenmektedir. 2021 yılından itibaren muito de acordo com as políticas de aperto fiscal persegui- petrol fiyatlarının toparlanması ve Cumhurbaşkanı das sob os termos do empréstimo do FMI. Após o aperto Lourenço’nun reform programına devam etmesiyle em 2019, a área de manobra para uma política mais rig- 2023 yılına kadar kamu gelirlerinin artması ve 2023 orosa diminuirá em 2020.No entanto, estima-se que os yılında GSYH %39,3’üne ulaşması öngörülmektedir. gastos públicos aumentarão devido às primeiras eleições 2019 yılında kamu harcamalarının, düşen petrol locais planejadas em 2021 e às eleições gerais em 2022. fiyatları doğrultusunda hükümetin uygulayacağı sıkı Em 2023, o aperto fiscal e os gastos públicos deverão maliye politikası ile kısılması beklenmektedir. 2019 cair drasticamente. bütçesinin onaylanmasının ardından hükümet, ka- Espera-se que o deficit de 0,1% no PIB de 2018 se expan- mu harcamalarını bir önceki yıla göre %30 azaltaca- da para 0,2% este ano no saldo do orçamento público com ğını açıklamıştır. Kamunun yüksek borç ödemeleri políticas fiscais restritivas. Após o deficit esperado de 2,9% nedeniyle bu hedefe ulaşılabilmesi için kısılabilecek em 2020, o saldo orçamentário está se transformando em çok fazla harcama kalemi bulunmamaktadır. Bu çer- superavit no aumento dos preços do petróleo em 2021, çevede harcama kesintilerinin sermaye harcamaları e em 2022, o orçamento deverá continuar a dar mais, ve maaş ödemelerinden gerçekleştirilebilmesi bek- embora a taxa excedente diminua ligeiramente devido lenmekle birlikte, konunun yeni Cumhurbaşkanı aos gastos eleitorais gerais. Lourenço’yu siyaseten zor durumda bırakabilmesi riski nedeniyle 2019 yılında kamu harcamalarında Política Monetária önemli düşüş sağlanabilmesi zor görünmektedir. Em Janeiro deste ano, o Banco Central de Angola (Ban- 2020 yılında da IMF kredisinin şartları gereğince co) reduziu a taxa de juro de referência de 16,5% para izlenen mali sıkılaştırma politikaları doğrultusunda 15,75%. A inflação elevada durante 2018 deverá aumen- kamu harcamalarının çok değişmemesi beklen- tar ainda mais devido à queda nos preços do petróleo e, mektedir. 2019 yılında uygulanacak sıkılaştırmadan consequentemente, à entrada de divisas neste ano, uma sonra 2020 yılında daha sıkı bir politika için manev- vez que o kwanza em moeda local continua a depreciar. ra alanı daralacaktır. Ancak 2021 yılında planlanan No entanto, prevê-se que o BNA mantenha as taxas de ilk yerel seçimler ve 2022 yılındaki genel seçimler juro constantes para apoiar os sectores não petrolíferos. nedeniyle kamu harcamalarının artacağı tahmin Com a ajuda do abrandamento da pressão inflacionista edilmekte olup, 2023 yılında mali sıkılaştırmaya de- e a contração do défice da conta corrente desde 2020, vam edilmesi ve kamu harcamalarının sert düşüşü a desvalorização do kwanza deverá abrandar e permitir öngörülmektedir. alguma expansão monetária. İzlenen sıkı maliye politikalarıyla kamu bütçe den- gesinde 2018 yılındaki GSYH’ya oranla %0,1 açığın Previsões Econômicas bu yıl %0,2’ye genişlemesi beklenmektedir. 2020 Crescimento yılında beklenen %2,9 açıktan sonra bütçe denge- Em 2018, a produção de petróleo de Angola caiu 10% sinin 2021 yılında artan petrol fiyatlarıyla fazlaya para 1.478 milhões de barris por dia devido à falta de dönmesi, 2022 yılında da genel seçim harcamaları investimento em campos de petróleo e instalações de nedeniyle fazla oranı hafifçe azalsa da bütçenin fazla produção envelhecidas. O declínio nos preços do petróleo vermeye devam etmesi öngörülmektedir. deverá continuar em 2019 e 2020 e a queda na produção deverá continuar devido ao fato de que os investimentos Para Politikası que aumentarão a produção não serão iniciados. Como Bu yıl Ocak ayında Angola Merkez Bankası (Banco resultado, prevê-se que a contração de 0,5% prevista para Nacional de Angola-BNA), referans faiz oranını 2018 continue a aumentar em 2019 e 2020 devido à baixa %16,5’tan %15,75’e indirmiştir. 2018 yılı boyunca renda pública e, portanto, às baixas despesas de consumo yüksek seyreden enflasyonun bu yıl da düşen petrol público e privado e a encolher 1,9% em ambos os anos. fiyatları ve dolayısıyla döviz girişinin sınırlanarak No período de 2021-2023, espera-se uma taxa de cresci- yerel para birimi kwanza’nın değer kaybetmeye mento médio anual de 6,3%, devido ao efeito de base do devam etmesi nedeniyle daha da yükselmesi beklen- aumento da produção de petróleo e à contração de muitos mektedir. Ancak BNA’nın yine de petrol dışı sektör- anos. Além disso, prevê-se que as reformas em curso da leri desteklemek adına faiz oranlarını sabit tutması reestruturação da Sonangol aumentem os investimentos öngörülmektedir. 2020’den itibaren enflasyon no setor dos hidrocarbonetos e contribuam para o aumento

40 baskısının hafiflemesi ve cari açığın daralmasının da produção de petróleo e, consequentemente, para yardımıyla kwanza’nın değer kaybının yavaşlaması o crescimento. ve bir miktar parasal genişlemeye imkan tanıması Apesar dos esforços para diversificar a economia, os beklenmektedir. desafios do ambiente de negócios nos setores não- petrolíferos deverão limitar o crescimento. Embora Ekonomİ Tahmİnlerİ os esforços para melhorar o ambiente de negócios Büyüme sejam promissores, são necessários esforços mais Angola’nın petrol üretimi, 2018 yılında yaşlanan amplos para acelerar o crescimento e aumentar o petrol sahaları ve üretim tesislerine yatırım eksik- PIB per capita real, como pesada burocracia, capital liği nedeniyle %10 düşerek günde 1,478 milyon humano inadequado, legislação fraca, alta corrupção varile gerilemiştir. 2019 ve 2020 yıllarında da petrol e exclusão de investimentos do setor privado pelo fiyatlarındaki düşüş ve henüz üretimi artıracak peso do público na economia. A elite política, que ain- yatırımların faaliyete başlamamış olması nedeniyle da é de considerável importância na economia, está üretim düşüşünün devam etmesi beklenmektedir. resistindo às reformas estruturais que historicamente Bunun sonucu olarak, 2018 yılı için tahmin edilen limitam a transparência e limitam as oportunidades de %0,5 küçülmenin düşük kamu geliri ve dolayısıyla aluguel. Espera-se que a determinação do Presidente düşük kamu ve özel tüketim harcamaları nedeniyle Lourenço para além do que se espera quebre esta 2019 ve 2020’de artarak sürmesi ve her iki yılda da estrutura conduza a expectativas otimistas, mas é GSYH’nın %1,9 küçülmesi öngörülmektedir. 2021- inevitável que ele enfrente resistência, e se não o fizer 2023 dönemindeyse petrol üretiminde artış ve uzun com cautela, poderá criar reações na elite dominante yıllar boyu yaşanan küçülmelerin baz etkisiyle yıllık e na sociedade em geral. ortalama %6,3’lük daha güçlü bir büyüme beklenmektedir. Ayrıca Sonangol’un yeniden yapılandırıl- Inflação masına yönelik süregelen reformların hidrokarbon Espera-se que as pressões inflacionárias continuem sektörüne yatırımları canlandırarak petrol üretimi com a fraqueza do Kwanza e com o corte da taxa de artışına ve dolayısıyla büyümeye ek katkı vermesi juros do Banco Central em janeiro. As medidas para öngörülmektedir. combater a inflação serão negativamente afetadas pe- Ekonomiyi çeşitlendirmeye yönelik çabalara karşın los movimentos da taxa de câmbio e pela carga fiscal petrol dışı sektörlerdeki iş ortamı zorluklarının do IVA, que entrará em vigor para os grandes con- büyümeyi sınırlandırmaya devam edeceği tahmin tribuintes em julho. A taxa de inflação média esperada edilmektedir. İş ortamını iyileştirmeye yönelik para este ano é de 24,3%. É possível que o declínio na girişimler umut verici olmakla birlikte büyümeyi produção de petróleo possa levar a uma escassez de hızlandırmak ve kişi başı reel GSYH’yı artırmak için moeda estrangeira, acelerar a depreciação do kwanza ağır bürokrasi, yetersiz beşeri sermaye, zayıf mevzu- e aumentar a taxa de inflação. Com o aumento da at, yüksek yolsuzluk ve kamunun ekonomideki ağır- produção de petróleo a partir de 2020, pode-se supor lığının özel sektör yatırımlarını dışlaması gibi temel que um rápido declínio na taxa de inflação pode ser sorunlara yönelik daha kapsamlı çabalara ihtiyaç alcançado, mas, desde então, os possíveis cortes nas duyulmaktadır. Ekonomide halen önemli ağırlığı taxas de juros e o elevado deficit em conta corrente bulunan siyasi elit, tarihsel olarak şeffaflığı artırarak deverão manter a inflação alta. A taxa de inflação es- rant imkanlarını kısıtlayan yapısal reformlara direnç perada em 2023 é de 11,4%. göstermektedir. Cumhurbaşkanı Lourenço’nun bu yapıyı kırmaya yönelik beklenenin ötesindeki Taxa de câmbio kararlılığı iyimser beklentiler doğurmakla birlikte Desde janeiro do ano passado, o Banco Central aban- dirençle karşılaşması kaçınılmaz olup, temkinli iler- donou o regime de câmbio fixo e adotou um regime lememesi durumunda yönetici elit ve geniş toplum de câmbio flexível ao fornecer divisas aos bancos kesimlerinde tepki yaratması mümkündür. com leilões regulares em vez de vendas diretas de divisas. Assim, a taxa média do dólar oficial de 2018 Enflasyon foi realizada em 252,8. Em 2019, a desvalorização Kwanza’nın zayıflığı ve Merkez Bankasının Ocak do kwanza deverá continuar devido aos efeitos de ayındaki faiz indirimiyle enflasyonist baskıların fatores internos e externos, e a taxa de câmbio oficial sürmesi beklenmektedir. Enflasyonla mücadeleye média anual deverá ser de 324,8. Fatores internos yönelik önlemler, döviz kurundaki hareketler ve que enfraquecem Kwanza; o corte da taxa em janeiro Temmuz ayında büyük mükellefler için yürürlüğe foi inflação alta e desempenho de crescimento muito girecek KDV’nin getirdiği mali yüklerden olumsuz fraco. Como fator externo, o fortalecimento do dólar etkilenecektir. Bu yıl için beklenen ortalama enf- americano e a diminuição do apetite pelo risco para lasyon oranı %24,3’tür. Petrol üretiminde düşüşün os mercados emergentes pressionarão o kwanza. Por döviz kıtlığına neden olarak kwanza’nın değer kay- conseguinte, a depreciação do kwanza deverá con- bını hızlandırması ve enflasyon oranını yükseltmesi tinuar com um abrandamento gradual. Desde 2021, mümkündür. 2020’den itibaren petrol üretimininde espera-se que o aumento da produção de petróleo e o

41 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

artış sayesinde enflasyon oranında hızlı bir düşüş relançamento das atividades económicas não petrolíferas sağlanabileceği değerlendirilmekle birlikte anılan aliviem ligeiramente a pressão sobre o kwanza. A taxa yıldan itibaren muhtemel faiz indirimleri ve yüksek média anual do dólar deverá ser de 347,9 e 362,4 em cari açığın enflasyonu yüksek tutabileceği öngörül- 2022 e 2023, respetivamente, devido ao efeito positivo do mektedir. 2023 yılında beklenen enflasyon oranı aumento da oferta de petróleo para o mercado. %11,4’tür. Conta corrente Döviz Kuru Com a queda do preço do petróleo, as exportações de Geçtiğimiz yıl Ocak ayından buyana Merkez Ban- 2019 deverão cair 4%. As exportações continuarão a cair kası, bankalara doğrudan döviz satışı yerine düzenli em 2021, com a tendência de queda dos preços até que os ihalelerle döviz temin ederek sabit kur rejimini preços globais do petróleo se recuperem. Espera-se que terk etmiş ve esnek kur rejimine geçmiştir. Böylece as importações permaneçam fracas devido à atual fragil- 2018 yılı ortalama resmi dolar kuru, 252,8 olarak idade da procura interna e à contínua desvalorização do gerçekleşmiştir. 2019 yılında da iç ve dış faktörlerin kwanza, que se deve à tendência ascendente dos preços etkisiyle kwanza’nın devalüasyonunun sürmesi ve da moeda nacional. A contração das importações, que yıllık ortalama resmi dolar kurunun 324,8 düze- continuará em 2020, se recuperará em 2021-2023 com yinde olması beklenmektedir. Kwanza’yı zayıf kılan o fortalecimento da demanda do consumidor. O rácio do iç faktörler; Ocak ayındaki faiz indirimi, yüksek défice de serviços em relação ao PIB deverá diminuir enflasyon ve oldukça zayıf kalan büyüme perfor- ligeiramente devido à fraca procura interna em 2019 e mansıdır. Dış faktör olarak ise ABD Dolarının güç- 2020, e a crescer com a recuperação geral da economia lenmesi ve yükselen piyasalara yönelik risk iştahının no período de 2021-2023. azalması kwanza’ya baskı yapacaktır. Dolayısıyla O rácio do défice da balança de rendimentos primários kwanza’daki değer kaybının kademeli yavaşlamakla em relação ao PIB deverá aumentar em 2019, enquanto birlikte sürmesi beklenmektedir. 2021 yılından a taxa aberta continuará a diminuir ligeiramente no período itibaren petrol üretiminde artış ve petrol dışı ekono- de 2020-2023. Esta diminuição deve-se principalmente mik faaliyetlerde canlanmanın kwanza üzerindeki ao pagamento da dívida externa, que será relativamente baskıyı bir nebze hafifletebileceği tahmin edilmek- reduzida a partir de 2020. Saldo de renda secundário dará tedir. Artan petrol üretimiyle piyasaya dolar arzının um deficit como um reflexo das remessas no período de artmasının sağladığı pozitif etkiyle yıllık ortalama 2019-2023. dolar kurunun 2022’de 347,9 ve 2023’te 362,4 olması Estima-se que o deficit em conta corrente, que é estima- beklenmektedir. do em 0,2% em relação ao PIB em 2018, aumente para 3,6% em 2019, com uma queda nos preços do petróleo Cari İşlemler e para 6,6% em 2020. Com a recuperação dos preços do Petrol fiyatlarındaki düşüşle birlikte 2019 yılı ih- petróleo, o deficit encolherá em 2021 e se transformará em racatında %4 düşüş beklenmektedir. 2021 yılında superavit em 2022. Assim, Angola deverá dar um superavit dünya petrol fiyatlarının toparlanmasına kadar atual de 2,6% em 2022 e 3,2% em 2023. önümüzdeki yıl da fiyatların düşük seyretmesiyle ihraç geliri azalmaya devam edecektir. İthalatta da 2018-2022 Plano Nacional de bu yıl iç talebin zayıflığını sürdürmesi ve kwanza’da Desenvolvimento devam eden devalüasyonla yerel para cinsinden Plano Nacional de Desenvolvimento de Angola (2018- fiyatların artış eğiliminde olması nedeniyle düşüş 2022), incluindo agricultura, pesca, indústria transforma- öngörülmektedir. 2020’de de devam edecek olan dora, construção e turismo com a contribuição dos setores ithalat daralması, 2021-2023 döneminde tüketici de serviços, o real médio de 3% entre os anos de 2018- talebinin güçlenmesiyle toparlanacaktır. Hizmetler 2022 e o crescimento médio do setor não-petrolífero de dengesi açığın GSYH’ya oranı, 2019 ve 2020’de zayıf 5,1%. Espera-se que a taxa de crescimento de 4,1% seja iç talep sayesinde bir miktar kapanması, 2021-2023 realizada em 2022 e os setores não petrolíferos cresçam döneminde ise ekonomideki genel toparlanma ile 7,5%. Espera- se que a recuperação moderada do PIB birlikte büyümesi beklenmektedir. seja alcançada através da implementação de políticas pú- Birincil gelir dengesi açığının GSYH’ya oranının blicas menos onerosas, melhoria do ambiente de negócios 2019 yılında artması, 2020-2023 döneminde ise açık e incentivos para atividades econômicas. A inflação deverá oranı hafif azalarak devam etmesi beklenmektedir. diminuir para 9,1% em 2021 e 6,4% em 2022 no final do Bu azalış büyük oranda 2020’den itibaren nispeten período do Plano. O Plano foi elaborado de acordo com azalacak olan dış borç ödemeleri sayesinde gerçekle- a Agenda 2030 das Nações Unidas, com a Agenda 2063 şecek olup, söz konusu dönemde petrol fiyatlarının das Africa Unido e o Plano do Guia de Desenvolvimento ve üretim miktarlarının artışıyla petrol şirketlerinin da Comunidade de Desenvolvimento da África do Sul artan tutarlarda kar payı transferleri ise bu azalışı (SADC). O plano inclui 25 estratégias de políticas e 83 sınırlayacaktır. İkincil gelir dengesi ise 2019-2023 programas de ação. dönemi boyunca azalma eğilimindeki işçi dövizleri- O mais importante desses programas é o Programa de nin bir yansıması olarak açık verecektir. Produção Interna, Diversificação de Exportação e Substi-

42 2018 yılında GSYH’ya oranla %0,2 seviyesinde ol- tuição de Importação (PRODESI), que visa acelerar duğu tahmin edilen cari açığın, 2019 yılında petrol a diversificação da economia Angolana e aumentar a fiyatlarındaki düşüşle %3,6’ya, 2020’de ise %6,6’ya produção interna e as exportações em setores com yükselmesi öngörülmektedir. Petrol fiyatlarındaki potencial não petrolífero e de substituição de impor- toparlanmayla birlikte açık 2021 yılında küçülerek tações. As prioridades incluem arroz, soja, milho e 2022’de fazlaya dönecektir. Böylece Angola’nın 2022 outros cereais, leite, carne, ovos, frutas, açúcar, café, yılında %2,6 ve 2023 yılında %3,2 cari fazla vermesi chá e outros produtos florestais, além de produtos beklenmektedir. alimentícios básicos, como cacau, algodão, plantas ornamentais e pesca estão incluídos. Um total de 63 2018-2022 Ulusal Kalkınma Planı produtos prioritários incluem asfalto, bebidas, vários Angola Ulusal Kalkınma Planı (2018-2022), tarım, produtos para construção naval e reparos, produtos balıkçılık, imalat endüstrisi, inşaat ve turizm de metálicos básicos, incluindo ferro, diamante, ouro e dahil olmak üzere hizmet sektörlerinin katkılarıyla outros minerais preciosos, bauxita, areias minerais 2018-2022 yılları arasında ortalama reel %3, petrol pesadas, calcário e gesso, fertilizantes, vidro, produtos dışı sektörlerde ortalama %5,1 büyüme öngörmek- médicos, pneu de carro e hotéis em vários destinos tedir. 2022 yılında %4,1 büyüme oranının yakalan- turísticos do país. ması ve petrol-harici sektörlerin %7,5 büyümesi De acordo com os números incluídos no programa, as beklenmektedir. GSYH’da hedeflenen ılımlı topar- importações de Angola em 2015 incluíram bebidas (US lanmanın, daha az maliyetli kamu politikalarının $ 402 milhões), carne de frango (US $ 341 milhões), uygulanması, iş ortamının iyileştirilmesi ve eko- outras carnes (US $ 310 milhões) e arroz (US $ 285 nomik faaliyetlere yönelik teşviklerle elde edilmesi milhões). No total, afirma-se que o país está gastando beklenmektedir. Enflasyonun da Plan dönemi mais de US $ 2,9 bilhões em importações de produtos sonunda 2021 yılında %9,1 ve 2022 yılında %6,4 ile industriais baseados na agricultura e mais de US $ 2,86 tek hanelere düşmesi öngörülmektedir. Plan, Ango- bilhões em importações de outros produtos industriais, la’nın 2021 yılı Şubat ayında gelişmekte olan ülkeler incluindo materiais de construção e medicamentos. kategorisine yükselmesini öngören Birleşmiş Mil- Novamente, de acordo com dados do PRODESI, as letler 2030 Gündemi ile birlikte Afrika Birliği 2063 exportações exceto de petróleo e de diamantes de Gündemi ve Güney Afrika Kalkınma Topluluğu Angola estão definidos para permanecer nas externos (SADC) Kalkınma Rehber Planı ile uyumlu şekilde 142 milhões de dólares em 2016. O programa definiu hazırlanmıştır. Planda 25 politika stratejisi ve 83 ey- um número de metas numéricas, incluindo a venda de lem programı yer almaktadır. produtos domésticos nos grupos prioritários identifica- Söz konusu programlar arasında en önem verileni dos aumentando em 15% até 2018, em 25 % até 2020 e Yerli Üretim, İhracat Çeşitlendirmesi ve İthalat em 50% até 2022. Assim, a principal cesta de produtos İkamesi Programı (PRODESI) olup, Angola eko- é reduzir os gastos com divisas, aumentar a entrada nomisinin çeşitlendirilmesinin hızlandırılmasına, de moeda estrangeira e diversificar as atividades de petrol dışı ve ithal ikame potansiyeli bulunan sektör- ganhos em moeda estrangeira, aumentar os recursos lerde yerli üretimi ve ihracatı artırmaya yöneliktir. de investimento estrangeiro e melhorando o ambiente Öncelik verilen ürünler arasında başta pirinç, soya de negócios no índice de Banco Mundial subir em 2018 fasulyesi, mısır ve diğer tahıllar, süt, et, yumurta, na quinta lugar, em 2020 decimo lugar. Atualmente, o sebze-meyve, şeker, kahve, çay ve kakao gibi temel país ocupa o 17º lugar entre 190 países neste índice. gıda ürünleri ile birlikte kereste ve diğer ormancılık ürünleri, pamuk, süs bitkileri ve balıkçılık ürünleri COMÉRCIO EXTERIOR-PROCESSOS yer almaktadır. Toplam 63 öncelikli ürün arasında ADUANEIROS ayrıca asfalt, içecekler, gemi yapımı ve tamiri için O transporte marítimo internacional para Angola é real- çeşitli ürünler, demir başta olmak üzere temel metal izado através dos portos de Luanda, Lobito, Namibe e ürünleri, elmas, altın ve diğer kıymetli mineraller, Cabinda. Não é permitido descarregar a carga no porto boksit, ağır mineral kumlar, kireçtaşı ve alçı, gübre, sem certificado de embarque. É da responsabilidade cam, tıbbi ürünler, araç lastiği ve ülkenin çeşitli tudo remetente fornecer o documento de representante rizm destinasyonlarında otellere yer verilmiştir. do porto de Conselho Nacional de Angola (Conselho Programda yer verilen rakamlara göre Angola’nın Nacional de Carregadores-CNC) antes da embarcar. A 2015 yılında ithal ettiği ürünlerin başında içecekler maioria dos principais portos tem uma representação (402 milyon dolar), kanatlı hayvan eti (341 milyon CNC no Certificado de Embarque. dolar), diğer etler (310 milyon dolar) ve pirinç Por outro lado, o Certificado CNCA é um documento (285 milyon dolar) gelmektedir. Toplamda ülkenin que deve ser apresentado com o conhecimento de em- tarıma dayalı sanayi ürünleri ithalatına 2,9 milyar barque em procedimentos alfandegários em Angola. O doların üzerinde, inşaat malzemeleri ve ilaçlar ol- documento pode ser emitido pelo Conselho Nacional mak üzere diğer sanayi ürünleri ithalatına ise 2,86 de Carregadores de Angola (CNCA ) ou seus agentes. milyar doların üzerinde harcama yaptığı belirtil- Em nosso país, este documento é regulamentado pela mektedir. Yine PRODESI’den alınan rakamlara göre, empresa com as informações de contato abaixo.

43 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

Angola’nın petrol ve elmas harici ihracatının 2016 Agente de Turquia CNCA: DSF International Transport yılında 142 milyon dolarda kaldığı belirtilmektedir. Foreign Trade.Ltd. Sti. Program, çeşitli rakamsal hedefler belirlemiş olup, Endereço: ISTOÇ 16. Ada No: 65-67 Bagcilar, Istambul bunlar arasında, belirlenen öncelik gruplarındaki Tel: 0212 659 45 77 yerli ürünlerin satışını 2018 yılı itibariyle %15, 2020 Fax: 0212 659 45 97 itibariyle %25, ve 2022 itibariyle %50 artırmak yer Email: [email protected] almaktadır. Böylece temel ürün sepeti için döviz harcamasını azaltmak, döviz girişini artırmak ve Em agosto de 2018, entrou em vigor a nova tarifa, que döviz kazandırıcı faaliyetleri çeşitlendirmek, yabancı entrou em vigor há quatro anos e está sujeita a uma ex- yatırım kaynaklarını artırmak ve aynı zamanda iş cessiva estrutura protecionista, ao invés da tarifa criticada ortamını iyileştirerek Dünya Bankası endeksinde pelo mundo dos negócios internos e externos e pela Or- 2018 yılı itibariye 5 sıra, 2020 yılı itibariyle ise 10 ganização Mundial do Comércio (OMC). As mudanças vis- sıra yükselmek yer almaktadır. Halihazırda ülke, söz am equilibrar os custos de importação que estão subindo konusu endekste 190 ülke arasında 173. sırada yer rapidamente com o enfraquecimento do kwanza. A nova almaktadır. tarifa reduziu os direitos aduaneiros de muitos produtos, como produtos alimentícios básicos, materiais de con- DIŞ TİCARET -GÜMRÜK SÜREÇLERİ strução, tecidos e peças de reposição automotivos não Angola’ya, uluslararası deniz taşımacılığı Luanda, utilizadas. O imposto alfandegário de livros escolares e Lobito, Namibe ve Cabinda limanları üzerinden remédios foram zerados, e a mesma prática em alguns gerçekleştirilmektedir. Yükleme belgesi (certificate dos produtos de consumo de luxo reagiu. As autoridades of shipment) olmadan yükün limana boşaltılmasına argumentam que esse pedido foi feito para impedir o tráfico izin verilmemektedir. Belgenin yüklemenin Ango- e o comércio não registrado. la’ya hareketinden önce Angola Ulusal Konseyinin Espera-se que a redução dos custos de importação de yükleme limanındaki temsilciliğinden (Conselho insumos industriais, como embalagens, produtos têxteis Nacional de Carregadores - CNC) temin edilmesi, crus e maquinário, apoie o setor manufatureiro, que é gönderenin sorumluluğundadır. Önemli limanların profundamente afetado pela escassez de divisas e pe- çoğunda, yükleme belgesinin temin edilebileceği los problemas de fornecimento de matéria-prima. No (Certificate of Shipment) bir CNC temsilciliği bu- entanto, muitas barreiras não-tarifárias às importações lunmaktadır. ainda permanecem. No âmbito do programa PRODESI Diğer taraftan, CNCA Belgesi Angola’da gümrük de diversificação da economia e substituição de impor- işlemlerinde konşimento ile birlikte ibraz edilmesi tações, não é permitido importar ou dificultado o processo gereken bir belgedir. Söz konusu belge, Angola Nak- de importação como farinha de milho e farinha de trigo, liyeciler Konseyi (C.N.C.A.-Conselho Nacional de ainda que o volume de produção esteja longe de atender Carregadores de Angola) veya bu Konsey’in acente- o mercado interno. Afirma-se que aplicações semelhantes leri tarafından düzenlenebilmektedir. Ülkemizde bu serão aplicadas em muitos outros produtos básicos da belge aşağıda iletişim bilgileri yer alan şirket tarafın- mesma categoria. De fato, explica-se que as licenças de dan düzenlenmektedir. importação de 54 produtos básicos produzidos em Angola serão suspensas em 2021. CNCA Turkey Agent: DSF Uluslarası Nakliyat Dış Angola, membro da Comunidade para o Desenvolvimento Tic. Ltd. Şti. da África do Sul (SADC), ainda não aderiu à zona de livre Adres: İSTOÇ 16. Ada No:65-67 Bağcılar, İstanbul comércio da Comunidade devido ao fato de ainda não ter Tel: 0212 659 45 77 diversificado sua economia e preocupado em não poder Faks: 0212 659 45 97 competir com importações baratas, especialmente na Áfri- E-posta: [email protected] ca do Sul. No entanto, foi declarado pelas autoridades estaduais que as tarifas serão repostas gradualmente a 2018 yılı Ağustos ayında, 4 yıl öncesinde yürürlü- partir de 2020. ğe girmiş olan ve aşırı korumacı yapısı nedeniyle Angola, que ainda não conseguiu aderir à Zona de Comér- yerli-yabancı iş dünyası ve Dünya Ticaret Örgütü cio Livre da SADC mas assinou o Acordo de Comércio (DTÖ) tarafından eleştirilen gümrük tarifesi yerine Livre com os outros 43 países, não tem qualquer preocu- hazırlanan yeni gümrük tarifesi yürürlüğe girmiştir. pação porque o acordo está longe de ser implementado Değişiklikler, kwanza’nın zayıflamasıyla hızlı bir devido às diferenças de desenvolvimento entre países, şekilde yükselen ithalat maliyetlerini dengelemeye problemas técnicos, infra-estrutura e problemas logísticos. yöneliktir. Yeni tarifede temel gıda ürünleri, inşaat A nova tarifa alfandegária que entrou em vigor em 2018 malzemeleri, kumaşlar ve kullanılmış olmamak pode ser acessado no site da Direção Geral de Receitas, kaydıyla otomotiv yedek parçaları gibi birçok ürü- responsável pelos assuntos aduaneiros (Administração nün gümrük vergileri indirilmiştir. Okul kitapları ve Geral Tributária-AGT) (https://agt.minfin.gov.ao/Porta- ilaçların gümrük vergisi sıfırlanmış olup, bunlarla lAGT/). birlikte bazı lüks tüketim ürünlerinde de aynı uygu- Além disso, um imposto sobre o consumo é imposto sobre lamaya geçilmesi tepki çekmiştir. Yetkililer, kaçak- as importações. A taxa de imposto sobre o consumo é de

44 DIŞ TİCARET-GÜMRÜK SÜREÇLERİ COMÉRCIO EXTERIOR-PROCESSOS ADUANEIROS

45 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

çılığı ve kayıt dışı ticareti önlemek adına böyle bir 10%. Outras taxas recebidas nas importações são uygulamaya geçildiğini savunmaktadır. taxas gerais de 2% e imposto de selo de 0,5%. Ambalaj, ham tekstil ürünleri ve makineler gibi sanayi girdilerinin ithalat maliyetinin düşürülme- PERFIL DE INVESTIMENTO ESTRANGEIRO sinin, döviz kıtlığı ve hammadde temini problem- Ações e Movimentos lerinden derinden etkilenen doğum aşamasındaki Após uma guerra civil que terminou em 2002, Angola imalat sektörünü desteklemesi beklenmektedir. concentrou-se na reconstrução da sua infra-estrutura Ancak ithalatta birçok tarife dışı engel, halen söz e indústria e tornou-se uma parada importante dos konusudur. Ekonominin çeşitlendirilmesi ve ithal fluxos de IDE na África. Com o lançamento dos no- ikamesine yönelik PRODESI programı kapsamında vos campos petrolíferos alto-mar, Angola tornou-se o üretim miktarı iç piyasayı karşılamaktan uzak da 5º endereço de investimentos na África Subsaariana olsa yerli üretimi bulunan mısır unu, buğday unu em 2012, graças à onda sucessiva de investimentos gibi ürünlere ithalat izni verilmemekte veya zorluk no setor de petróleo e reabilitação de infraestruturas. çıkarılmaktadır. Aynı kategoriye giren diğer birçok No entanto, as saídas de investidores em larga es- temel üründe de benzer uygulamalara geçileceği cala, as transferências de lucros e os reembolsos de belirtilmektedir. Nitekim 2021 yılında Angola’da empréstimos internos dos investidores sombrearam üretimi olan 54 temel ürünün ithalat izinlerinin kota os fluxos de IDE, levando a uma saída líquida de in- sınırlamasına gidileceği açıklanmıştır. vestimento estrangeiro do país entre 2010-2013. No Güney Afrika Kalkınma Topluluğunun (SADC) período de 2014-2015, o fluxo líquido de IDE voltou bir üyesi olan Angola, Topluluğun serbest ticaret a positivo. No entanto, o impacto da diminuição dos bölgesine ise ekonomisini henüz çeşitlendirememiş investimentos estrangeiros da Sonangol e de outras olması ve Güney Afrika başta olmak üzere ucuz empresas estatais nestes anos foi inegável e, como ithalatla rekabet edememe endişesi nedeniyle henüz resultado do crescente investimento estrangeiro das katılmamıştır. Ancak son dönemde devlet yetkilileri empresas estatais em 2016-2017, o fluxo líquido de tarafından 2020 yılından itibaren kademeli olarak IDE voltou a ser negativo. tarifelerin sıfırlanacağı beyan edilmektedir. Henüz SADC Serbest Ticaret Bölgesine katılamamış Origem e Distribuição olmasına karşın Afrika Birliği Serbest Ticaret Anlaş- A principal fonte de investimento estrangeiro em An- masına diğer 43 ülkeyle birlikte imza atan Angola, gola são as empresas petrolíferas multinacionais de söz konusu anlaşma ülkeler arası gelişmişlik farkları, longa data em Angola, incluindo o período da guerra teknik sorunlar, altyapı ve lojistik problemleri nede- civil. As empresas norte-americanas ExxonMobil e niyle henüz uygulamaya geçmekten oldukça uzak Chevron, Total do francês e BP do britânico detêm olduğu için herhangi bir endişe taşımamaktadır. a maior fatia. As empresas estrangeiras mais ativas 2018 yılında yürürlüğe giren yeni gümrük ta- nos setores não petrolíferos são o Brasil, os setores rifesine, gümrük işlerinden sorumlu Maliye de construção e mineração, Portugal, os setores de Bakanlığına bağlı Gelirler Genel İdaresinin construção, varejo e bancário, a África do Sul nos (Administração Geral Tributária-AGT) website- setores de construção e mineração e a origem Russa sinden (https://agt.minfin.gov.ao/PortalAGT/) nos setores de construção e mineração. Desde 2004, ulaşılabilmektedir. com a ajuda de empréstimos do governo Chinês, as Ayrıca ithalatta tüketim vergisi alınmaktadır. Tü- empresas Chinesas aumentaram suas atividades nos ketim Vergisi oranı %10’dur. İthalatta alınan diğer setores de construção e contratação e entraram em ücretler ise %2 oranındaki genel harçlar ve %0,5 outros setores. A fabricante de smartphones Huawei oranındaki Damga Vergisi şeklindedir. investiu em um centro de Ar-Ge, e o Banco da Chi- na se ramificou em Angola para financiar empresas YABANCI YATIRIM PROFİLİ Chinesas. No entanto, com a queda do preço do Stok ve Hareketler petróleo e a desaceleração do setor de construção e Angola, 2002 yılında sona eren iç savaşın ardından outros projetos nos últimos anos, muitas empresas e altyapısı ve sanayisini yeniden inşa etmeye yöne- funcionários Chineses deixaram Angola. lerek Afrika’daki doğrudan yabancı yatırım (DYY) akışlarının önemli bir durağı olmuştur. Yeni açık- FUNDAÇÃO DA EMPRESA deniz petrol yataklarının faaliyete geçmesiyle petrol A primeira etapa da instalação da empresa para es- sektörüne ve altyapı rehabilitasyonuna yönelik trangeiros é submeter a proposta de investimento ao ardarda yatırım dalgaları sayesinde Angola, 2012 yı- AIPEX e obter um Certificado de Registro Especial lında UNCTAD verilerine göre Sahraaltı Afrika’daki de Investimento (CRIP). Então vá ao Guiché único sıfırdan yatırımların 5. adresi olmuştur. Ancak bü- da Empresa (GUE) e complete todas as transações yük çaplı yatırımcı çıkışları, kar transferleri ve yatı- em um endereço. Tais transações serão pagas ao rımcıların şirket içi kredilerinin geri ödemeleri DYY escritório do banco (10.000 para as sociedades de akışlarını gölgeleyerek 2010-2013 yılları arasında responsabilidade limitada, 40.000 kwanzas para as ülkenin net yabancı yatırım çıkışı vermesine neden sociedades anônimas); o registro (Registo Comercial)

46 olmuştur. 2014-2015 yıllarındaysa net DYY akımı consiste em registro previdenciário, divulgação do contrato tekrar pozitife dönmüştür. Yine de bu yıllarda So- social do Diário Oficial, abertura de conta bancária em nangol ve diğer devlet şirketlerinin dış yatırımlarının nome da empresa e aplicação da Licença de Atividade azalmasının etkisi yadsınamaz olup, nitekim 2016- Comercial (Alvará Comercial) ao Ministério do Comércio. 2017 yıllarında artan söz konusu devlet şirketlerinin Nos últimos anos, o processo de criação de uma empresa artan dış yatırımıyla birlikte net DYY akışı tekrar em Angola diminuiu de uma média de 60 dias para 36 negatife dönmüştür. dias, com acordos de facilitação, como o manuseio único de todas as transações no GUE. A maior parte do referido Menşe ve Dağılım período consiste no tempo previsto para o mencionado Angola’ya yabancı yatırımın ana kaynağı, iç savaş certificado Alvara Comercial, do Ministério do Comércio. dönemi de dahil olmak üzere Angola’da uzun süre- Empresas limitadas podem ser estabelecidas com pelo dir faaliyet gösteren çokuluslu petrol şirketleridir. menos duas empresas e empresas de capital aberto com ABD şirketleri ExxonMobil ve Chevron ile Fransız pelo menos cinco sócios. No entanto, os dois tipos de Total ve İngiliz BP, en büyük paya sahiptir. Petrol empresas podem ser estabelecidos com a mesma parceria dışı sektörlerde en aktif yabancı şirketler ise inşaat de uma única empresa. ve madencilik sektörlerinde Brezilya, inşaat ve ban- kacılık sektörlerinde Portekiz, inşaat, perakende ve IMPOSTO bankacılık sektörlerinde Güney Afrika ve bu ülkele- O Estado de Angola historicamente manteve as taxas rin ardından inşaat ve madencilik sektörlerinde Rus gerais de impostos baixas, obtendo receitas públicas do menşeli şirketlerdir. 2004 yılından itibaren ise Çin sector do petróleo e diamantes e não se preocupou em devlet kredilerinin yardımıyla Çinli şirketler önce obter receitas fiscais das atividades económicas gerais. inşaat ve müteahhitlik sektörlerinde faaliyetlerini ar- Portanto, as tentativas de coletar impostos não cobrados tırmış olup, daha sonra diğer sektörlere de girmişler- e aumentos de impostos para já, é abordado abstenção dir. Akıllı telefon üreticisi Huawei bir Ar-Ge merkezi devido a riscos políticos. No entanto, esta situação está yatırımı gerçekleştirmiş olup, Bank of China da Çinli a mudar de acordo com os baixos preços do petróleo e şirketlere finansman sağlamak üzere Angola’da şu- as sugestões do FMI no novo período. No âmbito das beleşmiştir. Ancak son yıllarda petrol fiyatlarındaki metas de estabilidade macroeconômica do novo governo, düşüşle birlikte inşaat sektörü ve diğer projelerdeki a abolição dos subsídios nos serviços públicos, espe- yavaşlama sonucu birçok Çinli şirket ve çalışanlar, cialmente a eletricidade, e o aumento das alíquotas de Angola’yı terk etmiştir. impostos estão na agenda. A reforma mais importante no setor fiscal, que é um impos- ŞİRKET KURULUŞU to não-dedutível e cumulativo tipo cascata (Cascade ), em Yabancılar için şirket kurulumunun ilk aşaması, yatı- vez de imposto sobre consumo de 10%, este ano em julho rım teklifinin AIPEX’e sunularak Özel Yatırım Kayıt 14% Imposto sobre Valor Agregado (IVA) em primeiro lugar Sertifikası (CRIP) belgesinin alınmasıdır. Daha son- será obrigatório para 300 grandes contribuintes. Espera-se ra bu belgeyle Guiché Único da Empresa (GUE)’ye que outros contribuintes passem por um pedido de IVA no giderek bütün işlemleri tek adreste tamamlamak prazo de 2 anos. No entanto, existe um alto risco de que a mümkündür. Söz konusu işlemler, banka gişesine capacidade de capital das empresas Angolanas, que ainda ödeme yapılması (limited şirketler için 10.000, ano- não é uma bolsa de valores, possa causar dificuldades e nim şirketler için 40.000 kwanza), şirket unvanının criar burocracia a curto prazo. Por outro lado, essa refor- kontrolü ve tescili, vergi numarası alınması, kuruluş ma é importante em termos de modernização do sistema sözleşmesinin ve imza örneklerinin noter onayı, financeiro e aumento das receitas do governo. İstatistik Sertifikasının (Certificado Estatístico) dü- As companhias petrolíferas estão sujeitas a diferentes zenlenmesi ve tescili, Ticari Kayıt (Registo Comer- práticas tributárias que variam de acordo com seus con- cial), sosyal güvenlik kaydı, Resmi Gazeteye kuruluş tratos. O regime tributário não distingue entre empresas sözleşmesi ilanı, şirket adına banka hesabı açılması nacionais e estrangeiras. Os incentivos fiscais previstos na ve Ticaret Bakanlığına Ticari Faaliyet Lisansı (Alvará nova Lei do Investimento Privado proporcionam vantagens Comercial) başvurusundan oluşmaktadır. iguais a todos os investidores, de acordo com a região e Son yıllarda GUE’de bütün işlemlerin tek elden o setor de investimento. halledilebilmesi gibi kolaylaştırıcı düzenlemelerle De acordo com dados do Banco Mundial, o pagamento Angola’da şirket kurulumu süresi ortalama 60 gün- de impostos de uma empresa em Angola consiste em 31 den 36 güne inmiştir. Söz konusu sürenin büyük pagamentos e demora 287 horas. A média da OCDE é bölümü Ticaret Bakanlığından bahse konu Alvará de 11 pagamentos e 161 horas. Embora o número e a Comercial belgesinin çıkması için beklenen süreden duração do pagamento tenham aumentado nos últimos oluşmaktadır. anos, os pagamentos temporários (adiantados) do imposto Limited şirketler en az 2, anonim şirketler ise corporativo foram reduzidos e uma melhoria moderada nos en az 5 ortakla kurulabilmektedir. Ancak her iki pagamentos de impostos foi alcançada. şirket türü de şahıs şirketi şeklinde tek ortakla da As acuais taxas fiscais e de segurança social impostas kurulabilmektedir. pelo Estado de Angola são indicadas abaixo.

47 VERGİ IMPOSTO

48 VERGİ Angola Devleti, tarihsel olarak kamu gelirlerini petrol ve elmas sektöründen elde etme yoluna giderek genel vergi oranlarını düşük tutmuş ve genel ekonomik faaliyetlerden vergi geliri elde etmeyi önemsememiştir. Bu nedenle halihazırda tahsil edilemeyen vergilerin tahsiline yönelik girişimler ve vergi artırımlarına, siyasi riskleri nedeniyle çekimser yaklaşılmaktadır. Ancak yeni dönemde düşük petrol fiyatları ve IMF telkinleri doğrultusunda bu durum değişmektedir. Yeni hükümetin makroekonomik istikrar hedefleri çerçevesinde elektrik başta olmak üzere kamu hizmetlerindeki sübvansiyonların kaldırılması ve vergi oranlarının yükseltilmesi gün- demdedir. Vergi alanındaki en önemli reform olan, mahsup imkanı olmayan ve birikimli, şelale tipi (Cascade) bir vergi olan %10 oranlı tüketim vergisi yerine bu yıl Temmuz ayında %14 oranlı Katma Değer Ver- gisinin (KDV) ilk etapta 300 büyük mükellef için zorunlu olarak yürürlüğe girecek olmasıdır. Diğer mükelleflerin ise 2 yıl içerisinde KDV uygulama- sına geçmesi öngörülmektedir. Ancak henüz bir hisse senedi piyasası kurulamamış olmasının da en BANCÁRIO büyük nedenlerinden biri olan Angolalı şirketle- O setor bancário de Angola é composto por bancos rin muhasebe kayıtları ve defter tutma alanındaki em grande número e condições fracas. O Banco teknik kapasite yetersizliklerinin kısa vadede KDV Central se esforça para fortalecer sua base de cap- uygulamasında da zorluklara neden olabilmesi ve ital, incentivando a fusão de bancos e melhorando bürokrasi yaratması riski yüksektir. Buna karşın a carteira de crédito submersa, que atualmente mali sistemin modernizasyonu ve devlet gelirlerinin corresponde a 26% do total de empréstimos. Em artırılması anlamında söz konusu reform önemlidir. 2018, a exigência de capital dos bancos foi aumen- Petrol şirketleri, kontratlarına göre değişen farklı tada de 2,5 mil milhões de kwanzas para 7,5 mil vergi uygulamalarına tabidir. Vergi rejimi yerli ve milhões de kwanzas e os bancos tiveram tempo yabancı şirketler arasında ayrım yapmamaktadır. até ao final do ano para o mencionado aumento Yeni Özel Yatırım Kanunu kapsamındaki vergi de capital. As licenças do Banco Mais e do Banco teşvikleri, yatırım bölgesine ve sektörüne göre her Postal, que não atenderam às exigências, foram yatırımcıya eşit avantajlar sağlamaktadır. canceladas em janeiro deste ano. Dünya Bankası verilerine göre Angola’da bir şirketin Dado o facto de apenas 5 dos 29 bancos que oper- vergi ödemeleri 31 ödemeden oluşmakta ve 287 saat am em Angola controlam atualmente 80% do mer- almakta olup, OECD ortalaması 11 ödeme ve 161 cado de crédito, o número de bancos será melhor saattir. Her ne kadar son yıllarda ödeme sayısı ve compreendido. Para além do sistema bancário fra- süresi artmış olsa da kurumlar vergisinin geçici (pe- co e dos problemas estruturais, o elevado nível de Oran (%) şin) ödemeleri azaltılarak vergi ödemelerinde ılımlı Taxa (%) bir iyileşme sağlanmıştır. Kurumlar Vergisi 30 Angola Devletinin uyguladığı güncel vergi ve sosyal Imposto Corporativo güvenlik oranlarına aşağıda yer verilmektedir. Gelir Vergisi 7-17 BANKACILIK Imposto de renda Tüketim Vergisi Angola’nın bankacılık sektörü, çok fazla sayıda ve 10 Imposto de Consumo zayıf durumda bankalardan oluşmaktadır. Merkez Bankası, son dönemde bankaların birleşmesini Sosyal Güvenlik Primi (toplam) 11 teşvik ederek sermaye tabanını güçlendirmeye ve Prêmio da Previdência Social (total) halihazırda toplam kredilerin %26’sına tekabül Sosyal Güvenlik Primi (işveren payı) 8 eden batık kredi portföyünde iyileştirme sağlamaya Prêmio da Previdência Social (participação do empregador) gayret etmektedir. 2018 yılında bankaların sermaye Sosyal Güvenlik Primi (çalışan payı) 3 gereksinimi alt sınırı 2,5 milyar kwanza’dan 7,5 mil- Prêmio de previdência social (participação de empregado) yar kwanza’ya yükseltilerek bankalara söz konusu sermaye artışı için yılsonuna kadar süre tanınmış, Kaynak: Angola Merkez Bankası (BNA) Fonte: Banco Central de Angola (BNA)

49 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

söz konusu artıştan kötü etkilenecek bankalara ise corrupção e criminalidade financeira e a dependên- başka bankalarla birleşme veya satış seçeneklerini cia da liquidez das receitas do petróleo constituem değerlendirmeleri tavsiye edilmiştir. Gereksinimi karşı- os outros principais problemas do setor bancário. layamayan Banco Mais ve Banco Postal’ın lisansları bu O índice de crédito de ativos do setor bancário, que yıl Ocak ayında iptal edilmiştir. tem uma qualidade de ativos muito baixa, aumentou Angola’nın kredi piyasasının %80’ini halihazırda fa- de uma média de 13% no período 2013-2017 para aliyet gösteren toplam 29 bankadan yalnızca 5’inin 26,7% em novembro de 2018. kontrol ettiği göz önünde bulundurulduğunda banka Este ano, o crescimento do crédito deverá continuar sayısının fazlalığı daha iyi anlaşılacaktır. Zayıf ban- devido ao efeito do corte da taxa em janeiro. Novos kacılık sistemi ve yapısal sorunlar yanında yüksek cortes nas taxas de juros podem ser introduzidos yolsuzluk ve mali suç düzeyi, likiditenin petrol gelirle- para apoiar as atividades econômicas, atendendo rine bağımlılığı da bankacılık sektörünün diğer temel à crescente demanda por crédito, sob a suposição sorunlarını oluşturmaktadır. Varlık kalitesi çok düşük de que a inflação pode ser mantida sob controle. olan bankacılık sektörünün batık kredi oranı, 2013- 2017 dönemindeki ortalama %13’ten 2018 yılı Kasım PECUÁRIA AGRÍCOLA ALIMENTAR E PESCA ayında %26,7’ye kadar yükselmiştir. Em Angola, espera-se que as vendas de alimentos Bu yıl, Ocak ayındaki faiz indiriminin de etkisiyle e bebidas se acelerem com a esperada recuperação kredi büyümesinin sürmesi beklenmektedir. Enflas- da economia com a ajuda do aumento dos preços yonun kontrol altında tutulabilmesi varsayımı altında do petróleo e aumento da produção no médio pra- artan kredi talebini karşılayarak ekonomik faaliyetleri zo. A inflação causada pela forte desvalorização desteklemek adına yeni faiz indirimleri gündeme gele- do Kwanza afeta o poder de compra. No entan- bilecektir. to, espera-se que a pressão inflacionária se alivie no médio prazo. Espera-se que os consumidores GIDA TARIM HAYVANCILIK VE BALIKÇILIK Angolanos continuem a concentrar-se em opções Angola’da gıda ve içecek satışlarının, orta vadede acessíveis de alimentos e bebidas a curto e médio yükselen petrol fiyatları ve artan üretimin yardımıyla prazo. No entanto, a longo prazo, uma demanda ekonomide beklenen toparlanmayla birlikte hızlanma- mais diversificada pode surgir com o aumento do sı beklenmektedir. Kwanza’nın sert devalüasyonundan nível de renda. kaynaklanan enflasyon, satın alma gücünü etkile- Em Angola, as vendas de alimentos deverão crescer mektedir. Ancak orta vadede enflasyonist baskının 18,5% ano-a-ano em 2019, como reflexo da recuper-

50,000,000 50

40,000,000 45

30,000,000 40

20,000,000 35

10,000,000 30

0 25 2017 2021f 2019f 2027f 2022f 2023f 2025f 2026f 2018e 2024f 2028f 2020f

Toplam Varlıklar AOAmn Ativos Totais AOAmn Toplam Varlıklar GSYH Ativos Totais PIB Kaynak: BMI Fonte: IMC

50 hafiflemesi beklenmektedir. Angolalı tüketicilerin, ação gradual do setor petrolífero e uma taxa de cresci- kısa-orta vadede uygun fiyatlı gıda ve içecek seçe- mento anual composta de 16,3% entre 2019-2023. neklerine yönelmeye devam etmesi beklenmektedir. Devido ao atual nível de rendimento baixo, espera- se Ancak uzun vadede gelir düzeyinde yükselmeyle que os alimentos básicos constituídos por pão, arroz e birlikte daha çeşitli bir talep oluşabilecektir. cereais constituam o maior subsegmento com 1 bilião Angola’da gıda satışlarının, petrol sektöründeki de 460 mil milhões de kwanzas em 2019. Segundo esti- kademeli toparlanmanın bir yansıması olarak mativas, as bebidas alcoólicas atingirão 352 mil milhões 2019’da yıllık %18,5 büyümesi, 2019-2023 yılları de kwanzas em moeda local em 2019, com uma taxa de arasındaysa %16,3 yıllık bileşik büyüme oranının crescimento anual de 19,3% e no período de 2019-2023 yakalanması öngörülmektedir. Halihazırdaki atingirão 767 mil milhões de kwanzas, com um cresci- düşük gelir düzeyi dolayısıyla ekmek, pirinç ve mento de 21%. No segmento de bebidas alcoólicas, tahıllardan oluşan temel gıda maddelerinin, 2019 a cerveja atingirá um volume de vendas de 1 bilhão e yılında 1 trilyon 460 milyar kwanza ile en büyük 335 milhões de litros até 2023 e alcançará uma taxa

15,000,000

10,000,000

5,000,000

0 2021f 2019f 2017e 2022f 2023f 2016e 2018e 2020f

Gıda, Satış AOAmn Comida, vendas AOAmn Alkolsüz İçecekler, Satış AOAmn Bebidas sen alcool, vendas AOAmn Kaynak: BMI Fonte: IMC

alt segmenti oluşturması beklenmektedir. Alkollü de crescimento composto de 3,4%.A indústria cervejei- içecekler, tahminlere göre 2019 yılında yerel para ra angolana está relativamente avançada graças aos biriminde yıllık %19,3 büyümeyle 352 milyar atores competitivos por sua participação de mercado. kwanzaya, 2019-2023 dönemindeyse yıllık %21 A tabela seguinte apresenta as taxas de produção büyümeyle 767 milyar kwanzaya ulaşacaktır. Al- de Angola para a produção de carne, leite e ovos e kollü içecekler segmentinde bira, 2023 itibariyle mercado interno. 1 milyar 335 milyon litre satış miktarına ulaşarak Em Angola, que atualmente importa 300 mil toneladas %3,4 yıllık bileşik büyüme oranını yakalayacak- de carne bovina por ano, a estratégia do Ministério da tır. Angola bira sektörü, pazar payı için rekabet Agricultura e Indústria para vender os produtos dos halindeki aktörler sayesinde nispeten gelişmiş agricultores e pecuaristas diretamente às empresas durumdadır. processadoras está em vigor, foram construídos insta- Angola’nın et, süt ve yumurta üretimi ile üretimin iç lações de produção de carne em cidades Benguela, piyasayı karşılama oranlarına aşağıdaki tabloda yer Zaire e Malanje e estão planejando novas instalações. verilmiştir. Desta forma, visa evitar que os produtos se decompõem Halihazırda yıllık 300.000 ton sığır eti ithal eden antes de chegarem ao mercado. Angola’da Tarım ve Sanayi Bakanlıklarının çiftçi ve Angola, que tem potencial para se tornar uma potência re- hayvancıların ürünlerini doğrudan işleme şirketle- gional no campo da produção de carne como concorrente rine satmalarını öngören stratejisi yürürlükte olup, da vizinha Namíbia e África do Sul com grandes terras Benguela, Zaire ve Malanje vilayetlerinde et işleme favoráveis e boas chuvas, devido à falta de conhecimento tesisleri inşa edilmiş ve yeni tesisler planlanmakta- técnico na área da pecuária, falta de infraestruturas devido dır. Bu sayede ürünlerin pazara ulaşamadan çürü- à falta de más estradas e unidades frigoríficas o cresci- mesine engel olunması hedeflenmektedir. mento do setor é limitado.

51 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

2017-2018 2017-2018 2016-2017 Üretim 2017-2018 Üretim Üretim Hedefini Miktarı (ton) Miktarı (ton) Yıllık Hedefi (ton) Karşılama 2016-2017 2017-2018 Değişim Meta de Oranı (%) Quantidade Quantidade (%) Produção Proporção do de Produção de Produção Variação 2017-2018 objetivo de (tonelada) (tonelada) Anual (%) (tonelada) 2017-2018 (%)

ET ÜRETİMİ PRODUÇÃO 166.931 166.538 -0,2 280.835 59,2 DE CARNE

Büyükbaş 21.934 22.161 1 66.362 33,4 Gado

Küçükbaş 118.089 117.185 -0,8 171.582 68,3 Ovelha

Kanatlı 26.908 27.192 1,1 42.890 63,4 Alado

HAYVANSAL ÜRÜNLER PRODUTOS ANIMAIS

Yumurta (bin) 961.450 1.119.058 16,4 767.000 145,9 Ovos (mil)

Süt (bin litre) Leite (mil 3.259 3.575 9,7 5.200 68,8 litros)

Kaynak: Angola Tarım ve Orman Bakanlığı 2017-2018 Raporu Fonte: Relatório do Ministério da Agricultura e Florestas de Angola 2017-2018

Geniş elverişli arazileri ve iyi yağmur almasıyla Apesar desses novos investimentos e projetos, espera-se komşu Namibya ve Güney Afrika’ya rakip olarak et que o crescimento do setor agropecuário permaneça lim- üretimi alanında bölgesel bir güç olma potansiyeli itado no curto prazo, com fatores como acesso limitado taşıyan Angola’da, besicilik alanında teknik bilgi à eletricidade e cadeias de fornecimento fracas. O setor eksikliği, kötü yollar ve soğuk hava üniteleri eksik- está projetado para crescer 2,3% ao ano entre 2019-2022. liğinden kaynaklı altyapı yetersizliği ve zayıf tedarik A projeção 2018-2022 do Ministério da Agricultura e Flores- zincirleri nedeniyle sektörün büyümesi sınırlan- tas referente à produção de carne e produtos animais é maktadır. apresentada na tabela abaixo. Söz konusu yeni yatırımlar ve projelere rağmen, elekt- De acordo com os dados do Ministério da Agricultura e riğe sınırlı ulaşım ve zayıf tedarik zincirleri gibi etken- Florestas, Angola tem uma área total de 124.700.000 hec- lerle tarım ve hayvancılık sektörü büyümesinin kısa tares e estima-se que existam 35 milhões de hectares de vadede sınırlı kalmaya devam etmesi beklenmektedir. terra arável. 2019-2022 yılları arasında sektörün yıllık %2,3 büyü- 92% das terras agrícolas ativas correspondentes a mesi öngörülmektedir. 5.192.012 hectares são cultivadas com agricultura famil- Tarım ve Orman Bakanlığının et ve hayvansal ürünler iar e os 8% restantes dos 481.247 hectares são operados üretimine ilişkin 2018-2022 projeksiyonuna aşağıdaki por empresas. tabloda yer verilmiştir. 59% das terras cultivadas estão localizadas na região Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre toplam central do país, incluindo as províncias de Cuanza Sul, 124.700.000 hektar yüzölçümüne sahip Angola’nın Benguela, Huambo, Bié e Moxico; 24% das terras es- tahminen 35 milyon hektar ekilebilir arazisi mevcut tão localizados na parte norte da província, que inclui olup, bu miktarın yalnızca 5.673.259 hektarında hali- as províncias de Cabinda, Zaire, Uíge, Malanje, Cuan- hazırda tarım yapılmaktadır. za Norte, Bengo, Luanda, Lunda Sul e Lunda Norte; os Söz konusu aktif tarım arazilerinin 5.192.012 hektara restantes 17% estão localizados na região sul da Huíla, karşılık gelen %92’lik kısmı aile çiftçiliğiyle ekilmekte Namibe, Cunene e Cuando Cubango.

52 2018 2019 2020 2021 2022

Büyükbaş Eti (ton) 66.362 72.335 78.845 85.941 93.676 Gado (toneladas)

Küçükbaş Eti (ton) Carne de ovelha (toneladas) 171.582 180.161 189.169 198.627 208.558

Kanatlı Eti (ton) Carne de Aves (toneladas) 42.890 52.560 64.409 78.930 96.724

Yumurta (bin) 767.000 905.060 1.067.970 1.260.205 1.487.042 Leite (mil litros)

Süt (bin litre) Ovos (mil) 5.200 6.927 9.228 12.292 16.375

Kaynak: Angola Tarım ve Orman Bakanlığı 2017-2018 Raporu Fonte: Relatório do Ministério da Agricultura e Florestas de Angola 2017-2018 olup, kalan 481.247 hektara karşılık gelen %8’lik kısım, Quando olhamos para a distribuição das culturas atualmente şirketler tarafından işletilmektedir. plantadas, a maior parte é composta por cereais com 54%, Ekili arazinin %59’luk kısmı Cuanza Sul, Benguela, legumes de raiz e tubérculo com 21%, leguminosas e oleag- Huambo, Bié ve Moxico vilayetlerini içeren ülkenin orta inosas em 18%, frutas em 5% e frutas / horticultura em 2% bölgesinde bulunmakta olup; %24’lük kısmı Cabinda, são cultivadas em 7%.Enquanto a participação dos cereais nas Zaire, Uíge, Malanje, Cuanza Norte, Bengo, Luanda, terras comerciais operadas pelas empresas diminuiu para 48% Lunda Sul ve Lunda Norte vilayetlerini içeren kuzey böl- e a participação dos legumes de raiz e de tubérculo diminuiu gesi; kalan %17’lik kısım da Huíla, Namibe, Cunene ve para 15%; a quota de produção de frutos aumentou para 13% Cuando Cubango vilayetlerini içeren güney bölgesinde e a parte de produtos de jardim / vinhedo aumentou para 6%. bulunmaktadır. Do grão produzido na safra 2017-2018, 82% correspondem Halihazırda ekilen ürünlerin dağılımına baktığımızda a 2.363.644 toneladas produzidas pela agricultura familiar e en büyük pay, %54’le tahıllardan oluşmaktadır. %21’lik 18% do cereal correspondente a 521.584 toneladas são pro- kısımda kök ve yumrukök sebzeler, %18’lik kısımda bak- duzidas pelas empresas. A participação da agricultura familiar lagiller ve yağlı tohumlar, kalan %7’lik kısmın da %5’in- em legumes de raiz e tubérculo é de 91%, com 9.948.167 ton- de meyve ve %2’sinde bahçe/bağ ürünleri (horticulture) eladas, e a participação das empresas é de 9%, com 928.688 ekilmektedir. Şirketler tarafından işletilen ticari arazi- toneladas. Nas leguminosas e oleaginosas, 512.306 toneladas lerde tahılların payı %48’e, kök ve yumrukök sebzelerin de produção constituem 90% da produção total, enquanto os payı ise %15’e düşerken; meyve üretiminin payı %13’e, 10% restantes das 58.697 toneladas são produzidos pelas bahçe/bağ ürünlerinin payı ise %6’ya yükselmektedir. empresas. 67% da produção total de 5.211.596 toneladas de 2017-2018 sezonunda üretilen tahılın 2.363.644 tona frutas é feita por famílias de agricultores e 33% é produzida karşılık gelen %82’lik kısmı aile çiftçiliği ile, 521.584 por empresas. Nos produtos de vinhas de jardim, 80% da tona karşılık gelen %18’lik kısmı şirketler tarafından produção total de 1.900.006 toneladas é causada pela agri- üretilmektedir. Kök ve yumrukök sebzelerde aile çiftçiliği cultura familiar e 20% pela atividade das empresas comerciais. payı 9.948.167 tonla %91 olup, şirketlerin payı 928.688 Quando olhamos para o aumento da produção na tem- tonla %9’dur. Baklagiller ve yağlı tohumlarda ise toplam porada 2016-2017, a produção de grãos das famílias de üretimin %90’ını oluşturan 512.306 ton üretim çiftçi agricultores aumentou 16,7% na temporada 2017-2018, aileler, %10’ını oluşturan 58.697 tonluk kısmı ise şirketler com a ajuda das chuvas e apoio técnico aos agricultores. tarafından üretilmiştir. Meyvelerde toplam 5.211.596 ton O crescimento da produção das empresas permaneceu em üretimin %67’lik kısmı çiftçi aileler, %33’lük kısmı şir- 13%. 2.363.644 toneladas de grãos obtidos da agricultura ketler tarafından üretilmektedir. Bahçe-bağ ürünlerinde familiar compõem quase todo o milho, e a quantidade de ise toplam 1.900.006 ton üretimin %80’i aile çiftçiliği, arroz, trigo e grãos locais são produzidos em Massango e %20’si ticari şirket faaliyeti kaynaklıdır. Massambala. O milho constitui 95% da produção de grãos 2016-2017 sezonuna göre üretim artışlarına baktığımız- realizada pelas empresas. da ise 2017-2018 sezonunda çiftçi ailelerin tahıl üretimi Quando olhamos para a comparação da eficiência na pro- yağışlar ve çiftçilere teknik desteğin yardımıyla %16,7 dução de grãos, estima-se que as empresas adquiriram 2.428 artmıştır. Şirketlerin üretim artışı ise %13’te kalmıştır. kg por hectare. 884 kg por hectare obtido por famílias de ag- Aile çiftçiliğinden elde edilen 2.363.644 ton tahılın nere- ricultores. 2,75 vezes mais que o produto. A área plantada deyse tamamını mısır oluşturmakta olup, eser miktarda pelas empresas não mudou de acordo com o ano anterior e pirinç, buğday ve yerel tahıllar massango ile massambala o aumento de 13% na produção foi alcançado pelo aumento da üretilmektedir. Şirketler tarafından gerçekleştirilen da produtividade.

53 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

tahıl üretiminin de %95’ini mısır oluşturmaktadır. O aumento total na produção de legumes de raiz e tubér- Tahıl üretiminde verimlilik karşılaştırmasına baktı- culo permaneceu em 3,7%, com 392,898 toneladas em ğımızda ise şirketlerin hektar başına elde ettiği 2.428 relação à safra anterior. A quantidade de produtos obtidos kg. ürün, çiftçi aileler tarafından elde edilen hektar da agricultura familiar no segmento inferior foi realizada em başına 884 kg. üründen 2,75 kat daha fazladır. Şirketler 9.948.167 toneladas, com aumento de 4,2% em relação à tarafından ekilen alan bir önceki yıla göre değişmemiş safra anterior. A produção das empresas diminuiu 1% em olup, %13’lük üretim artışı tamamen verimlilik artışın- relação à temporada anterior e permaneceu em 928.689 dan elde edilmiştir. toneladas. A produção total de mandioca, que representou Kök ve yumrukök sebzelerde toplam üretim artışı, bir 80% do segmento inferior, aumentou 5%, enquanto não önceki sezona göre 392.898 tonla %3,7’de kalmıştır. houve alteração na produção de batata-doce, que repre- Bahse konu alt segmentte aile çiftçiliğinden elde edi- sentou 16%, enquanto a produção de batata foi de 4%. len ürün miktarı, bir önceki sezona göre %4,2 artışla A produção total de leguminosas e oleaginosas aumentou 9.948.167 ton olarak gerçekleşmiştir. Şirketlerin üre- 0,7% em relação à safra anterior e atingiu 571,002 ton- timi ise bir önceki sezona göre %1 azalarak 928.689 eladas. A quantidade de produtos obtidos da agricultura tonda kalmıştır. Alt segmentin %80’ini oluşturan familiar no segmento baixo aumentou 0,6% em relação à toplam manyok üretimi %5 artış sergilerken, %16’sını safra anterior, enquanto o volume de produção das em- oluşturan tatlı patates üretim miktarında bir değişim presas diminuiu 1%. Quando olhamos para os produtos olmamış, %4’ünü oluşturan patates üretimi ise %1 produzidos das famílias dos agricultores 56% são feitos azalmıştır. de feijão, 39% são amendoim e 5% são soja. 63% da Baklagiller ve yağlı tohumlarda toplam üretim, bir produção da empresa é feijão, 20% é amendoim e os 17% önceki sezona göre %0,7 artarak 571.002 ton olarak restantes são soja. Como pode ser visto, a produção de gerçekleşmiştir. Bahse konu alt segmentte aile çiftçili- amendoim pelos agricultores é cerca de duas vezes maior, ğinden elde edilen ürün miktarı bir önceki sezona göre enquanto a soja produzida pelas empresas é mais de três %0,6 artarken şirketlerin üretim miktarı %1 azalmıştır. vezes a produção das famílias de agricultores. Üretilen ürünlere baktığımızda ise çiftçi ailelerin üreti- Na comparação da produtividade na produção de legu- minin %56’sını fasulye, %39’unu fıstık, %5’ini de soya minosas e oleaginosas, a produção das empresas é 1,4 fasulyesi oluşturmaktadır. Şirketlerin üretiminin %63’ü vezes maior no feijão do que na agricultura familiar e 1,2 fasulye, %20’si fıstık ve kalan %17’si soya fasulyesinden vezes no amendoim; A produção de soja das famílias ibarettir. Görüldüğü üzere çiftçilerin fıstık üretimi de agricultores é 25% mais eficiente que a produção de şirketlerin yaklaşık 2 katına ulaşırken, şirketler tarafın- empresas. dan üretilen soya fasulyesi çiftçi ailelerin üretiminin 3 O aumento da produção total na produção de frutas foi de katından fazladır. 1,4% em relação à safra anterior. A produção da agricultura Baklagil ve yağlı tohum üretimindeki verimlilik kar- familiar nesse subsegmento aumentou 2,9% em relação şılaştırmasında ise şirketlerin üretimi aile çiftçiliğine à safra anterior, enquanto a produção das empresas di- göre fasulyede 1,4 kat, fıstıkta 1,2 kat daha verimli iken; minuiu 1,6%.74% do produto produzido pelas famílias de çiftçi ailelerin soya fasulyesi üretimi şirketlerin üreti- agricultores é banana, 11% é abacaxi, 9% é cítrico, o resto mine göre %25 daha verimlidir. é manga e abacate. Na produção de empresas, as ações Meyve üretiminde toplam üretim artışı bir önceki desses produtos respetivamente são de 79%, 10% e 6%. sezona göre %1,4 olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu Quando olhamos para as diferenças de produtividade na alt segmentte aile çiftçiliğinin üretimi bir önceki se- produção de frutas, a produção das empresas segundo zona göre %2,9 artış sergilerken, şirketlerin üretimi a agricultura familiar é de 1,3 vezes, em citros 1,7 vezes, %1,6 düşmüştür. Çiftçi aileler tarafından üretilen na manga 2 vezes, no abacaxi 1,5 vezes e no abacate 2,2 ürünün %74’ünü muz, %11’ini ananas, %9’unu vezes mais eficiente. narenciye, kalanını ise mango ve avokado oluştur- Por fim, o aumento total da produção nos produtos de maktadır. Şirketlerin üretiminde ise söz konusu vinhas de jardim foi de 0,1% em comparação com a ürünlerin payları sırasıyla %79, %10 ve %6’dır. temporada anterior, devido ao problema de pragas no Meyve üretimindeki verimlilik farklarına baktığımızda tomate. No referido período, a produção da agricultura aile çiftçiliğine göre şirketlerin üretimi muzda 1,3 kat, familiar recuou 1,6% e a produção das empresas cres- narenciyede 1,7 kat, mangoda 2 kat, ananasta 1,5 kat, ceu 7,2%. Na produção de famílias de agricultores, que avokadoda ise 2,2 kat daha verimlidir. respondem por 80% da produção total de produtos de Son olarak bahçe-bağ ürünlerinde toplam üretim jardinagem, a cebola vem em primeiro lugar, com uma artışı, domatesteki haşerat sorunundan dolayı bir participação de 32%. 27% dos tomates, enquanto a parte önceki sezona göre %0,1’de kalmıştır. Söz konusu restante é repolho, cenoura, alho e outros. Na produção dönemde aile çiftçiliğinin üretimi %1,6 azalmış de empresas, o tomate vem em primeiro lugar com uma olup, şirketlerin üretimi %7,2 artmıştır. Toplam participação de 35%, enquanto a participação de cebola bahçe-bağ ürünleri üretiminin %80’ini gerçekleşti- é de 26%, enquanto o restante é composto por repolho, ren çiftçi ailelerin üretiminde %32’lik payla soğan cenoura, alho e outros. Em termos de eficiência, não há ilk sırada gelmekte olup; %27’sini domates, kalan diferença significativa em favor de outras empresas além payı ise lahana, havuç, sarımsak ve diğerleri oluş- das cenouras nesse subsegmento.

54 turmaktadır. Şirketlerin üretiminde ise ilk sırada O consumo de milho em Angola, que possui o maior mer- %35’lik payla domates gelirken, soğanın payı %26 cado de milho da região, deverá atingir 2,8 milhões de olup, kalan pay lahana, havuç, sarımsak ve diğerle- toneladas em 2019-2023, com crescimento de 8,5%. Na rinden oluşmaktadır. Verimlilik bakımından bahse produção egípcia, após o rápido crescimento nos últimos konu alt segmentte havuç haricinde şirketler lehine anos, prevê-se que a produção encolha no período de önemli bir fark bulunmamaktadır. 2018-2019, e a contração continuará no período de 2019- Bölge ülkeleri arasında en büyük mısır pazarına sahip 2020. Após 2020, espera-se que a produção diminua e Angola’da mısır tüketiminin 2019-2023 döneminde diminua 8,7% no período de 2019-2023 e diminua para %8,5 büyümeyle 2,8 milyon tona ulaşması beklen- 1,6 milhão de toneladas. mektedir. Mısır üretiminde ise son yıllardaki hızlı Angola, que está se aproximando da auto-suficiência na büyümenin ardından 2018-2019 döneminde üretimin produção de açúcar, deverá permanecer como importador daralması, 2019-2020 döneminde de daralmanın líquido de açúcar até 2023. Espera-se que Angola, que de- hızlanarak devam etmesi öngörülmektedir. 2020 verá diminuir sua dependência das importações de açúcar sonrasında ise üretimin dengelenmesi ve 2019-2023 da Zâmbia, aumente sua produção em 21,8% para 193.000 dönemi genelinde %8,7 küçülerek 1,6 milyon tona toneladas durante 2019-2023. düşmesi beklenmektedir. Angola, que possui as costas mais ricas da África, pos- Şeker üretiminde kendine yeterliği sağlamaya giderek sui recursos ricos para a pesca, principalmente cavala, yaklaşan Angola’nın buna karşın 2023 yılına kadar sardinha, atum e crustáceos, graças ao fluxo frio de şekerde net ithalatçı olarak kalmaya devam etmesi ön- Benguela. O sector das pescas é o terceiro sector im- görülmektedir. Zambiya’dan şeker ithalatına bağımlılı- portante na economia de Angola depois do petróleo e ğını giderek azaltması beklenen Angola’nın 2019-2023 do diamante. A produção anual é de cerca de 300.000 döneminde şeker üretimini %21,8 artırarak 193.000 toneladas. Cerca de metade deste montante é composto tona ulaştırması öngörülmektedir. por pequenos peixes que são de grande importância em Afrika’nın en zengin kıyılarına sahip olan Angola’da termos de abastecimento interno de alimentos. soğuk Benguela akıntısı sayesinde uskumru, sardalya, 70% da produção total de peixe é obtida pela pesca ton balığı ve kabuklular başta olmak üzere balıkçılık no mar aberto. 57% da pesca marítima é realizada por için çok zengin kaynaklar mevcuttur. Balıkçılık sek- pescadores de grande e médio porte. A pesca marítima törü, Angola ekonomisi içerisinde petrol ve elmastan é levada a cabo nas províncias do Namibe e Benguela, sonra üçüncü önemli sektörü oluşturmaktadır. Yıllık especialmente aquelas que beneficiam do fluxo de Ben- üretim 300.000 ton civarındadır. Bu miktarın yaklaşık guela. Produtos obtidos pela pesca marítima: pequenos yarısını dahili gıda arzı bakımından büyük önem taşı- peixes marinhos (principalmente sardinela e carapau), yan küçük balıklar oluşturmaktadır. crustáceos (camarão e caranguejo do mar profundo),

GÜNEYBATI AFRIKA TARIM-HAYVANCILIK PIYASA DEĞERI (2012-2022) (MILYON DOLAR) VALOR DO MERCADO AGRÍCOLA-PECUÁRIO DO SUDOESTE AFRICANO (2012-2022) (MILHÕES DE DÓLARES) 10,000

5,000

0,-

5,000 2012 2013 2015 2016 2014 2021f 2019f 2017e 2022f 2018e 2020f

Angola - Agribusines Merket Value, USDmn Ativos Totais AOAmn Botswana - Agribusiness Market Value, USDmn Ativos Totais AOAmn Namibia - Agribusiness Market Value, USDmn Ativos Totais AOAmn Kaynak: BMI Fonte: IMC

55 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

Toplam balık üretiminin %70’i açık denizde gerçekleş- peixes (principalmente goraz, peixe-ósseo, garoupa, tirilen balıkçılık yoluyla elde edilmektedir. Denizdeki pargo, imperador) e atum migratório e espécies semel- balıkçılığın da %57’si büyük ve orta ölçekli, kalanı ise hantes ao atum (Espadarte, tubarões de cara amarela, küçük ölçekli balıkçılar tarafından gerçekleştirilmek- peixes de olhos grandes e atum branco), cefalópodes tedir. Deniz balıkçılığı, özellikle Benguela akıntısından e moluscos (lula, polvo e crustáceos). faydalanan Namibe ve Benguela vilayetlerinde icra Estima-se que mais de 150.000 pessoas, incluindo edilmektedir. Deniz balıkçılığı yoluyla elde edilen 120.000 em pesca marítima e 30.000 em águas inte- ürünler: küçük deniz balıkları (çoğunlukla sardinella riores, estejam empregadas direta ou indiretamente ve at uskumrusu) kabuklular (derin deniz karidesi no setor pesqueiro. No entanto, deve-se levar em ve yengeç) yüzgeçli deniz balıkları (özellikle çipura, consideração que uma parcela significativa da popu- işkine, orfoz, çıtçıtlı, imparator) ve göçmen ton balığı lação que vive na linha costeira fornece seu sustento ile ton balığına benzeyen türler (kılıç balığı, sarıyüzgeç pescando na forma de pequenos artesãos. O consumo köpekbalığı, büyük gözlü ve beyaz ton balığı) kafadan de peixe per capita é de cerca de 15 quilos e este é bacaklılar ve yumuşakçalar (kalamar, ahtapot ve iki um quarto da ingestão de proteínas. 90% do produto kabuklular) şeklinde sıralanabilir. é consumido no mercado interno. 85% do produto é Deniz balıkçılığında 120.000, iç sularda yapılan balık- consumido como peixe fresco ou congelado, sendo çılıkta 30.000 olmak üzere 150.000’den fazla kişinin o restante processado por salga ou secagem. Não doğrudan veya dolaylı olarak balıkçılık sektöründe is- há rede de distribuição para distribuir peixe fresco do tihdam edildiği tahmin edilmektedir. Bununla birlikte mar para o país. sahil şeridinde yaşayan nüfusun önemli bir kısmının A indústria algodoeira de Angola, que é um dos produ- kendi hesaplarına küçük esnaf şeklinde balıkçılık ya- tores mais importantes do mundo com uma produção parak geçimlerini sağladıkları da dikkate alınmalıdır. anual de mais de 30 milhões de toneladas no cultivo Kişi başına balık tüketimi 15 kilo civarındadır ve bu de algodão em 1975, foi severamente danificada na rakam protein alımının dörtte birini oluşturmaktadır. guerra civil entre 1975 e 2002 e sua produção diminuiu Elde edilen ürünün %90’ı iç piyasada tüketilmektedir. para 870 toneladas em alguns anos. Ürünün %85’i taze veya dondurulmuş balık olarak Em 2013, o governo alocou 74.000 hectares de terra tüketilmekte, kalan kısmı ise tuzlama veya kurutma na província de Cuanza Sul como parte de sua política yoluyla işlem görmektedir. Denizden elde edilen taze de estimular o setor têxtil, em parte com um projeto de balığın ülke içine dağıtılmasına yönelik bir dağıtım ağı médio a longo prazo financiado pela Coréia do Sul. O bulunmamaktadır. Ministério da Agricultura destinou 100.000 toneladas Pamuk tarımı alanında 1975 yılında bağımsızlığı ka- de produtos por ano, dos quais 40% são de pequenas zanmasının öncesinde yıllık 30 milyon tondan fazla terras e o restante de grandes plantações comerciais. üretimiyle dünyanın önemli üreticilerinden biri olan No entanto, na temporada 2017-2018, 1.500 toneladas Angola’nın pamuk endüstrisi, 1975-2002 yılları arasın- de algodão foram obtidas nas províncias de Cuanza daki iç savaşta ağır hasar görerek üretim miktarı bazı Sul e Malanje como resultado de 30 toneladas de se- yıllarda 870 tona kadar düşmüştür. mentes plantadas com cerca de US $ 3 milhões de 2013 yılında hükümet, tekstil sektörünü canlandırma investimentos originários de países asiáticos, alguns politikasının parçası olarak Cuanza Sul vilayetinde da Coreia do Sul, China e Japão. Além disso, apren- 74.000 hektar araziyi kısmen Güney Kore tarafın- deu-se que há um investimento japonês de algodão em dan fonlanan orta-uzun vadeli bir projeyle pamuk 10.000 hectares de terra na Zona Industrial Agrícola de tarımına tahsis etmiştir. Tarım Bakanlığı projeden Capanda, na província de Malanje, e outro investimen- %40’ı küçük arazilerden, kalanı ise büyük ticari plan- to de algodão no valor de $ 67 milhões na província tasyonlardan olmak üzere yıllık 100.000 ton ürün de Cuanza Sul financiado pelos governos de Angola hedeflemiştir. Ancak 2017-2018 sezonunda bir kısmı e Coréia do Sul. başta Güney Kore, Çin ve Japonya olmak üzere Asya Enquanto a região da África do Sul já está lutando devletleri menşeli toplam 3 milyon dolar yatırımla com os países asiáticos, especialmente no Lesoto, ekilen 30 ton tohum sonucu Cuanza Sul ve Malanje Zâmbia e Suazilândia, o custo de produção é maior do vilayetlerinde 1.500 ton pamuk elde edilebilmiştir. que outros países por causa das estradas pobres de Bunların yanında Malanje vilayetindeki Capanda Angola, mão de obra não qualificada e as dificuldades Tarım Sanayi Bölgesinde 10.000 hektar araziye Japon de acesso à eletricidade. menşeli bir pamuk yatırımı, ayrıca Cuanza Sul vilaye- Em fevereiro, foi anunciado pelo Ministro da Agricultura tinde Angola ve Güney Kore hükümetlerince finanse e Florestas de Nhunga que nos próximos meses, 45% edilen 67 milyon dolar değerinde bir başka pamuk dos combustíveis utilizados na agricultura serão sub- yatırımının olduğu bilgisi alınmıştır. sidiados para reduzir os custos no setor agrícola. No Güney Afrika bölgesi ülkeleri Lesoto, Zambiya ve entanto, antes da implementação, uma estratégia está Svaziland başta olmak üzere halihazırda tekstilde As- sendo desenvolvida para evitar o possível contrabando ya ülkeleriyle rekabette zorlanırken, Angola’nın kötü de combustível. yollar, niteliksiz işgücü ve elektriğe ulaşım güçlükleri Um novo Programa Comercial de Desenvolvimento nedeniyle diğer ülkelere göre de daha yüksek olan üre- Agrícola (PDO) foi anunciado em dezembro de 2018,

56 tim maliyeti sektörün gelişimi önünde önemli engel com um total de US $ 230 milhões destinados ao progra- oluşturmaktadır. ma, 130 US $ de Banco Mundial, 100 US $ de Agencia Şubat ayında Tarım ve Orman Bakanı Nhunga tara- de Desenvolvimento de Frância (AFD). O programa será fından tarım sektöründe maliyetleri düşürmek adına implementado em 8 províncias até 2024 e se concen- önümüzdeki aylarda tarımda kullanılan yakıtların trará em treinamento técnico para aumentar o volume %45 oranında sübvanse edileceği açıklanmış olup, de negócios, além de instalações e infraestrutura pa- uygulamayla yakıt giderlerinin %20-25, gübre gider- ra armazenamento e processamento para a indústria lerinin ise %15-25 oranında düşürülmesinin hedef- agrícola. lendiği belirtilmiştir. Ancak uygulamaya geçmeden Em linha com seu compromisso de revitalizar o setor önce muhtemel yakıt kaçakçılığını önlemek üzere bir agrícola, o governo aumentou em 5 vezes sua partic- strateji üzerinde çalışılmaktadır. ipação nos gastos agrícolas no orçamento de 2019. 2018 yılı Aralık ayında ülke yeni bir Ticari Tarım No entanto, o montante ainda pode ser igual a 1,6% Kalkınma Programı (Projecto de Desenvolvimento das despesas. O aumento dos gastos públicos no setor da Agricultura Comercial (PDAC) açıklanmış olup, agrícola com o PDAC deverá melhorar alguns dos prob- programa tahsis edilen toplam 230 milyon dolarlık lemas do setor. fonun 130 milyon doları Dünya Bankasından, 100 A implementação do PDAC sob a supervisão do Banco milyon doları ise Fransız Kalkınma Ajansı (Agence Mundial também é positiva para a eficácia do Programa. Française de Développement - AFD) tarafından No entanto, prevê-se que o impacto do PDAC no setor karşılanmaktadır. Program, 2024’e kadar 8 vilayette seja limitado. O programa é apenas para agricultura uygulanacak olup, tarım endüstrisi için depolama ve comercial de grande porte, mas as grandes plantações işlemeye yönelik tesisler ve altyapı yanında ciroları em Angola já são relativamente ativas. 80% da produção artırmak için teknik eğitime odaklanacaktır. agrícola de Angola é derivada de pequenas explorações Tarım sektörünü canlandırma taahhüdü doğrultusun- agrícolas onde as famílias de agricultores e as pequenas da hükümet, 2019 bütçesinde tarım harcamalarının empresas ganham a vida. Apesar dos esforços para payını 5 kat artırmıştır. Ancak ayrılan tutar, halen melhorar o ambiente de negócios do setor, conside- harcamaların ancak %1,6’sına karşılık gelebilmektedir. ra-se que são necessários esforços mais amplos para PDAC ile birlikte tarım sektörüne yönelik artan kamu lidar com problemas como burocracia pesada, capital harcamalarının, sektörün sorunlarından bazılarında humano inadequado, legislação deficiente e corrupção iyileştirme sağlaması beklenmektedir. em andamento. Portanto, embora possa aumentar a Ayrıca PDAC’nin Dünya Bankası gözetiminde eficiência dos grandes investimentos em agricultura uygulanacak olması da Programın etkinliği bakı- comercial, prevê-se que os problemas e as fragilidades mından olumludur. Ancak yine de PDAC’nin sektör institucionais do PDAC não contribuam fortemente para genelinde etkisinin sınırlı kalması öngörülmektedir. o crescimento do setor agrícola e o crescimento do setor Zira Program yalnızca büyük ticari tarıma yöneliktir, continuará a ser suprimido. ancak Angola’daki bahse konu büyük plantasyonlar halihazırda nispeten etkin faaliyet gösterebilmektedir. ENERGIA Angola’nın tarım çıktısının %80’i ise, çiftçi ailelerin O acesso estimado de Angola à eletricidade é inferior a ve küçük firmaların kendi geçimini sağladığı küçük 40%, que é o mercado para investimentos no setor de tarlalardan elde edilmektedir. Sektörün iş ortamını energia. A maioria da população atende a demanda de iyileştirmeye yönelik girişimlere karşın, ağır bürok- eletricidade dos geradores de diesel. O poder econôm- rasi, yetersiz beşeri sermaye, zayıf mevzuat ve halen ico das pessoas para comprar eletricidade a partir do devam eden yolsuzluk gibi sorunlarla mücadeleye preço de mercado é limitado. O fornecimento de eletri- yönelik daha kapsamlı çabalara ihtiyaç bulunduğu cidade pelo estado é fornecido por preços subsidiados, değerlendirilmektedir. Dolayısıyla büyük ticari tarım e esses subsídios são abolidos no âmbito do programa yatırımları için verimliliği artırabilmekle birlikte de reformas acordado com o FMI. PDAC’nin yukarıda yer verilen sorunlar ve kurumsal As reservas de gás natural do país possibilitam a pro- zayıflıkların tarım sektörü büyümesine güçlü bir katkı dução de energia térmica. Além disso, as ricas reservas yapamayacağı ve sektör genelinde büyümenin baskı- de petróleo permitem a produção de energia movida a lanmaya devam edeceği öngörülmektedir. gasolina. Atualmente, a infraestrutura de distribuição de eletrici- ENERJİ dade de Angola não está integrada e está dividida em 5, Angola’nın tahmin edilen elektriğe erişim oranı Norte, Sul, Central, Leste e Cabinda. Há também usinas %40’ın altında olup, bu durum enerji sektörüne yö- isoladas e linhas de distribuição que ainda não foram nelik yatırımlar için pazar oluşturmaktadır. Halkın incluídas nas redes regionais. büyük çoğunluğu dizel yakıtlı jeneratörlerden elektrik Está atualmente em vigor o projeto da central elétrica a ihtiyacını karşılamaktadır. Halkın piyasa fiyatından gás natural com capacidade de 750 MW, que está prest- elektrik almak için ekonomik gücü sınırlıdır. Dev- es a ser concluído na província do Soyo, na província let tarafından elektrik arzı sübvansiyonlu fiyatlarla do Zaire, e considera-se que a capacidade de energia sağlanmakta olup, IMF ile üzerinde anlaşılan reform térmica desenvolvida contribuirá para a diversificação

57 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

ANGOLA TARIM ÜRÜNLERI ÜRETIMI VE PROJEKSIYONU (TAHMINLERI, BEKLENTILERI) OS PRIMEIROS 10 PRODUTOS DA IMPORTAÇÃO DE PAÍS PARA TURQUIA

YILLAR ANOS 2018 2019 2020 2021 2022

TAHILLAR 3.162.727 3.570.164 4.030.551 4.550.807 5.138.749 CEREAIS

Mısır (ton) 3.007.111 3.402.456 3.849.776 4.355.906 4.928.576 Milho (toneladas)

Massango (ton) 59.960 65.062 70.598 76.605 83.124 Massango (toneladas)

Massambala(ton) Massambal (toneladas) 65.923 69.940 74.200 78.721 83.516

Pirinç(ton) Arroz (toneladas) 29.733 32.707 35.977 39.575 43.533

KÖK VE YUMRUKÖK SEBZELER 11.488.100 12.429.469 13.495.220 14.707.159 16.091.364 VEGETAIS DE RAIZ E TUBÉRCULOS

Manyok(ton) 8.426.001 8.879.700 9.357.829 9.861.702 10.392.707 Mandioca (toneladas)

Patates(ton) Batatas (toneladas) 683.846 683.959 684.071 684.184 684.296

Tatlı patates(ton) Batata-doce (toneladas) 2.378.253 2.865.810 3.453.320 4.161.273 5.014.360

BAKLAGİLLER VE YAĞLI TOHUMLAR 807.499 895.408 993.164 1.101.901 1.222.890 LEGUMINOSAS E SEMENTES OLEOSAS

Fasulye(ton) Feijão (toneladas) 479.444 524.500 573.789 627.711 686.700

Fıstık(ton) Amendoim (toneladas) 308.728 348.542 393.491 444.237 501.527

Soya fasulyesi(ton) Soja (tonelada) 19.326 22.366 25.883 29.953 34.664

MEYVELER FRUTAS 5.962.619 6.393.314 6.857.466 7.357.901 7.897.703

Muz(ton) Bananas (toneladas) 4.444.045 4.720.394 5.013.927 5.325.714 5.656.889

Narenciye(ton) citrinos (toneladas) 471.667 528.494 592.167 663.512 743.453

Mango(ton) Mango (toneladas) 254.251 273.792 294.834 317.494 341.895

Ananas(ton) Abacaxi (toneladas) 715.620 790.210 872.575 963.525 1.063.955

Avokado(ton) Abacate (toneladas) 77.037 80.425 83.963 87.656 91.511

BAHÇE-BAĞ SEBZELERİ 1.937.852 2.001.269 2.066.855 2.134.688 2.204.849 VEGETAIS DE JARDIM HORTICULTURA

Sarımsak(ton) Alho (toneladas) 9.895 9.991 10.087 10.184 10.283

Soğan(ton) Cebolas (toneladas) 321.492 334.107 347.218 360.843 375.003

Domates(ton) Tomate (toneladas) 746.713 769.428 792.834 816.952 841.803

Lahana(ton) Couve (toneladas) 392.026 408.198 425.038 442.571 460.829

Havuç(ton) Cenouras (toneladas) 105.393 108.019 110.711 113.469 116.297

Diğerleri(ton) Outros (toneladas) 362.333 371.525 380.968 390.668 400 635

Kaynak: Angola Tarım ve Orman Bakanlığı 2017-2018 Raporu Fonte: Relatório do Ministério da Agricultura e Florestas de Angola 2017-2018

58 programı kapsamında bu sübvansiyonların kaldırılma- do sector. O fornecimento de energia pode ser sig- sı söz konusudur. nificativamente aumentado com usinas hidrelétricas Ülkenin sahip olduğu doğalgaz rezervleri, termal enerji de grande escala em vigor. üretimini de mümkün kılmaktadır. Ayrıca zengin pet- Secas periódicas são suscetíveis de prejudicar a pro- rol rezervleri, benzin yakıtlı enerji üretimine de imkân dução de energia hidroelétrica, que constitui uma parte sağlamaktadır. importante da produção de energia de Angola. Halihazırda Angola’nın elektrik dağıtım altyapısı As estimativas de consumo de eletricidade e capaci- bütünleşik olmayıp, Kuzey, Güney, Orta, Doğu ve Ca- dade de produção de Angola são apresentadas na binda ağları olmak üzere 5’e bölünmüş durumdadır. tabela abaixo. Henüz bölgesel ağlara da dahil olamamış izole santral Com respetivamente a conclusão das Usinas Hi- ve dağıtım hatları da bulunmaktadır. drelétricas de Laúca e Caculo Cabaça em 2019 e Zaire vilayetindeki Soyo şehrinde birincisi tamamlan- 2027, nos próximos 10 anos, espera-se que a energia mak üzere olan 750 MW kapasiteli 2 doğalgazlı termik hidrelétrica, que atualmente é a primeira fonte de en- santral projesi halihazırda yürürlükte olup, geliştirilen ergia de Angola, aumente sua dominância no setor. söz konusu termal enerji kapasitesinin sektörün çeşit- Com a conclusão das centrais térmicas a gás natural lendirilmesine katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. mencionadas no Soyo e o bom funcionamento das Yürürlükteki büyük ölçekli hidroenerji santralleriyle centrais térmicas, considera-se que o interesse do enerji arzı önemli ölçüde artırılabilecektir. investidor pode aumentar na produção de energia Dönemsel kuraklıkların, Angola’nın enerji üretiminin térmica. Além disso, se forem feitos planos para ligar önemli bir kısmını oluşturan hidroelektrik üretimine a rede de distribuição de Angola à rede da SADC, zarar verebileceği değerlendirilmektedir. haverá também a possibilidade de exportar mais Angola’nın elektrik tüketimi ve üretim kapasitesi tah- produção. minlerine aşağıdaki tabloda yer verilmiştir. Em fevereiro deste ano, a Odebrecht Angola, empreitei- Önümüzdeki 10 yıllık dönemde Laúca ve Caculo Ca- ra do projeto, anunciou que as duas últimas unidades baça Hidroelektrik Santrallerinin sırasıyla 2019 ve 2027 da mencionada hidrelétrica de Laúca, com capacidade yıllarında tamamlanarak üretime başlamasıyla Ango- de 2 GW, serão concluídas até o final deste ano e a la’nın halihazırda ilk sıradaki enerji kaynağı olan hidro- usina estará em operação. elektrik enerjisinin sektördeki dominantlığını daha da Em dezembro do ano passado, o governo anunciou um artırması beklenmektedir. Soyo şehrindeki bahsi geçen empréstimo de US $ 1,06 bilhão do UniCredit italiano e doğalgaz yakıtlı termik santrallerin tamamlanması ve do Commerzbank Alemão para a construção de outro başarılı bir şekilde faaliyete geçmesiyle birlikte termik grande projeto, o de 2.1 GW Caculo Cabaça. O projeto enerji üretimine de yatırımcı ilgisinin artabileceği de- está previsto para ser concluído em 2026-2027.

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Üretim Toplam (TWh) 9,5 10,7 11,8 14,3 16,7 16,7 16,9 17,1 Total de Produção (TWh)

Tüketim TWh) Consumo (TWh) 8,4 9,4 10,3 12,3 12,9 13,4 13,7 14,1

Arz Kapasitesi (MW) Capacidade de 2.564,1 3.304,2 4.790,9 5.493,1 5.503,2 5.512,4 5.520,4 5.528,4 fornecimento (MW)

Kaynak: BMI Fonte: IMC

ğerlendirilmektedir. Ayrıca Angola’nın dağıtım ağının A participação do gás natural na produção de energia SADC ağına bağlanmasına yönelik planların hayata térmica deverá aumentar de 51% para 66% de 2019 geçirilmesi halinde fazla üretimin ihraç edilmesi imkanı para 2028. Com os projetos de centrais elétricas de da doğacaktır. gás natural mencionados no Soyo, espera-se que a Projenin yüklenicisi olan Odebrecht Angola tarafından produção de energia térmica a óleo diminua. bu yıl Şubat ayında, 2 GW kapasiteli bahsi geçen Laúca Em Dezembro do ano passado, como parte do plano Barajının son iki ünitesinin bu yılsonuna kadar tamam- da Pool de Energia do Sul da Africa (SAPP), Angola lanarak santralin faaliyete geçeceği açıklanmıştır. será integrada na linha de energia da SADC em Diğer büyük proje olan 2,1 GW kapasiteli Caculo 2021. Este desenvolvimento é importante em termos Cabaça Barajının inşası için de geçtiğimiz yıl Aralık de não perder o excedente de produção no quadro ayında hükümet, İtalyan UniCredit ve Alman Commer- da previsão de que a oferta de eletricidade deixará zbank’tan 1,06 milyar dolarlık kredi sağlandığını duyur- a demanda doméstica nos próximos anos.

59 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

muştur. Projenin 2026-2027 yıllarında tamamlanması Angola é um dos potenciais mais ricos da África nesta öngörülmektedir. área, com seu potencial hidrelétrico estimado em 18 Termik enerji üretiminde doğalgazın payının GW. Conforme declarado pelo ministro da Energia, 2019’dan 2028’e kadar %51’den %66’ya çıkması para atender a demanda de eletricidade em 2025, 29 beklenmektedir. Bunda bahsi geçen Soyo’daki do- bilhões de dólares devem ser gastos em infraestrutura ğalgazlı termik santral projeleri ile birlikte petrol de energia. Nos próximos 10 anos, o governo planeja yakıtlı termik enerji üretiminin de azalacağı bek- adicionar mais de 5.000 MW de capacidade aumentan- lentisi rol oynamaktadır. do sua capacidade de energia mais que o dobro dos Geçtiğimiz yıl Aralık ayında, Güney Afrika Enerji atuais 4.400 MW. Dois terços dessa capacidade adi- Havuzu (SAPP) planının bir parçası olarak An- cional estão previstos para a hidroeletricidade e 20% gola’nın 2021 yılında SADC elektrik hattına en- para o gás natural. tegre olacağı açıklanmıştır. Önümüzdeki yıllarda A rede de distribuição de eletricidade necessita de elektrik arzının iç talebi geride bırakacağı tahmini investimento e, devido aos problemas causados pela çerçevesinde fazla üretimin kaybedilmemesi anla- rede, que não pode ser operada de forma eficaz, os mında bu gelişme önemlidir. geradores a diesel são preferidos em muitas regiões. Angola, 18 GW olarak tahmin edilen hidroelektrik No campo, existem muitas regiões sem acesso à potansiyeliyle Afrika’nın bu alandaki en zengin po- eletricidade. Com o corte dos subsídios para abas- tansiyele sahip ülkelerinden biridir. Enerji Bakanı tecer os preços e o efeito da inflação geral, o custo tarafından belirtildiği üzere 2025’te elektrik ihti- de funcionamento do gerador aumenta tanto para as yacını karşılamak için enerji altyapısına 29 milyar famílias como para as empresas. Atualmente, muitas dolar harcanması gerekmektedir. Önümüzdeki 10 empresas preferem usar seus geradores a diesel pa- yılda hükümet, enerji kapasitesini mevcut 4.400 ra suas atividades. O diretor nacional do Ministério MW’ın iki katından fazla artırarak 5.000 MW daha de Energia e Energias Renováveis do Ministério de kapasite eklemeyi planlamaktadır. Bu ek kapasi- Energia e Águas anunciou que as áreas potenciais

60 tenin üçte ikisinin hidroelektrik, %20’sinin ise para geração de eletricidade a partir de energia eólica doğalgazdan elde edilmesi öngörülmektedir. são determinadas no país, e nas áreas rurais do país, o Elektrik dağıtım şebekesinin de yatırıma ihtiya- peso será dado às usinas de biomassa para avaliação cı olup, etkin faaliyet gösteremeyen şebekeden de energia solar e resíduos agrícolas e florestais. Atual- kaynaklı sorunlar nedeniyle birçok bölgede dizel mente, a eletricidade é produzida a partir de resíduos yakıtlı jeneratörler tercih edilmektedir. Kırsal de cana-de-açúcar em Angola. Foi aprendido que a pri- kesimde ise elektriğe hiçbir kaynaktan erişimi oridade será dada aos projetos de energia renovável olmayan birçok bölge bulunmaktadır. Yakıt fi- devido aos baixos custos de manutenção. As barreiras yatlarına uygulanan sübvansiyonların kesilmesi aos investimentos em energia renovável incluem as ve genel enflasyonun da etkisiyle jeneratör ça- restrições financeiras, as tarifas atuais de eletricidade e lıştırma maliyeti hem hanehalkı hem şirketler a falta de legislação específica. Em Angola, os subsídios için yükselmektedir. Birçok şirket, halihazırda estatais estão sendo aplicados atualmente aos preços faaliyetleri için kendi dizel yakıtlı jeneratörlerini da eletricidade, e prevê-se que esses subsídios sejam kullanmayı tercih etmektedir. levantados para aumentar o saldo da despesa pública Angola Enerji ve Su Bakanlığı Yenilenebilir Enerji e que o preço de kw/s, que é de cerca de 4 centavos, Ulusal Direktörü, ülkede rüzgar enerjisinden elektrik seja elevado para 10 centavos. üretimine uygun potansiyel bölgelerin belirlendiğini, O governo Angolano quer substituir as térmicas a die- ülkenin iç kesimlerindeki kırsal bölgelerde ise ağır- sel existentes por usinas térmicas ou hidrelétricas de lığın güneş enerjisi ve tarım ve ormancılık atıklarını combustível pesado (HFO), a fim de economizar custos değerlendirmek üzere biyokütle kullanan santrallere e, ao mesmo tempo, alcançar novas regiões sem ele- verileceğini açıklamıştır. Halihazırda Angola’da şeker tricidade por usinas hidrelétricas e eólicas, especial- kamışı atıklarından elektrik üretilmektedir. Düşük mente no leste e sul. As outras usinas de baixo custo bakım maliyetleri nedeniyle de yenilenebilir enerji possíveis também serão avaliadas positivamente. projelerine öncelik verileceği öğrenilmiştir. Yenilene- Em Angola, que é considerado o obstáculo mais im- bilir enerji yatırımlarının önündeki engeller arasında portante para potenciais investimentos, as empresas finansal kısıtlarla birlikte mevcut elektrik tarifeleri ve que podem fornecer o seu próprio financiamento são özel bir mevzuatının bulunmayışı sayılabilir. Ango- bastante vantajosas. O governo de Angola pretende la’da halihazırda elektrik fiyatlarına devlet sübvansi- assinar o Acordo de Compra de Energia (PPA) com yonu uygulanmakta olup, kamu harcama dengesini esses investidores. iyileştirmek adına bu sübvansiyonların kaldırılması ve De acordo com a Estratégia de Energia de Angola de yaklaşık 4 cent olan kw/s fiyatının 10 cent’e çıkarılma- 2025, o potencial de energia eólica de Angola de 3,9 sı öngörülmektedir. gw foi calculado e considera-se que 604 mw é possível Angola hükümeti, doğu ve güney bölgelerinde estabelecer num curto espaço de tempo com 13 projetos başta güneş enerjisi olmak üzere hidroelektrik ve e ser integrado em redes de energia. De acordo com rüzgar santralleriyle halihazırda elektriksiz yeni o AE2025, a prioridade também será dada às usinas bölgelere ulaşmayı hedeflerken, mevcut dizel híbridas que geram energia e energia térmica ao mes- yakıtlı termik santrallerini de maliyet tasarrufu mo tempo, reduzindo o desperdício de energia e os sağlamak adına ağır yakıtlı (HFO) termik veya impactos ambientais. É planejado mudar para cartões hidroelektrik santrallerle değiştirmek istemekte- e contadores pré-pagos. Mais uma vez, de acordo com dir. Mümkün olan diğer daha az maliyetli enerji o AE2025, Angola tem potencial para gerar 3,7 gw de santralleri de olumlu değerlendirilecektir. Potan- eletricidade de 42 projetos com biomassa e resíduos siyel yatırımların önündeki en önemli engelin sólidos urbanos. finansman konusu olduğu değerlendirilen An- gola’da, kendi finansmanını sağlayabilen firmalar PETRÓLEO, MINERAÇÃO, MÁRMORE E PEDRA oldukça avantajlı konuma gelmektedir. Angola NATURAL hükümeti, bu tür yatırımcılarla Enerji Satın Alım Angola, um país rico em recursos naturais, é um dos Anlaşması (PPA) imzalamaya sıcak bakmaktadır. mais importantes produtores de petróleo e diamantes do 2025 Angola Enerji Stratejisine göre Angola’nın 3,9 mundo. O país que é parte da OPEC produz 1,5 milhão gw rüzgar enerjisi potansiyeli hesaplanmış olup, de barris de petróleo por dia. Devido ao alto custo de ex- bunun 604 mw kadarının 13 proje ile kısa sürede tração de petróleo das áreas de águas profundas, o país kurulması ve enerji ağlarına entegre edilmesinin é mais afetado pela queda nos preços do petróleo do mümkün olduğu değerlendirilmektedir. AE2025’e que em outros países. Licenças de extração de petróleo göre yakıttan aynı anda hem elektrik hem de ter- já foram concedidas pela petrolífera estatal Sonangol, e mal enerji elde ederek enerji israfını ve çevresel foi anunciado que a empresa será reestruturada e não etkileri azaltan hibrit santrallere de öncelik verile- relacionada à sua atividade principal será privatizada cektir. Kartlı ve ön ödemeli sayaçlara geçilmesi de e sua estrutura pesada será liberada e que uma nova planlanmaktadır. Yine AE2025’e göre, Angola’nın unidade pública, a Agência Nacional de Petróleo e Gás biyokütle ve kentsel katı atıktan 42 proje ile 3,7 gw Natural, será estabelecida para regular novos campos elektrik üretme potansiyeli bulunmaktadır. de petróleo. Em 2019, soube-se que seria feita uma

61 PETROL, MADENCİLİK, MERMER VE DOĞALTAŞ PETRÓLEO MINERAÇÃO MÁRMORE E PEDRA NATURAL

62 PETROL, MADENCİLİK, MERMER VE DOĞALTAŞ licitação para novos campos de petróleo no mar aberto Doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülke olan An- e na terra (leitos dos rios Congo, Namibe e Cunene). gola, dünyanın önemli petrol ve elmas üreticilerinden A busca por novos campos de petróleo também está biridir. OPEC üyesi ülke günde 1,5 milyon varile yakın em andamento. As propostas foram concluídas para petrol üretmektedir. Derin deniz sahalarından elde aumentar a capacidade da única refinaria do país, a edilen petrolün çıkarma maliyetinin yüksek olması Refinaria de Luanda, e para construir as novas Refi- nedeniyle ülke, petrol fiyatlarındaki düşüşlerden diğer narias de Lobito e Cabinda. ülkelere göre daha olumsuz etkilenmektedir. Petrol O setor de mineração de Angola é menos desen- çıkarım izinleri halihazırda kamuya ait petrol şirketi volvido do que outros países da África do Sul. No Sonangol tarafından verilmekte olup, söz konusu şir- entanto, as ricas reservas minerais do país e um ketin yeniden yapılandırılarak ana faaliyetiyle ilgisiz 54 ambiente de negócios relativamente melhor fazem iştirakinin özelleştirileceği ve hantal yapısından kur- de Angola um dos países mais atraentes da região tarılacağı, bu kapsamda yeni petrol sahalarına ilişkin em termos de investimentos em mineração. Além ihaleleri düzenlemek üzere Ulusal Petrol ve Doğalgaz disso, os esforços do novo presidente Lourenço pa- Ajansı adında yeni bir kamu biriminin kurulacağı açık- ra diversificar a economia dos países dependentes lanmıştır. 2019 yılı içerisinde açık denizde ve karada do petróleo podem ser positivos para a indústria de (Congo, Namibe ve Cunene nehir yataklarında) yeni mineração, como outros setores. petrol sahaları için ihaleye çıkılacağı öğrenilmiştir. Yeni Angola tem potencial para ser um dos países africanos petrol sahalarına ilişkin arama çalışmaları da sürdürül- mais importantes no sector mineiro, com a sua vasta mektedir. Ülkenin tek rafinerisi olan Luanda Rafineri- terra ainda não explorada. Devido ao fato de que o sinin kapasitesini artırmak ve yeni Lobito ve Cabinda estado não é favorável à mineração de carvão, tem Rafinerilerinin yapımı için ihaleler tamamlanmıştır. grandes depósitos de carvão intocados e importantes Angola’nın madencilik sektörü, Güney Afrika bölge- reservas de minério de ferro. Espera-se um cresci- sindeki diğer ülkelere göre daha az gelişmiş durum- mento estável no setor de diamantes, graças a novas dadır. Ancak ülkenin zengin maden rezervleri ve regulamentações e novas descobertas que contribuem nispeten daha iyi iş ortamı, Angola’yı maden yatırımla- positivamente para a transparência e competitividade, rı açısından bölgedeki cazip ülkelerden biri haline ge- como resultado do aumento das atividades de empre- tirmektedir. Ayrıca yeni Cumhurbaşkanı Lourenço’nun sas nacionais e estrangeiras. O apoio do governo ao petrole bağımlı ülke ekonomisini çeşitlendirmeye setor contribui para o clima de investimento e para o yönelik gayretleri, diğer sektörler gibi maden endüstrisi ambiente de negócios. için de olumlu olabilecektir. A empresa estatal Endiama participa atualmente de Angola, henüz maden keşif çalışması yapılmamış çok todas as atividades de mineração de diamantes no geniş topraklarıyla madencilik sektöründe Afrika’nın país. Embora o período de 17 anos de paz tenha önemli ülkelerinden olma potansiyeli taşımaktadır. permanecido por trás da guerra civil, a estabilidade Devletin kömür madenciliğine sıcak bakmamasının política ainda é uma importante sensibilidade pa- da etkisiyle el değmemiş büyük kömür yatakları ve ra o setor. Como a infraestrutura de logística está önemli demir cevheri rezervlerine sahiptir. Elmas subdesenvolvida, o desenvolvimento da atividade de sektöründe şeffaflığa ve rekabete olumlu katkı yapan mineração nas áreas costeiras remotas do país não yeni düzenlemeler ve yeni keşiflerle birlikte yerli ve foi suficientemente apoiado. Preocupações sobre o yabancı şirketlerin artan faaliyetleri sayesinde istikrarlı uso da água elevam os custos no setor. A corrupção bir büyüme beklenmektedir. Hükümetin de sektöre em curso continua a ser um importante obstáculo yönelik destekleri, yatırım iklimi ve iş ortamına katkı ao desenvolvimento do setor e desestimula os in- sağlamaktadır. vestidores globais. Considera-se que os planos do Devlete ait Endiama şirketi, halen ülkedeki bütün governo para estabelecer Áreas Protegidas por Mi- elmas madenciliği faaliyetlerine katılmaktadır. İç sa- nas poderiam incentivar o investimento estrangeiro vaşın ardından 17 yıllık barış dönemi geride kalmış e atividades de mineração em pequena escala. O olmasına karşın, siyasi istikrar halen sektör için önemli governo também está comprometido em melhorar bir hassasiyettir. Lojistik altyapı az gelişmiş durumda a mineração de ferro em Angola, que possui uma olduğundan dolayı ülkenin özellikle kıyıya uzak iç das maiores reservas de minério de ferro da região kesimlerinde madencilik faaliyetinin gelişimi yeterince da África do Sul. A mineração de ouro ainda é uma desteklenememektedir. Su kullanımına ilişkin kaygılar, fase de nascimento e existem grandes reservas sektörde maliyetleri yükseltmektedir. Devam eden esperando para serem comercializadas. Por outro yolsuzluk da sektörün gelişimi önünde önemli bir lado, o governo está procurando maneiras de levar engel teşkil etmeye devam ederek küresel yatırımcıları as atividades de mineração em pequena escala que caydırmaktadır. Hükümetin Maden Koruma Bölgeleri não podem ser negligenciadas na estrutura legal. kurmaya yönelik planlarının, yabancı yatırımı ve kü- Uma possível deterioração da situação geral da çük ölçekli madencilik faaliyetlerini teşvik edebileceği economia pode afetar adversamente o desenvolvi- değerlendirilmektedir. Ayrıca hükümet, Güney Afrika mento do setor de mineração, bem como de outros

63 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

bölgesindeki en büyük demir cevheri rezervlerinden setores, e pode resultar no comissionamento de inves- birine sahip olan Angola’nın demir madenciliğini timentos em infraestrutura altamente necessários. A geliştirmeye kararlıdır. Altın madenciliği ise henüz intensa concorrência na indústria mundial de diaman- doğum aşamasındaki bir sektör olup, ticarileştirilmeyi tes fará com que os preços permaneçam sob pressão. bekleyen büyük rezervler bulunmaktadır. Hükümet Por outro lado, espera-se que os baixos preços do bir yandan da ihmal edilemeyecek büyüklükteki kü- ferro nos próximos anos prejudiquem os esforços para çük ölçekli madencilik faaliyetlerini yasal çerçeveye melhorar o setor. taşımanın yollarını aramaktadır. O setor de mineração de Angola continuará a dominar Ekonominin genel durumundaki olası bir kötü- as atividades de descoberta e produção de diamantes, leşme, diğer sektörler gibi madencilik sektörünün respondendo por aproximadamente 90% da receita de gelişimini olumsuz etkileyerek yoğun ihtiyaç total do setor. Juntamente com algumas empresas es- duyulan altyapı yatırımlarının ertelenmesine neden trangeiras de mineração que operam no país, os atores olabilecektir. Küresel elmas sektöründeki yoğun domésticos dominam o setor. Existem atualmente 12 rekabet, fiyatların baskı altında kalmaya devam minas de diamantes, 8 das quais estão ativas. Grandes etmesine neden olacaktır. Diğer yandan önümüz- reservas de diamantes estão localizadas nas províncias deki yıllarda beklenen düşük demir fiyatlarının da da Lunda Norte e Lunda Sul. sektörün geliştirilmesine yönelik çabaları baltalaya- Em 2016, Angola produziu 9,42 milhões de quilates de bileceği değerlendirilmektedir. produção de diamantes em 2016, aumentando a sua pro- Angola’nın madencilik sektörü, toplam sektör dução em 9,64 milhões de quilates. Em janeiro de 2018, gelirinin yaklaşık %90’ını oluşturan elmas keşif ve o presidente Lourenço aprovou a equiparação da gigante üretim faaliyetleri hakimiyetinde olmaya devam russa de mineração Alrosa à Endiama, aumentando sua edecektir. Ülkede faaliyet gösteren bazı yabancı participação na maior mina de diamantes do país, Catoca, maden şirketleriyle birlikte yerli aktörler sektöre para 41%. Também em março do ano passado, Lourenço büyük oranda hakimdir. Halihazırda 12 elmas ma- pediu aos atores internacionais do setor que assumissem deni bulunmakta olup, 8’i aktif durumdadır. Büyük as licenças de descoberta de diamantes retiradas de sua elmas rezervleri, Lunda Norte ve Lunda Sul vilayet- filha, antecessora de seu predecessor, no contexto de lerinde bulunmaktadır. investigações de corrupção. Em julho de 2018, a fim de Angola, 2016 yılındaki 9,02 milyon karat elmas üre- aumentar o interesse de potenciais investidores no setor timini 2017 yılında %4,6 artırarak 9,44 milyon karat e equilibrar os efeitos da queda dos preços do petróleo, o üretim gerçekleştirmiştir. 2018 yılı Ocak ayında Cum- Presidente Lourenço anunciou uma nova abordagem para hurbaşkanı Lourenço, Rus maden devi Alrosa’nın fortalecer os canais de comunicação do setor e aumentar ülkenin en büyük elmas madeni olan Catoca’daki a transparência. Neste contexto, foram abertos concur- ortaklık payını %41’e çıkararak Endiama’yla eşitle- sos abertos de alguns diamantes de tamanho incomum mesine onay vermiştir. Yine geçen yılın Mart ayında descobertos desde o ano passado. Por outro lado, em Lourenço, yürütülen yolsuzluk soruşturmaları kapsa- outubro de 2018, mais de 67 minas de diamantes ilegais mında selefi dos Santos’un kızından geri alınan elmas foram fechadas no âmbito da Operação de Transparência keşif izinlerini devralmak üzere sektörün uluslararası do Estado. aktörlerine çağrıda bulunmuştur. 2018 yılı Temmuz ayında sektöre potansiyel yatırımcıların ilgisini artır- Em 2019, a produção de diamantes de Angola deverá con- mak ve düşmekte olan petrol fiyatlarının etkilerini tinuar a aumentar com a ajuda do aumento do investimento dengelemek adına Cumhurbaşkanı Lourenço tarafın- estrangeiro e das atividades de mineração de diamantes dan sektöre ilişkin iletişim kanallarını güçlendirmek em pequena escala. A produção estimada de diamantes ve şeffaflığı artırmaya yönelik yeni bir yaklaşım be- para o ano de 2028 é de 14,5 milhões de quilates. nimsendiği ilan edilmiştir. Bu kapsamda geçen yıldan Com exceção dos diamantes, tem quantidades sig- itibaren keşfedilen bazı sıradışı büyüklükteki elmas- nificativas de ferro e metais ferrosos (manganês, titânio, ların açık ihaleleri gerçekleştirilmiştir. Diğer yandan crómio), metais comuns (cobre, chumbo, zinco, tungsté- 2018 yılı Ekim ayında devlet tarafından yürütülen nio, estanho, níquel, cobalto), metais raros (lítio, nióbio, Şeffaflık Operasyonu kapsamında 67’den fazla kaçak tântalo) e metais preciosos (ouro, prata e platina). Ex- elmas madeninin kapatıldığı açıklanmıştır. istem também elementos de terras raras utilizados nas 2019 yılında Angola’nın elmas üretiminin artan dış telecomunicações. yatırım ve küçük ölçekli elmas madenciliği faali- Existem também fontes de pedra natural (mármore, yetlerinin yardımıyla artmaya devam etmesi bek- granito, quartzo, calcário) em Angola e 215.500 m3 de lenmektedir. 2028 yılı için öngörülen elmas üretimi produção de pedra natural foram realizadas no período 14,5 milyon karattır. de 5 anos entre 2012-2016. No período de 5 anos entre Elmas haricinde Angola’da önemli miktarda demir 2017-2021, a produção de 357.000 m3 é esperada com ve demirli metaller (manganez, titanyum, krom), adi 10 novas pedreiras, 5 dessas 10 novas pedreiras foram metaller (bakır, kurşun, çinko, volfram, kalay, nikel, iniciadas em 2017 com a produção e processamento de kobalt), nadir metaller (lityum, niobium, tantal) ve granito preto. Atualmente existem 12 unidades de corte kıymetli metaller (altın, gümüş ve platinyum) bulun- e polimento no país.

64 MADENCİLİK MINERAÇÃO

65 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

maktadır. Ayrıca telekomünikasyonda kullanılan nadir INFRA-ESTRUTURA-CONSTRUÇÃO toprak elementleri de bulunmaktadır. Desde 2002, os esforços de Angola para melhorar Angola’da doğaltaş (mermer, granit, kuvars, kireçtaşı) a sua infraestrutura, que foi bastante danificada na kaynakları da bulunmakta olup, 2012-2016 arası 5 guerra civil de longo prazo, foram levados a cabo 3 yıllık dönemde 215.500 m doğaltaş üretimi gerçek- com a ajuda de empréstimos e investimentos es- leşmiştir. 2017-2021 arası 5 yıllık dönemde ise 10 trangeiros chineses. Desenvolvimentos significativos 3 yeni ocağın faaliyete geçmesiyle 357.000 m üretim foram alcançados nas linhas de transporte e este de- beklenmektedir. Planlanan bu 10 yeni ocaktan 5’i 2017 senvolvimento deverá continuar nos próximos anos. yılında siyah granit kesim ve işleme faaliyetine başla- Alguns projetos foram prejudicados pelas medidas de mıştır. Ülkede halihazırda 12 kesim ve cila fabrikası aperto fiscal do estado, o que, por sua vez, leva o Es- bulunmaktadır. tado a estabelecer cada vez mais parcerias privadas ALTYAPI-İNŞAAT em algumas áreas. Por exemplo, no setor de tele- comunicações, há uma reestruturação que envolve Angola’nın, uzun yıllar süren iç savaşta büyük hasar a privatização parcial da operadora de telefonia fixa gören altyapısını iyileştirmeye yönelik girişimleri e a introdução de uma nova operadora GSM global, 2002’den buyana Çin kredileri ve yabancı yatırım yar- privatizando a operadora GSM do governo, a Angola dımıyla sürdürülmektedir. Ulaşım hatlarında önemli Telecom. Em Angola, o comércio internacional é re- gelişmeler sağlanmış olup, söz konusu gelişimin önü- alizado através de 4 portos principais. Estes portos müzdeki yıllarda da sürmesi beklenmektedir. são os portos de Luanda, Lobito, Cabinda e Namibe. Bazı projeler, devletin mali sıkılaştırma önlemleri kap- 95% das importações do país são feitas através dos samında aksamış olup, bu durum devleti bazı alanlarda portos, 70-80% das importações são especialmente giderek artan şekilde özel sektör ortaklıkları kurmaya são feitas do porto de Luanda. Os portos de Luanda, itmektedir. Örneğin telekomünikasyon sektöründe sa- Lobito e Benguela têm sido historicamente as portas bit hat operatörünün kısmi özelleştirilmesini ve devlete da região da África do Sul para o Oceano Atlântico ait GSM operatörü Angola Telecom’un özelleştirilerek para os países do interior sem acesso ao oceano. yeni bir küresel GSM operatörünün ülkeye getirilmesi- Estes portos são particularmente importantes para ni içeren bir yeniden yapılandırma söz konusudur. a exportação de cobre da República Democrática Angola’da uluslararası ticaret 4 ana liman üzerinden do Congo. Nos portos de Angola, o tempo total de gerçekleşmektedir. Bu limanlar Luanda, Lobito, Ca- processamento é o dobro do melhor em África, os binda ve Namibe limanlarıdır. Ülke ithalatının %95’i limanlar yoluyla yapılmaktadır, bu ithalatın %70-80’lik portos da África do Sul e as taxas portuárias são 25% kısmı da özellikle Luanda limanından yapılmaktadır. mais elevadas do que nos portos da África do Sul. Luanda, Lobito ve Benguela limanları, tarihsel olarak Para reduzir a intensidade no porto de Luanda, a Güney Afrika bölgesinin okyanusa erişimi bulunma- norte de Luanda, existe um projeto para a construção yan iç kısımlarındaki ülkeler için Atlantik Okyanusuna do primeiro porto de alto mar de Angola. Os portos açılan kapıları olmuştur. Özellikle Demokratik Kongo mais importantes que podem ser utilizados como Cumhuriyeti’nden gerçekleştirilen bakır ihracatı için centro logístico para os exportadores turcos são os bu limanlar önemlidir. Angola limanlarında genel ola- portos de Luanda e Lobito. Estes portos são utiliza- rak işlem süreleri, Afrika’daki en iyi örnek olan Güney dos no comércio externo dos três países (República Afrika Cumhuriyeti limanlarının iki katıdır, liman Democrática do Congo, Zâmbia e Zimbabué) junta- ücretleri de Güney Afrika Cumhuriyeti limanlarına mente com Angola. Com o comissionamento do porto kıyasla %25 daha fazladır. de Barra do Dande, entende-se que este porto virá à Luanda limanındaki yoğunluğun azaltılması için Lu- tona no transporte de contentores. O projeto do porto anda’nın kuzeyinde Angola’nın ilk derin deniz limanını de Barra do Dande foi anteriormente concedido pelo inşa projesi bulunmaktadır. Mevcut durumda Türk predecessor dos Santos, do presidente Lourenço, ihracatçıları için lojistik merkez olarak kullanılabilecek à empresa de sua filha por 4,5 bilhões de dólares. en önemli limanlar Luanda ve Lobito limanlarıdır. An- Novos desenvolvimentos em relação ao projeto são gola ile birlikte üç ülkenin (Demokratik Kongo Cum- seguidos. huriyeti, Zambiya ve Zimbabve) dış ticaretinde de bu O porto do Soyo, uma pequena cidade perto da Repú- limanlar kullanılmaktadır. Barra do Dande limanının blica Democrática do Congo, também é pequeno. devreye girmesiyle birlikte konteyner taşımacılığında No entanto, desde 2016, de terminais de LNG con- bu limanın ön plana çıkacağı anlaşılmaktadır. struidos a exportação de gás natural de Angola foi Barra do Dande limanı projesi daha önce Cumhurbaş- iniciada. Há também um projeto para a construção kanı Lourenço’nun selefi dos Santos tarafından kızına de uma refinaria com capital Chinês. Entende-se ait şirkete 4,5 milyar dolar karşılığı verilmiş olup, söz que o Soyo será importante no setor energético no konusu kontrat geçtiğimiz yıl Temmuz ayında yeni futuro. No porto do Namibe, no sudoeste do país, Cumhurbaşkanı tarafından prosedüre ilişkin usulsüz- há outro projeto para a construção de uma refinaria lükler nedeniyle iptal edilmiştir. Projeye ilişkin yeni com capital russo e o desenvolvimento de conexões gelişmeler takip edilmektedir. ferroviárias.

66 Demokratik Kongo Cumhuriyeti sınırına yakın küçük O terminal de contentores no porto de Luanda é oper- bir şehir olan Soyo’nun limanı da küçüktür. Ancak ado pela Sogester (Sociedade Gestora de Terminais burada inşa edilen LNG terminalinden 2016 yılından SA). Esta empresa foi fundada em parceria com a itibaren Angola’nın doğalgaz ihracatının yapılmasına APM Terminais, com sede na Holanda, e com a Ango- başlanmıştır. Ayrıca, burada Çin sermayesiyle bir la, uma empresa chamada Gestão de Fundos. O porto rafineri kurulmasına yönelik bir proje mevcuttur. do Namibe também é operado pela APM Terminais. Soyo’nun gelecekte enerji sektörü bakımından önemli Os portos de Luanda, Lobito e Namibe têm ligações olacağı anlaşılmaktadır. Ülkenin güneybatısındaki ferroviárias com os interiores. No entanto, apenas Namibe limanında Rus sermayesiyle bir rafineri inşa o porto do Lobito destas três portas está ligado a edilmesi ve demiryolu bağlantılarının geliştirilmesine países vizinhos. As ligações ferroviárias dos portos ilişkin bir başka proje mevcuttur. de Luanda e Namibe terminam dentro do país e não Luanda limanındaki konteyner terminali Sogester têm ligação com os países vizinhos. Países vizinhos (Sociedade Gestora de Terminais S.A.), tarafından A República Democrática do Congo, a Zâmbia e o işletilmektedir. Bu şirket Hollanda merkezli APM Zimbabué utilizam o porto de Luanda principalmente Terminals ile Gestão de Fundos adlı Angola şirketinin através da ligação rodoviária. A ligação ferroviária ortaklığıyla kurulmuştur. Namibe limanı da APM que liga o porto do Lobito a outros países está at- Terminals tarafından işletilmektedir. ualmente em operação e está conectada à Zâmbia Luanda, Lobito ve Namibe limanlarının iç kısımlarla a partir do Luau. No futuro, está previsto o uso adi- demiryolu bağlantısı bulunmaktadır. Ancak bu üç cional da ligação portuária e ferroviária do Lobito. limandan sadece Lobito limanına ulaşan demiryo- A rede de estradas do país geralmente não está lunun komşu ülkelerle bağlantısı vardır. Luanda ve em boas condições. As estradas são relativamente Namibe limanlarının demiryolu bağlantıları ülke melhores na metade ocidental do país e na metade içerisinde sona ermektedir, komşu ülkelerle bağlantısı oriental do interior. Durante a guerra civil que durou yoktur. Komşu ülkeler Demokratik Kongo Cumhu- 27 anos entre 1975 e 2002, uma parte significativa riyeti, Zambiya ve Zimbabve ağırlıklı olarak karayolu das rodovias, pontes e ferrovias foram destruídas.

67 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

bağlantısı yoluyla Luanda limanını kullanmaktadır. O governo está fazendo investimentos significa- Lobito limanını diğer ülkelere bağlayan demiryolu tivos para melhorar estradas e pontes. No caso do bağlantısı halihazırda faaliyettedir ve Luau şehrinden transporte rodoviário, pode haver problemas, como Zambiya’ya bağlanmaktadır. Gelecekte Lobito limanı- entregar a carga na mão. Em tais casos, o seguro nın ve demiryolu bağlantısının daha fazla kullanılması é necessário. Foi recentemente anunciado pelo planlanmaktadır. Ministro dos Transportes que o novo projeto do Ülkede karayolu şebekesi genel olarak iyi durumda de- aeroporto internacional, que a data tão esperada e ğildir. Karayolları, ülkenin batı yarısında nispeten daha final de Luanda tem sido continuamente atrasada, iyi durumda, iç kısımları kapsayan doğu yarısında ise não pode ser concluído antes de 2022. O projeto, daha kötü durumdadır. 1975-2002 yılları arasında 27 que não pôde ser alcançado por mais de 10 anos yıl süren iç savaş sırasında karayollarının, köprülerin devido a problemas nos procedimentos de financi- ve demiryolu hatlarının önemli bir kısmı tahrip olmuş- amento e contrato, foi transferido do último Fundo tur. Hükümet yolların ve köprülerin iyileştirilmesi için de Investimento Chinês (CIF) para outro consórcio ciddi yatırımlar yapmaktadır. Karayolu taşımacılığın- Chinês e seu custo total é estimado em cerca de da, taşınan yükün hasarlı olarak teslim edilmesi gibi US $ 4 bilhões. sorunlar yaşanabilmektedir. Bu tür durumlara karşı Em geral, espera-se que o setor de construção sigorta yaptırılması gerekmektedir. cresça com investimentos estatais no médio prazo, Luanda’nın uzun yıllardır beklenen ve bitiş tarihi sü- graças ao aumento dos preços do petróleo e ao rekli ertelenen yeni uluslararası havalimanı projesinin contínuo financiamento chinês. O setor deverá 2022’den önce tamamlanamayacağı, Ulaştırma Bakanı crescer 5,1% este ano e atingir uma taxa de cresci- tarafından kısa bir süre önce açıklanmıştır. Finansman mento médio anual de 6,6% no longo prazo. O ve sözleşme prosedürlerindeki sorunlar nedeniyle 10 crescimento do setor de construção do país e as yılı aşkın süredir ilerleme sağlanamayan proje, en son estimativas de valor do setor são apresentados Chinese Investment Fund (CIF)’dan başka bir Çinli na tabela abaixo. konsorsiyuma devredilmiş olup, toplam maliyeti yakla- şık 4 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir. Genel olarak inşaat sektörünün orta vadede petrol fiyatlarının artışı ve devam eden Çin finansmanı sayesinde devlet yatırımlarıyla büyümesi beklenmektedir. Sektörün bu yıl %5,1 büyümesi ve uzun vadede yıllık ortalama %6,6 büyüme oranını yakalaması öngörül- mektedir. Ülkenin inşaat sektörü büyüme ve sektör de- ğeri tahminlerine aşağıdaki tabloda yer verilmektedir.

2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 Sektör Değeri (milyar kwanza) Valor Sectorial 4.142,0 4.985,4 6.141,2 7.563,8 9.104,9 10.696,4 12.314,6 13.967,5 15.753,1 17.750,3 (mil milhões de kwanzas)

Reel Büyüme (%) 5,1 6,8 7,4 7,1 7,0 6,8 6,6 6,5 6,4 6,3 Crescimento Real (%)

Sektör Değerinin GSYH’ya Oranı (%) 11,5 11,7 12,3 12,8 13,2 13,6 13,8 14,0 14,1 14,3 Relação do Valor Setorial em relação ao PIB (%)

Kaynak: Business Monitor International Kaynak: Business Monitor International

68 OTOMOTİV AUTOMOTIVE

69 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

OTOMOTİV AUTOMOTIVE Angola otomotiv piyasasının 2019 yılında da yüksek O mercado automóvel de Angola deverá continuar a borçlanma maliyeti ve enflasyondan olumsuz etkilen- ser negativamente afetado pelos elevados custos de meye devam etmesi beklenmektedir. Anılan etken- financiamento e inflação em 2019. Espera-se que as lerin hanehalkı ve işletme harcamalarını baskılaması vendas de automóveis e veículos comerciais diminuam sonucu otomobil ve ticari araç satışlarında düşüş ön- em decorrência dos fatores supracitados que suprimem görülmektedir. 2019 yılında toplam araç satışlarında as despesas domésticas e operacionais. O esperado beklenen düşüş oranı %28,4’tür. 2020 yılında da çift declínio nas vendas totais de veículos em 2019 é de haneli enflasyon ve yüksek faiz oranlarının yurtiçi tü- 28,4%. Em 2020, espera-se que a inflação de dois ketim üzerindeki etkisinin devamıyla satışlarda %9,9 dígitos e as altas taxas de juros diminuam 9,9% no con- düşüş beklenmektedir. 2020-2028 yılları arasındaysa sumo doméstico. Entre 2020 e 2028, estima-se que as yeni araç satışlarının yıllık ortalama %8,3 artarak vendas de veículos novos cheguem a 3.300 unidades, 3.300 birime ulaşacağı tahmin edilmektedir. 2014 com um aumento médio anual de 8,3%. Considerando yılında toplam 40.690 yeni araç satışı gerçekleştirildiği que um total de 40.690 novos veículos foram vendidos göz önünde bulundurulduğunda Angola otomotiv em 2014, ver-se-á que o mercado automóvel de Angola piyasasının potansiyelinin oldukça gerisinde kaldığı está muito aquém do seu potencial. görülecektir. As estimativas do volume de vendas de veículos em 2016-2028 dönemi Angola taşıt satış miktarı tahmin- Angola para o período 2016-2028 são apresentadas lerine aşağıdaki grafikte yer verilmiştir. no gráfico abaixo.

10,000

7,500

5,000

2,500

0 2017 2016 2021f 2019f 2027f 2022f 2023f 2025f 2026f 2018e 2024f 2028f 2020f

Kaynak: BMI Fonte: IMC

70 İLAÇ DROGA

71 ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

İLAÇ DROGA Angola’nın yalnızca bir yerli ilaç üreticisi Angola tem apenas um fabricante nacional de me- bulunmakta olup, bahse konu şirket çoğunluk dicamentos e a empresa é Nova Angomédica, acion- hissesi devlete ait olan Nova Angomédica’dır. ista majoritária do estado. Portanto, a maior parte da Dolayısıyla ilaç talebinin çok büyük kısmı demanda por medicamentos é atendida por impor- ithalatla karşılanmaktadır. Temel ilaçlara tações. Apesar da forte demanda por medicamentos olan güçlü talebe karşın, genel olarak essenciais, as empresas farmacêuticas em geral não eczacılık şirketleri yeni ve patentli ilaçların preferem a importação de medicamentos novos e ithalatını tercih etmemektedir. Fikri mülkiyet patenteados. Devido à falta de proteção dos direitos haklarının korunmaması nedeniyle düşük de propriedade intelectual, a importação de medica- standartlı Hindistan ve Çin menşeli ilaçların mentos de baixo padrão da Índia e da China impede ithali, küresel ilaç şirketlerinin Angola’ya a entrada de empresas farmacêuticas globais em girişini engellemektedir. Yürürlükteki Angola. Os direitos de patentes dos medicamentos mevzuat kapsamında ilaçların patent hakları não estão protegidos pela legislação atual. korunmamaktadır. Portekiz merkezli As empresas sediadas em Portugal são um dos firmalar, Angola ilaç sektörünün en büyük maiores fornecedores da indústria farmacêutica em tedarikçilerindendir. Bial’in Angola’da ofisi Angola. A Bial tem um escritório em Angola e a Cipan bulunmakta, Cipan da distribütör aracılığıyla exporta para Angola via distribuidor. A Cipan está Angola’ya ihracat gerçekleştirmektedir. em Angola desde 2005 e exporta para três cidades. Cipan şirketi 2005 yılından beri Angola O potencial de Angola para ser um participante piyasasında bulunmakta olup, 3 şehre ihracat importante no mercado farmacêutico da África gerçekleştirmektedir. Angola’nın Sahraaltı Subsaariana não se concretiza devido a regulamen- Afrika ilaç pazarının önemli bir aktörü olma tações administrativas fracas e fortes concorrentes potansiyeli, zayıf idari düzenlemeler ve Güney regionais como a África do Sul. Devido ao merca- Afrika gibi güçlü bölgesel rakipler nedeniyle do farmacêutico menos desenvolvido do país e ao gerçekleşememektedir. Ülkenin az gelişmiş ilaç baixo poder aquisitivo, os incentivos comerciais para pazarı ve düşük alım gücü nedeniyle modern produtores farmacêuticos estrangeiros limitam-se ilaçların pazara ilgi duymaması sonucunda a medicamentos não patenteados como resultado yabancı ilaç üreticilerine yönelik ticari teşvikler, de medicamentos modernos não interessados no patent dışı ilaçlarla sınırlı kalmaktadır. Ancak mercado. Contudo, Angola tem potencial para se Angola’nın elverişli nüfus yapısı ve artma tornar uma base de produção e fornecimento de eğilimindeki kronik hastalıkların yol açtığı uzun produtos farmacêuticos com cooperação internacio- dönem pozitif büyüme beklentisi sayesinde nal, graças à sua estrutura populacional favorável e uluslararası işbirliğiyle bir ilaç üretim ve à perspetiva de crescimento positivo a longo prazo tedarik üssü olma potansiyeli bulunmaktadır. das doenças crónicas. Eczacılık alanında da kendini gösteren zayıf idari Existem muitas farmácias ilegais operando no país düzenlemeler ve takibi nedeniyle ülkede faaliyet devido à má regulamentação administrativa e moni- gösteren birçok kaçak eczane bulunmaktadır. toramento no campo da farmácia. Nos últimos anos, Son yıllarda devlet, lisanssız eczacı ve işletmelerle o estado aumentou seus esforços para combater mücadeleye yönelik çabalarını artırmıştır. farmacêuticos e empresas sem licença.

ANGOLA ZİYARETİ SONUÇ RAPORU VE GENEL EKONOMİK DEĞERLENDİRME RELATÓRIO FINAL E AVALIAÇÃO ECONÓMICA GERAL APÓS A VISITA A ANGOLA

DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER KURULU | FOREIGN ECONOMIC RELATIONS BOARD River Plaza, Büyükdere Caddesi, Bahar Sokak No: 13/9-10 Levent 34394 İSTANBUL T+90 (212) 339 5000 (pbx) F+90 (212) 270 3092 W www.deik.org.tr E [email protected]

deikiletisim