Greenery in Patronage Settlements – Historical and Contem Porary

Forum Key words: patronage settlements, reasonable spatial management. green areas, utility garden, new They also remained under the influ- function, industrial landscape ence of European trends, such as the garden city by Ebenezer Howard [Sokołowska-Moskwiak 2011]. Both Introduction housing estates and colonies were The Silesian Agglomeration usually characterised by a cohe- owes its history, as well as its current sive, regular development. Initially, urban structure and status, to the the colonies, being small estates of rapid development of industry, which residential single- or multiple-family allowed it to develop so dynamically buildings, were constructed. Some for more than a century. This was a di- examples of colonies with character- rect result of the presence of mineral istic development in form of so-called resources, particularly fossil fuels, familok houses include the colony of i.e. coal, in the area and the pos- the “Dębieńsko” coal mine in Czer- sibility to mine them. It also fostered wionka-Leszczyny (built at the turn a rapid development of cities and of the 19th and the 20th centuries), the a soaring increase in the population Ficinus colony in Ruda Śląska (1867) of the region. The inflowing migrants or the workers’ colony Borsigwerke could easily find jobs in the industrial in Zabrze (1863–1871). However, sector. Founders of large mining and dynamic increase in population and ore-processing companies saw the the soaring demand for housing enormous development potential forced the founders to construct hous- in the human resources. In order to ing estates, i.e. large complexes of facilitate the employment of potential residential buildings, whose layouts workers, companies often introduced comprised such public utility build- numerous social benefits, includ- ings as: shops, churches, taverns, ing housing. As a result, so-called post offices or schools, to satisfy the Greenery in Patronage Settlements Settlements Greenery in Patronage – Historical and Contemporary Based on the Design Problems of Nikiszowiec Example Adriana Baryżewska patronage settlements, workers’ basic needs of their residents. Dy- DOI: 10.30825/5.ak.150.2018.58.1 estates or colonies started to emerge namically developing, large estates in the vicinity of industrial facilities, of a distinctive and consistent layout Zieleń osiedli to accommodate workers and their soon became town districts or even patronackich families. These workers’ estates have small, independent villages. Some of become a characteristic type of devel- them have maintained their regional – historyczne opment in the Upper Silesian region. character and traditions even until i współczesne Although the patronage set- today. Some interesting examples tlements in Upper Silesia and the of workers’ estates that still exist are problemy projektowe Silesian Coal District (Zagłębie) are located in Katowice: Giszowiec with na przykładzie diversified in terms of town-planning its partly preserved layout and Ni- Nikiszowca and architecture, they required kiszowiec, whose form has remained 66 1/2018 Słowa kluczowe: osiedla patronackie, zróżnicowana pod względem urba- oraz Nikiszowiec, który pozostał tereny zieleni, ogrody użytkowe, nowa nistycznym oraz architektonicznym, w prawie niezmienionej formie od funkcja, krajobraz przemysłowy to wymagała rozsądnego rozplano- blisko stu lat. wania przestrzennego. Pozostawała Nieodłącznym elementem też pod wpływem tendencji euro- w przestrzeniach osiedli robot- Wprowadzenie pejskich, takich jak np. miasto-ogród niczych były ogrody patronackie Aglomeracja śląska swoją histo- Ebenezera Howarda [Sokołowska- śródblokowe [Bogdanowski 1988], rię oraz obecną strukturę urbanistycz- -Moskwiak 2011]. Zarówno osiedla, które dopełniały zarówno układ ną i status zawdzięcza rozkwitowi jaki i kolonie charakteryzowały się kompozycyjny, jak i funkcjonalny. przemysłu, dzięki czemu mogła tak zwykle zwartością oraz regularnością Potrzeba umieszczania ogrodów prężnie rozwijać się na przestrzeni zabudowy. Początkowo powstawały w przestrzeniach osiedli podyktowa- ponad ostatnich stu lat. Wynikało kolonie, czyli niewielkie zespoły na była próbą zniwelowania szko- to bezpośrednio z obecności na budynków mieszkalnych jedno- lub dliwego wpływu pracy w zakładach tym terenie surowców mineralnych, wielorodzinnych. Przykładami ko- przemysłowych, kopalniach, hutach przede wszystkim energetycznych, lonii z charakterystyczną zabudową i fabrykach i chęcią poprawy jakości czyli węgla kamiennego i możliwo- w formie tzw. familoków jest kolonia życia mieszkańców. Ogrody przy- ści jego wydobycia. To sprzyjało też kopalni „Dębieńsko” w Czerwion- bierały różne formy, co było zależne rozwojowi miast i przyczyniło się do ce-Leszczynach (z przełomu XIX od typu zabudowy, którą dopełniały wzrostu liczby ludności na tych tere- i XX w.), kolonia Ficinus w Rudzie [Łakomy 2012]. nach. Napływająca ludność z łatwo- Śląskiej (1867 r.) lub kolonia ro- Kolonie o zabudowie jednoro- ścią mogła zatrudnić się w sektorze botnicza Borsigwerke w Zabrzu dzinnej oraz osiedla o charakterze przemysłowym. Założyciele dużych (1863–1871). Jednakże duży przyrost wiejskim, o stosunkowo luźnej spółek odpowiedzialnych za wydo- ludności oraz „głód” mieszkaniowy zabudowie z przewagą domów jed- bycie, hutnictwo itp. widzieli ogrom- wymusił budowanie osiedli, dużych norodzinnych (Giszowiec), charak- ny potencjał rozwojowy drzemiący zespołów budynków mieszkalnych, teryzowały się ogrodami przydomo- w zasobach ludzkich. Dla ułatwienia w układ których wkomponowywano wymi użytkowanymi przez rodzinę, zatrudnienia potencjalnych pracow- budynki użyteczności publicznej do której należał dom. Drugą grupą ników spółki wprowadzały często takie jak: sklepy, kościoły, karczmy, były ogrody pracownicze związane liczne udogodnienia socjalne, w tym poczty czy szkoły, zapewniając z zabudową wielorodzinną (Niki- mieszkaniowe. Dlatego też w pobliżu mieszkańcom podstawowe potrze- szowiec), gdzie były one ogólnodo- zakładów przemysłowych powsta- by. Silnie rozwijające się zespoły, stępne dla wszystkich mieszkańców. wały tak zwane osiedla patronackie o wyrazistej i jednorodnej kompo- Przestrzenie ogrodów patronac- lub inaczej robotnicze oraz kolonie, zycji, w krótkim czasie stawały się kich były przeznaczone do użytku w których mogli zamieszkać pra- dzielnicami miast, a nawet małymi mieszkańców i dawały możliwość cownicy wraz ze swoimi rodzinami. niezależnymi miasteczkami. Bywa, uprawiania żywności na własne Osiedla robotnicze stały się charak- że i do dziś niektóre z nich zacho- potrzeby, co z kolei ogranicza- terystycznym typem zabudowy na wały swój regionalny charakter oraz ło wydatki zarówno pracodawcy terenie Górnego Śląska. tradycję. Interesującymi, istniejącymi utrzymującego pracownika, jak i sa- Chociaż zabudowa patronac- do dzisiaj osiedlami robotniczymi mych, często ubogich robotników ka Górnego Śląska i Zagłębia jest są przykłady z Katowic: Giszowiec i ich rodzin. W niektórych przypad- z częściowo zachowanym układem kach stwarzały także możliwość do 1/2018 67 nearly completely unchanged for and visual conditions of the housing, in particular the space of the court- nearly a hundred years. offered an opportunity to spend time yard in the housing block located An integral part of the space actively and to relax after work and between the following streets: Janow- of workers’ estates were patronage had a beneficial influence on the ska, Czechowa and Świętej Anny courtyard gardens [Bogdanowski social conditions, as they facilitated and the Wyzwolenia Square. The 1988] that complemented both the interactions and strengthening the selection of one of the gardens that composition and the functional ar- bonds with neighbours, including are otherwise similar in spatial and rangement. The need to designed spending time together. functional terms was dictated by the gardens in the settlement space was The last, completely separate fact that it was in the poorest aesthetic dictated by an attempt to eliminate group, were utility gardens not con- condition and had the smallest per- the harmful effects of working in nected with housing estates and centage share of greenery (biologi- industrial facilities, mines, steel located at a distance from residential cally active area). This allowed me to mills and plants and by the desire housing. They formed independent define the most characteristic current to improve the quality of life of the arrangements, usually as workers’ design problems. inhabitants. The gardens had various allotment gardens. forms, depending on the type of de- Research methods velopment where they were located The research methods consisted [Łakomy 2012]. Materials and methods in: Single-family housing colonies conducting an in-depth historical and rural settlements of a relatively Objective and area query concerning both the urban loose structure dominated by single- of the study arrangement and the process of family houses (Giszowiec) were transformation in the management characterised by home gardens used The aim of the paper is to of patronage gardens (apart from by the families to whom the given analyse historical design problems published works, also materials house belonged. Another group were based on the example of a historical from the archive of the Voivode- workers’ gardens connected with garden located in the former workers’ ship Conservator in Katowice); multi-family housing (Nikiszowiec). estate Nikiszowiec in Katowice and taking an inventory of the urban These gardens were accessible to all to refer them

Load more