«Τα Εργα Των Ιταλων Ζωγραφων Lipparini Kai Marsigli Στα
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ «ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΖΩΓΡΑΦΩΝ LIPPARINI KAI MARSIGLI ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Στυλιανής Α. Μπίκα A.E.M. 12 ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: Ε. ΜΕΛΕΖΙΑΔΟΥ - ΔΟΜΠΟΥΛΑ Τριμελής Επιτροπή: E. Μελεζιάδου-Δομπούλα Eπίκουρη καθηγήτρια Α.Π.Θ. Β.Κ. Ιβάνοβιτς Αναπληρωτής καθηγητής Α.Π.Θ. G. Macrì Αναπληρώτρια καθηγήτρια Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012 0 Στην Άννα, στον Αλέξιο και στο Δανιήλ 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1.Εισαγωγή σ. 4 2.Ο Ευρωπαϊκός φιλελληνισμός σ. 6 3.Ο φιλελληνισμός και η Ελληνική επανάσταση σ. 7 4.Οι πρώτες φιλελληνικές εκδηλώσεις σ. 9 5.Η φιλελληνική δραστηριότητα στη Γερμανία σ. 12 6.Ο φιλελληνισμός στη Γαλλία & η ίδρυση της πρώτης φιλελληνικής επιτροπής σ. 14 7.Η φιλελληνική κίνηση στη Μεγάλη Βρετανία σ. 18 7.1. H Mεγάλη Περιήγηση και η σχέση της με το φιλελληνικό κίνημα σ. 19 8.Ρώσοι φιλέλληνες κατά την επανάσταση του 1821 σ. 21 8.1. Ο Pushkin, οι Δεκεμβριστές και το Ελληνικό Ζήτημα σ. 24 9.Ο Ιταλικός φιλελληνισμός σ. 28 9.1. Ιταλοί φιλέλληνες και στελέχωση του τακτικού στρατού στην Ελλάδα. Συμμετοχή σε στρατιωτικές επιχειρήσεις. σ. 29 9.2. Συμμετοχή στην πολιτική συγκρότηση του νεοσύστατου κράτους σ. 32 9.3. Συμβολή στην έκδοση εφημερίδων σ. 33 9.4. Συμπαράσταση στην οργάνωση και διεύθυνση της ιατρικής, φαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης ασθενών και τραυματιών σ. 34 10.Ο πνευματικός κόσμος της Ιταλίας σ. 35 2 10.1. Λογοτέχνες και επαναστατικές ιδέες σ. 35 10.2. Πολιτικοί και επανάσταση σ. 39 10.3. Το περιοδικό Ανθολογία και η φιλελληνική του στάση σ. 41 10.4. Ιταλοί περιηγητές στην Ελλάδα σ. 41 11.Ζωγραφική και φιλελληνισμός σ. 45 11.1. Ο Delacroix και η Ελληνική Επανάσταση σ. 47 11.2. Η απεικόνιση του Ελληνικού Αγώνα από άλλους καλλιτέχνες σ. 49 12.Τα έργα των Ludovico Lipparini και Filippo Marsigli σ. 51 13.Έργα άλλων Ιταλών ζωγράφων σ. 66 14.Συμπεράσματα σ. 74 15.Βιβλιογραφία σ. 83 16.Παράρτημα σ. 90 3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εκδήλωση της ελληνικής Επανάστασης συνέπεσε χρονικά με τις σκληρές αποφάσεις της Ιερής Συμμαχίας έπειτα από το Συνέδριο της Βιέννης το 1815. Η πολιτική αλλά και η διπλωματική συγκυρία ήταν εξαιρετικά δυσχερείς. Οι Ευρωπαίοι την περίοδο αυτή αναζητούσαν ένα πραγματικό σύστημα ισορροπίας μεταξύ των Δυνάμεων. Όμως υπήρχαν στην Ιταλία εξεγέρσεις (σε Νεάπολη και Σαρδηνία), όπως στην Ισπανία επίσης, ενώ ερχόταν να προστεθεί και η είδηση της Ελληνικής Επανάστασης. Η ελληνική εξέγερση αποτελούσε απειλή για την ευρωπαϊκή κατάσταση των πραγμάτων γιατί υπονόμευε την αρχή της νομιμότητας, δηλαδή την αποκατάσταση των συνόρων των Ευρωπαϊκών Ηγεμονιών όπως ήταν περίπου πριν τους Ναπολεόντειους πολέμους. Τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη και οι κυβερνήσεις τους γνώριζαν πως η επανάσταση αυτή ήταν ικανή να επηρεάσει τα συμφέροντα τους και να κλυδωνίσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η ύπαρξη της οποίας διασφάλιζε κλειστά τα Στενά για τους Ρώσους, αποτελούσε μια πρόσφορη χώρα για οικονομική εκμετάλλευση από τους Άγγλους, δεν επέτρεπε στους Γάλλους να δραστηριοποιηθούν στη Μεσόγειο και κρατούσε υποταγμένα τα Βαλκάνια στο Σουλτάνο διασφαλίζοντας τα συμφέροντα της Αυστρίας. Η κοινή γνώμη όμως διέπονταν από φιλελληνικά αισθήματα και η φιλελληνική ιδέα γεννήθηκε μέσα στη συνείδηση των πνευματικών ανθρώπων της Ευρώπης οι οποίοι, έχοντας έρθει σε επαφή με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, διατηρούσαν την συμπάθειά τους για τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων. Mεγάλο μέρος αυτών των ευρωπαίων πολιτών θέλησαν να συστρατευθούν με τους Έλληνες εξεγερμένους. Η ύπαρξη του φιλελληνικού ρεύματος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821 γιατί δεν εκδηλώθηκε μόνο στο ιδεολογικό πεδίο. Αποδείχθηκε στην πράξη ως μια εκδήλωση συμπαράστασης αφού από την Ευρώπη στέλνονταν χρήματα, τρόφιμα και πολεμοφόδια προς τους Έλληνες αλλά και στρατολογούνταν εθελοντές. Πέρα όμως από την υλική βοήθεια υπάρχει και η εκδήλωση του φιλελληνικού πνεύματος μέσα από την τέχνη και ιδιαίτερα μέσα από τη ζωγραφική. 4 Η παρούσα εργασία έχει ως αντικείμενό της τα έργα των Ιταλών ζωγράφων Lipparini και Marsigli μέσα στα πλαίσια του ευρωπαϊκού φιλελληνισμού. Σκοπός της είναι να παρουσιαστούν τα έργα των συγκεκριμένων καλλιτεχνών, να αναλυθούν σε σχέση πάντα με τις επικρατούσες συνθήκες εκείνης της περιόδου και να αποτελέσουν ένα βοηθό στη σύνδεση με το πολιτισμικό παρελθόν. Η παρατήρηση, η μελέτη και η αξιολόγηση των έργων τέχνης βοηθά τον άνθρωπο στο να εξασκήσει εκείνες τις δεξιότητες που θα του επέτρεπαν να δημιουργήσει σε όλους τους τομείς της ζωής (εργασιακό, κοινωνικό, οικογενειακό κλπ) προάγοντας τον πολιτισμό. Στις μέρες μας αυτό αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα της επιβίωσης αλλά και της προόδου των κοινωνιών. Εδώ χρειάζεται να ευχαριστήσω την κα Ε. Μελεζιάδου για την πολύτιμη βοήθειά της κατά τη συγγραφή της παρούσας εργασίας και που κατάφερε να με μάθει πως η παρατήρηση ενός έργου τέχνης διεγείρει τις αντιλήψεις, τις ιδέες, τις αξίες και τα συναισθήματά μας ανοίγοντας νέους δρόμους. Tην κα G. Macri η οποία με καθοδήγησε στο να αναζητώ την τελειότητα ώστε η εργασία αυτή να είναι όσο πιο άρτια γίνεται και τον κο Β.Κ. Ιβάνοβιτς για τη βοήθεια και τη διαθεσιμότητά του όσο και για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε. Φυσικά θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου για τη στήριξη που μου προσέφερε και την υπομονή που επέδειξε. Θεσσαλονίκη, Μάιος 2012 5 2. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ Στις ευρωπαϊκές χώρες το φιλελληνικό κίνημα ξεκίνησε από το θαυμασμό προς το αρχαιοελληνικό πνεύμα το οποίο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης σε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο και τροφοδότησε πολιτισμικά τον δυτικό κόσμο. Οι φιλέλληνες έτρεφαν μεγάλη αγάπη και θαυμασμό για την κλασική αρχαιότητα που ολοκληρώνονταν με την επίσκεψή τους στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ώστε να γνωρίσουν από κοντά τα μνημεία του αρχαίου πολιτισμού. Στις περιηγήσεις τους ανά την Ελλάδα ερχόταν σε επαφή και με τους νεότερους Έλληνες τους οποίους συμπονούσαν για τη δυστυχία του να βρίσκονται στο έλεος της τουρκικής βαρβαρότητας, εκδήλωναν το ενδιαφέρον τους για την τύχη του λαού αυτού προβάλλοντας και προπαγανδίζοντας τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο τις ιδέες της ελευθερίας, της αυτοδιάθεσης αλλά και της παλινόρθωσης του Γένους. Γιατί πίστευαν πως μόνο έτσι θα επέστρεφε ο ελληνικός λαός στις λαμπρές μέρες της αρχαίας Ελλάδας προσφέροντας ξανά στην ανθρωπότητα, όπως και τότε, λαμπρά έργα1. 1Βακαλόπουλος A., Ιστορία του Νέου Ελληνισμού Τουρκοκρατία 1669-1812 Η Οικονομική Άνοδος και ο Φωτισμός του Γένους, Τόμος Δ΄, Θεσσαλονίκη, 1973, σσ.683-4. 6 3. Ο ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, η ανδρεία των Ελλήνων, αλλά και τα δραματικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης όπως η καταστροφή της Χίου και των Ψαρών και η πολιορκία του Μεσολογγίου με την τραγική της κατάληξη, προκάλεσαν την κοινή γνώμη των χωρών της Ευρώπης, αλλά και της Αμερικής. Η συμπάθεια προς το δοκιμαζόμενο έθνος των Ελλήνων μετατράπηκε σε κίνημα με εκδηλώσεις υπέρ του αγώνα τους και προσέλαβε τόσο μεγάλες διαστάσεις που διαπέρασε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Οι παράγοντες διαμόρφωσης του φιλελληνισμού Πέρα όμως από την ανθρώπινη συμπάθεια και την αλληλεγγύη των λαών υπήρξαν και ειδικότεροι παράγοντες που ενίσχυσαν και τροφοδότησαν το συγκεκριμένο κίνημα. Οι τρεις κυριότεροι που μπορούν να επισημανθούν είναι: 1. Οι μνήμες της ελληνικής αρχαιότητας και οι αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα του ελληνικού παρελθόντος προσέδωσαν έντονα κλασικιστικά στοιχεία στην πνευματική ζωή της Ευρώπης που αντικατοπτρίζονται στα φιλολογικά και στα δημοσιογραφικά κείμενα, όπως και στις εικαστικές τέχνες εκείνης της περιόδου2. 2. Η ελληνική επανάσταση χαρακτηρίστηκε ως ο αγώνας των καταπιεζόμενων Χριστιανών ενάντια στους καταπιεστές Μουσουλμάνους, ένας πόλεμος -κατά την έκφραση της εποχής- του σταυρού εναντίον της ημισελήνου, μια και υπήρχε θρησκευτική αντιπαλότητα μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων. Οι Τούρκοι προκάλεσαν αποτροπιασμό με τον απαγχονισμό του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ και των μελών της Ιεράς Συνόδου, ενισχύοντας με την πράξη τους αυτή την αντίληψη. 3. Η Ελληνική Επανάσταση ήταν η εξέγερση ενός λαού που επιχειρούσε την εθνική του αποκατάσταση μέσα σε πολύ δύσκολες συνθήκες κάνοντας σκληρές θυσίες. Οι Έλληνες μάχονταν εναντίον των αποφάσεων της Ιερής 2Ελλάς, Η Ιστορία και ο Πολιτισμός του ελληνικού έθνους από τις απαρχές μέχρι σήμερα, Τόμος Β΄, Πάπυρος, Αθήνα,1996, σ. 98. 7 Συμμαχίας που θεωρούσε κάθε φιλελεύθερο κίνημα το οποίο εκδηλώνονταν στους κόλπους της Ευρώπης όχι μόνο ανεπιθύμητο αλλά και ενεργά εχθρικό3. Οι τρεις προαναφερθέντες παράγοντες όμως δεν ερμηνεύουν απόλυτα το νόημα που κρύβει η ιδέα του φιλελληνισμού. Ο ξεσηκωμός των Ελλήνων δεν προκάλεσε τυχαία την έντονη κινητοποίηση εθελοντών σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Οι άνθρωποι αυτοί, πνεύματα ανήσυχα και φιλελεύθερα, πρώην στρατιωτικοί με εξαίρετες γνώσεις, αρχαιολάτρες και ρομαντικοί καλλιτέχνες, φλογεροί οπαδοί της δημοκρατίας και ενθουσιώδεις φοιτητές ερχόταν να συμπαρασταθούν με όποια μέσα διαθέτει καθένας από αυτούς στον ελληνικό λαό. Πολλοί ήταν εκείνοι που τους είπαν τυχοδιώκτες ή τους κατηγόρησαν σαν πράκτορες ξένων δυνάμεων ή ακόμη τους στιγμάτισαν ως ανέργους στρατιωτικούς που πούλαγαν την τέχνη τους στους επαναστατημένους Έλληνες. Άλλοι τους κλείδωσαν στα σεντούκια των εθνικών εορτών ή τους ξέχασαν. Εδώ να πούμε ότι ασφαλώς υπήρξαν και τέτοια στοιχεία, αλλά δεν αποτελούν αντικείμενο αυτής της μελέτης. Όσοι χαρακτηρίστηκαν Φιλέλληνες, ήταν απλώς οι λάτρεις μιας αρχαιότητας που αφυπνίστηκε ύστερα από αιώνες. Οι άνθρωποι αυτοί με πηγή έμπνευσης την κλασική