Ii. Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Izmir'in
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İKTİSAT TARİHİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ II. MEŞRUTİYET’TEN CUMHURİYET’E İZMİR’İN SOSYOEKONOMİK YAPISI İBRAHİM OĞUZ 2501140293 TEZ DANIŞMANI DR. ÖĞR. GÖR. ŞEVKET KAMİL AKAR İstanbul-2019 ÖZ II. MEŞRUTİYET’TEN CUMHURİYET’E İZMİR’İN SOSYOEKONOMİK YAPISI İBRAHİM OĞUZ Bu çalışmanın konusu; Osmanlı hükümdarlığının son döneminde ve cumhuriyetin ilan edilme arifesinde Anadolu’nun önemli liman şehirlerinden biri olan İzmir’in sosyal ve ekonomik yapısının birlikte incelenmesidir. Üç bölüm halinde incelenen çalışmada ilk bölüm; süreç olarak 1908 - 1923 yılları arasındaki ekonomik faaliyetler ve gelişmelere odaklanmıştır. Ülkenin bugünkü tarım ülkesi olma kimliğini kazandığı tarım konusunun yanında hayvancılık ve sanayi bu başlık altında incelenilen diğer konulardandır. Kapitalist anlayışın yer etmeye başladığı bu süreçte mevcut ham maddelerin ne kadarının, ne miktarda kullanılabildiği mevzusuna da bulunan kaynaklar ışığında açıklık getirilmiştir. Sanayinin ilk adımlarının atıldığı bu dönemlerde mütareke yıllarının içerisinde bulunulmasının etkileri incelenmiştir. İkinci bölümde ise; ticaret ve bu alanda etkisi büyük olan madenler, konuları incelenmiştir. bu süreçte yapılan ticari faaliyetler başlığı altında ülkede yeni yeni toplu üretimine başlanan mahsullerin yurtdışına ihracatı ve bunlar karşılığında ithal edilen ürünler değerlendirilmiştir. Üçüncü bölüm ise; göçe açık kozmopolit şehir yapısının oluşmaya başladığı İzmir’de mahalle olarak Yahudi, Müslim, Hıristiyan v.s inançlı vatandaşların şehir içerisinde dağılımlarının yanı sıra, şehrin mimari yapısı da; her milletin kendi kültürel mimarisini yaşadığı mahalleye yansıtmasıyla oluşmuştur. Yine bunun yanında o dönemki eğitim sistemine yer verilmiş hangi alanlarda eğitime önem verildiği araştırılmıştır. Bununla birlikte, kozmopolit şehir nüfusunun bir arada yaşamaya başlamasının etkisiyle de şehirde yaygınlaşan hastalıklar ve hastalıklar sonucu meydana gelen ölüm rakamları grafikler yardımıyla açıklanmaya çalışılmıştır. Ve son kısım, şehrin bu süreçteki en büyük yıkımı olan ve o döneme kadar tutulan kayıtların büyük çoğunluğunun yok olduğu İzmir yangını olayının incelendiği bölümdür. Sonuç bölümünde ise dönem Osmanlısının nasıl çöküşe gittiği ve İttihat ve Terakki’nin ele geçirdiği yönetimle, yabancı milletlerden çoğunlukla arındırılan iii şehirin yeni kimliğiyle Cumhuriyet rejimine geçişinde İzmir’in durumu incelenmiştir. Anahtar Kelime : Milli İktisat, Büyük İzmir Yangını, İzmir Limanı, Dış Ticaret, İttihat ve Terakki iv ABSTRACT SOCIOECONOMIC STRUCTURE OF İZMİR FROM SECOND CONSTITUTIONAL TO REPUBLIC ERA İBRAHİM OĞUZ The aim of this study is to examine the social and economic structure of Izmir, which was one of the important port cities of Anatolia during the last period of Ottoman rule and on the eve of the proclamation of the Republic. The first part of the study, which was examined in three sections, focused on economic activities and developments between 1908 and 1923 as a process. Besides the issue of Agriculture in which the country gained its identity as an agricultural country today, animal husbandry and industry are among the other topics examined under this heading. In this process, when capitalist understanding begins to take place, it is clarified in the light of the resources that exist in the matter of how much of the raw materials and how much they can be used. The effects of the armistice years were examined in these periods when the first steps of the industry were taken. In the second part; trade and mines, whose influence in this area is great, topics are examined. in this process, under the title of commercial activities in the country, new batch production of the newly started exports of crops abroad and imported products in exchange for these were evaluated. The third part is; as a neighborhood in Izmir, where the cosmopolitan city structure open to migration began to form, Jewish, Muslim, Christian, etc.the architectural structure of the city was formed by reflecting the cultural architecture of each nation to the neighborhood in which it lived, as well as the distribution of the citizens of s faith within the city. In addition, it was investigated which areas of education were given importance to the education system at the time. However, due to the fact that the population of the cosmopolitan city started to live together, the death figures that were caused by the diseases and diseases that became widespread in the city were tried to be explained with the help of charts. And the last part is the one where the Izmir fire incident, which was the v biggest destruction of the city in this process and the vast majority of the records kept up to that period were destroyed. In the conclusion section, the situation of Izmir was examined in the transition to the Republican regime with the new identity of the city, which was mostly free of foreign nationalities, with the administration that the Ottoman Empire of the period went to collapse and the Union and progress were taken. Keywords: national economy, greater Izmir fire, Izmir Port, Foreign Trade, Union and progress vi ÖNSÖZ Bu çalışmanın amacı İzmir’in tarihiyle alakalı zihinlerde birçok soru işareti bırakan dönemin (1908 - 1923) sosyoekonomik olarak incelenmesi konusunda küçük bir katkı sağlamaktır. Dünyada başlayan sanayi devrimi sonrası büyük gelişime paralel olarak aslında dönem Osmanlı yönetimine de gerek sanayi, gerek ticari, gerekse tarımsal olarak bir çok alanda gelişme sağlanmış ve bunlar yetkili merciler tarafından kayıtlara geçirilmiştir. Ancak 1922 Büyük İzmir Yangını ile şehrin dörtte üçünden fazlası kül olduğundan dolayı, kayıtlı olan verilerin neredeyse tamamı yok olmuştur. Bundan dolayı bu konuda araştırma yapabilmek ülkemiz kütüphanelerinde yer almayan birçok kaynağın temin edilmesiyle mümkün olabilecekti. Sosyoekonomik yapı olarak adlandırdığımız konu üzerine şimdiye kadar birçok eser yazılsa da, geniş kapsamda açıklık getirilemeyen ve birçok eleştiriye maruz kalan ekonomik ve sosyal yaşama biraz da olsa katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Bu süreci ve sosyal- ekonomik ilişkileri açıklama amacını güden çalışmalar bu konuların ana çizgilerini çizmeyi başardılarsa da, gelişmelerin olumlu yanlarını belirtirken madalyonun diğer yanını yani olumsuz yanlarını gerektiğince vurgulayamadıkları görülmüştür. Dönem Osmanlısında sanayinin yeni yeni hareketlenmeye başlamasındaki emperyalizmin etkisi ve günümüzdeki dışa bağımlı ekonomi yapısının aslında o günlerde temellerinin atıldığı, Düyun-u Umumiye ve Osmanlı ekonomisinin Avrupa ülkelerinin denetimi altına girdiği gerçeği, piyasada ekonomiyi canlandırma adı altında yabancı sermayeli şirketlere gereğinden fazla imtiyaz hakkı tanındığı, sosyal olarak ise yerel kültürler harici birçok kültürel geleneğin yerleşmeye başlaması ve gitgide ele geçirilen iç piyasanın etkisinde yabancı kültüründe geleneksel yaşantıyı ele geçirmeye başlaması madalyonun diğer tarafını göstermektedir. Bunlar yapılan çalışmaların çoğunda görüyoruz ki göz ardı edilmiştir. Bu çalışmanın konusu; yeni verilerin ışığında, belirtilen tarihler arasındaki sosyal ve ekonomik yaşamın bir sarmal halinde nasıl geliştiğini gözlemlemek ve vii birbirlerine olumlu ya da olumsuz olarak etkilerini ortaya koymaktır. Ancak konunun cazibesine kapılıp araştırılmak istenen dönemin verilerinin Büyük Yangın sırasında yok olmuş olması araştırma sürecini uzatmış fakat konunun farklı kaynaklardan, özellikle o dönemde yaşamış birçok yazarın dönem üzerine yazılmış eserlerine ulaşma imkanı bulundu ve uzun sürse de sağlıklı bir çalışma ortaya çıkarılmaya çalışıldı. Konunun sınırlarının çizilmesinde kıstas olarak iki tarih belirlenmiş olsa da dönemin ekonomik faaliyetlerinin gelişimini kanıtlamak adına ve bazı alanlarda gerçekten o süreci kapsayan verilen bulunamadığından dolayı en azından yakın dönemin bilgileriyle aydınlatılmaya çalışılmıştır. Tezin yazılımında her konuya eşit miktarda yer verilememiştir: Türkçe yazılı kaynaklar kısıtlı olmasına karşın resmi kayıtlı evraklar da fazla miktarda değildi. Bundan dolayı birçok konu realitesinin de öğrenilebilmesi için hem Türkçe hem de yabancı kaynaklardan araştırılıp, harmanlanarak hazırlanmıştır. Fazla veri elde edilen konular daha detaylı olarak incelenme imkanı bulunmuştur. Neden böyle bir konu ve bu dönem diye bir soru sorulacak olursa; II.Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e kadar İzmir’in tarihinde hem sosyal hem de ekonomik hayatın birlikte değerlendirilmesi gereken bir dönem olduğunu düşünüyorum, ayrıca İzmir’in memleketim olması da İzmir’e katmak istediğim bu araştırmada beni teşvik eden etkenlerden biri olmuştur. İzmir tarihi üzerine birçok eser yazılmış olsa da araştırma konum üzerine yapılan çalışmaların az olması ve büyük İzmir yangını sırasında kül olup yok olan bir çok belge ve yayının eksikliği tez konumu doldurabilmem için zorlayıcı bir 5 yıla mal olsa da bu durum asla gözümü korkutmadı aksine daha çok gururla ve sabırla çalışmama yol açtı. Özellikle yabancı kaynakların temininde İzmir Yunan konsolosluğu arşivlerinin kapılarını tarafıma açarak bu konuda çok yardımcı olmuşlardır. Bazen bir konu için bir belgenin gelmesini 4 ay beklemem gerekti ve geldiğindeyse konum olan tarihler dışında bir süreci gösterdiğinden işime yaramadı ve bu gibi boşa geçen zamanlarım da oldu, bundan dolayı tez çalışmamı 2019 yılının viii Temmuz ayında değerli danışman hocam Dok. Öğrt. Gör. Şevket Kamil AKAR hocama incelemesi için teslim edebildim. Son olarak kullanılan yaklaşım, bir imparatorluğun hükümranlığının son döneminde