Caighdeán Oifigiúil

Gramadach na Gaeilge AN CAIGHDEÁN OIFIGIÚIL An treoir le haghaidh scríbhneoireacht sa Ghaeilge Gramadach na Gaeilge AN CAIGHDEÁN OIFIGIÚIL - AN DARA CLÓ - An treoir le haghaidh scríbhneoireacht sa Ghaeilge 2017 Baile Átha Cliath Arna Fhoilsiú ag Seirbhís Thithe an Oireachtais Le ceannach díreach ó: FOILSEACHÁIN RIALTAIS, 52 FAICHE STIABHNA, BAILE ÁTHA CLIATH 2 (Teil: 01 – 6476834 nó 1890 213434; Fax: 01 – 6476843) nó trí aon díoltóir leabhar. Gramadach na Gaeilge An Caighdeán Oifigiúil CLÁR AN ÁBHAIR An Réamhrá xvii An Réamhrá leis an gCéad Eagrán xxi Noda agus Mínithe Gramadaí xxv Caibidil 1 An tAlt 1 1.1 Ginearálta 1 1.2 An Tuiseal Ainmneach agus an Tuiseal Cuspóireach Uatha 6 1.3 An Tuiseal Tabharthach Uatha 7 1.4 An Tuiseal Tabharthach Uatha – An Córas Lárnach 8 1.5 An Tuiseal Ginideach Uatha 11 1.6 An tIolra 13 1.7 An Tuiseal Tabharthach Uatha – Córas an tSéimhithe 15 Caibidil 2 An tAinmfhocal 19 2.1 Ginearálta 19 2.2 An Chéad Díochlaonadh 25 2.3 An Dara Díochlaonadh 27 2.4 An Tríú Díochlaonadh 30 2.5 An Ceathrú Díochlaonadh 32 2.6 An Cúigiú Díochlaonadh 34 2.7 Ainmfhocail Neamhrialta 36 Ainmfhocail Chinnte agus Éiginnte, Giorrúcháin agus Foirm Caibidil 3 37 an Ainmnigh in ionad an Ghinidigh 3.1 Ainmfhocail Chinnte agus Éiginnte 37 3.2 Giorrúcháin agus Acrainmneacha 41 3.3 Foirm an Ainmnigh in ionad an Ghinidigh 44 3.3.1 An tAinmfhocal Cinnte 44 3.3.2 Ainmfhocal Cinnte nó Éiginnte 45 3.3.3 An tAinmfhocal Éiginnte – An tAinm Briathartha 46 v Clár an Ábhair 3.3.4 An tAinmfhocal Éiginnte – Ainmfhocail Éiginnte a úsáidtear mar Ainmneacha 47 Briathartha 3.3.5 An tAinmfhocal Éiginnte – Clásail Ainm Bhriathartha nach Abairtí 48 Neamhspleácha 3.3.6 An tAinmfhocal Éiginnte – Téarmaí ar leith 49 3.3.7 Cainníocht Chinnte i Liosta 49 3.3.8 An tAinmfhocal Éiginnte – Cáilitheoirí 50 3.3.9 Ainmfhocal Éiginnte Cáilithe atá faoi réir ag Ainm Briathartha 51 a bhfuil ag nó do (nó a as do) roimhe 3.3.10 Ainmfhocal Éiginnte Cáilithe atá faoi réir ag Réamhfhocal Comhshuite 52 3.3.11 Ainmfhocal Éiginnte Cáilithe atá faoi réir ag Cainníocht Éiginnte 53 3.3.12 Foirm an Ghinidigh 53 3.3.13 Achoimre ar Fhoirm an Ainmnigh in ionad an Ghinidigh 54 Caibidil 4 An Aidiacht 57 4.1 An Aidiacht Cháilíochta 57 4.2 Inscne, Tuiseal agus Uimhir na hAidiachta Cáilíochta 57 4.3 Díochlaonadh na hAidiachta 59 4.4 An Chéad Díochlaonadh 60 4.5 An Dara Díochlaonadh 63 4.6 An Tríú Díochlaonadh 63 4.7 Achoimre ar Dhíochlaontaí na nAidiachtaí 64 4.8 Céimeanna Comparáide na hAidiachta 66 4.9 An Aidiacht Shealbhach 67 4.10 An Aidiacht Thaispeántach 67 4.11 An Aidiacht Fhaisnéiseach 67 4.12 An Aidiacht Bhriathartha 67 Caibidil 5 An Briathar 69 5.1 Na Briathra Rialta 69 5.2 An Chéad Réimniú 71 5.3 An Dara Réimniú 83 5.4 Na Briathra Neamhrialta 88 5.5 An tAinm Briathartha 100 5.6 Díochlaonadh an Ainm Bhriathartha 102 5.7 An Aidiacht Bhriathartha 106 vi Clár an Ábhair Caibidil 6 An Dobhriathar 107 6.1 Príomhchineálacha Dobhriathra 107 6.2 Dobhriathra Modha agus Dobhriathra Ama agus Minicíochta 109 6.3 Dobhriathra Áite agus Treo 110 6.4 Airde an Chompáis 111 Caibidil 7 An Chopail 113 7.1 Ginearálta 113 7.2 Foirmeacha Simplí na Copaile agus Athruithe Tosaigh 115 7.3 Foirmeacha Cumaisc na Copaile 125 7.4 An Modh Foshuiteach 130 Caibidil 8 An Forainmneach 131 8.1 Ginearálta 131 8.2 Na Forainmnigh Phearsanta 131 8.3 Na hAidiachtaí Sealbhacha 133 8.4 Na Forainmnigh Réamhfhoclacha 138 8.5 Na Forainmnigh Cheisteacha 139 8.6 Na Forainmnigh Thaispeántacha 140 Caibidil 9 An Uimhir 141 9.1 Ginearálta 141 9.2 An Mhaoluimhir 142 9.3 An Bhunuimhir 144 9.4 An Uimhir Phearsanta 154 9.5 An Orduimhir 160 9.6 An Codán 163 9.7 An Uimhir Dheachúlach 168 9.8 Achoimre ar na hUimhreacha 169 vii Clár an Ábhair Caibidil 10 Na hAthruithe Tosaigh 171 10.1 Ginearálta 171 10.2 Séimhiú ar an Ainmfhocal 171 10.2.7 I ndiaidh Ainmfhocal Baininscneach 175 10.2.8 I ndiaidh Ainmfhocal san Iolra a chríochnaíonn ar Chonsan Caol 179 10.3 Séimhiú ar an Aidiacht 182 10.4 Séimhiú ar an mBriathar 186 10.5 Séimhiú ar an bhForainmneach 187 10.6 Urú ar an Ainmfhocal 188 10.7 Urú ar an Aidiacht 190 10.8 Urú ar an mBriathar 190 10.9 t roimh Ghuta i ndiaidh an Ailt 192 10.10 t roimh s i ndiaidh an Ailt 192 10.11 h roimh Ghuta – An tAinmfhocal 193 10.12 h roimh Ghuta – An Aidiacht agus an Dobhriathar 195 10.13 h roimh Ghuta – An Forainmneach 196 10.14 h roimh Ghuta – An Briathar 196 10.15 d’ roimh Ghuta nó roimh fh – An Briathar 196 10.16 Achoimre ar na hAthruithe Tosaigh 197 Caibidil 11 An Clásal Coibhneasta 203 11.1 Ginearálta 203 11.2 An Clásal Coibhneasta Díreach 203 11.3 An Clásal Coibhneasta Indíreach 205 11.4 An Clásal Idiraisnéiseach 208 11.5 An Clásal Breischéime 209 11.6 An Mhír Choibhneasta – Foirmeacha 210 11.7 An Briathar i gClásail Choibhneasta 213 11.8 An Chopail agus an Clásal Coibhneasta 215 11.9 An Clásal Coibhneasta – Samplaí Breise 217 Tábla na Roghanna 219 An tInnéacs 221 viii ix Gramadach na Gaeilge An Caighdeán Oifigiúil CLÁR NA dTÁBLAÍ Caibidil 1 An tAlt An Tagairt An Teideal lch 1A An Tuiseal Ainmneach agus an Tuiseal Cuspóireach Uatha 6 1B An Tuiseal Tabharthach Uatha – An Córas Lárnach – Ainmfhocail dar 8 tús Consan seachas d, t agus s 1C An Tuiseal Tabharthach Uatha – An Córas Lárnach – Ainmfhocail dar tús s 9 1D An Tuiseal Tabharthach Uatha – An Córas Lárnach – Ainmfhocail dar tús Guta 10 1E An Tuiseal Tabharthach Uatha – An Córas Lárnach – Ainmfhocail dar tús d 10 agus t 1F An Tuiseal Ginideach Uatha 12 1G An Tuiseal Ainmneach Iolra agus an Tuiseal Cuspóireach Iolra 13 1H An Tuiseal Tabharthach Iolra 14 1I An Tuiseal Ginideach Uatha 15 1J An Tuiseal Tabharthach Uatha – Córas an tSéimhithe – Ainmfhocail dar tús 16 Consan seachas d, t agus s 1K An Tuiseal Tabharthach Uatha – Córas an tSéimhithe – Ainmfhocail dar tús s 17 1L An Tuiseal Tabharthach Uatha – Córas an tSéimhithe – Ainmfhocail dar tús 18 Guta 1M An Tuiseal Tabharthach Uatha – Córas an tSéimhithe – Ainmfhocail dar tús d 18 agus t Caibidil 2 An tAinmfhocal An Tagairt An Teideal lch 2A Samplaí de Thréaniolraí 20 2B An Chéad Díochlaonadh – Lagiolraí 21 2C An Dara Díochlaonadh – Lagiolraí 21 2D Lagiolraí Eile – Samplaí 22 2E Gearrléiriú ar na Díochlaontaí 24 2F Tréaniolraí sa Chéad Díochlaonadh – Samplaí 26 2G Lagiolraí sa Chéad Díochlaonadh – Samplaí 27 2H Tréaniolraí sa Dara Díochlaonadh – Samplaí 28 viii ix Clár na dTáblaí 2I Lagiolraí sa Dara Díochlaonadh – Samplaí 29 2J Tréaniolraí sa Tríú Díochlaonadh – Samplaí 31 2K Lagiolraí sa Tríú Díochlaonadh – Samplaí 32 2L Tréaniolraí sa Cheathrú Díochlaonadh – Samplaí 33 2M Tréaniolraí sa Chúigiú Díochlaonadh – Samplaí 35 2N Ainmfhocail Neamhrialta – Samplaí 36 Ainmfhocail Chinnte agus Éiginnte, Giorrúcháin agus Foirm Caibidil 3 an Ainmnigh in ionad an Ghinidigh An Tagairt An Teideal lch 3A Foirm an Ainmnigh in ionad an Ghinidigh – Ainmfhocal nó Abairtín Cinnte nó 45 Éiginnte á cheangal ag an Réamhfhocal a le hAinm Briathartha 3B Cáilitheoirí – Ainmfhocal Éiginnte atá faoi réir ag Ainm Briathartha 51 a bhfuil ag nó do (nó a as do) roimhe 3C Cáilitheoirí – Ainmfhocal Éiginnte atá faoi réir ag Réamhfhocal Comhshuite 52 3D Cáilitheoirí – Ainmfhocal Éiginnte atá faoi réir ag Cainníocht Éiginnte 53 3E Foirm an Ghinidigh – Ainmfhocal + Ainmfhocal Éiginnte + Cáilitheoir 53 3F Foirm an Ghinidigh – Ainmfhocal Éiginnte atá faoi réir ag Réamhfhocal 54 Comhshuite 3G Achoimre ar na Cásanna ina n-úsáidtear Foirm an Ainmnigh in ionad an 54 Ghinidigh Caibidil 4 An Aidiacht An Tagairt An Teideal lch 4A Séimhiú ar Aidiacht Cháilíochta san Uimhir Uatha 58 4B Séimhiú ar Aidiacht Cháilíochta san Uimhir Iolra 58 4C Coimriú san Uatha agus san Iolra 62 4D Achoimre ar Dhíochlaontaí na hAidiachta – Firinscneach Uatha 64 4E Achoimre ar Dhíochlaontaí na hAidiachta – Baininscneach Uatha 64 4F Achoimre ar Dhíochlaontaí na hAidiachta – Firinscneach Iolra 65 4G Achoimre ar Dhíochlaontaí na hAidiachta – Baininscneach Iolra 65 x Clár na dTáblaí Caibidil 5 An Briathar An Tagairt An Teideal lch 5A An Fhoirm Scartha muid 70 5B An Chéad Réimniú – Réimniú an Bhriathair mol 71 5C An Chéad Réimniú – Réimniú an Bhriathair bris 72 5D An Chéad Réimniú – Réimniú an Bhriathair sábháil 74 5E An Chéad Réimniú – Réimniú an Bhriathair tíolaic 75 5F An Chéad Réimniú – Réimniú an Bhriathair cráigh 77 5G An Chéad Réimniú – Réimniú an Bhriathair dóigh 78 5H An Chéad Réimniú – Réimniú an Bhriathair léigh 80 5I An Chéad Réimniú – Réimniú an Bhriathair nigh 81 5J An Dara Réimniú – Réimniú an Bhriathair beannaigh 83 5K An Dara Réimniú – Réimniú an Bhriathair cruinnigh 84 5L An Dara Réimniú – Réimniú an Bhriathair ceangail 85 5M An Dara Réimniú – Réimniú an Bhriathair díbir 86 5N Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair abair 89 5O Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair beir 90 5P Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair bí 91 5Q Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair clois/cluin 92 5R Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair déan 93 5S Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair faigh 94 5T Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair feic 95 5U Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair ith 96 5V Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair tabhair 97 5W Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair tar 98 5X Na Briathra Neamhrialta – Réimniú an Bhriathair téigh 99 5Y Ainmneacha Briathartha – An Chéad Réimniú 100 5Z Ainmneacha Briathartha – An Dara Réimniú 101 5AA Díochlaonadh an Ainm Bhriathartha – Ginideach an Ainm Bhriathartha ar Aon 102 Fhoirm leis an Aidiacht Bhriathartha 5BB Díochlaonadh an Ainm Bhriathartha – Ainmneacha Briathartha Áirithe 103 5CC Díochlaonadh an Ainm Bhriathartha

Load more