België – Belgique nr. 190 P.B. BRUSSEL X november – december 2017 3 / 2964 jaargang 32 P706236 1 Festivalitis in de podiumkunsten 13 Koen Brams 21 Daniël Rovers (en elders). Een panelgesprek met Pieter ’t stuc stuk. Een bespreking van het boek Notities over kijken naar kijken naar www.dewitteraaf.be De Buysser, Charlotte De Somviele, STUK, een geschiedenis 1977-2015 kunst (tijdens Documenta 14) Guy Gypens, Liv Laveyne en Karel 14 Eric Bracke Vanhaesebrouck, gemodereerd door Rudi Van Paleis voor Schone Kunsten naar Laermans en Dirk Pültau BOZAR. Piet Coessens en Paul Dujardin 6 Henk Roose over het scharniermoment 2001-2002 De relatie tussen cultuur en publiek: een 16 Michiel Vandevelde redactie & administratie: DWR/TWR vzw kwarteeuw onderzoek naar culturele De mogelijkheden van een ‘vervaagd’ Postbus 1428 – 1000 Brussel 1 omnivoriteit kunstenveld t.: 32(0)2 223.14.50 – email [email protected] 9 Pieter T’Jonck 19 Sébastien Hendrickx tweeëndertigste jaargang – ISSN 0774-8523 verschijnt tweemaandelijks – 14.000 ex. Live art: opmaat voor een nieuw museum Onder en boven de radar. Marnix Rummens afgiftekantoor Brussel X of kritische rand? over de festivals van workspacebrussels Ondertussen 1 – 24 toegelaten gesloten verpakking Brussel X 3/187 Evenementialisering Festivalitis in de podiumkunsten (en elders) De laatste decennia verschijnen er steeds meer kunst(en)festivals, en parallel er- mee lijkt de programmatie van ‘gewone’ Een panelgesprek met Pieter De Buysser, Charlotte De Somviele, Guy Gypens, Liv Laveyne en kunstinstellingen almaar meer naar die van kunstenfestivals te neigen, doordat ze Karel Vanhaesebrouck, gemodereerd door Rudi Laermans en Dirk Pültau andere kunsten in huis halen of allerlei events organiseren. In dit nummer gaan we na in hoeverre de indruk van een wild om zich heen grijpende evenementialisering terecht is, waar ze mogelijk wordt door veroorzaakt, of waar ze een symptoom van vormt. In een panelgesprek gemodereerd door Rudi Laermans en Dirk Pültau discus- siëren Pieter De Buysser, Charlotte De Somviele, Guy Gypens, Liv Laveyne en Karel Vanhaesebrouck over festivalisering en evenementialisering vertrekkend van- uit de podiumkunsten. Is de populariteit van festivals inhoudelijk gemotiveerd of zit er (ook) een publieksstrategie achter? Henk Roose belicht verder de publiekszijde van het verhaal via een analyse van het fenomeen van de culturele omnivoor: een nieuw type hogeropgeleide consument die zich niet meer beperkt tot de traditionele kunsten, maar een breed spectrum aan ‘hoge’ en ‘lage’ cultuuruitingen consu- meert. Net als snobs koesteren omnivoren een superioriteitsgevoel, al heeft dat nu een moreel randje gekregen: ‘[…] door hun omnivore smaak getuigen zij van meer openheid en tolerantie’. Een specifiek deelfenomeen in de trend richting evenementialisering is de belang- stelling die beeldendekunstinstellingen de laatste jaren voor ‘performance’ of ‘live art’ aan de dag leggen. Welk ‘institutioneel verlangen’ gaat hier achter schuil, vraagt Pieter T’Jonck zich af ? Op zoek naar ant- woorden houdt hij teksten en uitspraken van Dorothea von Hantelmann en Chris Dercon tegen het licht, en gaat hij in gesprek met twee curatoren van perfor- mancefestivals, Eva Wittocx (Playground) en Katleen Van Langendonck (Performatik). Koen Brams bespreekt het boek Een STUK geschiedenis 1977-2015 van Marleen Brock over het Leuvense kunstencentrum STUK, dat uit een kunstenfestival ontstond. Door de misplaatste thematische aanpak van Brock krijg je geen zicht op de com- plexe geschiedenis van STUK, stelt Brams vast. Eric Bracke blikt terug op de machts- wissel tijdens de jaren 2001-2002 in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel, waarbij Paul Dujardin het roer overnam, het PSK tot BOZAR omdoopte en Piet Hiroshi Sugimoto Coessens (directeur van de Vereniging voor Union City Drive-in, Union City, 1993 Tentoonstellingen van het PSK) de laan uit- stuurde. In gesprekken met beide hoofdrol- spelers stelt Bracke onder meer de vraag of het klopt ‘dat BOZAR via multidisciplinaire Festivals zijn van oudsher sterkhouders bin- ning van beider werk. Charlotte De Somviele proef aan de Universiteit Antwerpen en zijn festivals en evenementen het adagium van nen de podiumkunsten, zie bijvoorbeeld werkt bij de vakgroep Theater- en Film- voornaamste bevindingen samengevat in het modale culturele centrum volgt, name- Salzburg of Avignon. In Vlaanderen mond- wetenschap van de Universiteit Antwerpen. een artikel voor rekto:verso.1 lijk programmeer heel breed zodat ieder de het Kaaitheaterfestival (1977-1985) Daarnaast schrijft ze over dans en perfor- R.L.: Dat brengt ons dan meteen bij het wel ergens zijn gading vindt’. Het zal niet verbazen dat beide geïnterviewden hier- midden jaren tachtig uit in de stichting van mance voor onder andere de krant De waarom van die festivalitis. over van mening verschillen. het Brusselse Kaaitheater en tijdens de jaren Standaard en is ze redactrice van het podi- Guy Gypens: Bij mij is er altijd een positieve Volgens Michiel Vandevelde zijn festivali- tachtig en negentig speelde het Leuvense umkunstentijdschrift Etcetera. Guy Gypens motivatie geweest om de festivalformule in sering en evenementialisering danig ver- Klapstukfestival een centrale rol in de uit- heeft een achtergrond in de economie en is te zetten. Toen ik in het Kaaitheater begon, weven met onze eenentwintigste-eeuwse bouw en vervolgens in de consolidering van sinds 2007 directeur van het Brusselse wilden we als instelling aan een herpolitise- bestaansconditie en heeft het daarom geen zin om ze te bevechten. Hij pleit voor werk een eigenstandig veld voor hedendaagse Kaaitheater. Eerder was hij zakelijk leider bij ring werken. Daar zijn die festivals eigenlijk – zoals dat van Hanne Lippard, Elahpeca of dans. Maar net als de biënnaleformule bin- Rosas en de Beursschouwburg, en leidde hij de formules voor geworden. Ik heb het dan Mårten Spångberg – dat de evenementia- nen de beeldende kunsten, lijkt het festival- een tijdlang het Spring Dance Festival in niet over ons festival Performatik, maar over lisering omarmt, maar door die ‘overiden- format thans door overgebruik te zijn uitge- Utrecht. Liv Laveyne werkt voor cultuurcen- de drie andere festivals die min of meer tificatie’ tegelijk een ‘nieuwe manier van hold. Niet alleen is het aantal festivals in trum De Grote Post in Oostende; daarvoor gelijktijdig werden opgestart. Burning Ice uitwisseling mogelijk maakt’. Sébastien Hendrickx sprak met Marnix Rummens strikte zin toegenomen, de festivalformule was ze verbonden aan Theater aan Zee. Ze ging over de ecologische kwestie, Spoken over de alternatieve festivalwerking van duikt ook almaar vaker op in de reguliere cureert tevens het festival Smells Like Circus World richtte zich op de globale interdepen- de multidisciplinaire kunstenwerkplaats programmatie van bijvoorbeeld kunsten- en schrijft voor diverse media (De Morgen, dentie, en Festival Kanal ging over het workspacebrussels. Die onderscheidt centra. In het kielzog van deze ontwikkeling Circusmagazine…). Karel Vanhaesebrouck samenleven op basis van cultureel verschil zich onder meer door haar nomadische won binnen de podiumkunsten ook de prak- legde een gemengd parcours af binnen het in de hedendaagse kosmopolitische stad – ik karakter: ‘Diversiteit moet zich ook weer- spiegelen in de formats van het werk dat tijk van het cureren en de figuur van de kunstonderwijs (RITCS) en de universiteit vereenvoudig het nu heel sterk. Die drie fes- we presenteren en in de aanpassing van de curator, naast die van de jaarprogrammator, (ULB, theater- en cultuurstudies). Hij is tivals waren gekoppeld aan de vraag hoe je structuren errond.’ aan belang. Hoe moeten we deze festivalise- voorts actief als essayist en dramaturg. een context creëert om te werken aan meer- Ten slotte trok Daniël Rovers naar ring juist begrijpen? Wat zijn de mogelijke voudige en andersoortige burgerschapsvor- Documenta 14 in Kassel, om er niet enkel oorzaken en gevolgen, de pro’s en de con- Rudi Laermans: De stelling die ons hier bij- men, zoals ecologisch burgerschap, cultu- naar de getoonde kunst, maar vooral ook naar de toeschouwers te kijken. ‘Hoe zien tra’s? Daarover praten we met Pieter De eenbrengt, is dat er sprake is van een toene- reel burgerschap of globaal burgerschap. ze eruit’, vraagt hij zich af; en ‘kijken we Buysser, Charlotte De Somviele, Guy Gypens, mende festivalisering in de kunstensector in Trouwens, die nieuwe festivals betekenden vandaag anders naar een kunstwerk dan Liv Laveyne en Karel Vanhaesebrouck. het algemeen, en in de podiumkunsten in niet dat we onze corebusiness – het langdu- tien, twintig, zestig jaar geleden?’ Pieter De Buysser heeft een achtergrond het bijzonder. rig samenwerken met kunstenaars – in de filosofie en is schrijver en film- en thea- Charlotte De Somviele: Het uitgangspunt afbouwden. Ik heb de festivalisering in onze Dit nummer kwam tot stand in samenwer- king met Rudi Laermans. termaker. In 2016 richtte hij samen met klopt alvast voor de podiumkunsten. Filip sector eigenlijk nooit als een probleem erva- Thomas Bellinck ROBIN op, ter ondersteu- Tielens heeft dat onderzocht in zijn meester- ren, maar veeleer als een uitdrukking van De Witte Raaf – 190 / november – december 2017 2 het verlangen van organisaties of instellin- thema, het festival vertrekt van de dynamiek gen om relevante maatschappelijke of poli- van de uitwisseling tussen die kunstenaars. tieke uitspraken te doen. Dat is nog altijd G.G.: Misschien is Bâtard geen voorbeeld mijn instelling, bijvoorbeeld ook in de dis-