Nationale Veiligheid En Crisisbeheersing

jaargang 8 | nummer 3 | mei/juni 2010 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing

Thema: Wet veiligheidsregio’s treedt in werking J`]Y[fUadHf]dc`]@YggYbji`_UUb!UgWf]g]g Heroverwegingen Veiligheid en Terrorisme JYf_Ybb]b[YbhcY_cagh_f]^[gaUW\h Inhoud

THEMA: WET VEILIGHEIDSREGIO TREEDT IN WERKING

! | Introductie – voorwoord door staatssecretaris Ank Bijleveld-Schouten " | Veiligheids- Het Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing beraad wil verbindende schakel zijn (Thom de Graaf) # | De Wet veiligheidsregio’s – is een tweemaandelijkse een terugblik op aanleiding en doel $ | Samenva!ing belangrijkste discussiepunten uitgave van de directie Nationale Veiligheid van het % | Bevoegdheden voor de responsfase – de Wet veiligheidsregio en het vervolg ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. && | Minder brokken door beter toezicht (John Jorritsma, cdK Friesland) &' | Veiligheid Het blad informeert, Voorop bij brandweer Ro!erdam-Rijnmond &! | Ruimte voor "exibele voertuigbeze!ing signaleert en biedt een platform aan bestuurders en opkoms!ijden brandweer &" | Rampen kennen geen grenzen &$ | De Staat van de en professionals over rampenbestrijding &% | Waar staan we nu en hoe verder naar structureel beter? '( | beleidsontwikkeling, innovatie, uitvoering en Basisboek regionale crisisbeheersing (recensie) '& | Civiel-militaire samenwerking - evaluatie ten aanzien van tussenmeting 2009 '' | Dag van de Veiligheidsregio 2010 '# | Netcentrisch Werken eind nationale veiligheid en crisisbeheersing. 2011 ingevoerd De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de artikelen berust bij de auteurs. '$ | Landelijke aanpak nazorg vliegramp Tripoli ') | Waarnemers Onderzoeksraad in Libië ') | DNA-onderzoek slachto#ers Tripoli !( | Collegiaal delen van ervaringen !& | 100% veiligheid is levensgevaarlijk !' | Lessen van de “Vulkaanas-crisis” !# | Over de heroverwegingen Veiligheid en Terrorisme !% | De Verkenningen: houvast voor krijgsmacht van de toekomst "' | De krijgsmacht: verkennen, heroverwegen en verkiezen "" | De krijgsmacht als medehandhaver van openbare orde bij grootschalige crises "$ | Kwetsbaarheidsanalyse Spionage: Alles van waarde is weerloos "% | Nationale crisis vergt Landelijke Operationele Staf #( | Xynthia: leren van de gevolgen van een stormvloed in Frankrijk #' | Grootschalige evacuatie in Nederland – storm in een glas water? #! | Landelijke Evacuatie Module 2.0 #" | Crisis Call Center wie pakt de handschoen op? #$ | Als maatschappelijke onrust dreigt – aanpak arrestatie Benno L. geëvalueerd #* | Leidraad Veiligheidsmaatregelen WK voetbal 2010 #% | Vitale infrastructuren simuleren #% | Nieuwe website Nationaal CrisisCentrum $( | Vier vragen aan: Joris Voorhoeve (lid Adviesraad Internationale Vraagstukken)

2 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 drs. A.Th.B. Bijleveld-Schouten, staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Na een voorbereiding van een aantal jaren zal in oktober 2010 de Wet veiligheidsregio’s in werking treden. Een gebeurtenis waar lang naar is uitgekeken. In dit themanummer van het Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing wordt uitvoerig ingegaan op de Wet en de besluiten, de aanloop en gevolgen van het in werking treden.

De Wet veiligheidsregio’s treedt in werking

Professioneler en grootschaliger capaciteit in de regio’s te vergroten. Door met name de veiligheidsregio’s en gemeenten is De belangrijkste uitdaging nu is dat de regio’s zich veel tijd en energie gestoken in het op orde brengen concentreren op invoering van de Wet en de besluiten van de rampenbestrijding. Met de Wet veiligheidsregio’s over de volle breedte. In de aanloop naar het in werking wordt een inhaalslag gemaakt naar krachtiger bestuurde treden is al een groot deel van het werk verzet. Tussen en nog meer professioneel functionerende veiligheids- de regio’s is inmiddels veel congruentie bereikt, maar organisaties die voldoen aan duidelijke en meetbare de restanten van wat ooit een lappendeken van regio’s kwaliteitscriteria en voorbereid zijn op crises die ons tussen brandweer, politie en geneeskundige hulp was, land kunnen treﬀen. zijn nog steeds niet helemaal verdwenen. Ook de Enkele grotere rampen en crisissituaties in de afgelopen invoering van omgevingsdiensten is hierbij relevant. decennia hebben het besef versterkt dat ontwikkelingen De doorontwikkeling van de politie- en veiligheidsregio’s in de samenleving sneller en anders verlopen dan de moet in ieder geval in nauwe samenhang met elkaar hulpverleningsorganisaties hebben kunnen bijbenen. plaatsvinden. Het is heel belangrijk dat onderlinge Ook het type potentiële rampen is verbreed, waardoor kennisuitwisseling wordt bevorderd en dat kennis en een verbreding naar crisisbeheersing van meer mogelijke ervaring in de verschillende regio’s optimaal wordt maatschappelijke en technische verstoringen van de benut. samenleving noodzakelijk is. Samenwerking moet worden aangegaan met een ruimere kring van partner- De Wet en de Besluiten worden geïmplementeerd en organisaties. Dat betekent dat reguliere hulpverlenings- moeten hun uitwerking krijgen in de regio’s. Evaluatie en diensten in beleidsvorming meer gezamenlijk moeten reﬂectie op dit beleid zijn de logische en noodzakelijke optrekken én dat de samenwerking met actoren buiten vervolgstappen voor ons ministerie. Maar dat is voor het reguliere netwerk van hulporganisaties verder moet morgen. Vandaag zijn we vooral tevreden dat de Wet worden opgebouwd en geïntensiveerd. per 1 oktober 2010 een gegeven is.

Een bundeling van krachten op de schaal van de Ik wens u veel leesplezier in dit themanummer over de politieregio’s is nodig om de slagkracht en de verander- Wet veiligheidsregio’s.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 3 Veiligheidsberaad wil verbindende schakel zijn

Thom de Graaf, Hoewel de wet nog in werking moet treden, blik voorzi!er ik toch alvast vooruit. De samenwerking tussen de Veiligheidsberaad crisispartners wordt binnenkort verder versterkt door de oprichting van de Ondersteuningsorganisatie Fysieke Veiligheid (OFV). Deze organisatie zal het Veiligheidsberaad, de veiligheidsregio’s en de manage- mentberaden ondersteunen en faciliteren bij de uitvoering van de verschillende taken. Ook zal de OFV de bovenregionale en landelijke voorzieningen in stand houden die nu nog worden beheerd door het ministerie van BZK. De resultaten van het onderzoek ‘Rampenbestrijding op Orde eind 2009’ van de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid, vormen een belangrijk signaal dat we er nog niet zijn en dat we vooral niet achterover kunnen leunen, ook niet als de Wet veiligheidsregio’s in werking treedt. Tegelijkertijd wil ik benadrukken dat de veiligheidsregio’s de afgelopen jaren al heel eel gerealiseerd hebben, mede doordat zij hebben geanticipeerd op de komst van de Wet. Alle partijen beseﬀen dat er de komende jaren nog veel werk verzet moet worden om de rampenbestrijding en crisisbeheersing verder op orde te krijgen. De Wet leidt tot een nieuwe bestuurlijke inbedding van de veilig- Dit najaar zal de Wet veiligheidsregio’s in werking treden. Als heidsregio’s, normen en prestatie-eisen en diverse voorzi!er van het Veiligheidsberaad, het overlegorgaan dat nieuwe planvormen. Veiligheidsregio’s hebben enige bestaat uit de 25 voorzi!ers van de veiligheidsregio’s, ben ik tijd nodig om naar deze situatie toe te groeien. Ik roep verheugd met deze nieuwe wet, omdat we door kunnen gaan u allen op om de vaart erin te houden en tot mooie met de professionalisering van de rampenbestrijding en resultaten te komen. Meer dan zestien miljoen mensen crisisbeheersing in Nederland. verwachten terecht dat u als professional of bestuurder alles uit de kast haalt om optimaal voorbereid te zijn op een eventuele ramp of crisis, maar nog meer dat u uw best zal doen om deze te voorkomen. Het Veiligheidsberaad wil de verbindende schakel Met de minister van BZK maken we afspraken over de zijn tussen alle partners in het veiligheidsdomein. wijze waarop we de regio’s verder kunnen ondersteunen Ons doel is de eﬀectiviteit en doelmatigheid van de bij de professionalisering van de rampenbestrijding. samenwerking in de veiligheidsregio’s te verbeteren. Denkt u hierbij aan het ondersteunen van regio’s die op Ik heb het dan niet alleen over de gemeenten, brand- bepaalde onderwerpen achterlopen, het stimuleren van weer, politie en de geneeskundige hulpverlening bij kennis – en informatie-uitwisseling en het ontwikkelen ongevallen en rampen. Veiligheid is een zaak van van modelafspraken met de onderscheiden crisispart- iedereen. Ik nodig dan ook graag alle partijen uit om ners. Net als de minister zie ook ik graag dat niet alleen met ons te werken aan veiligheid. Het Veiligheidsberaad rampenbestrijding, maar ook crisisbeheersing in 2011 kan en wil namelijk één stem en gezicht geven aan naar een hoger plan getild is. Vanuit het Veiligheids- multidisciplinaire samenwerkingsverbanden in de beraad streven we ernaar om u hierbij zo breed mogelijk regio’s; onder andere richting de minister van BZK. te ondersteunen.

4 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Een terugblik op aanleiding en doel De Wet veiligheidsregio’s

Deze nieuwe dreigingen vragen om een nieuwe aanpak, andere partners en een hedendaagse strategie. De behoe"e ontstond aan een grotere organisatieschaal dan de gemeenten: de meeste gemeenten zijn te klein om alle taken op het gebied van rampenbestrijding én crisisbeheersing te kunnen invullen. De behoe"e aan multidisciplinaire samenwerking neemt nog steeds toe, ook met nieuwe partners buiten de traditionele – rode, wi#e en blauwe – veiligheids- partners. De burger mag van de overheid verwachten dat ze in ieder geval in staat is om samen te werken bij rampen en crises. Kortom, de slagkracht en professionaliteit van de Donna Landa en Actuele situatie hulpverlening in Nederland moest worden vergroot. Niek Mestrum, De Wet veiligheidsregio’s is in Staatsblad 2010, nummer Onder andere om die slagkracht te kunnen vergroten, programma Nationale 145 en 146 gepubliceerd. De Besluiten Personeel en is het noodzakelijk dat uniforme hulpverlenings- Veiligheid Regionaal Veiligheidsregio liggen voor advies bij de Raad van niveaus ontstaan binnen samenwerkingsgebieden op Orde, directie State, eventuele aanpassingen worden daarna door- (veiligheidsregio’s) in verband met onderlinge bijstand Nationale Veiligheid, gevoerd. De ambtsinstructie van de Commissarissen en opschaling. ministerie van BZK der Koningin is inmiddels door de Raad van State behandeld en zonder opmerkingen (blanco advies) Bestuurlijke organisatie van veiligheid geretourneerd. Dat betekent dat zodra de Raad van State De bovenstaande inzichten leidden tegelijkertijd ook de advisering over de besluiten hee" afgerond en de tot (jarenlange) discussie over een passende en meer consultatieresultaten van de ministeriële regeling adequate organisatie voor rampen- en crisisbeheersing. personeel zijn verwerkt, niets meer in de weg staat om In 1993 werd al besloten tot inrichting van 25 Politie- de Wet in werking te laten treden. Het proces om te regio’s. In haar Nieuwjaarsspeech van 1994 gaf toen- komen tot de Wet en samenhangende besluiten hee" malig minister van Binnenlandse Zaken, mevrouw een aantal jaar geduurd. Interessant is om nog maar Dales, aan dat een omslag van de brandweer van een eens terug te kijken waarvoor de Wet is bedoeld, technisch uitvoerend apparaat naar een spilorganisatie welke doelen werden nagestreefd en welke situatie en verdere professionalisering nodig was. De tijd van of omstandigheden aanleiding hebben gevormd voor vrijblijvende samenwerking tussen gemeentelijke het ontstaan van dit nieuwe regelgevende kader. brandweren was wat haar betre" voorbij en de eerste stappen naar regionale brandweerorganisaties werden Achtergrond - veranderende wereld van veiligheid toen al gezet. De totstandkoming van de Wet veiligheidsregio’s kent De conclusies bij de evaluaties van o.a. Enschede en een lange voorgeschiedenis met een aantal zeer tastbare Volendam gaven nogmaals aan dat de bestuurlijke aanleidingen, zoals de vuurwerkramp in Enschede in organisatie en schaal van de rampenbestrijding tekort mei 2000 en de Nieuwjaarsbrand in café ‘t Hemeltje in schoot. De Commissie Brouwer van de VNG erkende in Volendam. Door een toenemende verstrengeling van 2002 dat veel gemeenten simpelweg te klein zijn om economie, technologie, ecologie, cultuur en bestuur is een ramp of crisis van enige omvang aan te kunnen de complexiteit van de samenleving sterk toegenomen. en raadde aan op zoek te gaan naar samenwerkings- Rampenbestrijding werd en wordt uitgebreid naar verbanden. Ook de Raad voor Openbaar Bestuur crisisbeheersing omdat dreiging vanuit klassieke bracht in 2003 het advies uit om de rampenbestrijding rampen is verruimd met nieuwe ramptypen. Te denken en crisisbeheersing als verlengd lokaal bestuur te valt aan de MKZ crisis van 2003, de dreiging van een organiseren. Dit leidde tot het kabinetsstandpunt griepepidemie, terreurdreiging en de ‘zoutcrisis’. veiligheidsregio’s in 2004, hetgeen werd bevestigd in

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 5 een keuze voor verlengd lokaal bestuur in het kabinets- slagvaardiger en vindt verplichte samenwerking akkoord van 2007. Begin van dit jaar is het Wetsvoorstel plaats tussen het regionaal college politie en multi- veiligheidsregio’s door Tweede en Eerste Kamer disciplinaire uitvoerende diensten. De regionale aangenomen. schaalvergroting biedt mogelijkheden voor verdere professionalisering door regionale bundeling van kennis Doel Wet veiligheidsregio’s en kunde. Door het gelijk trekken van de territoriale Het doel van de Wet veiligheidsregio’s is meerledig gebiedsindeling wordt een essentiële basis gelegd voor geweest en hee" zich erop gericht om veel van de eerder multidisciplinair optreden in geval van ramp of crisis. beschreven ontwikkelingen te tackelen. De Wet bepaalt Door het vormgeven van de veiligheidsregio via verlengd dat veiligheidsregio’s als gemeenschappelijke regeling lokaal bestuur, blij" de betrokkenheid van de gemeen- moeten worden vormgegeven op de schaal van de ten bij de brandweer en de rampenbestrijding in stand. politieregio’s. Dit is beslist geen trendbreuk met de Ook behelst de Wet grondslagen voor sturing op bestaande praktijk. Ook op basis van bijvoorbeeld de kwaliteit en prestaties en beoogt de Wet grondslagen aan (oude) brandweerwet dienden de gemeenten al regio’s te dragen voor verdere samenwerking door de randvoor- te vormen en de Wet rampen en zware ongevallen ging waarden en middelen ter ondersteuning aan die samen- er ook van uit dat dergelijke regio’s waren ingericht. werking op te nemen. Dit gebeurt onder andere door De wet bouwt dus voort op bestaande structuren. de eisen aan uniforme informatie- en communicatie- De bestuurlijke structuur van de rampenbestrijding voorzieningen. Een belangrijke steunpilaar van de en crisisbeheersing wordt met duidelijke taken en veiligheidsregio’s blij" de inzet van verschillende bevoegdheden neergezet. Brandweer en GHOR komen crisispartners; allerlei publieke en private organisaties onder één bestuur, dat dezelfde leden hee" als het kunnen a$ankelijk van de omstandig-heden crisispart- regionale college van de politie. Daarmee wordt de ner van de veiligheidsregio zijn. Met de Wet veiligheids- aansturing van de hulpverleningsdiensten en een regio’s wordt het fundament voor de organisatie van gecoördineerde aanpak een stuk gemakkelijker en rampenbestrijding en crisisbeheersing gelegd.

Niek Mestrum, Een aantal onderwerpen hee" op verschillende momenten tijdens de totstandkoming van programma Nationale de Wet veiligheidsregio’s tot soms hevige en fundamentele discussies geleid. Onderstaand Veiligheid Regionaal op wordt op de belangrijkste discussiepunten en de a#oop ervan ingegaan. Orde, directie Nationale Veiligheid, ministerie van BZK Samenva!ing

Wet veiligheidsregio’s

1. Bestuurlijke vormgeving van de veiligheidsregio WGR. In het systeem van de WGR staat het gemeente- De juridische basis voor de regionale samenwerking in besturen vrij een gemeenschappelijke regeling te een veiligheidsregio is de Wet Gemeenschappelijke treﬀen, de rechtspersoon te kiezen en te bepalen welke Regelingen (WGR). In het wetsvoorstel wordt op een bevoegdheden worden toegekend. In de Wet veilig- aantal punten echter afgeweken van het systeem van de heidsregio’s worden de colleges van burgemeester en

6 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 wethouders verplicht een regeling te treffen en bij deze verhoging wel de meerkosten van de wetgeving, maar regeling een aantal voorgeschreven taken en bevoegd- is door de nieuwe eisen in de wet niet langer sprake van heden over te dragen. Dit stui#e aanvankelijk op verzet. een voor de regio’s vrij besteedbare specifieke uitkering. De wetgever zag echter geen andere mogelijkheid gezien De bestedingskeuzes die voor de regio’s van de BDUR het uitgangspunt dat veiligheid een aangelegenheid is gelden zijn dus door de invoering van de wet ingeperkt. die lokaal moet zijn ingebed. Om vervolgens tot een landelijk dekkend stelsel van regio’s te komen, die 3. Positie van de commissaris van de Koning (cdK) bovendien in zekere mate uniform zijn ingericht en Rondom de totstandkoming van de wet is veel uitgerust ten behoeve van bovenregionale samenwerking, gediscussieerd over de exacte positie van de cdK. In het zag de wetgever geen andere optie dan het model van uiteindelijke wetsvoorstel is de voorzi#er veiligheids- verlengd lokaal bestuur via een opgelegde regeling. Het regio primair verantwoordelijk voor regionale rampen aansluitende bezwaar dat in deze opgelegde regeling de en crises, maar bij eventuele frictie in het Regionaal gemeenteraad een ondergeschikte rol kreeg en dat Beleidsteam (RBT) kan de cdK een aanwijzing geven. daarmee een gebrek aan democratische legitimatie Bij bovenregionale rampen en crises stemmen de werd gecreëerd, is slechts ten dele weerlegd door te voorzi#ers hun beleid af en kan de cdK – na verkregen wijzen op de specifieke we#elijke taken van de regio. instemming van minister van BZK – een aanwijzing Deze zouden niet van dien aard zijn dat het onmogelijk geven. Ook kan de minister van BZK de cdK instrueren of onverantwoord is om de uitvoering daarvan in een een aanwijzing te geven aan de betrokken voorzi#er(s). verlengd lokaal bestuursstructuur met een beperkte De minister BZK formuleerde het in de Tweede Kamer invloed van de gemeenteraad onder te brengen. als volgt: de rol van de cdK “zou ik willen benoemen Bovendien was het argument dat wordt voortgebouwd als oliemannetje en veiligheidsklep: hij is degene die op de structuur van de Brandweerwet 1985 en werd het smeermiddel moet zijn als dat nodig is en hij is de gewezen op het bestaan van verschillende veiligheids- veiligheidsklep die als het nodig is wordt ingeschakeld”. regio’s door heel Nederland op grond van een vrijwillige gemeenschappelijke regeling. De minister van BZK gaf 4. Beze!ing van de tankautospuit met name tijdens het Eerste Kamerdebat aan die zorg Het concept besluit veiligheidsregio’s maakt het van de Kamer met betrekking tot de democratische mogelijk om af te wijken van de zogenaamde standaard- legitimatie te delen, in het bijzonder omdat de Kamer beze#ing van de tankautospuit van de brandweer. een stapeling van taken zonder directe democratische De variabele voertuigbeze#ing was in het besluit legitimatie op hetzelfde niveau ziet ontstaan. De minister opgenomen om regio’s in staat te stellen om naar gaf aan mede daarom de Raad voor het openbaar bestuur de maat van de situatie uit te kunnen rukken. Deze om advies te zullen vragen over de bestuurlijke inrichting aanvankelijk niet geclausuleerde mogelijkheid tot van Nederland, met specifieke vragen over onder meer variabele inzet stui#e op verzet van de Tweede Kamer het middenbestuur en democratische verantwoordings- uit vrees voor gevaarlijke situaties bij inze#en en vrij instrumenten. De uitkomsten van dit advies en de spel voor bezuinigingen in de regio’s. Uiteindelijk is beoordeling van o.a. de rol van gemeenteraden in de artikel 3.1.5 van het besluit en de toelichting daarop toegezegde evaluatie van de Wet kunnen wellicht aangepast, door de voorwaarden aan te geven waaronder gevolgen hebben voor de verdere inrichting van het mag worden afgeweken van de standaardbeze#ing openbaar bestuur en dus ook voor de veiligheidsregio’s. van zes personen. Voorwaardelijk voor afwijking is dat de veiligheid van burgers en brandweermensen is 2. Financiering van de veiligheidsregio gegarandeerd, dat een besluit tot afwijken zorgvuldig Veiligheidsregio’s kennen een hybride financierings- wordt genomen in afstemming met de direct structuur, namelijk financiering uit bijdragen van betrokkenen én dat voertuigen met standaardbeze#ing gemeenten (Gemeentefonds) en financiering uit een beschikbaar blijven voor bijstandverlening en groot- rijksbijdrage (de brede doeluitkering rampenbestrijding; schalig optreden. in de volksmond de BDUR). Deze BDUR zal met de invoering van de wet structureel worden verhoogd met € 42 miljoen om de financiële gevolgen op te vangen die het rijksbeleid met de invoering en uitvoering van de wet van de regio’s vraagt. Bij de consultatie van het wetsvoorstel wezen meerdere betrokkenen de minister op de extra kosten die gepaard zouden gaan met invoering en uitvoering van de wet. Tevens zou de verhoging van de BDUR niet de toename in kosten die de wet veroorzaakt dekken. Naar het oordeel van de Raad voor financiële verhoudingen dekt deze structurele

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 7 Ernst Brainich, momenteel werkzaam als adviseur crisismanagement in de Verenigde Arabische Emiraten Bevoegdheden voor de responsfase: de Wet veiligheidsregio’s en het vervolg

Verspreid over verschillende paragrafen van de Wet veiligheids- voor de volgende stap waarin de voorzi#er veiligheidsregio’s zijn bepalingen terug te vinden over de rol van het regio optreedt. Dat neemt niet weg dat de regionaal bestuur in de responsfase. Deze zijn hier op een rij gezet. operationeel leider tot en met grip 3 onder het bevel van een burgemeester valt. (Overigens beperkt de regeling van de operationele leiding door de directeur GHOR – De wijze waarop het bestuur is betrokken bij crises in de straks de directeur publieke gezondheid – zich niet tot responsfase kent in de Wvr een opbouw in de volgende grip 4.) Het zou logischer geweest zijn indien de relatie vijf stappen. tussen burgemeester en operationeel leider was geregeld; wanneer de voorzi#er het overneemt (stap 3), Stap 1: gezag over brandweer en politie zou die gezagsrelatie dan eveneens op hem overgaan. De eerste stap betre" het gezag dat elke burgemeester Hoewel de Wvr in het algemeen betrekking hee" op hee" over de brandweer. Het was nodig dat te regelen crises (dus met inbegrip van rampen), hee" het voor brandweer die niet valt onder de normale opperbevel alleen betrekking op rampen. Het argument hiërarchie van een gemeente: regionale brandweer. daarvoor is het duidelijk stellen dat de burgemeester Het is niet anders dan het gezag dat elke burgemeester niet komt op het terrein van functionele ketens die niet hee" over de politie ten aanzien van openbare orde onder zijn verantwoordelijkheid vallen. Dat neemt niet en hulpverlening op grond van de Politiewet. Verder weg dat een regio een crisisplan schrij", hetgeen niet kan de burgemeester bij branden en bij ongevallen betekent dat dat plan in de plaats treedt van plannen anders dan brand voor zover de brandweer daarbij een van ministeries op tal van terreinen. Het gaat om een taak hee" de nodige bevelen geven aan burgers, zoals overzicht van de crises die een regio kunnen treﬀen en ontruiming van gebouwen, het afsluiten van straten, het de consequenties voor openbare orde en veiligheid. De verwijderen van nieuwsgierigen die de brandbestrijding verantwoordelijkheid van gemeenten voor openbare hinderen of het in verband met de brandbestrijding orde en veiligheid wordt daarmee niet vergroot. neerhalen van een pand. Het (dagelijks) gezag over de Het opperbevel hee" geen betrekking op de handhaving GHOR is niet geregeld omdat de operationele leiding in van de openbare orde. Het opperbevel is alleen relevant de wi#e kolom plaats vindt in het kader de algemene voor openbare veiligheid aangezien daar sprake is operationele leiding en het opperbevel, de volgende stap. van samenwerking met organisaties die niet reeds in normale omstandigheden onder het gezag van de Stap 2: opperbevel en operationele leiding burgemeester staan. De tweede stap betre" het opperbevel dat elke In het verlengde van het opperbevel bevat de Wvr een burgemeester kan uitoefenen. Tijdens de behandeling bevoegdheid van de burgemeester om bevelen te geven van het wetsvoorstel is opnieuw bevestigd dat dit een aan ambulancevervoerders. Deze bevoegdheid is evenwel noodbevoegdheid is, ‘een nadere invulling’ van de overbodig naast het opperbevel en bovendien niet noodbevelsbevoegdheid van de burgemeester op correct geredigeerd (spreekt over openbare orde in grond van de Gemeentewet. Kern daarvan is dat een plaats van rampenbestrijding). burgemeester de normale verhoudingen kan doorbreken. Dat is gekoppeld aan ‘dwingende coördinatie’: Stap 3: voorzi!er veiligheidsregio en aanwijzingen afstemming is niet voldoende. inzake samenwerking Daarbij staat de regionaal operationeel leider onder het De derde stap betre" de activering (bijeenroepen) bevel van de burgemeester. Een hiaat in de Wvr is dat de van het regionaal beleidsteam. De voorzi#er veiligheids- positie van de operationeel leider alleen is geregeld regio neemt dan een aantal bevoegdheden van de

8 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Regio’s die een convenant Regio’s die geen convenant afgesloten hebben: afgesloten hebben:

2 Friesland 1 Groningen 1 5 Twente 3 Drenthe 6 Noord- en Oost-Gelderland 4 IJsselland 2 8 Gelderland-Zuid 7 Gelderland Midden 9 Utrecht 10 Noord-Holland Noord 11 Zaanstreek-Waterland 18 Zuid-Holland Zuid 3 12 Kennemerland 13 Amsterdam-Amstelland 10 14 Gooi en Vechtstreek 25 15 Haaglanden 16 Hollands Midden 4 17 11 25 19 Zeeland 12 20 Midden- en West-Brabant 13 5 21 Brabant-Noord 14 22 Zuid-oost Brabant 6 23 Limburg-Noord 16 9 24 Limburg-Zuid 15 7 25 Flevoland 17 8 18 17 19 21 20 19 22 19 23

Rood = Brandweer volledig geregionaliseerd Totaal brandweerpersoneel 12560, waaronder 3239 beroeps en 9321 vrijwilligers

Geel = convenant afgesloten, maar gaan niet regionaliseren 24 Totaal brandweerpersoneel 8009, waaronder: 1288 beroeps en 6721 vrijwilligers

Wit = geen convenant afgesloten Totaal brandweerpersoneel 6216, waaronder: 941 beroeps en 5375 vrijwilligers

Veiligheidsregio’s (i.o.) begin !"#"

burgemeesters in de regio over. Dit is de eenhoofdige rampenbestrijding); elke burgemeester kan nog steeds regionale leiding waar zo veel om te doen is geweest van zijn bevoegdheden gebruik maken in verband met bij de behandeling van het wetsontwerp. lokale verstoringen en ongevallen, uiteraard waar nodig Terecht hee" de wetgever afgezien van het omschrijven in afstemming met de voorzi#er. van bovenlokale omstandigheden; de overgang van Bij (nog) niet bovenregionale crises kan de commissaris bevoegdheden is gebaseerd op een bestuurlijk oordeel van de Koningin – als rijksorgaan – aanwijzingen (lees ten aanzien van de noodzakelijk geachte aanpak en bevelen) geven inzake de samenwerking in het regionaal maatregelen, niet op het voldoen aan vooraf beleidsteam. Dat is niet nieuw, maar een voortze#ing geformuleerde feiten. (en uitbreiding) van wat in de huidige Ambtsinstructie Opvallend is dat niet alle voor crisisbeheersing relevante staat ten aanzien van de samenwerking tussen rijks- bevoegdheden van individuele burgemeesters worden organen op decentraal niveau. Dit optreden van de overgenomen, hoewel het de bedoeling is om dit commissaris moet worden onderscheiden van de mechanisme toe te passen op alle relevante bevoegdheden volgende stap, het geven van aanwijzingen bij boven- die sectorale wetgeving aan burgemeesters toekent. Het regionale crises. lijkt erop dat daar geen keuze aan ten grondslag hee" gelegen; een aantal staat in de betreﬀende bepaling niet Stap 4: aanwijzingen bij bovenregionale crises vermeld, zoals noodonteigening. De vierde stap betre" het bestuurlijk toezicht door de Verder is van belang dat de overgang van bevoegdheden commissaris van de Koningin en de minister van BZK bij alleen betrekking hee" op crisisbeheersing (inclusief een bovenregionale crisis (inclusief rampen) en wel in

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 9 de vorm van aanwijzingen. Dit houdt in dat gemeente alleen de bestuurlijke component. Ten tweede en regio nog verantwoordelijk zijn voor de a$andeling, betre" het alleen bevoegdheden. Veel belangrijker maar dat hogere bestuursorganen kunnen bijsturen. De dan de uitoefening van bevoegdheden is informatie- commissaris kan bij bovenregionale crises – eveneens uitwisseling. De betrokkenheid van een hoger bestuurlijk als rijksorgaan – aanwijzingen geven aan de voorzi#er echelon – inclusief de voorzi#er veiligheidsregio – is van de veiligheidsregio over het inzake crisisbeheersing in eerste instantie van informatieve aard. Door het (inclusief rampenbestrijding) te voeren beleid. Deze informeren van de volgende bestuurslaag kan de regeling is nog niet ‘af’ en niet consequent doorgevoerd. betreffende bestuurder zelf beslissen wat zijn of haar In de betreffende bepaling is niet geregeld dat de betrokkenheid is. Het geïnformeerd zijn betekent niet commissaris aanwijzingen kan geven aan burgemeesters, dat je een rol hebt ten aanzien van de a$andeling van dus voordat het regionaal beleidsteam is geactiveerd. de crisis. De zogenoemde a-synchrone opschaling kan Dat kan de commissaris wel op grond van een andere van belang zijn voor bijvoorbeeld media en/of politieke bepaling in de Wvr die met opzet nog niet is aspecten. gemoderniseerd, wachtend op een algemene modernisering van het staatsnoodrecht. Voor toepassing Vervolg van deze bevoegdheid van de commissaris jegens Het vervolg op de Wet veiligheidsregio’s kent vier burgemeesters is echter een koninklijk besluit (KB) nodig. componenten. Drie daarvan betreffen crisisbeheersing Dat is een onnodige procedurele drempel, bovendien op nationaal niveau en één betre" crisisbeheersing op bevat deze procedure geen spoedvoorziening. koninkrijksniveau. Ik stip ze kort aan. Daarentegen kent de Politiewet wel de mogelijkheid om Ten eerste de positie van de minister van BZK op het – ter handhaving van de openbare orde – in te grijpen eigen terrein van openbare orde en veiligheid. De Wvr jegens individuele burgemeesters zonder KB. (Wvr en kent enkele instrumenten voor interventie, maar daarmee Politiewet zijn niet op elkaar afgestemd, ook niet door zijn alle hiaten, overlappingen en inconsistenties nog de wijzigingen in de Aanpassingswet veiligheidsregio’s.) niet opgelost. Bovendien moet BZK, net als verschillende Gevolg van dit alles is dat – bij noodzaak tot interventie andere ministeries, nog inhoudelijk de voor crisis- jegens een individuele burgemeester in geval van een beheersing relevante (nood)wetgeving op eigen terrein ramp – alleen de voorzi#er veiligheidsregio kan moderniseren, zoals ten aanzien van grootschalige optreden door de rampenbestrijding aan zich te trekken evacuaties. (of er moet een KB worden geslagen of commissaris en Ten tweede het formele systeem van crisisbeheersing op minister moeten optreden op grond van ongeschreven nationaal niveau. Onderdeel daarvan is de verhouding recht), afgezien van de toezichtsrol van de commissaris tussen beleidsterreinen en de relatie tussen de minister ten aanzien van noodverordeningen. Overname van van BZK en andere ministers. In andere wetgeving zijn bevoegdheden door de voorzi#er veiligheidsregio ter daar verschillende voorbeelden van, zoals tussen de bijsturing is echter een te zwaar middel; daar is het minister van Defensie en de minister van VenW en tussen instrument aanwijzing voor bedoeld. de minister van Justitie en andere ministers. Een ander onderdeel betre" de procedurele en terminologische Stap 5: overname door minister wijzigingen van 1997. Destijds was dat een stap vooruit, De vijfde stap is dat de minister zich niet beperkt tot maar inmiddels is gebleken dat dit systeem in zijn aanwijzingen (via de commissaris), maar dat hij de huidige vorm onwerkbaar en incompleet is. bevoegdheden van het decentrale gezag aan zich trekt Ten derde de modernisering van de voor crisisbeheersing of een andere autoriteit daarmee belast. Dit lijkt een relevante wetgeving op een aantal andere beleids- uiterst middel, maar in de meeste functionele ketens is terreinen waar dat nog niet is gebeurd. Een deel van centrale regie de regel. Nu is in het veld van openbare de (nood)wetgeving is in 2005 gemoderniseerd, maar orde en veiligheid de aanpak in beginsel decentraal, verschillende onderdelen zijn sterk verouderd. maar – net zoals dat het geval is bij bepaalde infectie- Bovendien geldt voor alle crisiswetgeving dat deze ziekten of kernongevallen – het is denkbaar dat de moet worden aangepast aan de Wet veiligheidsregio’s; minister meteen ten aanzien van bepaalde onderdelen de reikwijdte van de Aanpassingswet veiligheidsregio’s de regie voert (waarbij het overigens niet aan de orde is maar zeer beperkt. is dat hij burgemeester, voorzi#er veiligheidsregio en Ten vierde de modernisering van rijkswetgeving. commissaris buitenspel zet), denk aan een besluit tot Aangezien de modernisering in 2005 alleen nationale grootschalige evacuatie. De betreffende bepaling is wetgeving van VenW en EZ betrof, is de rijkswetgeving daar echter nog niet op toegesneden. niet meegenomen. Na de Wet veiligheidsregio’s zal de tijd rijp zijn om de Kan!ekening centrale crisiswetgeving te actualiseren. Voor de goede orde, dit is geen volledige weergave van de respons, om twee redenen. Ten eerste betre" het

10 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 J.A. Jorritsma, commissaris van de Koningin in Fryslân, waarnemend portefeuillehouder veiligheid van de Kring van commissarissen van de Koningin

De Wet veiligheidsregio verandert de commissaris van de Koningin vanaf oktober van brandweerman in zeer betrokken toeschouwer. Niet meer blussen, wel afdwingen dat het papierwerk en het materiaal in orde zijn. Belangrijker dan deze verandering is dat de commissaris ook in zijn nieuwe rol de veiligheid kan vergroten. Daarvoor moet hij de ruimte krijgen en nemen. Minder brokken door beter toezicht

Laatst sprak ik over de veranderingen door de ik als rijksheer op beleidsniveau moeten fase mocht inze#en. Het merk brandblussers Wet veiligheidsregio’s met een burgemeester ingrijpen. is niet onze zorg, wel of iedereen ze paraat van een grote stad. Hij had een calamiteit hee". meegemaakt op de grens van meerdere De commissarissen willen graag zo actief veiligheidsregio’s. Als korpsbeheerders van mogelijk aan de slag met het toezicht. Duidelijk is dat de komst van de Wet politie en als aankomende voorzi#ers van Hoe meer zaken we in beeld hebben, des veiligheidsregio’s de rol van de commissaris de veiligheidsregio’s namen ze ter plaatse te beter kunnen we adviseren, des te beter van de Koningin drastisch verandert. Zoals snel maatregelen. Er was niet eerst overleg is de voorbereiding op een calamiteit. Die de wet wil zorgen voor een professioneler met de commissaris van de Koningin. Zo wil ‘bemoeizucht’ komt voort uit onze zorgen rampenbestrijding, zo willen wij zorgen je als overheid graag functioneren: met zo voor de veiligheid van de inwoners. Maar dat het toezicht optimaliseert. Dat is in het weinig mogelijk woorden, zo veel mogelijk ook uit de constatering dat gemeenten in belang van het verbeteren van de veiligheid doen. het verleden hun zaken op dit terrein niet van de inwoners en het beperken van de altijd op orde hadden. brokken; ons gezamenlijke doel. De rol van de commissaris van de Koningin is marginaal. Althans in dit voorbeeld. Want Steekt de commissaris niet een te grote na 1 oktober verandert de commissaris van vinger in de pap? Ook dat is onderwerp van actieve rampenbestrijder in toezichthouder. discussie. Maar ik kan me als toezichthouder Toezicht op alle betrokkenen bij de niet verschuilen achter de verantwoordelijk- rampenbestrijding, in alle stadia van de heden van anderen. Dat is de les die calamiteit. Crisisplannen, inspectierapporten, Hans Alders ons na de Nieuwjaarsbrand ik blijf ze net als mijn ambtgenoten lezen, in Volendam hee" voorgehouden. Ook er iets van vinden en verlangen dat de in andere sectoren hebben we gezien hoe veiligheidsregio de adviezen volgt. Het is het uit de hand kan lopen als het toezicht een taak die de minister bij de commissaris verslapt. Deelbelangen ontnemen het in diens functie als rijksheer neerlegt. zicht op het gezamenlijke belang. Over Tijdens een ramp kom ik pas in actie om de rolverdeling moeten voor 1 oktober ruzie in het regionaal beleidsteam te sussen duidelijke afspraken komen met de IOOV of als de ramp overslaat naar de volgende en de veiligheidsregio’s. veiligheidsregio. Hoe beter de veiligheidsregio haar taken in Op papier is er een scheiding van beleid de voorbereiding en bestrijding van rampen en toezicht. Beleid is het terrein van de uitvoert, hoe terughoudender het toezicht veiligheidsregio. Toezicht is het terrein van kan zijn. Dat zal anders zijn als gemeenten de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid bijvoorbeeld in een tijd van bezuinigingen (IOOV) en de commissarissen. Wie dat afspraken binnen de veiligheidsregio uitwerkt, ziet gauw dat we elkaar zullen ondergraven. Op zo’n moment kun je als kruisen. Als de gemeenten niets doen met commissaris de verbindende rol optimaal mijn aanbevelingen als toezichthouder, zal benu#en, die je voorheen ook in de warme

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 11 Elie van Strien, regionaal commandant, Brandweer Ro!erdam-Rijnmond

De Nederlandse brandweer is druk bezig zich gereed te maken voor de eisen van de samenleving van ‘morgen’. De Wet op de veiligheidsregio’s is hierbij van groot belang omdat deze de brandweer een belangrijk ‘richtsnoer’ biedt. Het snelle interventievoertuig van district Parkstad, brandweer Zuid-Limburg

Veiligheid Voorop bij brandweer Ro!erdam-Rijnmond

De afgelopen jaren is binnen de brandweer wel tientallen kostbare minuten! Niet De RBRR start binnenkort een praktijkproef hard gewerkt aan een samenhangende visie alleen burgers, ook bedrijven worden met zogenoemde snelle interventie op brandveiligheid en de eisen die deze stelt gestimuleerd om bewuster met veiligheid voertuigen (SIV’s), een relatief klein aan zowel samenleving als brandweer- bezig te zijn. Bij slechts 20% van de preventie- brandweervoertuig met twee á drie man organisatie. controles bij bedrijven blijkt alles in orde beze#ing. In brandweerkringen is er de Ook de regionale brandweer Ro#erdam- te zijn. Hier is nog een wereld te winnen. nodige scepsis tegen dergelijke voertuigen. Rijnmond (RBRR), onderdeel van de veilig- De gedachte is dat ze de traditionele heidregio Ro#erdam-Rijnmond, werkt daar De tweede pijler in Veiligheid Voorop is tankautospuiten moeten vervangen. hard aan. Centraal daarbij staat het proces de ﬂexibilisering van de repressie, het Dit is een misverstand, maar wel een hele ‘Veiligheid Voorop’, een traject dat de bestrijden van de daadwerkelijke incidenten. weerbarstige. De RBRR wil de SIV’s inze#en organisatie ingrijpend zal gaan veranderen Trefwoorden daarbij: minder standaard- in gebieden met een aantoonbaar laag maar waarvan niet tevoren is te zeggen oplossingen, meer maatwerk. Hoe dat kan, risico. Bij ‘eenvoudige’ incidenten kan een wanneer het is afgerond. Bij elke stap in wordt gedegen onderzocht. Er worden geen SIV snel ter plaatse worden ingezet. Als de dit proces is de centrale vraag: draagt het goede dingen weggegooid voordat er betere meldkamer gealarmeerd wordt voor een bij aan de veiligheid van onze burgers? voor zijn gevonden. Ook de veiligheid van daadwerkelijke brand, zal gelijktijdig met Veiligheid Voorop is gebaseerd op twee het eigen personeel is randvoorwaarde bij de SIV ook een tankautospuit worden pijlers. Eerste pijler is zorgen dat de het kunnen veranderen van zaken. De RBRR gealarmeerd zodat er voldoende potentieel veiligheid van de burger in preventieve onderzoekt mogelijke innovaties in zoge- ter plaatse komt. zin goed is geregeld. Trefwoorden daarbij: noemde ontwikkelgroepen. Het eigen community safety, rookmelders, snelle personeel wordt hier maximaal bij betrok- Ro#erdam-Rijnmond gaat bij deze alarmering bij brand… ken. Kansrijke mogelijkheden worden ook vernieuwingen niet over één nacht ijs. Met veiligheidsbewuste burgers beschikken onderzocht in de praktijk om te testen of iets Het onderzoeken van mogelijke innovaties we niet over 28.000 brandweerlieden maar ook echt ‘werkt’. Zo wordt onderzocht of duurt zeker nog één tot anderhalf jaar over 17 miljoen. Veel branden kunnen dan een standaardbeze#ing van zes man op voordat er over concrete veranderingen zal simpelweg worden voorkómen. een tankautospuit altijd noodzakelijk is. In worden besloten. Die tijd is ook beschikbaar Maar er is meer. In huizen met rookmelders het buitenland wordt al jaren gewerkt met om te zorgen dat de voorgestelde verande- kan een beginnende brand eerder worden kleinere aantallen. Kan dat ook bij ons? ringen in de pas lopen met de kaders die de ontdekt. Ten opzichte van brandalarm En, als dat mogelijk blijkt, wat zijn dan Wet op de veiligheidsregio’s voorschrij". door de ‘omgeving’ kan dit een tijdwinst de randvoorwaarden voor een ﬂexibeler voor de brandweer betekenen van soms beze#ing?

12 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Ruimte voor !exibele voertuigbeze"ing en opkoms"ijden brandweer Afwijken normen onder voorwaarden mogelijk door Besluit veiligheidsregio’s

J.A.H. Lonink, Tijdens de behandeling van het Besluit burgemeester Terneuzen en veiligheid in de Tweede Kamer ontstond portefeuillehouder Brandweer enige commotie over de voertuigbeze!ing DB Veiligheidsberaad en opkoms!ijden van de brandweer. Op grond van het Besluit veiligheidsregio’s is het namelijk mogelijk om af te wijken van de standaard beze!ing van brandweer- voertuigen en de opkoms!ijden.

Op dit moment is een beze#ing van zes dat de veiligheidsregio’s moeten opstellen. is ook van belang uit oogpunt van personen op een tankautospuit de norm. Ook besluiten over alternatieve voertuig- modernisering. Binnen de brandweer is In artikel 3.1.5. van het Besluit is beschreven beze#ing moeten gebaseerd zijn op dit een Strategische Reis op gang gebracht, dat de colleges van B&W en de besturen risicoprofiel. Zodoende worden dergelijke waarin gekeken wordt hoe de brandweer van de veiligheidsregio’s kunnen kiezen besluiten genomen op grond van vakinhou- van de toekomst er uit zou moeten zien. voor het inze#en van voertuigen met een delijke overwegingen en wordt vooraf een Daar hoort het denken over nieuwe kleinere beze#ing. Bij een aantal vakbon- inscha#ing gemaakt van mogelijke risico’s. werkvormen zeker bij. Een experiment met den en leden van de Tweede Kamer bleek de flexibele voertuigbeze#ing in mijn eigen angst te bestaan dat de afwijkingsmogelijk- Experimenten met flexibele regio (bij de Westerschelde tunnel) vind ik heden zullen leiden tot willekeur bij voertuigbeze!ing bijvoorbeeld prima in dat kader passen. gemeenten en veiligheidsregio’s, ingegeven Staatssecretaris Bijleveld hee" de toezeg- door een zekere bezuinigingsdri". Dat zou ging gedaan dat experimenten met de Decentrale verantwoordelijkheid niet alleen de veiligheid van burgers, maar voertuigbeze#ing structureel in kaart zullen Het is goed dat gemeenten en veiligheids- ook die van het brandweerpersoneel in worden gebracht. Daarbij wordt ook weten- regio’s gezamenlijk verantwoordelijk blijven gevaar brengen. Het is natuurlijk van belang schappelijk onderzoek betrokken. Na twee voor het niveau van de brandweerzorg. Die dat besluiten om af te wijken van de normen jaar zal de Wet veiligheidsregio’s worden verantwoordelijkheid gaat dan over de voor de voertuigbeze#ing en opkoms#ijden geëvalueerd. Bij deze evaluatie zal beoor- veiligheid van zowel burgers als het brand- op een weloverwogen en zorgvuldige manier deeld worden of nadere restricties nodig weerpersoneel. Door de afwijkingsmogelijk- worden genomen. Zowel de veiligheid van zijn ten aanzien van de afwijkingsmogelijk- heden blij" het mogelijk om in te spelen op de burger als die van het brandweerperso- heden. De staatssecretaris sprak ook de specifieke lokale en regionale situaties. neel staan voorop. Wat het Veiligheids- wens uit dat het brandweerveld hier nauw Door die flexibiliteit kunnen de brandweer- beraad betre" zijn er in het Besluit bij betrokken wordt. taken zo effectief en efficiënt mogelijk voldoende garanties opgenomen voor de De betrokkenheid van het brandweerveld worden georganiseerd. En met efficiënt veiligheid en het voorkomen van willekeur. bij het volgen van de experimenten is bedoel ik uiteraard niet dat gemeenten een goede zaak. Het is belangrijk dat de en veiligheidsregio’s nu een vrijbrief Besluitvorming op basis van risicoprofiel normen die we stellen goed aansluiten op hebben om te bezuinigen op het brand- Het vaststellen van het niveau van brand- de dagelijkse praktijk. We moeten niet weerpersoneel. Het maken van financiële weerzorg blij" de verantwoordelijkheid van vergeten dat de normen die nu we#elijk afwegingen hoort echter ook tot de taak van de decentrale overheden, ook met de komst worden vastgelegd, in de loop der jaren in bestuurders. Dat is gewoon een kwestie van van de Wet veiligheidsregio’s. De opkomst- de praktijk zo zijn gegroeid. Het vastleggen rationele en verantwoorde bedrijfsvoering. tijden moeten volgens de nieuwe wetgeving van de normen is een grote winst, omdat Dat dit op een zeer zorgvuldige manier moet worden vastgelegd in een dekkingsplan. Dit tot nu toe we#elijk niets geregeld was. gebeuren spreekt voor zich. moet gebaseerd zijn op een risicoprofiel, Het flexibiliseren van de voertuigbeze#ing

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 13 Oefening Daylight (december 2007) met deelname van hulpverleners uit Nederland en Duitsland

Rampen kennen Erwin de Hamer, senior beleidsmedewerker, geen grenzen directie Veiligheid en Bestuur, ministerie van BZK

De grens kan een barrière zijn. Zeker als het om veiligheid gaat. Prioriteit Een barrière tegen gevaren die ons bedreigen, maar ook een Minister Ter Horst was door het kabinet benoemd tot barrière tegen hulpverlening. Een Nederlandse ambulance- coördinerend minister voor grensoverschrijdende verpleegkundige mag meer dan zijn collega in België. Maar als samenwerking. Inmiddels hee" staatssecretaris Bijleveld hij nu hulp in België verleent, mag hij dat nog steeds? Om dit het stokje overgenomen. Het gaat om de samenwerking soort vragen en daaruit voortvloeiende knelpunten op te lossen met België en Duitsland. Ter Horst zag dat ook als een hee" de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties prioriteit. Wat zij voor ogen had, was om te kijken of het een project grensoverschrijdende samenwerking in het leven niet mogelijk was om zo veel mogelijk knelpunten in de geroepen. Wat hee" dit project tot nu toe opgeleverd op het grensoverschrijdende samenwerking met korte gerichte gebied van rampenbestrijding en crisisbeheersing? acties weg te werken. Met dat doel voor ogen benoemde zij een grensmakelaar, de heer Wim van Gelder, die als aanjager bij het verminderen van knelpunten zijn werk moest gaan doen. Zij vroeg aan de regio’s aan de grens Lange tijd hee" Nederland met de rug naar Europa om te komen met een lijst van knelpunten. Die vraag geleefd. Wij waanden ons veilig achter de Waterlinie was niet aan dovemansoren gericht. Haar verzoek en in onze neutraliteit. De Tweede Wereldoorlog resulteerde in een lijst van knelpunten op allerlei maakte een wreed einde aan die schijnzekerheden. In terreinen, waaronder veiligheid. de oorlog nog, op 5 september 1944, ondertekenden drie regeringen een overeenkomst, de Nederlands- Het hee" geen zin om slechts aan één kant van de Belgisch-Luxemburgse-Douaneovereenkomst. De weg grens te gaan werken aan knelpunten. Het contact van neutraliteit werd verlaten en Nederland trad later werd daarom gezocht met de buren. Als eerste kwam toe tot o.a. de NAVO en de EEG. Noordrijn-Westfalen met een eigen lijst van knelpunten. Grenzen zijn van alle tijden en zijn meer dan een streep Neder-Saksen koos ervoor om niet met een eigen lijst op de kaart. Ieder land kent een andere staatsinrichting, van knelpunten te komen, maar aansluiting te zoeken regelt zijn onderwijs op eigen manier en hee" een bij de lijst van hun zuidelijke Duitse buren. Door andere manier om de sociale zorg te regelen. Eigenlijk regeringswisselingen, maar ook door het uitblijven van gelden die verschillen voor alle overheidstaken. Dat een Nederlandse beslissing over het uitdiepen van de hoe" geen probleem te zijn als ieder land een eiland Westerschelde duurde het langer voordat België met een was zonder verkeer met de andere eilanden. Maar eigen lijst met knelpunten kwam. Nederland is geen eiland en kent veel verkeer over de grens. Bijvoorbeeld in Nederland werken zo’n 50.000 Op lokaal, regionaal en provinciaal niveau bestaan al Belgen en wist u dat in Nederland in 2009 379.000 vele vormen van grensoverschrijdende samenwerking. mensen met een Duitse achtergrond woonden? Vanaf het begin was het uitgangspunt van de minister

14 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 dat die lokale samenwerking versterkt moest worden Zeeland door nationale ondersteuning en waar mogelijk De meldkamer Zeeland in Middelburg hee" met haar aansluiting moest worden gezocht bij bestaande partners in Brugge en Gent behoe"e aan een directe initiatieven. Het moest niet dubbelop worden en mocht verbinding om elkaars alarmmeldingen te kunnen zeker niet verstorend werken. Het is niet voor niks dat lezen. Dit is van belang voor de grensoverschrijdende zij de medeoverheden vroeg om te komen met hun lijst brandweerzorg in en rond Zeeuws-Vlaanderen. Een van knelpunten. subsidieaanvraag voor dit project is in behandeling bij de Belgische en Nederlandse overheid. Knelpunten Welke knelpunten zijn genoemd op het gebied van Ambulancezorg veiligheid? In december 2009 is tussen Nederland en België een _\kfekYi\\bkXXeX]jgiXb\efg_\kk\ii\èmXe overeenkomst gesloten die de grensoverschrijdende informatievoorziening en communicatie met de ambulancezorg regelt. Deze overeenkomst is in gebieden over de grens; samenwerking met de Benelux tot stand gekomen. X]jk\ddè^mXe[\Zfddle`ZXk`\e\kn\ib\ekljj\e Ook wordt nu gedacht om met de Duitse buren tot een Nederland, België en Duitsland; soortgelijke overeenkomst te komen. In praktijk blijken èQ\\cXe[`j_\kbe\cglekfm\i[\n\[\iqà[j\èq\k er tussen Nederlandse en Duitse regio’s afspraken te van brandweer over de grens genoemd; bestaan, maar blijken zaken als bevoegdheden en mffi[\î\ejfm\ijZ_ià[\e[\XdYlcXeZ\qfi^ aansprakelijkheid moeilijk plaatselijk te regelen. ontbreekt een overeenkomst met België; \iqàek\n\è`^î\ejfm\ijZ_ià[\e[\mffiq`\eè^\e Oefenen en opleiden om met de buurlanden gezamenlijk multidisciplinair Minister Ter Horst opende op 19 januari 2009 officieel grensoverschrijdend te oefenen en opleidingen te een groot oefenterrein voor hulpdiensten bij het volgen; Brandweer Opleidings- en Trainings Centrum (BOTC) [\iXdg\eY\jkià[è^è9XXic\$?\ikf^\e nabij vliegveld Weeze in Duitsland. Dit is een particulier Baarle-Nassau. initiatief voor een grootschalig oefencentrum waar alle professionele hulpverleningsdiensten gezamenlijk, Informatievoorziening realistisch en op grote schaal kunnen oefenen. Het Voor informatievoorziening is gekozen om ons te Nederlands Instituut voor Fysieke Veiligheid (voorheen concentreren op de uitwisseling van risicogegevens. In het Nibra) participeert bij een zestal internationale Nederland hebben alle provincies de risicokaart ingevuld. oefeningen die door het BOTC in Weeze, Duitsland, in De risicokaart is een weergave van de risico’s in uw 2010 en 2011 worden georganiseerd. Deze oefeningen omgeving. Op de kaart staan meerdere soorten risico’s, worden mogelijk gemaakt door een subsidie van de EU. zoals ongevallen met brandbare, explosieve en gi"ige stoffen, grote branden of verstoring van de openbare Baarle orde. Zowel met de Duitse als met de Belgische kant In Nederland ligt een stukje België. Baarle-Hertog ligt waren al gesprekken gaande om tot de uitwisseling van met een aantal enclaves in de Nederlandse gemeente risicogegevens te komen. Noordrijn-Westfalen gaf aan Baarle-Nassau. Per 1 januari 2010 zijn de korpsen dat daarvoor een aanvullende overeenkomst nodig was Baarle-Nassau en het Baarle-Hertog samengevoegd tot als rechtsbasis voor de uitwisseling. Een dergelijke één korps, namelijk Baarle. Dit korps sluit zich aan bij overeenkomst is thans in voorbereiding. de regionalisering van de brandweer in Midden en West Brabant. Hiermee wordt het aanzienlijk eenvoudiger Communicatie om te komen tot afspraken over brandweerzorg en De communicatie is een taaiere kwestie. In Nederland rampenbestrijding. Dit is een goed voorbeeld hoe een hebben we net als in België een digitaal verbindings- lokale oplossing een praktisch knelpunt kan wegwerken. systeem, alleen die kunnen niet met elkaar verbonden worden. De Duitsers hebben nog een analoog systeem. Ten slo!e De minister hee" in EU-verband aandacht gevraagd Uit het voorafgaande blijkt dat niet alle knelpunten voor dit probleem, omdat dat ook elders speelt. De eenvoudig zijn op te lossen, maar ook dat niet altijd ontwikkeling van een koppeling tussen beide systemen Den Haag nodig is om tot een oplossing te komen. Ook zou zeer veel geld kosten. Op lokaal niveau hee" men is het een illusie te verwachten dat als alle benoemde voor de smalle grensstrook wel een oplossing bedacht, knelpunten zijn weggewerkt er geen nieuwe knelpunten maar die werkt alleen voor zover het eigen systeem over meer zullen ontstaan. Door de ontstane samenwerking de grens reikt. Ook worden communicatiemiddelen tussen Nederland, België, Noordrijn-Westfalen en over en weer uitgewisseld. Voor de korte termijn lijkt Neder-Saksen zouden die in toekomst wel een korter dit afdoende. leven beschoren moeten zijn.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 15 Peter van Dam, senior inspecteur en projectleider RADAR, Inspectie Openbare Orde en Veiligheid De Staat van de rampenbestrijding

Op 29 april is “De Staat van de rampenbestrijding” door staatssecretaris Van Bijleveld aan de Tweede Kamer aangeboden. Het rapport doet verslag van bijna twee jaar onderzoek door de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid naar de voorbereiding op de rampenbestrijding in Nederland. Het onderzoek had een bijzondere insteek. In opdracht van de toenmalige minister van BZK is, vooruitlopend op het inwerking- treden, onderzocht in welke mate de veiligheidsregio’s al voldoen aan de nieuwe regelgeving in de Wet Veiligheidsregio’s en het bijbehorende besluit.

De Staat van de rampenbestrijding is de verslaglegging van werd per regio een beeld opgesteld dat, na een fase van drie deelonderzoeken. De Inspectie hee" in de eerste hoor- en wederhoor met de betrokkenen, deel uitmaakt plaats onderzocht in hoeverre de regio’s de afgelopen van de rapportage. jaren hun voorbereiding door middel van risicoproﬁelen, beleidsplannen en bovenregionale samenwerking Algemene conclusie hebben vormgegeven. Ten tweede is nagegaan of de De Inspectie OOV stelt vast dat de rampenbestrijding in sleutelfunctionarissen van de hoofdstructuur van de Nederland nog niet overal en op alle aspecten op orde rampenbestrijding qua multidisciplinaire (bij)scholing is. Hoewel de veiligheidsregio’s stappen hebben gezet, en oefening op hun taken zijn voorbereid. Het blijken zij – alles bijeengenomen – begin 2010 nog niet zwaartepunt van het onderzoek lag op een realistische zo ver in hun ontwikkeling als werd beoogd. praktijktest waarin de operationele prestaties van de Uitgangspunt was immers dat alle veiligheidsregio’s per regio’s tijdens een gesimuleerde ramp werden gemeten. 1 januari 2010 hun rampenbestrijdingsorganisatie op orde zouden hebben. Daarnaast bestaan tussen de Tijdens dit derde onderdeel, uitgevoerd onder de veiligheidsregio’s onderling grote verschillen. projectnaam RADAR, zijn tussen medio 2008 en eind Hieronder volgen, per deelonderzoek, de belangrijkste 2009 negentien veiligheidsregio’s onderzocht. Van conclusies uit het rapport. de overige zes regio’s werd gebruik gemaakt van de informatie die eerder, tijdens de simulatie in het kader De operationele prestaties van de Algemene Doorlichting Rampenbestrijding, door Met het onderzoek RADAR hee" de Inspectie de de Inspectie was verzameld. De praktijktest vond op een indeling in de vier kritische processen gevolgd zoals voor de regio onverwacht moment plaats. Er werd, op beschreven in het Besluit Veiligheidsregio’s: organisatie, basis van een voor de regio realistisch scenario van een alarmering, opschaling en informatiemanagement. De calamiteit (GRIP 3 c.q. GRIP 4), gevraagd om de complete organisatie van de hoofdstructuur komt op hoofdlijnen rampbestrijdingsstructuur van CoPI tot aan (R)BT op overeen met de eisen. Maar de in de regelgeving te schalen. Om dit te laten gebeuren werd via een opgenomen “nieuwe” elementen als het coördinerend stortvloed van telefonische meldingen aan de meldkamer CoPI en de (veranderde) positie en aansturing van het een situatie nagebootst die overeenkwam met de Team Bevolkingszorg, blijken vaak nog niet te zijn beginfase van een calamiteit. De enige beperking in doorgevoerd. De samenstelling binnen de onderdelen het scenario betrof het niet of nauwelijks inze#en van van de hoofdstructuur is meestal niet in overeen- eerstelijns operationele voertuigen. De bovenliggende stemming met het Besluit. Sprekend voorbeeld is dat in coördinatielagen dienden wel op te komen. Per toets veel gevallen de voorgeschreven informatiemanager in werden zestig tot tachtig observatoren ingezet die, het CoPI en in het ROT ontbreekt. De meldkamer is vaak gebaseerd op het hiervoor door de Inspectie ontwikkelde de zwakke schakel in de rampenbestrijdingsorganisatie. toetskader, de gebeurtenissen vastlegden. Na analyse De vereiste eenhoofdige leiding is daar nog niet

16 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 geïmplementeerd. De alarmering is bij de meeste Gemeentelijke deelprocessen regio’s nog niet op orde. Het waarschuwen van de Als vierde hulpverleningskolom zijn de gemeenten benodigde functionarissen vindt veelal nog niet binnen onontbeerlijk voor een integrale benadering en aanpak de voorschreven tijd plaats. Ook het bewaken van de van een ramp of crisis. Het onderzoek wijst uit dat de alarmering op de meldkamer vindt niet of te laat plaats. gemeentelijke processen de nodige aandacht behoeven. Met betrekking tot het proces opschaling luidt de Zo blijkt de (minimum)beze#ing van gemeentelijke conclusie dat een groot aantal regio’s niet voldoet aan actiecentra niet te zijn gegarandeerd. Gemeentelijke de voorgeschreven opkoms#ijden. Het overgrote deel functionarissen blijken niet altijd voldoende op de hee" het cruciale proces informatiemanagement niet hoogte van de taken die zij tijdens een ramp hebben op orde. Meestal ontbreken informatiemanagers en en beseffen vaak onvoldoende dat zij deel uitmaken wordt er nog niet netcentrisch gewerkt. van een integrale rampenbestrijdingsorganisatie. Informatiemanagement vindt meestal nog mono- De gemeentelijke organisatie sluit onvoldoende aan disciplinair en langs hiërarchische lijnen plaats. Het bij de operationele hoofdstructuur. Dit betre" vooral gros van de regio’s levert niet de prestaties die het de informatiestromen. Als gevolg daarvan blij" zij besluit aan dit proces stelt. verstoken van belangrijke informatie vanuit de hoofdstructuur en komt zo in een informatievacuüm. Risicoprofiel en bovenregionale samenwerking Het merendeel van de regio’s hee" nog geen risicoprofiel Hoe nu verder? vastgesteld. Ook zijn nog lang niet alle relevante De betrokkenheid van de Inspectie houdt met deze partners bij de totstandkoming betrokken. Regio’s zijn eindrapportage niet op. De inspectie hee" de we#elijke zich veelal bewust van de noodzaak tot bovenregionale taak toezicht uit te oefenen op de wijze waarop samenwerking maar dit hee" in de meeste situaties nog veiligheidsregio’s en gemeenten uitvoering geven aan niet geleid tot concrete acties. hun taken met betrekking tot de rampenbestrijding. Het toezicht op deze organisaties – mede op basis van Multidisciplinair opleiden en oefenen consultatie van het veld – wordt vanaf 2010 in aangepaste Dit onderwerp krijgt steeds meer aandacht. Ook het vorm voortgezet. Zo zullen wij de regio’s blijven volgen evalueren van oefeningen en inze#en wordt steeds in hun aanpak van de aandachtspunten uit de Staat van vanzelfsprekender. Daarnaast wordt ook het toenemend de rampenbestrijding en de minister van BZK periodiek gebruik van een kwaliteitssysteem als een positieve informeren over de vorderingen. De Inspectie wil de uitkomst van het onderzoek benoemd. Het ontbreekt veiligheidsregio’s blijven ondersteunen in het oplossen bij meer dan de hel" van de regio’s aan inzicht in, met van hardnekkige knelpunten. De eigen verantwoorde- name, de geoefendheid van meldkamerfunctionarissen. lijkheid van de regio’s staat daarbij wel voorop. In dit Ook onderschrijven niet alle regio’s het belang van kader wil de Inspectie de regio’s ook in staat stellen om ketenbreed oefenen voor de voorbereiding op de zelf tot kwaliteitsverbetering te komen. Daarom zal zij rampenbestrijding. Ten slo#e wordt waargenomen dat een evaluatie-instrument ontwikkelen waarmee de nog niet overal het belang voldoende is doorgedrongen regio’s zelf grootschalige oefeningen en incident- om ook de overschakeling naar het regionale niveau, a$andeling kunnen beoordelen. vooral van GBT naar RBT, te beoefenen. De gehele rapportage, inclusief de beelden per regio en de onderlinge rangschikking, kan worden geraadpleegd via www.ioov.nl

RADAR

Rampen- bestrijding op orde

Multidisciplinair opleiden en oefenen

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 17

Beleidsreactie staatssecretaris Bijleveld op IOOV-rapport Waar staan we nu

Donna Landa, en hoe verder programma Nationale Veiligheid Regionaal op Orde, directie Nationale Veiligheid, ministerie van BZK naar structureel beter?

In haar brief aan de Tweede Kamer van 28 april biedt de verwachting veel moeite om werkelijke verbeteringen staatssecretaris de IOOV-rapportage aan en gee" inzicht in door te voeren en ook vast te houden. Voor deze paar de ‘stand van zaken’ van de 25 veiligheidsregio’s. Daartoe regio’s zijn mogelijk ingrijpender maatwerkmaatregelen zijn naast de rapportage van de IOOV ook de verslagen van noodzakelijk en daarom vinden hiermee gesprekken voortgangsgesprekken, gevoerd met alle afzonderlijke regio’s, plaats. de bestuurlijke rapportages van de CdK’s en het advies van de Over de Wet en Besluiten veiligheidsregio’s, de doelen, Raad voor de Financiële Verhoudingen geraadpleegd. de instrumenten en de te realiseren operationele prestaties en kwaliteitseisen is breed consensus met het veld. Er is genoeg beleid gemaakt. In wet en besluiten Van rampen- naar crisisbeheersing zijn de kaders vastgelegd. Aan de orde is nu de verdere Vooruitlopend op het wetgevingstraject en de invoering regionale uitvoering en borging van de resultaten. van de Wet veiligheidsregio’s hee" dit kabinet zich bij Indien de veiligheidsregio’s de weten regelgeving in het aantreden tot doel gesteld de rampen- en crisis- de volle breedte uitvoeren en de ingeze#e verbeterings- beheersing sneller (voor eind 2009) op orde te brengen. trajecten daadkrachtig doorze#en, ze daarbij samen Daartoe zijn met 19 veiligheidsregio’s i.o. convenanten op trekken en ondersteund worden door initiatieven gesloten. Ook is aan de Inspectie Openbare Orde en vanuit landelijke koepelorganisaties als het Veiligheids- Veiligheid (IOOV) gevraagd te onderzoeken hoe de beraad, is de verwachting dat in de loop van 2011 de 25 regio’s er eind 2009 voorstaan bij hun voorbereiding rampenbestrijding op orde is en ook de slag van op crises. In 2008 is de IOOV daarom gestart met een rampenbestrijding naar crisisbeheersing in de veilig- onderzoek in alle regio’s naar de planvorming, naar heidsregio’s is gemaakt. het multidisciplinair opleiden & oefenen en naar de operationele prestaties. Hoe nu samen verder naar structureel beter

Conclusies: waar staan we nu eind 2009 Afronding en invoering weten regelgeving In alle veiligheidsregio’s is de laatste paar jaar erg Het belangrijkste uitgangspunt is dat de regio’s zich veel geïnvesteerd en er is ook veel gerealiseerd aan concentreren op verdere invoering van de Wet veilig- verbeteringen van de organisatie en werkwijze van de heidsregio’s en de besluiten over de volle breedte. De crisisbeheersing en rampenbestrijding. Die verbeteringen wet treedt per 1 oktober 2010 in werking. Binnen bij wet hebben er toe geleid dat eind 2009 kan worden vastgestelde uiterlijke termijnen moeten de veiligheids- vastgesteld dat een aantal regio’s in behoorlijke mate regio’s aan diverse onderdelen voldoen, zoals het voldoet aan vastgelegde en afgesproken eisen. Het uitvoeren van de risico-inventarisaties, opstellen van betreﬀen de veiligheidsregio’s Ro#erdam-Rijnmond, het beleidsplan en het crisisplan. Kennemerland, Twente, Noord- en Oost-Gelderland, Gelderland-Midden, Noord-Holland-Noord, Behoud van urgentie en volgen ontwikkelingen Zuid-Holland-Zuid en Zuid-Limburg. Veel regio’s zijn Zoals IOOV in haar rapport aangee", is het belangrijk echter nog niet zover en hebben 2010 en eerste hel" om de druk tot noodzakelijke verbeteringen, het 2011 nodig om aan de minimale eisen te kunnen bestuurlijke urgentiegevoel en de consensus over de voldoen. Een paar regio’s behoren tot de achterhoede. aanpak op managementniveau in de veiligheidsregio’s, Deze zijn weliswaar druk bezig, maar hebben naar die de laatste jaren is opgebouwd, op niveau, op de

18 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 juiste focus en actueel te houden. Hiervoor worden Cedric aan de regio’s ter beschikking gesteld. Alle voortgangsgesprekken met voorzi#ers van veiligheidsregio’s hebben het convenant getekend waarin zij regio’s en korpsbeheerders benut. Overwogen wordt ook hebben besloten om door middel van Cedric de om de IOOV-rapportage periodiek te laten maken, waar netcentrische werkwijze te implementeren. Ook bij toetsing idealiter wordt aangesloten bij informatie vindt samenwerking plaats met de Bestuurscommissie uit de eigenkwaliteitssystemen van de veilig heidsregio’s. Informatie voorziening van het Veiligheidsberaad, met De Inspectie OOV stuurt de inspectierapporten ook aan een landelijk meldkamer traject om tot structurele de gemeenteraden van de desbetreﬀende regio’s, zodat kwaliteitsverbetering in het multidisciplinaire meld- de raden zo goed mogelijk in staat worden gesteld hun kamerdomein te komen. De ontwikkelingen naar eindverantwoordelijkheid voor een goed functionerende bovenregionale meldkamers waar de regio’s zelf toe veiligheidsregio waar te maken. besluiten wordt gestimuleerd.

Landelijke ondersteuning veiligheidsregio’s Kennismanagement Met het Veiligheidsberaad wordt een verder pakket De onderlinge kennisuitwisseling tussen de veiligheids- aan maatregelen afgesproken waarmee de regio’s regio’s moet worden bevorderd. Niet elke regio hoe" ondersteund kunnen worden. Gedacht moet worden alles opnieuw te bedenken. Het bundelen en beter aan het ondersteunen en meetrekken van de zwakkere benu#en van de kennis en ervaring in de verschillende regio’s, het stimuleren van kennis – en informatie regio’s en bij partnerorganisaties is één van de sleutels uitwisseling en het faciliteren van het ontwikkelen van tot verbetering. De eerste voorbereidingen zijn al modelafspraken met de onderscheiden crisispartners, getroﬀen voor zogenaamde ‘stadiongesprekken’ bijvoorbeeld door middel van een modelconvenant als onderdeel van een breder en vaktechnische drinkwatersector. ingericht multidisciplinair communicatieprogramma. Een zorgpunt betre" de paar regio’s waarvan het Operationele informatievoorziening vermoeden bestaat dat deze structureel zullen achter Voor de verbetering van de organisatie van de blijven. Dit vermoeden wordt versterkt omdat het vrijwel informatievoorziening is in 2008 met het Veiligheids- dezelfde regio’s betre" die ook op politiegebied aan de beraad een landelijk project gestart om, ter verbetering onderkant presteren. Uitgangspunt in gesprekken met van de multidisciplinaire operationele informatie- hen is dat daarbij heldere en meetbare afspraken gemaakt voorziening, het netcentrisch werken te introduceren. worden zodat gestuurd kan worden op resultaten voor Ter ondersteuning van deze werkwijze is het IT-systeem de burger.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 19 Simon van der Doorn, Inspectie Openbare Orde en Veiligheid Donna Landa, programma Nationale Veiligheid Regionaal op Orde, directie Nationale Veiligheid, ministerie van BZK Basisboek regionale crisisbeheersing: of praktisch naslagwerk?

In maart 2010 is, in opdracht van het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra (NIFV), het Basisboek regionale crisisbeheersing uitgebracht. Dit Basisboek1 is bedoeld als een praktische syllabus voor functionarissen in de regionale organisatie voor de bestrijding van rampen en crises.

Wat beloo" het? sing is opgebouwd. Interessant is om te Het boek wil voorzien in ‘actuele lesstof lezen op welke wijze belangrijke historische die aansluit bij nieuwe inzichten en de ontwikkelingen van invloed zijn op de ontwikkelingen in weten regelgeving’. organisatie van veiligheid nu. Bijvoorbeeld Het boek wil niet alleen een theoretisch wordt aangeduid hoe de industriële revolutie kader zijn, maar vooral een praktijkboek hee" geleid tot veranderende dreigingen in wordt als feit de stelling geponeerd dat over de ‘regionale crisisorganisatie’. onze staat en hoe die veranderingen nog burgemeesters de neiging hebben om zich continu plaatshebben. Pluspunt van de te laten verleiden tot operationele kwesties Het boek is vooral geschreven voor personen uitgave en vernieuwend is dat per onderwerp in plaats van zich te richten op strategische die deel uitmaken van de regionale crisis- is aangegeven hoe de invoering van de Wet besluiten. organisatie, zoals leden van COPI (com- veiligheidsregio’s een wijziging bewerkstelligt Verder geven de auteurs een eigen deﬁnitie mando plaats incident), ROT (regionaal in de rol, positie of samenstelling van crisis- van (regionale) crisis die onnodig afwijkt van operationeel team) en beleidsteam, andere beheersingsteams. Die vertaling van nieuwe de deﬁnities in de Wet veiligheidsregio’s en in functionarissen van hulpverleningsdiensten wetgeving naar hoe de praktijk daardoor het Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming. en gemeentelijke diensten en voor crisis- komt te veranderen, is wat ons betre" heel Hiermee wordt de samenhang van rampen- partners. Verschillende aspecten die de nu#ig voor professionals in het veld. bestrijding en crisisbeheersing onduidelijk en auteurs voor de praktijk van waarde vinden, De auteurs stellen dat het domein van de ook de samenhang tussen de beheersing van worden behandeld. Zo komen onder meer crisisbeheersing nog niet is uitgekristalli- crises op regionaal en op nationaal niveau2. aan de orde de organisatie van de regionale seerd, gelet op de verschillende visies op Bij dat laatste punt valt op dat niet de meest crisisorganisatie, de regionale voorbereiding crisisbeheersing en de invoering en verdere actuele versie van dit handboek (van eind op de crisisbeheersing, de besluitvorming implementatie van de Wet veiligheidsregio’s. 2009) is gebruikt, maar een ouder exemplaar. tijdens crises en het managen van een crisis. Ze gebruiken die stelling om bij een aantal Er zijn ook hiaten in de behandeling van Het boek gee" vele voorbeelden, handrei- onderwerpen hun mening te geven en de stof: De opsomming van ‘de regionale kingen en lessen. Het boek is ook bedoeld presenteren die mening dan als een feit. crisisprocessen’ bijvoorbeeld bevat alleen voor professionals, bestuurders met een Voorbeeld daarvan op het terrein van de uitvoerende rampbestrijdingsprocessen. veiligheidsportefeuille en studenten in de informatievoorziening is de stelling dat – De informatievoorziening, de alarmering, veiligheid aan een hbo of een universiteit. ook bij netcentrische informatievoorziening opschaling en afschaling en de besluit- – ‘het ROT ten minste in de eerste uren niet vorming en de leiding en coördinatie Wat maakt het waar? wordt voorzien van accurate informatie vanuit ontbreken. Ook de nieuwere rampscenario’s Het basisboek gee" overzichtelijk en de plaats incident’. Ander voorbeeld is het zoals epidemieën en stroomuitval komen thematisch weer hoe (regionale) crisisbeheer- opperbevel van de burgemeester. Daarbij hierin weinig aan bod.

1 De auteurs van het boek zijn Ira Helsloot (hoogleraar Crisisbeheersing en Fysieke Veiligheid VU), Sjan Martens (decaan Crisisbeheersing NIFV) en Astrid Scholtens (hoofd Onderzoek Crisislab). 2 In artikel 1 van de Wet veiligheidsregio’s is die samenhang wel goed beschreven.

20 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Jos Leenheer, programma Dreigingen & Capaciteiten, directie Nationale Veiligheid, ministerie van BZK

In 2005 hebben de ministers van Defensie, Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een convenant gesloten over de beschikbare militaire capaciteiten voor civiele rampenbestrijding en crisisbeheersing. Dit convenant hee" een vervolg gekregen in het project Intensivering Civiel- Militaire Samenwerking (ICMS), dat zich richt op de ontwikkeling van Defensie tot structurele veiligheidspartner op het terrein van nationale veiligheid en crisisbeheersing. Civiel-militaire samenwerking

De Audit Dienst Defensie (ADD) en de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (IOOV) hebben in 2006 een gezamenlijke nulmeting uitgevoerd naar de civiel-militaire samenwerking, zowel bezien vanuit de militaire als vanuit de civiele kant. Het totaalbeeld van dit onderzoek was dat binnen Defensie de uitvoering van diverse ICMS-maatregelen en investeringen nog in volle gang was. De wijze waarop en het tempo waarin de veiligheidsregio’s invulling gaven aan ICMS liepen toen nogal uiteen. bestuurders van de veiligheidsregio’s. kantoor een aansluiting hee" op het Afgelopen jaar hebben de IOOV en de ADD Waar in 2006 nog slechts in een enkele regionale intranet. Ook hier valt voor als vervolg op hun nulmeting van 2006 een veiligheidsregio een OVR beschikbaar veel veiligheidsregio’s een ‘quick win’ in tussenmeting gedaan naar hoe de uitvoe- was, hee" nu iedere veiligheidsregio een de samenwerking te realiseren. ring van de civiel-militaire samenwerking vaste OVR. In veel gevallen hee" de OVR er nu, 3 jaar later, voor staat. Dit onderzoek inmiddels een structurele plaats in het Over het algemeen kan met tevredenheid op van de IOOV en de ADD beoogt de eﬀectivi- Regionaal Operationeel Team en in meer de afgelopen periode worden teruggekeken. teit van de civiel-militaire samenwerking dan de hel" van de veiligheidsregio’s kan Geconcludeerd kan worden dat de intensi- verder te bevorderen door inzicht te geven de commandant RMC deelnemen aan het vering van de civiel-militaire samenwerking in de huidige stand van zaken. Het onder- Gemeentelijk Beleidsteam of het Regionaal in Nederland succesvol verloopt en er sinds zoek moet dan ook worden gezien in het Beleidsteam. de nulmeting van 2006 grote vorderingen licht van de gewenste situatie in 2012, zijn gemaakt. Defensie is intussen een wanneer sprake moet zijn van een militaire Een aantal punten verdient echter nog structurele veiligheidspartner op het terrein inzet ten behoeve van de civiele autoriteiten aandacht. Zo blij" de beschrijving van van nationale veiligheid en crisisbeheersing in overeenstemming met de Bestuurs- de defensiebijdrage in de draaiboeken, geworden. De civiel-militaire samenwerking afspraken ICMS. Uit het onderzoek blijkt dat rampenplannen en rampbestrijdings- is daarmee een belangrijke schakel op het in de afgelopen jaren Defensie en de veilig- plannen van de veiligheidsregio’s achter. gebied van nationale veiligheid en crisis- heidsregio’s intensief bezig zijn geweest. Hier moet nog een slag worden gemaakt. beheersing in Nederland en levert een Dit geldt ook voor het daadwerkelijk wezenlijke bijdrage aan de veiligheid van De IOOV en de ADD concluderen dat sinds opnemen van Defensie in de opleidings- de Nederlandse burger. Verdere borging 2006 op diverse terreinen in de samenwer- en oefenplannen. Met een relatief kleine van de civiel-militaire samenwerking blij" king veel vooruitgang is gerealiseerd. Zo is slag valt hier voor de veiligheidsregio echter van belang. Hierbij gaat het om het er voor iedere veiligheidsregio een Oﬃcier eenvoudig winst te boeken. De OVR hee" verwerken van Defensie en de defensie- Veiligheids Regio (OVR) als militair liaison in bijna alle veiligheidsregio’s een vaste bijdrage in plannen en procedures, het aangesteld en hebben de commandanten werkplek, waarbij deze functionaris echter gezamenlijk blijven oefenen en het voort- van de drie Regionaal Militair Commando’s maar in ongeveer de hel" van de veilig- ze#en (en waar nodig intensiveren) van de (RMC) een netwerk opgebouwd met de heidsregio’s tijdens het reguliere werk op huidige civiel-militaire contacten.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 21 Dag van de Veiligheidsregio De Veiligheidsregio als kloppend hart voor een veilige samenleving?

Het was druk op de Dag van de Veiligheidsregio, 2010 die op 20 mei in Apeldoorn werd gehouden. De regio’s hebben de rampenbestrijding nog niet op orde, zo bleek tijdens de discussies. Maar ze zijn een eind op weg. Aan inspiratie was deze dag geen gebrek, er werden tal van concrete verbeterpunten genoemd. Bijvoorbeeld het inze#en van sociale

Marieke Vos media om burgers bij veiligheid te betrekken.

Nu de Wet Veiligheidsregio’s is aangenomen, is het zelf is niet erg bekend bij burgers en dat hoe" ook zaak om rampenbestrijding en crisisbeheersing in de niet, zo stellen de directeuren. Het zijn de operationele regio’s verder te regelen. “Wordt de veiligheidsregio diensten, zoals de brandweer en de politie, die de het kloppend hart voor een veilige samenleving?”, “sterke merken” zijn van de veiligheidsregio, zegt vraagt directeur van het BlomBerg Instituut Ivonne Peter van Zunderd, directeur veiligheidsregio Midden- Couwenberg bij de a"rap van het congres. Haar en West-Brabant. instituut organiseert deze Dag van de Veiligheidsregio, De structuren staan in de veiligheidsregio’s, maar het die net als voorgaand jaar is uitverkocht. Zo’n vier- zijn wel 25 verschillende. “Ik vind dat Binnenlandse honderd professionals en bestuurders zijn naar het Zaken hier wel wat steviger mag sturen”, aldus Van Orpheus theater in Apeldoorn gekomen om te Zunderd. Volgens Jac Rooijmans, directeur veiligheids- luisteren naar deba#en en te discussiëren over de regio Brabant Zuidoost, zijn die verschillen echter het verdere vormgeving van de veiligheidsregio’s. logische gevolg van de keuze voor verlengd lokaal bestuur: “Daar horen verschillen per regio bij. Het Machtstrijd maakt het alleen wel lastig om eenduidige afspraken “De rampenbestrijding is nog niet waar hij moet zijn, te maken met bovenregionale partners.” Captijn zou maar er is de afgelopen jaren wel veel gebeurd”, zo graag zien dat de rampenbestrijding op nationaal vat Gert-Jan Bos, hoofd Inspectie Openbare Orde en niveau geregeld wordt, zodat de regio’s zich kunnen Veiligheid, de stand van de veiligheidsregio’s samen. bezighouden met veiligheid op lokaal niveau. Van In 2011 moet de rampenbestrijding op orde zijn, aldus Zunderd pleit ervoor om niet de geograﬁe, maar de de staatssecretaris. Een krappe deadline. “Het gaat processen leidend te maken bij de rampenbestrijding. een enkeling veel moeite kosten om die eindstreep te Als de informatievoorziening ook op die manier wordt halen”, zegt Bos. In het aansluitende debat tussen vijf georganiseerd, dan zal die verbeteren, zegt hij. In ieder directeuren van veiligheidsregio’s klinken de geluiden geval moet de aandacht in de veiligheidsregio’s veel uit de praktijk door. “Er is erg weinig hartstocht vanuit meer uitgaan naar een verbetering van de rampen- bestuurlijk niveau voor de veiligheidsregio. De mensen bestrijding, daarover zijn de vijf directeuren het eens. die wel met passie werken, de professionals, worden nu “Zolang wij bezig zijn met competentiestrijd, hebben opgesloten in regels. We zijn bezig met polderen en met wij niet geregeld wat de burger van ons verwacht”, machtstrijd, het gaat niet om de burger”, zegt Frans zo verwoordt Captijn het. Concrete verbeterpunten Captijn, directeur veiligheidsregio Zeeland. Het levert worden ook genoemd: Peter Bos, directeur veiligheids- hem een spontaan applaus op. De veiligheidsregio regio Zuid Holland Zuid, zou op termijn graag een

22 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 de verschillende ﬁnancieringsstromen ook als een belemmering voor de veiligheidsregio’s. Het blijkt lastig om op regionaal niveau zowel het lokale als het bovenregionale te bedienen. “Gemeenteraden moeten aangeven welk veiligheidsniveau zij wensen en de uitvoering en het beheer overlaten aan de veiligheidsregio’s. Dan kunnen de regio’s zich zel'ewust opstellen in het netwerk met hun partners uit de vitale infrastructuur”, stelt Meijer. Interregionale en grensoverschrijdende samenwerking zijn lastig voor de veiligheidsregio, al zijn er inmiddels goede afspraken gemaakt met de provincies, zegt Lonink. Zoals vaker tijdens discussies over de veiligheidsregio’s klinkt de roep om doorzet- tingsmacht. “We hebben nu netcentrisch werken in alle 25 regio’s, maar daarvoor moesten we de laatste drie regio’s wel het mes op de keel ze#en. We missen doorze#ingsmacht”, aldus Lonink.

Gemeenten zijn de zwakste schakel De veiligheidsregio’s hebben nog niet het gewenste niveau bereikt in de rampenbestrijding, zo concludeerde IOOV in De Staat van de Rampenbestrijding. Bos licht toe: “Minister Ter Horst stelde dat de rampenbestrijding naar een 7+ moet. Ik vind dat landelijk gezien lastig, want er is veel nuanceverschil tussen de regio’s.” De inspectie toetste de regio’s op diverse punten, zoals informatie- kaderwet Veiligheid zien, want die kan duidelijkheid en management, opschaling en bovenregionale samen- spaarzaamheid aanbrengen in de vele veiligheidswe#en werking. Bos toont een diagram waarin voor al deze en organisatieregelingen die er nu zijn. Ook pleit hij aspecten is ingevuld in hoeverre ze aan de eisen voor doordachte grenzen van regio’s, bijvoorbeeld voldoen. Niet één aspect is geheel op orde, zo blijkt. Hij thematisch risico-gestuurd. En Van Zunderd zou graag licht er een aantal uit: “De informatievoorziening is nog zien dat de ﬁnanciering van de brandweer verandert in steeds de achilleshiel, zo zijn informatiemanagers nog een uitkering van de gemeente naar een doeluitkering slechts sporadisch aanwezig in de veiligheidsregio.” De vanuit het rijk, zodat er meer eenheid komt in de opkoms#ijden bij opschaling worden vaak niet gehaald, ﬁnancieringsstromen binnen de veiligheidsregio. omdat functionarissen van te ver moeten komen. Informatie die aan het begin van een incident al aanwezig is, wordt onvoldoende doorgegeven en niet tussen de disciplines gedeeld. “De meldkamer speelt Innoveer op maat, in veel van deze aspecten een grote rol. Veel gaat daar niet goed”, concludeert Bos. Ook gemeenten spannen met mate en met maten zich onvoldoende in, “zij hebben vaak een minimale beze#ing en zijn zich niet bewust van de noodzaak Henk Geveke, directeur Nationale Veiligheid (BZK) tot aansluiting bij de regionale rampenbestrijding.” Hij komt tot een aantal aandachtspunten, waar zowel de veiligheidsregio’s als het ministerie als het Veilig- Professioneel improviseren de ruimte geven heidsberaad actie op moeten ondernemen: “Het De opmerking dat professionals worden gehinderd verbeteren van het informatiemanagement, prestatie- door een overmaat aan regelgeving, vindt weerklank eisen aan gemeenten stellen zodat zij hun processen op bij Henk Jan Meijer, burgemeester van Zwolle en lid orde krijgen en bestuurlijke aandacht in het algemeen. van het dagelijks bestuur van het Veiligheidsberaad. Want het behalen van een goed niveau van rampen- “Het grootste risico voor de veiligheidsregio’s vind ik bestrijding is een kwestie van de lange adem.” Lonink dat we het teveel dichtregelen en dat we professioneel beaamt dat gemeenten zich veel meer mogen inspan- improviseren geen kans meer geven.” Hij reageert nen op het gebied van rampenbestrijding: “Zij zijn de samen met Jan Lonink, burgemeester van Terneuzen en zwakste van de vier kolommen in de veiligheidsregio. ook lid van het Veiligheidsberaad, op het debat tussen Dat moet zeker beter, de coördinerend gemeentesecre- de directeuren van de veiligheidsregio’s. Lonink ziet taris zou mandaat moeten krijgen om dit te regelen.”

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 24 De politie op Twi!er “De veiligheidsregio’s zouden meer lef mogen tonen, door te adviseren over veiligheid. Geen enkele politieke partij hee" fysieke veiligheid in haar programma staan. Hoe kan dat? Ik vind het creëren van risicobewustzijn een duidelijke taak voor de veiligheidsregio”, stelt Ale#e Getz-Smeenk, landelijk kwartiermaker interbestuurlijke samenwerking Natuurbranden bij de veiligheidsregio Noord- en Oost Gelderland. Het onderwerp komt tijdens het debat een aantal keer terug. “De burger kan veel meer betrokken worden bij het organiseren van zijn eigen veiligheid. De overheid moet niet alles willen regisseren”, zegt ook Hank Ort, vmg. CIO bij het ministerie van Defensie en chef staf NAVO Maritiem Hoofdkwartier. Lonink is het daarmee eens: “We moeten de burger bewuster maken van zijn eigen rol. In mijn gemeente waren dit jaar twee dodelijke ongelukken te betreuren bij twee branden. Als er brandmelders waren geweest, dan was dat waarschijnlijk voorkomen.” Rutger Docter vertelt tijdens zijn betoog over de kracht van burgers. Zijn bedrijf, Creative Crowds, houdt zich bezig met crowdsouring: het via sociale media inze#en van burgers bij het oplossen van een probleem. “Als een grote groep mensen een antwoord gee", dan ligt dat meestal heel dicht bij het antwoord dat experts geven,

opbouwen”, zegt Boer. Docter laat een imposant In het Veiligheidsberaad ben overzicht zien van alle online instrumenten die er inmiddels zijn om via internet contact met burgers te ik teveel bezig met de organisatie, onderhouden. Hij kan zich voorstellen dat bestuurders hier de weg kwijtraken. “Het allerbelangrijkste is om met wie het voor het zeggen hee!. eerst te kijken naar wat je wilt en daarna pas het instrument erbij te zoeken.” Tot slot hee" hij een Ik wil bezig zijn met veiligheid! belangrijke tip voor organisaties die sociale media willen inze#en: “Begin klein, maak het niet te inge- Henk Jan Meijer, burgemeester Zwolle wikkeld, en kijk wat er gebeurt. Bijvoorbeeld op Twi#er. En stel een heel concrete vraag of doel. Als je dat niet doet, dan wordt het te breed en kun je weinig met de zo is onderzocht”, zegt hij. Dat is de kracht van crowd- geopperde ideeën.” sourcing. “Online crowds hebben ogen en oren, ze hebben veel kennis en ideeën.” Hij gee" een aantal Workshops succesvolle voorbeelden: de gemeente Almelo vroeg Tijdens de middag zijn er diverse workshops, waar burgers om een functieomschrijving voor de nieuwe deelnemers ruim een uur over diverse onderwerpen burgemeester, de gemeente Smallingerland laat discussiëren. Aan het eind van de middag komen de iedereen die is geïnteresseerd is meehelpen bij het belangrijkste conclusies plenair aan bod. De ‘gouden ontwerpen van een nieuwe woonwijk en de New York tips’ zijn zeer divers: van het smeden van publiekprivate Times hee" een kaart gemaakt waarop het aantal ‘veiligheidsnetwerken’ voor het gebruiken van elkaars moorden in de stad is te zien, inclusief achtergrond- expertise tot het samenstellen van één vocabulaire voor informatie. Burgers kunnen zo helpen bij de opsporing. alle partners in veiligheid, en van het centraal stellen Ook in eigen land is de politie bezig met crowdsourcing, van de werkprocessen tot het kiezen van een centrale zegt Jasper Boer van de politie Groningen. Sinds een insteek met gedeconcentreerde uitgi"e in de meld- half jaar zijn buurtagenten aanwezig op Twi#er, waar ze kamer. De diversiteit laat zien hoe breed het gebied van de burger op de hoogte houden van hun werk. “We de veiligheidsregio’s is en op hoeveel vlakken gewerkt hebben daarmee al een aantal zaken kunnen oplossen, moet worden om de rampenbestrijding op orde te maar het belangrijkst is dat we een relatie met de burger krijgen. Eén ding is zeker: er zit beweging in.

24 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Publieke Veiligheid Award 2010

Zes projecten dingen naar de prijs die elk jaar naar een innovatief project op het gebied van veiligheid gaat. De genomineerden stelden zich tijdens het congres voor, vier gaan er door naar de finale (die zijn vetgedrukt): 1 Ambulance fietsteam, GGD-Kennemerland Bij drukke evenementen zijn de ‘fietsambulances’ drie minuten sneller ter plekke dan een reguliere ambulance. Vaak is hulpverlening door de fietsambulance voldoende, weinig slachtoffers hoeven naar een ziekenhuis. 2 NL-Alert, ministerie van Binnenlandse Zaken/NCC Burgers worden per mobiele telefoon, via een gereserveerd kanaal, gewaarschuwd als er een calamiteit is in hun buurt. Ze krijgen informatie en handelingsperspectief. 3 Crisisbeheersing Nederland, Nederland 2.0 De website crisisbeheersingnederland.ning.com wordt door iedereen die dat wil gevuld met informatie over incidenten en crises. 4 Burger AED, veiligheidsregio Noord-Holland Noord Een netwerk van burgers in elke wijk die zijn getraind om te reanimeren en AED in te ze#en. De meldkamer stuurt bij een melding een ambulance én zet dit burgernetwerk in. Burgers uit de buurt zijn vaak eerder ter plaatse en dat vergroot de overlevingskans bij een hartstilstand. 5 Samenwerken en Slagkracht, samenwerkende partijen Westerschelde Afspraken maken, samen oefenen en samen werken bij nautische incidenten op de Westerschelde. 6 Twi !er, veiligheid en lee#aarheid, regiopolitie Groningen Buurtagenten gebruiken Twi#er om burgers op de hoogte te houden van hun werk en hen in te ze#en bij opsporing. Het vergroot de band met de burger.

Netcentrisch Werken eind 2011 ingevoerd

De 25 veiligheidsregio’s in Goede besluitvorming tijdens een ramp is proactiever opstellen, anticiperen op Nederland hebben met elkaar alleen mogelijk wanneer alle betrokken ontwikkelingen en daardoor effectiever afgesproken om deel te nemen spelers gelijktijdig hetzelfde actuele beeld optreden. Ook crisiscommunicatie naar aan het project Netcentrisch van de situatie hebben. Om dit mogelijk slachtoffers, publiek en media kan sneller Werken en na a#oop de te maken is een werkwijze ontwikkeld en gerichter plaatsvinden. aangeboden voorzieningen waarin de verschillende hulpverlenings- gezamenlijk in beheer te nemen. diensten, gemeenten en andere partners in Stap voorwaarts in professionalisering De veiligheidsregio’s hebben deze de crisis- en rampenbestrijding informatie van crisisbeheersing afspraak begin mei bekrachtigd in met elkaar delen: Netcentrisch Werken. Henri Lenferink, burgemeester van Leiden een convenant. Eind 2011 moet Dit maakt het mogelijk acties en besluiten en portefeuillehouder Informatievoor- Netcentrisch Werken in alle 25 goed op elkaar af te stemmen. ziening binnen het Veiligheidsberaad: veiligheidsregio’s zijn ingevoerd. “Participatie van alle veiligheidsregio’s is Het project Netcentrisch Werken Alle veiligheidsregio’s in één netwerk een essentiële voorwaarde voor het slagen wordt gesubsidieerd door het Bij een grootschalig incident, zoals van het project Netcentrisch Werken. Het ministerie van Binnenlandse bijvoorbeeld een treinongeluk, moet betekent een enorme stap voorwaarts in de Zaken en Koninkrijksrelaties. informatie-uitwisseling plaatsvinden tussen professionalisering van crisisbeheersing en een groot aantal actoren. In crisissituaties, rampenbestrijding in Nederland. Het waarbij het uiterste van mensen gevraagd gelijktijdig hebben van de juiste en actuele wordt, werkt men effectiever samen door informatie is de basis voor elke beslissing. dezelfde werkwijze en één landelijk Ik ben erg blij dat alle veiligheidsregio’s crisismanagementsysteem te gebruiken het belang van gedeelde informatie voor alle veiligheidsregio’s en andere onderkennen.” crisisorganisaties. Door netcentrisch te werken kunnen alle betrokkenen zich (bron:nieuwsbericht ministerie van BZK, 4 mei 2010)

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 25 Wiebe de Boer, crisiscoördinator, ministerie van Buitenlandse Zaken Anneleen van der Heide, medewerker Nationaal CrisisCentrum, ministerie van BZK

Landelijke aanpak nazorg vliegramp Tripoli

Woensdag 12 mei, de Nederlandse Het Nationaal Crisiscentrum (NCC) wordt vrijwel meteen overspoeld met verzoeken om meer informatie ambassade in Tripoli meldt het ministerie vanuit gemeenten en veiligheidsregio’s. Het ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) ontvangt al van Buitenlandse Zaken (BZ) om 9.05 uur honderden telefoontjes van verontruste nabestaanden. De gegevens van deze mensen worden genoteerd in een dat er een vliegtuig is neergestort met speciale crisisdatabase zodat deze informatie gebruikt kan worden bij het analyseren van de lijsten van de misschien wel Nederlanders aan boord. betrokken reisorganisaties, de passagierslijsten en de deﬁnitieve boardinglijst die uit Johannesburg moest Ambassadepersoneel reist meteen af naar komen. BZ hee" een speciaal informatienummer voor vermoe- het vliegveld om informatie ter plaatse te delijke nabestaanden ingesteld. Daarnaast sturen de Nederlandse ambassades in Brussel en Berlijn snel krijgen. Rond 10 uur verschijnen in de medewerkers voor het opvangen van nabestaanden die afgereisd waren naar Brussel en Dusseldorf waar de media de eerste berichten over een reisgroepen gepland waren te landen.

vliegtuigongeluk bij Tripoli. Zo rond 11.00 BZ hee" een speciaal informatienummer voor vermoe- delijke nabestaanden ingesteld. Daarnaast sturen de uur wordt duidelijk dat er waarschijnlijk Nederlandse ambassades in Brussel en Berlijn snel medewerkers voor het opvangen van nabestaanden tientallen Nederlandse slachto#ers zijn. die afgereisd waren naar Brussel en Dusseldorf waar de reisgroepen gepland waren te landen. Kort daarna komt het bericht dat er één Verder stuurt BZ een missie met het regeringsvliegtuig onder leiding van haar Secretaris Generaal naar Tripoli. overlevende is, waarschijnlijk een Aan boord zijn twee onderzoekers van de Onderzoeks- raad voor Veiligheid, vijf identiﬁcatiedeskundigen Nederlandse jongen. De wereld lijkt even van het Landelijk Team Forensische Opsporing (LTFO) en een Snelinzetbaar Consulair Ondersteunings stil te staan. Maar achter de schermen in Team (SCOT) van het ministerie van BZ dat de kleine ambassade komt versterken. De samenwerking met Nederland gebeurt dan al erg veel. de Libische autoriteiten is uitstekend en werpt al snel vruchten af.

26 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 NCC In het buitenland coördineert het ministerie van Het Nationaal CrisisCentrum vormt in Nederland de Buitenlandse Zaken de communicatie en coördinatie spin in het web van contacten. Zo komen bij het NCC al bij de nazorg in samenwerking met de ambassade in vanaf de eerste dag van de ramp veel vragen binnen van Libië, de ANWB en het LTFO. betrokken burgemeesters en instanties. Deze worden De identificatie van slachtoffers wordt ter plaatse uitgezet bij andere instanties en veel van deze vragen gedaan door het LTFO, een specialistische dienst van worden gebundeld tot een informatiedocument voor het KLPD op verzoek van BZ. De ANWB zorgt voor de bestuurders. Het NCC hee" daarmee een signalerende repatriëring van de overledenen naar Nederland. In en informatiefunctie en houdt zodoende een vinger aan overleg met nabestaanden wordt een locatie en tijdstip de pols over de bestuurlijke vragen die in Nederland van overdracht bepaald. leven. In samenwerking met het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) speelt het NCC Informatiebijeenkomst zo snel als mogelijk in op de vragen en de behoe"e bij Daags na het ongeluk hee" een informatiebijeenkomst burgemeesters. plaatsgevonden voor verwanten. Deze besloten bijeenkomst is na overleg met de betrokken reisorgani- Onzekerheid saties door het Rijk in samenwerking met de Gemeente Het neemt tijd om het exacte aantal Nederlandse Haarlemmermeer georganiseerd. De bijeenkomst had slachtoffers te bepalen, sommige mensen hebben tot doel om zo snel mogelijk na de crash praktische per internet geboekt en er zijn weinig gegevens, van informatie te verstrekken. Daarnaast was het ook een sommige is de nationaliteit lastig te achterhalen of goede gelegenheid om de lotgenoten al een keer bijeen ze blijken een dubbele nationaliteit te hebben. Een te brengen. onzekere periode breekt aan voor de nabestaanden die willen weten of hun geliefden op de passagierslijsten Identificatie staan maar ook daadwerkelijk opgestapt zijn. Vanuit In Nederland zijn alle verwanten na de ramp gekoppeld deze machteloosheid worden veel burgemeesters aan familierechercheurs vanuit het LTFO. Hun opdracht geconfronteerd met verzoeken van verwanten uit is primair om materiaal te verzamelen voor het hun gemeente om zekerheid te krijgen over het identificatieproces en in deze als contactpersoon op te overlijden van de slachtoffers. Sommige burge- treden tussen nabestaanden en overheid. Zo kunnen ze meesters worden benaderd door de nabestaanden die ondersteunen bij verzoeken en vragen rondom het zeker weten dat hun geliefden in dit vliegtuig waren repatriëren van de slachtoffers, bijvoorbeeld het gestapt. Ze hadden net voor de crash nog een sms’je moment en plaats van overdracht. Het is belangrijk voor gekregen. In totaal blijken de slachtoffers a(omstig te de nabestaanden dat zij in deze tragische situatie niet zijn uit 33 gemeenten, verspreid over het hele land. worden overspoeld door vragen van diverse personen

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 27 gedaan bij nabestaanden van andere rampen en ze gevraagd naar hun mening over het organiseren van een landelijke herdenkingsdienst en op welk moment dat dan het beste zou kunnen zijn.

Het Informatie Verwijs Centrum Tripoli (IVC) Als ondersteunend instrument is sinds 28 mei op initiatief van het Rijk de website ‘Informatie en Verwijscentrum’ (IVC) www.ivc-vliegramptripoli.nl opengesteld en ingezet. Dit is een eigen site voor de nabestaanden waar praktische en juridische informatie terug te vinden is. Maar ook informatie over rouwverwerking en andere zaken rondom deze gebeurtenis voor de verwanten, betrokken hulpverlenende instanties, hun omgeving en direct betrokken hulpverleners, evenals de bestuurlijke brieven aan gemeenten. Op de website is ook een afgesloten gedeelte voor de nabestaanden ingericht.

Nationale herdenkingsdienst Op het moment van het schrijven van dit artikel is nog niet duidelijk of er een nationale herdenkingsdienst komt. Het kabinet hee" de wens uitgesproken om dit wel te doen. Een bijeenkomst voor de lotgenoten kan veel steun bieden voor dit moment en voor de toe- en instanties, maar dat dit gecoördineerd plaatsvindt en komst. Een dergelijke herdenking vereist echter een er een vertrouwensrelatie met een contactpersoon kan goede timing. Een te vroeg moment is bijvoorbeeld het ontstaan. moment waarop nabestaanden nog in onzekerheid verkeren, hun geliefden nog niet zijn geïdentificeerd of Op het moment dat een slachtoffer is geïdentificeerd nog niet zijn begraven of gecremeerd. Te laat is het neemt het LTFO contact op met de familierechercheur moment dat de datum geen verwijsbare link met de van de nabestaanden. Wanneer zeker is dat de directe ramp hee" en er geen logische relatie met de ramp is. nabestaanden, vaak familie, zijn geïnformeerd wordt de Het NCC adviseert hierin en zorgt voor de organisatie burgemeester van de woonplaats van het slachtoffer op van de herdenking. Uiteraard hebben nabestaanden de de hoogte gebracht door het NCC. De burgemeester kan belangrijkste stem. Zij krijgen de mogelijkheid om mee dan zijn verantwoordelijkheid in het nazorgtraject te werken aan de organisatie van de dienst en de direct oppakken. Het Landelijk Operationeel invulling van de dag. Omdat het voor een aantal positief Coördinatie Centrum (LOCC) informeert de desbetref- kan bijdragen in de rouwverwerking maar ook omdat fende korpschef. Slachtoffers van wie de identiteit is het hun dienst moet zijn. Een nationale herdenking kan vastgesteld worden zo snel mogelijk naar Nederland overigens goed samengaan met lokaal georganiseerde overgebracht. herdenkingen. Een aantal lokale herdenkingsbijeen- komsten hee" al plaatsgevonden op initiatief van Slachtofferhulp nabestaanden. Verder hebben de betrokken reisorgani- Slachtofferhulp Nederland (SHN) hee" medewerkers saties op 21 mei een besloten bijeenkomst georgani- ingezet die op verzoek van de familie de nazorg in seerd, waarin zij een beeld probeerden te geven van de algemene zin ondersteunen waaronder het beantwoor- rondreis die de slachtoffers hebben gemaakt in den van praktische vraagstukken. Zo helpt de ANWB bij Zuid-Afrika. de juridische vraagstukken die zich gelijk voordoen. Als nabestaanden ingaan op de ondersteuning door SHN Projec!eam Tripoli dan gaat de medewerker van SHN samenwerken met de Omdat er zoveel verschillende gemeenten en instanties eerder genoemde familierechercheur. Het ministerie betrokken zijn bij de afwikkeling van de ramp en omdat van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) hee" het om een grote groep slachtoffers gaat, is ervoor intensief contact met de betrokken hulpverlenende gekozen de regie op nationaal niveau te organiseren. instanties. De Stichting Impact (Landelijk kennis en Het NCC vult deze regierol in door middel van het adviescentrum psychosociale zorg na rampen) hee" een projec#eam Tripoli. In dit projec#eam hebben adviserende rol in deze fase; zo hee" Impact onderzoek ambtenaren vanuit geheel BZK zi#ing.

28 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Waarnemers Onderzoeksraad in Libië

Naar aanleiding van het vliegtuigongeval in Tripoli zijn ook twee onderzoekers Luchtvaart van de Onderzoeksraad afgereisd naar Libië. De onderzoekers mogen geen zelfstandig onderzoek doen naar de toedracht van de crash, maar op grond van ICAO Annex 13 Aircra" Accident and Incident Investigation hee" het land dat doden en/of ernstig gewonden te betreuren hee" bij een vliegtuigongeval het recht het onderzoek direct te volgen.

Deze onderzoekers, in de rol van waarne- mede ondersteunt. Het onderzoek wordt cockpit voice recorder is een onderzoeker mer, kunnen onder andere de plaats van het uitgevoerd onder leiding van de luchtvaart- van de Raad aanwezig geweest. Verdere ongeval bezoeken en hebben het recht om autoriteiten van Libië. analyse van de recorders zal enige tijd in direct toegang te krijgen tot de relevante Inmiddels is het eerste feitenonderzoek op beslag gaan nemen gezien de grote feitelijke informatie. de plaats waar het toestel is neergestort, hoeveelheid data die beschikbaar is. Over de De onderzoekers van de Onderzoeksraad afgerond. De samenwerking met zowel de rol van de Onderzoeksraad in het verdere zullen in eerste instantie afstemmen met de Libische autoriteiten, de Nederlandse onderzoek naar de oorzaak van het ongeluk Libische autoriteiten die verantwoordelijk ambassade in Tripoli als binnen het wordt overleg gevoerd met de Libische zijn voor het onderzoek maar anderzijds onderzoeksteam is uitstekend verlopen. De autoriteiten. wordt ook contact gezocht met ondermeer datarecorders zijn naar Frankrijk gebracht de Franse collega’s van het Bureau voor analyse, beide recorders verkeren in d’Enquêtes et d’Analyses (BEA) dat Libië goede staat. Bij het uitluisteren van de (bron: persberichten Onderzoeksraad voor Veiligheid)

DNA-onderzoek slachto#ers Tripoli

Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) zet nieuw ontwikkelde so"ware in bij de identi$catie door middel van DNA van de slachto%ers van de vliegtuigramp in Tripoli. Het NFI hee" samen met de Radboud Universiteit Nijmegen so"ware ontwikkeld waarmee bij grote incidenten en rampen met veel slachto%ers DNA van bloedverwanten vergeleken kan worden met het DNA van slachto%ers.

Bij de vliegtuigramp in Tripoli zijn veel dergelijke gevallen kunnen referentiemon- waren, zijn biologische sporen (zoals haren slachtoffers te betreuren. De inzet van het sters van andere bloedverwanten worden en speeksel) van gebruiksvoorwerpen van Landelijk Team Forensische Opsporing onderzocht. Hierbij worden de stambomen de slachtoffers verzameld. Het LTFO hee" al (LTFO) is gericht op een snelle en juiste van alle slachtoffers in kaart gebracht. De deze monsters en referentiemonsters van de identificatie van de slachtoffers. Snelle nieuwe so"ware is in staat om aan de hand slachtoffers aangeleverd aan het NFI voor het identificatie is van groot belang voor de van de informatie in de stambomen alle vervaardigen van de DNA-profielen en voor nabestaanden. DNA-onderzoek speelt bij DNA-profielen met elkaar te vergelijken en het uitvoeren van het DNA-verwantschaps- het identificatieproces een belangrijke rol. alle mogelijke familierelaties in kaart te onderzoek met behulp van de nieuw ont- Het NFI neemt het volledige DNA-onderzoek brengen. Het identificatieproces wordt wikkelde so"ware. In opdracht van het bij deze ramp voor zijn rekening. hiermee aanzienlijk versneld. ministerie van Buitenlandse Zaken rappor- Bij het ongeluk zijn in een aantal gevallen teert het NFI de resultaten van het DNA-onder- ouders met kinderen samen verongelukt. Het LTFO hee" referentiemonsters wang- zoek aan het LTFO, dat de uitkomsten van het Dit betekent dat in dergelijke gevallen vaak slijmvlies verzameld van bloedverwanten DNA-onderzoek betrekt bij de andere onder- geen referentiemonsters van levende eerste van de slachtoffers. Wanneer geen of zoeksgegevens van het identificatieonderzoek. graads familieleden beschikbaar zijn. In onvoldoende bloedverwanten beschikbaar (bron: persbericht NFI)

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 29 Wouter Jong, coördinator Crisisbeheersing, Nederlands Genootschap van Burgemeesters

Nazorg vliegramp Tripoli Collegiaal delen van ervaringen

Het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) bijvoorbeeld de suggestie meegegeven om de familie te ondersteunt sinds 2007 burgemeesters en locoburgemeesters laten bijstaan door een gemeentelijke voorlichter. Deze bij crises. De kern van de ondersteuning bestaat uit het aan- voorlichter kan de nabestaanden dan van de media reiken van strategische en praktische tips en ervaringen van afschermen. Ook zijn de burgemeesters gewezen op collega-burgemeesters die eerder met een vergelijkbare situatie aantal juridische aandachtspunten rond de Wet op de te maken hebben gehad. De tips en ervaringen komen daarbij Lijkbezorging. In het verleden hee" de toepassing van zowel van binnen als van buiten de eigen veiligheidsregio. deze wet bij rampen in het buitenland soms tot pijnlijke situaties geleid, situaties die burgemeesters uiteraard willen voorkomen. Andere gedeelde lessen waren bijvoorbeeld recent nog aangedragen door Anneke van Dok (burgemeester in Niedorp) die in januari 2010 te maken kreeg met twee adoptieouders uit haar gemeente die bij de aardbeving in Haiti waren omgekomen.1

Er is gedurende de eerste dagen veelvuldig contact geweest tussen het NGB en het Nationaal CrisisCentrum (NCC) bij Binnenlandse Zaken, dat voor burgemeesters het bestuurlijke aanspreekpunt was. Waar het NGB vooral collegiale lessen binnen de beroepsgroep verspreidde, was het NCC binnen de rijksoverheid het officiële aanspreekpunt voor burgemeesters over procedures en de stand van zaken rond de identificatie en repatriëring. Burgemeesters beschikten daarbij overigens niet over meer informatie dan de nabestaanden zelf ontvingen via de familierechercheurs. Sterker nog, de procedures van het Landelijk Team Forensische Opsporing waren zodanig dat nabestaanden als eerste Doorgaans adviseert het NGB vooral over - in operatio- de informatie ontvingen en daarna pas het politiekorps, nele zin - bescheiden incidenten met een grote lokale NCC en burgemeester werden ingelicht. impact. Van geruchtmakende (gezins)moorden tot fatale ongelukken, van maatschappelijke onrust door Om te voorkomen dat de collegiale handreikingen van demonstraties van extreem rechts tot aantijgingen het NGB tegenstrijdig zijn met de adviezen uit de eigen richting pedoseksuelen. De vliegramp in Libië was een organisatie of de veiligheidsregio, raadt het NGB steevast ramp op een duidelijk andere schaal. De impact van aan om de adviezen ook met de eigen organisatie af te die ramp was feitelijk te zien als een aaneenschakeling stemmen. Los van plannen en procedures tracht het van 33 lokale crises. Dorpsgemeenschappen en steden NGB vooral de context te schetsen waarin de afwegingen in het hele land werden getroffen door het verlies van worden gemaakt. Waar in een plan staat hoe een bijeen- families, vrienden en bekenden. komst voor nabestaanden moet worden opgezet, staan wij stil bij de vraag of je een dergelijke bijeenkomst wilt Het Nederlands Genootschap van Burgemeesters hee" opze#en. We geven dan ervaringen mee van collega- de eerste dagen na de ramp nauw contact onderhouden burgemeesters die voor de keuze stonden om wel of met de burgemeesters van gemeenten waar de slacht- geen bijeenkomst op te ze#en. Op die manier werken we offers vandaan kwamen. In regelmatige e-mail nieuws- aan de borging van bestuurlijke expertise, aan de hand brieven werden lessen gedeeld met de leden van het waarvan de burgemeester zelf de afweging maakt of en Genootschap. Daarbij gaven wij onder meer tips mee hoe hij/zij de ervaringen toepasbaar maakt in de eigen over de ontstane mediadruk richting nabestaanden. gemeente. Het zijn vaak die persoonlijke ervaringen van Op basis van ervaringen met slachtoffers uit Uruzgan is collega’s die in de praktijk zo op prijs worden gesteld.

1 Zie h!p://www.burgemeesters.nl/vandok

30 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 veiligheid is levensgevaarlijk

Benno Baksteen, Ad-hoc beleid ontspoort vanzelf; daar hoef je voorzi!er adviescollege DEGAS (Dutch Expert Group Aviation Safety) niets voor te doen. Twee recente luchtvaart gebeurtenissen demonstreren dat. Interessant studiemateriaal voor beleidsmakers, maar wie er wat van wil leren moet in de analyse een laagje dieper gaan dan gebruikelijk is.

De twee gebeurtenissen leken weinig opgeschoven naar het hoogste politieke Onderzoeksraad voor Veiligheid inzake het op elkaar. De eerste, de sluiting van het niveau. De afweging die daar plaats vindt Turkish Airlines ongeval suggereert dat er Europese luchtruim uit zorg om vulkaanas, is van een heel andere orde. Die is vooral van alles is misgegaan, maar dat het goed was het gevolg van politieke besluiten op gericht op het vermijden van aansprakelijk- was afgelopen als de vliegers het beter het hoogste Europese niveau en leidde tot heid, en de makkelijkste weg daartoe is alles hadden gedaan. Het probleem is echter een economische schade van vele miljar- verbieden. Regels als gestold wantrouwen. dat het veiligheidssysteem in de luchtvaart den. De tweede, het ongeval met Afriqiyah Vervolgens is het lastig weer uit de ontstane zo ver is ontwikkeld dat je de veiligheid Airways, was waarschijnlijk het gevolg van situatie te komen, want opheﬀen van het niet verder verbetert door te zeggen dat zaken die in de eerste lijn plaatsvonden, verbod betekent automatisch accepteren er toevallig een mens in de eerste lijn zat op het operationele niveau dus, en kos#e van de verantwoordelijkheid. Bovendien is die het niet goed deed. De eigenschappen zeventig Nederlanders en ruim dertig het nooit verstandig blind te vertrouwen op waardoor die mens fouten maakt zijn anderen het leven. een model. Zo’n model moet in ieder geval immers dezelfde waarmee in andere Maar er zijn ook overeenkomsten: gevalideerd worden en je moet zelf blijven situaties de zaak juist wordt gered. Meer beide gebeurtenissen laten zien dat onze nadenken. Een betere aanpak is dan ook dat regels en meer handhaving instellen om ontwikkelde democratische samenleving een overheid zich beperkt tot verstrekken de prestaties te verbeteren leidt ook hier niet goed kan omgaan met extreem kleine van informatie, en de afweging en keuzes hooguit tot een systeem van gestold risico’s. Neem als eerste de vulkaanas. Die overlaat aan de actoren in de operatie. In wantrouwen. Daarmee wordt de juist vormt een operationeel probleem zoals er dit geval in eerste instantie de luchtvaart- zo nodige weerbaarheid in de eerste lijn zoveel zijn. De normale gang van zaken maatschappij, met als borging de uitvoerder beperkt. daarbij is het verzamelen van informatie en in de eerste lijn: de gezagvoerder van een In beide gevallen lijkt een betere benade- het afwegen van risico’s tegen het belang vlucht. Die borging is solide, want die ring mogelijk. Het DEGAS advies “De van de operatie. In dit geval het uitvoeren gezagvoerder zit zelf ook in het vliegtuig voorschri"en voorbij” uit 2009 schetst van een vlucht. Bij doorze#en van die en staat daarmee lijfelijk in voor de besluit- daarvan de contouren. Kernboodschap: operatie, al dan niet in aangepaste vorm, vorming. streven naar 100% veiligheid is uitstekend, hoort bovendien een plan B voor het geval Nie#emin gee" die borging nooit 100% maar eisen van 100% veiligheid is levens- zich inderdaad problemen voordoen. garantie, zoals het ongeval bij Tripoli gevaarlijk. In dit geval echter vond de besluitvorming en ook het Turkish Airlines ongeval bij plaats op basis van een model, en werd ze Schiphol aantonen. Het rapport van de

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 31 De vulkaanas-crisis die het Europese vliegverkeer lam legde en wereldwijd problemen veroorzaakte, is ondanks enkele meer recentelijke oprispingen van de Eyja$allajökull al snel naar de achtergrond verdwenen. De olieramp in de Golf van Mexico en de aanhoudende %nancieel-economische problemen in Zuid-Europa bepalen het nieuws op het moment van schrijven.1 Zo dreigen belangrijke lessen in vergetelheid te raken.

prof. dr A. Boin, Universiteit Utrecht en Louisiana State University drs. W.I.E. Overdijk, Lessen van de directeur Crisisplan BV

De vulkaanas-crisis kan worden gezien als een moderne konden komen hoe de onzekerheid het best kon crisis. Enkele decennia geleden was het ondenkbaar worden gereduceerd. Pas nadat duidelijk was dat de geweest dat een grootschalige verstoring van vliegverkeer aswolk niet snel zou verdwijnen, ontstond een discussie aanleiding zou vormen voor een crisis. De “as crisis” is over de manier waarop het probleem en de mogelijke een voorbeeld van een transboundary crisis – de crisis die gevolgen in kaart moesten worden gebracht. Te lang landsgrenzen overstijgt en (gelijktijdig) meerdere werd vertrouwd op adviezen van één van de Volcanic beleidssectoren tre".2 De toenemende verwevenheid Ash Advisory Centers – in de jaren negentig op van kritieke infrastructuren doet vermoeden dat deze initiatief van de ICAO opgericht – waarvan de expertise transboundary crises in aantal en intensiteit zullen moeilijk op waarde kon worden geschat. Het is toenemen. Aangezien deze crises nieuwe politiek- tekenend dat de luchtvaartmaatschappijen het bestuurlijke uitdagingen met zich brengen, is het voortouw moesten nemen met proefvluchten. belangrijk te bestuderen wat goed en fout ging in de Een belangrijke les is dan ook dat op Europees niveau respons op deze crisis. Deze korte bijdrage bevat een en tussen private en publieke organisaties geoefend tiental observaties die wij van belang achten voor het moet worden met het reduceren van en omgaan met Nederlandse (en Europese) crisisrespons systeem. permanente onzekerheid veroorzaakt door grensoverschrijdende crises. 1. Omgaan met voortdurende onzekerheid. Een groot 2. Onmiddellijke politisering. Ook deze crisis werd probleem was de voortdurende onzekerheid wat gekenmerkt door onmiddellijke politisering. Dit lijkt betre" duur en effecten van de aswolk. Onzekerheid een permanente bijkomstigheid van de moderne is een inherent kenmerk van crises. Het specifieke crisis (zie ook de politisering rond de olieramp in de probleem in deze crisis was dat de betrokken VS en de recente financiële steunmaatregelen voor organisaties en landen lang niet tot overeenstemming Griekenland).3 De tijd dat autoriteiten in ieder geval

1 Tijd van schrijven is de eerste week van mei 2010. 2 Zie R.A. Boin, ‘The New World of Crises and Crisis Management: Implications for policymaking and research’, in: Review of Policy Research, Volume 26, Number 4, July 2009, 367-377. 3 Voor een beschouwing over deze trends zie U. Rosenthal, R.A. Boin en L. Comfort, (Eds.), Managing Crises: Threats, Dilemmas, Opportunities, Spring$eld, IL: Charles C. Thomas, 2001); R.A. Boin, P. ‘t Hart, E. Stern and B. Sundelius, The Politics of Crisis Management: Public Leadership Under Pressure, Cambridge: Cambridge University Press, 2005.

32 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 de tijd werd gegund de crisis het hoofd te bieden, is 4. Afstemming van de informatievoorziening. voorbij. Crisismanagement wordt als een belangrijke Luchthavens bleken goed voorbereid op de crisis. voetbalwedstrijd voorbeschouwd, “live” van Passagiers werden keurig opgevangen. De informatie- commentaar voorzien, en reeds op het veld voorziening aan gestrande passagiers en vertrekkende nabeschouwd. Het verslag in de krant van maandag passagiers was echter slecht geregeld. is niet langer relevant. Nu de politisering steeds Luchtvaartmaatschappijen waren veelal onbereikbaar. internationaler van aard wordt (wat wij in Nederland Overheden, vliegvelden, en media zorgden voor een doen aan de crisis wordt scherp in de gaten gehouden grote verscheidenheid aan analyse en prognoses, die in omliggende landen), verandert de dynamiek van de frustraties voor passagiers en verladers voedden. verantwoordingsprocessen. De snelle politisering Een eenvoudige les is dat een centraal, eﬀectief en rond crisismanagement ondermijnt de zorgvuldig- gezaghebbend informatiepunt voor luchtverkeer heid, maar ook de slagkracht die nodig is om de wordt aangewezen. gevolgen van een crisis te minimaliseren. 5. Zelfredzaamheid. De ascrisis bracht aan het licht dat 3. Risico management. Een uitgesproken positief de zelfredzaamheid van de moderne burger – rijker aspect van deze crisis was de snelheid waarmee werd en veiliger dan ooit – niet te hoog moet worden gereageerd door de luchtvaartsector: zodra duidelijk ingeschat. De combinatie van onzekerheid (wanneer was dat de aswolk een mogelijk gevaar betekende, mogen we weg?) en ongemak (ik wil naar huis) leek werd het luchtvaartverkeer snel, veilig en eﬀectief veel gestrande passagiers te veel te worden. De les afgebouwd. Er was geen sprake van risico- die hier moet worden geleerd, is dat we ons in de onderscha#ing. Economische belangen werden voorbereiding op crises en rampen niet al te veel volledig ondergeschikt gemaakt aan veiligheids- moeten voorstellen van de zelfredzame burger. overwegingen. Enkele dagen later leken de zaken De veiligheidsparadox wint aan kracht: zelfs niet - echter omgedraaid. Economische overwegingen bedreigende verstoringen van het dagelijkse leven wonnen snel aan gewicht na de geslaagde proef- (een gedwongen verblijf in Florida of Rome) geven vluchten en de nieuwe data. Het blijkt elke keer weer aanleiding tot massale collectieve stress. moeilijk aan de hand van modelberekeningen 6. Ketena%ankelijkheden en resilience. De vulkaanas- veiligheidsrisico’s vast te stellen waarmee in de crisis bracht de luchtvaartsector, vervoerders en de praktijk kan worden gewerkt.4 toerismesector aanzienlijke schade toe. Tot onze

4 Zie D. Gardner, The Science of Fear, London: Penguin, 2008.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 33 grote verrassing bleken de gevreesde keteneffecten wanneer en hoe moet de EU in actie komen, en welke echter beperkt. De theorie van grensoverschrijdende informatie, capaciteiten en afstemmings- en besluit- crises voorspelt dat escalerende keteneffecten tot vormingsarrangementen zijn daar voor nodig?5 wijdverbreide schade zullen leiden. Het stilleggen 8. Evaluatie. Het gebeurt niet vaak dat we met een van Europees vliegverkeer had echter relatief weinig grootschalige crisis worden geconfronteerd die gevolgen in andere sectoren (zover wij in de media- uiteindelijk relatief weinig schade en geen slachtoffers verslaggeving konden vaststellen). Economen hebben veroorzaakt.6 Dergelijke crises vormen ongekende al eerder vastgesteld dat rampen zelden langdurige mogelijkheden om in alle rust (en zonder de dreiging economische schade veroorzaken (een treffend van parlementaire enquêtes of onderzoekscommissies) voorbeeld is de Katrina ramp die nauwelijks effect in gezamenlijkheid de voorbereidingen en de respons had op de economie in de VS en op de lange duur te evalueren. Helaas leggen overheden weinig animo zelfs positief uitpakte voor Louisiana). De ascrisis aan de dag voor een grondige evaluatie van deze biedt niet alleen een ongekende mogelijkheid om crisis. Het zou goed zijn als een kennisinstituut of een Europese ketena$ankelijkheden maar ook de ona$ankelijke autoriteit wordt aangewezen om de resilience van sectoren in kaart te brengen. Zo lijkt opgedane ervaringen te verzamelen, te analyseren en het Europese vervoerssysteem voldoende redundantie te borgen. te beva#en (treinen, wegvervoer, scheepvaart) om 9. Risicomaatschappij. Ulrich Beck stelt dat wij een complete economische verlamming als gevolg tegenwoordig in een risicomaatschappij leven. van een “luchtvaart-infarct” te voorkomen. We hollen in ieder geval van crisis naar crisis (Uri 7. Rol Europese Unie. De ascrisis maakte goed duidelijk Rosenthal spreekt in dit verband van “structureel waarom de Europese Unie een rol kan en moet spelen incidentalisme”). De ascrisis bepaalde voor korte tijd in het managen van grensoverschrijdende het nieuws in Nederland en Europa. Tijdens de crisis bedreigingen. Crisismanagement is niet een wordt de bedreiging niet of nauwelijks gerelativeerd; oorspronkelijke taak voor de Europese Unie (EU). enkele weken later lijkt het of de crisis nooit hee" Nu de integratie van kritieke infrastructuren zoals plaatsgehad. Het lijkt erop dat we het steeds vervoer, energie, ICT en financiën in Europa tot nieuwe makkelijker verstoringen tot crises verheffen.7 crises leidt, moet echter ook crisismanagement 10. Visie langdurige luchtvaartverstoring. De capaciteit op Europees niveau worden georganiseerd. simpelste les die uit de ascrisis voortvloeit, is dat Lidstaten blijven echter zeer terughoudend in het Nederland een visie behoe" die richting gee" aan overhevelen van bevoegdheden naar Brussel. De meest de reactie op een langdurige luchtvaartverstoring. duidelijke (en inmiddels, naar wij hopen, geleerde) Hoe essentieel is het luchtverkeer voor Nederland en les is dat haast moet worden gemaakt met het creëren Europa? Wat zijn wij bereid er voor te doen (in termen van een Europees luchtruim. Een belangrijkere les is van preparatie en respons, alternatieve voorzieningen, dat de lidstaten en de EU moeten werken aan een en internationale samenwerking)? Gaan we het de gezamenlijke visie op Europees crisismanagement: volgende keer beter doen?

5 Zie de bijdrage van Arjen Boin en Magnus Ekengren in het vorige nummer van deze publikatie. 6 Eerdere grensoverschrijdende crises die uiteindelijk met een sisser a#iepen waren de Millenniumcrisis, Avian Flu, en meer recentelijk de Mexicaanse griep.

34 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Over de ombuigingsvoorstellen op het terrein van veiligheid en terrorisme

Op 1 april zijn de rapporten ‘brede heroverwegingen’ aan de Tweede Kamer aangeboden. Op 20 beleidsterreinen zijn beleidsvarianten met besparingmogelijkheden geïnventariseerd. Als gevolg van de $nanciële en economische crisis zijn de overheids$nanciën zoveel slechter geworden dat fundamentele keuzes voor de toekomst noodzakelijk zijn. Doel van de brede heroverwegingen is om politieke besluitvorming zo goed mogelijk voor te bereiden en onderbouwde keuzes mogelijk te maken over de omvang en het niveau van de collectieve voorzieningen. Het is aan de politiek en aan het volgende kabinet deze keuzes te maken. Hieronder volgen korte stellingnames van enkele leden van de redactieraad naar aanleiding van het rapport over Veiligheid en Terrorisme.

Veiligheidsregio, e"ciëntie en éénhoofdige leiding

Ernst Brainich

Een efficiency analyse kan verfrissend zijn. operationele diensten betreffen en de geraakt kunnen worden bij crises, een Alsof door buitenstaanders voorstellen bestuurlijke rol van de regio in de respons- bestuurlijke taak bij uitstek, en iets wat – zo worden gedaan die wel al circuleren, maar fase. Is die rol nog te handhaven bij leert de praktijk – niet aan de operationele waarvan het niet bon ton is ze op de agenda schaalvergroting? En aangezien het hier diensten kan worden overgelaten? Dat te ze#en. De auteurs van de rapporten brede de bestuurlijke kop betre", waarom hebben betre" met name de afstemming met heroverwegingen stellen in die zin niet de auteurs van het onderdeel Veiligheid en terreinen waar een burgemeester of teleur. Ik stip hier één voorstel aan uit het terrorisme niet de verbinding gemaakt met voorzi#er veiligheidsregio geen zeggenschap/ rapport Veiligheid en terrorisme, het terug- het onderdeel Openbaar bestuur? Volgens leiding over hee". Wat betekent verbreding brengen van het aantal veiligheidsregio’s één van de twee varianten die zijn voor- van rampenbestrijding naar crisisbeheersing van 25 naar 10 of zelfs 7 (p. 27-28). gesteld verdwijnt het huidige middenbestuur eigenlijk bestuurlijk? Leunt het idee van De veiligheidsregio is neergezet als verlengd en worden de gemeenten opgeschaald naar éénhoofdige bestuurlijke leiding op lokaal bestuur met éénhoofdige leiding 25 à 30 regiogemeenten. De overeenkomst regioniveau niet te veel tegen een quasi door een burgemeester bij instelling van met 25 veiligheidsregio’s ligt toch wel voor de militaire structuur? Hoe komt het dat in een regionaal beleidsteam. Volgens het hand. Of is het tijd om de meerwaarde en het Nederland zoveel belang wordt gehecht aan rapport wordt de coördinatie door terug- functioneren van de bestuurlijke kop onder een dergelijke ‘command and control’ terwijl brenging van het aantal veiligheidsregio’s de loep te nemen, een rol die reeds door elders – zelfs in Amerikaanse handboeken verbeterd. Bij de behandeling van het enkele onderzoekers wordt gerelativeerd. – dat ten gunste van coördinatie aan belang wetsontwerp Wet veiligheidsregio’s is Wat blij" bij schaalvergroting nog over van inboet. Past militaire command and control wel overigens reeds gezinspeeld op schaal- de argumenten voor éénhoofdige leiding? bij verbreding naar crisisbeheersing? Bij vergroting, zij het niet zo drastisch. Kern is Gaat het daar wel om, of wordt van het schaalvergroting van de veiligheidsregio’s dat dit voorstel alleen geloofwaardig is indien bestuur iets anders verwacht? Gaat het niet kunnen deze vragen niet onbeantwoord een onderscheid wordt gemaakt tussen veeleer om het bewaken van de afstemming blijven. efficiencywinst door maatregelen die de tussen een veelheid van terreinen die

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 35 ‘Let us get real!’ Georg Frerks

De opdracht van de brede heroverwegings- existential’ ze#en de wetenschappers dat bestedingen om terrorisme verder te werkgroep Veiligheid en Terrorisme was om John Mueller en Mark Stewart grote reduceren op deze gronden nauwelijks te € 2 miljard aan mogelijke besparingen te vraagtekens bij de stelling dat terrorisme rechtvaardigen zijn in vergelijking met zoeken op de ruim 10 miljard die hierin een belangrijke ‘existentiële dreiging’ andere prioriteiten van openbaar belang. jaarlijks omgaan. Ze komt met een lijst van inhoudt. Met gebruik van standaard 2 Terrorisme kan uiteindelijk slechts maatregelen op vier terreinen: doelmatig- risico-analyses hebben ze berekend wat worden opgelost door je uiteen te ze#en heid, invoering van het profijtbeginsel, het jaarlijkse risico is dodelijk door een met de politieke kant van de zaak, dus versobering en doorbelasten van kosten aan bepaalde dreiging te worden getroffen. door diplomatie en politieke actie. Het is burgers en bedrijven. Dat klinkt niet bijster Dat ligt op 1 op 12,5 miljoen voor in zijn aard een politiek en geen veilig- origineel of veelbelovend. We zouden nog transnationaal terrorisme (buiten heids probleem. Met repressie kom je er wel wat radicaler mogen worden. oorlogs gebieden) ten opzichte niet. Mijn inziens moeten we drie punten goed bijvoorbeeld van 1 op 540 voor kanker, 3 Militaire en repressieve reacties op in de gaten houden. 1 op 8.000 voor verkeersongelukken, en terrorisme kunnen bovendien leiden tot 1 De dreiging van terrorisme is in grote 1 op ongeveer 50.000 voor ongelukken in verharding en verergering en moeten mate een politieke en journalistieke de industrie of door een moordaanslag. daarom steeds zorgvuldig in een breder constructie die op talloze manieren is Zelfs de kans om het eigen bad te kader worden afgewogen. Misschien uitvergroot en burgers weliswaar veel verdrinken of door de bliksem te worden wordt het wel tijd bij de komende angst hee" ingeboezemd, maar op getroffen is nog groter dan om te komen bezuinigingen de ernst van de terrorisme- zichzelf van relatief gering belang is in door terroristisch geweld. Een kans van dreiging in een wat reëler kader te vergelijking met andere dreigingen. In boven 1 op 1 à 2 miljoen wordt over het plaatsen en te stoppen er sloten geld aan een recente ‘snapshot’ in Foreign Affairs algemeen maatschappelijk aanvaardbaar uit te geven! ‘Let us get real!’ onder de veelzeggende titel ‘Hardly geacht. Mueller en Stewart concluderen

Ministerie voor Veiligheid nu echt Erwin Muller

Het meest hoopgevende aan het rapport heidsregio’s, terrorismebestrijding dergelijk Ministerie biedt om daadwerkelijk Heroverweging Veiligheid en Terrorisme (waaronder de coördinerende rol van de integrale oplossingen op het terrein van is dat het debat over het Ministerie voor Nationaal Coördinator Terrorisme bestrijding), veiligheid en crisisbeheersing te realiseren. Veiligheid weer terug is. Ook al noemt het radicalisering, nationale veiligheid en de Het is een publiek geheim dat de beide rapport de naam van dit ministerie niet rechtspraak.” Feitelijk zou met deze huidige ministeries veel en intensief expliciet, in haar aanbevelingen gaan ze samenvoeging een Ministerie voor Veiligheid moeten overleggen over nagenoeg alle er wel van uit. “Het bestuur op het veilig- ontstaan. Na de Commissie Brinkman die veiligheidsdossiers voordat er tot een heidsdomein kan krachtiger worden en verregaand geadviseerd hee" over een beslissing kan worden gekomen. besparingen kunnen worden gerealiseerd dergelijk Ministerie en een minister-president Hierbij spelen niet alleen inhoudelijke maar door (delen van) de departementen van die in de media expliciet een voorstander ook machtsbelangen een dominante rol. Justitie en BZK bijeen te brengen. Het gaat was, is het idee in een diepe lade opgeborgen. De inhoudelijke samenhang tussen de daarbij in ieder geval om de departementale Het is goed en mooi dat het daar weer uit te problemen op het terrein van veiligheid zijn kerntaken die betrekking hebben op rechts- voorschijn komt. steeds intensiever. Het is dan ook zaak dat handhaving, opsporing en criminaliteits- op organisatorisch en bestelniveau gekomen bestrijding (met inbegrip van de preventie Er zijn niet alleen ﬁnanciële redenen voor wordt tot een daadwerkelijke integratie. Ik daarvan), handhaving van de openbare een dergelijke samenvoeging. Het belang- hoop dat de komende kabinetsformatie deze orde, bestuurlijke aanpak van de onveilig- rijkste is naar mijn oordeel juist niet die noodzaak ook inziet en nu echt komt tot heid, de politie, crisisbeheersing, veilig- ﬁnanciën maar de mogelijkheden die een een volwaardig Ministerie voor Veiligheid.

36 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Fundamentele keuzes besparen op symbolische franjes veiligheidsbeleid Ira Helsloot

In het wielrennen zeggen ze dat een goede het verlagen van de maatschappelijke kosten ook simpelweg ‘bewijs door intimidatie’. renner ‘eerst andermans bordje leeg moeten van onzinnig veiligheidsbeleid. Het loslaten Daarentegen levert halvering van de eten’ om zelf fris aan de sprint voor de van de onzinnige delen van het brand- opkoms#ijden inderdaad veel geld op. finish te kunnen beginnen. Wel, dat is de veiligheidsbeleid levert alleen al honderden Hier doet de werkgroep zelfs helemaal ‘Werkgroep Veiligheid en Terrorisme’ gelukt: miljoenen per jaar op aan maatschappelijke geen moeite om te komen tot een vorm van de voorgestelde besparingen moeten vooral besparingen – en daarmee aan economische rechtvaardiging of onderbouwing. Mogelijk worden gerealiseerd door lastenverzwaring groei. in de overtuiging dat dit slechts een losse voor burgers (verhoging griffierechten, flodder is die in onze risico-averse samen- boetes, etc.) en door het optimistisch Toch wil ik in deze korte bijdrage vooral leving toch niet geaccepteerd wordt (een inboeken van de opbrengst van realisatie van ingaan op een voorgestelde besparing bij symbolisch bezuinigingsvoorstel dus). de langjarige wens van de departementen om de gemeentelijke/regionale overheden: En dit is weer spijtig omdat de ‘strategische tot nationalisatie van de politie en andere ombuigingen bij de brandweer. Het rapport reis van de brandweer’ werkelijke bezuini- diensten te komen. En dat is spijtig omdat zegt daarover dat 630 miljoen kan worden gingsmogelijkheden oplevert én meer dit ook het moment is voor het presenteren bespaard door privatisering van de brand- brandveiligheid. Hoe kun je zo’n gouden van werkelijke fundamentele keuzes op weer en 125 miljoen door halvering van de combinatie nu laten liggen? De kern van veiligheidsgebied door ambtenaren die opkoms#ijden. Dat samen is ongeveer de strategische reis is de inruil van (dure) altijd klagen over de ééndagskoersen van de driekwart van wat de brandweer nu kost repressieve inzet door de brandweer tegen politiek. Keuzes die eindelijk zouden kunnen dus een nadere beschouwing waard. (goedkopere en) effectieve preventieve inzet. besparen op de symbolische franjes van het Dat privatisering geld oplevert is zo De commissie Mans komt zo rondom het veiligheidsbeleid die de afgelopen decennia langzamerhand wel de meest weerlegde verschijnen van dit nummer met een zijn geïntroduceerd. Zo is het ook jammer uitspraak uit de besparingskoersen wereld- doorrekening hiervan. Hiervoor hoeven dat alleen klassiek gekeken wordt naar wijd. Privatisering levert slechts geld op als overigens niet zozeer de opkoms#ijden minder uitgaven door de overheid en meer daardoor service of continuïteit achteruit aangepast te worden maar vooral de belasting van burgers en bedrijven. Een gaan. De losse verwijzing in het rapport voertuigbeze#ing. mooie ombuiging is ook te realiseren door naar het Deense voorbeeld van Falck is dan

Opschaling regio’s versimpelt bouwwerk nationale veiligheid Rob de Wijk

Het verhogen van geldboetes, zeker bij geen probleem is met de overheidsfinanciën. om de kennis daarvoor in huis te hebben. delicten zoals snelheidovertredingen waar Neem de vergroting van de politie- en Dat maakt bijvoorbeeld versterking van de pakkans al redelijk groot is, zal bijdragen veiligheidsregio’s. Prima om te streven crisisbeheersing problematisch omdat aan het gewenste effect dat men zich aan naar een nationale politie. En prima om veiligheidsregio’s gefixeerd zijn op rampen- de regels houdt, luidt een van de stellingen politie en veiligheidsregio’s terug te bestrijding. Ook is het doorvoeren van van heroverwegingsrapport 15. Maar als brengen naar tien. Door opschaling sluiten capaciteitenplanning die voortvloeit uit de de burger het idee krijgt tot melkkoe te ze aan bij die van het Openbaar Ministerie aanpak van de Strategie Nationale Veiligheid worden gedegradeerd gaat het fout met het en de Rechtspraak. Opschaling hee" grote in grote regio’s makkelijker. Aansturing van draagvlak voor bezuinigingen. Velen zullen voordelen zoals versimpeling van het hele en coördinatie over de veiligheidsregio’s zal denken: je staat de hele dag in de file, maar bouwwerk van de nationale veiligheid er ook baat bij hebben. Zo zullen de nieuwe als die is opgelost en je rijdt een kilometer en het gemakkelijk kunnen doorvoeren veiligheidsregio’s grotere meldkamers te hard wordt je bekeurd. Daarom is het van standaardisatie. En het biedt kansen krijgen waardoor bij een van hen een ophogen van geldboetes risicovol. Toch om zwakke plekken te repareren. Neem Landelijke Operationele Staf kan worden moeten de meeste voorgestelde herover- het gebrek aan kennis om de nationale ondergebracht en bij een tweede een back wegingen uit het rapport Veiligheid en risicobeoordelingen te vertalen naar een up. Dit maakt een landelijk hoofdkwartier Terrorisme worden doorgevoerd, zelfs als er regionale. De huidige regio’s zijn te klein overbodig. Ook dat is een besparing.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 37 De Verkenningen: Houvast voor de krijgsmacht van de toekomst

Het interdepartementale project “Verkenningen”, met vertegenwoordigers van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Buitenlandse Zaken (inclusief Ontwikkelingssamenwerking), Defensie, Financiën en Justitie, maakt duidelijk wat er de komende twintig jaar allemaal kan gebeuren en welke gevolgen dit kan hebben voor onze veiligheid. Een groot aantal deskundigen in binnen- en buitenland en van binnen en buiten Defensie hee" meegewerkt aan de totstandkoming. Daarmee is een inhoudsvolle en wetenschappelijk verantwoorde bijdrage geleverd aan de politieke en publieke oordeelsvorming over de toekomst van onze krijgsmacht. Hoofddoel van de Verkenningen was het bieden van een gezaghebbende en objectieve basis zodat de politiek gedegen keuzes kan maken over de Nederlandse defensie-inspanning.

De komende twintig jaar: anders en onzekerder Vier scenario’s voor de wereld in 2030 De Verkenningen maken duidelijk dat de onzekerheid De Verkenningen hebben vier scenario’s opgeleverd. over de ontwikkeling van de internationale en de nationale veiligheidssituatie in de komende twintig jaar Toekomstscenario 1: Multilateraal groter is dan gebruikelijk sinds het einde van de Koude Bij ”Multilateraal” hee" het systeem van ‘global Oorlog. Zeker lijkt dat de wereld er in 2030 anders governance’ zich met vallen en opstaan verder voorstaat; onzeker is hoe anders en met welke gevolgen. ontwikkeld, ondanks een aantal grensoverschrijdende Zeker lijkt ook dat het potentieel voor conflicten groeit uitdagingen – de sterke wisselingen in de economische en het palet van veiligheidsrisico’s en kwetsbaarheden conjunctuur en daarmee gepaard gaande machtsver- zich verbreedt; onzeker is of dit leidt tot meer conflicten schuivingen, de schaarste van energie en grondstoffen, en in welke vorm deze conflicten zich manifesteren. de groei van de wereldbevolking, de vermindering van biodiversiteit, de gevolgen van klimaatverandering, het risico van nucleaire proliferatie en terrorisme.

Toekomstscenario 2: Multipolair De dichtbevolkte en sterk verstedelijkte wereld van 2030 is in het “Multipolaire” scenario verdeeld in politieke, economische en militaire coalities rond de Verenigde Staten, China, India, Rusland, Brazilië, Japan en de EU. Deze zeven machtsblokken beconcurreren elkaar vooral om schaars geworden natuurlijke hulpbronnen en over transportroutes over zee en land.

Toekomstscenario 3: Netwerk De dynamiek van de wereldmarkt, het grote kapitaal en de technologische vernieuwing zijn de belangrijkste drijvende krachten in de optie “Netwerk”. ‘Verdichting’ van het wereldsysteem en de ‘verdunning’ van de staatsmacht hebben zich vérgaand doorgezet. Het maatschappelijke verkeer wordt gedomineerd door allerlei mondiale netwerken. Hierin is een scala aan niet-statelijke actoren met elkaar verbonden, zoals multinationals, NGO’s, ﬁlantropen, de maﬃa, terroristische organisaties, en “private military

38 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 companies”. Er is feitelijk sprake van een non-polaire Beleidsopties voor de krijgsmacht van de toekomst wereldorde. De Verkenningen hebben vier beleidsopties opgeleverd, die keuzemogelijkheden geven bij het bepalen van de Toekomstscenario 4: Fragmentatie Nederlandse defensie-inspanning op de lange termijn. Het streven naar zo groot mogelijke ona$ankelijkheid Het gaat om ‘Veilig blijven’, ‘Kort en Krachtig’, in een onzekere wereld en naar veiligheid en welvaart in ‘Veiligheid Brengen’ en ‘Veelzijdig Inzetbaar’. Deze eigen kring viert in ‘Fragmentatie’ de boventoon. In alternatieven vormen geen blauwdruk van de krijgsmacht 2030 is het proces van mondialisering gestagneerd. Het in de toekomst, maar ze schetsen een ontwikkelings- geloof in de voordelen van internationale samenwerking richting waar de komende jaren naartoe kan worden en van een internationale markteconomie is allengs gewerkt. verminderd. Om tot uiteenlopende beleidsopties voor de krijgsmacht te komen, is het van belang te verduidelijken hoe de overheid in de veiligheid van ons land voorziet en waaruit in dit bredere verband de bijdrage van de krijgsmacht bestaat. In het kader van de Verkenningen is het daarbij zinvol gebleken de veiligheidscheppende rol van de overheid uit te splitsen in de onderstaande zeven strategische functies. Deze functies bieden een goede basis voor een samenhangende benadering van onze veiligheid en voor het bepalen van de rol van de krijgsmacht daarbinnen. De rol van Defensie bij de uitvoering van de strategische functies spitst zich vanzelfsprekend toe op de inzet van militaire middelen van de krijgsmacht. In de Verkenningen zijn de strategische functies een belangrijk hulpmiddel geweest om op een logische en doordachte manier tot de beleidsopties van de Verkenningen te komen. De beleidsopties onderscheiden zich van elkaar doordat in elke optie andere accenten worden gelegd op de strategische functies.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 39

Ook het budget en het ambitieniveau spelen een deelneming aan kortdurende interventieoperaties, belangrijke rol in de overwegingen. De ‘speelruimte’ die en behelst een lagere ambitie ten aanzien van de de samenstellers hebben genomen, bedraagt drie miljard deelneming aan langdurige stabilisatieoperaties. euro. In de ’beleidsopties’ krijgt Defensie een gelijk- blijvend budget van 8,4 miljard euro, moet er anderhalf Beleidsoptie 3:’Veiligheid brengen’ miljard worden ingeleverd of wordt de begroting De bevordering van de internationale rechtsorde opgeschroefd naar bijna tien miljard. door de deelneming aan stabilisatieoperaties en door militaire samenwerking met andere landen staat Beleidsoptie 1: ’Veilig blijven’ centraal in de beleidsoptie ‘Veiligheid brengen’. Het De krijgsmacht treedt in deze optie op ter bescherming hoofdaccent ligt op de strategische functie ‘stabiliseren’. en – zo nodig verdediging – van het grondgebied van de NAVO en EU, en ter bescherming van het Koninkrijk en Beleidsoptie 4: ‘Veelzijdig inzetbaar’ zijn onderdanen tegen een scala van veiligheidsrisico’s In de beleidsoptie ‘Veelzijdig inzetbaar’ ligt het zwaarte- en bedreigingen. De krijgsmacht is dé organisatie die in punt op de veelzijdigheid en de ﬂexibele inzetbaarheid geval van grootschalige maatschappelijke ontwrichting van de krijgsmacht. Net als bij de voorgaande beleids- onder de verantwoordelijkheid van civiele autoriteiten opties bestaat grotere aandacht voor de strategische op operationeel en tactisch niveau crisisbeheersings- functies ‘anticiperen en voorkomen’. Aan de drie activiteiten coördineert. hoofdtaken van Defensie wordt in ‘Veelzijdig Inzetbaar’ een evenredig belang toegekend. Beleidsoptie 2:’Kort en krachtig’ In de beleidsoptie ‘Kort en krachtig’ ligt het zwaartepunt Conclusies bij het handhaven – en zo nodig afdwingen – van de De Verkenningen zijn erop gericht om houvast te internationale rechtsorde, o"ewel de tweede hoofdtaak bieden voor de krijgsmacht van de toekomst. Houvast van Defensie. Het technologisch hoogwaardige, voor de militairen, maar ook houvast voor de politici expeditionaire karakter van de huidige krijgsmacht die ten slo#e beslissen over de toekomst van Defensie. wordt verder uitgebouwd. Het accent ligt op de Bij het bepalen van politieke keuzes over de toekomstige

40 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Nederlandse defensie-inspanning moet volgens de 7. Vooral de stijging van de kosten van het defensie- Verkenningen rekening worden gehouden met de materieel vormt een risico voor de toekomstige volgende inzichten: bedrijfsvoering van Defensie. 8. Kiezen voor één van de beleidsopties van de 1. De omgevingsanalyse die in het kader van de Verkenningen, is kiezen voor een lange termijn Verkenningen is uitgevoerd, maakt duidelijk dat perspectief voor de krijgsmacht waar de komende de onzekerheid over de ontwikkeling van de jaren naar toe moet worden gewerkt. inter nationale en de nationale veiligheidssituatie 9. Bij besluiten over de toekomst van de krijgsmacht in de komende twintig jaar groter is dan ooit sinds moet nadrukkelijk rekening worden gehouden met het einde van de Koude Oorlog. door de Verkenningen in kaart gebrachte 2. De fundamentele onzekerheid vergt versterking consequenties. van het vermogen tot anticiperen en voorkomen. 3. Veiligheid is ondeelbaar. Op h#p://www.defensie.nl/organisatie/defensie/ 4. De analyse van de mondiale, Europese en nationale verkenningen is het hele rapport te downloaden. veiligheidssituatie gee" de komende jaren geen aanleiding tot een vermindering van de defensie-inspanning 5. Er is een groeiend belang om te investeren in de Europese defensiesamenwerking. 6. Defensie moet zich steeds afvragen welke taken de krijgsmacht in hoge mate zelfstandig moet kunnen uitvoeren en welke taken aan andere landen of organisaties kunnen worden overgelaten.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 41 prof. dr. Ko Colijn, De discussie over de toekomst van de krijgsmacht wordt – medio 2010 – door drie senior research fellow, NIIB ontwikkelingen bepaald: een inhoudelijke discussie die in 2008 is gestart in het Clingendael en hoogleraar kader van de Verkenningen, de Heroverwegingsoperatie die in 2009 op gang Erasmus Universiteit kwam, en het politieke gegeven dat Nederland in 2010 weer naar de stembus gen.-maj. b.d. Kees Homan, moest als gevolg van de val van het kabinet. Door de laatste twee veranderde senior research fellow, NIIB het perspectief van de primair veiligheidspolitieke analyse van de Verkenningen. Clingendael Bedoeld als onderzoek naar ‘De Toestand in de Wereld’ in 2020-2030 en de krijgsmacht die daar het best bij zou passen, onder verschillende $nanciële condities (+20%, -20% en een nulvariant van het defensiebudget), fungeren de eind maart 2010 verschenen Verkenningen ook als gids voor de waarschijnlijk substantiële overheidsbezuinigingen en als keuzemenu voor de politieke partijen die na 9 juni een regeerakkoord moeten smeden. De gedachte dat Defensie eerder méér geld nodig hee" om de bestaande ambities waar te maken en dat Nederland gezien zijn stand bovendien onder de 2%-NAVO-norm zit, is door de economische crisis en de gevolgen voor de overheids$nanciën onvermijdelijk in een ander licht komen te staan en door velen geherformuleerd tot de sobere opdracht: hoe kan en moet de krijgsmacht het hoofd boven water houden? De krijgsmacht: verkennen, heroverwegen en verkiezen1

Het inscha#en van de veiligheidssituatie over twintig maar hun werkelijke capaciteit wordt in toenemende jaar is in zekere zin double blinded geworden: waar het mate bepaald door zich razendsnel ontwikkelende vroeger nog enigszins mogelijk was op de ‘veiligheids- informatie- en subwapensystemen. markt’ een voorspelbare vraag- of aanbodzijde te Onzekerheidsreductie, dat wil zeggen het vermijden onderkennen, zijn nu zowel de dreiging als de van onherroepelijke keuzen, wordt dan de logische beschikbare middelen anno 2030 onzeker geworden. dominante strategie van krijgsmachtverkenners. Via Wellicht zijn de laatste iets in het voordeel door de toekomstscenario’s (geen voorspellingen maar mogelijke lange levensduur en multifunctionaliteit van platforms, ontwikkelingen) en het selecteren van krijgsmacht- profielen is in de Verkenningen toegewerkt naar een viertal beleidsopties voor de politiek. Dat zijn (1) een krijgsmacht die zich vooral toelegt op zelfverdediging van Nederland (2) een krijgsmacht die kort en krachtig kan ingrijpen in het verre buitenland: de interventievariant (3) een krijgsmacht die goed is in stabilisatie van post-conflictgebieden (waar overigens ook nog wel eens gewapend moet worden opgetreden) en (4) de multi- functionele krijgsmacht die niet alles, maar wel van alles kan. Deze laatste, zgn. ‘meervoudig inzetbare krijgsmacht’ komt daarbij bovendrijven als de portefeuille die zo efficiënt mogelijk de meeste risico’s in de meeste toekomstscenario’s afdekt. Ook al erkennen de Verkenners dat de barre economische situatie en de situatie van de rijksfinanciën ook het defensiebudget wel niet zullen sparen, van drastische dalingen wordt

1 Dit artikel is nagenoeg gelijk aan de samenva!ing van het rapport Verkennen, Verkiezen en Heroverwegen, gepubliceerd door het NIIB ‘Clingendael’, mei 2010.

42 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 weinig goeds verwacht. In de min-20%-varianten is van krijgsmacht – een lager defensiebudget – durven de een serieuze krijgsmacht eigenlijk geen sprake meer, partijprogramma’s echter nauwelijks expliciet te leest men in en tussen de regels. Alleen al om hetzelfde trekken. De Heroverwegingen laten zien dat doelmatig- takenpakket als nu te kunnen uitvoeren zou overigens heidsopbrengsten, herinvoering opkomstplicht of al een budgetverhoging van meer dan € 100 mln. aan zgn. versobering van arbeidsvoorwaarden, indien al gewenst, bestendigingsuitgaven noodzakelijk zijn, en dat lijkt onvoldoende zullen compenseren. Samenwerking in laag berekend. De Verkenners, die ‘zonder beperkingen’ Europees verband wordt door een aantal politieke aan hun opdracht begonnen, hebben in de praktijk wel partijen als oplossing en politiek wenselijk gezien, een aantal randvoorwaarden in acht genomen: het maar dat zal nog niet meevallen: het vertrouwen van de bestaande verdragsmatige en we#elijke kader van het Verkenners in taakspecialisatie en grotere veiligheids- Nederlandse veiligheidsbeleid (VN, NAVO en EU, de in de a$ankelijkheid van buitenlandse partners (incl. Grondwet geformuleerde hoofdtaken) stonden niet ter EU-partners) kan niet groot worden genoemd: een extra discussie. Hantering van het no regret principe werkte argument voor een nationaal ‘Zwitsers zakmes’ als ook conserverend: ingrepen in de krijgsmacht waarop toekomstige krijgsmacht. Overigens lijkt de traditionele niet meer zou kunnen worden teruggekomen en die consensus over de ankers van het veiligheidsbeleid het einde van huidige vitale functies/missies zouden (NAVO, EU, en prioritering van hoofdtaken) onder de impliceren, zijn sterk ontraden – zelfs al zouden ze grotere partijen minder vanzelfsprekend dan vroeger. binnen de ﬁnanciële bandbreedte van drie miljard euro Europese dan wel Atlantische oriëntatie, zelfverdediging vallen waarin de Verkenners hun studie verrich#en. of interventie/stabilisatie, binnen – of buitenlands, De Heroverwegingslogica staat daar in zoverre haaks handhaving/versmalling of vermindering van ambities, op, dat elke bezuinigingseuro extra in feite een pleidooi de scheiding van voorkeuren loopt nu niet meer tussen is voor een gespecialiseerder, niet-multifunctioneel de ouderwetse fringe partijen en het politieke centrum. krijgsmachtmodel. Schaalvoordelen blijven onder die In het politieke discours wordt blijkbaar zeer verschillend condities immers zo lang mogelijk behouden. De gedacht over ‘de internationale reputatie’ van Nederland, Heroverwegers stelden (dan ook) vast dat de minvarianten de gepopulariseerde maar ongeautoriseerde meetlat van de Verkenners nog niet voldoende besparingen waarmee landen internationaal, maar ook door zouden opleveren en hebben min-min-varianten zichzelf, de maat wordt genomen. ontwikkeld die dat wel deden, maar door de veiligheidspolitieke mand van de Verkenners vallen. Zelfs in deze Hoewel voorspellen, zelfs op korte termijn, hachelijk is, rigoureuze varianten valt het de Heroverwegers nog moet geconstateerd worden dat de politieke partijen moeilijk om de vereiste -20% variant te vinden. In een geen harde keuzen durven maken uit de menukaart die min-min-multifunctioneel proﬁel lukt dat nog steeds hen door zowel Verkenners als Heroverwegers worden niet, wel in een radicale beschermingsvariant en in voorgeschoteld. De kans is daarom groot dat majeure een rigoureuze interventievariant. Een rigoureuze beslissingen over de krijgsmacht eerder budget driven stabilisatievariant – door sommige politieke partijen dan policy driven zullen zijn. Dat was bij de vorige grote wel voorgestaan – ontbreekt. momenten – in 1974 (Om de veiligheid van het bestaan) en 1993 (Prioriteitennota) – ook het geval maar krachtige Bij de grotere politieke partijen – realiter kans makend politieke impulsen zorgden toen voor een duidelijke of coalitietechnisch zelfs onmisbaar als regeringspartner visie en een duidelijke toekomst van de krijgsmacht. In – leven blijkens hun verkiezingsprogramma’s in 1974 kon dat nog onder condities van threat based planning overgrote meerderheid wel gedachten over een minder geschieden, in 1993 onder condities van capacity based ambitieuze krijgsmacht. Het hee" overigens wel zin om planning. Of dat nu – onder condities van dubbele daarbij onderscheid te maken tussen ‘zelfde doen maar onzekerheid – ook zal gebeuren is maar zeer de vraag minder taken’ en/of ‘zelfde taken maar minder doen’. en wordt misschien pas na 9 juni duidelijk. De budge#aire conclusies van een minder ambitieuze

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 43 In hoeverre kunnen militairen of andere partijen een capaciteitstekort bij de politie en Koninklijke Marechaussee opvangen?

prof. dr. Pieter Tops, Politieacademie dr. Igno Pröpper, Partners+Pröpper De krijgsmacht als drs. Bart Litjens, Partners+Pröpper

van openbare orde bij grootschalige crises

Bij ernstige en grootschalige openbare ordeverstoringen ontstaat een tekort aan circa 18.500 "e bij de politie en Koninklijke Marechaussee. Dit blijkt uit een recent onderzoek naar drie ergst denkbare crisisscenario’s onder verantwoorde lijkheid van de Politieacademie voor het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijks- relaties en het ministerie van Defensie.

Tweede Kamer: krijgsmacht van vangnetfunctie naar structurele veiligheidspartner De krijgsmacht fungeert al lange tijd als vangnet in geval van dreigende tekorten aan civiele capaciteiten. Een aantal jaren geleden is al geconstateerd dat de krijgsmacht ook ondersteuning kan bieden tijdens rampen en crises door het inze#en van specialistische en unieke capaciteiten. De Tweede Kamer stelde als ambitie dat civiele en militaire diensten elkaar, zowel voorafgaand als in reactie op een crisis, soepel moeten kunnen vinden. De burger, zo stelde de Kamer, verwacht vandaag de dag ook dat het ministerie van Defensie een nadrukkelijke(re) rol speelt als in Nederland de nationale veiligheid in het geding is. Daartoe is eerst inzicht nodig in de benodigde omvang van de benodigde bijstand en de eisen die daaraan worden gesteld. Vervolgonderzoek nu in de actualiteit staat vanwege het H1N1-virus. Er is moet beantwoorden wat de eventuele inzet van de aangesloten bij het bestaande ‘ernstig scenario zonder krijgsmacht of andere partijen vraagt in termen van antivirale middelen’. Het overstromingsscenario is opleiding, oefening, uitrusting en regelgeving. Tot slot eveneens herkenbaar aangezien wordt aangesloten bij volgt dan ﬁnale besluitvorming door de Tweede Kamer. het bestaande Rijn-Maas scenario uit de landelijke crisisoefening ‘Waterproef’ (2008). Drie ergst denkbare crisisscenario’s Het scenario ‘Ergst Denkbare Openbare Orde Verstoring’ Aan de hand van drie crisisscenario´s is met praktijk- is in de Nederlandse situatie het minst herkenbaar. De experts bepaald wat de minimale inzet van de politie en recente rellen in Parijs – en meer in zijn algemeenheid Koninklijke Marechaussee per politietaak zou moeten in Frankrijk – hebben een schaal en omvang die nog het zijn. Het pandemiescenario is herkenbaar aangezien dit meeste lijkt op dit scenario. Voor dit scenario is een

44 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 aanpak en rekenmodel ontwikkeld aan de hand van de enige armslag om vroegtijdig publieksarme taken aan vij"ig grootste Nederlandse gemeenten. Daarmee is een anderen over te laten en uitpu#ing door langdurige inzet rekeneenheid ontwikkeld, namelijk een ‘modelgemeente’ te voorkomen. Dit is niet mogelijk bij het scenario Ergst van circa 100.000 inwoners. De gemeente Amsterdam Denkbare Openbare Orde Verstoring. Bij dit scenario (circa 740.000 inwoners) is bijvoorbeeld vergelijkbaar slaat de ‘vlam’ snel en onverwacht in de pan. Bij de met circa 7,4 ‘modelgemeenten’. berekeningen is er van uitgegaan dat het geprioriteerde reguliere politiewerk voortgezet kan worden, zoals De politie en de Koninklijke Marechaussee worden in de noodhulp bij ernstige ongelukken en het continueren scenario’s vooral voor riotcontrol, crowdmanagement van grootschalige rechercheoperaties. en het bewaken en beveiligen van subjecten ingezet. De inzet van de krijgsmacht of andere partijen hee" in Behoe"estelling richting de krijgsmacht beginsel alleen betrekking op ‘publieksarme’ taken zoals Een tekort aan politie-inzet kan door anderen worden bewaken en beveiligen. In dit onderzoek wordt echter ingevuld mits deze functionarissen voldoende niet uitgesloten dat crisissituaties kunnen ontstaan die gekwalificeerd zijn. Het is daarbij tevens denkbaar de inzet van militairen ook noodzakelijk maakt voor de dat de inzet op andere wijze plaatsvindt dan die van handhaving van de openbare orde. politiefunctionarissen, bijvoorbeeld met gebruik van specifieke hulpmiddelen. Bij het tekort spelen een Grote tekorten aan politiecapaciteit in twee scenario’s aantal bestuurlijke keuzevraagstukken: In het geval van grootschalige openbare ordeverstoringen kan de politie met de Koninklijke Marechaussee een 1 Wordt het risico bij een tekort geaccepteerd? crisis op een schaal van circa 27 ‘modelgemeenten’ 2 Worden diensten van twaalf uur of van acht uur zelfstandig beheersen. Daarboven is bijstand nodig. Op ingezet? een schaal van vij"ig ‘modelgemeenten’ bedraagt het 3 Wordt het tekort aan capaciteit aangevuld door tekort aan politiecapaciteit 18.550 "e. Het pandemie- anderen en wie zijn dat? scenario speelt zich per definitie op een landelijke schaal 4 Voor welke taak of taken zijn anderen in beeld? af. De duur en intensiteit zijn onvoorspelbaar, er kan 5 Langs welke weg en met welke technieken kan het sprake zijn van één pandemiegolf, maar ook van tekort worden opgevangen? meerdere, elkaar opvolgende golven. Al bij een eerste 6 Welke competenties zijn nodig om het tekort op pandemiegolf treedt een aanzienlijk capaciteitstekort te vangen? op (-10.007 "e). Bij een ergst denkbare overstroming in het stroomgebied Er bestaan bij de politie overigens geen (gemeen- van de Rijn en Maas is (nipt) voldoende politie-inzet schappelijke) modellen, strategieën of methoden op aanwezig om de situatie te beheersen (+ 1.418 "e). In het basis waarvan de benodigde politiecapaciteit min of geval dat een dijkdoorbraak of overstroming echter zou meer objectief bepaald kan worden. Dit blijkt ook uit plaatsvinden in één van de kustgebieden (de kans daarop eerder (recent) onderzoek naar de capaciteitsstelling is kleiner dan bij het rivierenscenario) is de omvang van bij overstromingsscenario’s waar geen realistische de ramp overigens vele male groter en is onherroepelijk raming kon worden afgeleid. De politie gaat bij de sprake van uitpu#ing van de politiecapaciteit. aanpak van onvoorziene crisissituaties vooral uit van de Het gaat om conservatieve berekeningen. Een combinatie eigen veerkracht. De commandant ‘ter plaatse’ schat op van crises of incidenten, zoals een ramp in Pernis tijdens basis van de eigen ervaring en expertise in wat nodig is een omvangrijke openbare ordeverstoring, hee" grote gegeven de situatie. ‘Wat nodig is’ berust daarbij meestal consequenties. In het geval wordt gekozen voor het op een persoonlijke afweging en onderbouwing. inze#en van drie reguliere achtuurdiensten, neemt de totaal benodigde politiecapaciteit met circa een derde toe. Vereiste kerncompetenties van militairen Daarnaast is bij voorbeeld geen rekening gehouden met Het is van groot belang dat bijstandverleners de specifieke competenties van politiefunctionarissen. competenties beheersen om relevante kernopgaven Dit is van belang omdat een deel van de benodigde tijdens crises op een voldoende kwaliteitsniveau uit competenties Mobiele Eenheden (ME) en Aanhoudings te kunnen voeren. Voor het uitvoeren van relevante Eenheden (AE) betre". Zo zijn ME-functionarissen politietaken kunnen bijstandsverleners een voldoende specifiek getraind in de-escalatietechnieken waardoor basiskwaliteit of basisniveau ontlenen aan de beroeps- de totale inzet juist beperkt kan blijven. Deze eenheden profielen ‘Assistent politiemedewerker’ en ‘Vrijwillige zijn echter schaars. politiemedewerker’ uit het politieonderwijs.

In twee van de drie scenario´s kan in de aanloop naar de Het onderzoek is beschikbaar op www.politieacademie.nl piek bijstand bij andere partijen worden aangevraagd en (zoekterm ‘krijgsmacht’). ingezet. Dit gee" de politie en Koninklijke Marechaussee

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 45 Mark Kuipers, directeur Operationele Expertise en Ondersteuning, AIVD Dick Schoof, directeur-generaal Veiligheid, ministerie van BZK Kwetsbaarheidanalyse Spionage: Alles van waarde is weerloos

Herinnert u zich nog uw laatste bezoek aan dat internationale congres? U had uw laptop bij u, omdat u een presentatie ging geven. Aangezien u altijd met deze laptop werkt, stonden op de harde schijf ook al uw emailverkeer en data over een vertrouwelijk project. Bij aankomst vroeg de douane u de laptop af te geven voor een ‘routine controle’; na een half uur kreeg u deze weer terug. Op het congres sprak u uitgebreid met een zeer geïnteresseerde buitenlandse collega. Na a#oop van het congres bood hij u nog wat folders en een USB-stick aan, die u direct gebruikte op uw werkplek in Nederland. Wat u niet weet is dat dit werkbezoek een buitenlandse inlichtingendienst meerdere mogelijkheden bood om alle gevoelige informatie waar u over beschikt in te zien.

Kwetsbaarheidsanalyse Spionage gekozen. Dit houdt in dat er niet is onderzocht wie Ten onrechte heerst vaak het idee dat spionage iets uit ons bedreigt, maar dat er is gezocht naar wat we in de lang vervlogen tijden van de Koude Oorlog is. Dat Nederland tegen spionage moeten willen beschermen. idee is echter onjuist. De Algemene Inlichtingen- en Dat wat is informatie waarvan kennisname door Veiligheidsdienst (AIVD) constateert dat spionage- buitenlandse overheden de nationale veiligheid activiteiten op Nederlands grondgebied allesbehalve aantast en wordt een kernbelang genoemd. Een andere verminderd zijn. Wel is de spionagedreiging onder- belangrijke vraag in het onderzoek was: “Wat zijn de hevig aan ontwikkelingen. Zo is ‘digitale spionage’ factoren die aantasting van de kernbelangen door opgekomen als werkwijze van inlichtingendiensten en spionage in de hand werken, mogelijk maken of is de groep landen die in Nederland actief spioneert vereenvoudigen?”. Het resultaat van het onderzoek gevarieerder dan vroeger. is de Kwetsbaarheidsanalyse Spionage.

Wat is dan precies spionage? Onder ‘spionage’ wordt Kernbelangen verstaan: het heimelijk of onder valse voorwendselen Uit het onderzoek kwamen drie soorten kernbelangen verwerven van informatie door buitenlandse overheden. naar voren die in Nederland het beschermen waard Het gaat hierbij zowel om ambtelijke, politieke en zijn. De eerste categorie betre" informatie die in iedere militaire informatie, als om technologisch-weten- organisatie en in iedere sector te vinden is: ‘datasets schappelijke en economische kennis. Let wel, het gaat en blauwdrukken’. Dit zijn gegevensbestanden (zoals hier dus niet om bedrijfsspionage. In veel landen, ook de GBA, bestanden van politie en justitie, informatie zogenaamde ‘bevriende landen’, is het vergaren van bereikbaar met behulp van DigiD) maar ook prototypes economisch-wetenschappelijke inlichtingen overigens waarin speciﬁeke hoogwaardige technologische kennis zelfs een we#elijk vastgestelde taak van inlichtingen- zit. Dat deze vorm van informatie de belangstelling van diensten. De economische schade die door dit soort buitenlandse inlichtingendiensten hee", bleek wel uit activiteiten wordt toegebracht kan in de miljarden lopen. de zaak van de Ro#erdamse politiefunctionaris die voor de Marokkaanse inlichtingendienst politiegegevens Daarom hebben de AIVD en DGV, in het kader van de verzamelde. Strategie Nationale Veiligheid, een onderzoek uitgevoerd De tweede categorie kernbelangen is: ‘standpunten om inzicht te krijgen in wat wij in Nederland (moeten) en strategie’. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om willen beschermen en waar de kwetsbaarheden liggen. beleidsstandpunten, langjarige visies en onderhande- Voor het onderzoek is de invalshoek van reversed targeting lingsstrategieën ten aanzien van overnames, de

46 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 EU-uitbreiding, het energiedossier. tegen spionage wenselijk is. U kunt denken aan keuzes De laatste categorie kernbelangen vormen het type en afwegingen die worden gemaakt bij bijvoorbeeld de ‘opkomende kernbelangen en infrastructuur’. Dit zijn aanschaf van so"waresystemen, de uitbesteding van de de resultaten van wetenschappelijk onderzoek of beveiliging of de externe inhuur van medewerkers en inzichten en concepten die (nog) openbaar zijn, maar diensten. Veiligheid legt het dan vaak af tegen die op termijn tot economisch of strategisch interessante afwegingen van financiële aard en gebruiksvriendelijkheid. toepassingen kunnen leiden. Denk hierbij aan kennis Daar komt bij dat de meeste mensen een te groot over zaken als nanotechnologie. Ook cruciale onderdelen vertrouwen hebben in de veiligheid van door hen van de Nederlandse vitale infrastructuur behoren tot gebruikte technieken en ICT-toepassingen. Dit zie je in deze categorie. Kernbelangen in deze categorie zijn het gebruikersgedrag: mensen nemen laptops mee op meestal niet geheim of (we#elijk) beschermd, maar reis, openen klakkeloos e-mailbijlagen, gebruiken kunnen wel van groot belang zijn voor het toekomstig smartphones en PDA’s voor het werken met gevoelige (economisch) functioneren van de Nederlandse informatie en pluggen onbekende USB-sticks in hun maatschappij. computer. Een pijnlijk voorbeeld was het incident met DigiD half april van dit jaar, toen iemand per ongeluk Elke onderzochte sector bleek te beschikken over op andermans account inlogde en daar van alles kon kernbelangen. Hoe kunt u nu bij uw eigen organisatie zien (van uitkering tot donorregistratie): het kiezen van iets als kernbelang herkennen? Als het om bedrijfs- een ongebruikelijke gebruikersnaam en wachtwoord informatie gaat waarvan u niet wilt dat die in verkeerde blijkt geen overbodige luxe. handen terecht komt, dan is dat een goede indicator dat u met een kernbelang te maken hee". Het verlies of het Tot slot is naar voren gekomen dat relatief vaak de kopiëren van een kernbelang kan betekenen dat uw kortetermijnbelangen prevaleren boven de langetermijn- organisatie of zelfs de hele sector reputatieschade lijdt, belangen. Bijvoorbeeld als de verkoop van een bedrijf inkomsten der" en/of dat burgers en consumenten het of bedrijfsonderdeel op korte termijn geld opbrengt, vertrouwen opzeggen. wordt soms onvoldoende gekeken naar het feit dat het uit handen geven ervan in de toekomst een veiligheids- Wat maakt onze kernbelangen kwetsbaar? probleem oplevert. Uit het onderzoek kwam een aantal kwetsbaarheden Voor alle organisaties in alle sectoren geldt hier het naar voren. Buitenlandse inlichtingendiensten kunnen spanningsveld van kostenbesparing door het uitbesteden kernbelangen op grofweg twee manieren proberen te of zelfs offshoren van diensten en activiteiten (bijvoorbeeld bemachtigen: via technische middelen of via mensen. serverbeheer, facturering, onderhoud ICT-systemen) Bij technische middelen gaat het om het verkrijgen van versus de integriteit van kennis en informatie. Door toegang tot digitale bestanden via hacking, trojan horses dit uitbesteden en offshoren verdwijnt het zicht en de of het a"appen van communicatie- en datalijnen. Op controle op wie toegang hee" tot de systemen en de menselijk vlak gaat het om het krijgen van toegang tot gegevens daarbinnen. De kwetsbaarheid voor spionage kernbelangen via mensen die direct of indirect toegang wordt daarmee dus aanzienlijk vergroot. De mogelijke hebben tot kernbelangen. Ze hebben bijvoorbeeld kostenbesparing op korte termijn wordt lang niet altijd gevoelige kennis in hun hoofd, bezi#en documenten of afgezet tegen de mogelijke langetermijnrisico’s. beschikken over een sleutel voor de kluis. De menselijke toegang wordt verkregen door onder andere ongemerkt Hoe verder? uithoren (denk aan een gesprek op een congres), Op 2 april jl. hee" de minister van Binnenlandse Zaken omkoping en zelfs chantage. en Koninkrijksrelaties de Kwetsbaarheidsanalyse Spionage aangeboden aan de Tweede Kamer. Op dit De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat moment bereidt de Stuurgroep Nationale Veiligheid een zowel organisaties als individuele medewerkers zich kabinetsreactie voor; deze zal onder andere ingaan op vaak niet bewust zijn van de waarde van de informatie de door de AIVD en DGV geformuleerde aanbevelingen. die zich binnen de organisatie bevindt en waarover zij Daarnaast verzorgen de AIVD en DGV de komende tijd kunnen beschikken of waartoe zij toegang kunnen presentaties aan belanghebbende bedrijven en verschaffen. Het gaat daarbij vooral om een gebrek aan (overheids)instellingen om de conclusies van de analyse inzicht dat dergelijke informatie ook voor een ander onder de aandacht te brengen. Want, dat is de belang- waardevol kan zijn; zo waardevol dat de informatie voor rijkste conclusie van het rapport: betere beveiliging spionage in aanmerking komt. tegen spionage begint bij een bewustzijn van spionage- risico’s bij iedereen die over waardevolle informatie Ook is gebleken dat beveiligingsoverwegingen soms beschikt. En dat zijn meer mensen dan je zou denken! niet aan de orde zijn of een lagere prioriteit krijgen dan Het rapport is de downloaden via de AIVD-website vanuit het oogpunt van het verhogen van de weerstand (www.aivd.nl).

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 47 Met het introduceren van een Landelijke Operationele Staf (LOS) tijdens de oefening Waterproef (november 2009) hee& de minister van BZK bij haar collega’s aangetoond, dat er bij een (dreigende) nationale crisis een lacune was in de operationele afstemming op bovenregionaal niveau. Tot die tijd was de LOS nadrukkelijk slechts een politieke wens van de minister van BZK.

Met het aantonen van nut en noodzaak is de ministerraad op Nicolien Wamsteker, directie Nationale 9 april jl. akkoord gegaan met het instellingsbesluit van de LOS. Veiligheid, ministerie Hiermee is de LOS een feit.1 van BZK

Nationale crisis vergt Landelijke Operationele Staf

Nut en noodzaak LOS voorzi#er van de Ministeriële Commissie Crisisbeheersing Niet alleen het aantonen van nut en noodzaak van de (MCCB)2. De LOS draagt zorg voor de operationele LOS, maar ook het behouden van de eigen bevoegden inbreng ten behoeve van de MCCB. Afgesproken is dat en verantwoordelijkheden van alle betrokken partijen deze inbreng onderdeel is van een integraal advies zijn belangrijke bespreekpunten geweest bij de richting ICCB/MCCB, dat bestaat uit een bestuurlijk, totstandkoming van het instellingsbesluit LOS. communicatief en nu dus ook een operationeel advies. Voor de besprekingen over de uitgangspunten van Met het instellen van de LOS is de opening van de LOS is daarom ruim de tijd genomen. gezamenlijk optreden op operationeel terrein gemaakt. De LOS voorziet hiermee in de lacune. Tot nu toe De LOS zal slechts in uitzonderlijke gevallen bij een ontbreekt het op bovenregionaal niveau aan de (dreigende) nationale crisis worden geactiveerd door de noodzakelijke gezamenlijke voorbereiding van de

1 Het instellingsbesluit zal rond 1 juli in de Staatscourant worden gepubliceerd. Drie maanden na publicatie treedt de LOS in werking. In aanvang zal de LOS uitsluitend voor de OOV kolom uitgewerkt. Daarna zal aan een verbreding van de LOS worden gewerkt.

48 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 verschillende betrokken operationele diensten tijdens verschillende operationele partners zijn belangrijke een (dreigende) nationale crisis en hebben operationele taken van de LOS. diensten tijdens een landelijke crisis geen gezamenlijke planning van de inzet en uitvoering van de operatie. We Bij een nationale crisis, een crisis waarbij wordt hoeven ons maar een beeld te vormen van de dagelijkse opgeschaald naar nationaal niveau of bij de voorbereiding ﬁles om te begrijpen, dat een grootscheepse evacuatie van een complex evenement op landelijk of boven- bijvoorbeeld niet mogelijk is zonder een goede regionaal niveau kunnen ook (mede) belangen in het afstemming tussen de uitvoerende partijen. geding zijn die vallen onder de verantwoordelijkheid van een andere minister dan de minister van BZK. In In het kader van de problematiek waar de LOS voor dergelijk gevallen moet de operationele afstemming bedoeld is, is de hulpverlening na de orkaan Katryna en coördinatie kunnen worden uitgebreid. Het door beeldend. Zoals bekend kwam de hulpverlening in New het kabinet aangenomen instellingsbesluit maakt het Orleans pas laat op gang en hee" de ramp duizenden voor andere ministeries en de daaronder ressorterende doden en honderd duizenden daklozen opgeleverd. diensten mogelijk om te participeren in de LOS ingeval de Van een doordachte evacuatie was geen sprake. Pas bovenregionale of nationale ramp of crisis tevens op het een week na de ramp werd Thad Allen, de Commandant beleidsterrein van hun vakminister ligt. De samenstelling van de US kustwacht, benoemd tot National Incident van de LOS kan dus worden afgestemd op de concrete Commander (NIC)3. De trage hulpverlening hee" ramp of crisis hetgeen de slagkracht op operationeel president Bush zijn hele presidentschap achtervolgd. niveau ten goede komt. Voor de recente BP Halliburton olieramp werd Thad Allen wederom benoemd tot Nationale Incident Verdere uitwerking LOS Commandant. De VS kiest er tegenwoordig voor om Het LOCC werkt de komende tijd verder aan de bij een grootschalige ramp, zoals deze olieramp, één totstandkoming van de LOS. Naast een organisatie- nationale commandant in te ze#en die leiding gee" aan model en implementatieplan zal gewerkt worden aan de operationele diensten. Met de inzet van Allen als NIC samenwerkingsconvenanten met operationele diensten, wil de VS voorkomen, dat operationele diensten elkaar de wijze waarop deze diensten kunnen participeren in voor de voeten lopen of werkzaamheden verrichten, die de LOS en het opstellen van operationele netwerkkaarten ingaan tegen de werkzaamheden van een andere dienst. per crisistype. Het spreekt voor zich dat hiervoor ook De NIC is dus verantwoordelijk voor de coördinatie en een interdepartementaal traject zal worden gevolgd. afstemming tussen de verschillende diensten. Iets wat Binnen het Nationaal CrisisCentrum zal inter- de VS helaas ten koste van een grote ramp hee" moeten departementaal verder gewerkt worden aan het leren. In Nederland willen we dat voor zijn door nú een incorporeren van een LOS advies in het integrale advies LOS te creëren. richting het MCCB. Daarnaast dient de wijze waarop het nationaal bestuur en het bestuur van de veiligheid- Samenstelling LOS regio’s dienen samen te werken met betrekking tot De kern van de LOS is een opgeschaalde vorm van het de operationele advisering van het MCCB te worden Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum onderdeel vastgesteld. van het Korps landelijke politie diensten te Driebergen. Het LOCC is bij opschaling tot een LOS verantwoordelijk Deze maanden zal de minister van BZK het Korps- voor de interne bedrijfsvoering; de standaardbeze#ing beheerdersberaad, het Veiligheidsberaad en het van de LOS wordt gevormd door vertegenwoordigers ministerie van Defensie benaderen voor de bemensing van politie, brandweer, geneeskundige hulpverlening van de LOS staf. Genoemde managementorganen zullen en Defensie. De LOS hee" tot taak een juiste planning de koepelorganisaties op basis van tevoren vastgestelde en advisering van de uit te voeren operaties voor te competenties verzoeken een voordracht te doen van bereiden en gaat na of de bestuurlijke besluiten ook geschikte leden van de Staf. De minister van BZK uitvoerbaar zijn. Ook het verzorgen van de juiste benoemt de voorzi#er van de LOS. Naar verwachting zal bijstand, en een goede informatiedeling tussen de de LOS in november van dit jaar operationeel zijn.

2 Besluit houdende instelling van de ministeriële commissie crisisbeheersing (Staatscourant, 24 juli 2009), op 26 juli 2009 in werking getreden. Voor de verantwoordelijkheden en rolinvulling voor terrorismebestrijding zie ook brief ministers BZK en Justitie d.d. 5 oktober 2007 (TK 2007-2008, 29 754, nr. 105).

3 Diverse artikelen w.o. Brad Johnson, ‘Thad Allen: It’s logical to assume the oil will hit the beaches’, h!p://wonkroom.thinkprogress. org, May 1st, 2010.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 49 Bas Kolen, HKV lijn in water Robert Slomp, Rijkswaterstaat Waterdienst Teun Terpstra en Wim van Balen, HKV lijn in water Xynthia: leren van de gevolgen van een stormvloed in Frankrijk

Rond 2.00 uur in de ochtend op 28 februari 2010 bereikte vertaling naar een overstroming te maken en om met de de storm Xynthia het vaste land van Frankrijk waarna de onzekerheid om te gaan. Beatrice Lagarde (sub prefect dijken braken. Er vielen in totaal 53 doden. De regio’s Vendee van de Vendee): “Ik ondertekende een rood alarm op zaterdag en Charante Maritime kregen het zwaar te verduren. In 16 uur, en dat is verspreid onder de ambtenaren, evenals een Nederland is er door het hoge beschermingsniveau nauwelijks persbericht om het publiek te informeren. Nergens is gewaarschuwd ervaring met overstromingen. Door de overeenkomsten van voor overstromingen of het falen van waterkeringen. We kunnen Nederland met het Franse staatsbestel is het interessant om niet zelf gaan fantaseren over het risico en het gevaar. Waar de gebeurtenissen te vergelijken en hiervan te leren. Dit artikel naartoe kunnen we, om 22 uur, de 400.000 bedreigde inwoners beschrij" de gevolgen van Xynthia en analyseert aan de hand evacueren? Naar de Sahel?” van de thematiek van meerlaagsveiligheid (preventie, ruimtelijke inrichting en rampenbeheersing) enkele lessen voor Nederland. Na de eerste doorbraken is snel en voortvarend Dit artikel is een voorpublicatie van een uitgave van HKV LIJN gehandeld door de hulpverlening. Alleen al in de IN WATER en Rijkswaterstaat Waterdienst. départementen Charente Maritime en Vendée zijn 6000 hulpverleners ingezet, vrijwel alle hulpverleners uit de gehele regio stonden al op standy. Om 06.00 uur zijn al De gevolgen van Xynthia duikers, redders en pompenteams van andere regio’s In de avond van 23 februari meldt Meteo France een zware ingezet (zoals teams uit Gironde in Ile d’Oloron). depressie, later Xynthia genoemd, die uit kan groeien tot zware storm. Rond middernacht op 28 februari Inrichting bereikt Xynthia met ongeveer windkracht 10 en hardere Voor overstromingsgevoelige gebieden, vaak door windstoten de Franse kust. Deze windkracht zelf was eenvoudige waterkeringen beschermde oude niet extreem, de combinatie met de duur en richting landbouwgronden, geldt in Frankrijk een restrictief wel. In Frankrijk overleden 53 mensen met name door beleid vastgelegd in de ruimtelijke ordeningswet uit de overstroming. De meest recente scha#ing van de 1995. Hierin zijn risicozones benoemd met strenge verzekerde schade is 1.5 miljard euro. Verder is er grote procedures voor bouwen in overstromingsgevoelige schade aan landbouw (verzilting), infrastructuur en gebieden. Desondanks is sinds 1990 juist in deze toerisme. gebieden, bijvoorbeeld in La Faute sur Mer en in l’Aiguillon sur Mer, veel gebouwd met toestemming Rampenbeheersing van de gekozen burgemeester. Veelal (semi)permanent Voor de rampenbeheersing bleken waarschuwingen bewoonde bungalows zijn ontwikkeld. De traditionele van wind en water een kritische factor. Een duidelijke bouwstijl met een woonlaag twee meter boven de waarschuwing van een overstroming is voor burgers grond is vervangen. Vanwege beveiliging hadden veel uitgebleven of op zijn best versmolten in andere bungalows elektrische rolluiken. Na de overstroming informatie over met name wind. Men had zich voorbereid en stroomuitval vormden deze een noodlo#ige val. De op wind en niet op een overstroming met soms nood- gevolgen hadden nog veel erger kunnen zijn als het lo#ige consequenties. toeristische seizoen al was begonnen. Meteo France hee" al snel waakzaamheidskaarten voor wind afgeven met voor de kustgebieden het hoogste Risicoperceptie bleek belangrijk voor de zelfredzaamheid. alarm code rood. De mogelijke verhoogde waterstanden Bewoners van de nieuwe huizen waren veelal ouderen waren bij Meteo France bekend. Echter de vertaling van buiten het gebied. Deze waren onbekend met de naar een overstromingsdreiging (kans en gevolgen) is gebiedshistorie en de mogelijke gevolgen van een de taak van de hydrologische diensten van de prefecten overstroming. Ook de kleine le#ers van aankoop- (provincies). Vervolgens stelt de burgemeester het contracten hebben dat niet verholpen. rampenplan in werking en informeert de bevolking Momenteel is er een discussie over nieuw vast te stellen over de dreiging. In de praktijk bleek het lastig om de overstromingsrisicozones. Hierbij ontstaat een politiek

50 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 spel waarbij het onduidelijk is wie welke rol had in het Wat net als bij historische overstromingen opvalt is dat verleden. De burgemeester van Charron hee" openlijk waterkeringen op meerdere plaatsen zijn doorgebroken. schuld bekend ten aanzien van het overtreden van de Een les voor realistische rampenplannen is dat hier dan ruimtelijke ordeningswet. Zijn collega van Faute-sur-Mer ook rekening mee gehouden moet worden, evenals dat hee" gezegd dat hij niet op de hoogte was van het gevaar. de doorbraaklocatie en omstandigheden van de komende In een reactie in Le Monde wordt echter gemeld dat ramp nog onzeker zijn. de burgemeester wel degelijk op de hoogte was door Een tweede les is de complexiteit van het omgaan met herhaaldelijke waarschuwing van de Prefect. waarschuwingen en onzekerheid voor professionals en burgers. Onduidelijk is hoe nu de Nederlandse Preventie ontwikkelde plannen in de praktijk uitpakken. De Waterkeringen zijn op tientallen plaatsen over een combinatie van een eenvoudig te voorspellen storm kustlijn van meer dan 100 kilometer door allerlei en zeer moeilijk te voorspellen overstromingsdreiging oorzaken bezweken. De waterkeringen waren ontworpen geldt ook voor de Nederlandse kust. Verkeerde voor een gebeurtenis met een terugkeertijd van 100 jaar. inscha#ingen en prioriteitenstellingen zijn makkelijk Voor betrouwbare uitspraken over de terugkeertijd van gemaakt door publiek en professionals. Relevant is de de waterstanden veroorzaakt door Xynthia is gebieds- discussie over de zekerheid van weeralarmen. Nationale kennis nodig in combinatie met waterstandstatistieken. coördinatie en regie lijkt vereist voor een afgestemde Over de terugkeertijd van de waterstanden veroorzaakt aanpak. door Xynthia is discussie onder experts en wordt nu Ten slo#e zijn er ook in Nederland gedachten over geschat op eens in de 100 jaar. Probleem bij deze discussie risicozonering als middel om eisen te stellen aan is de beperkte lengte, enkele decennia, van de Franse inrichting en ontwerp. Alhoewel de gevolgen hiermee meetreeksen. kunnen worden beïnvloed, kan een overstroming ook in zones waar geen eisen zijn gesteld, niet worden De vraag is of de waterkeringen op orde waren. Het voorkomen. Vanuit communicatie en rampenbeheersing onderhoud was vaak niet op orde en soms lijken water - en ook preventie blij" aandacht nodig. keringen ook niet als zodanig onderkend. De organisatie van keringbeheerder, de versnippering en ﬁnancierings- Conclusie stromen, speelden hierbij een belangrijke rol. Door het Nederlandse hoge beschermingsniveau is de kans op overstromingen klein en is ervaring hiermee Lessen voor Nederland gering. Katrina was de aanleiding voor herijking van Na de ramp van 1953 hee" waterveiligheidsbeleid zich in het waterveiligheidsbeleid (Taskforce Management Nederland sterk ontwikkeld. Eerst voor preventie met de Overstromingen, Commissie Veerman). Xynthia kan hoge beschermingsnormen en de we#elijke verankering worden gebruikt om de gerealiseerde voorbereidingen als resultaat. Het laatste decennium kijken we ook meer te toetsen en na te gaan hoe robuust, en na een naar de gevolgen met de ontwikkeling van nieuwe overstroming uitlegbaar, ons waterveiligheidsbeleid is. rampenplannen en een instrument als de Watertoets. Geleerde lessen kunnen worden opgenomen in de Toch kunnen lessen worden getrokken, bovenal blijkt stroomgebiedbeheersplannen van de Europese Richtlijn dat bescherming een groot goed is. Overstromingsrisico’s.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 51 Doorontwikkeling Landelijk Operationeel Plan Evacuatie (LOPE) Grootschalige evacuatie in Nederland – storm in een glas water?

Marco Bellemo, Landelijk Operationeel Coördinatiecentrum

Daar waar bewoners van staten in het oosten van de VS, zoals Louisiana, Virginia en North en South Carolina zich elk stormseizoen voorbereiden op een evacuatie en velen van hen in een van de afgelopen jaren daadwerkelijk zijn geëvacueerd, kunnen wij ons in Nederland nauwelijks een voorstelling hiervan maken.

al dan niet met enige aanpassing, als basis gebruikt worden voor het nieuwe plan.

Met de doorontwikkeling wordt invulling gegeven aan de behoe"e van veiligheids- Weliswaar is de kans in Nederland vele Op landelijk niveau zijn de eerste ervaringen en politieregio’s voor landelijke kaders en malen kleiner dan in het orkaangevoelige met planmatige, operationele voorbereiding richtlijnen voor een grootschalige evacuatie. oosten van de VS, toch kunnen we een op evacuatie opgedaan in het voorbereidings- Daar waar meerdere regio’s moeten grootschalige evacuatie niet uitsluiten. traject naar en tijdens de oefening evacueren en/of met effecten hiervan te Dit zou ten gevolge van een (dreigende) Waterproef in november 2008. Er is maken krijgen, is duidelijk dat coördinatie overstroming kunnen zijn, maar ook door toen geëxperimenteerd met landelijke en afstemming, en waar nodig sturing, nucleaire ongevallen, ongevallen met operationele aansturing vanuit een onontbeerlijk is. Dit impliceert echter ook gevaarlijke stoffen en natuurbranden. Landelijke Operationele Staf (LOS) en ten dat er te zijner tijd, op basis van de landelijke Omdat dergelijke rampen, ondanks alle behoeve van de evacuatie is een concept kaders en richtlijnen in het LOPE, aanpassing preventieve maatregelen niet uit te sluiten Landelijk Operationeel Plan Evacuatie van de bestaande coördinatieplannen en zijn, moeten we ons ook voorbereiden op voor Waterproef (LOPE-W) opgesteld. specifieke evacuatieplannen in de regio’s het handelen als het toch misgaat. Het Aan de doorontwikkeling en implementatie nodig kan zijn. voorbereiden op een grootschalige evacuatie van de LOS wordt gewerkt en nu gaat ook de maakt hier deel van uit. doorontwikkeling van een LOPE van start. De doorontwikkeling van het LOPE richt Evacuatie in Nederland is een bijzonder Het Landelijk Operationeel Coördinatie zich op een aantal belangrijke pijlers bij complexe materie. Nederland is met zijn Centrum (LOCC) voert hierbij de regie en evacuatie, te weten Verkeer en Vervoer, bevolkingsdichtheid, verkeersinfrastructuur naast vertegenwoordigingen uit veiligheids- Niet-Zelfredzamen, Opvang en Vee. en economische bedrijvigheid in een relatief en politieregio’s zijn diverse organisaties Daarnaast wordt communicatie als een rode klein gebied niet te vergelijken met de vanuit andere ministeries, zoals VenW, draad bij alle onderdelen meegenomen. orkaangevoelige staten in het oosten van de VWS en Justitie, hierbij betrokken. Gezien de complexiteit van evacuatie wordt VS. Evacuatiemogelijkheden, maar vooral Bij de doorontwikkeling worden naast eerst gestart met de delen Verkeer en ook beperkingen moeten specifiek bezien over stromingsdreigingen, ook andere Vervoer en Niet-Zelfredzamen. Later worden worden op de Nederlandse situatie. bedreigingen die kunnen leiden tot een Opvang en Vee daaraan toegevoegd. Op Daarnaast is er in Nederland geen praktijk- grootschalige evacuatie in beschouwing 8 april jl. is de startbijeenkomst voor de ervaring met grootschalig evacueren. genomen. De inspanningen voor Waterproef doorontwikkeling van het LOPE gehouden. Evacueren in Nederland hee" daarmee een zijn hierbij niet voor niets geweest. De Het streven is in het tweede kwartaal 2011 geheel andere dimensie dan in de VS. bruikbare elementen uit het LOPE-W zullen, een nieuw LOPE op te leveren.

52 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Landelijke Evacuatie Module 2.0

Bas Kolen, Evacuatie is een maatregel die mogelijk slachto%ers kan voorkomen in geval van een HKV lijn in water dreigende of een acute ramp. Door evacuatie is het primair de bedoeling dat zoveel mogelijk Kees van Ruiten, mensen in veiligheid gebracht worden. Dit kunnen de mensen zelf doen of met ondersteuning Deltares van hulpdiensten. Instrumenten die de overheid kan inze!en zijn berichtgeving (communicatie), verkeersmanagement, inrichten van shelters en inze!en van schaarse hulpverleningsmiddelen. Een grootschalige evacuatie is in Nederland echter een gebeurtenis die niet vaak voorkomt en uiterst complex is. Lessen uit New Orleans, maar ook uit het duingebied in Noord-Holland, leren dat het opdoen van ervaring noodzakelijk is. De Landelijke Evacuatie Module LEM is ontwikkeld om de voorbereiding op evacuatie te bevorderen.

De huidige versie van LEM (versie 2.0) is een ontwikkeling van de Evacuatiecalculator verbindingen worden gerealiseerd, all hazard model voor grootschalige evacuaties. uit het Hoogwater Informatie Systeem. geautoriseerde gebruikers kunnen toegang Het instrumentarium bestaande uit so"ware, Het instrument past in het principe van krijgen via internet. opleidingen/training, voorbereide standaard meerlaagsveiligheid zoals opgenomen in LEM bevat basisinformatie over het aantal oefening ‘evacuatiestad’, handleidingen en het Nationaal Waterplan. Hierin is de inwoners, per viercijferig postcodegebied, factsheets is in januari 2010 afgerond en bescherming tegen overstromingen verdeeld en de hoofdwegen. Deze informatie kan beschikbaar voor gebruikers. De werkzaam- over drie aparte lagen: preventie, inrichting verder worden gedetailleerd door de heden zijn uitgevoerd in op opdracht van en rampenbeheersing. gebruiker voor kleinschaligere rampen. Rijkswaterstaat Waterdienst door HKV en Het instrument bestaat uit drie afzonderlijk Default instellingen zijn opgenomen voor Deltares. Hierbij is samengewerkt met de in te ze#en modules. Deze zijn ieder gericht verkeer en gedrag van mensen, deze kunnen pilot regio Gelderland Zuid en met op eigen toepassingen voor specifieke door de gebruiker worden bijgesteld. organisaties als veiligheidsregio’s, BZK, gebruikers: De gebruiker is zelf verantwoordelijk voor VenW, VROM, inspecties IVW en IOOV en het 1 Planvormingmodule (evacuatieplannen gegevens over de aard van de dreiging, LOCC. In LEM zijn expertise en verschillende en beleidsondersteuning); het gedrag van mensen bij deze dreiging, modellen geïntegreerd uit programma’s als 2 Oefening / Toetsing (OTO en audits van groepen mensen en de informatie over Poldevac/VIKING (Gelderland), DSS Escape plannen); objecten en eventueel resources. (Zeeland), Hoogwater Informatie Systeem 3 Pl anmonitoring; (procesmatige resultaats- De module is een hulpmiddel voor de (Rijkswaterstaat), Rijk en evacuaties (BZK), gerichte monitoring met voorbereide voor bereiding op grootschalige eva cuatie. Hoogwatervrije Weg! (Rijkswaterstaat) en scenario’s). Door de mogelijkheid om plannen te ‘Evacueren kun je leren’ (Leven met Water). ontwikkelen en, met dezelfde data en LEM is als expertsysteem een aanvulling op modellen, op verschillende scenario’s te LEM is geïnitieerd door enerzijds de algemene crisismanagement systemen en oefenen kan nu ook in Nederland ervaring behoe"e aan een eenduidig evacuatiemodel geen vervanging. Implementatie kan op worden opgedaan met de uitvoering van van gebruikers en anderzijds de conclusies maat van de gebruiker en de werkprocessen evacuaties. Hierdoor kunnen verbeterpunten over evacuatie van het Programma Nationale worden vormgegeven. Dit kan zowel worden geïdentificeerd die anders pas in de Veiligheid en het Kabinetstandpunt TMO. standalone als op basis van netcentrische praktijk ontdekt zouden worden, met Voor de watersector is LEM een door- principes. Via protocollen kunnen schade en mogelijk slachtoffers als gevolg.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 53 drs. Alexander Heijnen, directeur DCE Consultants CrisisCallCenter Wie pakt de handschoen op?

Een incident of crisis breekt uit en elke papieren en elektronische contacten aanneemt en zo snel mogelijk a$andelt. Het is echter de vraag welke melding komt op een andere plek rol deze KCC’s kunnen spelen bij de risico- en crisiscommunicatie vanuit gemeenten en veiligheidsregio’s. terecht. Dit moet anders en beter. Gestroomlijnde informatievoorziening? Dus is het hoog tijd voor regionale De inrichting van een KCC biedt op zichzelf geen garantie voor een gestroomlijnde informatievoorziening CrisisCallCenters (CCC). naar burgers bij een crisis. Dit bleek ook bij de scheepsbrand in Velsen. Ten tijde van de brand was het algemene nummer 14020 net ingevoerd, het bestond naast het calamiteitennummer 0800-1351. Beide Uit onderzoek blijkt dat veel burgers bij een incident nummers zijn veel gebeld, net als het algemene of crisis het telefoonnummer bellen dat ze het beste politienummer en alarmnummer 112. Het is niet kennen. Meestal is dit het landelijke alarmnummer 112. te vermijden dat burgers bij een crisis of incident De scheepsbrand in Velsen (Am sterdam, januari 2007) algemene gemeentelijke nummers en alarmnummers is, hoewel gedateerd, een goed voorbeeld van zo’n bellen met vragen. incident. Rondom deze brand konden burgers alleen publieks- en verwanteninformatie krijgen via het Regionale CrisisCallCenters calamiteitennummer 0800-1351. Toch hebben veel Amsterdam communiceert 14020 (het nummer van mensen vragen gesteld via andere nummers, zo bleek het KCC) als hét nummer van de gemeente. Het is uit een evaluatie van de gemeente Amsterdam. Deze aannemelijk dat burgers bij calamiteiten vaker dit andere nummers konden wel gedeeltelijk informeren, nummer gaan bellen, terwijl het KCC hun vragen maar maar moesten de meeste bellers doorverwijzen. Dit deels kan beantwoorden. Het is daarom niet wenselijk leverde onnodige irritaties op aan de telefoon. dat ze daarvoor het KCC bellen. Het is veel eﬃciënter om voor crises en incidenten onder auspiciën van de veiligheidsregio een regionaal CrisisCallCenter (CCC) in Nummers die zijn gebeld in de twee dagen na de scheepsbrand in Velsen: te richten. Dan kan vanuit het KCC daarnaar worden doorverbonden. Bij een regionaal CCC kunnen ook de 112 (nationaal Alarmnummer) 34% noodzakelijke routeringen naar publieks- en verwanten- 0800-1351 (calamiteitennummer ) 31% informatie worden geregeld. Een regionaal CCC is 0900-8844 (politie algemeen) 18% wellicht zelfs relatief eenvoudig te realiseren omdat 14020 (Amsterdam hee" Antwoord©) 12% daarvoor benodigde fysieke componenten (zoals een 020-552 4444 (gemeentehuis Amsterdam) 4% telefoonnummer, werkplekken en tijdelijk personeel) Overig 1% van het NCC/cRC ook beschikbaar zijn voor de veiligheidsregio’s. 0800-1351 kan kortom op verzoek van een veiligheidsregio of gemeente in de praktijk al de Gemeentelijke KCC functie innemen van een regionaal of lokaal callcenter. Hoe kunnen we burgers gericht informeren en één De ontwikkeling van regionale CCC’s hee" een aanspreekpunt bieden voor vragen bij crises en bijkomend voordeel voor het ministerie van BZK: de incidenten? De landelijke uitvoeringsorganisatie ICTU regio’s leren zo op eigen schaal om te gaan met het stimuleert binnen het programma Antwoord© het a$andelen van vragen van burgers en zijn zo betere opze#en van gemeentelijke KlantContactCentra (KCC’s), partners in het geval van een landelijke calamiteit. met één centraal telefoonnummer per gemeente: het 14+ netnummer. Het KCC is een herkenbare ingang voor Wat betekent dit voor een gemeentelijk KCC? burgers, waar de gemeente de fysieke, telefonische, De 14+netnummers kunnen bij calamiteiten burgers

54 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Elke meldkamer gebaat bij directe CCC komen voor een gemeente of veiligheidsregio nieuwe technische mogelijkheden beschikbaar. Het koppeling naar callcenter voor wordt mogelijk om burgers eenduidig en snel via één informatiepunt te informeren over de risico’s rondom crisisvragen een crisis. Daarnaast kunnen we de zelfredzaamheid van burgers vergroten, door vanuit het regionale CCC helder te communiceren welke handelingsperspectieven burgers tijdens crisis hebben.

Belang voor meldkamers Uit onderzoek van eind 2009 blijkt dat één op de vier bellers 112 ‘ontrecht’ belt, bijvoorbeeld met vragen over een crisis of incident. Een meldkamer verbreekt dit soort gesprekken zo snel mogelijk om de infrastructuur vrij te houden voor echte meldingen. Het a$andelen van gesprekken met burgers die onterecht bellen, duurt ongeveer vierentwintig seconden. Wanneer die burgers direct kunnen worden doorverbonden naar een informatiepunt voor crisisvragen, zoals een CCC, dan scheelt dit minstens de hel" van de tijd. Net als een KCC is dus ook een meldkamer gebaat bij een directe koppeling naar een callcenter voor crisisvragen. Zodat het proces ‘melden + alarmeren’ strikt kan worden gescheiden van het proces ‘beantwoorden van vragen van burgers’.

Veiligheidssector De veiligheidssector werkt met een opzet van geïntegreerde regionale meldkamers. De sector doet er goed aan te bewerkstelligen dat de meldkamers bij een crisis of incident de vragenstellers snel kunnen doorze#en naar een regionaal CCC. Het CCC beant- snel doorverbinden naar het regionale CCC, via de woordt vervolgens de vragen van burgers over de ingebouwde ‘crisisswitch’. Zo kan een gemeente of crisis op een adequate en eenduidige manier. Dit veiligheidsregio snel en adequaat reageren op een vraagt om een goede afstemming en samenwerking crisissituatie. Elk 14+netnummer hee" zijn eigen tussen betrokken partijen zoals Rijk, gemeenten, nummerbeheerder, meestal een medewerker van de hulpverleningsinstanties, Oranje Kruis, Rode Kruis, grootste regiogemeente in het netnummergebied. Slachtoﬀerhulp, bedrijfsleven en kennisinstituten. De beheerder kan bij een incident of crisis in overleg met de betrokken bestuurders: Risicocommunicatie 1 de crisisswitch aan- en uitze#en; Ook voor risicocommunicatie kan het CCC als 2 een toepasselijke meldtekst inspreken; informatieloket dienen. Het CCC kan informatie 3 het telefoonnummer invoeren van het CCC. verstrekken of vragen beantwoorden van burgers rondom mogelijke risico’s in hun buurt, wijk, stad of Eenduidig en snel informeren regio. Vanuit een multi channel-benadering kan het Steeds meer gemeenten nemen een KCC in gebruik. CCC interactief contact onderhouden met burgers. Niet Door de combinatie van de ‘crisisswitch’ en een regionaal alleen per telefoon, maar ook per E-mail, SMS, Website, etc. Dit bevordert het risicobewustzijn. Daarnaast kan het CCC de zelfredzaamheid van burgers bevorderen door concrete acties aan te bevelen. Dit alles gekoppeld aan de dreigingsniveaus van bijvoorbeeld straling, Vanuit multi channel-benadering kan hoogwater, langdurige stroomuitval en pandemie.

CCC interactief contact onderhouden met Het regionale CCC biedt kansen. De techniek is er en staat zelfs al klaar. Er is een sluimerende behoe"e bij burgers. Dit bevordert risicobewustzijn burgers en experts. Wie pakt de handschoen op?

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 55 J.G.H. Bos en drs. A.M.D. van Es, COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement

Op 8 juni 2009 wordt Benno L. aangehouden op verdenking van ontucht met meerdere kinderen. In verband met de omvang en impact van de zaak worden, naast het strafrechtelijk onderzoek, grootschalig psychosociale hulpverlening georganiseerd en worden activiteiten ontplooid in verband met het mogelijk ontstaan van maatschappelijke onrust. Het organiseren van deze activiteiten is aanleiding om te werken volgens de GRIP-structuur. Het COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement hee" in opdracht van de Veiligheidsregio Brabant-Noord het optreden van de autoriteiten geëvalueerd.

Als maatschappelijke onrust dreigt – aanpak arrestatie Benno L. geëvalueerd

Maatschappelijke onrust onder andere de buurtcoördinator, politie, De focus van de beraadslaging komt Zaken waarin sprake is van seksueel maatschappelijk werk en het wijkpanel. daarmee te liggen op crisisbeheersing, misbruik leiden vrijwel altijd tot brede Dit levert ‘sfeer beelden’ op over wat er lee" gericht op: het voorkomen of beperken van maatschappelijke verontwaardiging en in de wijk, die besproken worden in de maatschappelijke onrust, het organiseren maatschappelijke onrust. De verwachting driehoek. van psychosociale hulpverlening en het bij de autoriteiten in ‘s-Hertogenbosch was opsporingsproces. De partijen kiezen er dat de vermeende feiten die ten grondslag De ontstane maatschappelijke onrust hee" voor om te werken ‘alsof het GRIP 4 is’. liggen aan de arrestatie van Benno L. tot een zich vooral gemanifesteerd in gevoelens Omdat er behoe"e bestaat aan een Regionaal golf van publiciteit zouden leiden en tot van verdriet, woede, onmacht en vrees bij Operationeel Team en omdat er in GRIP 4 maatschappelijke onrust. Maatschappelijke direct betrokkenen. Daarnaast hebben de sprake is van een coördinerend burgemeester onrust is door ons als volgt gedefinieerd: gebeurtenissen geleid tot beperkte, klein- wordt uiteindelijk besloten om ook formeel schalige openbare ordeverstoringen bij de op te schalen naar GRIP 4. woning van de verdachte. De gebeurtenissen Maatschappelijke onrust is het hebben niet geleid tot grootschalige Wij concluderen dat de GRIP-regeling een ontstaan van hevige reacties bij verstoringen. De betrokken autoriteiten effectief instrument is om dit type crisis aan groepen mensen binnen een sociaal hebben diverse inspanningen verricht om te pakken. GRIP 4 was, gezien de betrokken- systeem als gevolg van een de maatschappelijke onrust te beperken. heid van meerdere gemeenten, de juiste schokkende gebeurtenis, waardoor Het is niet met zekerheid vast te stellen GRIP-fase. Hoewel de GRIP-regeling een het functioneren van het sociaal of de maatschappelijke onrust groter was effectief instrument is, gaan de betrokken systeem (tijdelijk) wordt bedreigd en geweest wanneer de autoriteiten andere of partijen er in de praktijk te star mee om. Het waarbij het risico bestaat op geen maatregelen hadden getroffen. Onze is mogelijk om de GRIP-regeling en de daarin verstoring van de openbare orde en/ inscha#ing is dat de inspanningen van de functionerende teams a$ankelijk van de op of verstorende e%ecten op het autoriteiten in belangrijke mate hebben dat moment actuele context een specifieke gemeenschapsleven. bijgedragen aan het beperken en beheersen vorm en invulling te geven. De crisis- van maatschappelijke onrust. organisatie hee" van die mogelijkheid geen gebruik gemaakt. Het Regionaal Operationeel De verwachting dat de casus zou leiden Organisatie van de aanpak Team is nu opgestart alsof er sprake was van tot maatschappelijke onrust was reëel. Een samenstel aan factoren leidt er in de een ‘klassieke’ rampsituatie. In plaats daarvan De gemeente en de politie starten na de periode vanaf de arrestatie van Benno L. toe had er voor een lichtere coördinatie- en arrestatie van Benno L. een aantal activiteiten dat de betrokken partijen besluiten om te afstemmingsstructuur gekozen moeten op, zoals het monitoren van urbane werken conform de GRIP-regeling. In eerste worden. verhalen, om ‘de temperatuur’ in de stad en instantie is de driehoek actief. Later wordt met name de wijk waar de verdachte woont de GHOR betrokken om te adviseren over de Het evaluatierapport is op te vragen via: te meten. Bronnen van informatie zijn informatievoorziening en het zorgtraject. [email protected]

56 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Ruben van Hofwegen, medewerker Nationaal CrisisCentrum ([email protected])

Vanuit het ministerie van Binnenlandse Leidraad veiligheidsmaatregelen Zaken is onder leiding van het NCC een ambtelijke interdepartementale werkgroep samengesteld, die zeer nauw samenwerkt met eerder genoemde werkgroepen. In de werkgroep zijn vertegenwoordigd: de ministeries van Buitenlandse Zaken, Verkeer en Waterstaat en Justitie, Politie, Van 11 juni tot 11 juli wordt in Zuid-Afrika het WK voetbal gehouden. Koninklijke Marechaussee en ook de KNVB. Duizenden supporters gaan naar Zuid-Afrika om het Nederlands el"al Belangrijkste taken zijn: aan te moedigen. Dit vraagt de nodige aandacht op het gebied van ?\kmXjkjk\cc\emXe^\d\\ejZ_Xgg\càb\ ‘safety & security.’ Maar het WK voetbal speelt zich niet af alleen in beleidsuitgangspunten en creëren van Zuid-Afrika. Ook in Nederland hebben sportevenementen als het WK een heldere en goede operationele voetbal een grote impact op de openbare orde en veiligheid. informatievoorziening. ?\kèm\ekXi`j\i\emXefg\iXk`fe\c\ en bestuurlijke knelpunten en het Afstemming en uniformiteit in optreden aandragen van mogelijke oplossingen. Om zo goed mogelijk voorbereid te zijn op Kà[\ej_\k\m\e\d\ekqlcc\e#e\kXcjYà het WK, zowel in Zuid-Afrika als in eigen voorgaande grote voetbaltoernooien, land, zijn in de voorbereiding verschillende politiemensen naar het organiserende werkgroepen actief (geweest). Zo hee" het land gaan. De condities waaronder zij ministerie Buitenlandse Zaken een project- afreizen moeten helder zijn. groep ingericht om te zorgen dat alles op het gebied van consulaire zaken goed Leidraad veiligheidsmaatregelen geregeld is. Alle afspraken omtrent veiligheidsmaat- De politie hee" een landelijke projectgroep regelen met betrekking tot het WK zijn in het leven geroepen met als doel om te vastgelegd in een leidraad, opgedeeld in komen tot afstemming en uniformiteit in verschillende onderwerpen: het optreden van de politie in Nederland op @e]fidXk`\$l`kn`jj\cè^1gifkfZfc het gebied van openbare orde en veiligheid, informatiecoördinatie voor de operatio- criminaliteit, terreur en dreiging. Uit nele diensten; verschillende wetenschappelijke onder- @ek\ieXk`feXc\gfc`k`\jXd\en\ibè^\e zoeken1 blijkt dat dit soort evenementen grensbewaking: afspraken rondom de een aanleiding kunnen zijn voor ongeregeld- uitzending een Nederlands Politieteam heden. en grensbewaking; Fekdf\[`^è^j$\em\imfc^è^jY\c\`[1 kader ten aanzien van beleidsuitgangspunten en vervolgingsbeleid; FiXea\k_l`jj`klXk`\1\\eèm\ekXi`jXk`\ van de te verwachten problemen binnen Nederland.

De leidraad is beschikbaar voor alle partners in de veiligheidsketen en tevens verkrijg- baar via www.nationaalcrisiscentrum.nl.

Gedurende het toernooi is er een continue informatie-uitwisseling tussen de verschillende partners. Zo verschijnt er vanuit de politie dagelijks een sitrap met input vanuit Zuid-Afrika, politie en het NCC. Waar nodig maakt het NCC ook een sitrap voor bestuurlijk Nederland. Nu maar hopen dat Landelijke informatiecoördinatie WK 2010 het tot 11 juli nodig is om sitrap’s te maken!

1 Oranjethuissituatie (Politieacademie 2008), Rellen om te rellen (Bureau Beke 2009), Hoezo Rustig? en Nederlands grootste evenement (Politieacademie 2007 en 2008).

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 57 Eric Luiijf, TNO ([email protected]) Erich Rome, Fraunhofer IAIS ([email protected]) Vitale infrastructuren simuleren

Ons doel is het ontstaan van een European Infrastructures Simulation and Analysis Centre (EISAC): een gedistribueerde Europese simulatiefaciliteit voor het analyseren van vitale infrastructuren, hun onderlinge a&ankelijkheden en hun gedrag bij calamiteiten. Het EU project DIESIS analyseerde de organisatorische, operationele en technische eisen hiervoor. De volgende stap vereist internationale, multidisciplinaire ondersteuning door landen, de EU, vitale infrastructuuroperators en kennisinstellingen.

Weerbaar maken van vitale infrastructuren variant van het Amerikaanse National eerste ERICs zal echter het slechten van vereist een nog beter inzicht in common Infrastructure Simulation and Analysis vele hobbels vergen waardoor een andere cause dreigingen, eerste en hogere orde Center. Dit zgn. NISAC biedt de Amerikaanse organisatievorm de voorkeur hee". infrastructuura$ankelijkheden en gevolgen overheid hulp bij de analyse van vitale infra- van verstoringen. Experimenteren met structuren. Een voorbeeld is de voorberei- Vooruitzicht vitale infrastructuren is om evidente ding op een categorie 4 of zwaardere De realisatie van een EISAC kan enerzijds een redenen niet of nauwelijks mogelijk. wervelstorm. Waar moet men materialen grote stimulans zijn voor research naar vitale Simulaties vormen dan een alternatief al zijn en herstelploegen concentreren? Hoeveel infrastructuren en hun a$ankelijkheden, daar ook grote uitdagingen aan verbonden burgers zullen hoeveel dagen zonder nieuwe infrastructuren zoals smart grids, (toegang tot domeinkennis en bedrijfs- elektriciteit, telefoon en drinkwater zi#en? dreigings- en effectanalyses. Anderzijds kan gevoelige informatie over architectuur, DIESIS onderzocht zowel de technische als het Europa ondersteuning bieden bij het netwerkopzet en operationele parameters). de organisatorische, bedrijfsmatige kant van minimaliseren van de gevolgen van Daarnaast zijn de huidige modellen meestal een EISAC. Er is een demonstratie gegeven natuurgeweld en bij het stroomlijnen van specifiek voor een bepaalde infrastructuur, met gedetailleerde elektriciteits- en het herstel. Daarmee draagt het bij aan de dreiging of effectberekening ontworpen telecommunicatiemodellen van de stad versterking van de Europese economie en de zonder de mogelijkheid van externe Rome, een treinenloopmodel en een veiligheid van de Europese burgers. Een koppeling met andere dreigings-, a$anke- overstromingsmodel met interacterende volgende stap vereist ondersteuning van lijkheids- en effectmodellen. simulaties in Bonn, Rome, Londen, Napels de EU en een aantal landen, iets waar we De ontwerpstudie DIESIS, uitgevoerd door en Den Haag. Verder is gekeken naar de naar toe werken. Of onze visie en aanpak een consortium van Fraunhofer IAIS (D), nieuwe Europese juridische organisatievorm breder gedragen wordt, vernemen we Imperial College (VK), ENEA en CRIAI (I) en ERIC (European Research Infrastructures graag van u. Voor meer informatie zie: TNO, keek naar de eisen voor een Europese Consortium). Het tot stand komen van de h#p://www.diesis-project.eu.

Nieuwe website NCC

Op 17 mei is de website www.nationaal- Postbus 51, betrokken ministeries en crisis.nl. crisiscentrum.nl gelanceerd. De site is Wel wordt nog onderzocht of de NCC-site bedoeld voor professionals in crisisbeheer- wordt ingeschakeld voor informatie aan sing en biedt kennis en expertise op het mede-overheden. terrein van risico- en crisiscommunicatie en crisisbeheersing. Een van de belangrijke Met de lancering van de nieuwe site pijlers is het delen van ervaringen en best verdwijnt risicoencrisis.nl in haar huidige practices, zowel op Rijksniveau maar ook vorm. De URL blij" echter bestaan en veel uit de veiligheidsregio’s, gemeenten. Verder van de content is terug te vinden op de is online informatie te vinden over taken en nieuwe site. Risico- en crisiscommunicatie werkzaamheden van het NCC tijdens crises, hebben nog steeds de bijzondere aandacht. bijvoorbeeld ter ondersteuning van de Omdat niet alle artikelen geschikt zijn voor crisiscommunicatie van veiligheidsregio’s het grote publiek, is gekozen om een zekere woord. Hee" u vragen, opmerkingen of wilt en gemeenten. De NCC-site is niet bedoeld beslotenheid in te bouwen. Enkele artikelen u een (zelfgeschreven) artikel onder de voor ‘publiekscommunicatie’ tijdens crises. en bepaalde informatie zijn alleen zichtbaar aandacht brengen van de redactie? Mail dan Daarvoor bestaan andere sites, zoals die van nadat men is ingelogd met een wacht- naar: [email protected]

58 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 Colofon

!"#$%&'"$#(")*+$,$-'."*.$&'/.$0"*1"'0',2"'#* 4$.*#'&*.566"(*7"(8&".*6""9 Fotografie ".*%(')')3"2""()'., Benno Baksteen, Wim van Balen, ANP, Blomberg Instituut, Eut van Berkum Postbus 20011, 2500 EA Den Haag Marco Bellemo, Ank Bijleveld-Schouten, fotograﬁe, Hollandse Hoogte, FEMA, E-mail: [email protected] Wiebe de Boer, Arjen Boin, Jan Bos, Ministerie van Defensie, Regionale Internet: www.minbzk.nl/veiligheid Ernst Brainich, Johan Breukers, Ko Colijn, Brandweer Zuid-Limburg Ivonne Couwenberg, Anja van Dam, !"#$%&'" Peter van Dam, Simon van der Doorn, :005)&($&'") Redactiecommissie: Henk Geveke, A. van Es, Elize Fallon, Georg Frerks, Ministerie van BZK, Ministerie van Defensie, Marije Breedveld, Nelly Ghaoui, Thom de Graaf, Erwin de Hamer, HKV Donna Landa, David van Veenendaal, Oscar Heere, Anneleen van der Heide, Lodewijk van Wendel de Joode en Alexander Heijnen, Ira Helsloot, ;$(&//.) Geert Wismans (samenstelling en Maarten Hilbrandie, Ruben van Hofwegen, Arend van Dam, Patrick van Gerner, Steven eindredactie) Kees Homan, Wouter Jong, Marcel de Jong, Redactiesecretariaat: Nalini Bihari John Jorritsma, Bas Kolen, Mark Kuipers, (58 Fysieke Veiligheid) Marieke Vos, Mark Waanders, OBT bv, Den Haag Prof. dr. Georg Frerks (Universiteit Nicolien Wamsteker, Rob de Wijk Wageningen) © Auteursrecht voorbehouden. Prof. dr. Bob de Graaﬀ (Universiteit Leiden/ ISSN 1875-7561 Campus Den Haag) Prof. dr. Ira Helsloot (Vrije Universiteit Amsterdam) Prof. dr. Erwin Muller (Universiteit Leiden) Prof. dr. Uri Rosenthal (Universiteit Leiden) Dr. Astrid Scholtens (Crisislab) Prof. dr. Erwin Seydel (Universiteit Twente) Prof. dr. Peter Werkhoven (TNO Defensie en Veiligheid) Prof. dr. Rob de Wijk (The Hague Centre for Strategic Studies)

Voor een gratis abonnement mail: [email protected].

Het magazine is te downloaden via www.minbzk.nl/veiligheid/crisisbeheersing/magazine.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010 59 Vier vragen aan:

Joris Voorhoeve, lid Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) en voorzi!er Commissie Vrede en Veiligheid

?"08"*@/0'&'"8"*".*6'0'&$'("*3"&"8".')*2"33".* belangen van de lidstaten. capaciteitengebied worden uitgebreid, .'"57"*#("','.,".*$0)*#','&$0"*$$.1$00".A* De NAVO moet vooraf goed nadenken onder meer door het ‘poolen’ van schaarse "."(,'"1//(-'".'.,)-"8"(2"'#A*B($,'"0"*)&$&".* alvorens grote taken en verantwoordelijk- militaire capaciteiten. Ten slo#e zou er een ".*@'($&"('C*1//(*#"*D4

60 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing mei/juni 2010