Gazeta NENTOR 2012.Pmd
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
NËNTOR 2012NGJALLJA NGJALLJA 1 Nr. 11 (239) Viti XX i botimit NËNTOR 2012 Çmimi 20 lekë Për lavdi të Perëndisë I gjithë populli shqiptar po feston përgjatë gjithë këtij viti dhe veça- e saj. Kujtojmë Dhaskal Todhrin, Episkopin Grigor Gjirokastriti, Vangjel nërisht këtë muaj 100-vjetorin e Pavarësisë. 28 Nëntori shënoi shkëputjen Meksin, Konstandin Kristoforidhin, Akademinë e Voskopojës, Naum përfundimtare nga zgjedha otomane dhe nisjen e rrugës së vështirë për Veqilharxhin, Papa Kristo Negovanin, Petro Nini Luarasin, Mihal t’iu ribashkuar sërish shpirtërisht dhe ekonomikisht familjes sonë Evro- Gramenon, Imzot Theofan Nolin e shumë të tjerë. piane, nga gjiri i së cilës ishim shkëputur përdhunshëm për 500 vjet. Kujtojmë edhe kulturën materiale të krijuar nga orthodhoksët, që nga Në këtë rrugëtim shekullor drejt lirisë dhe pavarësisë orthodhoksët kodikët, kishat e mrekullueshme, ikonat e jashtëzakonshme dhe afresket kanë dhënë një kontribut ekonomik jo vetëm të qenësishëm, por edhe ve- e pashoqe, me të cilat mburret i gjithë kombi etj. ndimtar. Ky ka qenë një kontribut sa shpirtëror, aq edhe kulturor e luftarak. E gjithë kjo rrjedhë shekullore bëri që orthodhoksët të ishin pjesë the- Ishte orthodhoksi Gjergj Kastrioti që i rezistoi me lavdi zgjedhës otomane melore dhe e pandashme e realizimit të ëndrrës shekullore të Pavarësi- dhe më pas orthodhoksët morën pjesë në kryengritjet e shumta, ku mund së. Ata ishin pjesë e pandashme në nënshkrimin e Aktit të Mëvetësisë, të veçonim epopenë e trimave himarjotë e deri te lufta finale për të hedhur në Vlorë, më 28 Nëntor 1912, por edhe e gjithë kësaj rruge 100-vjeçare poshtë zgjedhën otomane, ku orthodhoksët morën pjesë masivisht. të themelimit dhe konsolidimit të Shtetit Shqiptar. Ndaj në këtë përvjetor Ishte kontributi kulturor i orthodhoksëve që rrezatoi në shekuj dhe që festojnë së bashku me të gjithë popullin shqiptar me krenarinë e kontributit kontribuoi qenësishëm për të krijuar, por edhe për të mbajtur gjallë kulturën të jashtëzakonshëm që kanë dhënë në historinë e vjetër e të re të vendit kombëtare. Kujtojmë Perikopenë e Ungjillit të Pashkës, ndoshta dokumenti dhe me bindjen se do ta rrisin këtë kontribut në të ardhmen. i parë në shqip, i cili dëshmon një përpjekje më të hershme për shkrimin Th. Dh. 2 NGJALLJA NËNTOR 2012 PARARENDËS TE PËRDORIMIT TË GJUHËS SHQIPE NË SHËRBESAT FETARE Një perikope nga Ungjilli i Pashkës poshtë saj është nënshkrimi i Hieromonak është dokumenti më i vjetër që kemi për sa i Nektarit. Bëhet fjalë për Voskopojarin Nektar përket përdorimit të gjuhës shqipe në shërbesat Tërpo, një propogandues i zellshëm dhe i fetare. Dokumenti gjendet brenda një dorë- guximshëm i besimit orthodhoks, i cili në atë kohë shkrimi greqisht në Bibliotekën Abroziana të ishte igumeni i Manastirit të Ardenicës. Në vitin Milanos dhe i përket shekullit të XV-të. Ai për- 1732 botoi në Venedik librin “Besimi”, për të bëhet nga tri pjesë të ndryshme: 1-Nga një pjesë ndaluar islamizimin e popullsisë orthodhokse. e Ungjillit të Matheut 27:62-66 (është pjesë Theodhor Haxhifilipi (1730-1805) i njohur nga Ungjilli i mëngjesit që këndohet të Premten me emrin Dhaskal Todri, kishte studiuar në greke. Në tekst gjendet i shkruar emri i një kle- e Madhe gjatë shërbesës së Epitafit), 2-Urimi Akademinë e Voskopojës. Më vonë e gjejmë në riku, Papa Totasit i cili ishte prifti i Shpatit dhe “për shumë vjet, o Kryezot” 3-Himni i Pashkës Elbasan si mësues dhe predikues. Ka bërë për- ka jetuar në shekullin e XVIII-të. Por prof. Domi “Krishti u Ngjall”. Në shkrim përdoret alfabeti kthime të shumta fetare duke përkthyer në shqip mendon se autori është Grigori i Durrësit, vde- grek ndonëse nuk i është përshtatur mirë tingujve Dhiatën e Vjetër dhe të Re dhe Liturgjinë e Shën kur më 1772, i cili është marrë me përkthimin e të shqipes. Dokumenti është një fletë me for- Joan Gojartit. Gjatë përkthimit të Liturgjisë ka ungjijve dhe ka përdorur një alfabet origjinal. mat 15x13.5cm, brenda kodikut me format ndjekur fjalë për fjalë tekstin grek, duke mos e për- Nga gjuha e dorëshkrimit kuptohet që ka qenë 23.3x15.3 dhe u zbulua më 1906 nga Spiridon shtatur si duhet në gjuhën shqipe. Pjesa më e njeri i ditur. Kjo vepër prej gjashtëdhjetë faqesh Lambros, i cili e botoi në revistën Neos Elino- madhe e shkrimeve të tij u dogj në kolerën e u shpëtua nga studiuesi elbasanas Lef Nosi, kur mnimon të Athinës. Më vonë u transkriptua nga vitit 1827. Prej tyre shpëtoi Liturgjia e Joan Manastiri i Shën Joan Vladimirit u dogj më 14 episkopi i Korçës Evllogjio Kurila, i cili prete- Gojartit, e cila ruhet në Arkivin Qendror të Shtetit mars 1944. ndon se është i Grigor Gjirokastritit. Studiuesit në një kopje të mëvonshme të kopjuar nga igu- mendojnë se autori ka qenë një prift shqiptar i Mitropoliti i Durrësit Grigori, në fillim meni i Manastirit të Shën Joan Vladimirit Haxhi ritit lindor. Teksti është një përkthim nga ka qenë tipograf në Voskopojë, më pas studioi Josifi. Liturgjia e Joan Gojartit u botua në re- greqishtja në shqip. në Akademinë e Re, më vonë u bë profesor i vistën “Kopshti Letrar” në Elbasan. Alfabeti i Anonimi i Elbasanit është një dëshmi tjetër, saj. Ai ishte një klerik me kulturë të gjerë dhe përdorur nga Dhaskal Todri pati jehonë të madhe e cila mendohet të jetë e shekullit të XVII-të dhe autor i librave të ndryshëm fetarë. Ka përkthyer kudo dhe menjëherë filloi të përdorej jo vetëm u gjend në vitin 1949 në Manastirin e Shën Joan në shqip Dhiatën e Vjetër dhe të Re, duke për- nëpër shërbesat fetare dhe shkolla, por edhe në Vladimirit në Elbasan. Ajo përbëhet nga pjesë dorur një alfabet të shpikur nga ai vetë para jetën e përditshme të tregtarëve elbasanas. Alfa- nga të katër ungjijtë shkruar me një alfabet të vitit 1772. Përkthimet e tij fatkeqësisht kanë beti i tij luajti një rol të rëndësishëm në përhapjen veçantë dhe është përdorur për nevoja liturgjike. humbur. Pas suprimimit të Patriarkanës së Ohrit e gjuhës shqipe nga fundi i shekullit të XVIII-të Përkthimi është i lirë, në të folurën e Elbasanit më 1768, ai u caktua nga Patriarkana Ekumenike e deri në fillimet e shekullit të XIX-të... e Konstandinopojës si Mitropolit i Durrësit. dhe ka pak fjalë të huaja. Gjuha është më arkaike Ikonom Konstandin Beratit (rreth 1745- se ajo e Dhaskal Todrit. Dokumenti i përket gjys- Nektar Tërpo Voskopojari ka nënshkruar rreth 1825) i përket një dorëshkrim që gjendet -të mës së dytë të shekullit të XVIII , dhe në të në një gravurë të gjetur në Manastirin e Arde- në Bibliotekën Kombëtare. Ai përbëhet nga 152 ndihet influenca e toskërishtes. Alfabeti i për- nicës. Në të është shkruar një lutje e shkurtër faqe, ku në 46 faqet e para janë të përkthyera dorur është i panjohur më parë, me 40 germa drejtuar Hyjlindëses në katër gjuhë, greqisht, në shqip me alfabetin grek lutje të ndryshme me bazë glagolitike dhe është alfabeti orgjinal latinisht, arumanisht dhe shqip. Gravura ka këtë fetare dhe pjesë ungjillore që përdoren në shër- më i vjetër që njihet në shkrimin e shqipes. Ai tekst në shqip të shkruar me alfabetin grek: besat liturgjike, ndërsa në faqen 106 ndodhet mund të jetë diçka origjinale ose nga ndonjë tradi- “Virgjin Mamë eperëndis uro prë nee fajtorëte”. një alfabet origjinal me bazë glagolitike prej 37 të e humbur për të cilën ne nuk kemi dijeni. Në gravurë paraqitet Shën Mëria me Krishtin e germash. Gjithashtu në të gjenden edhe një Alfabeti i përdorur ka më tepër bazë sllave sesa vogël ndër duar. Ajo daton në vitin 1731 dhe vjershë me dyzet e katër vargje e titulluar “Zonja Shën Mëri Me rastin e 100-vjetorit të Pa- Përpara Kryqësë”, dy glosarë varësisë, në datën 26 tetor, Krye- greqisht-shqip me rreth 1710 tarja e Kuvendit, znj. Jozefina fjalë si dhe shënime të ndryshme me karakter fetar, ngjarje të ndo- Topalli, në emër të Kuvendit të dhura midis viteve 1764-1789. Shqipërisë, i dorëzoi kryetarëve Përkthimet e tij nuk patën për- të komuniteteve fetare tradici- hapje të madhe, sepse nuk mu- onale përmbledhjen e akteve të ndën të botoheshin. Studiuesi Ilo shtet-formimit, në shenjë re- Mitkë Qafëzezi është marrë me spekti të thellë, mirënjohje të transkriptimin e dokumentit dhe pakufishme, për veprën hyjnore e pagëzoi me emrin “Kodiku i dhe kontributin e pazëvendë- Kostandin Beratit” që i përket sueshëm të klerikëve shqiptarë vitit 1764. Vlera e këtij dorë- në formimin e gjuhës, atdhe- shkrimi konsiston në përpjekjet dashurisë, vetëdijes kombëtare për përdorimin e gjuhës shqipe e më tej të shtetit shqiptar. në shkolla dhe në shërbesat fetare. NËNTOR 2012 NGJALLJA 3 Firmëtarët orthodhoksë të Pavarësisë Babë Dudë Karbunara (1842 – 1917) Lindi në Berat më 1842. Ai themelimin e shoqërisë patriotike të shqiptarëve të Bukureshtit “Bashkimi- njihej ndryshe me emrin Jorgji Karbunara, por me të marrë titullin Babë Unirea”. Një nga organizatorët e mbledhjeve që u zhvilluan në fillim të nga bashkëqytetarët e përdorte dhe kur nënshkruante. nëntorit 1912 në Bukuresht. Aty theksoi se patriotët “kanë besim të Ai ishte bashkëpunëtor i ngushtë i Kostandin Kristoforidhit. Shqip- plotë në veprimin e Kombit shqiptar pas udhës që tregoi z. Ismail Qemal tarizmi i theksuar i tij ra në sy të turqve, të cilët më 1895 i dogjën shtëpinë Beu e se kanë për të bërë sa mundet me gjithë shpirt e me të gjitha në Berat. U angazhua në ngritjen e degës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit mënyrat për shpëtimin e Atdheut” ( “Shqipëri` e Re”, Kostancë, datë 29 në Korfuz. Studimet e larta për kohën, i përfundoi në Itali, për italisht. nëntor 1929). U zgjodh delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit për të Në dekadën e dytë të shek.