Deze Bundel Draagt De Wat Plechtstatige Titel Nationale Hymnen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Inleiding 7 Deze bundel draagt de wat plechtstatige van de Maatschappij tot Nut van 't Alge Zie Vas '993: 26. titel Nationale hymnen, maar het gaat hier meen het yolk wilden bijbrengen, vindt 2 gewoon over het volkslied van Nederland men naast nijverheid en tevredenheid ook Zie de bijdragen 1 van Grijp, p. 61-62, en enkele omringende staten, over het vaderlandsliefde. Dat brengt ons bij de en van Frijhoff, Wilhelmus en zijn buren. Het Nederlands betekenis van volkslied waar het nu om gaat, p. '34-'35· 3 is de enige taal die voor dit fenomeen de die van nationale hymne. Dit nationale De symboolwaarde term volkslied he eft. Engelsen noemen het volkslied verenigt, als het goed is, beide wordt benadrukt in de definities van Boyd national anthem, Fransen hymne nationale en andere volksliedtypen in zich: het moet 1980 en Laitenberger Duitsers evenzo Nationalhymne. De Duit een lied van het yolk zijn, dat wil zeggen '990 : '59· sers hiidden Volkslied kunnen zeggen: dat gezongen door het hele yolk, maar door woord kennen zij immers ook. Sterker, wij gaans is het door burgers voor dat yolk hebben het van hen overgenomen, maar gemaakt. We spreken nu over 'yolk' in de had den er aanvankelijk andere gedachten zin van natie, maar daar maakt nu eenmaal bij dan zij. Er zijn namelijk wezenlijk ver het 'gewone' yolk het grootste deel van uit. schillende soorten volksliederen: liederen Hier ligt een belangrijk theoretisch maar van het yolk en liederen voor het yolk. ook praktisch probleem.2 De Duitser die in de dageraad van de De jaartallen verraden dat het vroegste Romantiek de term introduceerde - stadium in de ontwikkeling van het volks Johann Gottfried Herder, we schrijven liedbegrip, vanaf 1773, giobaal samenvalt 1773 - dacht zelf aan liederen van het yolk: met dat van de nationale hymne. Engeland oude, gehavende liederen, op te tekenen krijgt zijn 'God Save the King' in 1745, uit de monden van de oudste moedertjes, Frankrijk zijn Marseillaise in 1792. Het is zoals Goethe het formuleerde, oerpoezie de broedtijd van nationalisme, Romantiek die de Volksgeist of volksziel zou weerspie en liberalisme, stromingen die essentieel gelen. De N ederlanders namen het woord zijn voor het uitbreken van een ware natio snel over, maar zagen er eerder liederen nale-hymne-koorts in de negentiende voor het yolk in: brave liederen geschreven eeuw. Elke natie, in de zin van natiestaat, door brave burgers teneinde het onbetame moest haar eigen volkslied hebben. lijke gezang van de mind ere klassen, het Een nationale hymne kunnen we definie yolk dus, in goede banen te Ieiden. We ren als het klinkende symbool van de natie, schrijven inmiddeis 1789. Bij de deugden naast de vlag en het heraldisch embleem die de dames Wolff en Deken en de heren (leeuw, adelaar, enzovoort).3 Intern moet zo'n lied de nationale gezindheid en de zowel positieve als negatieve, die door eenheid bevorderen, extern dient het als verschillende individuen en groepen aan herkenningsmelodie van een land. Onder nationale hymnen worden gehecht. Ook de vaderlandse liederen van dat land neemt het ontwikkelen en al dan niet handhaven het een uitverkoren positie in, herkenbaar van rituelen kunnen een rol spelen bij het aan specifieke functies, in het bijzonder het identificeren van betekenissen. gebruik bij bepaalde gelegenheden, cere- Deze bundel is het verslag van een sym- monieen en rituelen. Deze positie wordt, posium dat door het Meertens Instituut als het goed is, gelegitimeerd door een op 25 april I997 in Amsterdam werd geor 4 brede populariteit onder de gehele bevol ganiseerd, onder de titel Nationale hymnen. Zie de tweede bijdra king. Statistisch onderzoek leert dat er een De dynamiek van een klinkend symbool. Het ge van Grijp, p.82-83. 5 direct verband bestaat tussen de waarde idee was een aantal wetenschappers uit Zie de bijdrage van ring voor het volkslied en gevoelens van eigen land en de buurlanden elk over zijn De Bruin, P.36-38. patriottisme. Dat houdt in dat de populari- of haar eigen hymne te laten spreken: teit, of algemener de receptie van nationale Belgie, Duitsland en Groot-Brittannie. hymnen van belang is voor het onderzoek Ook Frankrijk, dat gedurende enkele naar nationale identiteit. Daarbij gaat het decennia zuiderbuur is geweest van het niet simpelweg om een percentage van de Koninkrijk der Nederlanden, was verte bevolking dat het volkslied al dan niet genwoordigd, en daarmee een van de mooi vindt of graag zingt, populariteit is meest invloedrijke nationale hymn en ter een begrip dat kan worden gedifferentieerd wereld. Dit alles bleek een zinvolle collec- naar groepen binnen die bevolking. Rele- tie hymnen op te leveren. Deze bestrijkt vant voor de waardering van de nationale West-Europa, waar de bakermat ligt van hymne blijkt politieke, sociale, religieuze de nationale hymne. Enkele van de oudste en regionale differentiatie, terwijl ook de specimina komen hier vandaan: 'God Save leeftijd een rol kan spelen en in mindere the King' (I745), dat allerwegen als het mate de sekse. 4 prototype van de nationale hymne wordt Voor perioden waarvoor geen enquete- beschouwd, en het Wilhelmus, dat nog cijfers beschikbaar zijn is de contrafactuur aanzienlijk ouder is (ca. I 570) maar pas een sleutelbegrip, dat wil zeggen het maken heellaat offici eel als nationale hymne is van nieuwe teksten op bestaande melo- erkend (I932). Toch blijkt het zich al ten dieen, in dit geval op de mel odie van een tijde van de Republiek als een nationale bestaand volkslied. Gebeurt dit met een hymne avant la lettre te hebben gedragen,5 positieve intentie, dan getuigt het van po een red en om het in deze bundel extra pulariteit. De hymne kan echter ook wor aandacht te geven. West-Europa is ook den geparodieerd of bespottelijk gemaakt, het gebied van de drie machtigste land en waarmee een negatieve betekenis wordt ter wereld in de tijd dat het nationalisme uitgedrukt. Dat impliceert dat het volkslied hoogtij vierde: Engeland, Frankrijk en de dichter of zanger toch niet onberoerd Duitsland. Na de wereldoorlogen die hier laat: hij of zij blijkt er niet omheen te kun van het gevolg waren raakten de hymnen nen. Het gaat ons om de betekenissen, in West-Europa in verval. Vergeleken met Louis Peter Grijp Iinieiding 9 landen waar het nationalisme inclusief de instrument ten behoeve van de constructie hymne nog volop wordt gepraktiseerd, van nationale identiteit en een barometer zoals de Verenigde Staten en Turkije, zijn van het resultaat. de West-Europese volksliederen verworden Individuele nationale hymnen zijn gewil tot sleetse, half vergeten symbolen van de onderwerpen voor liedbiografieen en vergane glorie. Maar in deze op het eerste kortere studies. Ze zijn bijna altijd afkom gezicht fletse tonen blijken nog alIerlei stig uit het betreffende land en staan in kleurschakeringen te kunnen worden nationale tradities die verrassend omvang onderscheiden, die licht kunnen werpen op rijk kunnen zijn. Maljaars en Lenselink bij- renationaliseringstendensen in het laatste voorbeeld vonden in I993 voor Nederland 6 Brednich, Rohrig en decennium van deze eeuw. zo'n 350 publicaties over het Wilhelmus, Suppan 1973, deel I: De artikelen in deze bundel behoren tot vooralliterair-historisch van aard,9 en daar 18. is inmiddels alweer het nodige bijgekomen. 7 het genre van de liedbiografie. Een lied Voar een overzicht wordt daarbij vanaf zijn 'geboorte' tot aan Ook voor Engeland, Duitsland en vooral van de betreffende Nederlandse litera- zijn 'afsterven' gevolgd; deze metafoor van Frankrijk is er heel wat literatuur. tuur zie Van Ginkel het mensenleven zal regelmatig terugkeren Internationaal vergelijkende studies zijn 1995· daarentegen zeldzaam.1O Wel zijn er 8 in de bundel. De liedbiografie is een genre Zie Bimmer 1996: uit de volksliedkunde, een interdiscipline naslagwerken waarin zo veel mogelijk IIO. waar literatuurgeschiedenis en muziek nationale hymnes worden gepresenteerd of 9 Zie Maljaars en Len- wetenschap enerzijds en volkskunde, alge behandeld: hetzij als bladmuziek (bijvoor- selink 1993. mene cultuurgeschiedenis en sociologie beeld Reed en Bristows National Anthems of Zo,~ozeldzaam voor anderzijds elkaar ontmoeten.6 De auteurs the Wadel) 11 hetzij op cd (bijvoorbeeld I70 beeld is Abraham Hymnes Natianaux).12 Meer gegevens per 1972, die zich evenwel van deze bundel zijn dan ook afkomstig vooral op de hymnes uit verschillende disciplines, te weten de volkslied vindt men in het artikel 'National van de twee voormali muziekwetenschap, de literatuurgeschiede- Anthems' in de New Grove's Dictionary of ge Duitslanden con centreert. nis, de met de volkskunde verwante histori Music and Musicians. 13 Tamelijk recent is 11 sche antropologie en de geschiedweten The Voice of Nations van de Amerikaanse Reed en Bristow 1993· schap. De traditionele liedbiografie heeft, historicus F. Gunther Eyck, die de geschie 12 mits gevoed door actuele vraagstellingen, denis van vijftien Europese volksliederen Musique de la Garde Republicaine, raakpunten met een nieuw genre als de afzonderlijk behandelde en ze van een 170 hynmes llationnll~1: / culturele biografie en de mod erne cultuur vergelijkende introductie voorzag.14 Een 170 national anthems. Corelia cc 895770 geschiedenis. Merkwaardig genoeg komt verschil met de onderhavige bundel is dat (19921r995), box van het fenomeen van de nationale hymne nau Eyck aIle hoofdstukken zelf heeft geschre drie cd's. 13 welijks aan de orde in de geschiedschrij yen; dat impliceert behalve een grotere In het Refimnato1'iscb ving van het nationalisme en het recente afstand tot de bronnen ook een andere Dagblad verscheen in juli en augustus 1996 debat rond nationale identiteit.7 Ook in de relatie met de objecten. Eycks attitude is een informatieve serie volkskundige behandeling van nationale die van de beleefde vriendelijkheid van een artikelen waarin bui tenlanclse correspon symbolen speelt het onderwerp een gerin buitenlander, vermengd met het natuurlijke denten over 'hun' ge rol.8 Toch zijn er weinig objecten die in enthousiasme van een auteur voor zijn volkslied berichtten.