Wieś I Rolnictwo W Procesie Zmian
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wieś i rolnictwo w procesie zmian Problemy rozwoju obszarów wiejskich pod redakcją naukową Stanisławy Sokołowskiej Wieś i rolnictwo w procesie zmian Problemy rozwoju obszarów wiejskich UNIWERSYTET OPOLSKI Wieś i rolnictwo w procesie zmian Problemy rozwoju obszarów wiejskich pod redakcją naukową Stanisławy Sokołowskiej OPOLE 2006 RECENZENT Teodor Nietupski REDAKCJA Henryk Kubicki, Grzegorz Staniszewski REDAKCJA TECHNICZNA Halina Szczegot SKŁAD Waldemar Szweda KOREKTA Anna Płaskoń PROJEKT OKŁADKI Janusz Młynarski ISBN 978-83-7395-174-7 Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 45-037 Opole, ul. H. Sienkiewicza 33, składanie mówień 0-77 441 08 78 Druk: Drukarnia Wydawnictwa Świętego Krzyża, 45-007 Opole, ul. Katedralna 4, tel. 0-77 453 94 93 SPIS TREŚCI W stę p .............................................................................................................................. 7 Krystian HEFFNER, ANDRZEJ ROSNER, Wybrane koncepcje i możliwości rozwoju obszarów wiejskich po dekadzie transformacji w Polsce ............................................................ 9 Możliwości i bariery różnicowania się gospodarki obszarów wiejskich Irena KOCISZEWSKA, Agata PAŃCZAK, Przesłanki rozwoju pozarolniczej działalności ludności wiejskiej po akcesji Polski do Unii Europejskiej...................................................................................... 27 Dariusz RAJCHEL, Stan urbanizacji wsi województwa opolskiego w ujęciu funkcjonalnym, społecznym i gospodarczym ............................ 39 Joanna DYBOWSKA, Anna MIJAŁ, Uwarunkowania demograficzne rozwoju wsi polskiej...................................................................................... 55 Tomasz SOWIŃSKI, Zasoby kapitału ludzkiego na wsi a możliwości wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich ................. 67 Barbara SKRZYŃSKA, Kwestia społeczna na wsi popegeerowskiej - bezrobocie....................................................................................................... ^7 Elżbieta MICHAŁOWSKA, Struktura i uwarunkowania postaw młodzieży wiejskiej i małomiasteczkowej wobec zjawisk patologii społecznej ......................................................................... 87 Rola samorządu terytorialnego w aktywizacji obszarów wiejskich Antoni KOŻUCH, Rola samorządu terytorialnego w zarządzaniu rozwojem lokalnym............................................................ 107 Adam SIWERSKI, Taksonomiczna ocena struktury dochodów gmin wiejskich województwa opolskiego w latach 2001-2003 ........................ 117 Agata MIROŃCZUK, Bariery rozwoju obszarów wiejskich w opinii władz samorządowych...................................................................127 Julian KALINOWSKI, Danuta GONET, Rolnictwo w gminie w hierarchii zadań realizowanych przez samorząd lokalny................................................................................135 Bożena PIECHOWICZ, Rola spółdzielczości wiejskiej w aktywizacji lokalnych społeczności................................................................................. 145 Paweł SZWIEC, Samoorganizacja społeczności wiejskiej Opolszczyzny.................................................................................................. 153 Badanie dochodów wiejskich gospodarstw domowych Krystyna HANUSIK, Urszula ŁANGOWSKA-SZCZĘŚNIAK, Efekt pokazowy w zachowaniach konsumpcyjnych gospodarstw domowych mieszkańców w si................. ........................................................................ 163 Bartosz CHORKOWY, Zmiany w sytuacji dochodowej gospodarstw domowych związanych z rolnictwem w latach 1993-2002 ................... 177 Jacek PIECZONKA, Charakterystyka dochodów w gospodarstwach indywidualnych prowadzących rachunkowość ro ln ą ..............................191 Zrównoważony rozwój przestrzeni wiejskiej Stanisław CZAJA, Agnieszka BECLA, Sposoby gospodarowania ziemią na terenach podgórskich i górskich na przykładzie Sudetów ...............199 Maria ŚMIGIELSKA, Uwarunkowania i kierunki rozwoju usług turystycznych na obszarach wiejskich w wybranych krajach Unii Europejskiej..........................................................................................217 Iwona WILK, Wykorzystanie koncepcji marketingu relacji w kreowaniu konkurencyjności gospodarstw agroturystycznych ........ 231 Katarzyna NOWAK, Zrównoważony rozwój wsi i rolnictwa jako koncepcja międzysektorowej polityki społeczno-gospodarczej i ekologicznej...................................................................................................241 WSTĘP Na początku lat 90. XX w. rozpoczęła się w Polsce transformacja społecz no-gospodarcza. Zmiany systemowe objęły całą gospodarkę kraju, a zatem i całe rolnictwo - zarówno indywidualne, jak i państwowe, które to odgry wało znaczną ekonomiczną i społeczną rolę w wielu regionach Polski. Kryzys przechodziły również rolnicze spółdzielnie produkcyjne i usługowe. W 1992 r. rozpoczął się proces likwidacji państwowych gospodarstw rolnych. Kryzys ekonomiczny i społeczny dotknął indywidualne gospodarstwa rol ne, które - jak by się mogło wydawać - i bardziej niż inne podmioty były przygotowane do gospodarki rynkowej. Jednak wiele gospodarstw nie po radziło sobie z nową rzeczywistością. W gospodarce centralnie sterowanej, charakteryzującej się w Polsce rynkiem producenta, rolnicy pomimo trudno ści z zakupem środków do produkcji rolniczej nie mieli kłopotów ze zbyciem swoich towarów. W gospodarce rynkowej rozpoczęły się problemy związane ze sprzedażą produktów rolniczych. Ubożenie ludności wiejskiej, likwidacja wielu gospodarstw - to obraz początku lat 90. Kryzys ekonomiczny połączył się z kryzysem aktywności społecznej mieszkańców wsi. W połowie lat 90. rolnictwo zaczęło przygotowywać się do włączenia się w struktury Unii Eu ropejskiej. Nowe wyzwania stanęły przed kierownikami gospodarstw rolnych i mieszkańcami obszarów wiejskich. Od 2004 r. jesteśmy pełnoprawnymi członkami Unii Europejskiej. Przed wsią i rolnictwem stanęły nowe zadania do rozwiązania. Można zatem sformułować pytanie, w jaki sposób powinny rozwijać się obszary wiejskie i jaka powinna być rola mieszkańców w aktywizowaniu obszarów wiejskich. Wsparcie przeobrażeń rolnictwa z jednej strony powin no być popierane przez państwo, z drugiej zaś strony wsparcie to może być skuteczne jedynie w przypadku dużego zaangażowania samych mieszkań ców wsi. Odpowiedzi na pytanie o przyszłość rozwoju obszarów wiejskich poszuki wali autorzy prezentowanego opracowania. Zbiór artykułów umieszczonych w niniejszym tomie podzielono na pięć części: 1. Wybrane koncepcje i możliwości rozwoju obszarów wiejskich po deka dzie transformacji w Polsce. 2. Możliwości i bariery różnicowania się gospodarki obszarów wiejskich. 8 Wstęp 3. Rola samorządu terytorialnego w aktywizacji obszarów wiejskich. 4. Badanie dochodów wiejskich gospodarstw domowych. 5. Zrównoważony rozwój przestrzeni wiejskiej. Część pierwszą otwiera artykuł Krystiana Heffnera i Andrzeja Rosnera na temat wybranych koncepcji i możliwości rozwoju obszarów wiejskich po dekadzie transformacji w Polsce. W artykule autorzy charakteryzują główne przekształcenia w strukturze społecznej, ekonomicznej i przestrzennej pol skiej wsi dominujące w latach 1990-2005. W drugiej części opracowania znalazły się artykuły: Ireny Kociszewskiej i Agaty Pańczak, Dariusza Rajchela, Joanny Dybowskiej i Anny Mijał, To masza Sowińskiego, Barbary Skrzyńskiej i Elżbiety Michałowskiej. Dyskusję otwiera artykuł Ireny Kociszewskiej i Agaty Pańczak, w którym autorki pró bują określić uwarunkowania rozwoju działalności pozarolniczej na wsi jako szansy na pomniejszenie bezrobocia. W trzeciej części tomu znalazły się artykuły: Antoniego Kożucha, Adama Siwerskiego, Agaty Mirończuk, Juliana Kalinowskiego i Danuty Gonet, Boże ny Piechowicz i Pawła Szwieca. Dyskusję otwiera artykuł Antoniego Kożucha przedstawiający próbę określenia zadań samorządu terytorialnego w zakresie kreowania rozwoju lokalnego. Kolejna część tomu zawiera trzy artykuły. Są to opracowania Krystyny Hanusik i Urszuli Łangowskiej-Szczęśniak, Bartosza Chorkowego i Jacka Pieczonki. Tę część rozpoczyna artykuł Krystyny Hanusik i Urszuli Łan gowskiej-Szczęśniak, w którym autorki przedstawiają oddziaływanie efektu pokazowego na wzorce konsumpcji gospodarstw domowych na wsi. Ostatnia część opracowania zawiera artykuły Stanisława Czai i Agnieszki Becli, Marii Śmigielskiej, Iwony Wilk i Katarzyny Nowak. Zaprezentowane artykuły nie wyczerpują oczywiście wszystkich zagadnień związanych z problemami rozwoju obszarów wiejskich. Mogą być jednak podstawą do szerokich i ważnych dyskusji oraz punktem wyjścia do formu łowania nowych celów badawczych dla rozwiązywania problemów rozwoju obszarów wiejskich. Prezentowane opracowanie ma charakter naukowo-poznawczy oraz prak tyczny. Kieruję je do szerokiego kręgu czytelników - teoretyków i praktyków organizacji i zarządzania w rolnictwie, jak również studentów ekonomii i so cjologii. Stanisława Sokołowska Krystian HEFFNER, Andrzej ROSNER* Wybrane koncepcje i możliwości rozwoju obszarów wiejskich po dekadzie transformacji w Polsce 1. Wprowadzenie Wśród wielu zmian strukturalnych dokonujących się na polskiej wsi w la tach 90. warto zwrócić uwagę na przekształcenia w strukturze społecznej i ekonomicznej, a także przestrzennej obszarów wiejskich. Z jednej strony polegały one na przesunięciach względnej wagi poszczególnych elementów tych struktur, z drugiej zaś na pojawieniu się nowych zjawisk i procesów, związanych m.in. z prywatyzacją sektora państwowego w rolnictwie, z wpro wadzeniem zasad rynkowych