Papur Bro Dyffryn Ogwen

Rhifyn 480 . Medi 2017 . 50C (Llun Annes Glynn gan Panorama) Bron â chipio cadair y brifwyl ym Môn

Roedd Annes Glynn yn y grŵp o bump ar frig cystadleuaeth y Gadair ym mhrifwyl Ynys Môn eleni ac mae ardal Dyffryn Ogwen yn ei llongyfarch yn gynnes am ei champ ac yn ymfalchÏo yn ei llwyddiant. Talu teyrnged i’r diweddar Athro Gwyn Thomas a wna yn yr awdl ac mae’n “sôn am hen ddyhead cenedl y Cymry am arwr i’w harwain”. Ei ffugenw yn y gystadleuaeth oedd ‘Am Ryw Hyd’ ac mae wedi seilio’i gwaith ar rai o gerddi mwyaf adnabyddus Gwyn Thomas. Roedd y beirniaid yn cyfeirio at ei gwaith fel “casgliad” yn hytrach nag un cyfanwaith o awdl. Meddai Annes: “Awdl foliant i Gwyn Thomas ydi hi ond mae hi hefyd yn ystyried y modd yr ydan ni fel cenedl wedi edrych i gyfeiriad arwr delfrydol i’n harwain ni allan o’n trybini dros y canrifoedd. Mae’r ffaith fod Gwyn wedi astudio a thaflu goleuni ar yr union elfen hon yn yr Hen Ganu ac mewn canu ddiweddarach, Annes Glynn a ddaeth yn uchel yn y rhestr deilyngdod am gadair yn thema sy’n clymu’r cyfan ynghyd.” Eisteddfod Genedlaethol Ynys Môn. Dywedodd Yr Athro Peredur Lynch yn ei feirniadaeth, ‘ Nid bardd y cynganeddu trystfawr a chyhyrog yw Am Ryw Hyd ond bardd y myfyrdod tawel a cheir ganddo lawer o berlau.’ Yr Englyn Credai Huw Meirion Edwards bod gwaith Annes yn dangos Mam tystiolaeth o waith ‘crefftwr cymen a luniodd deyrnged sy’n ffrwyth Ei dawn sy’n siôl amdani, gair addfwyn myfyrdod deallus ar y dyn (Gwyn Thomas) a’i waith.’ yn gwtsh greddfol ynddi, fel ei hanwes drwy dresi Mae Emyr Lewis yn dyfynnu rhan o’i gwaith lle mae’n dweud am ei aur ei dol. Tair oed yw hi. harwr, Elsa Hi, ieithwedd y llechweddau Yw’r wên a’r llais sy’n parhau’n Yn ei feirniadaeth ar yr englyn dywedodd y Prifardd John Gwilym Y ddawn dweud, dy ruddin di, Jones, ‘Annisgwyl hollol oedd englyn Elsa.’ Ychwanegodd, ‘Mae A lliw achau bro’r llechi. doniau mamol y ferch fach fel siôl amdani yn ei hamgylchynu’n Olion glas, dalennau glân, gynnes,’ ac yna â yn ei flaen i ddweud bod ‘holl adnoddau gofal mam’ Llên wâr yn llinyn arian. yn y ferch fach yn ifanc iawn. ‘Neges yr englyn yw bod natur y fam wedi ei phlannu yn anian y ferch. Ac y mae pob cymal yn yr englyn Ychwanegodd, ‘ar ei orau (fel yn yr enghraifft uchod) mae’n rhugl yn talu am ei le,’ meddai. ac yn drawiadol,’ ac fel y sylwodd Huw Meirion Edwards mae’r Yn wreiddiol o Frynsiencyn, Môn, ymgartrefodd Annes yn Rhiwlas Gadair ‘o fewn cyrraedd Am Ryw Hyd. ‘ ers dros ddeugain mlynedd. Dechreuodd ddysgu’r cynganeddion Gobeithio’n fawr y gwelwn Annes Glynn yn eistedd yng nghadair mewn dosbarth a gynhaliwyd gan Karen Owen yng Nghanolfan y Brifwyl cyn bo hir. Cefnfaes a bu’n aelod o dîm Talwrn yr Howgets am rai blynyddoedd. Bu wythnos yr Eisteddfod yn un i’w chofio i Annes gan iddi Yn gynharach eleni cyhoeddodd Barddas ei chyfrol gyntaf o hefyd ennill ar yr englyn a derbyn Tlws Coffa Dic yr Hendre i’w farddoniaeth, sef Hel Hadau Gwawn. ddal am flwyddyn. Y testun eleni oedd ‘Mam’. Ffugenw Annes yn Cyflawnodd Annes Glynn ddwy gamp fawr ym Môn eleni felly y gystadleuaeth oedd Elsa a chyhoeddwn ei champwaith yn ei ac mae cael un mor arbennig o ddawnus yn trigo yn ein plith yn gyfanrwydd. rhywbeth y gallwn oll ymhyfrydu ynddo. Da iawn wir Annes! 2 Llais Ogwan | Medi | 2017 Panel Golygyddol Golygydd y mis Derfel Roberts Dyddiadur y Dyffryn  600965 Golygydd y Mis Medi [email protected] Golygwyd rhifyn y mis hwn 15 a 16 Gŵyl Mynydda. Neuadd Ogwen. Ieuan Wyn gan Derfel Roberts 16 Bore Coffi Clwb Camera. Cefnfaes.  600297 10.00 – 12.00. [email protected] Y golygydd ym mis Hydref fydd 22 Dathlu Dydd Owain Glyndwr. Lowri Roberts Ieuan Wyn, Talgarreg, Ffordd Carneddi, Neuadd Ogwen am 7.00  600490 Bethesda, LL57 3SG. 23 Bore Coffi Capel Jerusalem. [email protected] 01248 600297 Cefnfaes. 10.00 - 12.00. Dewi Llewelyn Siôn Ebost: [email protected] 25 Te Bach. Ysgoldy Carmel. 2.30 – 4.00  07940 905181 26 Darlith : Cloddiad Hanesyddol Cell [email protected] Pob deunydd i law erbyn Sant Tegai.... Neuadd Talgai am 7.00. Fiona Cadwaladr Owen dydd Mercher, 4 Hydref 27 Clwb Llanllechid. Festri Carmel.  601592 os gwelwch yn dda. 30 Bore Coffi Eglwys Crist Glanogwen. [email protected] Plygu nos Iau, 19 Hydref, yng Cefnfaes. 10.00 – 12.00. Nghanolfan Cefnfaes am 6.45. Neville Hughes  600853 Hydref [email protected] Cyhoeddir gan 04 Theatr Bara Caws. “Dim Byd Ynni”. Bwyllgor Llais Ogwan @Llais_Ogwan Neuadd Ogwen am 7.30 Dewi A Morgan 05 Sefydliad y Merched Carneddi.  602440 Cysodwyd gan Elgan Griffiths, Ffotograffiaeth. Cefnfaes am 7.00. [email protected] [email protected] 07 Bore Coffi Plaid Cymru. Cefnfaes. Trystan Pritchard  01970 627916 10.00 – 12.00.  07402 373444 Argraffwyd gan y Lolfa 09 Cymd. Hanes Dyffryn Ogwen. [email protected] Festri Jerusalem am 7.00. Walter a Menai Williams Nid yw pwyllgor Llais Ogwan na’r panel 13 Noson yng nghwmni’r Welsh  601167 golygyddol o angenrheidrwydd yn cytuno Whisperer. Clwb Criced am 8.00 [email protected] â phob barn a fynegir gan ein cyfranwyr. 14 Marchnad Ogwen. Neuadd Ogwen. Orina Pritchard 9.30 – 1.00.  01248 602119 17 Cyfarfod Blynyddol Partneriaeth [email protected] Mae Llais Ogwan ar werth Ogwen. Gorffwysfan am 7.00 Rhodri Llŷr Evans yn y siopau isod yn Nyffryn Ogwen: 19 Plygu Llais Ogwan. Cefnfaes am 6.45.  07713 865452 Dyffryn Ogwen 20 Trydedd Darlith Goffa Archesgob [email protected] Londis, Bethesda John Williams. Eglwys Sant Tegai Siop Ogwen, Bethesda am 7.00. Swyddogion Cig Ogwen, Bethesda 21 Bore Coffi Eisteddfod Dyffryn Cadeirydd: Tesco Express, Bethesda Ogwen. Cefnfaes. 10.00 – 12.00. Dewi A Morgan, Park Villa, SPAR, Bethesda Lôn Newydd Coetmor, Siop y Post, Rachub Bethesda, Gwynedd EGLWYS UNEDIG LL57 3DT  602440 Bangor BETHESDA [email protected] Siop Forest LLENWI’R CWPAN Siop Menai Dewch am sgwrs a phaned Trefnydd hysbysebion: Bob bore dydd Iau rhwng 10.00 o’r Neville Hughes, 14 Pant, Siop Ysbyty Gwynedd gloch a hanner dydd Bethesda LL57 3PA Caernarfon  600853 Palas Print [email protected] Porthaethwy Archebu Ysgrifennydd: Awen Menai Gareth Llwyd, Talgarnedd, Rhiwlas trwy’r 3 Sgwâr Buddug, Bethesda Garej Beran post LL57 3AH  601415 [email protected] Gwledydd Prydain - £20 Llais Ogwan ar CD Ewrop - £30 Trysorydd: Gweddill y Byd - £40 Godfrey Northam, 4 Llwyn Gellir cael copi trwy gysylltu â Bryn yn Owen G. Jones, 1 Erw Las, Bethesda, Bedw, Rachub, Llanllechid swyddfa’r deillion, Bangor 01248 353604 Gwynedd LL57 3NN LL57 3EZ  600872 [email protected]  01248 600184 [email protected] Os gwyddoch am rywun sy’n cael trafferth â’i olwg, ac a hoffai dderbyn Y Llais drwy’r post: copi o’r Llais ar CD bob mis, cysylltwch Owen G Jones, 1 Erw Las, ag un o’r canlynol: Bethesda, Gwynedd Gareth Llwyd  601415 LL57 3NN  600184 Neville Hughes  600853 [email protected] Llais Ogwan | Medi | 2017 3

Clwb Cyfeillion Englynwr gwych arall Llais Ogwan Gwobrau Awst £30.00 (160) Audrey Griffith, Talgarreg, Llandysul. £20.00 (111) Gwen Davies, Tanysgafell, Bethesda. £10.00 (1) Angharad Hughes, 14 Ffordd Pant, Bethesda. £5.00 (137) Joan E. Griffith, 15 Glan Ffrydlas, Bethesda.

Gwobrau Medi £30.00 (11) Orina Pritchard, 7 Rhos y Nant, Bethesda. £20.00 (40) Barbara Owen, 6 Rhos y Nant, John Ffrancon ynghanol ei gynefin. Bethesda. £10.00 (172) Wendy Jones, Un â’i wreiddiau yn Nyffryn Ogwen oedd sawl buddugoliaeth yn Eisteddfod Gadeiriol Bron Arfon, Rachub. enillydd cystadleuaeth yr Englyn Crafog Dyffryn Ogwen. Yn ddiweddar, cyhoeddodd £5.00 (123) Dilys Jones, Pencilan, (neu ddigri) hefyd. Daeth John Ffrancon gasgliad o’i gynhyrchion dan y teitl Cefn y Bryn, Griffith o Abergele, ond o Fethesda gynt, ‘Englynion’. Bethesda. yn gyntaf gyda’i englyn i MEDRA sef i bobl Mae’n briod â Dilys, yn dad i Llinos a Ynys Môn (Gwlad y Medra.) Rheinallt, yn dad yng nghyfraith i Alaw, ac yn daid i Elinor ac Anna. Dyma ei englyn crafog buddugol; Dyn yr awyr agored ydy John, ac mae ei Rhoddion MEDRA ddiddordebau’n adlewyrchu hynny. Bydd yn Nid oes ball ar eu gallu, na’u tebyg cerdded yn lleol bob dydd – ac ymhellach i’r Llais (yn eu tyb) trwy Gymru, draw, yn y bryniau neu ar hyd y glannau, £20.00 Er cof am Delwyn. Hwy yw’r llon Fonwysion hy bob penwythnos gyda ffrindiau agos. Bydd £10.00 Er cof am Raymond Williams A fwydrant fyth am fedru. yn treulio oriau difyr yn yr ardd, a theimlo’n (3 Rhes Douglas gynt) a rhwystredig pan na fydd pethau’n tyfu’n ôl y fuasai’n 78 mlwydd oed ar 16 Yr Hollwybodus disgwyl. Mae’n bysgotwr brwd ac yn ymweld Medi, oddi wrth Barbara a’r Gynt o Dŷ’r Ysgol Glanogwen, Bethesda, yn gyson â’r ardal i fwynhau llonyddwch teulu. ac yn ymfalchïo’n fawr yn hynny, mae John glannau’r llynnoedd ac mae’n adnabod £10.00 Miss J. B. Williams, wedi ymgartrefu ers blynyddoedd bellach yn llynnoedd ac afonydd Dyffryn Ogwen yn Porthaethwy. Abergele. Gwahoddwyd ef i draddodi Darlith dda, ond erbyn hyn yn mynd i’r Brenig gan £10.00 Er cof am Mrs Blodwen Gibbs. Flynyddol Llyfrgell Bethesda yn 1981, ac fe’i amlaf. cyhoeddwyd yn llyfryn y flwyddyn ganlynol. Bu’n bennaeth yr Adran Gymraeg yn Ysgol Diolch yn fawr. Ei destun oedd ‘Crwydro’, ac ynddi mae’r son Emrys ap Iwan, ac yna yn Ysgol y Creuddyn am ei brofiadau yn crwydro Eryri a’r tu hwnt. am rai blynyddoedd, ond yn ei eiriau ef ei Mae’n englynwr dawnus, ac mae hun, “diolch byth dw i wedi cael gwared o’r wedi ennill sawl gwobr gyntaf mewn marcio di-ddiwedd ers blynyddoedd”. eisteddfodau ledled Cymru gan gynnwys D.R. Dilynwch ni ar trydar @Llais_Ogwan Braichmelyn Rhiannon Ifans, Glanaber, Pant, Bethesda  600689

Llongyfarchiadau i’n pobl ifanc ar eu ati hithau. llwyddiant yn yr arholiadau a dymuniadau Mae Mrs Eirlys Jones, 4 Braichmelyn yn gorau i’r plant sy’n symud ysgol y tymor gaeth i’w chartref a chofion atoch chithau hwn. hefyd.

Gwaeledd Apêl Meddyliwn am Mrs Norma Jones, Pen y Hoffwn i ddarllenwyr Llais Ogwan gysylltu Graig sydd ym Mryn Seiont Newydd a’r â mi fel y gohebydd lleol er mwyn cynnwys teulu sy’n ymweld â hi’n gyson. eitemau o newyddion yn y papur bro. Mae’n Dydy Mrs Edwards, 5 Gernant ddim wedi anodd i un person wybod am bopeth sy’n bod yn dda ychwaith ac anfonwn ein cofion digwydd yn y cylch. Diolch. 4 Llais Ogwan | Medi | 2017 Ysgol Abercaseg Cystadleuaeth Garlleg Cywiriad Yn rhifyn Gorffennaf o’r Llais adroddwyd bod Cwmni’r Frân Wen Moriarty-Thomas wedi dod i’r ysgol i berfformio sioe bypedau Bwystfilod Bach. Deallwn erbyn hyn mai cynhyrchiad Cwmni Theatr Bara Caws oedd Eto eleni cafwyd pnawn difyr yn y Douglas pan gynhaliwyd hwn yn hytrach na Chwmni’r Frân Wen. Ymddiheurwn am y llithriad. y Gystadleuaeth Garlleg Flynyddol. Daeth nifer dda o gystadleuwyr brwdfrydig ynghyd ar Sadwrn,19 Awst, a phawb yn mwynhau’r hwyl, a hefyd y cawl garlleg a’r sgwosh a baratowyd ar eu cyfer gan Chris y cogydd. Darlith: “Cloddiad Hanesyddol Cell Sant Tegai a’r Y beirniaid oedd Adrian Griffin, Chris Bailey-Hughes, Gwilym Pentref Oes Efydd” Owen, Andrew Carson a Joe Hembrough, a’r buddugwyr oedd gan Francis Lynch MBE MA FSA. Medi 26ain am 7 o’r gloch yn Neuadd Talgai, Maggie Adam a Malcolm Creasey. Llandygai. Darlith yn Saesneg. Dewch i wrando a dysgu mwy am eich hardal! Tocynnau £5 wrth y drws. Croeso i bawb!

Trydedd Ddarlith Goffa Archesgob John Williams: “ARCHESGOB JOHN WILLIAMS A HARDDWCH SANCTEIDDRWYDD?” Sgwrs yn Saesneg gan y Doctoriaid Clive Holmes a Felicity Heal (y ddau o Brifysgol Rhydychen) am 19:00 Nos Wener 20 Hydref 2017 Nos Wener Hydref 20fed am 7 o’r gloch yn Eglwys Sant Tegai Llandegai Mynediad yn £5 a lluniaeth i ddilyn

THEATR BARA CAWS Myfanwy Moriarty Owen yn cyflwyno’r darian i Malcolm Creasey a Maggie Adam yn cyflwyno Dim Byd Ynni (neu Dirgelwch Plas Dolbythwyrdd) gan Emlyn Gomer

Beth yw cyfrinach Syr Felix ap Llywarch? Faint o ledi yw Angela? Beth ddaeth â Dylan Tudur nôl i’r Plas? Faint o actores yw Candi Mêl? Beth yn union mae Geriach y bwtler yn ei wybod? Faint o ddihiryn yw Malcom Leech? Bywyd pwy sydd mewn perygl, a pham? A, gall yr Arolygydd Carnben ddatrys pob dirgelwch cyn ei bod yn rhy hwyr?

Ffars i’r teulu cyfan. Cast: Rhian Blythe, Iwan John, Maldwyn John, John Glyn Owen, Christine Pritchard, Dyfan Roberts Cyfarwyddo: Betsan Llwyd Neuadd Ogwen, Bethesda. Nos Fercher, 04 Hydref 2017 am 7.30yh. Tocynnau: 01248 208485. Neuadd Ogwen.com neu Siop Ogwen. Llais Ogwan | Medi | 2017 5 Llefrith lleol ar gael yn Nyffryn Ogwen Ydych chi’n awyddus i gael yn cadw 80 o wartheg Holstein- llefrith sydd wedi ei gynhyrchu Friesian ar fferm Madryn Isa o fewn ychydig ffilltiroedd i Boduan, Pwllheli ac yn falch eu Fethesda yn hytrach na’r llefrith bod yn medru cynnig llefrith sydd sydd wedi trafaelio gannoedd o wedi ei gynhyrchu a’i brosesu yn filltiroedd? Wel, y newyddion da lleol. ydi fod Siop Londis, Bethesda, wedi dechrau stocio llefrith Yn y llun fe welir Siôn Jones Llaethdy Llŷn ers rhai wythnosau (chwith) yn cael ei groesawu bellach. gan Jonathan Thomas, rheolwr Mae Siôn a Nia Jones, a’r teulu Londis, Bethesda.

PEN Y CEUNANT ISAF Y BWTHYN TÉ www.snowdoncafe.com Llwybr Yr Wyddfa Llanberis LL55 4UW 01286 872 606 6 Llais Ogwan | Medi | 2017 “Chwedloni” gyda S4C

Yn yr Eisteddfod Genedlaethol ym Môn imi eu rhannu wrth gwrs! Mae Chwedloni fe lansiwyd prosiect newydd cyffrous gan yn brosiect cyffrous iawn ac rwy'n S4C o’r enw ‘Chwedloni’. Mae’r prosiect gobeithio y byddwch yn dod atom yn llu yn annog pobl i gyfrannu eu straeon gyda'ch chwedlau gan ddangos cymaint o 0808 164 0123 rhyfeddol nhw, pe bai’n ddigwyddiad hwyl a dychymyg sydd gyda ni fel Cymry." chwedlonol yn y teulu neu yn y gymuned, Os oes gennych stori dda yr hoffech chi i gael eu darlledu ym Mis Tachwedd 2017. ei rhannu, ewch ati i gysylltu â chwmni Fe gaiff y straeon gorau eu darlledu ar y cynhyrchu Orchard nawr ar e-bost sianel a’u cynnwys ar wefan arbennig. [email protected] neu ar y ffôn Mae'r dyfarnwr a'r cyflwynydd byd- 02920 100 888. Arfbais Douglas Arms enwog Nigel Owens yn galw ar bobl Medd Amanda Rees, Cyfarwyddwr Cwrw Casgen - Gardd Gwrw Cymru i fachu ar y cyfle i adrodd eu hoff Cynnwys Creadigol S4C,"Mae gan bawb Noson Cwis Yr ail nos Fawrth bob mis – 20:00 straeon nhw i'r genedl gyfan mewn cyfres o leiaf un stori, un chwedl bersonol maen Oriau Agor o ffilmiau byrion i S4C. nhw'n hoff o'i hadrodd - dros ginio gyda Llun – Gwener 18:00 – 23:00 Fe wnaeth e osod y sialens i bobl y ffrindiau, dros beint yn y "pyb"….gall fod Sadwrn 15:30 – 00:00 Sul 13:00 – 16:00 a 20:00 – 23:00 wlad yn yr Eisteddfod Genedlaethol, wrth yn stori sy'n 'neud i chi chwerthin neu sy'n douglasarmsbethesda.com ddatgelu prosiect cyffrous Chwedloni.Bydd 'neud i chi lefain, sy'n eich synnu, eich 01248 600219 y ffilmiau byrion yn rhan fawr o dymor swyno, eich arswydo hyd yn oed! Y syniad lliwgar o raglenni 'Chwedlau' S4C ym mis ydy dathlu a chasglu'r goreuon o'r straeon Tachwedd a fydd yn cynnwys amrywiaeth pentan yma dan faner "Chwedloni" ar hudol o gynnwys i gyd-fynd â 'Blwyddyn S4C. Yn ogystal â chreu gwefan arbennig Chwedlau 2017' Llywodraeth Cymru. lle gallwch weld a gwrando ar ryw 50 o'r Medd Nigel Owens, "Mae gan bawb chwedlau gorau ar-lein, byddwn hefyd yn ei stori ddiddorol, rhywbeth rhyfeddol eu dangos rhwng ein rhaglenni oriau brig sydd wedi digwydd yn hanes y teulu ar S4C drwy gydol mis Tachwedd". neu'r gymdeithas ac rydyn ni eisiau ichi Cafodd y prosiect 'Chwedloni', sy’n rannu nhw gyda ni i'w cynnwys nhw yn gynllun ar y cyd rhwng Croeso Cymru, Chwedloni. Rwy'n gwybod am amryw S4C a chwmni cynhyrchu Orchard, ei hen chwedl leol o'n pentref ni a straeon lansio heddiw yn stondin S4C gan y diddorol o'r byd rygbi, y rhai sy'n weddus cyflwynydd Lisa Angharad.

GWASANAETH I hysbysebu yn Owen’s Tregarth GLANHAU HUGHES Llais Ogwan, Cerbydau 4, 8 ac 16 sedd 5 Pant Caerhun, Bangor, LL57 4DS (Y cwmni glanhau tu allan cyflawn) Neville Arbenigo mewn Glanhau ffenestri: Golchi landeri, facsias a soffits. Hughes meysydd awyr Gwagio landeri gyda Sky Vacs a CCTV 600853 Cludiant Preifat Golchi ‘meddal’ – patios,“decking” a llwybrau (nev_hughes@ a Bws Mini Golchi toeau ystafelloedd gwydr btinternet. 01248 60 22 60 | 07761 619 475 Gofynnwch am Nicky ar 01248 355908 neu 07999 376250 com) w w w . o w e n s w a l e s . c o . u k [email protected]

Plaid Lafur Dyffryn Ogwen

Cynhaliwyd cyfarfod blynyddol y gangen a chael lle i gamperfanau ger y ganolfan yng nghanol mis Awst i ddechrau cyfnod ar ddechrau mis Gorffennaf,gan dderbyn hamdden) a derbyn adroddiad am yr newydd. adroddiadau am y flwyddyn ac etholwyd etholiad cyffredinol yn Arfon gan yr a t Dilynwyd hyn gyda rali arweinydd y swyddogion a ganlyn:- Cadeirydd: Sue (Adrian Sharratt o Fangor) Plaid Lafur Prydain (Jeremy Corbyn) Davies, Hen Barc, Is-Gadeirydd: Gerry Yna, yng nghanol mis Gorffennaf, ger pwll nofio Bangor, gyda thorf fawr yn Jenson(Tregarth), Ysgrifennydd: Godfrey cynhaliwyd cyfarfod blynyddol Plaid Lafur gwrando ar ei araith ac araith arweinydd Northam (Rachub), Trysorydd: Walter Arfon, gyda’r canlynol o Ddyffryn Ogwen Plaid Lafur Cymru (Carwyn Jones), gyda Williams (Bethesda), Trefnydd Etholiadol: yn cael eu hethol:- chymeradwyaeth gref. K.C.Gordon(Llanllechid), Cyfryngau Swyddog y Merched: Jane Foster-Coulter Bydd cyfarfod nesaf y gangen ar Cymdeithasol: Richard Speight(Carneddi) (Llandygai), Pwyllgor Gwaith: Godfrey ddechrau mis Medi i drafod trefniadau ar Wedyn, cynhaliwyd y cyfarfod deufisol Northam a K.C.Gordon; ac ar ddechrau gyfer y dyfodol a dogfennau ymgynghorol arferol i dderbyn adroddiadau, yn bennaf mis Awst, aeth y tri i gyfarfod o Bwyllgor pwysig, ac yna bydd taith gerdded am Gyngor Bethesda (e.e. y posibilrwydd Gwaith Arfon i wneud trefniadau ar gyfer noddedig flynyddol y gangen tua diwedd o gael tai newydd ger y ganolfan feddygol y flwyddyn e.e. cyfarfod pob aelod Arfon mis Medi. Llais Ogwan | Medi | 2017 7

Rachub a ‘rydym yn llongyfarch ac yn dymuno’n dda gwmpas yr ardal. Os oes gennych unrhyw i’r ddau gwpwl, sef: Lois a Mathew, Erw Las, wybodaeth cysylltwch â Neil Yardley:- Llanllechid a briodwyd ddydd Sadwrn, Gorffennaf 29. 07821599233 Hefyd, Rhia a Brynmor, Rachub, a briodwyd Angharad Llwyd Beech, Garnedd Lwyd, ddydd Sadwrn, Awst 19. Llongyfarchiadau 7 Llwyn Bedw LL57 3EZ Mae dwy ferch fach newydd wedi dod i fyw i [email protected] Cydymdeimlo Lwyn Bedw dros yr haf! Yn ystod yr haf bu i’r capel golli tri aelod Llongyfarchiadau i Kieran a Sioned, Llwyn Cydymdeimlad trwy farwolaeth, sef Mr. Mr. Emyr Griffiths, Bedw, ar enedigaeth Bela Haf, ddiwedd Fel roedd Llais Ogwan yn paratoi i fynd Ffordd Garneddwen, Bethesda, Miss Olwen Gorffennaf. Mae Siôn, Elis a Cian wedi i’r wasg daeth y newyddion trist fod Ann Lewis, gynt o Stryd Bryn Owain, Rachub, gwirioni efo’u chwaer fach newydd. Diolch i Hughes Tŷ Mwyn, Llanllechid wedi’n gadael. a Mr. Emrys Lloyd Parry, Ffordd Ffrydlas, bawb am eu caredigrwydd. Roedd Ann newydd ddathlu ei phen blwydd Bethesda. Hefyd, ganwyd Beti Henri Allsup ar Awst yn 70 oed ac am gyhoeddi ei diolch i bawb 18fed yn chwaer fach i Elsi Mererid, a merch am y cardiau a’r anrhegion a dderbyniodd ar Anrhydedd i Jenna a David Allsup. Diolch i bawb am yr yr achlysur. Ni fu’n dda ei hiechyd ers tro a Llongyfarchiadau i’r Athro Deri Tomos, ar gael anrhegion a’r caredigrwydd. bu yn Ysbyty Gwynedd am driniaeth sawl tro ei anrhydeddu yn Eisteddfod Genedlaethol a thrist yw gorfod cofnodi iddi golli’r frwydr Môn, pan dderbyniodd y Fedal Wyddoniaeth Trwsio wal yn y diwedd. Mae’n cydymdeimlad llwyraf yn am ei gyfraniad ym myd Gwyddoniaeth trwy Mae’n dda gennym weld bod Cymdeithas mynd at Eifion ei gŵr ac at ei phlant, Siân a gyfrwng yr iaith Gymraeg. Tai Gogledd Cymru wedi trwsio’r wal rhwng Gwyn a hefyd at Paul, ei mab yng nghyfraith, yr hen ysgol a chapel Carmel, wedi iddynt yn ogystal ag at holl aelodau ei theulu a’i Eisteddfodol weld map gweithredoedd y Capel. chyfeillion. Llongyfarchiadau i Gwydion Rhys, Bron Arfon, ar ei lwyddiant yn yr Eisteddfod Arholiadau Capel Carmel Genedlaethol. ‘Roedd yn fuddugol mewn Llongyfarchiadau i blant yr ardal sydd wedi Trefn y Gwasanaethau dwy gystadleuaeth dan 16 oed, sef yr Unawd llwyddo yn eu harholiadau T.G.A.U a Safon Medi 17: Parchg. Ddr. Siôn Aled Owen. Piano a’r Unawd Llinynnau. Uwch. Medi 24: Gweinidog. Hydref 1: Gweinidog (Cymun). Llongyfarchiadau Cydymdeimlad Hydref 8: Oedfa Ddiolchgarwch. Llongyfarchiadau i Jenna Allsup ar wneud Anfonwn ein cydymdeimlad dwysaf at Hydref 15: Parchg. Dylan Rhys Parry. y rhestr fer ar gyfer gwobr GIG Cymru Dafydd, Helen, Sioned, Dion, Caryl, a’r o dan yr enwebiad ‘Promoting Clinical teulu oll ar ôl colli mab, brawd, tad a thaid Oedfaon am 5.00 y.h. oni nodir yn wahanol. Reseach and Application to Practice Award annwyl fis Awst. Cydymdeimlwn â chi o (supported by ‘British Medical Association waelod calon yn eich profedigaeth drist o Ysgol Sul am 10.30 y.b. Cymru Wales’) gyda’i phrosiect yn yr adran golli Iestyn. Daeth y gymuned at ei gilydd Clwb Dwylo Prysur – nos Wener am 6.30y.h. MRI. Dyma’r unig enwebiad o Ogledd i ffarwelio â Iestyn ar Awst 12fed yng Clwb Gwaith Llaw – 2.00 – 4.00 y.p, Medi 18, Cymru gyfan sy’n mynychu’r noson Nghapel Carmel, ac o weld cynifer oedd yno Hydref 2 a Hydref 16. wobrwyo yng Nghaerdydd ym mis Medi. Pob i dalu teyrnged iddo, mae’n hollol amlwg lwc. y bydd colled enfawr ar ei ôl. Dymuna’r Te Bach yn yr Ysgoldy ar ddydd Llun, teulu ddiolch i’r rhai a sicrhaodd fod y Medi 25, am 2.30 – 4.00 y.p. Diolch gwasanaeth yn un teilwng; i’r Parchedig Dymuna Sylvia Williams o Bron Bethel Dafydd Williams am wasanaethu, i Helen Croeso cynnes i bawb ymuno, boed yn ddiolch i’w theulu, ffrindiau a’i chymdogion Williams ar yr organ, ac i Glwb Criced aelodau o’r capel neu ddim! am yr holl gardiau a’r anrhegion a gafodd ar Bethesda ac Annwen Briggs am y lluniaeth. ei phen-blwydd yn 70 oed. Hefyd, diolch i’r Maent yn hynod ddiolchgar i Steven Jones Ysbyty person wnaeth adael cerdyn ar y dydd llun am ei gymorth parod gyda’r trefniadau. Bu Mrs. Buddug Hughes, Ffordd Carneddi ond yn anffodus doedd dim enw arno. Diolch i bawb am eu geiriau caredig. yn yr ysbyty am gyfnod. Da deall ei bod Cysga’n dawel Iestyn. gartref erbyn hyn, ac ‘rydym yn anfon ein Difrod i’r Eglwys cofion atoch Buddug, a hefyd at yr aelodau Trist iawn yw gorfod nodi fod difrod Penblwyddi sy’n sâl gartref. troseddol wedi ei wneud yn ddiweddar Penblwydd hapus iawn yn 18 oed i Martha Dymunwn wellhad buan i Morgan, ŵyr i Eglwys Santes Llechid. Mae tair o’r Glain - mwynha dy ddiwrnod arbennig Mrs. Sheila Hall, Cae Berth, sydd wedi ffenestri lliw, sydd wedi cael llonydd yno a’r holl ddathlu! Cofion gan dy deulu a’th derbyn llaw-driniaeth mewn ysbyty yn ers dros 170 mlynedd wedi eu torri a’u ffrindiau. Birmingham yn ystod yr haf. difrodi mewn ymdrech i dorri mewn i’r Penblwydd Hapus i Gwydion Eryri yn 8 adeilad. oed ar Fedi’r 6ed, a phenblwydd priodas Priodasau Galwn ar y trigolion lleol i gadw hapus (yr un diwrnod) i Meirion a Meleri Bu dwy briodas yn y capel yn ystod yr haf, ac llygad am unrhyw ymddygiad amheus o hefyd!

I hysbysebu yn Llais Ogwan, Neville Hughes 600853 ([email protected]) 8 Llais Ogwan | Medi | 2017 Beth sy’n digwydd yn y Dyffryn? CANOLFAN CEFNFAES BORE COFFI CANOLFAN CEFNFAES PLAID CYMRU SADWRN 7 HYDREF DYDDIADUR BORE COFFI 10.00 – 12.00 BOREAU CLWB CAMERA DYFFRYN OGWEN COFFI 2017 SADWRN 16 MEDI 10.00 – 12.00 CANOLFAN CEFNFAES

16 Medi – Cefnfaes – Clwb Camera BORE COFFI 23 Medi – Cefnfaes – Capel Jerusalem CANOLFAN CEFNFAES EGLWYS 30 Medi – Cefnfaes – Eglwys GLANOGWEN Glanogwen BORE COFFI SADWRN 30 MEDI 07 Hydref – Cefnfaes – Plaid Cymru 10.00 – 12.00 21 Hydref – Cefnfaes - Eisteddfod CAPEL JERUSALEM Dyffryn Ogwen. SADWRN 23 MEDI 28 Hydref – Cefnfaes – Eglwys Sant 10.00 – 12.00 Cedol, Pentir. 04 Tachwedd – Cefnfaes – Neuadd Dathlu Dydd Talgai. Dysgu Cymraeg 11 Tachwedd – Cefnfaes - Gorffwysfan Owain Glyndwr 25 Tachwedd – Neuadd Ogwen – Plaid CWRS WLPAN Lafur (Dechreuwyr) Nos Wener Medi 22ain 25 Tachwedd – Caffi Coed y Brenin - Neuadd Ogwen am 7:00 yr hwyr NSPCC Dydd Llun 1.30 – 4.30 yn Neuadd Ogwen Pwysig Dechrau 26.09.2017 Pryd o Fwyd Canoloesol Os yn trefnu Bore Coffi yn ardal Bethesda, tri Chwrs gyda Nia Powell Hefyd bydd y rhestr uchod yn gymorth i chi yn sôn am fwyd y cyfnod. ddewis dyddiad gwag. Gallwch wedyn i ddysgwyr profiadol gynnwys eich dyddiad chi ar y rhestr CANOL WLPAN/PELLACH I ddilyn: Sgwrs gan hon. Bydd yn cael ei diweddaru ac Canolfan Cefnfaes Rhys Mwyn yn ymddangos pob mis. Anfonwch y Dydd Gwener, 9.15yb – 12.45yp Archaeoleg Sycharth a manylion at Neville Hughes (600853). Dechrau 23.09.2017 Glyndyfrdwy. 01248 383928 Pris: £20 y pen [email protected] Cyfyngir ar niferoedd felly cysylltwch â Cynan Jones ym Mhartneriaeth Ogwen Noson yng nghwmni’r i logi eich lle [email protected] Hydref 14eg 01248 602131 Neuadd Ogwen, 9.30am - 1.00pm WELSH Tachwedd 11eg WHISPERER Neuadd Ogwen, 9.30am - 1.00pm Clwb Criced a Bowlio Tachwedd 22ain Nos Wener, 13 Hydref Jamiau Cartra’ Neuadd Ogwen, 5.00pm - 8.00pm Am 8.00yh Tocynnau: £5.00 (at elusennau ac achosion lleol) Angharad a Neville Hughes, Bwydydd, Crefftau, Lleol 14 Ffordd Pant, Bethesda, www.marchnadogwen.co.uk LL57 3PA Facebook Ffôn: 01248 600853 Cadeiriau ar gael Dewis eang ar gael yn rhad ac am ddim yn cynnwys mwyar duon, cyrens duon, CANOLFAN CEFNFAES (hyd at 20 o gadeiriau plastig llwyd) mefus, riwbob a sunsur, o Festri Bethlehem Talybont llus a riwbob, cwsberis, GYRFA CHWIST Am ragor o wybodaeth cyrens coch, mafon, bricyll MEDI 26 cysylltwch â eirin fictoria a duon. HYDREF 10, 24 A 31 Neville Hughes ar 600853 Croesewir ymholiadau! am 7:00 o’r gloch. Croeso i bawb Llais Ogwan | Medi | 2017 9

CYFARFOD BLYNYDDOL Ysgol Bodfeurig SIOE AMAETHYDDOL Croeso a ffarwel well ac i chi ddod yn rhan o gymuned yr DYFFRYN Mae’r haf yn arwydd o ddiwedd un cyfnod ysgol. OGWEN a dechrau newydd. Roedd diwedd tymor yr haf yn gyfle i ffarwelio gyda nifer o Ymweliad â Sw Caer NOS FAWRTH - ddisgyblion sydd yn symud ymlaen i Cafodd yr adran iau ymweliad diwedd HYDREF 10 anturiaethau newydd boed yn symud i’r tymor gwych â Sw Caer, gwelwyd nifer fawr AM 7.30 YH ysgol uwchradd neu’n symud i ardal neu o anifeiliaid diddorol ond heb amheuaeth y wlad newydd. Pob lwc i bob un ohonynt yn ffefryn oedd yr eliffantod a’r jiraff. CANOLFAN eu hysgolion newydd. CEFNFAES, Ar ddechrau’r tymor newydd hoffem Mabolgampau BETHESDA groesawu’r disgyblion newydd i’r ysgol Un o uchafbwyntiau haf pob ysgol yw’r CROESO CYNNES I BAWB – o’r plant lleiaf meithrin i blant sy’n mabolgampau a chafwyd prynhawn gwych trosglwyddo atom o ysgolion eraill. Rydym acw gyda llawer o hwyl a chwerthin yn yn edrych ymlaen i ddod i’ch adnabod yn ogystal a chystadlu brwd ymysg y timau. Diolch i’r rhieni a chyfeillion yr ysgol am RHEINALLT PUW ymuno gyda ni a chefnogi. CYMHORTHFA Parti Tylwyth Teg GORFFWYSFAN I ddiweddu eu thema am ‘Pethau Pitw Dydd Mercher 18.10.2017 Bach’ cafodd dosbarth Idwal amser gwych 4.00yp – 6.00yh mewn parti tylwyth teg. Gwisgodd pawb 07789 742 092 fel coblynod, tylwyth teg a chreaduriaid y Cynghorydd.rheinalltpuw@ goedwig cyn cael cyfle i wneud bwyd parti gwynedd.llyw.cymru a’i fwyta, blasu cacen arbennig a dathlu gyda gemau a swigod! Diwedd gwych i flwyddyn brysur.

Cofiwch os ydych am gadw llygaid ar Dilynwch ni ar trydar ddigwyddiadau yn yr ysgol yn ystod y flwyddyn ysgol newydd ewch i’n gwefan @Llais_Ogwan www.ysgolbodfeurig.org ac i’n cyfrif trydar twitter.com/YsgolBodfeurig 10 Llais Ogwan | Medi | 2017 TalybontCo^r y Penrhyn Nant Ffrancon Capel Nant y Benglog gan Derfel Roberts Medi 17: Parchg. John Gwilym Jones. Medi 24: Parchg. John Lewis Jones. Hydref 1: Parchg. Dafydd Coetmor Cyfraniad Côr y Penrhyn i LleChi Tymor y gaeaf Williams. Perfformiad olaf y côr cyn seibiant yr haf Mae gan y côr raglen lawn o gyhoeddiadau Hydref 8: Parchg. Dafydd Lloyd Hughes. oedd hwnnw gyda 9Bach yn Theatr Pontio, yn aros eto ac mae’r gêm rygbi ryngwladol Hydref 15: Parchg. Gareth Edwards. Bangor yn ystod wythnos yr Eisteddfod rhwng Cymru a’r Alban ar 3 Chwefror 2018 Genedlaethol a gynhaliwyd ym Môn eleni. yn Stadiwm y Principality, Caerdydd yn Oedfaon am 2 o’r gloch oni nodir yn Y tro hwn cafwyd dau berfformiad o’r sioe un ohonynt. Bydd y côr yn perfformio ar wahanol. Croeso cynnes i bawb. lwyddiannus a welwyd gyntaf ym Mis Ebrill y maes cyn y gêm a chyda cymorth corau 2016 a buont yn llwyddiant ysgubol unwaith eraill byddwn yn codi canu gyda’r dorf er yn rhagor. Roedd y cyfuniad o fiwsig, dawns, mwyn ceisio creu awyrgylch o hwyl a chyffro barddoniaeth, lluniau ar sgrîn a darlleniadau cyn yr ornest. Dywedodd Gareth Williams wedi eu cyd-wau yn un cyflwyniad di-dor o Lanfairfechan, “Dyma un o gemau mawr yn creu sioe unigryw. Tystiai pawb a ddaeth y chwe gwlad ac fel cefnogwr cyson o RGC i’w gweld bod hon yn un o’r sioeau a wnâi’r rwy’n edrych ymlaen yn eiddgar at weld argraff mwyaf ar synhwyrau’r gynulleidfa. bechgyn Cymru yn cyflwyno gwledd o Roedd Mr O. Jones, o Fynydd Nefyn gynt, rygbi i ni a ninnau’n chwarae rhan yn eu wedi gwirioni gyda’r cyflwyniad ac meddai, “Mi llwyddiant gobeithio.” wnaeth fy mhriod a minnau fwynhau cymaint Meddai un aelod o Landygái, “ Fel ar y sioe LleChi y tro cyntaf fel i ni benderfynu gogleddwr, “rwy’n edrych ymlaen at dod i’w gweld am yr eildro.” Ychwanegodd weld George North, y bachgen o Fôn, yn Mr Jones, “Chawson ni mo’n siomi oherwydd perfformio ar yr asgell ac yn gadael ei farc roedd y cyfan yn iasol o ran seiniau’r caneuon unwaith eto ar gêm gofiadwy.” a lleisiau soniarus y côr yn creu cefndir mor Mae Mr Derek Griffiths o adran yr ail effeithiol i’r hyn a deimlem ac a welem.” denoriaid mewn lle anodd gan fod rhai o’i Roedd Mrs Sioned Jones, brodor o deulu ef yn byw yn yr Alban ac yn cefnogi’r Feddgelert, yn cytuno pan ddywedodd, “ Mi tîm o’r fan honno. Dywedodd Mr Griffiths, gefais i fy magu mewn ardal lle roedd cloddio “ mae fy nghalon yn gobeithio mai Cymru am fwynau yn rhan o fywyd bob dydd y fydd yn fuddugol ond rydw i’n gobeithio trigolion ac roedd gennyn ni lawer yn gyffredin bydd yr Albanwyr yn cael digon o hwyl arni â phobl y chwareli llechi.” Aeth yn ei blaen i i roi gêm agos i ni. Hoffwn i ddim i ni roi egluro fel roedd caledi, tlodi ac aberth wedi crasfa i’n cyd-Geltiaid a’n perthnasau agos.” llunio ei chymeriad a’i chefndir hithau ac fel roedd y cyflwyniadau gan 9Bach, Siân James, Cymeriadau’r Côr Lleuwen Steffan a John Ogwen heb sôn am Mae llawer o ddarllenwyr a chefnogwyr Gôr y Penrhyn a Martin Dawes wedi cyffwrdd y côr wedi bod yn gofyn lle mae’r gyfres â chord llawn teimlad yn ei chalon. boblogaidd o luniau a phroffiliau’r aelodau Dyma ddywedodd un beirniad, wedi mynd. Cawsom rai trafferthion “Cymysgedd eclectig o ffurfiau gweledol, technegol gyda’r adran luniau a ffotograffau cerddorol ac aerobatig oedd yn swynol i’w ond erbyn hyn gobeithiwn eu bod wedi wylio oedd hwn. Daeth 9Bach yn ôl i arwain eu datrys a dylai’r gyfres fod yn ôl ar cast talentog yn y dull newydd a ffres hwn o dudalennau’r Llais y mis nesaf. gyflwyno stori. Aeth â ni ar daith drwy hanes, diwylliant a thraddodiadau’r diwydiant llechi a daeth y perfformiad hwn â stori’r bobl a’r tirwedd yn fyw.” Ychwanegodd, “ Roedd hwn yn berfformiad hyfryd oedd yn cynnig digon o emosiwn a synnwyr real o le.”

07967 541870

Lisa Jên yn perfformio yn y sioe LleChi Llais Ogwan | Medi | 2017 11 Cofeb 2014-1918

an fod nifer o ddigwyddiadau wedi cymryd lle ar draws y Felly, os gwyddoch am leoliad y gofeb wreiddiol neu yn gallu wlad yn cofio cyfnod y Rhyfel Byd Cyntaf tybiais y byddwn cyfrannu mwy i’r ymgyrch dditectif yma, cysylltwch â Cynrig: Gyn gwneud ychydig o waith ymchwil i’r rhai gollodd eu 01248 601318. bywydau yn ardal Rhiwlas a Phentir. Cyn cloi, mae’n werth nodi’r cysylltiadau lleol canlynol parthed Cofiais fod dwy gofeb ar fur y brif ystafell ddosbarth yn Ysgol cofebau y Rhyfel Byd Cyntaf: Rhiwlas. Un o bren yn cofio’r Rhyfel Mawr a’r llall o garreg ar siâp tarian yn cofio’r Ail Ryfel Byd. Mae’r ddwy yn cofio cyn-ddisgyblion 1. Gweler fraslun llawrydd o Gofeb Ysol Rhiwlas isod. Mae’n rhoi yr Ysgol a gollodd eu bywydau. syniad o ddyluniad y Gofeb. Mae’n gopi o hen ffotograff (nad Felly, i’r ysgol a mi a chyfeiriodd y Pennaeth, Mr Davies at un yw’n ddigon clir i’w gynnwys gyda’r erthygl) o eiddo Gwyn, gofeb yn y cyntedd. Cofeb gyfansawdd weddol ddiweddar yw hon Cefn Coch a diolch iddo am ei fenthyca. sy’n cynnwys gwybodaeth y ddwy gofeb wreiddiol. Ar ôl holi hwn a llall, daeth i’r amlwg bod y ddwy gofeb wreiddiol wedi eu symud o’r ystafell ddosbarth i’r cyntedd flynyddoedd yn ôl ac wedyn wedi eu cadw mewn storfa pan wnaethpwyd gwaith atgyweirio yn y cyntedd. Mae rhaid bod asesiad o’r cofebau wedi eu gwneud bryd hynny a phenderfynwyd llunio cofeb gyfansawdd newydd, y gwaith wedi ei gyflawni gan Mr Robat Llywelyn dan arweiniad Mr Glynne Thomas. Yn garedig iawn cytunodd Mr Davies chwilio am y cofebau gwreiddiol ac yn ffodus darganfuwyd cofeb yr Ail Ryfel Byd. Mae Mr Davies wedi diogelu’r gofeb honno ond yn anffodus ar ôl chwilio pob storfa ni ddaethpwyd o hyd i’r gofeb arall. Cafwyd awgrym bod cofeb y Rhyfel Mawr wedi ei symud i’r Porth Coffa ym Mangor. Cafwyd mynediad i’r Porth gan swyddogion Prifysgol Bangor ac er bod cofebau wedi eu symud yno o hen gapeli Bangor, nid oedd cofeb Ysgol Rhiwlas yno. Felly, rhaid dod i gasgliad bod y gofeb dan sylw wedi ei gwaredu a hynny ers rhai blynyddoedd bellach. Mae hyn yn hynod o siomedig oherwydd mae rhan o hanes yr ardal wedi ei cholli. Pwysigrwydd cofebau gwreiddiol yw eu bod yn dweud stori cyfnod ac mewn perthynas â chofeb Ysgol Rhiwlas mae’r dyluniad yn ddiddorol. Roedd dyluniad y gofeb wreiddiol yn unigryw, yn dangos merch ifanc yn penlinio o flaen allor a Christ ar y Groes. Mae hefyd yn defnyddio cyfuniad o Gymraeg a Saesneg. Tybiwn na fyddai’r un dyluniad yn cael ei gomisiynu heddiw ac yn sicr ddim yn cael ei osod mewn ystafell ddosbarth. Byddai cyn-ddisgyblion yr Ysgol yn dweud wrthych ei fod yn codi dipyn o fraw. Yn sicr bwriad ei osod yn yr ystafell ddosbarth oedd atgoffa’r disgyblion o aberth cyn- 2. Cofier bod Cofeb Ysgol Rhiwlas ond yn cofnodi cyn- ddisgyblion ond a oedd yna fwriad arall? Pam bod y ferch ifanc ar ei ddisgyblion a gollodd eu bywydau. Collwyd nifer eraill o’r gliniau yn gweddïo? Mae’n gweddïo dros y bechgyn a gollwyd ond ardal a gellir gweld yr holl enwau ar fur y Porth Coffa ym ydy hi hefyd yn gweddïo am ffolineb rhyfel ac i’r rhyfel hwn fod yn Mangor. derfyn ar bob rhyfel? Oedd y gofeb yn destun trafodaeth gyda’r plant 3. Roedd cofeb y Rhyfel Byd Cyntaf hefyd yng Nghapel gyda’r athrawon yn adrodd ac egluro cefndir ‘y bechgyn’ a hanes y y Methodistiaid Calfinaidd oedd yn sefyll ble mae Tai Rhyfel? Capel Ysgoldy heddiw. Pan ddymchwelwyd y capel rhai Pwynt pwysig am geisio diogelu cofebau gwreiddiol yw bod blynyddoedd yn ôl adleolwyd y gofeb ac mae i’w gweld cofnod swyddogol ohonynt yn bodoli ar safle wë yr Imperial War heddiw ar fur Eglwys Sant Cedol. Museum. Mae’r ffynhonnell honno’n cofnodi bod cofeb yn Ysgol 4. Mae cofeb eithaf unigryw i’w chael yn Eglwys Sant Cedol Rhiwlas ond y gofeb gyfansawdd newydd sydd wedi ei chofrestru. hefyd, yn cofnodi bechgyn yr Eglwys a gollodd eu bywydau. Erbyn hyn mae’r Amgueddfa wedi eu hysbysu o’r ffaith bod y gofeb Mae’r gofeb wedi ei llunio o lechen. Mae hyn yn anghyffredin wreiddiol ar goll. ac mae dyluniad o filwr wedi ei cherfio arni. 12 Llais Ogwan | Medi | 2017

Bethesda Daliwyd ati i gael sgwrs gradd Dosbarth Cyntaf mewn a phaned ar ôl yr oedfaon Cemeg ym Mhrifysgol Bangor. A Fiona Cadwaladr Owen, Bryn Meurig Bach, Coed y Parc, boreol a chawsom bâr ifanc o’r hynny drwy gyfrwng y Gymraeg. Bethesda, LL57 4YW  601592 Iseldiroedd yn ymuno â ni ar Mae Sara’n ferch i Gillian a Shôn Joe Hughes, Awel y Nant,Ffordd Ffrydlas, Bethesda  601902 Awst 27ain. Roedd gan y wraig Stockwell ac yn wyres i Albert a ofalaeth eglwys ei hun gartref Rowena Rees o Stâd Coetmor. felly roedd sgwrsio gyda hi’n ddiddorol iawn. Diolch Llongyfarchiadau i’r rhai Dymuna teulu y diweddar a gafodd lwyddiant yn eu Emyr Frederick Griffith, Plas harholiadau Lefel ‘A’ a TGAU, Ogwen (gynt o Erw Fair, rhai’n gyn-ddisgyblion o’r Ysgol Garneddwen) ddiolch am Sul. Da iawn chi! bob arwydd o gydymdeimlad Bu’r trydanwyr yn brysur aid a a charedigrwydd tuag atynt nain i fachyn gosod larymau tân yn eu profedigaeth o golli ac yn gwneud gwaith arall i ni yn un oedd mor annwyl iddynt. y capel. Diolch hefyd am y rhoddion Llongyfarchiadau i Emyr a hael a gasglwyd tuag at Heulwen ar ddod yn daid ac yn Staff Plas Ogwen. Diolchwn nain eto – i fachgen bach y tro i’r Parchedigion John hwn. Pritchard a Dafydd Coetmor Priodasau Marcus Robinson, sydd hefyd Braf oedd gweld linda Brown Williams am y gwasanaeth Llongyfarchiadau i Catrin Heledd yn aelod o’r teulu. Dathlwyd yr a Menai Williams ar y teledu y teimladwy, ac i’r organyddes, Williams, gynt o Fferm Bryn achlysur ar yr un safle hyfryd naill yn cael ei derbyn i’r Orsedd Mrs. Helen Wyn Williams. Eithin, Llanllechid ac Arthur gyda theulu a chyfeillion Rhian a’r llall yn beirniadu ac yn rhoi Hoffem ddiolch hefyd i Gaffi Lloyd Thomas o Bentrefoelas a Geraint. Treuliwyd y mis mêl sylwadau a rai cystadlaethau. Coed y Brenin ac aelodau ar achlysur eu priodas yn yn yr Eidal. Dymunwn yn dda Diolch i Walter, Owen John a Capel Carmel am ddarparu’r ddiweddar. Dymunwn bob i’r ddau ohonoch. Mae Rhian Dafydd Hughes am dorri’r coed lluniaeth, ac i Staff Plas bendith a hapusrwydd i’r ddau a Geraint yn gweithio ac wedi tu ôl i’r capel, mae wedi goleuo’n Ogwen am eu gofal arbennig ar ddechrau eu bywyd priodasol ymgartrefu yng Nghaerdydd. arw yno. o Emyr dros y blynyddoedd a phob dymuniad da gan y teulu Priodwyd Sioned sy’n ferch Edrychwn ymlaen at fwrlwm diwethaf. Gwerth fawrogwn oll. i Kevin a Nia Williams gyda yn ôl yn y capel pan fydd yr hefyd y trefniadau trylwyr Yn ddiweddar priodwyd tair Wyn Ogwen Morris, Dolawen. Ysgol Sul ar foreau Sul wedi a hynod barchus gan yr merch ifanc sy’n dod o Erw Las. Dymunwn pob hapusrwydd i’r ail ddechrau a’r baned ar gael ymgymerwr Gareth Williams, ddau ohonoch. ar foreau Iau. Hefyd bydd y Garneddwen. Ar yr 20fed o Awst yn nhy Llongyfarchiadau i Lois a Gymdeithas a’r Clwb Celf yn Dymuna teulu y diweddar Anne Pencoed, Caerdydd priodwyd Mathew Nottingham ar achlysur ogystal â’r cymdeithasau eraill Evans (Nancy), 5 Rhes Penybryn, Rhian Wyn Williams, merch eu priodas. Cynhaliwyd y briodas yn defnyddio’r ystafelloedd. ddiolch i bawb am bob arwydd Lilian a Cemlyn Williams gyda ar Orffennaf 29ain yng Nghapel o gydymdeimlad a ddangoswyd Geraint Richards. Gweinyddwyd Carmel, gyda’r Parchedig Dafydd Gair o ddiolch iddynt yn eu profedigaeth. y briodas gan y Parchedig Coetmor Williams yn gweinyddu. Dymuna Minnie Lewis ddiolch Diolch am y rhoddion tuag at Bu gweddill y dathliadau yn o galon i bawb a gyfrannodd elusen Alzheimers ac i’r Tad Neuadd Hugh Owen, Prifysgol tuag at gronfa “Bowel Cancer” ar Adrian Morrin am wasanaeth yr Bangor. Treuliwyd y mis mêl achlysur ei phenblwydd ym mis angladd a Gareth Williams am y ym Mauritius. Bydd y ddau Gorffennaf. trefniadau trylwyr. yn ymgartrefu yn Erw Las, Cynhaliodd Minnie ddiwrnod Bethesda. Dymuna Lois a agored yn ei chartref ym Gwella Mathew ddiolch o waelod calon Mhorthaethwy a gwnaed elw Dymuna Mrs. Gwenda Jones, am yr holl ddymuniadau, cardiau o £375.00 at yr achos. Swm 14 Glanffrydlas, ddiolch yn ac anrhegion a dderbyniwyd ardderchog iawn! fawr iawn i aelodau’r teulu ar achlysur eu priodas yn a chyfeillion am yr holl ddiweddar. Cyhoeddiadau i ddod ddymuniadau da tra bu, ac wedi Medi 17 -Y Parch. Marcus iddi fod, yn Ysbyty Gwynedd yn Yr Eglwys Unedig Robinson -5 o’r gloch yr hwyr derbyn triniaeth. Mae Tymor yr Hydref wedi dod Medi 24 – Y Parch Gwenda eto felly byddwn yn brysur efo’r Richards – 5 o’r gloch yr hwyr Dymuna Maggie Jones, Ty gweithgareddau sy’n mynd Hydref 1 – Miss Nerys Jackson Coetmor, Bryn Bella, ddiolch o ymlaen yn flynyddol yn ogystal Hydref 8 – Trefniant mewnol yn waelod calon i bawb am yr holl â’r oedfaon an ardderchog a y bore – yna Mr Eurfryn Davies garedigrwydd a ddangoswyd difyr iawn yn ystod mis Awst. am 5 o’r gloch yr hwyr ati tra bu yn yr ysbyty yn Ym mysg y rheiny roedd Hydref 15 – Parch. R.O.Jones ddiweddar, ac ar ôl iddi gwasanaethau dan arweiniad ddychwelyd adref y Parchedigion Mererid Mair Williams a Sioned Williams, dwy Graddio Priodas Aur Lois a Mathew ar ddydd eu wraig ifanc a brwdfrydig. Diolch Llongyfarchiadau i Sara Menai Ar 22 Gorffennaf dathlodd priodas iddynt! Stockwell o’r Felinheli am ennill Walter a Menai Williams, 14 Llais Ogwan | Medi | 2017 13

Erw Las, 50 mlynedd o fywyd Diolch arweiniad y Parchedig John Bae Colwyn a Gwyn a’r teulu, priodasol. Llongyfarchiadau a Trwy gyfrwng y Llais hoffwn i, Mathews. Cydymdeimlwn â Bangor. Roedd hefyd yn frawd phob dymuniad da. Rita Bullock, ddiolch yn fawr chwi fel teulu i gyd. yng nghyfraith i Mr. Clement iawn i’r teulu a ffrindiau am Jones, Bangor. Ysbyty y cardiau ac anrhegion lu a Megan Hughes Roedd Emyr wrth ei fodd Cofion a gwellhad buan i’r dderbyniwyd ar achlysur fy Yn ei chartref, Ardudwy, 2 Rhos yn yr ardd, ac ‘roedd ei ardd sawl a fu yn yr ysbyty yn ystod mhenblwydd arbennig ar Awst y Coed, ar 10 Gorffennaf, bu gefn yn werth i’w gweld – yn tymor yr haf. Dyma’r rhai a 12fed. Diolch o galon i chi i gyd. farw Mrs. Megan Hughes yn llawn llysiau a blodau. Câi ddaeth i sylw’r Llais: Mr. Len 82 oed. Priod y diweddar Mr. bleser mawr hefyd yn cerdded, Williams, Plas Ogwen, Mr. John Cydymdeimlo Selwyn Hughes, mam a mam ac ni fyddai ef a’i briod yn Wyn Jones, Ffordd Bangor, Rydym yn anfon ein yng nghyfraith i Medwyn a meddwl dim am gerdded i Mrs. Karen Roberts, Llain, Mrs. cydymdeimlad at sawl teulu Jude, Bethan ac Ifan, ac Elan. Brynhafodywern, Llanllechid Rhiannon Efans, 1 Ffordd Pant, a fu mewn profedigaeth yn Nain hoffus i Aaron, Steve, i ymweld â’r diweddar Amwel Mrs. Buddug Hughes, Ffordd ddiweddar, sef:- Dave, Nathan ac Elsa. Bu’n aelod ac Eirian Pritchard, ac yna Carneddi, Mrs. Gwenno Evans, Mrs. Mair Taylor, Maes y ffyddlon ac yn organydd yng cerdded y llwybrau i Glan Gors, Stad Coetmor, Linda Parker, Garnedd a’r teulu. Collodd Mair Nghapel Bethania nes iddo gau Tregarth i ymweld â’i chwaer, Golygfa’r Mynydd, Elena ei brawd, Elwyn oedd yn byw ym ddiwedd 2015. Bu hefyd yn aelod Audrey a Laurence. Daeth yn Fitzpatrick, Rhes Ogwen, Mrs. Mhorthaethwy. o Sefydliad y Merched. Roedd aelod yng Nghapel Carmel Maggie Jones, Bryn Bella, Owie Mrs. Ann Williams a’r teulu, yn wraig dawel a pharchus iawn. wedi i gapeli Bethesda a Siloam Williams, Maes y Garnedd. Tafarn y Tarw, Stryd Fawr, a Mrs. Ei chyn weinidog, y Parchedig gau. Cynhaliwyd ei angladd Gill Buchanan a’r teulu Bryn Gwynfor Williams, fu’n yng Ngharmel a mynwent Nain a Taid Caseg. Colli eu brawd, Hugh gwasanaethu yn ei hangladd Coetmor ar 28 Gorffennaf, Llongyfarchiadau i Heulwen Alun, yn y Felinheli. yn Amlosgfa Bangor ar ddydd gyda’i weinidog, y Parchedig ac Emyr Roberts, Ystrad Awel, Mawrth, 18 Gorffennaf. John Pritchard a’r Parchedig Ffordd Bangor, ar yr achlysur Marw Dymuna’r teulu ddiolch o Dafydd Coetmor Williams yn hapus o ddod yn nain a thaid i Winifred Ann Leung galon i bawb am bob arwydd o gwasanaethu. Cyflwynwyd ŵyr yng Nghaernarfon. Ar 5 Gorffennaf, yn sydyn yn gydymdeimlad a charedigrwydd y deyrnged gan Mr. Gareth Ysbyty Broadgreen, Lerpwl, yn â hwy yn eu profedigaeth. Fe Pritchard. Mrs. Helen Wyn Penblwyddi Arbennig 78 oed, bu farw Mrs. Winifred gasglwyd £565 at Ymchwil Williams oedd wrth yr organ.. Bu tair o ferched yr ardal yn Ann Leung, 6 Rhes Ogwen Canser er cof am Megan. Cydymdeimlwn â chwi fel dathlu penblwyddi arbennig yn a Siop Blodau Hyfryd. Priod aelodau o’r teulu i gyd. ddiweddar, sef Mrs. Rita Bullock, annwyl Mr. Peter Leung, mam Bertie Wyn Hughes Dafydd Iestyn Evans-Hughes Maes y Garnedd yn 70 oed, Peter a llys-fam i Mary, John a Ar 18 Gorffennaf, yn Ysbyty Ar 6 Awst, yn sydyn yn ei Mrs. Nancy Jones, Pant Glas Peter. Roedd yn chwaer i Brenda Gwynedd, bu farw Mr. Bertie gartref, 6 Victoria Place, bu yn 80 oed a Lynne Williams, a hefyd yn nain. Cynhaliwyd Wyn Hughes, 4 Stryd John. farw Mr. Dafydd Iestyn Evans- Adwy’r Nant yn 50 oed. ei hangladd ddydd Gwener, Brawd annwyl i Dafydd a’r Hughes, yn 41 oed. Cymar Llongyfarchiadau a gobeithio i 14 Gorffennaf yn Amlosgfa diweddar Eurwyn. Bu Bertie annwyl Caryl, a thad Mali chi gael penblwyddi i’w cofio. Bangor, gyda’r gwasanaeth dan yn dioddef o salwch ers sawl Jon, Lowri Lynn a Cai. Taid blwyddyn, ond cafodd ofal Harry Max a llys dad i Kieran arbennig gan ei frawd, Dafydd, a Cameron. Roedd yn fab i hyd ei ymddeoliad. Bu’n Dafydd a Helen Evans-Hughes, gweithio yn Chwarel y Penrhyn. Gardd Eden, Rachub, yn frawd Yn Amlosgfa Bangor ar ddydd mawr i Dion a’r teulu a Sioned Mercher, 26 Gorffennaf y Elen a’r teulu, ac yn ŵyr i cynhaliwyd ei angladd, gyda’r Mrs. Nancy Evans-Hughes, Parchedig Ddoctor Hugh Llangefni. Roedd yn gweithio John Hughes yn gwasanaethu. gyda’i dad a’i frawd yn eu Cydymdeimlwn yn fawr iawn â cwmni adeiladu. Roedd Iestyn thi, Dafydd. yn berson hoffus iawn oedd yn barod i sgwrsio â phawb. Emyr Griffiths Bu’r angladd ar fore Sadwrn, Yn dawel yng Nghartref Plas 12 Awst, gyda gwasanaeth yn Ogwen ar 22 Gorffennaf, bu Gardd Eden ac yna yng nghapel farw Mr. Emyr Griffiths, Erw Carmel a mynwent Coetmor. Wen, Ffordd Garneddwen, Y Parchedig Dafydd Coetmor yn 96 oed. Priod annwyl y Williams oedd yn arwain y ddiweddar Mrs. Elena Griffiths, gwasanaeth, a chyflwynwyd ac ewythr hoffus i Valerie a’r teyrnged a baratowyd gan y teulu, Tregarth, Gareth a’r teulu, teulu gan David. Mrs. Helen

I hysbysebu yn Llais Ogwan, Neville Hughes 600853 ([email protected]) 14 Llais Ogwan | Medi | 2017

Williams oedd wrth yr organ. Cyfeillion Ysbyty Gwynedd Cafwyd coffi ar y ffordd y tu Mae’n debyg mai hwn oedd yr Cynhelir Noson Trefnu Blodau allan i Gaer, cyn mynd ymlaen Caerhun a angladd mwyaf a welwyd yng yn yr ysbyty am 7.00yh ar i ymweld â’r gerddi a’r siopau. Glasinfryn nghapel Carmel ers tro byd. 12 Hydref, gan Mr. Keith Cafwyd diwrnod braf a phawb Roedd y capel dan ei sang a Smythies. Tocynnau yn £8.00 wedi mwynhau, ac yn edrych Marred Glyn Jones, 2 Stryd thyrfa enfawr y tu allan.. Rydym ac yn cynnwys lluniaeth ysgafn. ymlaen i ymweld eto. Diolchwyd Fawr, Glasinfryn, Bangor, LL57 4UP yn cydymdeimlo â chi i gyd yn Tocynnau ar gael gan Dewi am y trefniadau gan ein  01248 351067 eich colled fawr. Morgan, Wendy Jones, Glenys cadeirydd, Mr. Elfed Bullock. [email protected] Morgan a Joe Hughes. Emrys Lloyd Parry Ysbyty Ar ddydd Llun, 28 Awst, yn sydyn Gorffwysfan Dymunwn yn dda i Hilda Gohebydd yn Ysbyty Gwynedd, bu farw Ar ddydd Iau, 13 Gorffennaf, Campbell, Erw Las sy’n cychwyn Mi fyddai’n symud tŷ yn Mr. Emrys Lloyd Parry, 9 Ffordd aeth 43 o aelodau a chyfeillion ar gyfres triniaeth yn Ysbyty Glan fuan, ac felly bydd angen Ffrydlas, yn 83 oed. Priod annwyl ar wibdaith i Gerddi Trentham. Clwyd yn ystod y mis yma. gohebydd newydd ar gyfer a gofalus Mrs. Phyllis Mary Glasinfryn, Waen Wen a Parry, tad a thad yng nghyfraith Chaerhun ar gyfer y Llais. i Philip, Bethan a Gary, taid Os oes gennych ddiddordeb, hoffus i Megan, Gwen, Mari a cysylltwch â mi ar y rhif ffôn Leri, a hen daid annwyl i Bobi uch0d, os gwelwch neu dda, Emrys, a brawd i Megan Lloyd. neu cysylltwch drwy e-bost. Bu’n gweithio i gwmni BT am Tydi’r gwaith ddim yn feichus flynyddoedd cyn ei ymddeoliad. o gwbwl. Mae’n bwysig fod Roedd ef â’i briod yn hoff o gohebydd newydd yn cymryd gerdded ardal Dyffryn Ogwen, drosodd neu mi fydd ’na fwlch ac roedd Emrys yn hoffi bod yn yn y Llais a dim newyddion ei ardd. Dyn tawel a pharchus o Lasinfryn, Caerhun a Waen oedd Emrys ond yn barod am Wen! Diolch i bawb sydd wedi sgwrs a thipyn o hwyl bob anfon newyddion ata’i dros y amser. Cynhaliwyd ei angladd blynyddoedd. yn Amlosgfa Bangor ar 5 Medi. Cydymdeimlwn â chi oll fel teulu. Tymor newydd Pob dymuniad da i bawb ohonoch chi yn yr ardal sy’n wynebu cyfnodau newydd yn eich bywyd fel dechrau ysgol neu goleg newydd, Llwybr troed ar hyd Lôn Newydd swydd newydd neu, efallai, ymddeoliad. Gwnewch y Bu’r Cynghorydd Dafydd Meddai Meirion Williams, gorau o bob munud! Meurig yn ceisio cael yr Uwch Reolwr Trafnidiaeth awdurdodau i greu llwybr ar a Chefn Gwlad Cyngor Croeso! hyd Lôn Newydd o Ganolfan Gwynedd, Croeso i Peter a Hilary Chwaraeon Plas Ffrancon i “Mae’r elfen dylunio bron Basterfield i Waen Wen. Hen Barc ers blynyddoedd. wedi’i orffen. Yr unig beth sydd Maen nhw wedi symud o’u Dadleuai bod y ffordd yn un angen ei gwblhau yw cytuno cartref blaenorol – Carfan, hynod o brysur gan ei bod yn gwyriadau i offer Dŵr Cymru Pentir i Myrddin Gwyn. Pob arwain i Carneddi a Rachub a Scottish Power. Unwaith y dymuniad da iddyn nhw yn eu a’i bod yn cael ei defnyddio’n bydd y rhain wedi’u cytuno cartref newydd. rheolaidd gan fysus. “Yn fwy a’u trefnu, fe allwn fynd allan i na hynny,” meddai, “mae nifer dendr wedyn am y gwaith. Os Bingo o gerddwyr yn ei defnyddio i yw popeth yn mynd yn iawn, Cynhaliwyd noson Bingo fynd i’r ganolfan chwaraeon Y Cyng. Dafydd Meurig mi ddylai’r gwaith gychwyn llwyddiannus yn y Ganolfan ac i Glwb Criced a Bowlio o fewn y ddeufis nesaf a dylai yng Nglasinfryn ym mis Awst, Bethesda ac yn ddiweddar gymryd hyd at 10 wythnos i’w i hel arian ar gyfer trigolion dechreuodd y Cylch meithrin ei defnyddio’n ddyddiol. Mae’r gwblhau.” pentref yn Kenya. Mae Alun a Flying Start ddefnyddio Plas holl ffeithiau hyn ynghyd â’r Ychwanegodd Meirion Pritchard o Drefdraeth, Ynys Ffrancon gan ychwanegu at ffaith bod cynnydd mawr yn y Williams, “ mae’n bosib y bydd Môn, wedi bod yn ymwelydd y niferoedd sy’n defnyddio’r traffig sy’n ei defnyddio yn ei rhaid trefnu i gau’r ffordd am cyson â’r pentref ers deg ffordd.” gwneud yn beryg’ ac mae gwir gyfnod i hwyluso’r gwaith. mlynedd, ac mae wedi bod yn Wrth gwrs, fe ŵyr y angen llwybr troed arni. Fodd bynnag, mi fydd hyn yn rhan o sawl prosiect i adeiladu cyfarwydd bod Ysgol Dyffryn Bellach mae’r penderfyniad ddibynnol ar asesiadau risg tai a phuro pistyll er mwyn Ogwen ac Ysgol Llanllechid i greu llwybr wedi ei gymryd a y contractwr. Mi wnawn ni sicrhau dŵr glân i’r trigolion. o boptu’r ffordd ac mae dylai’r gwaith ddechrau a rôl i’r drafod hyn gyda’r contractwr Diolch o galon i bawb wnaeth hynny’n golygu bod llawer o cytundebau angenrheidiol gael unwaith y mae wedi’i benodi.” gefnogi’r noson, gan gyfrannu ddisgyblion y ddwy ysgol yn eu cwblhau. Plas Ffrancon at y swm o £120 a godwyd. Llais Ogwan | Medi | 2017 15

Sefydliad Y Merched Y Gerlan Ian yn berson adnabyddus i bawb, gan redeg busnes sgipiau, ac yn weithiwr Carneddi Ann a Dafydd Fôn Williams, caled. Roedd yn berson caredig, ac yn 14/4 Stryd y Ffynnon, Gerlan barod ei gymwynas. Rydym yn estyn Ar nos Iau, Medi 7fed, cawsom ein cyfarfod cyntaf ar  601583 ein cydymdeimlad i’w bartner, Karen, ôl gwyliau’r haf. Rhoddodd ein llywydd groeso cynnes ei feibion, Dylan, Siôn, a Mark, a’r teulu i bawb gan obeithio eu bod wedi cael gwyliau hapus, Brysia wella i gyd yn eu proedigaeth a’u galar. gartref neu dramor. Dim ond un oedd yn ymddeuheuro, Yn ddiweddar treuliodd Ken sef Gwen Davies, sydd yn disgwyl mynd i ysbyty Williams, Stryd Goronwy, gyfnod yn Diolch Gobowen yn fuan i gael penglin newydd. Pob lwc a Ysbyty Gwynedd. Mae bellach wedi Dymuna Caren Brown, Ffordd Gerlan, chofion atat oddi wrth yr aelodau i gyd. dychwelyd adref, ac rydym yn gyrru ddiolch i bawb am eu caredigrwydd yn Yn ystod mis Gorffennaf yr oedd sioe Grefft ein dymuniadau gorau iddo am wellâd dilyn ei damwain ffordd yn ddiweddar. a Chynnyrch yn y Ganolfan yn Llanberis ac fe buan. Braf yw gweld Caren bellach wedi cael gafodd aelod o gangen Carneddi, sef Jean Hughes, gwared â’r baglau, ac yn cerdded o lwyddiant yno. Llongyfarchwyd Jean gan y llywydd Urddo i’r Orsedd gwmpas yr ardal. a’r aelodau eraill ar ei llwyddiant. Pleser oedd cael Ddydd Llun cyntaf Eisteddfod dymuno penblwydd hapus i Margaret Williams, a Genedlaethol Ynys Môn, fe urddwyd Cydymdeimlo gobeithio iddi gael diwrnod da yn ddathlu gyda’r Linda Brown, Gwernydd, yn aelod o Rydym yn cydymdeimlo’n fawr iawn teulu drannoeth y cyfarfod. Orsedd y Beirdd. Llongyfarchiadau gyda Martin, Lisa, Lwsi, a Betsi, Darllenwyd cofnodion blaenorol y sefydliad gan mawr i ti, Linda, ar yr anrhydedd Gwernydd, yn eu profedigaeth fawr o Gwyneth Morris a’r llythyr misol a’i gynwys gan Rita haeddiannol; gobeithio i ti fwynhau’r golli tad Martin, Bill Hoyland, oedd Bullock, ein llywydd. diwrnod yn fawr iawn. yn trigo yn Llundain. Meddyliwn Ein gŵr gwadd am y noson oedd y Parchedig Ddr. amdanoch yn eich galar. Huw John Hughes o Borthaethwy ond yn wreiddiol, Cydymdeimlo wrth gwrs o’r Sling. Testun ei sgwrs oedd “Hel Rydym yn estyn ein cydymdeimlad Symud tŷ Atgofion”. Dechreuodd drwy ddweud mai mynd yn i Phil a Shirley, Ciltrefnus, yn eu Ein dymuniadau gorau i David, bregethwr oedd ei fwriad er pan yn ifanc, ond ddaeth profedigaeth fawr o golli Iestyn, Kerry, a’r plant, Ethan ac Evie, sydd y freuddwyd honno ddim yn wir am rai blynyddoedd. partner eu merch Caryl. Pob wedi symud o Stryd y Ffynnon i’w Bu yn ddyfarnwr pel droed, yn athro a phrifathro cydymdeimlad i chi fel teulu; rydym cartref newydd yn Adwy’r Nant. Pob yn ogystal â pherchennog Pili Palas yn Sir Fôn. Mae yn meddwl amdanoch ar yr amser trist dymuniad da ichi fel teulu. wedi bod yn Weinidog ers 40 o flynyddoedd erbyn hwn. hyn, ac yn awr yn troi ei law at ysgrifennu llyfrau i Cofion blant. Pob lwc iddo yn y fenter newydd yma. Profedigaeth Rydym yn gyrru ein cofion at Eurwen Diolchwyd iddo gan ein llywydd, ac i’r merched am Ddiwedd Awst fe frawychwyd pawb yn Morris, Garnedd Uchaf, sydd wedi y baned. Enillydd y wobr lwcus oedd Bess Buckley, yn yr ardal pan glywsom am farwolaeth cyfarfod â damwain, ac wedi ei torri rhodd gan Ceri Dart. annisgwyl Ian Roberts, Ciltrefnus, ac ei braich. Ein dymuniadau gorau am yntau ym mlodau ei ddyddiau. Roedd wellád llwyr a buan i chi, Eurwen. Tai Fforddiadwy Dyma Jennifer Bone a Pyrsi cadarnhau bod cynifer â 76 yn Llewelyn Lewis-Jones o Gerlan dweud eu bod mewn angen yn derbyn taleb o £25 i’w wario’n symud o fewn yr ardal a nifer lleol, yn dilyn raffl holiadur yn sôn am faterion fel tai yn rhy tai fforddiadwy ardal plwyf fach, yr angen am annibyniaeth Bethesda yn ddiweddar rhwng ac angen gwaith trwsio fel Cyngor Bethesda a Gwasanaeth rhesymau a bod prinder cynilion yr Hwylusydd Tai Gwledig. yn ffactor arall. Mae yna nifer Mi gofiwch i holiadur tai o dai gwag yn yr ardal hefyd ac fforddiadwy gael ei ddosbarthu ym mae safle ger y Feddygfa wedi mis Mawrth i ganfod angen am ei nodi fel safle posib ar gyfer dai fforddiadwy ar gyfer pobl leol cynllun tai, a fydd gobeithio, yn yn ardal Bethesda, a chyn cyfarfod ateb gofynion rhai pobl leol sydd y cyngor cymuned mis Mehefin wedi ymateb i’r holiadur ynghyd cyflwynwyd gwobr raffl oedd â rhai sydd eto heb wneud. ynghlwm â llenwi’r holiadur yma. Bydd ymgynghoriad pellach yn Mae’r wybodaeth a ddeilliodd digwydd dros y misoedd nesaf o’r holiadur am yr angen wedi ei ble bydd modd cadarnhau hyn gasglu a’i ddadansoddi bellach ynghyd â chadarnhau tystiolaeth gofrestru ar wefan Tai Teg cyn mewn mannau amlwg ac ar y we, ac mae yna dystiolaeth am yr cyswllt lleol a gallu pobl i dalu gynted â phosibl – “y cyntaf i’r a bydd rhai sydd wedi cynnwys angen sy’n bodoli yn yr ardal. amdanynt. felin” fydd hi. manylion cyswllt yn yr holiadur Cyflwynodd Arfon Hughes, Bydd croeso i’r rhai sydd heb Bydd hysbysebion yn cael neges i’w hysbysu yn yr Hwylusydd Tai Gwledig, ddangos diddordeb hyd yma a gwybodaeth am yr uniongyrchol bryd hynny. adroddiad i’r Cyngor oedd yn ddod ymlaen bryd hynny, neu i ymgynghoriad yn cael eu gosod Cadwch olwg amdano! 16 Llais Ogwan | Medi | 2017 Tom Gwyn Jones (1944 – 2017)

(Wele isod ran o’r deyrnged a dalwyd uwchben Miss Davies roedd tegan o bry efo amryw o weinidogion a phregethwyr gan y Parchg. Ddr. Huw John Hughes yn cop anferth yn cael ei ollwng yn araf nes ledled y Gogledd. Yng nghanol y 60’au angladd y diweddar Tom Gwyn Jones, yn y diwedd dyma’r anghenfil yn cyffwrdd fe gymerodd y cyfrifoldeb o fod yn Creigle, Rhiwlas) â’i phen. Sgrech annaearol! Mynd, amser Oruchwyliwr Cylchdaith Arfon ac yn cinio i lawr i’r stryd, yn groes i ddymuniad ddiweddarach Arfon a Môn. A rhyw dair Mae’r ffôn yn canu. Pwy sy’ yna rŵan? Mr Pardoe, y pennaeth a chael sbri o chips, blynedd yn ôl cymerodd y swydd o fod yn Mi ddylwn i ‘nabod y rhif. Rhywun yng myffins a photel o lemonêd ar lan yr Afon Drysorydd Synod Cymru oedd yn golygu nghyffiniau Bangor. Ateb. Llais parchus yr Ogwen. Herio’r awdurdod, fel ‘roedden ni pwyllgorau dirifedi ond roedd Gwyn a ochr arall. i gyd. Carol, tîm Creigle, yn gwneud y gwaith yn ‘Mi ydach chi efo ni Sul nesa.’ Ar ôl sefyll yr hen lefel O, gadael yr drylwyr a chydwybodol. ‘Na. Dydw i ddim yn meddwl.’ ysgol, rhyddhad i’r athrawon dwi’n siŵr, Am ugain mlynedd bu’n drysorydd y A minnau’n gwybod yn iawn mai a dechrau gweithio fel clerc yn Chwarel papur bro, Llais Ogwan, ac yn ystod y gwraig ydi ysgrifenyddes y capel yng y Penrhyn yn gyfrifol am gyflogau’r cyfnod hwn roedd wrthi’n ddiwyd yn nghyffiniau’r Wyddgrug – lle roeddwn i i chwarelwyr. Roedd ei Yncl John, brawd ei plygu’r papur a Gwyn i fyny i’r rhifyn fod y Sul nesaf. dad yn stiward yn y Chwarel. Yno y bu am diwethaf un, oedd yn gyfrifol am ‘Ydach, mae o lawr ar y plan. Mi ydach ryw bum mlynedd cyn clymu’i hun mewn ddosbarthu’r papur o gwmpas ei filltir chi wedi cael copi yn do?’ priodas â Charol. sgwâr. ‘Do.’ Ar ôl ffarwelio â’r Chwarel aeth i Sut mae crynhoi personoliaeth Gwyn? Edrych yn frysiog yn fy nyddiadur a ddechrau gweithio i Adran Tai, Cyngor Mi rydw’i eisoes wedi cyfeirio at ei ddireidi sylwi fy mod i yn Pisgah y Sul canlynol. Bangor yn delio efo pobl oedd yn chwilio ar y naill law a’i ddifrifoldeb ar y llall ond Adnabod y llais. A phenderfynu fy mod am dai cyngor. Dwy flynedd y bu yn y roedd y ddwy elfen yma’n asio’n un ym innau’n mynd i chwarae’r gêm. swydd honno ac mi gafodd swydd yn mhersonoliaeth Gwyn. Roedd yr hwyl a’r ‘O, chdi sy’na Gwyn?’ Adran Stadau, Coleg y Brifysgol ac yno miri yn denu plant ac mae Osian ei ŵyr, ‘O’n i’n meddwl na fasat ti ddim yn y bu tan ei ymddeoliad yn 1998. Ond cannwyll ei lygad a Heledd a Morgan, nai adnabod y llais. Heb siarad ers tro,’ meddai doedd Gwyn ddim yn mynd i ymddeol. Mi a nith iddo wedi cael modd i fyw yn ei yntau. ddechreuodd weithio wedyn efo Cyngor gwmni. Y fo yn cadw’r plant yn ddiddig ‘Wedi bod reit brysur mis dwytha ’ma. Sir Gwynedd yn sicrhau bod bysus bach a Carol yn eu bwydo. Cyfeiriodd y Parch Efo’r Annibynwyr yn Wyddgrug Sul nesa y wlad a bysus ysgol yn cadw i’w hamser. Gwynfor Williams ato y noson o’r blaen, ’ma ac yna Sul wedyn yn Nyffryn Ardudwy Mi fydda fo hefyd yn mynd a thaflenni ‘mi ydw i wedi colli brawd ac yn fwy na a Sul wedyn yn...... ’ amser o gwmpas y Sir efo fan bwrpasol hynny mi ydw i wedi colli fy llaw dde.’ ‘Be! dwyt ti ddim yn Nyffryn Ardudwy y ac mi fydda ganddo declyn penodol i Ac mi ydan ni’n cofio am ofal bugeiliol Sul wedyn, mi wyt ti efo ni yn Pisgah.’ brofi bod yr amseroedd yn gywir, rhai Gwynfor yn arbennig yn ystod gwaeledd ‘Wel nac ydw.’ A dal i chwarae’r gêm nes symudol yn rhoi gwybodaeth i’r teithwyr Gwyn. ildio yn y diwedd. pryd y byddai’r bws nesaf yn cyrraedd. Roeddwn i wedi meddwl traethu am Ac felly bydda hi droeon. Gwyn y tynnwr Yn Nhremadog wrth ymyl yr orsaf bysiau Gwyn o dan benawdau penodol megis coes, llawn direidi yr hwyl a’r sgwrs yn a dyn yn aros am y bws, dyma Gwyn cymêr, cartref a chapel, y tair ‘c’ ond roedd dod i ben fel hyn, ‘Mi fyddai’n siŵr o’i ddireidus yn tanio’r teclyn a dyma ’na rhain yn rhy glinigol, rhy ffurfiol, rhy chael hi’n ôl pan ddoi di draw.’ Nabod ein lais yn dweud pryd y byddai’r bws nesaf bregethwrol i bersonoliaeth mor fyrlymus gilydd ers dyddiau’r ysgol Uwchradd ym yn cyrraedd. Mi neidiodd y truan wedi ac amlochrog. Ond petawn i wedi dilyn Methesda ond Gwyn yn hŷn nag oeddwn dychryn yn lân. Gwyn wrth gwrs. y trywydd hwn mi fyddai un ‘c’ arall yn i fel byddwn i’n hoffi dweud wrth fo – dim Oherwydd iechyd dyma ymddeol a Carol amlygu’i hun ac yn codi i’r brig – Cymro i’r ond rhyw gwta flwyddyn! yn gwneud yr un peth. Mi roedd Osian carn. Roedd yr iaith Gymraeg, y diwylliant Hogyn o Rhiwlas. Y fo oedd piau wedi cyrraedd – cannwyll ei lygad. Meddwl a’r traddodiadau Cymraeg a Chymreig yn Rhiwlas a Rhiwlas oedd piau fo. Yn ail y byd ohono ac Osian a meddwl y byd llywodraethu ei fywyd a chael addoli yn blentyn i William Arthur ac Annie Jones. ohono yntau. ‘Mae’n rhaid i mi fynd rŵan y Gymraeg yn wefr wythnosol iddo yng Annie ei fam yn hanu o Bensarn, Môn a’i isio mynd i nôl yr hen foi bach yn dod o’r nghapel Pisgah. Addoli yn y Gymraeg dad o Rhiwlas. Saith mlynedd rhyngddo ysgol.’ Dyna fyddai’r frawddeg i gloi pob a dyrchafu Duw yn Iesu Grist oedd yn fo â Heulwen, ei chwaer hŷn. Addysg sgwrs ffôn. nodweddu ei ffydd ddiysgog, gadarn a’r gynradd yn Rhiwlas ac yna i Ysgol Dyffryn Rydan ni wedi crybwyll direidi a ffydd hon a’i cynhaliodd ar hyd ei oes. Ogwen yn fwrlwm o ddireidi, arian byw o doniolwch Gwyn ond mi roedd ’na ochr Sut mae cloi? Trwy gydymdeimlo’n hogyn. Arthur a Sammy oedd ei ffrindiau arall – difrifoldeb. Ac mae hyn yn amlygu’i ddwys â Charol, Caren, Dyfed ac Osian a’r gorau yn yr ysgol ond roedd pawb yn hyn yn ei gyfraniad i’w gapel ac i’w teulu i gyd. Mi fydd gan y teulu atgofion ffrind i Gwyn rywsut gan ei fod o i fyny enwad. Bu’n organydd yn y capel. Roedd melys iawn ohono ac rydyn ni yn diolch i â phob math o ddireidi. Miss Eluned ei dad yn ysgrifennydd Capel Pisgah a Dduw am ei fywyd, am ei esiampl ac am Davies, yr athrawes Gymraeg wrthi’n rhoi phan dorrodd ei iechyd dipyn dros ugain gael cerdded rhan o bererindod bywyd gwers i’r dosbarth ond yn ddiarwybod mlynedd yn ôl mi ddaeth Gwyn i’r adwy yn ei gwmni. Diolch Gwyn am sirioli ac iddi hi roedd yr hogia, a Gwyn yn eu plith a chymryd y gwaith o ysgrifennydd yr ysgafnhau’r daith. Da was da a ffyddlon. wrth gwrs, wedi gosod darn o linyn ar hyd Eglwys o ddifrif a dyna pam yr oedd o’n nenfwd yr ystafell ddosbarth ac yn araf, ffonio o gwmpas ac yn dod yn ffrindiau Huw John Hughes Llais Ogwan | Medi | 2017 17 David Vincent Davies yn ymateb i ddau ddarn a ymddangosodd yn rhifyn Gorffennaf o’r Llais

Derbyniodd Fiona Cadwaladr Owen, aelod o banel golygyddol Llais Ogwan, neges ebost gan Karen Bates, merch David Vincent Davies o Swydd Bedford. Yn y neges fe ddywed Karen ei bod yn ysgrifennu ar ran ei thad oherwydd ei fod â diddordeb mawr yn rhifyn Gorffennaf o Lais Ogwan ac yn arbennig y ffaith fod Dafydd Gwilym Jones wedi dal ei afael yn y darlun a wnaeth ei thad mor bell yn ôl pan oedd yn ddarpar athro yn Ysgol Penybryn. Fel y dywed Karen, “Aeth Dad ddim ymlaen i fod yn athro ond fe gafodd yrfa lwyddiannus fel dylunydd diwydiannol gyda Bernard Wardle yng Nghaernarfon. Daliodd ati i baentio yn ystod ei amser sbâr gan arbenigo mewn paentio tirluniau o Gymru ac fe gafodd ei luniau eu harddangos mewn sawl arddangosfa”. Yn ail, roedd gan David Davies ddiddordeb yn y gyfres am y Rhyfel Byd Cyntaf gan Andre Lomosik. “yn y llun cyntaf mae ewythr i fy nhad, sef David Davies arall, (a adnabyddid fel Dai) ac yn frawd i William Arthur Davies, Adwy’r Nant David (Dai) Davies) yn ei lifrai milwr. ac yn fab i John Davies, Pantglas, Bethesda. Bu Yncl Dai’n gwasanaethu yn Ffrainc yn ystod y Rhyfel Mawr a gwelodd frwydro yn Mis Medi 1954”, meddai Karen. Ypres, er na siaradodd o ddim am hynny.” Mae Karen hefyd yn atodi llythyr arall, Ar ôl gweithio i ddechrau yn Chwarel y gan Yr Amgueddfa Lechi yn Llanberis y tro Penrhyn, agorodd siop yn 12, Pant Glas a hwn. Yn y llythyr mae cyfeiriad at y llun sy’n chyda ei wraig Mary buont yn cadw busnes dangos Yncl Dai yn hongian wrth raff ar llwyddiannus yno am lawer o flynyddoedd. wyneb y graig yn Chwarel y Penrhyn. “Mae Dad yn berchen yr un llun o Yncl Dai Gweler ddau o’r lluniau a yrrwyd gan Karen (a ymddangosodd gan Andre) ynghyd â – yn anffodus nid yw’r trydydd llun o Dai ar llun arall o John Davies, Mary Davies a Dai wyneb y graig yn ddigon clir i’w atgynhyrchu Davies y tu allan i’r siop ym Mhantglas ym yn y Llais.

John, Mary a Dai Davies y tu allan i Siop Pantglas ym 1954. 18 Llais Ogwan | Medi | 2017 Côr y Penrhyn y dyddiau a fu

Wyn Thomas o Abertawe ond o’r Gerlan yn Ysgol Pen-y-bryn, erbyn hyn yn fardd o Roberts y dylid uno’r corau i ffurfio côr mawr, gynt yn cofio Côr y Penrhyn y dyddiau a fu fri. Credwch chi fi, mae’r rhain yn haeddu a buddiol cofnodi mai ar anogaeth y cerddor Pleser misol ydi gweld y copi diweddaraf marciau gorau’r meuryn mewn ymryson enwog o’r Rhos y sylfaenwyd Côr Meibion y o Llais Ogwan yn cyrraedd drwy’r post. Er rhwng cerddi’r Llais a rwtsh Saesneg Penrhyn. i mi adael Bethesda am y ‘Sowth’ yn 1967, gwarthus o wael sydd yn cael ei gyhoeddi yn Yn fuan wedi’r ‘steddfod, cynhaliwyd Bethesda o hyd ydi ardal fy mebyd a’r lle a y South Wales Evening Post. y pwyllgor answyddogol cyntaf ar ganol roddodd gyfeiriad a llyw i’m bywyd. Mae’n Un o’r pleserau cyson a gaf bob mis Ponc Ledi tua diwedd Tachwedd 1934. Yno bwysig felly cadw mewn cysylltiad trwy ydi darllen colofn Derfel Roberts, ‘Côr y cyfarfu Idwal Lloyd Owen, Ben Thomas deulu fel Linda Brown a’m ffrind bore oes, y Penrhyn’. Mae’r atgofion a’r hiraeth a Pyrs Bodfeurig i drafod y posibilrwydd Dr John Elwyn Hughes, a thrwy ddarllen y yn byrlymu wrth ddarllen hanes a o ffurfio côr ... ni fu rhaid disgwyl cyn hir Llais. digwyddiadau’r côr a’r portread o’r aelodau. cyn cael hanner cant o’r hogia i gyfarfod Mae darnau am atgofion, hanes y dyffryn, Roedd y côr yn rhan bwysig iawn o’m yn Ysgol y Cefnfaes yn gynnar ym 1935. digwyddiadau ym Methesda, Braichmelyn, a plentyndod, gan i’r canu a’r pysgota ddod Chwarelwyr yn byw yn yr ardal oedd yr fy hen ardal, Gerlan, a ‘Pwy Sy’n Cofio Ddoe’, â chymaint o liw a phleser i fywyd fy nhad, aelodau i gyd ond erbyn heddiw mae’r cylch yn dod â llawer o bleser. Gwaetha’r modd, Ben Thomas. Roedd wedi bod ynglŷn wedi lledu cryn dipyn.’ dw i’n adnabod mwy a mwy o bobl sydd yn â chanu o fore’i oes gan ei fod yn un o Dw i mor ddiolchgar i Elfed Jones am cael eu cofio mewn marwnadau yn y Llais, ddisgynyddion ‘Teulu Tŷ Hen’, y teulu o gofnodi’r hanes yma, a mater o falchder rhywbeth sydd yn fy atgoffa fy mod innau’n delynorion, baledwyr a cherdd-dantwyr, mawr i mi ydi cysylltiad fy nhad â chychwyn heneiddio. Pam mae amser yn cyflymu fel yr o’r pentref a gladdwyd dan domennydd y côr. ydych yn mynd yn hŷn? Yn ddigon hen, yn Chwarel y Penrhyn. Roedd fy nhad yn aelod Roedd llun o’r côr bob amser ar wal y wir, i gofio milwyr fel fy ewythr Twm, tad Mrs o un o gorau’r ponciau yn y chwarel, y corau gegin yn Stryd Goronwy, ond roedd dad Doris Jones, Maes Coetmor, a oedd yn ‘bugle a ddaeth ynghyd i ffurfio ‘Côr Meibion y yn ofalus o ba lun oedd yn cael ei fframio. boy’ yn Ffrainc yn y Rhyfel Mawr, a chael Penrhyn’ ym 1935. Dyma sut y disgrifiodd y Os oedd y llun wedi ei dynnu yng nghanol het ledr ddu gyda sbeic ar ei thop gan gyn- diweddar Elfed Jones yr hanes yn ei lyfryn, yr haf, yna prin roedd dad eisiau ei weld. filwr o’r Gerlan a oedd wedi ei chymryd oddi Côr Meibion y Penrhyn Ddoe a Heddiw, ym Roedd yn gwybod bod effaith yr haul ar ei wrth Almaenwr (neu Germaniad fel roedd 1984: groen, o ganlyniad i’r pysgota a gweithio’n ambell hen filwr yn ei dd’eud) pan ddaeth Roedd ‘Steddfod Peniel, Llanllechid, yn tarmacio lonydd y cyngor sir, yn ei droi i diwedd y Rhyfel Mawr ym 1918. Diolch i’r un o’r eisteddfodau mwyaf llwyddiannus edrych fel un o’r ‘Black and White Minstrels’ Llais am gydnabod y lladdfa fawr. Cefais y a llewyrchus yn y cylch yn y tri degau. Bu yn ei farn o. O edrych ar brofion o fy DNA pleser o weithio gyda’r Athro Dr Alan Llwyd hon, fel llawer o eisteddfodau eraill, yn yn ddiweddar, daeth yn amlwg fod teulu yn gwneud rhaglenni teledu am y rhyfel a gefn i ddywylliant cyfoethog y dyffryn ... fy nhad, ganrifoedd yn ôl, wedi ymfudo i ‘gwaedd y bechgyn’, ac mae’n fraint cael Bu llawer ‘steddfod yn y llan ond mae’n Gymru o ardaloedd poeth y Môr Tawel; darllen y cerddi a ddarparodd ar gyfer cofio’r debyg mai’r hon a gafodd y dylawnad dim rhyfedd, felly, ei fod o, fel fi, yn troi’n can mlynedd ers cychwyn ymosodiad erchyll mwyaf oedd y ‘steddfod a gyhaliwyd ym mis debyg i Sbaenwr wedi cyfnod byr yn llygad Passchendale eleni. Bydd y rhain yn cael eu Tachwedd 1934. Trefnwyd cystadleuaeth i yr haul, a does dim angen ‘bola heulo’ ys cyhoeddi yn ei gyfrol nesaf o farddoniaeth, gorau meibion yn cynrychioli’r chwarel pan d’wedir yn y rhan hon o Gymru. Mae’r llun gwledd arall gan Alan. Bydda’r Prifardd ymgeisiodd saith côr o’r gwahanol bonciau. uchod o’r côr ym 1947, ar ôl ennill yn yr hefyd yn falch fod colofn Nyth y Gân yn Y darn gosod oedd ‘Gorffwysfa Di’ a chôr Eisteddfod Genedlaethol ym mae Colwyn, ein papur bro. Mae’n dda gweld Dafydd Ponc Lord a Ledi oedd y buddugwyr. Yn gyda Ffrancon Thomas yn arwain ac Arnold Morris, y bachgen direidus dw i’n ei gofio ei feirniadaeth, awgrymodd Dr Caradog Lewis yn cyfeilio, yn dangos y lliw haul oedd Llais Ogwan | Medi | 2017 19 yn poeni ’nhad; mae o i’w weld yn amlwg yn cywir a, beth bynnag, dewis gwael ar ran yr am ran fy nhad yn ei hanes. Roedd yn seithfed o’r chwith yn y drydedd res. Eisteddfod oedd gofyn am drefniant oedd rhan o’m plentyndod; cael fy magu yn sŵn Y trydydd o’r chwith yn yr ail res ydi Harry yn galw am i un aelod o gôr gario’r baich o caneuon ac emynau traddodiadol Cymru, yn Williams o’r Gerlan neu ‘Harry John Sam, arwain y côr cyfan i mewn i weddill y gân. ogystal â darnau o opera, a bu caneuon fel fel y gelwid o gan bawb, ac yn unol â’r hen Fel roedd yn digwydd, roedd ’na babell ar ‘Martyrs of the Arena’, ‘Crossing the Plain’ arfer Cymreig o adnabod person wrth ei ei faes yr Eisteddfod honno ble’r oedd cwmni’n a’r ‘Pren ar y Bryn’ yn rhan o fy nghefndir dad. Roedd yntau hefyd yn un o blant ‘Teulu recordio cystadlaethau ac yn gwerthu cerddorol. Wedyn, daeth ambell newid Tŷ Hen’ ac wedi etifeddu llais tenor fel cloch. recordiau o berfformiadau ar ddisgiau 78 modernaidd a’r côr yn ymdopi â heriau fel Adwaenid ei dad, John Samuel Williams, fel tro y funud. Archebodd mam gopi o Gôr ‘Dana Dana’ a darnau tebyg. Nid oedd mentro ‘Pencerdd Ogwen’ a roedd Gwynn Tregarth, Meibion y Penrhyn yn canu Englynion Coffa i lefydd tramor y dyddiau hynny, y daith bella Ceidwad y Cledd yn yr Orsedd, neu Gwynn Hedd Wyn a mawr oedd y disgwyl iddi oedd mynd i Eisteddfodau yn y de. Dw i’n Dob i bawb yn Nhregarth a Bethesda, yn gyrraedd acw yn y post. Ymhen hir a hwyr cofio mam ar ei thraed nos wrth y ffenest yn rhan o’r un gangen o’r teulu, fel y mae Euryn fe ddaeth y record ac mi fûm yn gwrando poeni a oedd yr hogia’n ddiogel ac yn edrych Ogwen Williams a’i deulu o ddarlledwyr. arni drosodd a throsodd. Roedd Harry trwy’r tywyllwch am olau bws yn mynd ar y Mawr oedd y parch at Harry Williams Williams yn gwybod bod y record acw ac am lôn bost i gyfeiriad y cae ffwtbol a fyddai’n gan hogia’r côr, oherwydd ei lais hyfryd a’i nosweithiau, wedi swpar chwarel, byddai’n arwydd eu bod nhw wedi cyrraedd yn ôl adref. gymeriad cryf a’i safonau uchel. Roeddwn dod i lawr Stryd Goronwy acw i glywed ac Yn y gogledd, byddwn yn mynd i’r Eisteddfod yn aml yn gofyn i ‘nhad ail-ddweud straeon ailglywed ei berfformiad, roedd yn dod â ar Sadyrnau i ddilyn y côr ac un o f’atgofion y côr, ac un o’r ffefrynnau oedd honno am fforc diwnio efo fo i weld a oedd o wedi taro’r cyntaf ydi bod ar ysgwyddau fy nhad pan y daith faith i’r Eisteddfod yn Abergwaun nodyn cywir neu beidio. Nid oedd dadlau oedd yr hogiau’n cario’u harweinydd, ym 1936. Oherwydd y pellter, y lonydd cul a gyda’r fforc diwnio, roedd Harry wedi arwain Ffrancon Thomas, ar eu hysgwyddau wedi bysys yr oes, aros yn Sir Benfro mewn rhyw y côr i mewn yn berffaith. Ond nid oedd ennill ym Mae Colwyn ym 1947. Dyma fi yn y gwt neu’i gilydd fu raid i’r hogiau’i wneud. posib troi’r cloc yn ei ôl, fel aml i gêm rygbi llun isod, neu ran ohonof, gyda mam a ’nhad Cyn cysgu, roedd rhai wedi methu setlo ac neu bêl droed, os oedd y ‘ref’ wedi gwneud ac aelodau eraill o’r côr wedi iddynt gystadlu yn cadw reiat nes i un ollwng gwynt yn hir, camgymeriad ac yn methu dyfarnu a oedd yn Eisteddfod y Rhyl ar Awst 8, 1953. uchel a drewllyd. Mawr oedd y chwerthin gôl neu gais wedi’i sgorio, rhaid oedd derbyn Gwaetha’r modd, ni chefais enynnau nes i Harry Williams gael llond bol, codi ei farn. Felly, gair y beirniad oedd yn sefyll cerddorol Tŷ Hen yn rhan ohonof ac os oes i eistedd yn ei wely, a dweud y drefn ac a rhaid oedd derbyn mai ail oedd y côr er yr atgyfodiad i fod, fy nymuniad ydi cael dod yn atgoffa pawb i gofio pwy oeddynt a’u bod yn annhegwch a deimlai’r aelodau, a Harry’n ôl yn glamp o denor. Yn y cyfamser, diolch cynrychioli eu hardal a’u côr ac i ymddwyn arbennig, am amser maith. am atgofion melys Côr Penrhyn ac am roi yn llawer mwy parchus. Distawrwydd a Ond er cymaint y siom, mae’r parch at sylw ardderchog i’n dyffryn a’i draddodiad a’i chwsg oedd yr ymateb. ‘Harry John Sam’ yn parhau ac yr oedd, fel y etifeddiaeth, hir fydded i’ch cân barhau. Ond daeth siom enfawr i Harry Williams d’wedodd Elfed Jones, yn ‘gefn i ddiwylliant Wyn Thomas, yn ei dro. Roedd y côr yn cystadlu yn cyfoethog y dyffryn’. 10 Clos-y-Maerdy, Eisteddfod Genedlaethol Pwllheli, 1955, ac Mawr ydi fy mharch i at y côr a’m balchder Pentre’r Ardd. roeddwn yno gyda mam i gefnogi’r côr. Y darnau oedd ‘Llawenydd yr Heliwr’ o’r opera ‘Der Freischütz’ gan Carl Maria von Weber ac, yn ail, Englynion Coffa Hedd Wyn gan R. Williams Parry ar y dôn Troyte’s Chant gan y cyfansoddwr Arthur Henry Dyke Ackland, a newidiodd ei enw’n Troyte ym 1852. Roedd y trefniant yn gofyn am un tenor i ddechrau’r cyflwyniad drwy ganu ‘Y bardd trwm dan bridd tramor, y dwylo na ddidolir rhagor ...’ cyn i’r côr i gyd ymuno yn y gân. Yna, disgwyl am y feirniadaeth mewn chwys oer, a dim siawns o ymlacio i’r hogiau a lladd syched gan nad oedd gwerthu cwrw yn yr Eisteddfod yn y cyfnod hwnnw. Pan ddaeth y feirniadaeth a barn am berfformiad hogia’r Penrhyn, roedd y broliant i’w dehongliad o ‘Llawenydd yr Heliwr’ yn well na nag i unrhyw gôr arall yn y gystadleuaeth, bron â chyrraedd cant y cant. Ond dyma ni’n dod at yr ‘ond’, y gair yr oedd yn fy nhad yn ei ofni ym mhob beirniaeth. ‘OND’ yn y darn am Hedd Wyn, roedd y côr yn wych eto ond, yn anffodus, roedd y tenor agoriadol wedi gorffen ei unawd yn fflat ac felly’n dod a’r côr i gyd i mewn ar y nodyn anghywir. Oherwydd hynny, ail ddaeth y côr yn yr Eisteddfod honno a mawr oedd y baich ar Harry Williams. Fe gymerodd y bai yn llwyr er ei fod o a phawb arall yn y côr yn sicr na fyddai Harry byth yn canu dim ond y nodau 20 Llais Ogwan | Medi | 2017

Daeth yr awr! Gwellhad buan Llandygái Braf yw cael cofnodi fod y gwaith o I Lis Jones, 21 Pentref Llandygai. Bu rhaid atgyweirio’r eglwys wedi cychwyn gyda’r dasg iddi dreulio rhagor o amser yn Ysbyty Iona Wyn Jones, Dyma Fo, 16 Pentref, Llandygái, Bangor LL57 4HU bwysig o glirio asbestos o lofft yr organ. Bydd Gwynedd.  01248 354280 mwy o dasgau yn cael eu cyflawni’n raddol Eirlys Edwards, Sŵn y Coed, 23 Pentref dros y misoedd nesaf ond o leiaf mae yna Llandygái, Bangor LL57 4HU ddechrau ar y gwaith mawrar ôl yr aros hir! Rhagrybudd o Ddarlith Flynyddol yr  01248 351633 Archesgob John Williams Cymdeithasu fel cynulleidfa Trydedd Ddarlith Goffa yr Archesgob Eglwys Sant Tegai, Llandygái Erbyn i’r rhifyn yma ddod allan bydd John Williams: Gweithgareddau’r Haf Gyrfa Chwilen yn Neuadd Talgai wedi “ARCHESGOB JOHN WILLIAMS A Cynhaliwyd Offeren Arbennig ar Orffennaf dod â phleser i griw selog o gefnogwyr yr HARDDWCH SANCTEIDDRWYDD?” 16eg i gyflwyno cyfieithiad dwyieithog Eglwys. Liz Bestwick oedd yn gyfrifol am Sgwrs yn Saesneg gan y Doctoriaid o feddargraff Lladin yr Archesgob John drefnu y noson ar Fedi’r 5ed am 7 o’r gloch. Clive Holmes a Felicity Heal Williams gan frodorion Coleg St Ioan Hefyd bydd Marchnad Ogwen wedi rhoi (y ddau o Brifysgol Rhydychen) Caergrawnt. Mae’r beddargraff yn clodfori cyfle i godi arian i St Tegai ar eu stondin am 19:00 Nos Wener 20 Hydref 2017 doniau a llwyddiannau y bachgen o Ystad achos da arferol. Diolch i’r pwyllgor am eu Nos Wener Hydref 20fed am 7 o’r gloch Cochwillan a greodd yrfa ddisglair iddo’i parodrwydd i gynnig stondin i’r eglwys. yn Eglwys Sant Tegai Llandegai hun fel Archesgob Caerefrog yn yr Eglwys ac Mynediad yn £5 a lluniaeth i ddilyn fel gwleidydd pwerus yn Llys y Brenin Iago Darlith ar Hanes yr Eglwys a’r Pentref y 1af. Ar Fedi 26ain am 7 o’r gloch yn Neuadd Daeth cynulleidfaoedd Bro Ogwen at ei Talgai bydd darlith yn Saesneg ar “Gloddiad gilydd yn Eglwys Sant Tegai ar Orffennaf Hanesyddol Cell Sant Tegai a’r Pentref Oes 23ain ac ar Awst 27ain i gynnal gwasanaeth Efydd” gan Francis Lynch MBE MA FSA. yn y dull Taizé, ble mae myfyrdod, gweddi a Bydd llawer ohonoch yn cofio’r cloddiad chân yn plethu’n drawiadol mewn awyrgylch hanesyddol yma ar safle stadau diwydiannol tawel ac unigryw. Llandygai a Bryn Cegin, felly mae’r ddarlith Mae’r Eglwys yn ddiolchgar iawn i’r i bawb sydd â diddordeb yn hanes lleol teulu Leverett am gynnal bore coffi mor Dyffryn Ogwen. Dewch i wrando a dysgu llwyddiannus ym mis Awst i godi dros £270 mwy am eich hardal! Tocynnau £5 wrth y at y Gronfa Atgyweirio. (Gweler newyddion y drws. Croeso i bawb! pentref am fanylion yr achlysur) Ar bnawn Sadwrn Gŵyl y Banc, Awst 26ain Amseroedd gwasanaethau Sant Tegai dros cynhaliwyd Garddwest St Tegai ym Mharc fisoedd Medi ac Hydref Penrhyn drwy ganiatâd caredig Mr a Mrs Medi 3 Yr Offeren am 9.30 y. b. Richard Douglas Pennant. Cawsom wledd o Medi 10 Yr Offeren am 11.00 y.b. adloniant yn y babell tra’n mwynhau bwyd Gwasanaeth Taizé am 5.00 y pnawn blasus a thywynnodd yr haul i lawr ar ein Medi 17 Dim gwasanaeth. Diolchgarwch hymdrechion. Diolch i bawb a gyfrannodd 10.30 y.b. yn St Cross Talybont at lwyddiant yr achlysur, boed ar stondinau, Medi 24 Dim gwasanaeth. Diolchgarwch yn gwerthu raffl neu yn cario’r nwyddau. am 10.30 y.b. St Mair Tregarth Codwyd £857 at Gronfa Atgyweirio St Tegai. Diolchgarwch (Cymraeg) am 5.00 y pnawn yn Eglwys St Mair Llongyfarchiadau Tregarth Llongyfarchiadau mawr i Nia a John Bagnall Hydref 1 Diolchgarwch Sant Tegai am ar ddathlu eu penblwydd priodas ar Awst 10.30 y.b. 26ain. Ymlaen am y 33 mlynedd nesaf rŵan! Hydref 8 Diolchgarwch eglwysi Bro Ogwen Pob dymuniad da hefyd i Gwenan Llewelyn am 5.00 yn Sant Tegai Jones ar ddechrau ei gyrfa fel cyfreithwraig gyda chwmni Macfarlanes Chancery Lane LLONGYFARCHIADAU i Billy Hayes, 1 Llundain. Bryn Cottages am lwyddo i gael 4 A* yn ei arholiadau Lefel A. Cydymdeimlo Mae Billy’n brif fachgen yn Ysgol Friars. Gyda thristwch rydym yn cofnodi Pob hwyl iddo yn y coleg yng Nghaergrawnt. marwolaeth Mrs Margaret Roberts, Haulfre, gwraig y Parchedig J. Aelwyn Roberts. Bore Coffi Cynhaliwyd yr angladd yn amlosgfa Bangor Cafwyd bore coffi llwyddianus yn Walnut ar ddydd Mercher Awst 31ain. Mae llawer Cottage yn ddiweddar. Gwnaed elw o £280 at yn cofio gwaith amhrisiadwy Mrs Roberts adnewyddu to yr Eglwys. Diolch i Mererid, gyda Chymdeithas Maethu yr Eglwys Brian, Cara a’r teulu am y croeso. Anglicanaidd yng Ngogledd Cymru. Anfonwn ein cydymdeimlad i’w gweddw Barbeciw a’i phlant sef Jane, Mark, Bridget, Felicity, Diolch i Jane a Kathryn, 4 Llandygai am Siôn, Zoë ac i’r teulu oll. ‘Roedd y Parchedig y croeso a’r wledd a gafwyd i’r pentrefwyr Aelwyn Roberts yn 99 oed ar ddiwedd mis yn eu cartref ar ddydd Sadwrn, 29ed o Awst. Orffennaf. Llais Ogwan | Medi | 2017 21

gair neu ddau Sesiynau Chwarae Groundwork Gogledd Cymru John Pritchard Trefnodd grŵp Groundwork Gogledd Cymru ddau sesiwn chwarae awyr agored i blant yn ddi-dâl yng Nghiltrefnus, Gerlan, dros wyliau’r ysgol ym mis Phoenix a Reno Gorffennaf a mis Awst. Meddai Paul Rowlinson: “Roedd yn braf iawn gweld dros 40 o blant wedi cael prynhawn o hwyl yn chwarae pob math o gemau yn Heno, ar nos Fercher braf ddiwedd Awst, mi wnes i Gerlan a dwi’n ddiolchgar iawn i Groundwork Gogledd Cymru am drefnu’r rywbeth annisgwyl; rhywbeth eithaf brawychus. Echnos, sesiwn hwn, mewn cysylltiad â chynllun Dechrau’n Deg Cyngor Gwynedd.” roedd Donald Trump yn annerch torf yn Phoenix, Arizona; neithiwr, roedd yn annerch yr American Legion yn Reno, Nevada; a heno, mi wrandewais ar y ddwy araith. Pum munud ar hugain yn Reno ac awr a chwarter yn Phoenix: bron i ddwy awr o fytheirio, dyrchafu ‘America’, lladd ar y Wasg, dirmygu pob beirniad a beirniadaeth, a’i ganmol a’i gyfiawnhau ei hun. Ac wedi dwy awr o wylio a gwrando, y peth cyntaf sy’n taro dyn yw bod yr Arlywydd wedi treulio cyfran helaeth o’r amser yn sôn amdano ei hun. Mae gan yr Arlywydd Trump feddwl mawr ohono’i hun. Fyddai o ddim yn gwadu hynny wrth gwrs. Mae’n ddyn rhyfeddol o falch, ond mae hefyd yn rhyfeddol o ffôl. Mae’n dweud pethau gwirion; mae’n rhaffu celwyddau; mae’n anghyson; mae’n anghyfrifol; mae’n afresymol; mae’n anoddefgar. Gellid o bosibl oddef yr Dana Batts a Megan Taylor-Rose, Groundwork Gogledd Cymru, gyda’r holl wendidau hyn. Wedi’r cwbl, does neb, hyd yn oed Cynghorydd Paul Rowlinson. arlywyddion, yn ddi-fai. Ond gwaeth na’i falchder a’i annoethineb a’i dwpdra yw’r ffaith ei fod, oherwydd y nodweddion hynny, yn ddyn peryglus. Mor arswydus yw hi fod yr Unol Daleithiau, a’r byd mewn rhyw ystyr, Cylch Meithrin Cefnfaes yn nwylo’r fath un. Beth bynnag eich tueddiadau gwleidyddol, mi ddylai’r yn denu sêr y byd cerdd Arlywydd hwn eich anesmwytho. Oherwydd pwy a ŵyr beth ddywed neu beth wnaiff nesaf? Gwrandewch Fe godwyd dros £600 i Gylch ddiweddar hefyd. Hoffai Pwyllgor arno. Edrychwch arno. Clywch o’n galw am undod er Meithrin Cefnfaes ar nos Wener, Cylch Meithrin Cefnfaes ddiolch mwyn America a’i holl drigolion, ond gwyliwch o’r un 25ain o Awst mewn gig yn Neuadd i Meic a’r teulu am ein helpu ni i pryd yn crechwenu a gwgu wrth edrych yn fileinig ar Ogwen gyda Meic Stevens, Tegid drefnu’r gig - a diolch i bawb ddaeth unrhyw un sy’n meiddio codi llais yn ei erbyn. Clywch Rhys a’r DJ Ben Soundhog. Mae i gefnogi’r noson - roedd hi’n noson y dorf yn udo wrth gymeradwyo a phorthi pob sylw gan Meic Stevens gysylltiad teuluol hyfryd dros ben a Meic yn wych fel cas. A chlywch ei gablu wrth iddo honni ei fod yn gyda’r Cylch - ddwywaith drosodd, arfer. Diolch hefyd i Dilwyn Llwyd gwneud y cyfan ‘er mwyn America ac er mwyn Duw’. achos bu ei fab Erwan yno yn hogyn a pwyllgor Neuadd Ogwen ac i Alex Mae’n ddychryn fod Trump yn cael cefnogaeth cymaint bach a rŵan mae ei ŵyr bach, Erwan, Morrison am helpu gyda’r sain ar y o Gristnogion y wlad honno, yn cynnwys Franklin wedi bod yn mynychu’r cylch yn noson. Graham, mab yr enwog Billy Graham, a oedd yn gweddïo ar y llwyfan cyn iddo siarad yn Phoenix. Wn i ddim beth oedd gweddi Franklin Graham y noson honno. Mae’n debyg iddo weddïo dros yr Arlywydd a thros America. Roedd Mr Trump yn ddiolchgar iawn iddo beth bynnag (er nad oedd yn rhy sicr o’i enw, gan iddo ddiolch i ‘Franklin Grym’). Go brin y byddai Mr Trump yn diolch i ni am awgrymu fod angen gweddïo dros yr Unol Daleithiau. Ond gwnawn hynny, gan weddïo dros Mr Trump ei hun, iddo ef a’r bobl sy’n ei gynghori gael doethineb nas gwelwyd ynddynt hyd yma. Gweddïwn am ras a doethineb i’r bobl sy’n ei wrthwynebu. Gweddïwn y daw sefydlogrwydd a chyfiawnder, ynghyd â heddwch a chymod, i’r wlad. Gweddïwn dros ei thrigolion tlawd a dirmygedig, yn arbennig y bobl sy’n cael eu sathru a’u herlid dan law galed yr Arlywydd. A gweddïwn dros holl gysylltiadau’r Unol Daleithiau a gweddill y byd, yn arbennig ei hymwneud presennol â gwledydd fel Gogledd Corea. Meic Stevens, Gwyn Maffia, Mari Emlyn Wyn – (Cadeirydd Cylch Meithrin Cefnfaes), Mary Eds (Person Cofrestredig Cylch Meithrin Cefnfaes). 22 Llais Ogwan | Medi | 2017 Croesair Llais Ogwan

AR DRAWS 1 Cydymaith halltwr Môn efallai (5) 4 Nid yn natur y diogyn sy’n ei wely (4) 7 Ehediad ar yr awel (4) 8 Heb fod yn unionsyth, swnio fel mynd o un anghyfiawnder i’r llall (4-4) 9 Cynnal tôn wna’r llais yma yn y côr (4) 10 Aw ! I be ydach chi’n rhoi gwaedd wedi brifo (7) 12 Llinell tymheredd (7) 16 ‘Mochal’ ar lafar, rhag gwlychu efallai (7) 18 Gair cyntaf y weddi ymadawol (4) 20 Osgoi llawer o’r rhain wnewch yn 16 Ar Draws (8) 21 Ysfa (4) 22 Coginio ŵy yn yr Eil-O-Man ! (4) 23 “Nid ysgol heb y -----“, meddai’r cynganeddwr sydd am addysg (5)

I LAWR 1 Rhif sy’n ein hatgoffa am yr efengylau, tymhorau a’r Mabinogi (6) 2 Gwneud yn barod (7) 3 Prif gynhaliaeth canran uchaf o bobl y byd (4) 4 Gwres sy’n crimpio (8) 5 Dod a chlod i werthfawrogi yn gywir (5) 6 Mae un i’r llawr, i’r llestri a’r gwddw, ac un gwlanen (5) 11 Fforesta (8) 13 Math o fenthyciad tymor hir (7) 14 Fel rhoi adeg ac amser i bryd mae’n gwawrio (5) I LAWR 1 Paill, 2 Barf, 3 Chwyddedig, ‘Glyn’, ‘Angel’ yn lle ‘Engyl’, ‘Clec’ yn lle ‘Plwc’ 15 Defnyddio cetyn (6) 4 Adeg, 5 Pleserau, 6 Llawr, 9 Adleoli, a ‘Nena’ yn hytrach na ‘Nene’. Derbyniwyd un 17 Profiad sy’n rhoi ias a chyffro (5) 11 Angylion, 13 Cwt Mochyn, 15 Dydd ymgais heb nag enw na chyfeiriad iddo. 19 Cynnyrch cae haidd neu wenith (4) Mawrth, 18 Rhwyg, 19 Creu, 20 Nene, Llongyfarchiadau mawr i’r ychydig a 21 Teml lwyddodd i gwblhau’r croesair yn hollol gywir, sef Barbara Jones, Talybont; Gwen Croeso nôl wedi gwyliau’r haf, a diolch i’r 26 Evans, Gaynor Elis-Williams, Bethesda; ATEBION CROESAIR GORFFENNAF/ ohonoch a anfonodd atebion i’r croesair, ond Gareth William Jones, Bow Street; Gwenda AWST 2017 yn anffodus y mae un ateb wedi baglu nifer Roberts, Rhosmeirch; Dilwyn a Lynda AR DRAWS 1 Pawb, 5 Pwyll, 7 Anwadal, fawr ohonoch, sef 9 i Lawr. ‘Adleoli’ oedd yr Pritchard, Rachub. 8 Llawfeddyg, 10 Stâr, 12 Plwc, 14 Diderfyn, ateb cywir, ond gwaetha’r modd cafwyd wyth 16 Gostegodd, 17 Unig, 18 Rhifo, 19 Crafnant, ‘Ailddodi’, chwech ‘Ailgodi’, pedwar ‘Aileoli’ Ond y mae’r wobr a’r ganmoliaeth y tro 22 Y Meuryn, 23 Glyn, 24 Engyl ac un ‘Aildodi’. Hefyd cafwyd ‘Gwyn’ yn lle hwn yn mynd i Angharad Watkins a Huw Pritchard, 23 The Granary, Magretian Place, Caerdydd CF10 4BR. Da iawn chi. Atebion erbyn 6 Hydref, 2017 i ‘Croesair Atebion erbyn 6 Hydref, 2017 i ‘Croesair Medi’ Medi’, Bron Eryri, 12 Garneddwen, Bethesda, Bron Eryri, 12 Garneddwen, Bethesda LL57 3PD Gwynedd LL57 3PD

Enw

Cyfeiriad Llais Ogwan | Medi | 2017 23 Arweinydd Corau Ifanc SIOP yn profi llwyddiant OGWEN Cardiau, CDs, Coffi Poblado, Crysau-T Yn ystod Awst, cafodd Owain Morgan, a Hwdis Cowbois, Crefftau, DVDs, Park Villa, Lôn Newydd y pleser o fynychu Golwg, Llyfrau, Lluniau a llawer mwy! Ysgol Haf yr elusen Sing for Pleasure ym Mhrifysgol Keele er mwyn dysgu bod yn Am fan hwylus ar y Stryd Fawr, cofiwch am Siop Ogwen am eich holl arweinydd côr. Mae Owain newydd gychwyn anghenion siopa! Galwch draw neu ar Flwyddyn 13 yn Ysgol Dyffryn Ogwen, ac rhowch ganiad i’r Siop am ragor o ar hyn o bryd ef yw cyfeilydd ac arweinydd wybodaeth. cynorthwyol Canu Conwy, côr gweithle Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy. Elusen 33 Stryd Fawr, Bethesda (Drws nesaf i genedlaethol yw Sing for Pleasure sydd yn Neuadd Ogwen) anelu i annog gwell canu i oedolion a phlant [email protected] trwy gyrsiau hyfforddi, digwyddiadau a chyhoeddiadau. 01248 208 485 Cydnabuwyd llwyddiant Owain drwy iddo ennill y prif wobr o glod am waith rhagorol yn y categori Sylfaen gan Ula Weber, Cyfarwyddwr y cwrs.

Owain gyda’i dystysgrif Dywedodd Owain, “Yn bennaf oll, yn yr ysgol haf datblygais fy ngallu arwain a dyfodd yn aruthrol yn ystod yr wythnos. Collwyd yn y Ar ddiwedd yr wythnos bûm yn arwain ‘Ar Hyd y Nos’ a ganwyd gan ensemble o Rhyfel Mawr gantorion mewn cyngerdd cyhoeddus yng Nghapel y Brifysgol. Roeddwn yn teimlo balchder yn ogystal â theimlo rhyddhad gan Ganrif i’r mis diwethaf wybod fy mod wedi arwain fy narn cyntaf gerddoriaeth ac arwain ac roedd hon yn ER COF yn gyhoeddus heb unrhyw gamgymeriadau nodwedd wirioneddol fanteisiol o’r Ysgol Am mawr!” Haf. Tystiolaeth o hyn oedd na fu i mi J. T. JONES “Un o nodweddion gorau'r Ysgol Haf unwaith basio rhywun ar y llwybr neu mewn 39685 oedd yr awyrgylch gadarnhaol, gefnogol a coridor heb cael fy nghyfarch, awyrgylch A fu farw 1 – 8 – 1917 grëwyd yno. Dechreuodd bob dydd gyda wirioneddol arbennig.” Yn 37 ml. oed cynhesu lleisiol cyn awr o ganu corawl y bu Mae Owain yn ddiolchgar i Sing for holl aelodau yr ysgol haf yn cymryd rhan Pleasure ac Ymddiriedolaeth Celfyddydau JOSEPH OWEN MORGAN ynddo. Rhoddodd hyn gyfle i mi weld sut Conwy am y gefnogaeth a roddwyd iddo i 60697 roedd y tiwtoriaid a arweinwyr datblygedig fynd i’r Ysgol Haf, ac mae’n edrych ymlaen at A fu farw 2 – 8 – 1917 yn arwain ymarfer fel y gallwn ddysgu oddi ddychwelyd i Gonwy i roi ei sgiliau newydd Yn 23 ml. oed wrthynt. Yn yr ymarferion hyn roeddem ar waith o flaen y côr. yn paratoi ar gyfer dau o'n cyngherddau a J. WILLIAMS deuthum ar draws amrywiaeth o ddarnau 40637 gan rhai cyfansoddwyr adnabyddus megis A fu farw Vivaldi a rhai llai adnabyddus fel Ariel 6 – 8 – 1917 Ramirez ac Emanuele d'Astorga. Profiad Yn 23 ml. oed buddiol arall yn yr Ysgol Haf oedd y cyngerdd anffurfiol pan gawsom i gyd y cyfle MOSES LLEWELYN JONES i gefnogi a bod yn gefnogol mewn awyrgylch 39686 hamddenol a hwyliog. Cenais gyda'r Criw A fu farw 27 – 8 – 1917 Cymraeg yn y cyngerdd Dydd Gwener a Yn 32 ml. oed mwynheais yn llwyr bod o flaen torf yn ogystal â chlywed pobl eraill yn mynegi eu Ganrif i’r mis hwn gallu yn y celfyddydau a gobeithiaf ddod â’r H. PARRY mwynhad yma o’r celfyddydau yn ôl i Gonwy S4/037379 gyda mi.” A fu farw 3 – 9 – 1917 “Yn olaf, rwyf yn gobeithio y bydd y Yn 23 ml. oed rhwydwaith o bobl a gwrddais yn yr ysgol haf yn aros gyda mi am amser hir iawn. Doeddwn i ddim yn cyfarfod pobl o’r un oed â mi yn unig, ond hefyd pobl hŷn sydd Dilynwch ni ar trydar @Llais_Ogwan â gwybodaeth ehangach o lawer na mi am 24 Llais Ogwan | Medi | 2017 Mynydd Ysgol Pen-y-bryn Llandygái I’r Gâd Rydym yn ofnadwy o falch Ffarwelio “Gwisg genhinen yn dy gap a ohonot. Da iawn hefyd i Cawsom wasanaeth arbennig Theta Owen, Gwêl y Môr, gwisg hi yn dy galon.” Rhiannon a lwyddodd i fynd iawn ar ddiwrnod olaf y flwyddyn Mynydd Llandygái  600744 Llongyfarchiadau enfawr i drwodd i rownd derfynol er mwyn ffarwelio gyda phlant holl blant yr ysgol am lwyddo i y gogledd gyda thaflu blwyddyn 6. Roedd y cyflwyniad Cydymdeimlad gael y wobr aur am y drydedd gwaywffon. Da iawn ti, yn wych a braf oedd gweld Anfonwn ein cydymdeimlad at flwyddyn yn olynol! Diolch Rhiannon. llond neuadd yn dod i wylio. Mrs. Lyndsey Naylor a’r plant yn fawr i’r Cyngor Ysgol am Dymunwn yn dda iawn i bob un yn eu profedigaeth o golli Peter eu cyflwyniad graenus i’r Ymweld â’r Ysgol Uwchradd ohonoch; rydych wedi gweithio’n Naylor. Gŵr, tad a thaid annwyl, Llywodraethwyr ar ddiwedd Ar Orffennaf 18fed, bu holl galed ac rydym yn hynod falch oedd bob amser yn barod ei y flwyddyn, a oedd yn blant blwyddyn 5 yr ysgol i ohonoch. Diolch i Mrs Morgan- gymwynas. Bydd colled fawr esbonio’r holl waith caled a Ysgol Dyffryn Ogwen am y Jones am ei gwaith caled yn eu ar ei ôl. ‘Rydym yn meddwl ddigwyddodd. Wrth gwrs, ni diwrnod. Cawsant ddiwrnod haddysgu a diolch i chi rieni am amdanoch fel teulu. allwn orffwyso ar ein rhwyfau; wrth eu boddau wrth iddynt eich cefnogaeth. Cofiwch blant bydd y gwaith yn parhau ym gael gwers goginio, gwers ddod yn ôl i’n gweld yn fuan! Geni mis Medi! Gymraeg a gwers wyddoniaeth. Llongyfarchiadau i Iola Wyn Roedd hefyd yn gyfle gwych Achos da a Raymond ar enedigaeth Llwyddiant i’r plant gyfarfod plant eraill y Da iawn Grace a Neve am mab bach – Liam Wyn. Llongyfarchiadau gwresog dyffryn sydd yr un oed â hwy. gasglu arian at elusen sy’n Llongyfarchiadau hefyd i Lynda i Dylan Hughes am ddod Roeddynt oll wedi mwynhau’n helpu plant gyda chanser. ar ddod yn nain, ac i Lynne ar yn gyntaf drwy Ogledd arw! Diolch o galon i staff Ysgol Torrodd y ddwy eu gwalltiau er ddod yn nain eto. Anfonwn ein Cymru yn y ras 100m yng Dyffryn Ogwen am drefnu mwyn casglu’r arian – gwych, dymuniadau gorau atoch. nghystadleuaeth yr Urdd. diwrnod mor arbennig. genod!

Diolch Dymuna Iola a Raymond ddiolch am y cardiau a’r Plaid Cymru Cangen Dyffryn Ogwen anrhegion a dderbyniwyd ar enedigaeth Liam Wyn. Diolch Ymddeoliad Trysorydd Yn hollol annisgwyl, mewn cyfarfod yn fawr iawn. Mae Neville Hughes wedi ymddeol o fod yn blynyddol yn Galeri, Caernarfon, wrth i drysorydd i Blaid Cymru Etholaeth Arfon ar Neville adael y swydd, cyflwynwyd darlun Ysbyty ôl gwasanaethu’r Blaid yn y swydd honno hardd o Eryri iddo gan Siân Gwenlllian, AC, a Mae Ceinion Williams yn am 11 mlynedd a mwy. Ei olynydd fydd Eurig Hywel Williams, AS, gan ddiolch iddo am ei yr ysbyty, ac anfonwn ein Druce. holl waith dros y Blaid. cofion ato. Rydym yn meddwl amdanoch Ceinion gan fawr obeithio eich bod yn teimlo’n well.

Eglwys St. Ann a St. Mair Medi 17: Boreol Weddi Medi 24: Gwasanaeth Diolchgarwch - Cymun Bendigaid Hydref 1: Gwasanaeth Teuluol Hydref 8: Cymun Bendigaid Hydref 15: Boreol Weddi.

Dechreuir y gwasanaethau am 9.45 y.b. Estynnwn groeso cynnes i bawb ymuno a ni yn y Gwasanaeth Diolchgarwch. Derbynnir rhoddion o fwydydd sych, tuniau a.y.y.b. tuag at Fanc Bwyd Cadeirlan Bangor.

Cynhelir y “Ffair Nadolig” eleni ar brynhawn Sadwrn, 18fed Tachwedd. Bydd mwy o fanylion ar gael y mis nesaf. Cofiwn am bawb sy’n sâl ar hyn o bryd ac anfonwn ein cofion cywiraf atoch i gyd. Llais Ogwan | Medi | 2017 25

Talybont Eglwys St. Cross Cynhaliwyd Gwasanaeth Pererindod, yn Nyth Neville Hughes, 14 Pant, Bethesda cynnwys Cymun Bendigaid, yn yr eglwys  600853 ar y 21ain o Awst. Yr oedd y cerddwyr o blwyfi Arundel a Brighton. Y Gân Cydymdeimlo Yn dilyn y gwasanaeth, yr oedd paned Anfonwn gydymdeimlad dwysaf at a lluniaeth wedi’i drefnu yn yr Ysgoldy, a Hedd Wyn yn claddu cerddi anorffen yn y wal Wendy a Dave Smith a’r meibion, phawb yn cael cyfle i sgwrsio. Cafwyd bore Gorwedd mewn clawdd bu’r geiriau, yn aros Matthew a Cai, 47 Bro Emrys. Bu farw difyr iawn, a diolch i bawb am eu cymorth. Am hir i’w feddyliau William Hughes, tad Wendy, yn Ysbyty Diolch i aelodau eglwys S. Mair, Ollwng egin llinellau Gwynedd ar Orffennaf 31ain. Dyn clên Tregarth am y croeso a gawsom i’r Te Yn eu twf o’u hyfryd hau. iawn oedd Wil, a gedy fwlch mawr ar Bach yn y Gelli ar ddydd Llun olaf y mis. ei ôl ymysg ei deulu, ei ffrindiau, a’i Yr oedd pawb yn mwynhau’r cacennau gymdogion ym Mhenrhosgarnedd. blasus wedi’u coginio gan Rosemary, y Trysorau Cefn Gwlad Cydymdeimlwn, hefyd, â Margaret Warden. O gerrig cyfagos y codwyd y tŷ, a Neville Fearnley, Helyg, 2. Tyddyn Treuliodd Graham a Lynne Davies Ar lechwedd y mynydd eu dewis o’r llu; Cottages. Bu farw brawd- yng- nghyfraith ychydig o ddyddiau yn yr ardal yn A chadarn edrychai y gwaith dan law dyn Margaret, yn Sussex, yn dilyn rhai ddiweddar. Braf oedd eu gweld yn cyd- Fu’n creu aelwyd ddiddos â’i forthwyl a’i gŷn. misoedd o waeledd. addoli efo ni ar y bore Sul. Parhau mae’r boreau coffi yn yr Ysgoldy Roedd harddwch naturiol i gerrig fel ’rhain Babi Newydd ar fore Mawrth cyntaf o’r mis, am 10 o’r Fel blodau a ffrwythau a dyf ar y drain Ar y 6ed o Orffennaf, ganwyd mab bach gloch tan ddeuddeg. Croeso cynnes i Yn tynnu ein llygaid a hynny bob tro i Heather a Martin, 25 Bro Emrys. Mae bawb! Gan wneud i ni feddwl am grefftwyr ein bro. Freya, ei chwaer fawr, wedi gwirioni efo Joel Terence, ac wrth ei bodd yn edrych Capel Bethlehem Rhai meini mawr trymion oedd frwnt, a rhai llyfn, ar ei ôl. Oedfaon Yn edrych fel pe baent yn codi o’r dyfn, Mae’r oedfaon wedi ail gychwyn yn A’u golchi a gawsant gan wynt a chan law Gwellhad Buan dilyn gwyliau mis Awst. Ar 3 Medi A’r cen sydd yn tyfu lle unwaith bu baw. Cafodd Mrs Beryl Ishmael, 5. Bro Emrys, croesawyd y Parchedig Euros Wyn Jones, godwm cas ym Mangor a thorri ei braich Llangefni, i bulpud Bethlehem, ac ar 10 I lawer dieithryn ond mur oedd o’u blaen mewn dau le. Brysiwch wella, Beryl! Medi gweinyddwyd y Cymun gan ein A dim sôn am ymdrech o’r llafur na’r straen; Deallwn i’w gŵr ddathlu penblwydd Gweinidog, y Parchedig John Pritchard. Ni welent ’run pryfyn na ’deryn ychwaith arbennig yn ddiweddar. Anfonwn gofion Dyma restr yr oedfaon am y Suliau nesaf: A drigai’n y mur cyn mynd ar eu taith. cynnes ato. Nid yw John yn dda ei iechyd Medi 17: Parchg. Geraint Roberts, erstalwm iawn. Porthaethwy; Medi 24: Gweinidog; Trysorau arbennig a geir yng nghefn gwlad Hydref 1: Parchg. Trefor Lewis; Ar fferm ac ar dyddyn i blentyn gan dad, Penblwyddi Arbennig Hydref 8: Gweinidog; Hydref 15: Parchg. Ond yn yr oes fodern prinhau wnaeth sawl un Yr oedd lle prysur iawn yn 12 Cae Gwigin Huw John Hughes, Porthaethwy. A gorwedd yn dawel a wnânt hwy mewn llun. ar ddydd Mercher, Awst 23ain, wrth i un Oedfaon am 2 o’r gloch. Croeso cynnes i o drigolion hynaf Talybont ddathlu ei bawb. phenblwydd yn 90 oed. Llongyfarchiadau, Y Droell Nyddu Mrs Hewitt! Ysgol Sul Hen addurn yw hi heddiw, yn edrych Yn yr un modd dymunwn yn dda i Mrs. Bydd yr Ysgol Sul yn ail ddechrau ar 10 Mewn oedran ac unlliw, Enid Davies a ddathlodd benblwydd Medi, gan fawr obeithio y byddwn wedi A bu i’r droell, fu’n bur driw, arbennig ar 16 Awst. cael ymateb ffafriol i’n gwahoddiad am Adael y crefftwaith clodwiw. ddisgyblion i ddod atom. Diolch Mae Enid Davies, Bryn Derwas, yn dymuno Bwrlwm Bethlehem Paentiad o’r Hen Gartref diolch i’w theulu a’i ffrindiau am yr holl Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y Bwrlwm ar Gweld tŷ yw golud hanes, yn y paent anrhegion a chyfarchion a dderbyniodd ar ddydd Iau, 7 Medi. Cynhelir y cyfarfod Teimlad pur a chynnes; ei phenblwydd arbennig ym mis Awst. nesaf ar ddydd Iau, 21 Medi, ac yna bob Ei hen oes a ddaw yn nes bythefnos o 2.15 tan 3.45. Mae croeso i Yn fwyn o fewn y fynwes. Trigolion Newydd unrhyw un alw i mewn am baned a sgwrs. Dafydd Morris Croeso i Josh a Harriet i 5, Dolhelyg (tŷ Anti Kit, i’r sawl a fagwyd yn Nhalybont). Ysbyty Mae hi’n braf gweld pâr ifanc yn gweithio’n Dymuniadau gorau am wellhad buan galed ar dŷ sy’n sefyll yn wag ers misoedd i Mrs Rose Thomas, 16, Dolhelyg, sy’n lawer. derbyn gofal yn Ysbyty Gwynedd, ac hefyd i’w gŵr, Idris, sydd wedi cael helynt Addysg efo’i droed. Llongyfarchiadau mawr i bobl ifainc y pentref ar eu llwyddiant yn yr amrywiol Glanhau arholiadau, a dymuniadau gorau wrth Diolch i’r criw hapus a bywiog a fu’n iddynt fwrw ymlaen i’r cam nesaf, lle glanhau’r capel a’r festri ar gyfer ail bynnag y bo; a hwyl i’r plant i gyd ar gychwyn oedfaon a gweithgareddau ddechrau’r tymor newydd yn yr ysgol. tymor yr Hydref. 26 Llais Ogwan | Medi | 2017

seremoni wobrwyo ym Mis Hydref ar tuag at Diabetes UK a meddygfa Felinheli. Rhiwlas safle Prifysgol Glyndŵr yn Llanelwy. Anfonwn ein cofion atoch fel teulu yn eich Iona Jones, 17 Bro Rhiwen, Rhiwlas Llongyfarchiadau mawr iddi ar ei llwyddiant. profedigaeth drist.  01248 355336 Trist iawn oedd clywed am farwolaeth Sêl Penbwrdd a Bingo Ann Marie, Caeau Gleision a hithau ond yn Teulu Aralia Yn ystod Mis Gorffennaf cawsom noson 32 mlwydd oed. Roedd yn briod ag Eurfron Pob dymuniad da i Rhys Owen ar ei hwyliog a phrysur yn y Neuadd, roedd criw ac yn fam i Sioned a Katie, a merch yng ymddeoliad o’i waith fel darlithydd uSweat wedi trefnu y Sêl Penbwrdd ac roedd nghyfraith i Dafydd a Carol Davies. Roedd yng Ngholeg Menai. Mae anogaeth yn amrywiaeth o stondinau yno, rhywbeth i yn nyrs wrth ei galwedigaeth ac yn ystod ei y blynyddoedd diwethaf i’r rhai ifanc i apelio at bawb. Codwyd £372 a’r arian yn salwch llwyddodd i gwblhau gradd Meistr, ddilyn cwrs prentisiaeth a dyna yn union a mynd at y Neuadd, diolch yn fawr i Ffion a’r fe fu’n ddewr drwy gydol yr amser. Tra yn wnaeth Martha, mae’n gweithio gyda’r Grid criw am drefnu’r noson. Wedyn cawsom y Ward Alaw trefnwyd ei bod yn cael seremoni Cenedlaethol ym Mhentir ac yn gwneud Bingo gyda Dafydd Evans o Ddeiniolen yn graddio yno ac roedd y teulu yn ddiolchgar yn dda yno. Y mae Mali wedi derbyn gradd galw, braf iawn oedd oedd gweld y plant yn am hyn ac yn sicr fe fydd yn atgof am byth i’r Meistr mewn economeg ym Mhrifysgol cael cymaint o hwyl, ac fe wnaethpwyd £93. genod. Bu’r angladd yn Eglwys Llandegai ac Glasgow ac ar y funud y mae hi a’i chymar Diolch i bawb a gyfrannodd at y noson ac yn dilyn yn yr Amlosgfa. Rydym yn meddwl yn Awstralia, efallai am ddwy flynedd. am eich presenoldeb yn y gweithgareddau. amdanoch i gyd fel teulu yn eich colled drist. Llongyfarchiadau i’r ddwy ohonoch. Bu farw Tom Gwyn Jones, Creigle wedi Mae Angharad yn parhau i fwynhau ei Eisteddfod Genedlaethol 2017 cyfnod yn Ysbyty Gwynedd, priod Carol, tad hymddeoliad a chyda Rhys adref ‘rwan A oes heddwch? Cafodd y cynhyrchiad Caren a thad yng nghyfraith Dyfed a thaid dwi’n siwr y bydd dipyn o grwydro yn y yma lawer o sylw gan y cyfryngau a hynny Osian. Cydymdeimlwn hefyd â’i chwaer “campy fan!” yn haeddiannol hefyd. Roedd wedi gosod Heulwen a’i gŵr, John Huw a’i nai Rhys a’i nith y safon ar y noson gyntaf a braf iawn oedd Rhian, Jim, Heledd a Morgan. Bu’r angladd Teulu Erw Wen Llongyfarchiadau i Catrin, gweld Lleuwen Steffan yn rhan o’r cast, ac yng Nghapel Shiloh, Tregarth a chynulleidfa Caerdydd nawr, ar ei phenodiad yn Ddirpwy mae hithau wedi cael haf prysur. gref yn bresennol. Roedd y gwasanaeth dan Bennaeth yn Ysgol Plas Mawr ac anfonwn Hefyd cafodd Einir Wyn Williams ei arweiniad y Parch Gwynfor Williams, gyda Mr ein dymuniadau gorau i ti yn dy swydd dewis i feirniadu yn yr adran canu gwerin. D Wynn Williams wrth yr organ. Rydym oll yn newydd. Mae Gwyn, ei brawd, yn byw yn Yn y gorffennol bu’n llwyddiannus yn y meddwl amdanoch fel teulu yn eich colled. Vancouver ers tro bellach ac yno y priododd Genedlaethol, yn cystadlu ar yr alaw werin, (Gwelir y deyrnged lawn i Tom Gwyn ar â Bronwyn yn ddiweddar, pob dymuniad da i unawd soprano a Cherdd Dant. dudalen 16.) chi eich dau. Bu ei rieni, Linda a Melfyn yno Cafodd Annes Glynn y wobr gyntaf am i’r briodas a chael gwyliau da yno hefyd. Mae englyn unodl union, ‘Mam’ oedd teitl y dasg Yn yr un modd cydymdeimlwn â Hefin ac wedi bod yn haf prysur iddynt. ac eglurodd y beirniad, Y Prifardd John Einir Williams, Ffiolau’r Grug, bu farw mam Gwilym Jones, fod yr englyn gan Annes yn Hefin, Mrs Eirlys Williams yn 97 mlwydd Dwy chwaer un hollol annisgwyl gan y sonnir am ferch oed. Yn wreiddiol o Ddeiniolen ond yn y Mae’n braf clywed am lwyddiant pobl fach yn arddangos doniau mamol er mai tair blynyddoedd diwethaf bu yng Nghartref ifanc yr ardal. Derbyniodd Sioned Jones, oed ydyw. Bu Annes hefyd yn brysur iawn yn Nyrsio Penisarwaun. Cyn ei salwch roedd Carfan, radd Meistr mewn Criminoleg ym y Babell Lên. yn gefnogol i nifer o weithgareddau yn Mhrifysgol, Bangor ac mae wedi cael swydd y pentref. Bu’r gwasanaeth yng nghapel gyda Cais yn Sir Fôn. Llwyddodd ei chwaer Dymuno’n dda Ebeneser, Deiniolen. Anfonwn ein cofion Manon ei phrawf gyrru ar y cynnig cyntaf, Bu Mr Bob Jones, Rhes Penrhyn yn yr ysbyty atoch fel teulu. fydd dim dal arni rwan. Y mae’n dilyn cwrs yn ddiweddar ac y mae Mr John Huw Evans Gofal Plant yng Ngholeg Menai ar y funud. hefyd yn Ysbyty Gwynedd yn dilyn codwm Diolch: Dymuna Mrs Annie Williams, a Heulwen ei wraig, bellach yng Ngherrig yr Groeslon a Fodol gynt a mam Brenda, Afon. Anfonwn ein cofion a’n dymuniadau 19 Bro Rhiwen, ddiolch i bawb am bob gorau atoch ac at eraill sy heb fod yn teimlo’n arwydd o gydymdeimlad a charedigrwydd a dda. dderbyniodd hi a’r genod yn eu profedigaeth o golli gŵr, tad a thaid annwyl. Roedd yn Cydymdeimlo adnabyddus yn yr ardal fel Moi Fodol ac Yn sydyn ond yn dawel yn ei chartref, mae’r teulu’n ddiolchgar am y rhoddion a Hamdden, Glanrhyd, Pentir, bu farw Mrs dderbyniwyd tuag at Ymchwil Cancr. Dilys Owen,priod Ieuan a mam a mam yng nghyfraith Eirug a Diane a Bethan ac Eifion. Llwyddiant Roedd hefyd yn nain i Dylan, Danny, Sioned, Y mae Yvonne Halstead, 19, Bron y Waun Emma a Manon. Roedd yn wreiddiol o wedi cyflawni cwrs statws Cymhorthydd Lanrug ond wedi treulio amser helaeth yng Addysgu lefel uwch, CALU, yn ystod Nglanrhyd. Bu’r gwasanaeth yn Eglwys Sant y flwyddyn addysgol ddiwethaf. Mae’r Cedol, Pentir ac fe dderbynwyd rhoddion

I hysbysebu yn Llais Ogwan, Neville Hughes 600853 ([email protected]) Llais Ogwan | Medi | 2017 27

Tregarth Wynn ac Eirwen Williams, (Tyddyn Sul a lwyddodd yn eu arholiadau. Yn eu Dicwm, Tregarth) mysg mae Luke ac Esme Crowe, Sling; Sion Olwen Hills (Anti Olwen), Llongyfarchiadau iddynt ar gyrraedd Jones, Henli; Huw Morris Jones, Tal y Cae. 44 Bro Syr Ifor, Tregarth  600192 penblwydd Priodas Diemwnt ar 20fed o Pob dymuniad da i bob un ohonoch. Angharad Williams, Orffennaf 2017. Cyfarchion gan y teulu i gyd. 23 Ffordd Tanrhiw, Tregarth  601544 Profedigaeth Daeth profedigaeth i ran Valerie a David Bedyddio Ellis Jones, Glan Gors, pan fu farw ewythr Ar y 6ed o Awst yng Nghapel Shiloh i Val yng Nghartref Plas Ogwen, Bethesda. bedyddiwyd Alaw Modlen, merch 6 mis oed Ein cydymdeimlad llwyraf. Bleddyn ac Angharad, Cilfodan, gan y Parch. Philip Barnett. Mae Alaw yn wyres i Gerallt Gwella ac Angharad, Ffordd Tanrhiw. Mae’n dda cael croesawu ein Trysorydd, sef Ar 30 Gorffennaf yn yr un capel, Eirwen Williams, Tyddyn Dicwm, yn ôl i’w bedydiwyd Elenid a Deio Bracegirdle gan Mr sedd wedi wythnosau yn Ysbyty Gwynedd Barnett. Mae Elenid a Deio yn blant i Llinos ac Ysbyty Eryri wedi’r ddamwain ddaeth i’w ac Owen Bracegirdle o Lanrug ac mae Llinos rhan yn ei chartref yn Nhyddyn Dicwm. yn ferch i Arwel a meinir, Tir Tegla, Tregarth. Anfonwn ein cofion at Edith Hughes, Erw Faen, sydd wedi methu dod i’r capel ers tro Cydymdeimlo bellach. Ein cofion atoch Edith. Ym Mis Mehefin collodd Gwen Owen, 25 Ffordd Tanrhiw ei mam oedd yn byw yn Colli Cyfaill Cywir Llanbedrgoch, Ynys Môn. Roedd hi hefyd yn Daeth y newyddion hynod o drist am nain i Delyth a Siôn Penri ac yn hen nain. farwolaeth Tom Gwyn Jones, Rhiwlas. Gwyn Anfonwn ein cydymdeimlad atoch fel teulu. oedd Goruchwiliwr Ardal Mon ac Arfon o›r Eglwys Fethodistaidd a bu ei gefnogeth, Eglwys y Santes Fair ei gymorth a’i arweiniad i ni yn Shiloh yn Gwasanaethau Wynn ac Eirwen Williams ar ddydd eu ddibendraw. Cofion at Carol, Caren a’r holl 17 Medi: Dim gwasanaeth – ymuno â’r priodas. deulu yn eu tristwch o golli Gwyn. gwasanaeth diolchgarwch yn Sant Cross. 10.30 y bore. Profedigaeth Croesawu Gweinidog newydd 24 Medi: Diolchgarwch – Cymun am 10.30 y Daeth y newyddion trist am farwolaeth Nos Wener, Medi 1, bu cyfarfod arbennig bore a Hwyrol Weddi am 5 y p’nawn. William Parry Williams, Yr Encil, 20 Tal y yn Shiloh i groesawu Gweinidog newydd i 1 Hydref: Dim gwasanaeth – ymuno â Cae, Tregarth yn Ysbyty Gwynedd at Awst Gylchdaith Mon ac Arfon, sef Y Parchedig Gwasanaeth Diolchgarwch Sant Tegai 10.30 25 ac yntau’n 85 mlwydd oed. Bu Wil yn Richard Gillion sydd wedi symud o fod y bore. Brifathro ar Ysgol Treborth am flynyddoedd yn Weinidog o Gasnewydd. Edrychwn 8 Hydref: Cymun Bendigaid – 9.30 y bore. ac roedd yn gymeriad adnabyddus iawn ymlaen i’w groesawu ac i’n harwain yn y 15 Hydref: Boreol Weddi – 9.30 y bore. yn yr ardal a thu hwnt. Cydymdeimlwn yn gwasanaethau a gobeithiwn yn fawr y bydd ddwys gyda’i briod Dilys, ei blant Rhian Mair ef a’i briod Lesley yn setlo yn dda yn eu Te bach a Trystan, ei ferch yng nghyfraith Rhian cartref newydd ym Mangor. Cynhelir te bach ar Ddydd Mawrth 19 Medi Non, a’i wyrion Morgan Huw a Henri Ifan. am 2 o’r gloch y prynhawn. Bu’r angladd yn Amlosgfa Bangor at Fedi 4.

Symud Merched y Wawr, Cangen Tregarth Dymunwn bob hapusrwydd i Linda Irons Cofiwch am gyfarfod Mis Hydref o Gangen sydd wedi symud i Carlisle er mwyn bod yn Tregarth o Ferched y Wawr yn Festri Capel nes at ei theulu. Shiloh am 7.30 pan ddaw’r artist Luned Rhys Parry, Y Groeslon, i sôn am ei gwaith. Noson i Genedigaeth edych ymlaen yn fawr ati. Dewch i gefnogi! Llongyfarchiadau i Einir ac Elfed Williams, Tal y Cae, Tregarth, am ddod yn Nain a Capel Shiloh Tregarth Taid am y tro cyntaf. Ganed Nansi Griff yng Gwasanaeth am 5 o’r gloch oni nodir yn Nghaerdydd i Llinos ac Arwel Evans. Cofion wahanol. atoch deulu bach oddi wrth pawb yn Nyffryn Medi 17 Glyn Owen, Llanwnda Ogwen. Medi 24 Gwynfor Williams, Caernarfon Ganed merch fach i Iona a Guto Williams, Hydref 1 Philip Barnett Tal y Cae. Pob dymuniad da i chithau. Dwi’n Hydref 8 Geraint Roberts, Llandegfan siwr fod Nain a Taid Bangor, sef Nesta a Iolo Hydref 15 Oedfa Deulu y Diolchgarwch Williams, Cae Garnedd, Penrhosgarnedd, Hydref 22 Gwyndaf Jones, Bangor wrth eu bodd hefo’r newyddion hapus. Cofiwch bawb fod y Capel ar agor, sef Drws Agored, yn Shiloh, bob bore Gwener at gyfer Llwyddiant academaidd unrhyw un a hoffai gwmni, paned a sgwrs, o Llongyfarchiadau i bawb o’r ardal a 10 o’r gloch hyd 12 o’r gloch. Dilynwch ni ar trydar lwyddodd yn eu arholiadau ddiwedd tymor unai mewn Ysgol neu Goleg. Pob llwyddiant Llongyfarchiadau @Llais_Ogwan yn eich gyrfa am y blynyddoedd nesa. Llongyfarchiadau i rai o gyn aelodau’r Ysgol 28 Llais Ogwan | Medi | 2017 Rhyfel Byd Cyntaf ganAndre Lomozik

Dyma fwy o luniau bechgyn o ardal Bethesda a fu’n ymladd yn y Rhyfel Byd Cyntaf. Fe’u derbyniais gan Gwilym Evans, o’r Amwythig, - allwch chwi eu henwi?

CYMDEITHAS HANES DYFFRYN OGWEN

Trefnydd: Dafydd Roberts, Cae’r Wern, Lon y Wern, Tregarth, BANGOR, Gwynedd LL57 4BA. (01248) 600798 E-bost = [email protected]

RHAGLEN 2017/2018 Cynhelir yr holl gyfarfodydd ar yr ail Nos Lun ymhob mis am 7.00 o’r gloch AG EITHRIO cyfarfod mis Hydref. Bryd hynny cynhelir y Cyfarfod Blynyddol am 7.00 o’r gloch, a bydd y ddarlith yn cychwyn am 7.30 o’r gloch. Lleoliad y cyfarfodydd: Festri Capel Jerusalem, Bethesda 2017 Nos Lun 9 Hydref 7.00 Y CYFARFOD BLYNYDDOL 7.30 Elen Wyn Keen – J. Lloyd Williams ac Aelwyd Angharad Nos Lun 13 Tachwedd 7.00 Ann Parry Owen – Guto’r Glyn a Chochwillan Nos Lun 11 Rhagfyr 7.00 Gwen Gruffudd – “Evan Parry, y llyfryddwr gwych o Fethesda” 2018 Nos Lun 8 Ionawr 7.00 Nerys Mari Jones – Prosiect Penrhyn Nos Lun 12 Chwefror 7.00 Cynrig Hughes – Hanes Sgwâr Pentir, a Rhyd-y-Groes Nos Lun 12 Mawrth 7.00 John Ll Williams – “Ai Y Star ddylai’r enw fod?” – hanes datblygiad Bethesda [Darlith Goffa Rhiannon Rowlands]

FFI AM Y CWRS Y ffioedd i’w talu i Dafydd Roberts cyn noson gyntaf y tymor, os gwelwch yn dda. Sieciau yn daladwy i: Cymdeithas Hanes Dyffryn Ogwen. £6.00 i rai mewn gwaith; £3.00 i bensiynwyr a’r di-waith Plant ysgol am ddim Cost darlithoedd unigol = £1.50

SWYDDOGION Y GYMDEITHAS YN YSTOD 2017/18: Cadeirydd: Wynne Roberts, Bryn Difyr, Braich Talog, Tregarth (01248) 602021 Trefnydd / Trysorydd: Dafydd Roberts, Cae’r Wern, Lon y Wern, Tregarth. (01248) 600798 Ysgrifennydd: Gareth Llwyd, Talgarnedd, Bethesda ( 01248) 601415 Llais Ogwan | Medi | 2017 29

yng nghanol y mynyddoedd yn Siop Crib Goch, Clwb Mynydda Bydd Tîm Achub De Eryri yn union fel ei ŵyl sydd bellach Cymru, Partneriaeth Awyr chwarae rhan ganolog yn yr Ŵyl yn dwyn sylw fel digwyddiad Agored, Palas Print ac eraill. wrth iddynt egluro a dangos rheolaidd yn y dyddiadur sut maent yn gweithio a rhoi mynydda yn ogystal â Gogledd Darlithoedd yn yr Iaith Gymraeg cymorth i bobl sydd eu hangen. Cymru. sy gennym ar b’nawn Sadwrn Maent yn ceisio codi arian tuag yr Ŵyl gyda Ben Stammers at hafan newydd, felly dowch lawr 2017: (Ymddiriedolaeth Natur i’w cefnogi. Ar y Dydd Gwener mae tîm yr Gogledd Cymru) a Lowri Mae'r ŵyl yn addas nid ŵyl yn ymweld â phedair Ysgol Morgan. Fe fydd cyfleusterau yn unig i'r rhai sydd gyda Gynradd leol gyda'r syrffiwr cyfieithu llawn ar gael. diddordeb mewn mynydda a'r Llywelyn Williams er mwyn Bydd Ben yn sôn am ei yrfa ym awyr agored ond hefyd i'r rhai trafod gweithgareddau awyr myd natur gyda hanesion difyr sy’n ceisio darganfod mwy am Anelu / Aim Higher mewn agored a cheisio ysbrydoli pobl tu hwnt a sut gallwn ni gyd y tirwedd, y gweithgareddau a'r partneriaeth gyda Crib Goch ifanc i fynd allan a mwynhau weithio yn well gyda natur a cymunedau sy'n rhan o Eryri. a Neuadd Ogwen yn cyflwyno beth sydd ar garreg ein drws. bywyd gwyllt. Mae croeso cynnes i bawb yng Gŵyl Mynydda Ogwen 2017. Ar y nos Wener mae Alan Lowri Morgan yw un o Ngŵyl Mynydda Ogwen, felly Hinkes yn rhoi darlith yn wynebau mwyaf enwog y byd cofiwch archebu eich tocynnau Neuadd Ogwen, Bethesda, LL57 Neuadd Ogwen. Mynyddwr o fri teledu Cymraeg gan ei bod yn a bod yn rhan o ddigwyddiad 3AN sydd yn adnabyddus am ddringo cyflwyno nifer o raglenni ond cyffrous yn Nyffryn Ogwen. Gwener 15 Medi a Sadwrn 16 mynyddoedd dros 8000metr. mae hefyd yn anturwraig heb Tocynnau ar gael - Medi 2017 Nid yw'n ofni dweud beth sydd ei ail ac yn haeddu clod am ei www.neuaddogwen.com www. ar ei feddwl, felly noson llawn chyflawniadau dros y byd (yn ogwenmountaineeringfestival. hanesion cyffrous fydd hi! cynnwys o dan y môr!). co.uk Nigel Shepherd, arweinydd Prisiau: Twitter – @GŵylOgwen Bydd Dydd Sadwrn yn cychwyn mynydd heb ei ail (ac aelod Tocyn penwythnos: Facebook – GŵylOgwen gyda gweithdai dringo am o’r British Mountain Guides) ALAN HINKES + LOWRI Instagram – GŵylOgwen DDIM gan hyfforddwyr yr a hefyd un sy’n awdur nifer MORGAN + NIGEL SHEPHERD Association of Mountaineering o lyfrau dringo technegol £30.00 Mae'r ŵyl boblogaidd hon yn Instructors yn Llys Dafydd fydd yn cloi'r ŵyl. Mae Nigel Tocyn Sadwrn: LOWRI ymestyn i ddau ddiwrnod ar gyferbyn â Neuadd Ogwen. wedi cael gyrfa ledled y MORGAN + NIGEL SHEPHERD gyfer 2017. Yng nghesail y Cyfle gwych i ddysgu mwy am byd yn sgïo, dringo a dysgu £20.00 Carneddau mae'r lleoliad yn ddringo, efallai datrys problem mewn pob math o awyrgylch. Tocyn Nos Sadwrn: un perffaith ac yn cyd fynd â sy gennych ynglŷn â dringo neu Mae hefyd yn ffotograffydd NIGEL SHEPHERD £13.00 themâu’r Ŵyl. i gael dim ond sgwrs am y lle i talentog gyda llawer o'i luniau Tocyn Nos Wener: Stephen Jones, perchennog ddringo nesaf. yn cael eu defnyddio yn y ALAN HINKES OBE £13.00 cwmni Anelu Aim Higher sy'n Yn Neuadd Ogwen bydd yna wasg. Ffordd wych o ddod â Tocyn pnawn Sadwrn: arwain yr ŵyl ac mae ei galon stondinau gan Gymdeithas Eryri, gŵyl 2017 i ben. LOWRI MORGAN £13.00

Dyma lun criw o chwarelwyr a dynnwyd oddeutu 1950. Oes rhywun yn eu hadnabod? 30 Llais Ogwan | Medi | 2017

CHWILA R

HEDD WYN

Yn y chwilair mis yma mae DEUDDEG PETH YN YMWNEUD A HEDD WYN. Mae un cliw wedi ei ddangos yn barod. A oes modd i chwi ddod o hyd i’r gweddill? (Mae LL, CH, DD, TH, acyb yn un llythyren yn y Gymraeg, ond i bwrpas y chwilair dangosir hwynt fel dwy lythyren ar wahân). Atebion gydag enw a chyfeiriad i Andre Lomozik, Zakopane, 7 Rhos y coed, Bethesda, Bangor, Gwynedd, LL57 3NW, erbyn HYDREF 3. Bydd gwobr o £10 i’r enw cyntaf allan o’r het. Os na fydd unrhyw un wedi canfod y deuddeg, yna’r rhif agosaf fydd yn cael y wobr. Cefais fynd ar drip i wlad Belg ddechrau mis Awst, a bod yn bresennol yn y dathliadau i goffhau canmlwyddiant marwolaeth bardd y gadair ddu, sef Hedd Wyn, a dyma feddwl fod hwn yn destun ar gyfer y mis yma. Gobeithio eich bod wedi sobri ar ôl eich taith o amgylch tafarndai Cymru, un neu ddau wedi cael hyd i’r BWL yn y chwilair ond yn anffodus nid oeddwn wedi cynnwys enw’r dafarn enwog yma, na’r VIC chwaith. Diolch i Colin Davies, Blaenau Ffestiniog am roi cynnig ar y chwilair am y tro cyntaf, dalier ati a gwell lwc y tro yma. Dyma atebion Gorffennaf :- Garddfon, (Felinheli) Cegin Fawr, Dyma enwau’r rhai a gafodd yr ateb Bangor Uchaf; Magdalen Jones, Bangor; Mrs (Aberdaron) Gors Bach, (Bethel) cywir:- Gwilym a Barbara Owen, Rhos y Gwen Davies, Tanysgrafell Isaf; Gwenda Gwesty’r Eryrod, (Llanuwchllyn) Llew Nant; Myfanwy Jones, Gaerwen; Mrs Mair Roberts, Rhosmeirch; Rosemary Williams, Coch, (Dinas Mawddwy) Llwyncelyn, Williams, Mynydd Llandegai; Elizabeth Tregarth; Dilys A. Pritchard-Jones, Abererch; (Y Porth) Saith Seren, (Llechryd) Tafarn Buckley, Tregarth; Mair Jones, Bethesda; Glenys Roberts, Hen Barc. y Milgi, (Llanymddyfri) Tafarn y Rhos, Marilyn Jones, Glanffrydlas; Alwyn (Rhostrehwfa) Y Bedol, (Bethel) Yr Rowlands, Tregarth; Emrys Griffiths, Enillydd Gorffennaf oedd:- Myfanwy Jones, Allweddau Croes, (Betws y Coed) Y Tŷ Rhosgadfan; Glyn Davies, Llanfairpwll; Elfed Tan Rhiw, Stryd Hirael, Gaerwen, Ynys Môn Gwyrdd (Llantarnam). Bullock, Maes y Garnedd; Llewela o’Brien, LL60 6BL. Llais Ogwan | Medi | 2017 31 Pwy Sy’n Cofio Ddoe? Partneriaeth © Dr J. Elwyn Hughes Ogwen Dyma raglen o ddigwyddiadau Partneriaeth Ogwen/ Egin Ogwen dros y misoedd nesaf: Bydd y gwaith ar y 1af o Fedi, sef prynhawn Ar y Bysys 4 o lanhau’r afon gan gyfarfod ym Mhont Ring ynghyd â’r gweithgaredd ar y 3ydd o Fedi, sef Pwy oedd pwy ar y Moduron Porffor Edwards, 1 Rhes Gordon, gŵr prynhawn o dacluso a garddio yn Llys Dafydd, (1) bonheddig arall, a chwaraeodd ran a phlannu yn y bocs o flaen Spar wedi digwydd O gymharu â’r rhwydwaith eang oedd flaenllaw mewn sawl gweithgaredd erbyn i’r rhifyn hwn o Lais Ogwan ymddangos. gan Crosville drwy Ogledd Cymru yn yr ardal, gan gynnwys bod yn 22ain o Fedi 19:00 - Gwledd Glyndŵr - tri chwrs, a’r tu hwnt, bach iawn, a lleol, oedd y Drysorydd Capel Bethesda am sgwrs am fwyd canoloesol, ac adloniant. (mwy o gwasanaeth a gynigid gan y Moduron flynyddoedd. wybodaeth i ddod.) Porffor – y ddau rhwng Bethesda a Dyddiau braf a hwyliog oedd y rheini 15 o Hydref 14.00- Helfa Ffwng gyda ‘Yr Ardd Bangor, y naill ar hyd y Lôn Bost a’r pan oeddwn yn gweithio ar y bysys a Fadarch’ - Cyfarfod yn Llys Dafydd. llall drwy Dregarth a Glasinfryn. Rhaid chriw’r garej gyda’r cydweithwyr gorau 5ed o Dachwedd 11.00 - Diwrnod creu sydd a peidio ag anghofio, wrth gwrs, am ochr y gallech chi eu cael yn unman. phobi afalau - Llys Dafydd. arall y busnes, sef y gwibdeithiau mewn Roedd Hugh Alun Jones (Maes 24 o Fedi am 16:00. Yn ogystal â hyn mae grwp coaches moethus i wahanol fannau Coetmor) yn fecanic ac yn yrrwr – ac o bobl leol yn arwain sesiwn tacluso ar y cwrt drwy wledydd Prydain. Mae’n siŵr gen i un gofalus a phwyllog oedd o hefyd. tennis ym Mharc Meurig. fod ’na gannoedd, onid miloedd, o bobl Gwelid ef yn aml yn y pit, dan ryw ag atgofion melys a diddorol iawn am fws neu’i gilydd, yn trin a thrwsio, a y gwyliau hynny yn ystod ail hanner y chanddo beiriant stêm (y steam jenny) ganrif ddiwethaf. i lanhau’r injan drwyddi draw ac o dan Thomas John Roberts a sefydlodd y bws yn gyffredinol. Dro arall, byddai y busnes ddechrau’r ugeinfed ganrif. wrthi’n gosod panel newydd yn lle un Cyn hynny, barbwr oedd T. J. Roberts a dolciwyd gan un arall o’r hogia wrth a chanddo siop gyferbyn â lle’r arferai deithio ar lonydd culion yr ardal, yn Banc y Nat-West fod rai blynyddoedd arbennig felly yng nghyffiniau Tregarth Marchnad yn ôl. Adroddais hanes y siop honno a Glasinfryn. Weithiau, deuai’r saer, Ogwen yn Byd Go Iawn Un Nos Ola Leuad Jack Hughes, hefyd o Faes Coetmor, i (Barddas, 2008) a nodi y ceid yno hefyd: roi help llaw (er enghraifft, pan fyddai Stondin newydd! Mae criw Marchnad Ogwen yn angen adnewyddu rhan o’r fframwaith falch iawn o groesawu Maggie Ogunbanwo atom. wasanaeth trwsio ymbarelau ac fe dan baneli’r bws). Mae hi’n arbenigo mewn creu sawsus ecsotig, werthai anrhegion, ffyn ac offer A dyna Gwilym Griffiths speisis a siytni blasus, ac fel y buasai un o’n pysgota (heb sôn am roi cyngor (Glanffrydlas), a fyddai’n edrych ar ôl stondinwyr ni yn tystio wrth iddi flasu un o’r sawsus yn rhad ac am ddim ynglŷn â sut i y bysys fel pe bai ef ei hun wedi talu chili, mae cic go lew ynddo! Mae Maggie yn byw bysgota yn llynnoedd ac afonydd y amdanyn nhw – yn brwsio a mopio’n ym Menygroes ac yn siarad cryn dipyn o Gymraeg. fro a pha blu i’w defnyddio i sicrhau drwyadl ac yn glanhau’r ffenestri i gyd Dewch i roi cynnig ar ei bwydydd - sydd gyda llwyddiant). At hynny, roedd yn nes y byddent yn sgleinio fel swllt, dylanwad Affricanaidd. Rydan ni yn ehangu ein amlwg am gystadlu efo neb llai na’r yn arbennig felly’r Bedford coach, yr gorwelion ym Marchnad Ogwen! enwog F. W. Woolworth a’i gadwyn HCC 850, yr oedd ef ei hun yn gyfrifol Wrth gwrs, mae bwydydd lleol yn rhan hanfodol o ‘siopau chwech’, gan i T. J. Roberts amdani ac yn ei defnyddio i fynd ar bwysig o’r Farchnad. Caws o fferm Moelyci a Sir hysbysebu ei siop fel ‘The Noted wibdeithau yma ac acw. Bu Gwilym Fôn, llysiau o Lanllechid, cynnyrch ffrwythau o 6½d Bazaar’ a hynny tua 1911-12. farw yn ei bedwar degau cynnar, gan Sling, cacennau o Fraichmelyn, selsig o Gaernarfon, adael ei wraig, Einwen, a’u mab, Aled. wyau o Sir Fôn, coffi wedi ei rostio yn ffres o Nid anodd dychmygu, felly, pam mai Byddai Gwilym wedi bod uwchben ei Groeslon a bara o Rachub. Mae’n hyfryd gallu ‘bysys Tomi Barbar a ‘Bysys Chwech a ddigon pe bai wedi cael gweld Aled yn cefnogi pobl leol yn y Farchnad. Dima’ oedd y Purple Motors ar lafar i cymhwyso i fod yn feddyg. Yr NSPCC sy’n cynnal y Stondin Elusen ym mis drigolion Dyffryn Ogwen! Roedd Ivor (Melancthon Williams) yn Hydref. Y stondin nesaf ar gael yw mis Chwefror. Mr Thomas Henry Davies, brodor debyg iawn i Gwilym, yn yrrwr pwyllog Bydd Llŷr ap Glyn yng ngofal y Stondin ‘Un Tro’ o Dreffynnon, a gofiaf i yn Rheolwr a gofalus bob amser ac yntau hefyd yn ac yn gwerthu pwmpenni at Noson Calan Gaeaf. Cyffredinol y Cwmni. Daethai i’r ardal gyfrifol am Bedford arall, y JCC 850, Dyma stondin newydd i ni ym Marchnad Ogwen! pan briododd Mary Elizabeth, merch fel un Gwilym, ac yn edrych ar ei hôl Cafodd Llŷr ddamwain ddrwg yn ddiweddar ac Thomas John a Catherine Roberts. gyda gofal a pharch eithriadol. Tybed rydym mor falch ei fod wedi gwella yn ddigon da i Roedd Tom Davies yn flaenor yng a fu erioed weithwyr mor ffyddlon a redeg y Stondin mis Hydref. Y mis nesaf sy’n rhydd Nghapel Jerusalem, yn fonheddwr a chydwybodol â’r ddau hyn? Da cael yw mis Chwefror. chymwynaswr o’r iawn ryw. Cafodd dweud bod Ivor a’i briod, Betty, yn byw Wyddoch chi beth fuasai yn ein plesio ni yn fawr Tom a Mary Davies un ferch, Heulwen, heddiw yn Abercaseg ac yn mwynhau iawn ym Marchnad Ogwen? Gweld mwy o bobl sy’n byw y dyddiau hyn yn Ystrad cwmni a sylw eu dwy ferch (Shirley a Pesda - sydd erioed wedi bod yn y Farchnad - y taro Dawel, Ffordd Bangor, gyda’i phriod, y Gillian), a’u hwyrion llon. i mewn. Mae croeso cynnes yn eich disgwyl Hydref fferyllydd Emyr Roberts. Cawn sôn y tro nesaf am rai o yrwyr 11eg yn Neuadd Ogwen. Yn gyfrifol am gadw cyfrifon y eraill y Purple Motors. Mwy o wybodaeth ar ein gwefan www. Cwmni yr oedd Mr William John I’w barhau marchnadogwen.co.uk ac ar facebook a Twitter. 32 Llais Ogwan | Medi | 2017 Chwaraeon Maldi Pritch y capten llwyddiannus

Maldwyn Pritchard, Capten guro 9 a cholli 7 ac mae Glyn Derfel Roberts sydd wedi curo Tîm ‘B’ Bowls yr Hynafgwyr Roberts yn agos iddo (8 - 7) ac 13 gêm a cholli 2 a’r nesaf ato yn rhoi braslun o’r tymor hyd Elfed Bullock yn drydydd (6 - ydi Derek (TV) Griffiths (9 - yma. 2). Hefyd mae Derek Roberts 7) ac Emyr Roberts (6 - 6). Mae dau dîm bowlio henoed yn haeddu cael ei enwi wedi Mae un gem parau (doubles) Bethesda yn chwarae yng iddo fo guro 5 allan o 5 gêm. pob wythnos ac yn rhain mae Nghynghrair Hynafgwyr Mae’r garfan hefyd yn John Baston a Maldwyn wedi Gwynedd ar brynhawniau cynnwys Brynmor Jones, curo’r 7 gêm dwytha a dim ond dydd Mawrth, sef tîm “A” a Alun Williams, Gilbert Bowen, wedi colli 2 drwy’r tymor. thîm “B”, a chyda 3 gêm o’r Wendy Thomas a Trefor Lewis. Y gweddill o’r garfan ydi tymor i fynd fel hyn mae hi’n Ar y llaw arall mae tim “B”, Heddwyn Morris, Gareth sefyll. o dan eu capten, Maldwyn (Post) Hughes, George Owen, Mae’r tim “A” o dan eu Pritchard, wedi hedfan i fyny Denzil Jones, Brian Owen a capten, Dilwyn Owen, wedi Cynghrair 2 ar ôl curo 13 o’r Gareth (Saer) Jones. cael tymor gweddol siomedig 14 gêm ddwytha a hynny wedi Dewch draw i Parc Villa a maent ar hyn o bryd yn 8ed iddynt golli tair gêm gynta’r am ddau o’r gloch ar ddydd allan o 11 tim yng Nghynghrair tymor. Maent yn 4ydd yn y tabl Mawrth i gefnogi’r hogia. 1 ar ôl curo 6 o 11 gem. ar hyn o bryd, sef 2 bwynt yn Hefyd, bydd croeso i aelodau Fred Buckley yw’r mwyaf llai na’r 3ydd tim. newydd ymuno â’r timau y llwyddianus oherwydd iddo Yn ddi-ffael, seren y tîm ydi tymor nesaf. Maldi Pritch y capten llwyddiannus Pencampwraig y Dŵr

Mae geneth ifanc o’r dyffryn yn prysur Brydain. Gorffennodd yn 6ed ar y 200 a rhydd, a dwy fedal efydd yn y cystadlaethau wneud enw iddi’i hun yn genedlaethol fel 8fed ar y 100. 100m broga a 100m cefn. nofwraig arbennig. Disgybl Blwyddyn 9 Gorffennaf – mewn Gala yn Llandudno Dechrau’r haf - Gala Genedlaethol Cymru yn Ysgol Dyffryn Ogwen yw Catherine i ymarfer at y Gala genedlaethol yn Abertawe, cafodd Catherine 2il mewn Roberts, Glanogwen, ond, yn ogystal â’i enillodd Catherine ddwy fedal aur, yn y gala agored drwy Gymru gyfan a thu hwnt, gwaith ysgol, mae wedi cymryd rhan cystadlaethau 100m pili pala a’r 100m Mae Catherine bellach yn cael ei mewn llawer o chwaraeon, gan gynnwys hystyried yr ail orau ail trwy Gymru gyfan gymnasteg a nofio. Ond yn y dŵr y mae’n yn ei hoedran ar y 100m pili pala, a hi yw’r rhagori, a hynny’n rhagori go iawn, ac ar cyntaf ar ar restr goreuon y 200m pili pala. nofio yn unig y mae’n canolbwyntio yn Mae Catherine wedi cael ei dewis awr. i gynrhychioli Cymru mewn gala yn Dyma rai o lwyddiannau Catherine yn y Sheffield mis Hydref. pwll eleni yn unig Llongyfarchiadau mawr i Catherine ar ei Ionawr - cyntaf drwy Gymru ar y 100m llwyddiant ysgubol, am am ddod a chlod Pili Pala yng Gala Genedlaethol yr Urdd iddi ei hun, ei theulu, a Dyffryn Ogwen yng Nghaerdydd. i gyd. Mae’n amlwg fod gan Catherine Chwefror 1af 100m pili pala a 2il ar 200m dalent fawr iawn, ond mae’n gweithio’n pili pala Cystadleuaeth Burns yn Sheffield, galed dros ben hefyd i adeiladu ar y dalent Chwefror eto Gala rhanbarth gogledd hon. Prawf o hynny yw ei bod yn gorfod Cymru Daeth Catherine yn 1af ar 100m pili codi am 5 y bore, bedwar bore’r wythnos, pala, 2il ar 200m y ‘medley’ Unigol (sef 50m er mwyn cael gwersi nofio ac ymarfer am bob strôc ), a chafodd fedal efydd ar 200m 6 y bore, cyn dechrau ar ddiwrnod o waith ‘breaststroke’. ysgol. Gwaith caled a dyfal-barhad yn unig Mai - Medal efydd mewn gala yn Lerpwl sy’n dod â llwyddiant go iawn. Da iawn ti, ar 100m pili pala. Catherine. Rydym yn dymuno bob hwyl Mis Mai eto - Bu’n cystadlu ynn Catherine yn cael ei chyflwyno iti yn Sheffield, ac ym mhob cystadleuaeth Nghaerdydd mewn gala agored i bawb o gyda’i medal arian gan Bencampwr arall yn y dyfodol. Edrychwn ynlaen i weld Brydain, a llwyddodd i gyrraedd rownd Paralympaidd y Byd o gemau Rio de mwy o dy hanes ar dudalennau’r Llais, ac derfynol y 100medr a’r 200 medr pili pala, Janeiro 2016. Yn fwy na hynny, mae hi yn y wasg genedlaethol, am flynyddoedd i gan gystadlu yn erbyn y goreuon drwy wedi ennill 18 o fedalau i gyd. ddod.