LOP – 4101-14-03/2012 P/12/068

WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

I. Dane identyfikacyjne kontroli

Numer i tytuł kontroli P/12/068 – Przygotowanie gmin i szkół do objęcia dzieci sześcioletnich obowiązkiem szkolnym

Jednostka Najwyższa Izba Kontroli przeprowadzająca Delegatura w Opolu kontrolę

Kontrolerzy 1. Jarosław Pałęga , specjalista kontroli państwowej , upoważnienie do kontroli nr 82249 z dnia 23 listopada 2012 r. (dowód: akta kontroli str. 1-2) 2. Marcin Blajda, inspektor kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr 82250 z dnia 23 listopada 2012 r. (dowód: akta kontroli str. 3-4)

Jednostka Urząd Gminy w Łambinowicach 1 kontrolowana Kierownik jednostki To masz Karpiński , Wójt Gminy Łambinowice kontrolowanej (dowód: akta kontroli str. 5)

II. Ocena kontrolowanej działalności 2 Ocena ogólna Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność Gminy w zakresie jej przygotowania do objęcia dzieci sześcioletnich obowiązkiem szkolnym.

Uzasadnienie Wprawdzie nie ustaliła planów i harmonogramów dotyczących przygotowania oceny ogólnej szkół podstawowych do objęcia obowiązkiem szkolnym dzieci sześcioletnich, to jednak podjęte w tym zakresie działania przyczyniły się do objęcia obowiązkiem szkolnym znacznej liczby dzieci sześcioletnich 3. Było to możliwe w następstwie takich działań Gminy, jak m.in: • informowanie rodziców o możliwości rozpoczęcia nauki przez dzieci sześcioletnie; • zapewnienie odpowiednich środków finansowych na zatrudnienie oraz doskonalenie kadry nauczycielskiej do kształcenia m.in. dzieci sześcioletnich w prowadzonych szkołach podstawowych; • racjonalna organizacja pracy szkół, w których liczebność oddziałów w klasach I w latach szkolnych 2009/2010 - 2012/2013 była zgodna z zalecaną w treści Podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach podstawowych 4, tj. nie więcej niż 26 uczniów w klasach. Proces

1 Dalej: Gmina. 22 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 3 Odsetek dzieci sześcioletnich objętych obowiązkiem szkolnym w latach 2009-2010-2012/2013 wyniósł średnio 14,5 % . 4 Załącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół , które weszło w życie dnia 1 września 2012 r. dalej: rozporządzenie w sprawie podstawy programowej z 2012 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 977). Niniejsze rozporządzenie 2

edukacji wczesnoszkolnej był prowadzony we wszystkich szkołach m.in. z wykorzystaniem utworzonych wydzielonych miejsc zabaw oraz świetlic szkolnych. Stosownie do art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty 5, Gmina zapewniła uczniom z terenu gminy, w tym również klas I, bezpłatny transport do szkół podstawowych oraz opiekę w jego trakcie. Otrzymane w ramach programu Radosna szkoła dotacje na zakup pomocy dydaktycznych do miejsc zabaw zostały wykorzystane i rozliczone zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 6.

III. Opis ustalonego stanu faktycznego 1. Rozpoznanie potrzeb warunków lokalowych i wyposażenia oraz kadry nauczycielskiej prowadzonych szkół podstawowych, a także przyjęcia w tym zakresie programów i harmonogramów przygotowań i zapewnienie ich finansowania Opis stanu 1.1. faktycznego W latach szkolnych 2009/2010 – 2012/2013 na terenie gminy Łambinowice funkcjonowały trzy szkoły podstawowe (w Łambinowicach, Jasienicy Dolnej i Bielicach), które prowadzone były przez Gminę. Ponadto na terenie gminy funkcjonowały dwie publiczne szkoły podstawowe, których organami prowadzącymi były stowarzyszenia, tj.: Szkoła Podstawowa w Lasocicach prowadzona przez Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Lasocice i Piątkowice oraz Szkoła Podstawowa w Mańkowicach prowadzona przez Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Mańkowice. (dowód: akta kontroli str. 3-4, 8-13) W okresie objętym kontrolą na terenie gminy Łambinowice funkcjonowało sześć publicznych przedszkoli (w Łambinowicach, Sowinie, Jasienicy Dolnej, Bielicach, Lasocicach i Mańkowicach). Sieć prowadzonych przez Gminę publicznych przedszkoli ustalono uchwałą Rady Gminy 7. (dowód: akta kontroli str. 14) Z dniem 1 września 2012 r. utworzono Zespół Szkolno–Przedszkolny w Jasienicy Dolnej w skład którego weszła Publiczna Szkoła Podstawowa w Jasienicy Dolnej oraz Publiczne Przedszkole w Jasienicy Dolnej 8. Szkoła i przedszkole zachowały ustalone dla nich obwody. (dowód: akta kontroli str. 15-26) 1.2.

było poprzedzone rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. dalej: rozporządzenie w sprawie podstawy programowej z 2009 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). Częścią ww. załącznika nr 2 były Zalecane warunki i sposób realizacji , dalej: Zalecane warunki. 5 Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, ze zm. Dalej: ustawa o systemie oświaty . 6 Dz.U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1240, ze zm. 7 Uchwała Rady Gminy Łambinowice nr XXI/128/2004 z dnia 23 września 2004 r. w sprawie ustalenia sieci publicznych przedszkoli prowadzonych przez Gminę Łambinowice. 8 Uchwała Rady Gminy Łambinowice nr XVII/139/12 z dnia 28 czerwca 2012 r. w sprawie utworzenia zespołu szkolno- przedszkolnego. 3

W latach szkolnych 2009/2010 – 2012/2013 obowiązek rocznego wychowania przedszkolnego realizowało odpowiednio 94% (62 z 66), 90% (71 z 79), 75% (55 z 73) oraz 78% (42 z 54) dzieci sześcioletnich zamieszkałych na terenie gminy Łambinowice. W analogicznym okresie odsetek uczniów sześcioletnich realizujących obowiązek szkolny w pierwszej klasie szkoły podstawowej wynosił odpowiednio 4,6% (3 z 66), 10,1% (8 z 79), 24,7% (18 z 73) oraz 18,5% (10 z 54). (dowód: akta kontroli str. 27) 1.3. Gmina nie opracowywała i nie zatwierdzała planów, programów czy harmonogramów działań w związku z rozpoznaniem potrzeb w zakresie warunków lokalowych, wyposażenia i kadry nauczycielskiej, związanych z objęciem dzieci 6-letnich obowiązkiem szkolnym w prowadzonych trzech szkołach podstawowych, tym samym Gmina nie określiła wielkości potrzebnych środków związanych z dostosowaniem szkół do przyjęcia sześciolatków. (dowód: akta kontroli str. 133-136) Wójt Gminy wyjaśnił m.in., iż: W związku z tym, że gmina jest niewielka i prowadzi tylko 3 nieduże szkoły podstawowe nadawanie podejmowanym działaniom takiej formy nie jest uzasadnione. Gmina jest w stałym i bezpośrednim kontakcie z Dyrektorami wszystkich placówek oświatowych w zakresie wszelkich kwestii dotyczących; organizacji, funkcjonowania i finansowania działalności szkoły. W sprawie przygotowania właściwych warunków organizacyjnych kształcenia dostosowanych do potrzeb uczniów sześcioletnich toczyły się i nadal trwają bieżące konsultacje zarówno w sprawach dotyczących organizacji pracy jednostek, jak i polityki kadrowej oraz potrzeb finansowych. Wszystkie szkoły obecnie prowadzone przez Gminę Łambinowice, zgodnie z treścią art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty już od 1991 roku powinny być i były przygotowane pod względem technicznym do przyjęcia dziecka 6-letniego do szkoły. (dowód: akta kontroli str. 133-136) Gmina nie planowała i nie szacowała kosztów zadań niezbędnych do przygotowania szkół do objęcia dzieci sześcioletnich obowiązkiem szkolnym. Wójt Gminy wyjaśnił, iż: Nie podejmowano prób precyzyjnych obliczeń, bo brak było podstaw do takich działań. Jeśli uznano, że nie ma potrzeby podejmowania specjalnych remontów, przebudowy czy rozbudowy w związku z 6-latkami nie było potrzeby planowania na ten cel specjalnych środków finansowych. Dyrektorzy szkół nie wnioskowali i nie zgłaszali konieczności przebudowy czy rozbudowy np. łazienek w związku z przyjęciem 6-latków. Jeśli były wnioski remontowe to dotyczyły bieżących potrzeb realizowanych z planów finansowych jednostek. Zadanie związane z lepszym (dostosowanym do podstawy programowej dla 6-latków) wyposażeniem bazy dydaktycznej szkół zostało w sposób naturalny rozłożone w czasie. Cyklicznie przyznawane w planach finansowych środki na bieżące naprawy, remonty, doposażenia i tym podobne rutynowe działania zostały ukierunkowane tylko pod kątem poprawy bazy dydaktycznej szkół ze szczególnym priorytetem dla maluchów. (dowód: akta kontroli str. 133-136) Szczegółowa analiza kierowanych przez dyrektorów szkół podstawowych pism określających potrzeby szkół na lata szkolne 2009/2010 – 2012/2013 wykazała, iż dyrektorzy nie wskazywali na konieczność przeprowadzenia inwestycji i remontów związanych z objęciem sześciolatków obowiązkiem szkolnym. Formułowane wnioski dotyczyły spraw związanych z ogólnym funkcjonowaniem szkół, tj. m.in. remont 4

dachu i holu szkoły, zakup kosiarki oraz pieca o większej mocy (dyrektor PSP w Jasienicy Dolnej), remont dachu sali gimnastycznej, zakup lamp do sal lekcyjnych, komputerów, telewizora, mebli, remonty lamperii, itp. (dyrektor PSP w Łambinowicach) oraz zakup mebli, stolików, krzesełek, komputerów, wymiana płyt chodnikowych (dyrektor PSP w Bielicach). (dowód: akta kontroli str. 33-34) W latach szkolnych 2009/2010 – 2011/2012 w wyniku zgłoszonych przez dyrektorów szkół podstawowych potrzeb wynikających z konieczności zapewnienia właściwego procesu dydaktycznego łączne wydatki na realizację zadań z tym związanych wyniosły 472,1 tys zł, z tego: - 190,5 tys. zł w PSP w Łambinowicach z przeznaczeniem m.in. na: zakup pomocy dydaktycznych w ramach programu Radosna szkoła (11,9 tys. zł), „Dobry Start” (86,0 tys. zł), „Indywidualizacja nauczania” (2,4 tys. zł), zakup mebli do miejsca zabaw (2,5 tys. zł), zakup krzeseł i narożnika (3 tys. zł), bieżące prace remontowe (16,2 tys. zł), - 171,7 tys. zł w PSP w Jasienicy Dolnej z przeznaczeniem m.in., na: zakup pomocy dydaktycznych w ramach programu Radosna szkoła (5,9 tys. zł), „Dobry Start” (41,8 tys. zł), „Indywidualizacja nauczania” (10,8 tys. zł) oraz zakup pieca c.o. (12,9 tys. zł), remont drogi dojazdowej do szkoły (54,0 tys. zł), inne prace remontowe (2,9 tys. zł), - 109,9 tys. zł w PSP w Bielicach z przeznaczeniem m.in., na: zakup pomocy dydaktycznych w ramach programu Radosna szkoła (5,9 tys. zł), „Dobry Start” (73,3 tys. zł), Indywidualizacja nauczania” (14 tys. zł), bieżące prace remontowe (11,0 tys. zł). (dowód: akta kontroli str. 52-54, 67-68, 85-87, 105-108) W sprawie stwierdzonego stanu technicznego klasy przeznaczonej do nauczania wczesnoszkolnego, tj. brak osłon kaloryferów żeberkowych, widoczne zacieki w jednym rogu sali, brak atestów stolików i krzesełek znajdujących się w pomieszczeniu nr 6 Szkoły Podstawowej w Jasienicy Dolnej Wójt Gminy wyjaśnił: W związku z pierwotnym terminem wejścia w życie wcześniejszego obowiązku szkolnego, dostosowywane były w pierwszej kolejności te pomieszczenia klasowe, w których już wcześniej mogły się znaleźć 6-latki. I tak, w 2010 r. edukację szkolną w Jasienicy Dolnej rozpoczęło 3 sześciolatków. Wówczas klasa I została umieszczona na parterze, w odnowionej i dobrze wyposażonej sali lekcyjnej, gdzie nadal kontynuuje naukę. Inne pomieszczenia były sukcesywnie w miarę posiadanych środków odnawiane. W roku szkolnym 2011/12 naukę w szkole rozpoczęło kolejnych 4 sześciolatków. Wówczas klasa I została umieszczona w innym dobrze przygotowanym pomieszczeniu (obecnie pomieszczenie klasy II). W związku z odroczeniem terminu rozpoczynania obowiązku nauki w wieku 6 lat, rodzice dzieci, które mogłyby już rozpocząć naukę w szkole wycofali się ze swoich pierwotnych planów i w kwietniu 2012 r. nie deklarowali rozpoczęcia obowiązku nauki przez swoje dzieci w bieżącym roku. Mimo to wszystkie 3 klasy (pomieszczenia) nadal były systematycznie wyposażane w odpowiednie pomoce dydaktyczne. Klasa, w której naukę w roku szkolnym 20012/13 rozpoczęli pierwszoklasiści – same 7-latki, w okresie wakacji została zalana w skutek ulewnego deszczu. Widoczny jest zaciek w jednym z rogów sufitu. Zaciek ten początkowo nie mógł być usunięty ze względu na oczekiwanie na wycenę ubezpieczyciela. Obecnie w trakcie trwania zajęć remont sali nie jest możliwy. Pomieszczenie zostanie odnowione w najbliższym możliwym terminie uwzględniającym również warunki

5

pogodowe. Rodzaj budynku (stary zameczek), drewniana konstrukcja stropów powoduje, ze nawet niewielkie nieszczelności (mała ilość wody), szczególnie w okresie jesienno-zimowym z dużą różnicą temperatur powoduje bardzo widoczne zacieki. Jednak po wyschnięciu drewnianych konstrukcji, zniszczenia łatwo dają się usunąć. Inne braki pomieszczenia, w którym aktualnie uczy się klasa I (bez 6-latków) będą usuwane tak, że w roku 2015, w którym planuje się umieszczenie tam klasy I, będzie gotowe na jej przyjęcie. Część braków została już uzupełniona w trakcie kontroli. Uzupełniono brakujące osłony kaloryferów i doraźnie naprawiono obluzowane klepki podłogi. W roku 2014, w którym obligatoryjnie (zgodnie z stanem prawnym na dzień dzisiejszy) do szkoły przyjdą 6-latki, klasa I zostanie umieszczona w pomieszczeniu, w którym aktualnie uczy się klasa II. Pomieszczenie to już dziś spełnia wszelkie standardy przewidziane dla 6-latków. (dowód: akta kontroli str. 164) W latach 2009-2012 dla szkół zakupiono lub pozyskano sprzęt i pomoce dydaktyczne na kwotę ponad 48 tys. zł na realizację edukacji wczesnoszkolnej (w tym dla dzieci sześcioletnich) zgodnie z nową podstawą programową dostosowaną dla dzieci sześcioletnich 9. Środki te pozyskano m.in. w ramach realizacji gminnych projektów edukacyjnych (programy EFS), krajowych programów edukacyjnych (np. Indywidualizacja nauczania uczniów klas I-III) oraz środków pozyskanych od sponsorów i przy współpracy rodziców uczniów. Za pozyskane środki zakupiono m.in. do szkoły w Łambinowicach: gry planszowe i multimedialne, karty ćwiczeń, puzzle, stół świetlicowy i krzesła, narożnik i dywan, meble szkolne, pomoce do nauki języka angielskiego, piłki rehabilitacyjne, zestawy komputerowe, do szkoły w Bielicach: stacje meteorologiczne, zestawy botanika oraz do eksperymentów, stoliki i krzesła, zestawy i instrumenty muzyczne i inne, zakup mebli i wykładziny oraz do szkoły w Jasienicy Dolnej: zestawy edukacyjne i przyrządy gimnastyczne. (dowód: akta kontroli str. 137-150) 1.4. W Gminie nie opracowano planu inwestycji i remontów w szkołach podstawowych w związku z objęciem sześciolatków obowiązkiem szkolnym, a dane o zrealizowanych zadaniach remontowych i inwestycyjnych nie wskazują na ich powiązania z tendencjami demograficznymi w Gminie. (dowód: akta kontroli str. 52-54, 67-68, 85-87, 105-108) Wójt Gminy wyjaśnił, iż: Z przeprowadzonych analiz wynika, iż od 2007 roku, obserwowany jest stały spadek liczby uczniów, który spowodował zmniejszanie się liczebności klas w poszczególnych szkołach. W związku z tym, że na terenie gminy funkcjonuje 5 szkół publicznych (3 prowadzone przez gminę i 2 prowadzone przez stowarzyszenie rodziców) dzieci te rozmieszczone są w 5 obwodach szkolnych. Powoduje to duże zróżnicowanie liczebności poszczególnych oddziałów klasowych w szkołach. Każda z nich, teoretycznie, może przyjąć w każdej chwili dwukrotnie więcej uczniów. Dlatego w roku 2014 nie spodziewamy się większych problemów organizacyjnych. Z punktu widzenia danych demograficznych naszej gminy korzystniejsze byłoby rozpoczęcie obowiązku szkolnego 6-latków już w 2012 r. tak jak pierwotnie planowano. Przesunięcie tego terminu na 2014 r. może spowodować problemy kadrowe polegające na konieczności zwolnień nauczycieli, którzy w 2014 roku znowu będą mogli być potrzebni, ale utrzymywanie nadmiernego zatrudnienia nawet przez jeden rok jest zbyt kosztowne.

9 Poza programem Radosna szkoła, którego realizację szczegółowo opisano w punkcie 4 niniejszego wystąpienia pokontrolnego. 6

(dowód: akta kontroli str. 133-136) 1.5. W okresie objętym kontrolą Gmina nie kierowała zaleceń do dyrektorów szkół podstawowych, dotyczących przygotowania warunków lokalowych i wyposażenia oraz kadrowych do potrzeb kształcenia uczniów sześcioletnich. (dowód: akta kontroli str. 133-136)

Wójt Gminy wyjaśnił, iż: Nie było podstaw do wydawania specjalnych zaleceń dyrektorom szkół w kwestii przygotowania kadry do potrzeb kształcenia uczniów 6-letnich. Szkoły posiadają bardzo wysoko wykwalifikowaną kadrę pedagogiczną. Potrzeby szkoleniowe kadr są na bieżąco analizowane w ramach WDN (Wewnątrzszkolnego Doskonalenia Nauczycieli). Środki jakie corocznie Gmina zapewnia w planach finansowych jednostek oświatowych w wysokości 1% funduszu wynagrodzeń nauczycieli (po odliczeniu kwoty przeznaczonej na organizację doradztwa metodycznego nauczycieli) są przez dyrektorów rozdysponowywane zgodnie z zdiagnozowanymi przez nich potrzebami kształcenia nauczycieli. W tym celu, dyrektorzy zgodnie z obowiązującym prawem, składają wnioski przedstawiając potrzeby szkoły w zakresie doskonalenia nauczycieli. Cała pula przeznaczonych na ten cel środków zabezpieczonych w uchwale budżetowej rozdysponowywana jest zarządzeniem Wójta pomiędzy wszystkie placówki z uwzględnieniem zgłoszonych potrzeb. Jak widać ze składanych sprawozdań nauczyciele uzyskują dodatkowe kwalifikacje w tym: logopedyczne i oligofrenopedagogiczne, które to kwalifikacje są niezmiernie istotne szczególnie w edukacji wczesnoszkolnej i umożliwiają lepsze wsparcie psychologiczno-pedagogiczne zwłaszcza dzieciom 6-letnim. Ponadto Wójt wyjaśnił, iż: Corocznie Komisja Społeczna Rady Gminy Łambinowice dokonuje przeglądu stanu szkół i przedszkoli pod kątem ich właściwego przygotowania do realizacji zadań kolejnego roku szkolnego. Analizowane są potrzeby remontowe, organizacyjne i kwestie doposażenia poszczególnych placówek. Już od 2006 roku (jeszcze przed wprowadzeniem ustawowego obowiązku) Rada Gminy informowana była o stanie przygotowania placówek do nowego roku szkolnego i o wykonanych remontach, naprawach i zakupach sprzętu z podaniem kwot i źródeł finansowania. (dowód: akta kontroli str. 37-44, 133-136) W okresie objętym kontrolą Komisja Społeczna odbywała posiedzenia wyjazdowe do poszczególnych placówek oświatowych funkcjonujących na terenie gminy w wyniku czego wypracowano następujące wnioski: - rozbudowa sali gimnastycznej szkoły w Łambinowicach, remont zaplecza kuchennego i jadalni oraz wymiana dwóch okien w klasopracowni na I piętrze szkoły w Bielicach, - częściowy remont dachu na budynku szkoły w szkole w Łambinowicach, uszczelnienie dachu i częściowa wymiana stolarki okiennej na strychu szkoły w Jasienicy Dolnej, wymiana tablicy z zabezpieczeniami elektrycznymi i wymiana rur c.o. (dowód: akta kontroli str. 37-42)

Na podstawie prowadzonego przez Gminę rejestru skarg i wniosków stwierdzono, iż w latach 2009–2012 nie składano skarg lub wniosków dotyczących sytuacji i warunków nauczania w szkołach prowadzonych przez Gminę. (dowód: akta kontroli str. 163)

7

Ustalone W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie nieprawidłowości stwierdzono nieprawidłowości . Uwagi dotyczące Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, iż organ prowadzący szkoły nie zwrócił się badanej działalności do dyrektorów szkół o zgłaszanie swoich potrzeb związanych z koniecznością dostosowania warunków lokalowych, stanu technicznego szkół i ich wyposażenia dla sześciolatków, co mogło skutkować niepełnym rozpoznaniem potrzeb szkół przez gminę w zakresie objęcia dzieci sześcioletnich obowiązkiem szkolnym.

Ocena cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie.

2. Zapewnienie warunków organizacyjnych, w tym środków finansowych na zatrudnienie odpowiedniej kadry nauczycieli do kształcenia uczniów sześcioletnich w prowadzonych szkołach podstawowych Opis stanu 2.1. faktycznego Gmina sporządzała bilanse w zakresie zatrudnienia kadry nauczycielskiej w prowadzonych szkołach i przedszkolach, które stosownie do art. 5a ust. 4 ustawy o systemie oświaty przedstawiane były rokrocznie Radzie Gminy Łambinowice w ramach informacji o stanie realizacji zadań oświatowych gminy Łambinowice. Zgodnie z ww. sprawozdaniami bilans potrzeb w zakresie zatrudnienia kadry nauczycielskiej w szkołach podstawowych w związku z niżem demograficznym był ujemny. Bilanse te nie zawierały szczegółowych analiz stanu zatrudnienia kadry nauczycielskiej w związku z objęciem sześciolatków obowiązkiem szkolnym. (dowód: akta kontroli str. 45-114) W okresie objętym kontrolą w prowadzonych szkołach liczba nauczycieli posiadających kwalifikacje do nauczania w klasach I-III była większa niż liczba oddziałów klas I-III w prowadzonych przez Gminę szkołach. I tak: - w Szkole podstawowej w Łambinowicach zatrudnionych było ośmiu nauczycieli przy sześciu funkcjonujących oddziałach klas I-III, - w Szkole podstawowej w Bielicach i Jasienicy Dolnej zatrudnionych było po pięciu nauczycieli przy trzech funkcjonujących oddziałach klas I-III. Zatrudnieni w szkołach nauczyciele podnosili posiadane kwalifikacje m.in. w zakresie edukacji wczesnoszkolnej, w związku z czym od 2009 roku wzrosła liczba nauczycieli posiadających kwalifikacje z oligofrenopedagogiki (wzrost o pięciu), edukacji specjalnej i terapii pedagogicznej (wzrost o dwóch) oraz logopedyczne i korekcyjne (wzrost o trzech). (dowód: akta kontroli str. 28-30, 151) Ponadto nauczyciele podnosili swoje kwalifikacje zawodowe m.in. w zakresie nauczania sześciolatków poprzez udział w różnorodnych kursach i warsztatach, tj.: - „Prowadzenie zajęć komputerowych w klasach I-III szkoły podstawowej”, - „Metody pracy z dzieckiem sześcioletnim w świetle realizacji obowiązku szkolnego”, - „Rozwijanie kompetencji nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej, niezbędnych do pracy z dzieckiem 6-letnim”, - „Rozwijanie potencjału twórczego dziecka”. (dowód: akta kontroli str. 420-451) 8

Szkolenia te organizowane były, m.in. przez: Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego w Opolu, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Opolu, Grupę Edukacyjno-Szkoleniową Sokrates w Opolu, Miejski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Opolu oraz w szkołach wyższych w ramach studiów podyplomowych, natomiast Gmina zapewniała środki na ten cel w ramach zgłaszanego zapotrzebowania. (dowód: akta kontroli str. 37-44, 420-451) Wójt Gminy wyjaśnił, iż jeszcze w 2012 roku analiza zatrudnienia kadry nauczycielskiej wykazała jego przerost. Podjęte w trakcie zatwierdzania arkuszy organizacyjnych szkół na rok szkolny 2012/13 działania ograniczyły ten przerost ale dalszy spadek ilości dzieci w szkołach będzie jeszcze bardziej zmniejszał potrzeby szkół w tym zakresie. Konieczne zatem jest stosowanie uzupełniania etatu jednego nauczyciela w kilku szkołach dla zapewnienia specjalistów w każdej ze szkół. Chwilowy wzrost ilości uczniów spowodowany przyjęciem do szkół 6-latków nie rozwiąże trwale problemu nadwyżki zatrudnienia w szkołach ale może go na pewien czas ograniczyć. (dowód: akta kontroli str. 28-31, 45-114) Analiza dokumentacji w przedmiocie zatwierdzania arkuszy organizacyjnych szkół nie wykazała przypadków odmowy sfinansowania dodatkowych etatów nauczycielskich planowanych przez dyrektorów szkół w związku z objęciem sześciolatków obowiązkiem szkolnym. (dowód: akta kontroli str. 163) 2.2. Gmina nie wydawała szkołom w latach szkolnych 2009/2010-2012/2012 zaleceń w przedmiocie objęcia obowiązkiem szkolnym sześciolatków co opisano w punkcie 1.5. niniejszego wystąpienia. Sporządzone w kwietniu 2011 r. prognozy demograficzne na rok szkolny 2012/2013, w którym miał zostać obniżony wiek szkolny i do klas I miały pójść dwa roczniki dzieci (siedmiolatki urodzone w 2005 r. i sześciolatki urodzone w 2006 r.) nie określały liczby tworzonych oddziałów w klasach I. W prognozach tych przewidywano wzrost ogólnej liczby uczniów w prowadzonych szkołach podstawowych z 361 do 396 w porównaniu do roku szkolnego 2011/2012. (dowód: akta kontroli str. 124-130) W latach szkolnych 2009/2010 – 2012/2013 Gmina wyraziła zgodę na utworzenie: - jednego oddziału klasy pierwszej w PSP w Bielicach w liczbie 12, 10, 19 i 8 uczniów w kolejnych latach szkolnych, - jednego oddziału klasy pierwszej w PSP w Jasienicy Dolnej w liczbie 13, 10, 11 i 7 uczniów w kolejnych latach szkolnych, - dwóch oddziałów klasy pierwszej w PSP w Łambinowicach w liczbie po 15 uczniów w roku szkolnym 2009/2010, 19 i 20 uczniów w roku szkolnym 2010/2011, 14 i 15 uczniów w roku szkolnym 2011/2012 oraz po 15 uczniów w roku szkolnym 2012/2013. (dowód: akta kontroli str. 35) 2.3. Gmina informowała rodziców o możliwości rozpoczęcia nauki przez dzieci sześcioletnie w prowadzonych szkołach podstawowych m.in. poprzez organizowanie spotkań informacyjnych z rodzicami w przedszkolach i szkołach

9

podstawowych 10 , wywieszanie na tablicach informacyjnych szkół i przedszkoli ogłoszeń o zmianach związanych z procesem obniżania wieku szkolnego, komunikaty o możliwości rozpoczęcia nauki przez sześciolatków oraz informacje o stronie internetowej prowadzonej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zawierającej dodatkowe informacje ułatwiające podjęcie decyzji o nauce przez dzieci sześcioletnie. (dowód: akta kontroli str. 32) 2.4. Na podstawie arkuszy organizacyjnych trzech szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę (100%), stwierdzono, iż w latach szkolnych 2009/2010 – 2012/2013 nie było przypadków łączenia klas I na podstawie § 5 ust. 7 załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół 11 . (dowód: akta kontroli str. 35-36) W okresie objętym kontrolą nie było również przypadków utworzenia oddziałów w klasach I o liczebności większej niż określonej w Zalecanych warunkach, tj. 26 uczniów (liczba uczniów w klasach I nie przekraczała 20 osób 12 ). (dowód: akta kontroli str. 35-36) Ustalone W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie nieprawidłowości stwierdzono nieprawidłowości Uwagi dotyczące Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, iż brak analizowania liczby potrzebnych badanej działalności miejsc w oddziałach klas I w prowadzonych przez Gminę szkołach podstawowych, pomimo niskiej liczebności oddziałów klas I, może skutkować wystąpieniem problemów organizacyjnych z przyjęciem zwiększonej ilości uczniów w związku z objęciem wszystkich dzieci sześcioletnich obowiązkiem szkolnym od roku szkolnego 2014/2015.

Ocena cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność w badanym obszarze.

3. Organizacja dowożenia dzieci sześcioletnich do szkół 3.1. Opis stanu W latach szkolnych 2009/2010-2012/2013, stosownie do art. 17 ust. 3 ustawy faktycznego o systemie oświaty , Gmina zapewniła uczniom szkól podstawowych z terenu Gminy Łambinowice, w tym również klas I, bezpłatny transport autobusem szkolnym i opiekę w trakcie przewozu. Transport uczniów klas I do szkół podstawowych został zapewniony poprzez zawarcie przez Gminę:

- porozumień w sprawie organizacji i finansowania przewozu uczniów do szkół podstawowych i gimnazjum z terenu Gminy Łambinowice w ramach zadania własnego gminy z Zakładem Gospodarki Komunalnej w Łambinowicach 13 oraz

10 Przedszkola: sierpień – listopad 2012 r., sierpień 2010 r. i 2011 r. Szkoły: styczeń 2009 r., marzec 2010 r. czerwiec 2011 r. 11 Dz. U. Nr 61 poz. 624 ze zm. 12 Klasa I w szkole podstawowej w Łambinowicach w roku szkolnym 2010/2011. 13 Porozumienia (z dnia 27.08.2009 r. na okres od 01.09.2009 r. do odwołania, z dnia 31.08.2011 r. na okres 01.09.2011 r. do 30.06.2012 r. oraz z dnia 31.08.2012 r. na okres od 01.09.2012 r. do 30.06.2013 r.) zgodnie z którymi przewozy uczniów szkół podstawowych, dzieci przedszkolnych i uczniów gimnazjum będą wykonywane w dni, w których odbywają się zajęcia szkolne 10

- umów o usługi przewozowe 14 na przewóz uczniów i dzieci do gimnazjum, szkół podstawowych i przedszkoli na terenie Gminy Łambinowice z wykonawcami wybranymi w trybie przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych 15 . (dowód: akta kontroli str. 165-230, 244-246)

Liczba uczniów klas I w latach szkolnych 2009/2010–2012/2013, na dzień 30 września danego roku szkolnego, którym stosownie do art. 17 ust. 3 ustawy o systemie oświaty został zapewniony bezpłatny transport do szkół podstawowych wynosiła łącznie 85, w tym: 17 w latach szkolnych 2009/2010 i 2012/2013, 27 w roku szkolnym 2010/2011 oraz 24 w roku szkolnym 2011/2012. (dowód: akta kontroli str. 247)

W latach szkolnych 2009/2010-2012/2013, w związku z zapewnieniem wszystkim uczniom klas I z terenu gminy Łambinowice bezpłatnego transportu do szkół podstawowych i opieki w czasie przewozu, stosownie do art. 17 ust. 3 ustawy, nie dokonywano zwrotu kosztów przejazdu środkami komunikacji publicznej rodzicom uczniów tych klas. (dowód: akta kontroli str. 248)

Zgodnie z ustalonymi obwodami dla szkół podstawowych, dla których organem prowadzącym jest Gmina do klas I dojeżdżali uczniowie z miejscowości oddalonych o co najmniej 3 km. (dowód: akta kontroli str. 249-252)

Wójt Gminy Łambinowice oświadczył, iż (…) w związku z tym, że dowozy organizowane są wspólnie dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjum oraz przedszkolaków realizujących obowiązkowe przygotowanie przedszkolne trasy autobusów szkolnych obejmują również miejscowości, w których funkcjonują szkoły prowadzone przez stowarzyszenia rodziców bo znajdują się tam prowadzone przez Gminę przedszkola i są dowożeni uczniowie do gimnazjum. Taka organizacja umożliwia korzystanie z przewozów również uczniom tych szkół. Do Szkoły Podstawowej w Lasocicach mogą dojeżdżać uczniowie z Piątkowic (3,5 km) a do szkoły w Mańkowicach z Bardna (2,5 km). Jest to jedyny przypadek gdzie odległość jest mniejsza od 3 km. Zgodnie z danymi meldunkowymi w tej miejscowości był tylko 1 uczeń, który dojeżdżał do szkoły, który w roku szk. 2010/2011 był uczniem kl. 1. Nikt, ani organ prowadzący, ani rodzice dziecka nie zwracali się z prośbą o możliwość dowozu. (dowód: akta kontroli str. 249-252) 3.2. W latach szkolnych 2009/2010-2012/2013, stosownie do art. 17 ust. 3 ustawy o systemie oświaty, Gmina zapewniła uczniom klas I opiekę w trakcie transportu do szkoły poprzez zawarcie dwóch umów o pracę z dwoma opiekunami 16 , zatrudnionymi na stanowiskach pomocniczych i obsługi. na trasie Bardno - Mańkowice - – Piątkowice – Lasocice –Piątkowice - Jasienica Dolna – Drogoszów - Jasienica Dolna – Łambinowice - Jasienica Dolna – – Łambinowice. 14 Umowy o usługi przewozowe (Nr D 342-2/09 z dnia 31.08.2009 r. na okres 01.09.2009 r. do 30.06.2011 r. oraz Nr ZP.272.1A.11 z dnia 26.07.2011 r. na okres 01.09.2011 r. do 30.06.2013 r.) zgodnie, z którymi przewozy uczniów i dzieci do gimnazjum, szkół podstawowych i przedszkoli na terenie Gminy Łambinowice będą wykonywane w dni zajęć lekcyjnych w szkołach na trasie Dworzysko – – – Bielice – Okopy – Łambinowice (szkoły) – Sowin – Wierzbie – Łambinowice (szkoły). 15 Dz.U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 ze zm. (wcześniej obowiązywał akt prawny opublikowany 20 listopada 2007 r. - Dz.U. Nr 223, poz. 1655) 16 Na czas nieokreślony. 11

(dowód: akta kontroli str. 231-242, 244-246) 3.3. Harmonogramy dowozu uczniów klas I były dostosowane do planów ich zajęć edukacyjnych. Czas oczekiwania na zajęcia obowiązkowe uczniów klas I wynosił od 5 min. do 125 min., a czas oczekiwania na transport ze szkoły wynosił od 10 min. do 180 min. (dowód: akta kontroli str. 249-260, 244-246)

Ustalone W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie nieprawidłowości stwierdzono nieprawidłowości

Ocena cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność w badanym obszarze.

4. Realizacja programu pn. Radosna szkoła Opis stanu 4.1. faktycznego W okresie objętym kontrolą Gmina wystąpiła do Wojewody Opolskiego z dwoma wnioskami o udzielenie wsparcia finansowego w ramach programu pn. Radosna szkoła na zakup pomocy dydaktycznych do miejsc zabaw we wszystkich trzech szkołach podstawowych, dla których Gmina jest organem prowadzącym, tj.: - wnioskiem z dnia 24.07.2009 r. o udzielenie wsparcia finansowego w 2009 r. dla dwóch szkół podstawowych na łączną kwotę wsparcia 17 878,00 zł (Publiczna Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Walki z Faszyzmem w Łambinowicach na kwotę wsparcia 11 895,00 zł; Publiczna Szkoła Podstawowa w Jasienicy Dolnej na kwotę wsparcia 5 983,00 zł), - wnioskiem z dnia 11.10.2010 r. o udzielenie wsparcia finansowego w roku 2011 dla Publicznej Szkoły Podstawowej w Bielicach na kwotę wsparcia 5 999,70 zł. (dowód: akta kontroli str. 263-276, 262, 280-294, 351-361)

Wojewoda Opolski na podstawie ww. wniosków zawarł z Gminą Łambinowice dwie umowy 17 w sprawie przekazania dotacji celowej z budżetu państwa na zakup pomocy dydaktycznych do miejsc zabaw w szkołach w wysokości kwot wnioskowanych przez Gminę. (dowód: akta kontroli str. 277-279, 295-297, 362-365)

Wkład własny zadeklarowany we wnioskach o udzielenie wsparcia finansowego na realizację zadań programu pn. Radosna szkoła został wydatkowany zgodnie z postanowieniami ww. umów. (dowód: akta kontroli str. 277-279, 311, 315, 362-371) Gmina w latach 2009-2012 nie wydatkowała środków na realizację zadań objętych programem pn. Radosna szkoła, o których zwrot mogłaby się ubiegać w ramach tego programu. (dowód: akta kontroli str. 419)

Badaniem kontrolnym w zakresie zgodności ze stanem faktycznym danych zawartych we wnioskach organu prowadzącego szkoły o udzielenie wsparcia finansowego oraz wykorzystania i rozliczenia dotacji w ramach programu

17 Umowa Nr MZ/3/2009/U/10/09 z dnia 13 października 2009 r. oraz aneks nr 1 z dnia 23 grudnia 2009 r. oraz umowa Nr MZ/3/2011/U/5/2011 z dnia 25 maja 2011 r. 12

pn. Radosna szkoła objęto oba ww. wnioski. Badanie wykazało m.in., że dane zawarte w ww. wnioskach w zakresie liczby uczniów w klasach I-III ustalonej zgodnie z § 4 ust. 1 i 3 ww. rozporządzenia oraz liczby dzieci sześcioletnich w klasach pierwszych ustalonej zgodnie z § 6 ust. 2 pkt 6 lit. c) ww. rozporządzenia były zgodne ze stanem faktycznym. (dowód: akta kontroli str. 403-408, 412-417)

Pomoce dydaktyczne do miejsc zabaw w szkołach zostały zakupione zgodnie z zawartymi z Wojewodą Opolskim umowami oraz dostarczone do poszczególnych szkół podstawowych objętych wsparciem finansowym z programu pn. Radosna szkoła. (dowód: akta kontroli 263-279, 295-328, 351-387)

Niewykorzystane do końca roku budżetowego środki z dotacji celowej 18 przyznanej w ramach programu pn. Radosna szkoła zostały zwrócone do budżetu państwa w terminie określonym w art. 168 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych . (dowód: akta kontroli str. 348, 396-401)

Gmina przedłożyła Wojewodzie Opolskiemu do zatwierdzenia sprawozdania, w tym całościowe rozliczenia finansowe z zakupu pomocy dydaktycznych do miejsc zabaw w szkole, w wymaganym terminie, tj. do dnia 15 stycznia roku następującego po roku otrzymania wsparcia finansowego. (dowód: akta kontroli str. 329-350, 366-402) 4.2. Gmina Łambinowice w latach 2009-2012 (do dnia 1 września 2012 r.) nie brała udziału w programie pn. Radosna szkoła w zakresie utworzenia lub modernizacji szkolnych placów zabaw. Według danych z 2012 r. żadna ze szkół podstawowych, dla której organem prowadzącym jest Gmina nie posiadała placu zabaw. (dowód: akta kontroli str. 409-411, 418)

Wójt Gminy Łambinowice oświadczył, iż (…) po przeprowadzonej analizie możliwości i potrzeb oraz warunków udziału gminy w programie uznano, że w ramach programu Radosna szkoła gmina skorzystała tylko z dofinansowania do zakupu pomocy dydaktycznych i sprzętu do miejsc zabaw. Realizacja inwestycji dotyczących kosztownych placów zabaw w trzech szkołach prowadzonych przez gminę byłaby, w aktualnej sytuacji finansowej i wielości potrzeb wynikających z nowych zadań gminy wysoce nieodpowiedzialna. Posiadane środki uniemożliwiają prowadzenie takich inwestycji nawet dofinansowanych w 50%. Ponadto plan rozbudowy szkoły w Łambinowicach czy plany przeniesienia przedszkola wraz z ogrodem zabaw do budynku szkoły w Bielicach oraz fakt, że w budynku szkoły w Jasienicy Dolnej znajduje się przedszkole czyni podejmowanie takich inwestycji w obecnym okresie niecelowymi. (dowód: akta kontroli str. 418)

18 Niewykorzystana kwota dotacji w wysokości 3 zł, udzielonej na podstawie umowy z dnia 13 października 2009 r. Nr MZ/3/2009/U/10/09, została zwrócona w dniu 31.12.2009 r., a niewykorzystana kwota dotacji w wysokości 18,30 zł, udzielonej na podstawie umowy z dnia 25 maja 2012 r. Nr MZ/3/2011/U/5/2011, została zwrócona w dniu 29.12.2011 r. na rachunek bankowy wskazany przez Wojewodę Opolskiego w § 3 ust. 3 ww. umów. 13

Dyrektorzy szkół podstawowych nieposiadających placów zabaw nie występowali do Gminy o udział w programie pn. Radosna szkoła w zakresie utworzenia szkolnych placów zabaw. (dowód: akta kontroli str. 33-34) Ustalone W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie nieprawidłowości stwierdzono nieprawidłowości

Ocena cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność w badanym obszarze.

IV. Pozostałe informacje i pouczenia

Prawo zgłoszenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla zastrzeżeń kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy o NIK kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do dyrektora Delegatury NIK w Opolu. Obowiąze k Zgodnie z art. 62 ustawy o NIK proszę o poinformowanie Najwyższej Izby Kontroli, poinformowania w terminie 21 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego, o sposobie NIK o sposobie wykorzystania uwag zawartych w niniejszym wystąpieniu pokontrolnym. wykorzystania uwag i wykonania wniosków W przypadku wniesienia zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, termin przedstawienia powyższej informacji liczy się od dnia otrzymania uchwały o oddaleniu zastrzeżeń w całości lub zmienionego wystąpienia pokontrolnego. , dnia stycznia 2013 r.

Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Opolu Kontrolerzy Dyrektor Jarosław Pałęga Iwona Zyman Specjalista kontroli państwowej

...... podpis podpis

Marcin Blajda Inspektor kontroli państwowej

...... podpis

14

15