Oni Decydowali Na Górnym Śląsku W XX Wieku
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Oni decydowali na Górnym Śląsku w XX wieku Oni decydowali na Górnym Śląsku w XX wieku Praca zbiorowa pod redakcją Janusza Mokrosza i Mirosława Węckiego Katowice–Rybnik 2014 Recenzenci: prof. zw. dr hab. Ryszard Kaczmarek, dr hab. Piotr Greiner Redakcja naukowa: Janusz Mokrosz, Mirosław Węcki Redakcja i korekty: Barbara Konopka, Maria Wożna Opracowanie graficzne i skład: Agnieszka i Dawid Keller Tłumaczenia: Piotr Sput (j. niemiecki); Agnieszka Keller (j. angielski) Projekt okładki: Justyna Lach Na okładce zamieszczono: Gmach Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego i Sejmu Śląskiego w Katowicach (fotografia ze zbiorów Archiwum Państwowego w Katowicach) Współpartnerzy projektu wydawniczego: Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej Kompania Piwowarska Starostwo Powiatowe w Raciborzu Gmina Krzyżanowice Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa (oddział w Rybniku) Towarzystwo Przyjaciół Archiwum © Copyright by Archiwum Państwowe w Katowicach, Stowarzyszenie Humanistyczne Europa, Śląsk, Świat Najmniejszy, Katowice–Rybnik 2014 Wydawcy: Archiwum Państwowe w Katowicach, ul. Józefowska 104, 40-145 Katowice Stowarzyszenie Humanistyczne Europa, Śląsk, Świat Najmniejszy, ul. Rynek 18, 44-200 Rybnik Agencja Reklamowo-Wydawnicza ILLUSTRIS Damian Halmer, ul. Szybowa 7A/1, 41-808 Zabrze ISBN 978-83-63031-20-6 (Archiwum Państwowe w Katowicach) ISBN 978-83-929110-3-6 (Stowarzyszenie Humanistyczne Europa, Śląsk, Świat Najmniejszy) ISBN 978-83-936911-9-7 (Agencja Reklamowo-Wydawnicza ILLUSTRIS Damian Halmer) Druk: Drukarnia Archidiecezjalna, ul. Wita Stwosza 11, 40-042 Katowice, Spis treści Wykaz skrótów 7 Wstęp 11 Politycy – administratorzy – partyjni funkcjonariusze Wojciech Korfanty 17 Jan F. Lewandowski Korfanty wobec śląskiej autonomii 19 Michał Grażyński 29 Krzysztof Nowak Bez kompleksów. Wokół myśli śląskiej wojewody 31 Michała Grażyńskiego Hans Lukaschek 51 Hans Lukaschek (1885–1960) – niemiecki działacz Matthias Lempart plebiscytowy, nadprezydent prowincji górnośląskiej, 53 członek Kręgu z Krzyżowej i minister ds. wypędzo- nych w Niemczech Zachodnich Josef Wagner 69 Mirosław Sikora Josef Wagner (1899–1945) – nadprezydent i 71 gauleiter Śląska w latach 1935–1940 Fritz Bracht 85 Mirosław Węcki Fritz Bracht – człowiek, który zarządzał akcją 87 wpisów na volkslistę na Górnym Śląsku Aleksander Zawadzki 105 Janusz Mokrosz Wojewoda gen. Aleksander Zawadzki – twórca powo- 107 jennej polityki narodowościowej na Górnym Śląsku Jerzy Ziętek 127 Bogusław Tracz Między sanacją a komunizmem. Polityczne uwarun- 129 kowania kariery Jerzego Ziętka Spis treści Edward Gierek 147 Przemysław Snoch Edward Gierek wobec Górnego Śląska i jego miesz- 149 kańców (1957–1970) Pamięci dr. Michała Smolorza 163 6 Mirosław Węcki Zdzisław Grudzień 164 Michał Smolorz Zdzisław Grudzień – śląsko-zagłębiowski „Cysorz” 165 Andrzej Żabiński 169 Jakub Kazimierski Andrzej Żabiński – I sekretarz KW PZPR 171 w Katowicach w latach 1980–1982 Roman Paszkowski 191 Łukasz Gądzik Generał Roman Paszkowski – postawa polityczna Piotr Rygus wojewody katowickiego wobec wydarzeń stanu 193 wojennego Biskupi i duszpasterze katoliccy w świecie polityki Carl Ulitzka 203 Piotr Sput Prałat Carl Ulitzka – duchowny, polityk, „niekorono- 205 wany król” Górnego Śląska Biskup Stanisław Adamski 221 Sabina Kuśka Biskup Stanisław Adamski – przewodnik duchowy 223 i polityczny w latach 1939–1947 Biskup Herbert Bednorz 233 Mateusz Sobeczko Kościół, człowiek, praca. Postawa biskupa Herberta Bednorza wobec najważniejszych spraw diecezji 235 katowickiej Zusammnfassung 247 Summary 261 Indeks nazwisk 273 Notki o autorach 279 Wykaz ilustracji 281 Wykaz skrótów AAN – Archiwum Akt Nowych AAwKat – Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach AAZ – Akta Aleksandra Zawadzkiego AIPNKat. – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach AIPNWaw. – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie AK – Armia Krajowa APKat. – Archiwum Państwowe w Katowicach APKat., OR – Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddział w Raciborzu APO – Abstimmungspolizei – Policja Plebiscytowa BA–MA – Bundesarchiv – Militärarchiv Freiburg – Archiwum Federalne – Archi- wum Wojskowe we Freiburgu BBWR – Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem BP – Biuro Polityczne CBKP – Centralne Biuro Komunistów Polskich CDU – Christlich Demokratische Union Deutschlands – Unia Chrześcijańsko-De- mokratyczna Niemiec CRZZ – Centralna Rada Związków Zawodowych CWW – Centralny Wydział Wojskowy DDP – Deutsche Demokratische Partei - Niemiecka Partia Demokratyczna DStP – Deutsche Staatspartei - Niemiecka Partia Państwowa DVL – Deutsche Volksliste – Niemiecka Lista Narodowościowa DVP – Deutsche Volkspartei - Niemiecka Partia Ludowa DzU – Dziennik Ustaw FHQ – Führerhauptquartier – Główna Kwatera Führera FPK – Francuska Partia Komunistyczna GB/BHE – Gesamtdeutscher Block/Bund der Heimatvertriebenen und Entrechteten - Blok Wszechniemieckiego/Związku Wypędzonych ze Stron Ojczystych i Pozbawionych Praw GStA – Geheimes Staatsarchiv – Tajne Archiwum Państwowe „IKC” – „Ilustrowany Kurier Codzienny” KC – Komitet Centralny KPB – Komunistyczna Partia Belgii KPD – Kommunistische Partei Deutschlands – Komunistyczna Partia Niemiec KPP – Komunistyczna Partia Polski KRN – Krajowa Rada Narodowa KW – Komitet Wojewódzki Wykaz skrótów KWK – Kopalnia Węgla Kamiennego KZ – Komitet Zakładowy LWP – Ludowe Wojsko Polskie MAP – Ministerstwo Administracji Publicznej MBP – Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego MKR – Międzyzakładowy Komitet Robotniczy „Solidarności” 8 MKZ – Międzyzakładowa Komisja Założycielska MO – Milicja Obywatelska MSZ – Ministerstwo Spraw Zagranicznych MZO – Ministerstwo Ziem Odzyskanych NChZP – Narodowo-Chrześcijańskie Zjednoczenie Pracy NKWD – Narodnyj Komissariat Wnutriennich Dieł – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych NSDAP – Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei – Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników NSZZ „Solidarność” – Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidar- ność” ORMO – Ochotnicze Rezerwy Milicji Obywatelskiej OZON – Obóz Zjednoczenia Narodowego PKWN – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego PPR – Polska Partia Robotnicza PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa PSL – Polskie Stronnictwo Ludowe PSZ – Polskie Siły Zbrojne PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza RFN – Republika Federalna Niemiec RKF – Reichskommissar für die Festigung Deutschen Volksstums – Komisarz Rzeszy ds. Umacniania Niemczyzny ROW – Rybnicki Okręg Węglowy RP – Rzeczpospolita Polska S.A. – Spółka Akcyjna SA – Sturmabteilungen der NSDAP – Oddziały Szturmowe NSDAP SB – Służba Bezpieczeństwa SPD – Sozialdemokratische Partei Deutschlands – Socjaldemokratyczna Partia Nie- miec SS – Schutzstaffeln – Sztafety Ochronne St.P w Rac. – Starostwo Powiatowe w Raciborzu ŚFMD – Światowa Federacja Młodzieży Demokratycznej UJ – Uniwersytet Jagielloński USPD – Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands – Niezależna Socjal- demokratyczna Partia Niemiec UW w Katowicach – Urząd Wojewódzki w Katowicach UWŚl. – Urząd Wojewódzki Śląski VHO – Verband Heimattreuer Oberschlesier – Związek Wiernych Ojczyźnie Gór- noślązaków WRN – Wojewódzka Rada Narodowa Wykaz skrótów WSNS – Wyższa Szkoła Nauk Społecznych WUSW w Katowicach – Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Katowi- cach ZBoWiD – Związek Bojowników o Wolność i Demokrację ZHP – Związek Harcerstwa Polskiego ZMP – Związek Młodzieży Polskiej ZMS – Związek Młodzieży Socjalistycznej 9 ZPP – Związek Patriotów Polskich ZPŚl. – Związek Powstańców Śląskich ZPwN – Związek Polaków w Niemczech ZSMP – Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich ZUS – Zakład Ubezpieczeń Społecznych ZWM – Związek Walki Młodych Wstęp 3 grudnia 2012 roku w gmachu głównym Biblioteki Śląskiej w Katowicach odbyła się konferencja pt. „Oni decydowali na Górnym Śląsku w XX wieku”. Konferencja ta została zorganizowana dzięki współpracy Instytutu Badań Re- gionalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach, Archiwum Państwowego w Kato- wicach oraz Stowarzyszenia Humanistycznego Europa, Śląsk Świat Najmniej- szy. Jej celem była prezentacja najważniejszych, regionalnych polityków, urzędników oraz przywódców partyjnych i duchowych, których działania wy- warły znaczący wpływ na losy Górnego Śląska i jego mieszkańców w XX wie- ku. Przedstawienia sylwetek najważniejszych osobistości podjęło się kilkunastu badaczy, zajmujących się dziejami Górnego Śląska, związanych z różnymi ośrodkami i reprezentujących różne grupy wiekowe. Założeniem organizatorów konferencji było bowiem zaangażowanie nie tylko doświadczonych naukowców, lecz także przedstawicieli młodszego pokolenia historyków. Łącznie ukazano czternaście sylwetek działaczy politycznych i duchownych, związanych z Gór- nym Śląskiem. Pisemne wersje wygłoszonych wówczas referatów tworzą za- wartość niniejszego tomu. Jakkolwiek zawierają one obszerne informacje bio- graficzne, to ich główną myśl stanowiła analiza pól działalności poszczególnych postaci w kontekście górnośląskim. Wyboru omawianych osobistości dokonali organizatorzy konferencji. Z pew- nością nie wyczerpuje on bogatego pola badawczego, jakim jest biografistyka górnośląska, nawet ograniczona do XX wieku. Do zaproponowanej listy można by dodać sylwetki wielu wybitnych osób. Ograniczenia czasowe samej konfe- rencji, jak i rozmiary planowanego wydawnictwa wymusiły jednak selekcję naj- ważniejszych postaci. Kryteriów doboru było kilka. Podstawowe stanowił za- miar przedstawienia osób, których obszar działania obejmował cały Górny Śląsk lub jego część, w skali państwowych, partyjnych i kościelnych jednostek administracyjnych (zarówno polskich,