Prasoznawcze
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KWARTALNIK OŚRODKA BADAN PRASOZNAWCZYCH PRASOZNAWCZE NR 1(63) R. XVI KRAKÓW 1975 RADA REDAKCYJNA Kazimierz Kąkol (Warszawa), Ignacy Krasicki (Warszawa), Tadeusz Kupis (Warszawa), Władysław Loranc (Warszawa), Henryk Markie wicz (Kraków), Stanisław Mojkowski (Warszawa), Kazimierz Roma niuk (Warszawa), Paweł Rybicki (Kraków), Zbigniew Tempski (Warszawa), Marian Tyrowicz (Kraków) KOLEGIUM REDAKCYJNE Franciszek Adamski, Paweł Dubiel (redaktor naczelny), Bolesław Garlicki, Tomasz Goban-Klas, Jan Kalkowski, Edward Kamiński, Edmund Król, Zofia Lewartowska (sekretarz redakcji), Teresa Lisic ka, Władysław Masłowski, Julian Maślanka, Bogdan Michalski, Wa lery Pisarek, Henryk Siwek WSPÓŁPRACOWNICY ZAGRANICZNI Aleksander F. Bierieżnoj — prof, dziennikarstwa, Uniwersytet im. Żda- nowa (Leningrad); Michael E. Bishop — doc. dziennikarstwa, Uniwersytet Północnej Karoliny (USA); Roger Clausse — prof, dziennikarstwa (Belgia); Władimir W. Kiel ni к — kand. nauk, wykładowca Wydziału Dziennikar skiego Uniwersytetu Uralskiego (Swierdłowsk); Vladimir Klimeś — prof. Uniwersytetu im. Karola (Praga); Aleksander L. Miszuris — doc., Wydział Dziennikarski Uniwersytetu im. Łomonosowa (Moskwa); Dmytro Pry luk — doc., Wydział Dziennikarski Uniwersytetu im. Szewczenki (Kijów) ; J. P. P r o- c h o r o w — starszy pracownik naukowy, Wydział Dziennikarski Uniwersytetu im. Łomonosowa (Moskwa); Karl-Heinz Röhr — doc, Sekcja Dziennikarska Uniwersytetu im. Karola Marksa (Lipsk); Stefan B. Stanczew — prof, dziennikarstwa, Ośrodek Naukowy przy Komitecie do spraw Prasy i Poligrafii (Sofia) ADIUSTACJA STYLISTYCZNA ARTYKUŁÓW I REDAKCJA TECHNICZNA NUMERU: Maria Russ REDAKCJA STYLISTYCZNA RECENZJI I INFORMACJI: Danuta Nowak KOREKTA: Barbara Danak ADRES REDAKCJI: 31-150 Kraków, Rynek Kleparski 4, I piętro, teL 275-00 Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch", Kraków 1975. Nakład 1030 egz. Ark. wyd. 18. Ark. druk. 12. Papier offset. 100X70, III ki., 70 g z Fabryki Papieru wę Włocławku. Numer został redakcyjnie zamknięty i oddany do składu w li stopadzie 1974. Podpisano do druku i druk ukończono w lutym 1975. Zam. 2594/74- Z-22. Nr indeksu 38414/38364. Cena 30,— zł Prasowe Zakłady Graficzne RSW „Prasa - Książka - Ruch" — Kraków, ul. Wielopole 1 SPIS TREŚCI Z PROBLEMÓW AKTUALNYCH Zofia Lewartowska: Czy każdy może być dziennikarzem? ... 5 ROZPRAWY I ARTYKUŁY Jerzy Mikułowski Pomorski: Analiza systemowa masowego ko munikowania 11 Zbigniew Bajka: Kto nie czyta prasy? 29 Barbara К o 1 o w с a: Aspekty prawne polemik prasowych .... 43 PROBLEMY DZIENNIKARSTWA Zbigniew Tempski: Zebranie redakcyjne 51 Głos w dyskusji: O młodych w redakcji (Stefan Ciepły) 57 Obyczaje: O kłopotach z wywiadem (Paweł Dubiel) 61 MATERIAŁY Tadeusz Gasztold: Polska prasa jeniecka 63 Walery Pisarek: Wyobrażenia o polskich typach regionalnych . 73 Sondaże OBP: Wartości preferowane przez młodzież (Andrzej Rusinek) . 79 Legendarny Reith z BBC (Maciej Józef Kwiatkowski) 83 Materiały do Słownika publicystów i dziennikarzy polskich .... 89 PRASA NA ŚWIECIE Lucjan Meissner: Problemy zawodu dziennikarskiego w RFN . 93 François-Xavier Hu tin: Informacja masowa i oddziaływanie społeczne 103 Tendencje rozwoju radia w Europie Zachodniej (opr. Zofia Lewartowska) 107 RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY Ludność cywilna w powstaniu warszawskim. Tom III: Prasa, druki ulotne i inne publikacje powstańcze (Czesław Lechicki), s. 113; D. M. Pr y luk: Teorija i praktyka żurnalistskoi tworczosti (Bogdan Michalski), s. 114; Approaches to Human Communication (Tomasz Goban-Klas), s. 116; L. S. Harms: Human Communica tion. The New Fundamentals (Walery Pisarek), s. 118; F. Amaury: Histoire du plus grand quotidien de la III République: Le Petit Pa risien {Marek Andrzejewski), s. 120; Lucrari de Referinta despre radio si televiziune (Grzegorz Matusiewicz), s. 120. Noty o polskich nowościach wydawniczych 122 Noty o wydawnictwach zagranicznych 124 Nabytki biblioteki ОВР (III kwartał 1974) (Jadwiga Piskozub, Danuta Wągiel) 125 W CZASOPISMACH Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego, t. XIII, z. 1 i 2 (Czesław Lechicki), s. 129; Wiestnik Moskowskogo Uniwiersitieta, Żurnalistika, numery 1 i 2/1974 (Andrzej Zagrodnik), s. 131; Problemy Żurnalistiki, zeszyty 1 i2 (Adam Ropa), s. 132; Woprosy Fiłosojii, nr 1/1974 (Adam Ropa), s. 134; Sesity Novinâfe, numery 2 i 3/1973, 1/1974 (Anna Ma liszewska), s. 136; Theorie und Praxis des sozialistischen Journalis mus, (l półrocze 1974) (Czesław Biel), s. 137; Journalism Quarterly, jesień—zima 1973 (Zygmunt Dąbek), s. 139; Publizistik (I półrocze 1974) (Paweł Dubiel), s. 140; Journal of Communication, wiosna, lato 1974 (Walery Pisarek), s. 142; Audio-Visual Communication Review, lato 1974, nr 2, t. 22 (Danuta К. Nowak), s. 143; Communication Re search nr 2/1974 (Zygmunt Dąbek), s. 145; Gazette nr 1 i 2/1974 (Je rzy Pomorski), s. 146; nr 3/1974 (Grażyna Cholewa), s. 148; Interna tionale Zeitschrift für Kommunikationsforschung (Czesław Biel), s. 150; Intermedia 1973/1974 (Jerzy Pomorski), s. 151. Artykuły z czasopism krajowych 153 Artykuły z czasopism zagranicznych 154 KRONIKA NAUKOWA, SPRAWOZDANIA Rada Naukowa O BP (PD) 157 IX Zgromadzenie Ogólne AIERI (T. Goban-Klas) 158 Sprawy o międzynarodowym znaczeniu (Michael E. Bishop) . 161 Przyszłość polskiej poligrafii (Bolesław Garlicki) 162 II spotkanie redaktorów prasy rodłowej 164 15-lecie „Ruchu Literackiego" (bgf) 165 Bibliografia prac dyplomowych (II) (Sylwester Dziki) 166 INFORMACJE Z KRAJU I ZE ŚWIATA Kronika prasy polskiej (1 lipca — 30 września 1974) 170 Informacja 173 Резюме 179 Summary 185 ERRATA W numerze 62 na stronie 81 — w podtytule artykułu — przy pracach tech nicznych zmieniono „...materiały o tematyce astronautycznej" na „...astronomicznej". Za błąd przepraszamy Autora i Czytelników. Z PROBLEMÓW AKTUALNYCH Zeszyty PRASOZNAWCZE Kraków 1975 R. XVI, nr 1 (63) ZOFIA LEWARTOWSKA CZY KAŻDY MOŻE BYĆ DZIENNIKARZEM? „Zawód szczyci się prawem wolnego akcesu, jest otwar ty w zasadzie dla wszystkich, każdy, w każdej chwili może zostać dziennikarzem" — pisze autorka. Lecz: czy, kiedy, kto i jak powinien dokonywać selekcji przy nabo rze do zawodu? Artykuł wprowadza w ten niezwykle istotny i aktualny — zwłaszcza w świetle postanowień Biura Politycznego КС PZPR — problem. Zapraszamy do dyskusji dziennikarzy i dydaktyków, wydawców, psy chologów, lekarzy. W jednym ze swych artykułów publicystycznych z roku 1835 Ho noriusz Balzak określał niezbędne kwalifikacje dziennikarskie sło wami: „le brillant et la soudaineté de la pensée". Działo się to w la tach, gdy zawód kształtował się dopiero we Francji i błyskotliwość oraz szybki refleks myślowy stanowić mogły podstawę do definio wania kryteriów. Sformułowanie to nie mogło jeszcze znaleźć ówcze śnie żadnej paraleli w naszym kraju — słowo „dziennikarz" pojawiło się bowiem w Polsce dopiero w kilkadziesiąt lat później, w drugiej połowie XIX wieku. W czasie, gdy na drugiej półkuli Joseph Pulitzer, twórca wyższego szkolnictwa dziennikarskigeo i wybitny publicysta w Stanach Zjed noczonych, walczył z rozprzestrzenioną tezą o „powołaniu", jako głów nym warunku przydatności do naszego zawodu, twierdząc, że każda inteligencja wymaga rozwoju i zawsze naturalne zdolności są klu czem do sukcesu, ale specjalistyczne wykształcenie i w tym wypadku warunkuje otwarcie bram — wtedy zaczynaliśmy już sami dopowia dać własne uwagi do sformułowań o dziennikarstwie. Bogatsi już byliśmy o działalność Bolesława Prusa i plejady innych wybitnych dziennikarzy. Ciągle jeszcze zestaw wymagań w stosunku do zawodu obracał się jednak nad Wisłą w kręgu określeń wyjściowych: nerw, żyłka, iskra, talent — nie naruszając wyłączności tych predyspozy cji słusznych, ale nie pełnych. Sytuacja miała ulec radykalnej zmianie w okresie międzywojen nym. Wtedy pojawiają się już u nas nowe, krytyczne elementy defi nicji zawodu, współbrzmiące z głosami publicystów z całego świata. W polskim czasopiśmiennictwie odnajdziemy je bez trudu. Ksawery Pruszyński pisał: „reporterka to fatalny zawód, który zwęża, znie czula, zacieśnia, wykańcza" — słowa gorzkie, ale i tak o wiele łagod niejsze od jednoznacznego przymiotnika, którym opatrzył swą spe cjalność E. E. Kisch w reportażu z Monte Carlo. Witold Noskowski formułował: „jedną z zasadniczych cech psychologii dziennikarskiej a fizjologii także jest wieczna gotowość, stan zawsze naładowanego karabinu". W ujęciu K. Ehrenberga dziennikarz — to „człowiek, który umie się spieszyć". Józef Wasowski, polski pionier nauki zawodu na wyższym szczeblu, przestrzegał kandydatów przed „łatwym" rzeko mo zawodem, który z ludzi trafiających doń z przypadku czyni „efe merydy i meteory dziennikarskie, które błysnęły i zgasły" podkre ślając, że nadaje się doń jedynie „ruchliwy, rzutki i bystry, a nic w zawodzie nie mają do roboty melancholicy lub ludzie zdolni do pracy powolnej". Dziwne to, ale cezura drugiej wojny światowej w dziejach defi nicji zawodu i jego potrzeb zaznacza się w sposób specyficzny. Nie prawdopodobne przeobrażenia dziennikarstwa i ich nacisk na wąską, ale nietypową kadrę zawodową odczuli i niejako zapowiedzieli wy bitni publicyści już wcześniej, aby zamilknąć na ten temat całkowi cie w okresie ogromnego rozwoju masowych środków komunikowa nia. Właściwie od tej pory mówią na ten temat już raczej naukowcy pokrewnych specjalności, dydaktycy, prasoznawcy — milczą zaś sami dziennikarze. Najbardziej charakterystyczne z możliwych do wy łowienia określeń w literaturze amerykańskiej pochodzi od Wilfrida Egglestone'a, kierownika wydziału dziennikarskiego uniwersytetu Carletown w