GS-brief Datum 4 december 2019

Zaaknummer 2018-000845

Inlichtingen Openbaar Provincieloket 026 359 99 99 post@.nl

Onderwerp RegioExpres Blad 1 van 9

Beslispunten • Statenbrief conform concept vaststellen

Bevoegdhedengrondslag • Artikel 158, eerste lid, onder b, Provinciewet

Portefeuillehouder Jan van der Meer

Ambitie en thema - Ambitie 2 Duurzaam - Ambitie 4 Gezond, veilig, schoon en welvarend - Ambitie 5 Economie en mobiliteit

Afdeling UW/PMCB

Samenvatting t.b.v. openbare besluitenlijst De RegioExpres verbetert de bereikbaarheid en leefbaarheid van de Achterhoek. Binnen een uur reis je van Winterswijk naar en van naar Utrecht Centraal. Een hele verbetering voor een groot deel van de 21.000 reizigers per dag op deze drukke spoorlijn. De RegioExpres zorgt voor meer kans op een zitplaats en trekt nieuwe reizigers aan. Dat wijst de tweede fase van de verkenning uit. Voor een klein deel van de reizigers ontstaat een verslechtering. Bijvoorbeeld voor een reiziger van Varsseveld naar Didam. Die kan nu 2 keer per uur rechtstreeks met de trein. Door de komst van de RegioExpres wordt dit 1 keer per uur rechtstreeks. De kosten van de RegioExpres blijken uit het onderzoek naar alle noodzakelijke maatregelen wel veel hoger uit te vallen: €137 miljoen, met een bandbreedte tussen de €108 en €167 miljoen. Gedeputeerde Staten willen nu de 3e en laatste fase uitvoeren van de verkenning naar de RegioExpres. In deze fase wordt het dubbelspoor tussen Didam en Doetinchem De Huet verder uitgewerkt en kosten nauwkeuriger berekend. Of de RegioExpres er komt wordt afgewogen in de

mobiliteitsvisie tegen allerlei andere gewenste verbeteringen van het openbaar vervoer en mobiliteit.

Datum 4 december 2019

Zaaknummer 2018-000845

Blad 2 van 9

1 Aanleiding (inleiding) / bestaand beleid

De spoorlijn Arnhem – Winterswijk is de ruggengraat van het openbaar vervoer van de Liemers en de Achterhoek. Ongeveer 21.000 reizigers maken dagelijks gebruik van deze spoorlijn, die één van de drukste regionale spoorlijnen van Nederland is. Om de treinen nog beter op tijd te laten rijden en de overstap op treinen richting de Randstad en Nijmegen te verbeteren is in de zomer van 2019 het spoor tussen Zevenaar en Didam verdubbeld en de snelheid tussen Zevenaar en Wehl verhoogd. Maar de ambitie van uw College en Provinciale Staten voor deze spoorlijn is groter. In februari 2018 is daarom gestart met een verkenning naar hoe deze ambitie gerealiseerd kan worden.

Deze verkenning volgt het kernproces van ProRail en bestaat uit 3 fasen: 1. Startfase, resultaat: startdossier: 2. Analytische fase, resultaat: notitie kansrijke oplossingen; 3. Beoordelingsfase, resultaat: nota voorkeursalternatief.

1.1 Startfase In de periode februari 2018 – mei 2018 is de eerste fase van de verkenning uitgevoerd. Er is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om de spoorlijn te versnellen door de introductie van sneltreinen, te verduurzamen door middel van elektrificatie en stipter te maken door de realisatie van een vrije spoorkruising Arnhem-Oost en het vervangen van de overweg Europaweg (de drukste van Gelderland) in Doetinchem door een tunnel. Uw College heeft Provinciale Staten zowel vooraf over de uitgangspunten (PS2018-104) als over de resultaten geïnformeerd (PS2018-326). Er zijn drie alternatieven gepresenteerd: 1. Verbeteren kwartierdienst, hiervoor is dubbelspoor Wehl – Doetinchem De Huet nodig; 2. RegioExpres 1x per uur, hiervoor is dubbelspoor Didam – Doetinchem De Huet nodig; 3. RegioExpres 2x per uur, hiervoor is naast extra dubbelspoor ook een vrije kruising Arnhem-Oost en elektrificatie van de lijn nodig. Uw College heeft op 22 mei 2018 besloten de tweede fase van de verkenning te starten naar alternatief 2. De afweging van uw College (PS2018-326) is op 20 juni 2018 in de commissie BOC van Provinciale Staten besproken, hierin was brede steun voor deze afweging. Alternatief 3 is als eindbeeld voor de spoorlijn bepaald, maar er is besloten dat nu niet uit te werken.

RegioExpres De RegioExpres is een trein die tussen Winterswijk en Doetinchem overal stopt, om vervolgens non-stop door te rijden naar Arnhem Centraal. Het is een extra trein tussen Arnhem en Doetinchem. Dit betekent 5 treinen per uur tussen Doetinchem en Arnhem.

Datum 4 december 2019

Zaaknummer 2018-000845

Blad 3 van 9

Om de RegioExpres te kunnen rijden zijn ook maatregelen nodig om de veiligheid op overwegen te verbeteren. Een tunnel in de Europaweg is daarom ook onderzocht.

1.2 Analytische fase In de begroting 2019 (PS2018-652) hebben Provinciale Staten het voorstel van uw College gevolgd en besloten €1,5 miljoen beschikbaar te stellen voor de verkenning. De tweede fase van de verkenning is nu afgerond. De effecten van de RegioExpres zijn uitgewerkt en de kansrijke oplossingsrichtingen voor het benodigde dubbelspoor tussen Didam en Doetinchem De Huet zijn bekend.

2 Inhoud voorstel / argumenten voor en tegen

De tweede fase van de verkenning naar de RegioExpres Achterhoek is afgerond. Het voorstel is: • Kennis te nemen van de effecten van de RegioExpres en de kansrijke oplossingen voor de inpassing van het benodigde dubbelspoor Didam – Doetinchem De Huet. De resultaten zijn vastgelegd in de “Notitie Kansrijke Oplossingen”, zie bijlage 1; • Te besluiten om de ambitie voor de RegioExpres af te wegen tegen andere ambities in de mobiliteitsvisie; • Vooruitlopend hierop te besluiten om de derde fase van de verkenning te starten; ▪ Conform uw toezegging (PS2018-326) deze besluiten ter oordeel voor te leggen aan Provinciale Staten. De optie aan te bieden om de resultaten en besluiten in een beeldvormende vergadering aan Provinciale Staten toe te lichten.

Resultaten tweede fase van de verkenning Onder leiding van ProRail is -samen met Arriva, Connexxion, gemeente Doetinchem en gemeente - de spoorverdubbeling tussen Didam en Doetinchem uitgewerkt. Daarnaast is onderzoek gedaan naar reizigersaantallen, de effecten op de bereikbaarheid van de Achterhoek en het draagvlak voor de RegioExpres. Hieronder worden de resultaten toegelicht:

A. Reistijden en reizigersaantallen Met de RegioExpres reis je binnen een uur van Winterswijk naar Arnhem en van Doetinchem naar Utrecht Centraal. Zonder de RegioExpres gaat de reistijd juist verslechteren. Als gevolg van het (Rijks)Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (hierna: PHS) gaan treinen slechter op elkaar aansluiten. In de huidige situatie sluiten de treinen uit de Liemers en Achterhoek ieder kwartier goed aan. Met PHS gaan er 6 intercity’s per uur rijden tussen Utrecht en Arnhem, waardoor de aansluiting 2x per uur verbroken wordt.

Datum 4 december 2019

Zaaknummer 2018-000845

Blad 4 van 9

De RegioExpres zorgt voor een reistijdverbetering van 13 – 20 minuten voor ongeveer 2.000 reizigers per dag. Niet alleen wordt de verbinding tot Arnhem sneller, ook de overstap op treinen van/ naar de Randstad en Nijmegen wordt verbeterd.

Als gevolg van het extra dubbelspoor profiteren daarnaast alle 21.000 reizigers van een nog hogere betrouwbaarheid van de dienstregeling. De RegioExpres trekt ongeveer 600 nieuwe reizigers per dag tussen de Achterhoek en Arnhem. Ook zijn er meer zitplaatsen in de stoptreinen voor reizigers uit de Liemers, doordat reizigers uit de Achterhoek gebruik maken van de RegioExpres. Dit is ook een financieel en duurzaam voordeel in de exploitatie, doordat treinen naar Winterswijk minder lang hoeven te zijn en dus minder diesel verbruiken.

Een kleine groep reizigers krijgt als gevolg van de RegioExpres een langere reistijd. Een reiziger die van Varsseveld naar Didam wil reizen kan dit nu 2x per uur rechtstreeks. Met de RegioExpres erbij kan dat nog maar 1x per uur rechtstreeks. De andere keer moet deze reiziger overstappen op station Doetinchem. De extra reistijd is 2 minuten en de overstap is op hetzelfde perron. Dit geldt voor ongeveer 250 reizigers die dagelijks van Gaanderen t/m Winterswijk reizen naar één van de stations tussen Doetinchem en Arnhem.

De waarde van alle reistijdeffecten in € bedraagt tussen de €31 en €46 miljoen. Omdat er (nog) geen maatschappelijke kostenbatenanalyse is uitgevoerd, zijn andere effecten nog niet in geld uitgedrukt.

B. Bereikbaarheid Achterhoek en draagvlak De RegioExpres verbetert de bereikbaarheid en leefbaarheid van de Achterhoek. Het is een snel en duurzamer alternatief voor de auto, zeker gelet op de files op de A12 en A18. De Achterhoek komt per spoor 13 – 20 minuten dichterbij Arnhem/ Nijmegen en de Randstad te liggen en wordt daardoor aantrekkelijker om te wonen of te werken. Een student uit Terborg kan binnen 90 minuten op de campussen van Nijmegen Heyendaal en Utrecht Science Park zijn. Wageningen Campus is met de RegioExpres binnen ongeveer 60 minuten te bereiken en Arnhem Presikhaaf in ongeveer 45 minuten. Voor bedrijven in Arnhem, Nijmegen of Utrecht wordt personeel uit de Achterhoek interessanter, doordat ze sneller bij hun fabriek of kantoor kunnen komen. Omgekeerd treedt hetzelfde effect op, waardoor bedrijven uit de Achterhoek mogelijk interessanter zijn voor potentiële werknemers. Werkgevers zijn daarom ook positief over de RegioExpres, dat geldt ook voor gemeenten, ProRail, regio, vervoerders, het ROCOV en de reizigers. Er is daarmee een groot en breed maatschappelijk draagvlak.

C. Infrastructuur en investeringskosten Voor het rijden van de RegioExpres is spoorverdubbeling tussen Didam en Doetinchem De Huet nodig. Deze maatregel is uitgewerkt om de haalbaarheid te beoordelen en een

Datum 4 december 2019

Zaaknummer 2018-000845

Blad 5 van 9

meer nauwkeurig beeld van de investeringskosten te bepalen. In deze fase zijn kansrijke oplossingsrichtingen benoemd en -waar mogelijk- is voor delen van het traject al een voorkeursalternatief bepaald. Een verdere toelichting staat in de Notitie Kansrijke Oplossingen (bijlage 1).

De investeringskosten voor de spoorverdubbeling zijn in 2015 door een ingenieursbureau geraamd op €63 miljoen met een bandbreedte tussen de €52 en €80 miljoen. ProRail heeft in deze fase een eigen kostenraming opgesteld op basis van de meest recente beschikbare informatie. De verwachte kosten zijn geraamd op €137 miljoen met een bandbreedte tussen de €108 en €167 miljoen. De verwachte kosten voor het tweede spoor zijn dus ongeveer verdubbeld. In verband met het grote verschil is in opdracht van de provincie een second opinion op de kostenraming uitgevoerd. Deze bevestigt de conclusies van ProRail. Duidelijk is dat de kosten veel hoger zijn dan eerder is aangenomen en dan het bedrag dat met Provinciale Staten gecommuniceerd is.

Een verklaring van het verschil tussen de €63 (2015) en €137 miljoen (2019): + €74 miljoen ▪ Er is ongeveer 1,6km extra spoor nodig en de spoorbaan moet breder worden uitgevoerd (+ €15 miljoen); ▪ Extra maatregelen op stations, overwegen en voor geluidsreductie zijn noodzakelijk om de RegioExpres te laten rijden (+ €27 miljoen); ▪ Hogere kosten voor het verleggen van kabels, leidingen en aanpassingen aan de treinbeveiliging (+ €7 miljoen); ▪ De kosten voor spoor zijn gestegen als gevolg van de betere economische situatie (+ €12 miljoen); ▪ Door stijging van de bouwkosten als gevolg van bovengenoemde, stijgen andere kosten mee, omdat deze als percentage van de bouwkosten worden berekend (+ €13 miljoen. Een uitgebreide toelichting is opgenomen als bijlage 2 bij deze GS-brief. De bandbreedte van de raming is nu nog hoog. Na de volgende fase van de verkenning is deze aanzienlijk verkleind.

Besparingsopties Er is gekeken naar mogelijke besparingen. De grootste besparingsmogelijkheid is het terugbrengen van het dubbelspoor tot vlak voor Doetinchem De Huet. Dit station blijft dan enkelsporig en er zijn hier geen maatregelen nodig. Dit bespaart naar verwachting €10 – €15 miljoen, maar heeft wel een negatieve impact op de betrouwbaarheid van de dienstregeling. Er zijn ook andere besparingen genoemd die samen optellen tot €24 – €29 miljoen (bijlage 2). Daar staat tegenover dat er ook kostenverhogende aspecten kunnen optreden, zoals grondverwerving. Het advies is de besparingen niet mee te rekenen en €137 miljoen als nieuw uitgangspunt voor de kosten aan te nemen.

Datum 4 december 2019

Zaaknummer 2018-000845

Blad 6 van 9

Tunnel Europaweg De RegioExpres en het tweede spoor zorgen voor een hoger veiligheidsrisico op overwegen. Er geldt een wettelijke verplichting om deze verslechtering te compenseren. In de vorige fase is een tunnel in de Europaweg als mogelijke maatregel genoemd. Het afgelopen jaar is deze tunnel in het kader van het Landelijk Verbeterprogramma Overwegen (hierna: LVO), samen met het ministerie, ProRail en gemeente Doetinchem, onderzocht. Conclusie is dat een tunnel de enige oplossing is die op de lange termijn de problemen op de Europaweg oplost. Echter, de Europaweg komt alleen in aanmerking voor een kleine financiële bijdrage vanuit het Rijk, omdat de urgentie in vergelijking tot andere overwegen niet groot genoeg is. Ook bij gemeente Doetinchem ontbreken de financiële middelen.

In de raming van ProRail is nog geen rekening gehouden met alle compensatie. De ervaring leert dat bij dit soort projecten zeker een overweg moet worden weggenomen om de toegenomen onveiligheid te compenseren. Dat kan betekenen het afsluiten van een overweg (voor gemotoriseerd verkeer of een volledige sluiting) of de realisatie van een autotunnel. Ook dit punt moet in het vervolg onderzocht worden. De kosten hiervan komen bovenop de kosten voor het spoor, maar zijn pas nauwkeurig te bepalen wanneer de exacte maatregelen bekend zijn. Hiervoor is de derde fase nodig.

Vrije kruising Arnhem Oost Ten oosten van station Arnhem Velperpoort komen treinen uit 3 richtingen op 2 sporen bij elkaar: de IJssellijn (Arnhem – Zwolle), Arnhem – Winterswijk en Arnhem – Duitsland. Het gaat hier om de belangrijkste spoorcorridors van Gelderland en qua aantal treinen één van de drukste spoorkruisingen van Nederland. Al lang is de wens om een vrije spoorkruising te realiseren, zodat treinen elkaar niet meer hinderen en er zo meer capaciteit op het spoor ontstaat. Nu is de dienstregeling zo opgebouwd dat treinen elkaar niet hinderen, met een vrije kruising hoeft hier geen rekening gehouden mee te worden en is het mogelijk treinen op een ander tijdstip te plannen en verbindingen te versnellen.

Uw College lobbyt om een vrije spoorkruising Arnhem-Oost te realiseren. Alle vervoerders -Arriva, Abellio, Connexxion, NS, NS International- steunen deze lobby. Er is met ProRail onderzoek gedaan. Op dit moment is de betrouwbaarheid van de dienstregeling hoog. Zolang er geen extra treinen gaan rijden is een vrije spoorkruising nuttig, maar niet noodzakelijk. Ook 1 RegioExpres per uur kan nog in dienstregeling worden opgenomen zonder vrije kruising. 2x per uur een RegioExpres past niet meer, dat geldt ook voor extra treinen richting Zutphen en Zwolle of wanneer internationale treinen op een ander tijdstip moeten gaan rijden. Maar daar is nu geen concreet plan voor. In het kader van het landelijke traject Toekomstbeeld OV worden verschillende

Datum 4 december 2019

Zaaknummer 2018-000845

Blad 7 van 9

scenario’s onderzocht voor dienstregelingen, waaronder internationale treinen Amsterdam – Arnhem – Berlijn. Mogelijk leidt dat tot claims voor extra treinen ten oosten van Arnhem waarmee de spoorkruising Arnhem-Oost niet alleen nuttig, maar ook noodzakelijk wordt.

Scenario’s De tweede fase van de verkenning is na vaststelling van de Notitie Kansrijke Oplossingen afgerond. In de Mid Term Review (PS2017-272) hebben Provinciale Staten besloten om €25 – €30 miljoen te reserveren voor de realisatie van dubbelspoor tussen Didam en Doetinchem. De kosten voor deze verdubbeling zijn nog steeds aanzienlijk hoger (verwachting: €137 miljoen), de gereserveerde middelen zijn onvoldoende. Op basis van de resultaten zijn drie scenario’s denkbaar.

1. RegioExpres afwegen in de mobiliteitsvisie en vooruitlopend hierop doorgaan met de volgende fase van de verkenning; 2. RegioExpres afwegen in de mobiliteitsvisie, maar in afwachting hiervan nu niet doorgaan met de verkenning; 3. Stoppen met de RegioExpres als gevolg van de hogere investeringskosten.

Afweging: scenario 1 Het advies is te kiezen voor scenario 1. De RegioExpres is een belangrijk project met grote voordelen. Met dit scenario wordt de succesvolle lijn van uw College en Provinciale Staten naar het gezamenlijke eindbeeld voor deze drukke spoorlijn doorgezet. Uitstel van minstens een half jaar is onwenselijk, aangezien in de begroting 2019 (PS2018-652) het besluit om de verkenning af te ronden genomen is en de benodigde financiële middelen beschikbaar zijn gesteld. De derde fase van de verkenning is daarnaast een cruciaal onderdeel om zorgvuldige besluitvorming over deze grote investering mogelijk te maken. De investering in dubbelspoor moet wel afgewogen worden ten opzichte van andere projecten in de mobiliteitsvisie. Duidelijk is dat er een grote financieringsopgave ligt, die mogelijk ook de volgende coalitieperiode raakt. Een mogelijkheid is dit bedrag over een langere periode bij elkaar te sparen.

Voor financiering kan ook naar andere partijen gekeken worden. Gezien het brede draagvlak bij ProRail, vervoerders en regio is een gerichte en gezamenlijke lobby samen met Provinciale Staten voor een Rijksbijdrage kansrijk. Het project is door uw College als “prioritaire ambitie” bij het Rijk ingebracht. Ook hebben ProRail en NS het dubbelspoor opgenomen in hun lobby naar het Rijk voor het eventuele investeringsfonds. Succes hangt ook af van de resultaten van het landelijke toekomstbeeld OV, op basis hiervan bepaalt het Ministerie haar toekomstige investeringen. Vanuit de regio Achterhoek is eerder aangeboden bij te dragen door de gemeentelijke gronden kosteloos beschikbaar te stellen. Het is dus zeker niet alleen een provinciale opgave.

Datum 4 december 2019

Zaaknummer 2018-000845

Blad 8 van 9

3 Consequenties

• Financieel • Beleidsmatig • Klimaat

Toelichting consequenties Financieel Het voorgestelde besluit heeft geen directe financiële consequenties. De kosten van de volgende fase van de verkenning, naar verwachting ongeveer €1,5 miljoen, zijn in de begroting 2019 al beschikbaar gesteld (PS2018-652).

Beleidsmatig De RegioExpres is een grote verbetering voor de spoorlijn Arnhem – Winterswijk. Deze spoorlijn is opgenomen in de omgevingsvisie Gaaf Gelderland en uw coalitieakkoord. Dubbelspoor Didam – Doetinchem en de toevoeging van de RegioExpres zorgen voor een snelle, duurzame en robuuste verbinding tussen (Gelderse) regio’s. Hiermee wordt bijgedragen aan een aantrekkelijkere woon- en leefomgeving. De bereikbaarheid, leefbaarheid en het vestigingsklimaat van de Achterhoek en regio Arnhem – Nijmegen verbeteren. De RegioExpres is ook opgenomen in het landelijke Toekomstbeeld OV, waarin onder regie van het Rijk het spoornetwerk voor 2040 wordt bepaald. Dit toekomstbeeld is najaar 2020 klaar.

Door in te stemmen met het voorstel sluit de RegioExpres aan bij de door uw College ingezette koers: een brede afweging op basis van de nog op te stellen mobiliteitsvisie. Met het starten van derde fase van de verkenning en het voorleggen van deze keuze aan Provinciale Staten wordt daarnaast voldaan aan de toezeggingen die gedaan zijn in PS2018-104, PS2018-326 en bij de begrotingsbehandeling 2019 en 2020. Het project loopt hierdoor ook geen vertraging op.

Klimaat De RegioExpres verbetert de bereikbaarheid van de Achterhoek en is een snel en duurzamer alternatief voor de auto, zeker gelet op de files op de A12 en A18.

Datum 4 december 2019

Zaaknummer 2018-000845

Blad 9 van 9

4 Risico’s

De kosten voor de RegioExpres zijn veel hoger dan beschikbare middelen. De laatste fase van de verkenning kan worden uitgevoerd zonder financiële risico’s, maar uiteindelijk zal de RegioExpres afgewogen moeten worden ten opzichte van andere ambities in de mobiliteitsvisie. Juist met dit voorstel wordt deze zorgvuldige afweging bereikt. De verkenning kan ook leiden tot verwachtingen bij partners, maar deze verwachtingen zijn er nu al. Het stoppen van de verkenning is, naast dat hier vanuit de inhoud geen directe aanleiding voor bestaat, ook vanuit draagvlak zeer ongewenst. Het staat haaks op de ingezette lijn van uw College om samen met Provinciale Staten te werken naar het eindbeeld voor de spoorlijn Arnhem – Winterswijk, inclusief RegioExpres.

5 Vervolgproces en communicatie

De derde en laatste fase van de verkenning duurt ongeveer 1 – 1,5 jaar. Deze zal uitgevoerd worden met ProRail, Doetinchem, Montferland, Arriva en Connexxion. Daarnaast zal de uitwerking van de tracés in Didam, Wehl en Doetinchem De Huet samen met aanwonenden, grondeigenaren en andere belanghebbenden uit de omgeving van het traject plaatsvinden. Het resultaat van de verkenning is een voorkeursalternatief dat aan uw College wordt voorgelegd. De RegioExpres kan op z’n vroegst in 2026 rijden. Dit is later dan verwacht. Dit betekent ook dat in het Programma van Eisen voor de concessie Rijn-Waal de RegioExpres als ontwikkelopgave meegenomen moet worden, omdat het dubbelspoor niet bij start van deze concessie klaar is. Als besloten wordt de RegioExpres niet op te nemen in de mobiliteitsvisie, dan kan de verkenning direct gestopt worden. Alleen de tot dan toe gemaakte kosten zullen dan met ProRail verrekend hoeven te worden.

Bijlage(n) 1 Notitie kansrijke oplossingen 2 Verschilanalyse kostenramingen en besparingsopties