DOCSLIB.ORG

Show Publication Content!

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Show Publication Content! Prawa i przywileje miasta i dóbr ziemskich ZABŁUDÓW XV - XVIII w. Prawa i przywileje miasta i dóbr ziemskich ZABŁUDÓW XV - ��XVIII w. opracował · Józef Maroszek . : : · · Białystok 1994 Recenzenci: Prof. dr hab. Stanisław Alexandrowicz dr Włodzimierz J annolik ISBN 83-86423-05-6 Projekt graficzny obwoluty Waldemar Wilczewski :Qpracowanie techniczne Władysław Pietruk Skład kompµterowy Stanisław Zukowski. Publikacja dotowana przez Filię Uniwer.rytętu War.szawskiego w Bialymstoku oraz Towarzystwo Pn.yjaciól Ziemi Zabludowskiej (praca Nr 2) ... DZIAŁ WYDAWNICTW FILII UW W BIAŁYMSTOKU 1994 Nakład 250 egz., ark. wyd. 21, papier offset. kl. I, 80 e;r., nr ·zam. 20/94 Wykonano w Dziale Wydawnictw ·Filii UW w Białymstoku Cena 80 .OOO zł. Zainteresowanie przeszłością własnej okolicy, parafii, miasteczka czy wsi jest rzeczą godną pochwały. Pozwala lepiej zrozumieć tradycję przeka­ zaną przez przodków, ukazuje liczne powiązania jakie zachodziły między dziejami całego kraju, a historią regionalną i lokalną. Można powołać się tu na słowa Joachima Chreptowicza, który przed 200 laty dedykując dzieciom „Pamiętnik'' swego rodu stwierdził: „Nie żadna próżność urodzenia albo dzieł okazałych jest mi do tego powodem, ale rozumiem, Że jest przyzwoitą ciekawością każdego człowieka - jakiegokolwiek kto jest stanu i powołania - wiedzieć kto byli i co czynili jego przodkowie i co się z niemi działo" .1 W czasach, gdy odchodzimy od socjalistcznych stereotypów, gdzie przy­ kłady z historii lokalnej miały wyłącznie służyć jako ilustracje do dialektyki dziejów i walki klas, musimy na nowo wrócić do dziejów naszych „małych oj czyzn" , przyjrzeć się im uważnie, by odbudowując nasz kraj po okre­ sie sowietyzacji przenieść jak najwięcej dziedzictwa, które pozostawili nam przodkowie. Poznać przeszłość własnej okolicy winniśmy też dlatego, by nie niszczyć wartości nam przekazanych, zrozumieć siebie i otoczenie, kul­ turę i mentalność ludzi. Wobec nowych zasad gospodarowania przestrzenią wskazać należy jak czynili to nasi poprzednicy na tej ziemi, a·dlasamorząd­ nych kolegiów ukazać bogactwo nieodkryte, niewyzyskane i zapomniane - przeszłość. Obserwując pietyzm, z jakim kraje Zachodu Europy odnoszą się do lokalnych tradycji musimy „wchodząc do Europy" wnieść cały nasz dorobek cywilizacyjny i· narodowy, we wszystkich jego wymiarach, w tym najbliższym człowiekowi również. Wobec nowych zadań musi ulec zmianie podejście historyków do dzie­ jów regionalnych. Z jednej bowiem strony do warsztatu historyka-regio­ nalisty dotrzeć muszą najnowsze osiągnięcia historiografii, z drugiej zaś strony historycy dziejów ogólnych winni bardziej wnikliwie wykorzystywać ustalane przy większym stopniu szczegółowości obiektywne prawdy i fakty historyczne. Historia regionalna jest zresztą płaszczyzną, gdzie spotykaj ą się nie tylko zawodowi badacze, ale również amatorzy, popularyzatorzy, krajo­ znawcy i inni. Stąd właśnie historia regionalna jest najlepszą okazją dla popularyzacji osiągnięć historiografii całego kraju czy nawet dziejów po­ wszechnych. Ważnym jest bowiem, hy umożliwić jak najszerszym kręgom odbiorców dostęp nie tylko do myśli historycznej, mniej lub bardziej, zo- 5 biektywizowanych prawd, ale również dotarcie do źródeł historycznych naj­ częściej spoczywających w archiwach krajowych i zagranicznych, niekiedy tylko ogłoszonych drukiem, najczęściej w bardzo rzadki<;:h wydawnictwach. Z powyższych powodów przygotowano niniejsze wydawnictwo wy­ boru źródeł historycznych obrazujących przeszłość jednego kompleksu dobr ziemskich - terytorium dawnej Puszczy Błudów. W XV w. Puszczę tę nadano Iwanowi Chodkiewiczowi, a jej obszar wchodzi dziś w skład kilku podbiałostockich gmin: Zabłudowa, Supraśla, Gródka, Michałowa, w nie­ wielkiej części gminy Narew, a nawet miasta Białegostoku. Terytorium to miało wspólną przeszłość, aż po rozpad włości, który nastąpił w poł. XIX w. Edycja materiałów źródłowych z XVI-XVIII wieku umożliwia wyko­ rzystywanie ich nie tylko przez badaczy regionalistów, ale również w pracy ze studentami oraz w dydaktyce szkolnej. Stwarza możliwość poszerzenia zainteresowań uczniów o przeszłość własnej okolicy i miejscowości. Dobór materiałów źródłowych ma umożliwić poznanie różnxch dziedzin życia mie­ szkańców dawnych dóbr zabłudowskich - rolnictwa (nr 15 i 36), rzemiosła (nr 22, 35, 39, 55), handlu (nr 8, 22, 41, 46, 50, 58), organizacji samo­ rządu miejskiego, współżycia różnych grup narodowościowych i religijnych w mieście i dobrach zabłudowskich. Poznajemy zasady ksz�ałcenia dzieci w szkołach prowadzonych przy kościele, cerkwi i zborze kalwińskim, zasady opieki .społecznej, dzieje koegzystujących w obrębie tej włości ziemskiej konfesji i wyznań: rzymskiego katolicyzmu, kościoła unickiego, prawosław­ nego, kalwinistów, arian oraz judaizmu. Wydawca dokonał takiego wyboru materiałow źródłowych, które są typowe dla innych dóbr ziemskich położonych w granicach Wielkiego Księ­ stwa Litewskiego i Podlasia. Odmienność procesu dziejowego tych ziem od pozostałego terytorium współczesnej nam Polski zmusza do dysponowania odrębnym zbiorem źródeł. Może nim posługiwać się nauczyciel w szkole i dydaktyk w czasie zajęć ze studentami. * * * Zabłudów - dziś niewielkie miasteczko leży na pograniczu historycz­ nego Podlasia i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Puszcza Błudów pier­ wotnie stanowiąca własność Iwana Chodkiewicza (zm. 1482 r.) położona była jak się wydaje w granicach terytorium podległego przysądowi zamku w Bielsku Podlaskim. N a pewno tak było, gdy przejściowo terytorium to odebrano synowi Iwana - Aleksandrowi Chodkiewiczowi, stronnikowi Mi­ chała Glińskiego, zdrajcy zbiegłego do Moskwy. Przyłączono wówczas ob- 6 szar Bludowia do apanaży królowej Heleny, wdowy po Aleksadrze Jagiel­ lończyku. Namiestnicy zarządzający zamkami w Bielsku i Surażu zezwolili wówczas osadnikom na trzebież Chodkiewiczowskiej puszczy, zakładanie tam osad chłopskich. Powstały wówczas wzdłuż rubieży zachodnich tego obszaru osady: Hoźna, Małynka wieś, Małynka dwór, Miniewicze, Koźliki, Żuki, Stanisławowo, Solniki, Protasy, Rzepniki i Kudrycze. W 1512 r., gdy Zygmunt Stary przywrócił Aleksandrowi Chodkiewiczowi jego ojcowiznę, dał mu 20 służb w trzech osadach. Wówczas też formowało się osadnictwo w sąsiednich włościach. W 1514 r. Griszko Deniszewicz zwany Żaba otrzy­ mał przy granicy zabłudowskiej 4 źreby, później w 1528 r. sprzedane one zostały Aleksandrowi Chodkiewiczowi i powiększyły włość zabłudowską o wieś Klewinowo. W tymże 1528 r. A. Chodkiewicz od Macieja i Mikołaja Jundziłów nabył dobra Dojlidy (już wcześniej mu zastawione), a będące działem dóbr białostockich. Odtąd dobra dojlidzkie stale złączone były z włością zabłudowską. Długa wspólna historia sprawiła, że historycy mają duże trudności z wyodrębnieniem poszczególnych nadań - Tabutowiczow­ skich dóbr Białystok (po 1437 a przed 1450 r.) i Chodkiewiczowskich dóbr zabłudowskich (później niż białostockie). W zbadaniu najdawniejszych dziejów dóbr zabłudowskich dużą prze­ szkodą są falsyfikaty. Za takie należy uznać bowiem dokumenty: rzekomo wystawiony w Grodnie 7 stycznia 1480 r. przez Aleksandra Chodkiewicza dla braci Sobolewskich, nadający im ziemię nad rzeczkami Bobrową i Kry­ nicą (nr 1), drugi rzekomo wystawiony w Gródku na Supraśli 13 paździer­ nika 1510 r., w którym tenże właściciel miał fundować monaster nad rzeką Supraślą, uposażając go w dwór, miasta i dobra Choroszcz (nr 2) i jeszcze inny, rzekomo wystawiony w Bielsku 29 marca 1533 r. przez Hryszkę Kim­ barowicza i Wencława Mikołajewicza na prośbę Horodzińskich dziedziców Horodnian.2 Najdawniejsze dokumenty z 1 poł. XVI w. znakomicie obrazują ograni­ czenie dóbr, i>tan zalesienia, pierwociny gospodarki rolnej w obrębie włości. Szczególnie cennymi są akty z 1512 r. (nr 3), 1525 r. (nr 5) i 1550 r. (nr 7). Podział schedy po zmarłym w 1549 r. Aleksandrze Chodkiewiczu pomię­ dzy jego 3 synów doprowadził do ukonstytuowania się miasta Zabłudów w części przypadłej Grzego�zowi Chodkiewiczowi. W 1550 r. istniał już dwór zabłudowski, a w 1553 r. Zygmunt August dał G. Chodkiewiczowi prawo na odbywanie targu, 2 jarmarków i na „zasadzenie miasta" w Za­ błudowie. Powołanie nowego miasta było funkcją wzmożonego osadnictwa wokół niego, które zajmowało wówczas zachodnią połać Puszczy Bludów. Jak się zresztą okazuje z najdawniejszego inwentarza miejskiego miasto to było bogato uposażone w ziemię (zob. nr 15), a mieszczanie aktywnie ucze- 7 stniczyli w trzebieży i kolonizacji puszczy. Na wykarczowanym obszarze zorganizowali potężny ciąg osadniczy zwany Folwarkami Miejskimi (dziś wsie Folwarki Wielkie i Małe - zob. nr 25). Obszar upraw rolnych na ode­ branej przez miasto Puszczy Błudów ziemi wynosił aż 100 włók (ok. 1650 ha) ziemi. Przedmieście to usytuowano wzdłuż prostej linii, równolegle do granicy lasów, a mieszczanie z przedmieścia Folwarki Miejskie mieli wi­ docznie dalej trzebić las. Organizacja tego ważnego przedsięwzięcia powta­ rzała wzorzec tzw. wsi osocznickiej, których całe łańcuchy organizowano na przedpolach hospodarskich puszcz: Białowieskiej, Grodzieńskiej i innych. _ Dziś ważnym zabytkiem tej umiejętności rządzenia się przestrzenią (sprzed 4,5 stuleci) jest układ wsi pod ścianą dawnej Puszczy Błudów. Tak więc Zabłudów wzorem okolicznych miast królewskich na Podlasiu miał własne wsie miejskie. Widocznie użytkownikom gruntów Folwarków Miejskich po­ wierzono też strzeżenie lasów, uczestniczenie w nagonce w czasach polowań. Folwarki Miejskie odlączono od miasta w 1635 r., gdy Janusz Radziwiłł w ordynacji danej magistratowi wskazał: „Zapisy i zeznania, które ad pra­ esentem diem folwarczanie
Load more

Recommended publications
  • 15Th-17Th Century) Essays on the Spread of Humanistic and Renaissance Literary (15Th-17Th Century) Edited by Giovanna Siedina
    45 BIBLIOTECA DI STUDI SLAVISTICI Giovanna Siedina Giovanna Essays on the Spread of Humanistic and Renaissance Literary Civilization in the Slavic World Civilization in the Slavic World (15th-17th Century) Civilization in the Slavic World of Humanistic and Renaissance Literary Essays on the Spread (15th-17th Century) edited by Giovanna Siedina FUP FIRENZE PRESUNIVERSITYS BIBLIOTECA DI STUDI SLAVISTICI ISSN 2612-7687 (PRINT) - ISSN 2612-7679 (ONLINE) – 45 – BIBLIOTECA DI STUDI SLAVISTICI Editor-in-Chief Laura Salmon, University of Genoa, Italy Associate editor Maria Bidovec, University of Naples L’Orientale, Italy Scientific Board Rosanna Benacchio, University of Padua, Italy Maria Cristina Bragone, University of Pavia, Italy Claudia Olivieri, University of Catania, Italy Francesca Romoli, University of Pisa, Italy Laura Rossi, University of Milan, Italy Marco Sabbatini, University of Pisa, Italy International Scientific Board Giovanna Brogi Bercoff, University of Milan, Italy Maria Giovanna Di Salvo, University of Milan, Italy Alexander Etkind, European University Institute, Italy Lazar Fleishman, Stanford University, United States Marcello Garzaniti, University of Florence, Italy Harvey Goldblatt, Yale University, United States Mark Lipoveckij, University of Colorado-Boulder , United States Jordan Ljuckanov, Bulgarian Academy of Sciences, Bulgaria Roland Marti, Saarland University, Germany Michael Moser, University of Vienna, Austria Ivo Pospíšil, Masaryk University, Czech Republic Editorial Board Giuseppe Dell’Agata, University of Pisa, Italy Essays on the Spread of Humanistic and Renaissance Literary Civilization in the Slavic World (15th-17th Century) edited by Giovanna Siedina FIRENZE UNIVERSITY PRESS 2020 Essays on the Spread of Humanistic and Renaissance Literary Civilization in the Slavic World (15th- 17th Century) / edited by Giovanna Siedina. – Firenze : Firenze University Press, 2020.
    [Show full text]
  • Sejm Z 1611 Roku. W Nowym Opracowaniu
    Sejm z 1611 roku W nowym opracowaniu Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego Seria: e-Monografie Nr 77 Dostęp online: http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/80041 Janusz Byliński Sejm z 1611 roku W nowym opracowaniu Wrocław 2016 © Copyright by Janusz Byliński Korekta: Ewa Gałyga-Michowska Skład i opracowanie techniczne: Krzysztof Mruszczak Druk: Drukarnia Beta-druk, www.betadruk.pl Wydawca E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego ISBN 978-83-65431-24-0 (druk) ISBN 978-83-65431-25-7 (online) Spis treści Wykaz używanych skrótów .........................................................................................9 Wstęp .........................................................................................................................11 Rozdział I Przed Sejmem ............................................................................................................17 Rozdział II Sejmiki przedsejmowe ...............................................................................................45 Rozdział III Początek sejmu – trudności z wyborem marszałka ...................................................85 Rozdział IV Wota senatorskie ......................................................................................................103 Rozdział V Za wojną – czy przeciw wojnie? ..............................................................................129 Rozdział VI Sprawy pruskie ........................................................................................................151
    [Show full text]
  • Polish Battles and Campaigns in 13Th–19Th Centuries
    POLISH BATTLES AND CAMPAIGNS IN 13TH–19TH CENTURIES WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ IM. PŁK. DYPL. MARIANA PORWITA 2016 POLISH BATTLES AND CAMPAIGNS IN 13TH–19TH CENTURIES WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ IM. PŁK. DYPL. MARIANA PORWITA 2016 Scientific editors: Ph. D. Grzegorz Jasiński, Prof. Wojciech Włodarkiewicz Reviewers: Ph. D. hab. Marek Dutkiewicz, Ph. D. hab. Halina Łach Scientific Council: Prof. Piotr Matusak – chairman Prof. Tadeusz Panecki – vice-chairman Prof. Adam Dobroński Ph. D. Janusz Gmitruk Prof. Danuta Kisielewicz Prof. Antoni Komorowski Col. Prof. Dariusz S. Kozerawski Prof. Mirosław Nagielski Prof. Zbigniew Pilarczyk Ph. D. hab. Dariusz Radziwiłłowicz Prof. Waldemar Rezmer Ph. D. hab. Aleksandra Skrabacz Prof. Wojciech Włodarkiewicz Prof. Lech Wyszczelski Sketch maps: Jan Rutkowski Design and layout: Janusz Świnarski Front cover: Battle against Theutonic Knights, XVI century drawing from Marcin Bielski’s Kronika Polski Translation: Summalinguæ © Copyright by Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita, 2016 © Copyright by Stowarzyszenie Historyków Wojskowości, 2016 ISBN 978-83-65409-12-6 Publisher: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita Stowarzyszenie Historyków Wojskowości Contents 7 Introduction Karol Olejnik 9 The Mongol Invasion of Poland in 1241 and the battle of Legnica Karol Olejnik 17 ‘The Great War’ of 1409–1410 and the Battle of Grunwald Zbigniew Grabowski 29 The Battle of Ukmergė, the 1st of September 1435 Marek Plewczyński 41 The
    [Show full text]
  • Rejestr Senatorów I Posłów Na Sejmie Walnym Warszawskim 9 Lutego-21 Marca 1600 R
    ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO MCCLXVII - 2004 Prace Historyczne z. 131 Andrzej Radaman Marek Ferenc REJESTR SENATORÓW I POSŁÓW NA SEJMIE WALNYM WARSZAWSKIM 9 LUTEGO-21 MARCA 1600 R. Sejm walny warszawski 1600 r. zajmował ważne miejsce w dziejach panowania Zygmunta III Wazy. Na nim król podjął próbę naprawy Rzeczypospolitej, zakończoną konfliktem ze szlachtą, która w konsekwencji, w roku 1606, doprowadziła do tzw. ro­ koszu Zebrzydowskiego. Przebieg sejmu 1600 r. został dość dokładnie omówiony przez Barbarę Janiszewską-Mincer i nie ma tutaj potrzeby powtarzania jej ustaleń1. Warto tylko może przytoczyć kilka najważniejszych informacji. Przede wszystkim, sejm został zwołany 14 grudnia 1599 na 9 lutego 16002. Sejmiki powiatowe miały się odbyć 29 grudnia 1599, a generalne 26 stycznia 1600 r. Większość sejmików była jed­ nak spóźniona i obradowała w dniach 12-17 stycznia 16003. Trudno powiedzieć, jak było z sejmikami generalnymi, choć wiemy, że niektóre odbyły się w wyznaczonym terminie4. Marszałkiem sejmu 1600 r. był kniaź Jan Szujski, podkomorzy brzesko- -litewski5. Głównymi tematami obrad - w zakresie spraw wewnętrznych: usprawnienie 1 B. Janiszewska-Mincer, Rzeczpospolita Polska w latach 1600-1603 (Narastanie konfliktu mię­ dzy Zygmuntem 111 Wazą a stanami), Bydgoszcz 1984. Autorka poświęca sejmowi 1600 r. cały drugi roz­ dział, obejmujący s. 28-57. 2 B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 29 (powołując się na znajdujące się w Archiwum Państwo­ wym w Gdańsku Recesy stanów pruskich, nr 300/29/64, k. 153). W. Konopczyński, Chronologia sej­ mów polskich, Kraków 1948, s. 145 podaje błędną datę zwołania sejmu - 29 XII 1599. 3 B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 29-30. Np. 17 I 1600 odbyły się sejmiki - wielkopolski, w Środzie i krakowski, w Proszowicach, ale ten ostatni został zerwany.
    [Show full text]
  • Konflikt Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna”
    Artykuły KLIO. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym PL ISSN 1643-8191, t. 20 (1) 2012, s. 111–140 Piotr Łabędź (Toruń) Konfl ikt Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” z Zygmuntem III Wazą a działania wojenne w Infl antach w latach 1600–1602 ◆ onfl ikt Krzysztofa Radziwiłła z Zygmuntem III ciągnął się niemal przez 16 lat panowania tego króla. Początek tego sporu obserwuje- Kmy już kilka miesięcy po koronacji monarchy, a zakończy go dopiero śmierci litewskiego magnata w 1603 r. Szczytowy moment konfl iktu przypadł na okres wojny infl anckiej z lat 1600–1602. Ów zatarg przybrał wówczas bar- dzo niebezpieczny charakter, albowiem w obliczu zagrożenia Rzeczypospolitej okazało się, że król i hetman wielki litewski nie są w stanie ze sobą współpra- cować. Konfl ikt ten przyczynił się do tego, że w ciągu roku wojska szwedz- kie opanowały niemal całe Infl anty i zaczęły zagrażać Litwie. Według króla i opinii szlacheckiej winnym zaistnienia takiej sytuacji był przede wszystkim Krzysztof Radziwiłł. Tymczasem wiele faktów wskazuje na to, że hetman li- tewski padł ofi arą propagandy dworu królewskiego i niechętnych mu senato- rów. Celem autora niniejszego szkicu jest ocena działalności wojskowej wo- jewody wileńskiego w Infl antach i próba odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ na militarne działania hetmana miał jego spór z królem. Do tekstu dołączono niepublikowany dotąd list dotyczący omawianego tematu1. 1 List ten został przygotowany do druku w oparciu o instrukcję wydawniczą opracowa- ną przez Kazimierza Lepszego: Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych: od XVI do połowy XIX wieku, Wrocław 1953. 111 Piotr Łabędź Kwestia przynależności i podziału Infl ant od wielu lat budziła liczne kontrowersje we wzajemnych stosunkach między Rzeczpospolitą, Szwecją i Moskwą.
    [Show full text]
  • Wielkie Księstwo Litewskie a Moskwa : Okres Smuty
    Henryk Wisner Wielkie Księstwo Litewskie a Moskwa : okres Smuty Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej 12, 99-108 2006 TMPnS Seria XII 2006 Henryk Wisner Wielkie Księstwo Litewskie a Moskwa. Okres Smuty )*tuł wymaga komentarza. Od roku 1569, kiedy została zawarta unia nazwana lubelską, 7Wielkie Księstwo Litewskie i Korona Polska miały wspólnego władcę, którego następców powinny razem wybierać, i jeden sejm. Prawa i obowiązki panującego wynikały z prawa zwy­ czajowego (niepisanego) oraz pisanego: z przywilejów, z uchwalonych w roku 1573 przez sejm elekcyjny Artykułów licnrykoirskich i Pacta coiwaita, konstytucji i zatwierdzonego w roku 1588 przez Zygmunta Wazę Statutu litcirskicgo. Wszystko to, bezpośrednio i pośrednio, okre­ ślało także kompetencje sejmu. Odrębne, koronne albo litewskie, pozostawały terytoria, urzędy, skarb, wojsko. Nie po­ wiodło się zapowiedziane w konstytucji sejmu 1569 roku ujednolicenie systemu prawaiego Rzeczypospolitej. Każde z jej państw mogło, choć w ograniczonym stopniu, prowadzić poli­ tykę zagraniczną. Akt unii zezwalał im na wysyłanie poselstw, z tym że jeżeli w ważnych spra­ wach, należało to czynić „za wiadomością i radą wspólną". To ostatnie miało zapewnić jed­ ność działania, ale i zapobiec sytuacji, w której król, współdziałając tylko z jednym państwem Rzeczypospolitej, przesądzał postawę drugiego. Kwestią odrębną jest, że zapis był ułomny, gdyż nie określał, co należało do spraw ważnych, oraz kto i w jaki sposób miałby decydować o wysłaniu poselstwa. W Artykułach heurykowskich w7praw7dzie zapisano, że posłowie mają być wysyłani za wiedzą i zgodą senatu przez króla: ponadto, że obie instytucje, król i senat, nie mogą decydować w sprawach zastrzeżonych dla sejmu, czyli, między innymi, wypowiadania wojny i zawierania pokoju. W wypadku poselstwjednak najwyraźniej chodziło o te reprezen­ tujące króla i oba państwa Rzeczypospolitej.
    [Show full text]
  • Artykuły Konflikt Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” Z Zygmuntem III Wazą a Działania Wojenne W Inflantach W Latach 1600
    Artykuły KLIO. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym PL ISSN 1643-8191, t. 20 (1) 2012, s. 111–140 Piotr Łabędź (Toruń) Konfl ikt Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” z Zygmuntem III Wazą a działania wojenne w Infl antach w latach 1600–1602 ◆ onfl ikt Krzysztofa Radziwiłła z Zygmuntem III ciągnął się niemal przez 16 lat panowania tego króla. Początek tego sporu obserwuje- Kmy już kilka miesięcy po koronacji monarchy, a zakończy go dopiero śmierci litewskiego magnata w 1603 r. Szczytowy moment konfl iktu przypadł na okres wojny infl anckiej z lat 1600–1602. Ów zatarg przybrał wówczas bar- dzo niebezpieczny charakter, albowiem w obliczu zagrożenia Rzeczypospolitej okazało się, że król i hetman wielki litewski nie są w stanie ze sobą współpra- cować. Konfl ikt ten przyczynił się do tego, że w ciągu roku wojska szwedz- kie opanowały niemal całe Infl anty i zaczęły zagrażać Litwie. Według króla i opinii szlacheckiej winnym zaistnienia takiej sytuacji był przede wszystkim Krzysztof Radziwiłł. Tymczasem wiele faktów wskazuje na to, że hetman li- tewski padł ofi arą propagandy dworu królewskiego i niechętnych mu senato- rów. Celem autora niniejszego szkicu jest ocena działalności wojskowej wo- jewody wileńskiego w Infl antach i próba odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ na militarne działania hetmana miał jego spór z królem. Do tekstu dołączono niepublikowany dotąd list dotyczący omawianego tematu1. 1 List ten został przygotowany do druku w oparciu o instrukcję wydawniczą opracowa- ną przez Kazimierza Lepszego: Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych: od XVI do połowy XIX wieku, Wrocław 1953. 111 Piotr Łabędź Kwestia przynależności i podziału Infl ant od wielu lat budziła liczne kontrowersje we wzajemnych stosunkach między Rzeczpospolitą, Szwecją i Moskwą.
    [Show full text]
  • Praca Magisterska W Uniwersystecie Szczecińskim, Wydziale Prawa
    UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI W SZCZECINIE Wydział Prawa i Administracji Przemysław Płaskowicki UprawnieniaUprawnienia prawoprawodawczedawcze hetmahetmanównów popolskiclskichh nnaa tletle wojskowośwojskowościci ww okresieokresie oodd XVIXVI dodo XXVIIIVIII w.w. Historia Prawa Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. Zofii Kulejewskiej Szczecin 2003 - 2 - - 3 - Oświadczam, że przedkładaną pracę magisterską kończącą studia magisterskie napisałem samodzielnie. Oznacza to, że przy pisaniu pracy poza niezbędnymi konsultacjami, nie korzystałem z pomocy innych osób, a w szczególności nie zlecałem opracowania rozpra- wy lub jej części innym osobom, ani nie odpisywałem tej rozprawy lub jej części od innych osób. Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie okazało się nieprawdziwe, decyzja o wydaniu mi dy- plomu zostanie cofnięta. Przemysław Płaskowicki - 4 - Spis treści SPIS TREŚCI ..................................................................................... 5 WSTĘP .............................................................................................. 8 1 ZNACZENIE POSPOLITEGO RUSZENIA, KONIECZNOŚĆ STOSO- WANIA WOJSK ZACIĘŻNYCH ......................................................... 11 1.1 Stan pospolitego ruszenia w XV w. .............................................. 11 1.2 Wojsko zaciężne w XV wieku ...................................................... 16 1.3 Dalszy spadek znaczenia pospolitego ruszenia ........................... 18 2 WOJSKO POLSKIE W XVI I XVII W. ............................................
    [Show full text]
  • Przywileje I Nadania Cerkwi I Możnym Ruskim W Wielkim Księstwie Litewskim
    Przywileje i nadania Cerkwi i możnym ruskim w Wielkim Księstwie Litewskim część III. Lata panowania Zygmunta Augusta Antoni Mironowicz Przywileje i nadania Cerkwi i możnym ruskim w Wielkim Księstwie Litewskim część III. Lata panowania Zygmunta Augusta Białystok 2020 Recenzenci: Ks. bp dr hab. ANDRZEJ (Borkowski) Ks. dr hab. WARSONOFIUSZ (Doroszkiewicz) Copyright @ by: Antoni Mironowicz Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej Korekta: Eugenia Mironowicz Opracowanie DTP i druk: Agencja Wydawnicza EkoPress tel. 601 311 838 Wydawca: Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej Pl. Niezależnego Zrzeszenia Studentów 1/117 15-420 Białystok ISBN: 978-83-950711-7-1 Spis treści I. Cerkiew prawosławna na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach panowania Zygmunta Augusta .................................................... 7 II. Uwagi do publikowanego źródła Przywileje i nadania Cerkwi i możnym ruskim w Wielkim Księstwie Litewskim. Lata panowania Zygmunta Augusta ....................................................... 83 III. Przywileje i nadania Cerkwi i możnym ruskim w Wielkim Księstwie Litewskim, cz. III. Lata panowania Zygmunta Augusta ........................................ 102 Bibliografia ................................................................................................. 213 Aneks 1. Hierarchia cerkiewna w latach 1548-1572 ............................. 220 Aneks 2. Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego za panowania Zygmunta Augusta ................................... 222 – 5 – I. Cerkiew prawosławna
    [Show full text]
  • Działalność Wojskowa Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” W Latach 1572–1579
    ZAPISKI HISTORYCZNE — TOM LXXVI — ROK 2011 Zeszyt 1 PIOTR ŁABĘDŹ (Toruń) DZIAŁALNOŚĆ WOJSKOWA KRZYSZTOFA RADZIWIŁŁA „PIORUNA” W LATACH 1572–1579 Słowa kluczowe: magnateria litewska, Radziwiłłowie, Infl anty, historia wojskowości Krzysztof Radziwiłł urodził się w Wilnie w 1547 r. Był drugim synem Mikołaja Radziwiłła „Rudego” i Katarzyny z Tomic Iwańskiej. Po krótkiej domowej eduka- cji w młodym wieku rozpoczął służbę wojskową. W tamtym czasie Radziwiłłowie (szczególnie z linii birżańskiej) wciąż budowali swoją karierę na podstawie służby wojskowej. Dlatego też już od najmłodszych lat zaprawiali się w sztuce dowodze- nia wojskiem i prowadzenia działań wojennych przeciwko wrogom Rzeczypospo- litej1. W myśl tej zasady „Rudy” zabierał swych synów na różne wyprawy, aby tam podpatrywali i uczyli się tajników sztuki wojennej. Krzysztof Radziwiłł jako sie- demnastolatek brał udział w zwycięskiej bitwie nad rzeką Ułą w styczniu 1564 r. Zapewne towarzyszył również ojcu w kolejnych kampaniach przeciwko Moskwie w latach 1564–1565. Szczegóły jego ówczesnej ewentualnej obecności przy boku ojca nie są jednak znane. Ukoronowaniem kilkuletniej służby wojskowej Krzysztofa Radziwiłła była no- minacja na urząd hetmana polnego litewskiego (10 V 1572 r.)2. Radziwiłł otrzymał tę godność, mając zaledwie 25 lat. Hetman polny podlegał bezpośrednio rozkazom hetmana wielkiego litewskiego i dowodził obroną potoczną litewską (rotami za- ciężnymi). W przypadku nieobecności hetmana wielkiego przejmował dowódz- two nad całością wojsk. Hetmanów polnych charakteryzowała też większa dyspo- zycyjność aniżeli hetmanów wielkich, stali oni na straży granic Rzeczypospolitej i w przypadku najazdu wroga organizowali pierwszą obronę3. Ogromne znaczenie miało to wówczas na Litwie, gdzie niebezpieczeństwo ataku moskiewskiego było niemal stałe. 1 M. Chachaj, Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku, Lublin 1995, s.
    [Show full text]
  • Polish-Lithuanian Mercenaries in the Service of Jacob De La Gardie T
    Вестник СПбГУ. История. 2018. Т. 63. Вып. 3 Polish-Lithuanian Mercenaries in the Service of Jacob de la Gardie T. Bohun For citation: Bohun T. Polish-Lithuanian Mercenaries in the Service of Jacob de la Gardie. Vestnik of Saint Petersburg University. History, 2018, vol. 63, issue 3, pp. 718–728. https://doi.org/10.21638/11701/ spbu02.2018.303 In the early 17th century during Swedish-Polish-Lithuanian Commonwealth war there were very few soldiers of the Swedish army that were originally subjects to Sigmund III. This uncommon situation occurred because of various reasons, most notably, the core character of the conflict which was caused not only by the dynastic quarrel between the Polish and Swedish line of Vasas but also by cultural, political and religious differences. As the war in Livonia continued, Polish public finance system proved itself more and more inadequate. That caused unpaid Polish-Lithuanian soldiers to form confederations in order to make the authorities pay overdue wages. This rouge soldiers’ crisis was exacerbated by a new war between the Commonwealth of Poland and Russia (1609–1619), which increased the crime and banditry in the Commonwealth of Poland. The authorities were forced to form military units — partly from the soldiers participating in the confederates — that were sent across the eastern border. Interestingly, at the same time a number of Zaporozhian Cossacks and Polish cavalrymen joined the army of Jacob de la Gardie, which occupied the area of Great Novgorod. Troops led by Henryk Dembinski, Jaromir Plecki and Stanislaw Wolski were a part of Swedish fighting force but — as the author remarks — might also have been involved in a larger false flag operation planned by Lithuanian intelligence in order to undermine financial potential of Sweden.
    [Show full text]
  • O Ziemię Naszą, Nie Waszą
    N O ZIEMIĘ NASZĄ, NIE WASZĄ N Ideowe aspekty procesów narodowotwórczych w Europie Środkowej i Wschodniej Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia N O ZIEMIĘ NASZĄ, NIE WASZĄ N Ideowe aspekty procesów narodowotwórczych w Europie Środkowej i Wschodniej Pod redakcją Łukasza Adamskiego Warszawa 2017 © Copyright by Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia 2017 Recenzent: prof. Andrzej Gil Redakcja tekstu: Małgorzata Krystyniak Korekta: Katarzyna Staniewska Redakcja techniczna: Dorota Dołęgowska Projekt okładki: Piotr Perzyna, ALC Marketing Wyklejki: Jan Matejko, Unia lubelska, 1869 Mychajło Chmelko, Na wieki z Moskwą, na wieki z narodem rosyjskim, 1951 ISBN: 978-83-64486-61-6 Wydawca: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia ul. Jasna 14/16a, 00-041 Warszawa tel. + 48 22 295 00 30, fax + 48 22 295 00 31 e-mail: [email protected], www.cprdip.pl Druk i oprawa: Centrum Poligrafii Sp. z o.o. 02-232 Warszawa, ul. Łopuszańska 53 Spis treści Łukasz Adamski .................................................................................... 9 Myśl polityczna wobec procesów unarodowiania i przenarodowiania się Europy Środkowej i Wschodniej N Hieronim Grala ..................................................................................... 19 Rzeczpospolita wobec pretensji Moskwy/Rosji do ziem ruskich Kiriłł Koczegarow ................................................................................. 59 „Dziwną jest rzeczą Polakom ruskiej ziemi dziedzicami nazywać się”. Przeszłość dawnej Rusi w koncepcjach politycznych starszyzny
    [Show full text]